+< Maria Antonia!
+
+_
+_
+
+_Andria, Andriana, Ànghelu, Anna, Annesa, Antoni, Austinu, Bachis, Cajetanu, Candida, Caralu, Carminu, Carula, Cosome, Danielle, Davide, Diegu, Dionisi, Efis, Gantine, Giagu, Giliu, Istene, Luisu, Mariu, Micheli, Paulu, Pedru, Portolu, Remundu, Sarvadore, Sidore
+_
+
+_**
+
+__Mintonia, Manzela
+__
+
+_**
+
+___-- Ànghelu > Angheleddu
+-- Antoni > Antoneddu, Toneddu, Totoni,
+-- Chirigu > Chirigheddu, Chircheddu
+-- Franchiscu > Chiscu, Chicheddu, Chicu, Chicheddu, Chichinu, Chissu, Chichissu
+-- Frantziscu > Tziscu, Tzicu, Tzicheddu,
+-- Giosepe > Pepe, Pepeddu, Peddeddu, Pipinu, Pipineddu__
+-- Giuanne > Banne, Banneddu,_ _Giuannicu, Nanni**
+-- Micheli > Cheli, Chelleddu
+-- Sarvadore > Badore, Baddore, Barore, Bore, Boreddu, Bobore, Boboreddu, Boricu, Boricheddu
+-- Subustianu > Sustianu, Bustianu, Petanu, Tatanu_
+
+_
+# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## clone] In sa frase _**"m'agradat a leghere"**_, su verbu **agradare** est fraseologicu,
+
+
+
+
+## ITE LIMBA FAEDDAMUS
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare de ite limba faeddant in familia
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+Ite limba faeddades in domo tua,
+A su solitu? >>
+< In domo faeddamus in frantzesu!
+
+In domo mea costumamus
+a faeddare in tedescu>
+<< E in domo tua?
+
+Babbu e mama faeddant in sardu! >
+<< E in sardu non bi faeddades?
+
+A mie m'ant imparadu a rispondere in tedescu >
+<< E tue tando?
+
+E cun tegus ite ant fatu? >>
+< Finas babbu e mama faeddant in sardu!
+Ma deo apo imparadu su frantzesu!
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## DE UE SEMUS
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare de cale bidda e logu semus
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+De ue ses? >
+< Deo so de Frantza!
+<< E tue?
+
+Deo so de Germania! >
+<< E sos [cumpangios](cumpangiu_0_1_1) tuos
+de sa «classe virtuale»?
+
+Unu est de Ispagna,
+sos ateros sunt de Polonia
+e de Inghilterra! >
+< Tando unu est ispagnolu,
+sos ateros sunt polacos
+e inglesos!
+
+Ma tengio finas una cumpangia
+ungheresa e una chi est austriaca!>
+<< E in ue istas?
+
+Isto in una bidda
+a probe de Colonia! >
+E tue? >>
+
+< Deo isto in una bidda
+a probe de Parigi!
+<< E cando torras a Germania, a Colonia?
+
+< Finas deo apo a torrare a domo luego
+
+Pro faeddare a una pessone manna
+
+Si devo faeddare
+a una pessone manna,
+ite li devo narrere? >
+
+< De seguru «Voste»
+o «Bois»!
+Si tue esseres una pessone manna
+o unu professore, dia narrere:
+«Voste de ue est?» o
+«Bois de ue seis?»
+
+_
+_
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+• «Voste» e «Bois»:
+"Voste" est una forma de cunsideru de sa pessone chi semus addoviende e andat semper cun su verbu in sa de 3 pessones singulare: Voste ite cheret? Voste a ue fiat andende? "Bois" imbetzes andat cun su verbu in sa de 2 pessones plurale: Bois ite cherides? Bois a ue fiais andende?
+
+• «luego»
+
+
+## S'inietzione letale est prus umana de sas àteras cundennas a morte?
+
+A pustis de sa detzisione de sa Corte Suprema de sos Istados Unidos de amitere ricursos contra a sas inietziones letales, Sergio D'Elia, segretariu de _Nessuno tocchi Caino_ e deputadu de _La Rosa nel Pugno_ at decraradu "Benint torra dae sos Istados Unidos sas noas chi andant contra a sa pena de morte, a pustis de s'abolitzione de sa pena de morte pro sos minorados mentales e sos minorennes e de su miminare dae annu in annu de cundennas e esecutziones. Cussa de s'inietzione letale, chi est sa manera prus 'durche' chi un'Istadu tenet pro nche mandare a s'ateru mundu un'omine chi at fatu unu reatu grave, est s'urtima solutzione pro su sistema capitale americanu. Nos semus acurtziende semper de prus a decrarare s'incostitutzionalidade de sas inietziones letales, chi sunt una pratica crudele e inusuale.
+
+Sos Paisos chi in custos annos ant detzisu de passare dae sa cadrea eletrica, s'impicu o sa fusilatzione a s'inietzione letale, ant motivadu su cambiamentu comente una manera prus tzivile e umana, prus indolore, pro giustitziare sos cundennados a morte. Sa realidade est diferente, e como finas sa Corte Suprema americana cumintzat a nde leare atu. Como isetamus sas detzisiones subra de sos ricursos de sos cundennados a morte, ma giai cun sa detzisione de sa Corte Suprema de los amitere, cumintzat a nde calare su mitu de sa tziviltade e de s'umanidade de s'inietzione letale".[_gpr_]
+
+
+
+
+## CANTOS ANNOS TENIMUS
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare cantos annos tenimus
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+Cantos annos tenes? >
+< Tengio seighi annos!
+<< E tue?
+
+Deo nde tengio
+deghennoe! >
+< Pares prus giovaneddu!
+
+E babbu tuo cantos
+nde tenet de annos? >
+< Babbu barantaghimbe!
+Est de su 1967!
+<< E su tuo, de su cantu est?
+
+Babbu meu chimbantunu!
+Est de su 1961! >
+<< Ma, tando, sunt belle fedales!
+
+Beru, sunt belle fedales!
+Tenent diferentzia de ses annos! >
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## PREGONTARE SA DIE
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sa die
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+Ite die est oe? >
+< Oe est mercuris!
+
+E cando nos devimus collegare,
+intro de chida,
+in sa «classe virtuale»! >
+< A dintidie!
+Duncas, su [lunis](lunis_0_1_1),
+su [mercuris](mercuris_0_1_1) e sa [chenabura](chenabura_0_1_1)!
+
+E sas ateras dies de fatoriu,
+su [_martis_](martis_0_1_1), su [_giovia_](giovia_0_1_1) e su [sabadu](sabadu_0_1_1),
+ite b'at? >
+< Nudda! Dies liberas!
+Podes sighire a istudiare
+o ti podes ispassiare!
+
+E sa [dominiga](dominiga_0_1_1)? >
+< Pasu pro totus!
+
+Ma sa letzione "De ue semus"
+cando l'amus fata? >
+< Gianteris!
+
+E eris, ite amus fatu? >
+< Ma tue non t'ammentas nudda!
+Eris non b'aiat "iscola"!
+
+E cras, ite amus a faghere? >
+< Ma tue non t'ammentas nudda!
+Finas cras non b'at "iscola"!
+
+E pusticras, tando? >
+< Pusticras tenimus "iscola"!
+S'argumentu at a essere
+"Pregontare su mese,
+s'istasone, s'annu!
+
+Semper a mangianu? >
+< Eja, a mangianu!
+A merie, semus liberos
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+• su genere de sas dies:
+
+
+## PREGONTARE SU MESE, S'ISTASONE, S'ANNU
+
+
+
+
+## proa
+
+
+
+
+
+## PREGONTARE S'ORA
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare ite ora est
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+A ite ora cumintzat s'iscola? >
+< Cumintzat a sas noe!
+
+E como ite ora est? >
+< Sunt sas oto e mesa!
+Tenimus galu mesu ora!
+
+E a ite ora agabbamus? >
+< A sa una!
+
+Ite faghes oe, pustis gustadu? >
+< Nudda!
+
+Tando a m'agiuas
+in sa pronuntzia de su sardu,
+cun Skype? >
+< Andat bene,
+nos collegamus
+a sas tres e deghe de merie!
+
+Mi bastant unos trinta minutos,
+finas a sas bator mancu binti,
+ca a pustis devo essire! >
+< E deo devo andare
+a palestra a sas bator
+e cuartu!
+
+A ite ora agabbas? >
+< A ora de sas ses!
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+• «a ora de...» si narat pro inditare pagu prus o mancu un' ora determinada, es.: nos bidimus a ora de sas 10. Non si narat ''a oras de...»
+
+
+##
+
+• **«a ora de...»** si narat pro inditare pagu prus o mancu un' ora determinada, es.: **_nos bidimus a ora de sas 10_**.
+Non si narat _''a oras de..._»
+
+
+
+
+
+
+##
+
+• **su genere de sas dies**:
+
+
+
+
+## Sa Coca Cola in mesu de sas polèmicas
+
+Sa California at fatu causa a sa Coca Cola acusende.la de importare dae su Messicu bibitas in ampullas chi cuntenent prumu. Est capitadu su mese passadu, e in su matessi periodu su Giapone nch'at fatu torrare a sa fabrica 830.000 ampullas e latinas de bibitas in ue aiant agatadu pruere de ferru (poscas ant iscobertu chi sas bevandas incuinadas fiant 2,37 milliones).
+
+Sas autoridades californianas narant chi su livellu artu de prumu est causadu dae sa tinta chi ant impreadu pro tinghere sas ampullas. "Milliones de ampullas perigulosas pro sa salude sunt istadas distribuidas a sos californianos e consumadas in sos urtimos bator annos sena chi si siat fatu nudda pro prevennere sos dannos", narant sos promotores de sa causa. Sa Coca Cola at respintu sas acusas sutaliniende chi sas ampullas rispetant sa legislatzione chi esistit.
+
+Tres chidas a como sas autoridades de sa California aiant fatu acusas analogas a sa Pepsi, chi aiat preferidu a pagare una multa de 2,25 milliones de dollaros e de nde ritirare sas ampullas incriminadas dae sas butegas. Sa California importat cada annu dae su Messicu nessi 20 milliones de ampullas de Coca Cola, ca sos consumadores ispanicos de sos Istados Unidos preferint su sabore de sa bibita produida in Messicu.[_gpr_]
+
+
+
+
+## ITE AGRADAT A MANDIGARE
+
+
+
+
+## COMENTE EST FATA SA DOMO
+
+
+
+
+## COMENTE ISTAMUS
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sas noas
+
+ANTONI
+FRANTZISCA
+
+Ite noas? >
+
+< Bonas / bonigheddas
+
+E ite orobona [si sunt "malas"]?
+Ite t'at capitadu? >
+
+< So rifriada / So a dolore de conca /
+Mi so ismalaidada / So [malaida](malaidu_0_1_1)
+
+_**
+
+Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sa salude
+
+Comente istas! >
+
+< Bene / benigheddu /
+bastante bene [o "male"]!
+
+E curende ti ses
+
+< Eja. Su dotore m'at
+naradu a leare
+unas cantas meighinas!
+
+Coita a sanare, tando!>
+
+< Deus chergiat /
+Deus t'ascurtet!
+
+_**
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+• «bonigheddas»:
+In sardu est frecuente sa possibilidade de formare diminutivos de sos agetivos, pro minimare su valore o sa cantiadde espressada dae sa paraula.
+
+
+## COMENTE EST CUMPOSTA SA FAMÌLIA
+
+
+
+
+## PREGONTARE SU TEMPUS E INDITARE SOS COLORES
+
+
+
+
+## IN SA BUTEGA DE ALIMENTARES
+
+
+
+
+## IN SA BUTEGA DE ORTALÌTZIA E DE FRÙTORA
+
+
+
+
+## ITE TRABALLU FAGHIMUS
+
+
+
+
+## COMENTE RINGRATZIAMUS E AUGURAMUS
+
+
+
+
+## VIAGENDE IN AEROPLANU
+
+
+
+
+## Ordignos nucleares USA NATO in Itàlia.
+
+Ses Paisos europeos (Belgiu, Germania, Italia, Paisos Bassos, Turchia e Regnu Unidu) ospitant, pro sos acordos NATO subra de sa 'cundivisione nucleare', 480 bombas suta de su controllu de sos Istados Unidos. Onniuna de custas bombas rapresentat unu perigulu evidente e est unu obietivu potentziale. In Italia, sas bases de Aviano e de Ghedi Torre (chi si podent impreare operativamente pro obietivos in Mediu Oriente comente pro obietivos in sa Federatzione Russa) rapresentant unu bersalliu militare chi podet ponnere in arriscu mannu sas populatziones de una area manna.
+
+A pustis de s'urtima revisione fata dae su Nuclear Posture Review de su Pentagono, sos Istados Unidos no refudant sa possibilidade de impreare armas nucleares pro prevennere un'atacu nucleare imminente o potentziale o pro evitare chi ateros Paisos si potzant dotare de armas nucleares. Sa gherra atomica oe est unu perigulu reale, e sos pilotas americanos podent moere cun armas atomicas dae sas bases italianas sena peruna autorizatzione dada dae su guvernu nostru.
+
+S'Europa, pero, devet essere libera dae sas armas nucleares, ca sena su disarmu nucleare est difitzile a evitare chi Paisos che a sa Corea de su Nord, s'Iran o su Giapone si intendant autorizados a si armare issos puru.
+
+Tocat de ponnere in discussione sa presentzia in Italia de sas 90 testadas atomicas (900 bortas sa potentzia de sa bomba de Hiroshima) chi sunt presentes in Aviano e in Ghedi Torre, gratzias a unu tratadu segretu chi no est istadu comunicadu mai a su Parlamentu.
+
+Sos Europeos tenent su deretu de pedire sa rimotzione de custas armas, comente ant fatu su Canada, sa Danimarca e s'Islanda, ca s'Europa no est una portaereos de sos Istados Unidos.[_gpr_]
+
+
+
+
+## VIAGENDE IN AUTOBÙS E IN TAXI
+
+
+
+
+## IN ALBERGU
+
+
+
+
+## IN ISCOLA
+
+
+
+
+## IN RISTORANTE
+
+
+
+
+## IN APOTECARIA
+
+
+
+
+## IN TZILLERI
+
+
+
+
+## PREGONTARE, PEDIRE E COMPORARE
+
+
+
+
+## IN AMBULATÒRIU
+
+
+
+
+## IN PERÌGULU
+
+
+
+
+## IN OSPIDALE
+
+
+
+
+## Sa Corte de Apellu assolvet a sos ativistas de Greenpeace
+
+Su 14 de lampadas sa Corte de Apellu de Milano at assolvidu sos 19 ativistas chi su 3 de triulas de su 2002 si fiant incadenados a sos cantzellos de s'inchinisadore de Como, cando chi chimbe ateros ativistas (assolvidos luego) si apicaiant a sa tziminera cun un'istriscione in ue si leghiat "Inchinisadores: obietivu zero".
+
+Sa Corte de Apellu at naradu chi no est istada una 'interrutzione de servitziu pubblicu' ma unu 'esertzitziu arbitrariu de sas resones suas'.
+
+Sas resones de s'atzione dimustrativa fiant sos resurtados de sas analisis fatas in bator regiones italianas subra de campiones de late de baca provenientes dae aziendas postas a pagu tretu dae sos impiantos de inchinisadura de refudos urbanos: in carchi campione (comente cussu de una azienda a curtzu a s'impiantu de Como) aiant agatadu cuntzentratziones elevadas de prumu in su late. Sos ativistas de Greenpeace si sunt moidos pro tutelare s'ambiente e sa salude: "Non si podet negare s'impatu ambientale, in termines de produtzione de diossinas e de metallos graes, de sos inchinisadores. - ispricat Vittoria Polidori, responsabile de sa campannia incuinamentu de Greenpeace - Amus a sighire a favorire mesuras alternativas a s'inchinisadura. Devimus imparare a miminare sos refudos, a los torrare a impreare e a los ritziclare, a preferentzia de los brusiare".
+
+Intantu sighit sa campannia pro collire firmas pro una petitzione contra a sos sussidios a sos inchinisadores.[_gpr_]
+
+
+
+
+## SOS ANIMALES DE DOMO
+
+
+
+
+
+
+## SOS ANIMALES DE DOMO
+
+
+
+
+
+##
+
+Presentada a
+Imparamus a faeddare in sardu
+
+In familias sardas medas, difatis, a sos figios no imparant su sardu. E, duncas, chie lu cheret imparare si devet assugetare a l'imparare in iscola. Si est beru chi sa cosa megius est a imparare sa limba sarda in familia, est finas beru chi, cando nde tenimus sa voluntade, la podimus imparare in iscola, comente faghimus cun ateras limbas, e comente ant fatu babbos nostros... cun s'italianu!
+
+Proamus a bidere su chi ant imparadu **Antoni** e **Frantzisca**...
+
+
+
+
+## N.jpg
+
+
+
+
+## **• «Voste» e «Bois»**:
+
+"**_Voste_**" est una forma de cunsideru de sa pessone chi semus addoviende e andat semper cun su verbu in sa de 3 pessones singulare: _Voste ite cheret? Voste a ue fiat andende?_ "**_Bois_**" imbetzes andat cun su verbu in sa de 2 pessones plurale: _Bois ite cherides? Bois a ue fiais andende?_
+
+
+
+
+## **• «luego»**
+
+
+
+
+## **• «bonigheddas»**:
+
+In sardu est frecuente sa possibilidade de formare diminutivos de sos agetivos, pro minimare su valore o sa cantiadde espressada dae sa paraula.
+
+
+
+
+## Catalugna: "oe votat pro s'istatutu nou"
+
+Sunt 5.309.767 sos catalanos chi oe tenent su deretu de votare in su referendum subra de sa riforma istatutaria. In su 1979 podiant votare 4.421.965 a sa consultatzione chi aprovaiat s'atuale "Estatuto de Autonomia de Catalunya".
+
+Belle che 110 migia de catalanos sunt residentes in s'esteru. Sa majoria de votantes chi istant in sa regione sunt in Bartzellona (3.904.448), sighidos dae Tarragona (522.488), Girona (474.186) e Leida (300.621). Sas feminas sunt prus chi non sos omines, 2.685.266 a cunfrontu de 2.516.477.
+
+S'Istatutu vigente fiat istadu aprovadu su 25 de santugaine de su 1979 cun 2.327.038 votos a favore, su 88.1% de _eja_, e 204.957 de _nono_. Sas ischedas biancas fiant istadas 93.784, su 3,5%, e a s'ora 12.576, su 0.48%, sas ischedas nullas. Sos 8.227 segios ant a abarrare abertos finas a sas 8 de sero.
+
+S'Istatutu de sa Catalugna est unu de sos puntos crae de su programma de su guvernu de Zapatero, chi narat a votare pro su _eja_, custu contra "s'autoritarismu e su tzentralismu". Ma in s'interi, sa manca indipendentista non cheret s'autonomia noa, cussiderande-la paga cosa. S'opositzione de tzentru-dereta, imbetzes, denuntziat su "perigulu" pro s'unidade de s'Ispagna. _[gpd]_
+
+
+
+
+## Notas de **Lessicu**
+
+Inoghe ponimus cussigios pro tratare in manera prus giusta su **lessicu** de su sardu, faghende a manera de curregere mescamente sos italianismos chi, a dolu mannu, sunt intrende cun fortza semper prus manna, in su sardu faeddadu e iscritu.
+
+Sos cussigios currispondent a pregontas chi faghent sos letores tramite su modulu "_Faghe una pregonta_" chi chie si siat podet cumpilare.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## **realidade** NON _realtade_
+
+Est megius su cultismu "**_realidade_**" chi non "_realtade_", prus a curtzu a s'ita. '_realta_", dae lat. "_realĭtas_".
+
+
+
+
+## Sas 4 caras de sa limba
+
+Sa limba sarda si podet liberare e si faghere "limba normale"
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## Pro afortire e preservare sa limba sarda
+
+### Paraulas, termines, numenes de logu e numenes de pessone in sardu!
+
+Inoghe ponimus cussigios pro tratare in manera prus giusta su sardu, faghende a manera de curregere mescamente sos italianismos, anglismos, frantzesismos, etc. chi, a dolu mannu, sunt intrende cun fortza semper prus manna, in su sardu faeddadu e iscritu, a su solitu veiculados dae s'italianu, chi nche los collit sena bisongiu nen criteriu..
+
+Sos cussigios currispondent a pregontas chi faghent sos letores tramite su modulu "_Faghe una pregonta_" chi chie si siat podet cumpilare.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## **biblioteca digitale** NON _digital library_
+
+Non si cumprendet pro ite devamus mutire "_digital library_" su chi si podet mutire, in sardu (e in italianu), "_**biblioteca digitale**_". Machines de s'anglomania!
+
+
+
+
+## **siddadu, ascusorgiu** NON _tesoru/tesoro_
+
+Sas paraulas "_tesoru/tesoro_" sunt italianismos.
+In su sentidu de 'richesa' , cantidade de dinare, oro o ateru, si podet narrere "_**siddadu**_", "_**ascusorgiu**_": Duncas est giustu. "in palas de sa cresia ant agatadu unu siddadu (o un'ascusorgiu).
+Si si tratat de s'ita. '_fare tesoro di..._", si podet narrere "_**tirare profetu dae...**_": "_**amus tiradu profetu dae sos cussigios tuos**_".
+Si ita. '_tesoro_' est pro una pessone, podet andare bene "_**prenda**_": "_**maridu meu est una prenda**_".
+Si, in cambiu, cherimus inditare unu Ministeriu, podimus narrere "_**Ministeriu de s'Erariu, de su Patrimoniu Publicu, de su Fiscu**_".
+
+
+
+
+### 07/12/2012
+
+## 1 e 2 de nadale: sa de 7 Cunferentzias de sa limba.
+
+### de Diegu Corraine
+
+(7/12/2012) Sa cunferentzia de Aghju de su 1 e 2 de nadale de su 2012 est resessida bene meda. Annu cun annu semus abbaidende e proponende totu sas caras de sa limba sarda chi si cheret ufitziale a beru.
+
+Oramai sas ideas in Sardigna, a propositu de limba, sunt semper prus craras, comente amus bidu in Àghju. B'at semper prus pessones cun ideas craras chi ischint ite tocat a faghere pro su tempus venidore de su sardu e de sas minorias linguisticas sardas.
+Duncas, in medas, in Àghju, ant sighidu a crarire chi:
+--in Sardigna b'at 5 limbas reconnotas dae sas Leges (26 e 482), chi su sardu est sa limba natzionale e istorica e chi sa matessi tutela est garantida, in territoriu issoro, a gadduresu, tataresu, tabarchinu, aligheresu;
+--sas variedades dialetales de su sardu sunt relatziones cumplementare e no esclusiva cun sa norma iscrita LSC, chi no nde podimus faghre a mancu. Cada unu faeddat in limbagiu suo ma tenet comodidade a iscriee in sa matessi manera;
+--sa limba est sa sienda prima de sa Terra nostra e chi est finas una richesa economica chi podet impreare chentinas e chentinas de pessones, comente traballu pagadu, si in sa limba su guvernu faghet investimentos de dinare, medios e omines;
+
+--in s'afortimentu de sa limba, cada unu devet faghere sa parte sua, comente ente o comente privadu, pessone;
+-- chi cada espressione culturale podet tennere una "cara" linguistica, in cale si siat setore;
+--su voluntariadu linguisticu est una de sas fortzas chi podet dare dinamismu a sa creschida de sa limba sarda. Chie si siat, traballadore o pensionadu podet dare agiuda a sa limba sarda in sa sotziedade e in su territoriu;
+--sos premios literarios si devent ampliare dae sa poesia (in ue sunt majoritarios) a sa prosa, a su teatru, a sos giovanos, a sa sientzia, a su giornalismu, a sa tradutzione;
+--sos chi si movent in su mundu de sa limba devent elaborare unu "manifestu" cun sas ideas-propostas de politica linguistica;
+--sos assotzios chi tenet sa limbas comente elementu distintivu si devent assotziare in una federatzione, pro s'afortire e afortire sa limba;
+--tocat a formare grupos de atzione linguistica in cada logu, impresa, ente, pro afortire sa presentzia interna e esterna a sa limba sarda e a sas ateras limbas minoritarias de Sardigna.
+
+Su 4 coladu, in sa cronaca chi apo intesu in RAI Sardigna, ant faeddadu de su "movimento degli uffici linguistici", a propositu de sa segunda die de sa Cunferentzia! Unu ossimoru a beru! Ite cunfusione! Una cosa sunt sas istitutziones e sos ufitzios de sa limba sarda (o isportellos linguisticos) a unu chirru, un'atera cosa est movimentu linguisticu chi (comente movimentu politicu de voluntarios indipendentes) diat devere naschere o s'afortire, a s'ateru chirru, pro proponnere, criticare, controllare, puntorgiare s'atzione de sas istitutziones, pro cumprire sa finalidade comuna de una politica linguistica forte e cumpreta! A unu chirru sas istitutziones chi dispensant politica linguistica, a s'ateru sos utentes, sos "consumadore" de limba. Non podimus cunfundere sas funtziones ponende*los in pare. Sas istitutziones sunt (o devent essere) su "guvernu" de sa limba, su movimentu su "controllore, sa cussentzia critica, etc.". Si nono, arriscat de essere comente in Messicu, in ue pro belle unu seculu at dominadu su "Partidu istitutzionale rivolutzionariu".
+
+Duncas, entes e ufitzios fatzant sa parte issoro, su movimentu b'est pro los controllare, cussigiare, proponnere o criticare, in s'interessu de sa limba sarda.
+
+Est giustu a lu cumprendere e a... lu narrere, in s'interessu generale.
+
+
+
+
+### 08/12/2012
+
+## S'evolutzione de s'indipendentismu in Catalugna
+
+### de Joan Elies Adell Pitarch
+
+A pustis de sa resessida de sa manifestatzione chi ant fatu in Bartzellona s'undighi de cabudanni, cunvocada dae s'Assemblea Natzionale Catalana" (ANC) cun su lemma "Catalugna, un'Istadu nou de Europa", chi b'ant leadu parte prus de unu millione e mesu de pessones, s'indipendentismu in domo nostra s'est fatu una moda. Ma si tratat de unu fenomenu relativamente nou.
+
+Pagos annos a como, faeddende de indipendentzia, si podiant bidere duos iscenarios. A un'ala, su de sa revindicatzione utopica de sas libertades natzionales catalanas chi leaiat forma politica in una manca indipendentista chi beniat dae sa gherra contra a sa ditadura franchista. A s'atera, su movimentu prus o pagu estemporaneu e irregulare de giovanos, chi unos cantos de custos fiant ligados a organizatziones politicas afines. In ambos duos casos, su mundu indipendentista fiat abaidadu cun minispretziu. S'indipendentismu fiat cunsideradu, in arresonadas publicas e privadas, un'assurdidade de bisadores. Pro minimizare s'impatu sotziale possibile suo e, duncas, cun s'idea perversa de nde neutralizare sa carriga ideologica, si faeddaiat de _bator gatos._ Tando, sos bator gatos ant postu mente a sos pretzetos divinos de creschere e de si multiplicare, ca cuddos giovanos utopistas si sunt fatos mannos (e finas rispetabiles!) e medas de custos, si non sunt intrados in politica, ant tentu su matessi un'espressione politica. Comente narat sa cantzone de una de sas bandas rock como prus de moda in Catalugna, sos Manel, "b'at chertu s'agiudu de Deus pro crompere finas a inoghe", pero inoghe istant. Mitos medas nche sunt rutos in caminu, e b'at apidu finas tempus pro s'esertzitziu de una prassi politica cun resessidas e fallimentos chi cunfirmat chi semus in dae in antis de un'optzione semper prus in creschida e trasversale. Su chi oe sas inchertas demoscopicas cunfirmant, e chi chie si siat podet iscumproare si viagiat in Catalugna e s'interessat de s'argumentu, est chi s'indipendentismu sotziologicu s'est cambiadu in una realidade chilivradora.
+
+B'at apidu agiudos importantes in custu caminu. Sunt istadas levas naturales pro s'aumentu de sa sensibilidade indipendentista sas reatziones chi s'Ispagna at apidu contra a sa Catalugna in sos urtimos annos (Istatutu, sententzias de sa Corte Costitutzionale, intromissione linguistica, e totu gasi). S'otzione soveranista est tenta semper prus in contu a manu a manu chi aumentat sa distantzia intre su chi si pagat e su chi si retzit. ¿Pro ite, si tenimus unu PIB chi si podet paragonare a su de unos cantos paisos chi istant bene, su gradu nostru de bonistare reale est inferiore meda a su de regiones ispagnolas medas? sa richesa chi sa Catalugna generat no est sinonimu de bonistare. A su nessi no est gasi pro sos catalanos. Custa cunstatatzione animat s'indipendentismu pragmaticu, cussu non natzionalista. Un' ispagnolu emigrante, comente bi nd'at medas, no lassat de s'intendere ispagnolu pro su fatu de istare in logu istrangiu, pero in cambiu abbaidat a sos interessos suos in su logu in ue istat, cuotizat e retzit servitzios pro su chi pagat. Pro ite inoghe diat devere essere diferente? Forsis no andat bene a s'apellare a su sentimentalismu, ma a su pragmatismu prus radicale chi, in tempos de crisi, est netzessariu a duas bias. In unu mundu globale s'indipendentzia non devet essere una chistione (petzi) de identidade.
+
+Sas colonias ispagnolas in America ant tentu bisongiu de 300 annos pro cumpletare su protzessu issoro de liberatzione, e tzelebrant in sa die de s'indipendentzia sa festa natzionale issoro. In su casu de sa Catalugna mancat pagu pro crompere 300 annos dae sa derrota catalana de s'annu 1714, sa festa natzionale nostra. Sos tzitadinos de Catalugna si sunt abbigiados chi s'indipendentzia est un'istadu de emantzipatzione e soverania politica, economica, culturale e linguistica. Sa sotziedade tzivile andat a unu passu prus a dae in antis de sos politicos. Como est tempus chi sos politicos nostros si detzidant a intrare in s'istoria dende un'aportu sinnificativu a su paisu issoro: faghende possibile s'indipendentzia de Catalugna
+
+(dae Eja, n. 11, santugaine 2012)
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+### 09/12/2012
+
+## AGABBADU SU PRIMU ANNU DE FILS: TENIMUS GIAI PERSONALE PRO PÒNNERE SU SARDU IN ISCOLA, MA BI CHERET ÀTERU.
+
+### de Diegu Corraine
+
+Su 6 de nadale coladu, cun s'urtima discussione de sas tesinas, est agabbadu su primu annu de su cursu de Formatzione pro Insinnantes in Limba Sarda in s'Universidade de Casteddu. Sunt istados 66 sos maistros, professores o operadores linguisticos chi ant sighidu una formatzione belle e semper in sardu, durada chentinas de oras. Unu resurtadu positivu, in ue sos ispetzializados ant mustradu chi _si podet faghere iscola IN sardu e DE sardu_. In sas discussiones cun sa cummissione de esamene, sos candidados ant presentadu s'argumentu issoro (in forma de Unidades Didaticas, dae s'istoria a sa geografia, dae sa musica a sa religione) cun craresa e cumpetentzia, finas ca totus ant devidu isperimentare sa "teoria" in sa pratica, cun sos iscolanos de sas "maternas", elementares, medias e superiosres, in iscolas chi los ant ospitados Esperientzias praticas chi sunt duradas meses. A su chi ant espostu, sas iscolas, sos iscolanos e sas familias ant atzetadu custas esperientzias cun cuntentesa manna, pedende de sighire. Custu nos narat craru chi s'iscola sarda e sas familias cherent deretu su sardu in iscola. E nos narat finas chi b'at maistros e professores preparados pro faghere iscola in sardu e de sardu. E sos cursos de formatzione tenent una funtzione fundamentale.
+
+Tocat a narrere finas chi totu custu non podiat essere posssibile sena sa Regione Sarda, chi at disinnadu e pagadu sos Cursos e los at cunfidados, pro como, a s'Universidade de Casteddu, chi at tentu su meritu de aere atzetadu sas cunditziones de sa RAS (faghere sas letziones frontales a sos cursistas in sardu a su nessi pro su 50% de sas oras). S'UniCA at finas mustradu umilidade, ca non tenende totu sos professores internos capatzos de faghere letziones in sardu, at bandidu unu cuncursu pro reclutare professores esternos capatzos de insinnare in sardu. A dolu manu, s'Universidae de Tatari no at fatu sos Cursos ca no at atzetadu sas cunditziones de sa RAS. Non tenende professores a tretu de faghere letziones in sardu, cun prosopopea manna, at chircadu de cumbinchere sa RAS chi fiat megius a faghere sas letziones in italianu (pro cuare s'incapatzidade de sos professores suos) e su sardu in sos laboratorios. Ma sa RAS e su movimentu linguisticu chi at bidu deretu sa trampa, at negadu su dinare a sa UniSS, chi lu cheriat ponnere pro s'organizare master de 2u livellu, semper in italianu (cun laboratorios in sardu), chi non b'intrant nudda cun sa formatzione de insinnates disinnada dae s'Osservatoriu regionale de sa cultura e limba sarda e dae sa RAS. UniSS? Botzada dae totus!
+FILS de Casteddu podet megiorare, tenende in contu sos cussigios de chie l'at frecuentadu, de chie b'at insinnadu e de sa RAS. Ma b'est e paret positivu.
+
+Ma pro tennere a beru un'**iscola bilingue** non bastat sa FILS. Tocat a sighire su caminu prevididu dae sa Lege 482/99. Cunforma a sa Lege, babbos e mamas de sos iscolanos devent pedire su sardu in iscola in sos modulos apositos. E s'Iscola devet ammaniare unu POF bilingue pro insinnare "su" e "in" sardu in sas setziones o grupos de iscolanos chi cherent su sardu, e agatare e formare maistros e professores (in intro de s'iscola o de unu consortziu locale de iscolas, cun s'agiudu de s'Universidade o de ateros entes formativos).
+
+Tocat a narrere in manera crara chi, sena cambiare s'ordinamentu de s'iscola, totu custu lu podent faghere maistros e professores de ruolu ebbia, in s'orariu iscolasticu curricolare normale, faghende sas materias finas **_in_** sardu e imparende **_su_** sardu in intro de sas oras de "educatzione linguistica". Finas ca non b'at peruna possibilidade de aumentare sas oras o de reclutare ateru personale. Est craru chi si sos maistros e professores chi s'impinnant pro _**su**_ sardu e _**in**_ sardu in iscola, in intro de unu POF addatadu a su progetu de "iscola bilingue", devent otennere unu reconnoschimentu economicu, pro minore chi siat. Ca sunt traballende pro megiorare sas cumpetentzias linguisticas in sardu de sos iscolanos, comente ant a podere dimustrare cun verificas apositas.
+
+Ma tando est craru finas chi TOTUS nos devimus mobilitare, a manera chi sa Diretzione Iscolastica regionale (tramite sas Iscolas) fatzat connoschere a sas familias sa possibilidade de pedire su sardu in s'iscola. Ma nos devimus mobilitare finas pro formare e cumbinchere sas familias chi su sardu in iscola est fundamentale pro su sardu matessi, pro s'identidade nostra e pro imparare megius sas ateras limbas. Chie connoschet o imparat su sardu at a imparare megius s'inglesu e sas ateras limbas. Oramai est una veridade dimustrada dae professores mannos e neurologos.
+
+Non so petzi deo chi, pero, est narende chi, a dolu mannu, si nche catzamus custos cursos FILS chertos dae sa RAS (non dae s'Universidade, chi nd'est petzi esecutore), sas Universidades sardas sunt che a totu su restu de s'Universidade italiana: faghent dialetologia comente in totue. Pro sa limba sarda, segunda limba pustis de sa limba italiana in intro de s'Istadu, no andat bene. S'Universidade, in Sardigna, devet tennere totu sas materias chi li pertocant: limba sarda e sas ateras limbas de minoria reconnotas(e non linguistica e dialetologia ebbia), didatica de su sardu e de sas ateras minorias reconnotas dae sa Lege 26; tradutologia; terminologia; sotziulinguistica; lessicografia, etc. Su fatu chi sa RAS, pro como apat incarrigadu s'Universidade pro sos cursos, non nos devet trampare, Sena FILS, UniCA e UniSS torrant a essere privas de limba sarda.
+
+E duncas, faghent bene a protestare e a pretendere unu cambiu totale sos istudentes, sos professores, sas familias, sos Sardos, pro sa sardizatzione de s'Universade in Sardigna. Nde tenimus totu su deretu. Si nono, sa RAS organizet e paghet una **Universidade Sarda**, publica, reconnota, ecuipollente, comente faghent in ateras comunidades linguisticas e natzionales.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+##
+
+_**
+
+
+
+
+## Mundiales: Italia Usa 1-1
+
+Eris sos _azzurri_ ant fatu unu passu in segus, a cunfrontu de su cumintzu positivu cun su Ghana. Sa partida cun sos americanos est istada una gherra cun tensione meda chi est agabada cun un paregiu 1-1. In su minutu 21' gol de su milanista Gilardino e a pustis un'autogol de Zaccardo. Megius sa proa de sos aversarios chi ant dimustradu de tennere dotes fisicas bonas. Sa gara est istada caraterizada dae sas espulsiones: una pro s'Italia, su romanista De Rossi chi at dadu un' iscuidada legia a s'americanu McBride. A pustis sunt istados espulsos pro s 'America Mastroeni e Pope. Sos _azzurri_ non sunt istados bonos a isfrutare sa superioridade numerica pro totu su segundu tempus. E in su 63' ant arriscadu pro unu contrapee de McBride, e in 65' ant leadu unu gol dae Beasley DaMarcus, a pustis annulladu pro foras de giogu_._ A sa fine de sa partida ateras atziones meda pro sos _azzurri_: Zambrotta in su 68' e Del Piero in su 73' e in su 79'. Pro como s'Italia est sa prima de su grupu suo: pro sa cualificatzione a sos otavos at a bastare unu paregiu cun sa Repubblica Tzeca.
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+### 11/12/2012
+
+## MANIFESTAMUS PRO SA LIMBA NOSTRA
+
+### GIÒVIA 13 DE NADALE de su 2012
+a sas 10 de mangianu, in pratza de s'Universidade, Tatari
+
+Publicamus su documentu de su SU MAJOLU pro mutire a manifestare, cun s'isperu chi siant in medas sas pessones presentes:
+
+_Sa "Carta Europea de sas Limbas Regionales e de Minoria" est unu tratadu internatzionale de su 1992 chi s'istadu italianu no at mai ratificadu e como est faghende una lege in Parlamentu pro lu ratificare. Su guvernu italianu, bidu chi podet seberare cale livellu de tutela ponnere, cheret discriminare sos sardos in custu puru, comente at semper fatu in cada cosa. _
+_Difatis, sunt faghende un'ischirriadura chene motivu, ponende a sa limba sarda sa tutela prus bassa e a su tedescu, frantzesu e islovenu sa tutela prus arta._
+
+_Su sardu est sa segunda limba prus faeddada in sa Republica Italiana, a pustis de s'italianu, cun prus de unu millione de pessones chi lu faeddant e sos sardos devent aere su diritu de l'impreare cantu e prus de s'italianu, in totu sa vida publica de Sardigna comintzende dae sas iscolas, sos ufitzios publicos e sos media._
+_Pro custu cherimus chi in sa ratifica de sa Carta siant garantidos: s'imparu fintzas in sardu in totu sas iscolas e in sas universidades sardas (articulu 8 paragrafu 1, ai, bii, cii, dii, eii, fii, g); su diritu de faghere una dimanda e retzire una risposta in sardu in sos servitzios publicos ammaniados dae sas autoridades amministrativas o dae ateras pessones chi traballant pro contu de cuddas (articulu 10 paragrafu 3, b); una televisione, una radiu e unu giornale chi essat cada die totu in limba sarda (articulu 11 paragrafu 1, ai, bi, ci, d, ei, fi, g). Pro su chi pertocat sa formatzione de sos insegnantes, cherimus chi su Parlamentu Italianu, (in prus de ponnere sa faina de tutela art. 8 par. 1, g) si movat abberu pro garantire s'istitutzione de Cursos de Laurea pro formare sos mastros e sos professores de limba sarda, si est netzessariu fintzas dende una deroga a sas normas subra de s'istitutzione de sos cursos de laurea novos chi at postu sa Riforma de s'Universidade._
+_Pensamus chi custas sunt sas cosas prus de importu pro pesare una politica linguistica noa in Sardigna, ca ponende su sardu in iscola, in sos ufitzios publicos e in sos media si diat dare una prospetiva de agatare unu traballu a giovanos sardos meda e custa diat essere sa menzus manera pro lis faghere torrare a impreare e a istudiare sa limba nostra._
+
+_Bos mutimus a manifestare pro custa initziativa e in totu sas ateras chi su populu sardu at a organizare, pro difendere sos diritos nostros dae cust'atera picada in giru contr'a sos sardos!_
+
+_Pro nos cuntatare:_
+_In facebook: Assotziu de istudentes - Su Majolu _
+_e-mail: sumajolu@yahoo.com - telefono: 3299694001_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Leghe
+
+
+
+
+## leghe par. 2
+
+leghe par. 2
+
+
+
+
+
+## Su prìntzipe Vittorio Emanuele ingiùrgiat a sos sardos
+
+Cando in Sardigna su motore de sa barca de Vittorio Emanuele non funtzionaiat, isse l'at fatu riparare ma no fiat cuntentu meda; tando at pessadu chi fiat unu traballu fatu male meda e chi sos sardos cheriant furare dinare. Su printzipe at naradu ite pessaiat de su populu de sa Sardigna, giuditzios chi nos ofendent totus. E finas s'assistente suo, Gian Nicolino Narducci, agiunghet chi semus <_deficienti>_. Ma ite est megius, sa positzione in ue s'agatat como isse, chi est in sa miria de sa giustitzia e acusadu de prostitutzione?
+
+Ofesas malas meda las ant fatas finas a Giuliana Sgrena, sa femina leada in ostagiu in Iraq e a pustis liberada, accusende*la de essere sa causa de sa morte de Calipari, su capu de sos servitzios segretos_._[_vmn_]
+
+
+
+
+### 18/12/2012
+
+##
+
+Literadura internatzionale bortada in limba sarda.
+
+### Chenabura 21 de nadale a sas 16,30 in sa sala capitulare de su cumbentu de Santu Pedru de Sorres in Boruta (Tatari)
+
+_Retzimus e publicamus dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave:_
+
+«Garcia Marquez, Luis Sepulveda, Robert Louis Stevenson, Jose Saramago, James Joice ma finas Goethe, Sofocle e Macchiavelli.
+
+Custos sunt setzi unos cantos numenes importantes de sa literadura internatzionale in ue sas operas fundamentales sunt istadas bortadas in limba sarda e chi ant a essere presentadas a manera ufitziale **chenabura 21 de nadale a sas 16,30 in sa sala capitulare de su cumbentu** (galanu abberu) **de Santu Pedru de Sorres in Boruta (Tatari).**
+
+S'initziativa est organizada dae Juvanna Tuffu e dae Istevene Ruju, responsabiles de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave.
+
+A pustis de sos saludos de su sindigu de Boruta Silvano Arru e de s'introduida de Fabio Solinas de s'assotziu culturale ÀndalaNoa, b'ant a essere sos interventos de Pepe Corongiu, diretore de su servitziu limba sarda de sa Regione e de Cristiano Becciu. A pustis at a tocare a Frantziscu Cheratzu, editore de Condaghes e a Diegu Corraine, editore de Papiros chi ant a contare custa esperientzia editoriale issoro. At a essere presente finas carchi tradutore comente Manuela Mereu, Sarvadore Serra e Gianfranco Pinna chi ant apidu su compitu de bortare in sardu in manera dereta dae sa limba originale e duncas dae su tedescu, dae s'ingresu, dae s'ispannolu e dae su catalanu.
+
+Un'initziativa chi cheret mustrare comente sa limba sarda podet essere impreada a manera "normale" pro operatziones de livellu artu e de comente si podet impreare pro comunicare contenutos e sabidorias de sa cultura otzidentale moderna. Sa limba sarda duncas comente sienda culturale, sotziale e economica ca podet faghere naschere traballos noos in su campu de s'editoria e duncas a dare una paga a editores, tradutores, curretores de botzas, istampadores e distribudores.
+
+Un'operatzione importante finas pro s'iscola ca in custa manera si faghent materiales didaticos literarios de livellu artu chi non sun t a mancu de cussos de ateras limbas comente s'italianu o s'ingresu.»
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 18/12/2012
+
+## Literadura e Limba sarda: mustra de libros e cunfrontu de espertos
+
+### Otieri 20 e 21 Nadale de su 2012
+
+S'_Istitutu Bellieni de Tatari_ organizat un'addoviu dedicadu a unu cunfrontu intre _Literadura e limba sarda_ in Otieri su 20 e 21 de nadale 2012 (ex tzentrale eletrica, c. de Veneto). In custa ocasione, pro duas dies, b'at finas una Mustra de sos libros in sardu presentados dae custas sotziedades editoriales: _Domus de Janas, Edes, Grafica del Parteolla, Papiros, Delfino, Della Torre, Iskra, Condaghes, Alfa_.
+
+B'ant a essere addovios de iscritores e editores cun sos pitzinnos de sas iscolas elementares e medias. Ant a essere presentados libros e promovidos laboratorios didaticos dae sos operadores linguisticos de sa Provintzia de Nugoro e de Tatari.
+
+B'at a essere finas un'ammentu pro Giuanne Frantziscu Pintore cun una retzita de branos bogados dae s'opera sua "Su Zogu" cun intramesos musicales de su musitzista Gianluca Dessi.
+
+Pro cuncruire, b'at a essere unu cunfrontu subra de sa literadura sarda cun chistiones, parreres e sentidos.
+
+_Custu est su programa cumpretu chi nos at imbiadu s'Istitutu Bellieni:_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 18/12/2012
+
+##
+
+Sos natzionalistas catalanos de CiU (dereta) e de ERC (manca) aunidos pro cunvocare su referendum de autodeterminatzione pro su 2014
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sos natzionalistas catalanos de CiU e de ERC ant a cunvocare su referendum de autodeterminatzione pro su 2014
+
+Su presidente de Catalugna, Artur Mas, de CiU (dereta) oe s'est postu de acordu cun s'opositzione indipendentista de ERC (manca) pro cunvocare unu referendum de autodeterminatzione in su 2014.
+
+Su presidente de ERC Oriol Junqueras at decraradu chi s'acordu cuntemplat finas de aprovare una lege catalana de consultas referendarias, in antis de cunvocare su referendum de autodeterminatzione, chi diat devere essere atuadu in s'atongiu de su 2014, in sa matessi epoca de su referendum iscotzesu!
+
+Sos duos partidos fiant negotziende una linia comuna a pustis de sas eletziones de su 25 santandria chi no ant dadu sa majoria a CiU ma ant afortidu ERC. Difatis, Convergencia i Unio est colada dae 62 a 50 deputados in su parlamentu catalanu fatu de 135 deputados, cando chi ERC est coladu dae 10 a 21 deputados. De seguru, a parrere de unos cantos analistas politicos, su fatu chi Mas, durante sa campagna eletorale, no apat mai faeddadu de "indipendentzia" at cumbintu unos cantos eletores moderados ma indipendentistas a votare ERC.
+
+Cun 71 deputados, sos duos partidos sunt seguros de faghere colare totu sos cambios de lege chi potzant cunsentire su referendum.
+
+Sende gasi, ERC non cheret intrare in unu guvernu de coalitzione ma at impromintidu de apojare a CiU.
+
+Custa manera de operare de CiU e ERC nos mustrat comente partidos cun issebereos ideologicos diferentes --si non contrarios-- siant capatzos de s'aunire pro praticare a beru s'idea natzionalista pro una Catalugna indipendente. Una letzione chi diamus devere imparare finas in Sardigna: su natzionalismu no est de manca nen de dereta, ma sos movimentos natzionalistas si podent collocare a manca o a dereta, aunidos cando tenent finalidades "natzionales".
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 22/12/2012
+
+## MAX LEOPOLD WAGNER, istudiosu e amigu de sa limba sarda
+
+### A 50 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962
+
+Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda. At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu.
+Ocannu, duncas, ruiant sos 50 annos dae sa morte sua in su 1962.
+Pro nois chi cherimus unu tempus venidore e s'ufitzialidade prena de sa limba sarda, Wagner est istadu --e est galu-- maistru mannu, pro sas iscobertas e istudios fatos chi ant ismanniadu sas connoschentzias linguisticas nostras, e finas pro sa visione sistematica de sa limba sarda in relatzione cun sas ateras limbas, chi nos agiuat semper a definire e istabilire unu sistema normativu modernu e coerente.
+Lastima chi finas a como non siamus resessidos a li dedicare una die de ammentu, finas pro faeddare de sos caminos abertos pro sa normalizatzione in sa sotziedade e in su territoriu de sa limba sarda. Si no amus a acudire ocannu, promintimus chi l'amus a dedicare una die de ammentu annoas.
+Pro como l'ammentamus publichende su programa de sa DIE DE ISTÙDIU chi l'aiamus dedicadu, comente SLS / Sotziedade pro sa Limba Sarda, su 7.6.1987, in Uliana.
+
+Programa
+A 25 annos dae sa morte de
+MAX LEOPOLD WAGNER
+linguista tedescu chi at tentu
+meritos mannos in s'istudiu de sa limba nostra
+sa _Sotziedade pro sa Limba_ Sarda promovet una
+_****_Dominiga 7.6.1987_**
+
+_Sala cnnferentzias de s'Iscola Media _
+_Cun su patronadu de sa Comuna de Oliana Assessoradu de sa Cultura e de s'Aministratzione de sa Provintzia de Nugoro Assessoradu de sa Cultura_
+
+h 9,00 - Presentada de Diegu Corraine, secretariu de sa S.L. S.
+h 9,15 - _Amentos de Max Leopold Wagner_ de Raphael Urciolo, linguista e grandu amigu de M. L. Wagner
+h 9,45 - _S'omine e s'istudios M. L. Wagner_, relatzione de Massimu Pittau, de s'Universidade de Tatari, presidente de sa S.L.S.
+h 10,15 - _Wagner, istudiosu de fonetica istorica sarda_, relatzione de Zuliu Paulis, de s'Universidade de Casteddu
+h 11,00 - _Sos istudios de M. L. Wagner supra de su lessicu sardu_, relatzione de Heinz J. Wolf, de s'Universidade de Bonn
+h 11,45 - _Sa cultura materiale de sos sardos in sos istudios de M. L. 'Wagner_, relatzione de Fernandu Pilia, iscritore e istudiosu de traditziones populares
+h 12,30 - Comunicatzipnes supra de aspetos particulares de s'opera de M. L. Wagner.
+
+A dolu mannu, tando no amus collidu sas relatziones, chi como diat essere istadu interessante a publicare.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Progres, movimentu italianista e antinatzionale?
+
+### de Diegu Corraine
+
+_Progres_ at fatu su segundu "cungressu" suo in Casteddu, su 29 coladu. In su limbagiu issoro, sa riunione cungressuale si narat SUMMIT (no una faddina ma una cunfirma de s'anglomania de su cungressu coladu de Arbatassa)! Ridiculos, provintziales, presumidos, cun custu impreu de s'inglesu in ue nos diamus isetare su sardu! Si abbaidamus sa fotografia de su palcu, paret una riunione de promotzione de unu produtu cumertziale americanu. Ma giogant a essere unu movimentu politicu sardu. In realidade sunt unu movimenteddu italianu chi bentulat sa paraula "indipendentzia" pro faghere caminu in Sardigna, comente chi si tratet de unu "giogu de ruolu". Sas cosas de importu, sos discursos, los faghent totu in italianu (in cumpangia bona cun sos ateros movimentos sardos), sende chi parent in favore a su sardu.
+
+S'idea chi _Progres_ tenet de sa limba sarda, in prus, est curiosa, si non perigulosa e, in definitiva, antisarda: "_Riconosciamo il diritto individuale di ogni cittadino sardo di utilizzare tutte le lingue nazionali con pari dignita, in un contesto di pieno e effettivo multilinguismo. Affermiamo il diritto collettivo del popolo sardo all'utilizzo di tutte le lingue nazionali in tutti gli ambit_i". E de politica linguistica non faeddant? De presentzia normale de su sardu in su territoriu e in sa sotziedade? E cales sunt sas limbas natzionales? E pro ite totus diant devere essere natzionales? Finas s'italianu?
+
+A dolu mannu, tenent sas matessi ideas de sa destra/sinistra istatalista italiana in contu de limba sarda: faeddant de deretu individuale a su sardu non de deretu colletivu de sos Sardos a sa limba issoro; nde faghent una chistione de deretu passivu a s'impreu personale e non colletivu de sa limba sarda; non distinghent su sardu (sa limba natzionale sarda) dae sas limbas minoritarias in Sardigna (tataresu, aligheresu, gadduresu, tabarchinu).
+
+Ma in sa conca issoro, ite est "indipendentzia" si tenent bisongiu de sa limba italiana pro sa comunicatzione interna e esterna?
+
+_Progres_, in contu de limba sarda, tenet sas matessi positzione chi sa destra ispagnola de su Partido Popular tenet contra a su galitzianu, bascu, catalanu. E si definint "indipendentistas"! Unu frastimu!
+
+In prus, cun s'idea curiosa de "multilinguismo" cherent catzare a su sardu sos deretos de limba natzionale e ufitziale. Peus de sos colonialistas italianos! Ma Progres patit sa maladia de su "autocolonialismu". Finas sa Lege istatale n. 482/99 est prus coerente e in favore nostru, in contu de limba, de sas positziones de _Progres_!
+
+Si non connoschera calicunu de sos membros suos, chi mi paret sincheru, dia pessare chi si tratet de unu grupu de piliseris presumidos, postos pro nche catzare fortza a su movimentu natzionale e linguisticu sardu.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## "Dalla Catalogna una lezione per i pavidi indipendentisti sardi"
+
+### di Diego Corraine
+
+_[da La Nuova Sardegna, 18-10-2012]_
+
+__A un mese dalla manifestazione di un milione e mezzo di Catalani per la loro "Diada" nazionale, a Barcellona , l'11 di settembre, e utile dire che, al di la del fatto che da noi quasi nessuno ne ha parlato, questi avvenimenti ci insegnano piu di tanti discorsi di politici sardi, pure di quelli che si beano di "catalanismo" senza averne recepito l'essenza. Tanta marea di gente innalzava solo cartelli in catalano, non in spagnolo. Segno non di una ribellione fiscale congiunturale ma sintesi di orgoglio e coscienza nazionale moderna e condivisa, che vuole una rottura profonda dei vincoli con lo stato spagnolo ormai visto come una prigione, che pretende quindi una "Catalogna, prossimo stato d'Europa". È il risultato di una continua azione collettiva, in cui tutti gli atti del governo e delle forze politiche catalane degli ultimi trent'anni hanno saputo strappare spazi di sovranita a proprio favore, come nella comunicazione, nella scuola, nella sanita, nell'amministrazione, dunque nella societa e nel territorio, dove vale il criterio della immersione totale in catalano, senza aspettare la sovranita piena, in barba a Madrid.
+
+È vero che il movimento per l'indipendenza in Catalogna ha subito una forte accelerazione negli ultimi anni, non estranea la crisi mondiale. Ma non e un progetto recente e occasionale, egoistico, chiuso e gretto, di chi scappa dalla nave che affonda, pronto a risalirvi a pericolo scampato, come potrebbero sembrare alcune delle proposte strumentalmente indipendentiste in Sardegna. È la risposta moderna e condivisa di una nazione che vuole essere stato, risultato di un'opera secolare e trasversale di costruzione dell'idea nazionale, che ha sfidato il franchismo, liberando le proprie energie alla sua caduta con la costruzione di un modello di sovranita modulare e graduale, che attende solo lo strappo formale dell'autodeterminazione, ormai imminente perche voluta dalla maggioranza dei Catalani. Catalani di sinistra o di centrodestra che non hanno nessun complesso o timore a definirsi "nazionalisti" (diversamente da quanto accade in Sardegna), liberali, solidali, accoglienti anche verso i vecchi e nuovi immigrati, che in generale si integrano in catalano.
+
+A ben vedere, cadute le ideologie, il nazionalismo di liberazione alla catalana e oggi l'energia piu moderna e dinamica che ci sia, contro i poteri degli stati-nazione. Sembrano finite le illusioni di chi pensava che stare in un contenitore-stato piu grande servisse ad aumentare i diritti dei popoli. Che si tratti degli indigeni d'America o delle nazioni senza stato d'Europa, ormai sono in movimento intere nazioni e non solo classi, perche sono in pericolo esistenza e diritti di interi gruppi umani.
+Se in Sardegna la componente identitaria e nazionale sarda non sara il motore di un processo di liberazione nazionale e sociale, che costruisca anche un europeismo dal basso, difficilmente usciremo dal ribellismo economicista che, pur all'insegna di "indipendentzia", rischia di essere recuperato con nuovo assistenzialismo e dipendenza.
+
+Se sapessimo fare nostra la lezione catalana degli ultimi trent'anni, dovremmo cominciare dalla lingua, vero motore del loro progetto nazionale. Purtroppo, eccetto qualcuno anche in posizione dirigente, quasi tutto il movimento "indipendentista" e italianista nell'azione quotidiana. In generale, dirigenti e militanti parlano in italiano, quasi tutta la propaganda, i siti internet, i blog, i discorsi, i congressi, le riunioni, la comunicazione interna e esterna e in italiano!
+
+Si dira che il colonialismo ci ha ridotto cosi. Sara pure. Ma e ora di cambiare, dunque! Facciano una rivoluzione interna, si convertano al sardo, cosi come imparano altre lingue. Perche non basta inserire il sardo nei programmi politici. Fino a quando i nostri indipendentisti, vecchi e nuovi, non saranno capaci di fare a meno dell'italiano per il loro funzionamento e la comunicazione, saranno 'dipendenti' dalla lingua del potere che vogliono negare e cancellare. Se non si dimostreranno capaci di questo cambiamento praticamente oltreche idealmente, come possiamo pensare che siano capaci di ottenere risultati piu complessi, come la sovranita o l'indipendenza?_
+_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 04/01/2013
+
+## BATASUNA, partidu natzionalista bascu, s'est isortu.
+
+### Proibidu in Ispagna dae su 2003 ma legale in Frantza
+
+Su partidu natzionalista bascu BATASUNA, acusadu dae semper de essere in favore de ETA, proibidu in Ispagna dae su 2003 ma legale in Frantza, at annuntziadu, eris in Bayonne (in Paisu Bascu frantzesu), sa dissolutzione sua.
+
+Duos membros de su movimentu, Maite Goyenetxe e Jean Claude Aguerre, l'ant annuntziadu, belle 14 meses a pustis de sa detzisione de ETA de l'agabbare cun sa violentzia, decrarende "Afirmamus chi amus a crompere su progetu de fraigu de Euskal Herria (Paisu Bascu) petzi in bia politica a cunfrontu cun s'istadu frantzesu e ispagnolu chi sunt (ambos) opressores".
+
+In Ispagna, su prus de sos militantes de Batasuna s'est aunidu a ateros partidos.
+
+Ammentamus chi ETA aiat detzididu, su 20 de santandria de su 2011, a prus de 40 annos dae su cumintzu de sa gherra armada pro s'indipendentzia de Euskadi.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 05/01/2013
+
+## Iscriimus sa LSC e sos dialetos locales, cun funtziones diferentes
+
+### de Diegu Corraine
+
+In Sardigna tenimus una casta de pessones chi no iscriet in sardu, ca est galu isetende su _messia-norma_ chi andet bene pro totus. Si pero, a custas pessones proponides una solutzione, no lis andat bene nudda, mai. In pratica, si ponimus in mente a issos, iscriimus semper in italianu ebbia. A su solitu custos linguistas, apassionados, iscritores venerant a _Santu Logudoresu_ e a _Santu Campidanesu_, chi servint petzi a martirizare a nois chi su sardu lu cherimus ufitziale e paritariu cun sas ateras limbas, cosa chi non podet faghere a sa sola su durgalesu, s'otieresu, s'oroseinu, s'aristanesu o ateros limbagios. B'at chie est contra a sa LSC ca nat chi est "logudoresu", chie est contra a sa Lsc ca nat chi NO est "logudoresu". Unu su contrariu de s'ateru! It'est chi aunit e ponet in pare custas pessones, tando? Sas solutziones ortograficas e linguisticas chi sa Lsc proponet? Nono. Finas si cambiamus sas solutziones ortograficas, no acuntentamus custa casta de pessones. No la cherent ca non cherent chi apamus _unu_ modellu iscritu pro s'ufitzialidade, 1 modellu chi est 1!
+
+O no la cherent ca cada unu diat cherrere su "dialetu" (chi in sardu si narat limbagiu) suo postu a unica limba de referentzia, comente istandard, cun totu sas particularidades foneticas giutas a iscritura, es.: _th_, _a_, _x_, _h_, etc. Ma in custa manera no andamus a logu, no amus cumpresu cale est sa funtzione de 1 istandard iscritu, a cunfrontu de cada variedade dialetale locale o individuale.
+
+_Chie non cheret una norma iscrita comuna, tenet sa possibilidade de iscriere in sa variedade dialetale o personale sua! Chie bi lu podet negare!_
+
+Tando, lu repitimus:
+
+A) s'istandard tenet funtziones generales (prus formales chi no informales) e devet faghere una mediatzione intre sas variedades, rapresentende in manera unitaria sa diferentziatzione dialetale. Sa LSC lu faghet, mediende intre sos dialetos prus cunservadores (Orosei e sa Baronia) a cunfrontu de su latinu (chi est sa mama comuna) e sos prus innovadores (Casteddu, Aristanis), es.: _pache_, _pahe_, _pa°e_, _paghe_, _page_, _pagi_, _paxi_. Est craru chi sa solutzione paghe, naturale, no est una media matematica e chi podet essere prus a curtzu a unu limbagiu locale e prus a tesu de un'ateru. S'istandard est comente sa cobertura chi cugugiat e sarvat sos aposentos (sos dialetos) de sa domo! Custa metafora la repitint sos linguistas de cada parte de mundu e descriet bene sa funtzione de s'istandard.
+
+B) sas variedades dialetales tenent funtziones locales (prus informales chi non formales), sunt prus a probe de sas pessones chi las faeddant e, duncas, cando las iscriimus devent/podent trascriere sos fonemas particulares, es.: _th_, _a_, _x_, _h_, etc.
+
+In ue est su problema? In sa visione ideologica chi tenent unos cantos linguistas o pseudolinguistas, chi non tenent perunu interessu a una politica linguistica in favore de su sardu e de s'ufitzialidade sua. Una visione chi servit petzi a afortire s'italianu e a indebilitare su sardu!
+
+Cale est sa veridade chi derivat dae s'esperentzia? Est in su profetu de chie ponet s'istandard: sa Lsc est una "crae" chi cunsentit de intrare megius in totu sos ispatzios comunicativos! **<**
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 05/01/2013
+
+##
+
+Pro una limba natzionale, ufitziale: protzessu de formatzione de sas normas de referentzia LSU e LSC
+
+### de Diegu Corraine
+
+Pro s'impreu "normale" e ufitziale de su sardu, in totu sos documentos e in totu sos ambitos sotziales e territoriales: aministratzione, iscola, informatzione..., b'at bisongiu chi sa Limba Sarda tengiat finas una "norma linguistica", duncas regulas iscritas de referentzia (non 2, 3, 4, etc. normas diferentes).
+
+Custa regula istandard (*), duncas, comente "forma de referentzia" de sa Limba pro rapresentare (comente una "bandera") in manera unitaria (iscrita) sa diversidade reale (orale), est unu bisongiu chi naschet:
+
+a) in epoca antiga, dae sos iscritores chi cherent una cantidade de letores semper prus manna de sos de sa bidda issoro. Sos iscritores sunt sos primos istandardizadores. In Sardigna belle nemos iscriet in una variedade esclusivamente sua, locale, ma totus proponent unu modellu prus universale: Araolla (*1550? +1600?), Garipa (*1580 +1640), Madau (*1723 +1800), Cossu (*1739 +1837).
+
+b) in epoca cuntemporanea, dae sa comunidade de sos istudiosos o dae su guvernu sardu (1998>2006) chi cheret chi sa limba sua non siat petzi mediu de comunicatzione sotziale ma finas territoriale e ufitziale. Est gasi chi naschet sa cumissione de sa LSU, _Limba Sarda Unificada_, cun su primu incarrigu (28-12-1998), sighidu dae su segundu incarrigu (28-12-1999). Sa proposta definitiva essit a campu su 28-2-2001, a pustis de 21 riuniones de sa cumissione (formada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu))(**) e prus de 120 oras de traballu fatu in Aristanis e Casteddu.
+
+Pustis de sas polemicas e de s'isperimentatzione de sa LSU, su presidente R. Soru incarrigat un'atera cumissione, chi at a mendare, in fines, sa LSU, pustis de un'annu de riuniones. Aende leadu sa LSU comente base, su presidente Soru pedit a sos membros de sa Cumissione sos emendamentos possibiles a sa LSU, chi sunt propostos dae Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, e atzetados. Tando _sa Giunta de sa RAS_ at a publicare sa LSC _Limba Sarda Comuna _(pustis de una revisione de su testu finale pedidu e fatu dae Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis, in ue sunt intradas finas propostas de sa Limba de Mesania), cun delibera de su 18 de Abrile de su 2006. Duncas, sa LSC est sa sintesi, su resurtadu calibradu de custu cunfrontu e atzione de revisione, emendamentu e integratzione de sa LSU. Est craru, duncas, chi, siat sa LSU, siat sa LdM, siat sa LSC rapresentant unu passu istoricu de importu mannu a beru pro s'ufitzialidade de sa limba nostra. Sunt una norma iscrita cumplementare a sas variedades orales e no un'alternativa a issas.
+
+S'istandard cunsentit de afortire su passagiu dae s'oralidade a s'iscritura pro s'ufitzialidade e sa modernizatzione.
+
+S'istandard aunit, rapresentat sa variabilidade de sas variedades orales, las afortit. Sa presentzia de una regula de iscritura generale no nche catzat sa possibilidade de iscriere finas sas variedaes locales.
+
+Su termine inglesu standard derivat dae su vocabulu frantzesu antigu estendart, chi cheret narrere istendardu, insinna, pandela . Su termine italianu o sardu chi s'acurtziat de prus a standard est "norma", regula. Un'istandard est, difatis, una norma atzetada, unu modellu de referentzia a ue nos uniformamus a manera chi siat repitidu a pustis. [addat. Wikipedia]
+
+................................
+
+(**) FIRMAS DE SOS MEMBROS DE SA CUMMISSIONE DE SA LSU
+
+................
+
+Custa est sa logica de sa LSU, de sa LSC e de cale si siat ateru istandard:
+
+.................
+
+Pro impreos generales, bi cheret un'iscritura comuna (sa tzentrale "paghe"), comente currispondentzia de totu sas pronuntzias locales de su derivadu sardu dae su latinu PACEM.
+
+In manera cumplementare, si diant podere adotare iscrituras locales (sas esternas "pache, pahe, pa°e, page, pagi, paxi) pro impreos locales.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 07/01/2013
+
+## PREMIADOS SOS BINCHIDORES de su CUNCURSU "ISCRIE UNA LITERA A SOS TRES RES", Editzione 21, annu 2013
+
+### In IRGOLI, ideadu dae sas Editziones Papiros e organizadu cun su patronadu de sa Comuna de Irgoli e de s'Unicef.
+
+Eris dominiga 6 de ghennargiu, in IRGOLI, in sa Parrochia de Santo Nicola, b'at apidu sa premiatzione de sa de 21 editziones de su premiu. Finas ocannu b'ant leadu parte prus de 550 alunnos de sas iscolas elementares de sa Sardigna, chi ant iscritu literas in sardu a sos Tres Res.
+
+Custos sunt istados sos 20 premiados: Irgoli, Anita Flore / Bitzi, Istevene Carta / Dorgali, Manuelle Cossu / Garteddi, Christian Murreddu / Samugheo, Monica Sanna / Thiniscole, Alessandro Farris / Bitzi, Chircheddu Scanu / Luvula, Piera Montanino / Orosei, Totore Loddo / Irgoli, Totore Ruiu / Talana, Marco Fronteddu / Irgoli, Deborah Golonai / Bitzi, Sara Fancello / Tonara, Diletta Sau / Torpe, Andrea Ruiu / Tonara, Lidia Patta / Durgali, Filippo Monne / Orosei, Anna Dessena / Garteddi, Loik Barel.
+MENTZIONE ISPETZIALE PRO IMPINNU E PARTETZIPATZIONE: Otieri, Classe 3a A / Su Masu, Classe I / Ilbono, CLASSE II.
+
+A totus est istadu cunsinnadu un'istergiu prenu de tziculates, su libreddu cun sas Literas de su 2012 e libros in sardu.
+
+Sa manifestatzione, pustis de sa missa de sas 10, l'at aberta su saludu de su sindigu de Irgoli Giuanne Porcu, Toninu Bassu de sa sotziedade editoriale Papiros ideadore de su Cuncursu, su Presidente Unicef Carlo Murgia e s'Assessore de sa Cultura Daniela Murru.
+
+At coordinadu sa Premiatzione Mariolina Mannia, presidente de Papiros.
+
+A pustis chi sos premiados ant leghidu sas literas issoro in dae in antis de unu publicu de prus de 400 pessones (babbos, maistras, parentes, pitzinnos), b'at apidu unu prangiu cun prus de 300 pessones, organizadu dae sa Leva 77.
+
+No est mancada sa presentzia de sos TRES RES, cun bestires colorados e lughentes!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Laerru riscoberit su sardu anglonesu-logudoresu
+
+In Laerru b'est s'esigentzia de dare una vitalidade a sa limba sarda, cumintzende dae sas tzelebratziones religiosas fatas dae su preideru vintzentzianu de sa bidda, don Piero Pigozzi.
+
+Unu de sos obietivos de custa iscoberta "noa" de su sardu est su de favorire sos giovanos chi faeddant a s'ispissu in sardu, ma cun una pratica chi no est prus cussa de sos giajos issoro. S'ispricat gosi su bisongiu de assotziare a custa esigentzia mamentos meda de sa vida culturale de sa bidda. A custu at pensadu, pro esempru, s'assotziu culturale _Ethnos_ cando at creadu unu calendariu totu in limba. S'idea in propositu est istada leada finas dae ateras Comunas de sa Sardigna.
+
+Intre sos eventos culturales b'est finas sa commemoratzione de su poeta locale Paolo Conca e sos propositos de sa Pro Loco, chi dae unos cantos annos at progetadu unu pranu basadu subra de su binomiu intre ispetaculu e traditzione. Termines chi si cumbinant in s'ammentu chi cada annu est dedicadu a su poeta Baingio Degortes e in su cuncursu de cantu in re chi, mancari reghente, tenet giai un'istoria bella, a su puntu chi est cunsideradu unu de sos apuntamentos prus importantes in su panorama regionale_._[_vmn_]
+
+
+
+
+### 08/01/2013
+
+## Mortu Antonio Cubillo, ideologu indipendentista de sas Ìsulas Canarias
+
+### Su 10/12/2012, in Santa Cruz de Tenerife, a 82 annos.
+
+Mancu unu mese a como, su 10/12/2012, est mortu in Santa Cruz de Tenerife, a 82 annos, Antonio Cubillo, s'ideologu indipendentista prus connotu e famadu de sas Ìsulas Canarias. Cubillo, avogadu, at dedicadu sa vida sua a su bisu de s'indipendentzia de sa Ìsulas Canarias*, in ue istaiant sos _Guanches_ (imparentados etnicamente, linguisticamente e culturalmente cun sos berberos de su nord de Àfrica), in antis chi sos Ispagnolos las aerent ocupadas definitivamente in su 1496 e nd'aeret isterminadu o assimiladu sa gente.
+
+Antonio Cubillo, in su 1950, paris cun ateros militantes, aiat fundadu "Canarias Libre", sa prima organizatzione natzionalista canaria. A pustis si nche fiat fuidu a Algeria, in sos annos '60, pro no essere pessighidu e tentu dae sa politzia franchista (comente fiat capitadu a belle totu sos membros de su movimentu), e aiat fundadu in su 1964 su MPAIAC, _Movimentu pro s'Autodeterminatzione e s'Indipendentzia de s'Artzipelagu Canariu_. Dae Algeri, in su 1975 aiat cumintzadu a trasmitere (cun s'agiudu de su Guvernu algerinu) in Radiu Algeri, cun sa "Boghe de sas Canarias Liberas". E propiu in cussa epoca si podiat ascurtare in sas undas curtzas de sa radiu, animende su populu canariu a si bortare contra a su dominiu ispagnolu. E propiu pro totu custa opera de militante, in su 1978, in Algeri, emissarios de sa politzia ispagnola aiant chircadu de l'ochiere. Nde fiat essidu biu ma fertu definitivamente e ammarturadu in parte. In su 1986, A. Cubillo fiat torradu a sas Canarias e aiat fundadu su Cungressu Natzionale Canariu (CNC), chi, pero, in sas eletziones de su 1991 fiat resurtadu minoritariu a beru.
+
+Aiat sighidu a faghere a avogadu e a s'interessare de linguistica "guanche" (_Nuevo analisis de algunas palabras guanches)_, sa limba de sos abitadores autoctonos de sas Ìsulas.
+
+Est istadu propiu Cubillo, cun totu s'atividade sua a internatzionalizare sa causa canaria.
+
+In su 2003 sa _Audiencia Nacional_ aiat cundennadu su Ministeriu de sos Internos ispagnolu a pagare un'indennizu de 150.000 euros a Antonio Cubillo pro s'atentadu de su 1978!
+
+Cubillo est istadu unu pessonagiu importante in su mundu de sos movimentos pro s'autodeterminatzione de sos populos. Pro custu, finas su Cussigiu Federale e su Cungressu Mundiale Amazigh (Berberos) ant manifestadu su dolu issoro in ammentu de Cubillo rivolutzionariu e natzionalista canariu.
+
+_*S'artzipelagu de origine vulcanica est postu in dae in antis de sa costa nordest de Àfrica, intre 27º37' e 29º25' de latitudine nord e 13º20' e 18º10' de longitudine ovest, tenet una populatzione de 2.126.769 abitantes, in unu territoriu de 7.447 km²_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 08/01/2013
+
+## Ester Franquesa i Bonet est istada nominada diretora generale noa de Politica Linguistica de sa Generalitat catalana
+
+### L'at nominada oe 8-1-2013 su Guvernu de Artur Mas.
+
+Sa filologa **Ester Franquesa i Bonet** est istada nominada, oe 8-1-2013, dae su Guvernu de sa Generalitat, diretora generale noa de Politica Linguistica, de su Dipartimentu de Cultura.
+
+Naschida in Badalona (Barcelona) in 1961, Ester Franquesa, chi leat su postu de Yvonne Griley, est laureada in Filologia Catalana in sa Universidade de Barcelona.
+
+Finas a como Franquesa ocupaiat s'incarrrigu de su Servitziu de Impulsu de s'Usu de su Catalanu, organismu dipendente dae sa Sutadiretzione generale de Politica Linguistica de su Dipartimentu de Cultura.
+
+Previamente, fiat istada diretora de Àrea de Limba de s'Istitutu Ramon Llull (2002-2004) e diretora de su Centre de Terminologia TERMCAT (1997-2002). Est istadu in ocasione de custu incarrigu de diretora de _TermCat_ chi l'amus connota e amus collaboradu pro elaborare terminologia in sardu e in ateras limbas natzionales minoritarias.
+
+Augurios pro su traballu de Ester Franquesa in favore de su catalanu!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 09/01/2013
+
+## Natzionalismu interclassista e movimentos natzionalistas de manca e de dereta
+
+### de Diegu Corraine
+
+Su **_natzionalismu_** no est ateru si non sa dotrina (su cumplessu de ideas e teorias) chi animat su/sos movimentu/os de _afirmatzione_ de sos deretos/carateres _de una _**_natzione_**_ determinada_.
+
+Podet essere de duas genias:
+
+a) **natzionalismu de dominiu**, cando si riferit a una natzione chi assugetat e dominat ateras natziones, includidas in intro de s'istadu chi at fraigadu (duncas, pro es., sa natzione italiana o frantzesa chi ant formadu e dominant, cun su podere de s'Istadu, sas natziones assugetadas sarda, friulana, bretone, otzitana, etc.) o in foras, in territorios esternos a custu istadu "metropolitanu". Su natzionalismu de dominiu podet essere praticadu dae movimentos de dereta o de manca de sa natzione dominante. Sos chi apartenent a sa natzione dominadora, chi siant de dereta o de manca e progressistas podent essere contra a sos deretos de sas natziones dominadas, cando agiuant o teorizant s'opressione de ateras natziones! Duncas, su natzionalismu de dominiu est interclassista, ca sa defensa de sos interessos de sa natzione dominadora podet essere praticada dae movimentos de manca e de dereta.
+Su natzionalismu de dominiu punnat a catzigare o negare sas ateras natziones e si manifestat o s'atuat in forma de colonialismu "internu" (contra a sas ateras natziones in intro de sas lacanas de s'Istadu), in forma de colonialismu "esternu" (contra a populos presentes in territorios in foras de sas lacanas de s'Istadu) o de imperialismu.
+
+b) **natzionalismu de liberatzione**, cando si riferit a una natzione chi est assugetada e dominada dae un'atera natzione, chi l'at includida in intro de s'istadu chi s'at fraigadu (pro es., sas natziones sarda, friulana, bretone, otzitana, etc. custrintas a istare in intro de s'Istadu italianu o frantzesu) o chi istat in foras, in territorios esternos a s'istadu "metropolitanu" colonizadore (pessamus a totu sas natziones assugetadas de su mundu, pro prima cosa a sos Tibetanos assugetados dae sa Tzina).
+
+Finas su natzionalismu de liberatzione est interclassista de naturale suo e podet essere praticadu dae movimentos de dereta o de manca de sa natzione dominada. S'elementu chi los aunit est sa liberatzione de sa natzione, su chi los diferentziat est sa visione politica de s'organizatzione sotziale e economica pustis liberada sa natzione.
+Su natzionalismu de liberatzione punnat a si liberare dae su dominiu de ateros istados o de sa natzione dominadora in intro de s'istadu de apartenentzia. Pro custu, pro prima cosa est rispetosu de sas ateras natziones e gherrat pro praticare su deretu de autodeterminatzione chi cunsentat de otennere sa soberania chi si podet atuare in sa forma istitutzionale de indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia, integratzione. Custa urtima, est una possibilidade petzi teorica, ca, in realidade diat currispondere a negare sa natura matessi de su natzionalismu de liberatzione. Si diat tratare de una comunidade umana chi si reconnoschet e cunsiderat natzione ma non si cheret reconnota in forma de istadu a bandas, indipendente o federadu chi siat.
+Tando, sa paraula natzionalismu definit su cumplessu de ideas e teorias de liberatzione de sa natzione, su motore de sa gherra pro sa soberania, chi si podet trasformare in sa pratica (cunforma a sa voluntade espressada dae sa colletividade natzionale) in indipendentzia, cunfederatzione, federatzione o autonomia, sa prima cun poderes massimos, s'urtima cun poderes minimos. Est craru finas chi podimus essere natzionalistas e in favore de sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia (cunforma a su chi nos agradat de prus), ma non podimus essere in favore de sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia, sena essere natziolastas. A si definire indipendentistas sena essere natzionalista est petzi unu giogu de paraulas sena sentidu, chi servit a negare su "motore" de sa gherra pro sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia!
+
+Duncas, si est beru chi su natzionalismu (sena distintzione, chi siat de dominiu o de liberatazione) est interclassista, ca si format pro afirmare sos deretos de "totu" sa natzione (cun totu sas classes), est finas beru chi sos movimentos cuncretos, reales, podent essere _natzionalistas de dereta_ o _natzionalistas de manca_, o finas _natzionalistas interclassistas_ (eventu prus raru).
+
+Ca, duncas, b'at duas castas de cuntrastu e contrapositzione: sa prima pro sos deretos natzionales, sa segunda pro sos deretos sotziales de classe o categoria.
+
+Sa prima si collocat a unu livellu prus bassu e podet aunire, est craru, una cantidade de pessones prus manna.
+
+Est finas possibile (ma raru) chi unu movimentu natzionalista de liberatzione potzat cumbinchere (reclamende sos deretos colletivos e democraticos decrarados in sos Documentos internatzionales) una parte de sa natzione dominante a l'agiuare in sa gherra de liberatzione. Pro custu, sos movimentos de sas natziones dominadas non si devent mai cungiare sa ghenna a alliantzias taticas cun chie si siat chi si neghet a essere imperialista o colonialista in intro de sa natzione dominadora. Totus si proclamant, a dereta e a manca, in favore de s'autodeterminatzione de sos populos, ma sa pratica est diferente. A dolu mannu nostru, pero, in intro de sas sos istados in ue b'at una natzione dominadora (s'italiana, sa frantzesa, etc.) finas sos chi si definint liberales, democraticos, progressistas (chi a paraulas sunt pro sos deretos de sos populos) faghent a "imperialistas" o a "colonialistas", ca sunt dispostos a agiuare de prus sas natziones e populos esternos a s'istadu de apartenentzia issoro chi non sas natziones internas de s'istadu. Semus faeddende de chie est in favore de Palestinesos, Curdos, Berberos ma est contrariu a s'autodeterminatzione de sos Sardos, de sos Friulanos, etc.!
+
+Duncas, pro torrare a chistiones nostras, non nos ispantat (antis nos paret normale) chi finas in Sardigna b'apat movimentos natzionalistas de dereta e movimentos natzionalistas de manca, comente in cale si siat ateru logu. S'importante est a lu narrere in manera crara e a lu praticare in manera coerente.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 21/01/2013
+
+## Sos Tuareg de s'Azawad sunt gherrende pro sarvare s'indipendentzia non pro difundere s'islam.
+
+### de Diegu Corraine
+
+S'istadu de AZAWAD est naschidu, ischirriende*si dae Mali (un'istadu artifitziale imbentadu, che a totu sos ateros de Àfrica, dae sos colonialistas frantzesos sena tennere in perunu contu ne etnias nen natzionalidades nen limbas), su 6 de abrile de su 2012 cun una decraratzione de indipendentzia chi proclamaiat finas sa fine de sas operatziones militares, ma no est istadu reconnotu dae perunu istadu, cun s'iscusa chi siat naschidu cun s'agiudu de Al-Qaeda, antis chi siat un'istadu islamista integralista.
+
+S'Azawad est un'istadu a majoria tuareg, duncas apartenente a su populu berberu, presente finas in Marocu, Algeria, Tunisi, Libia, Niger, Burkina, Ciad. S'indipendentzia de custu territoriu, chi currispondet a sa parte nord de su Mali, l'at proclamada su _Movimentu natzionale pro sa liberatzione de s'Azawad_, formadu in sos utimos 20 annos cun gherreris de ateros movimentos tuareg, pustis de sas rebbellias de su 1990 e de su del 2006, e cun gherreris chi beniant dae Libia, a su solitu contrarios a Gheddafi, e cun voluntarios tuareg, songhai, peul e mauros), e ex-ufitziales e sordados disertores dae s'esertzitu malianu. Custu est su chi contant totu sas agentzias de informatziones.
+
+Su MNLA est unu movimentu indipendentista istoricu, chi esistit dae deghinas de annos, laicu, contrariu a s'islamismu radicale e integralista, chi gherrat dae meda pro s'indipendentzia, comente contrarios a custas tendentzias sunt finas sos Berberos de Algeria e de su nord Àfrica. Antis, propiu in Algeria, sas vitimas de sos integralistas sunt istados propiu sos Berberos. S'influentzia de Al-Qaeda paret un'iscusa pro negare s'indipendentzia tuareg.
+
+A pustis de s'interventu frantzesu contra a sos terroristas islamicos, su MNLA at avertidu sa comunidade internatzionale (in unu comunicadu de su 12 de ghennargiu) augurende chi s'atacu servat a firmare custos terroristas e non servat a su Mali pro nche colare sas lacanas de s'Azawad:
+
+_"… su MNLA s'impinnat pro un'esitu positive de sas operatziones de gherra contra a su terrorismu e custu at a minimare s'arriscu de vitimas tzivile innotzentes. Nois pedimus chi sa populatzione tzivile de s'Azawad non siat vitima de s'interventu armadu e chi non b'at perunu misturitzu intre custa e sos terroristas._
+
+_Nois ammentamus chi su MNLA at semper rispetadu sos impinnos suos mescamente sessende sas ostilidades intre su MNLA e s'esertzitu malia e abbarrat disponibile a sos negotziados"_.
+
+Ma tando, pero, pro ite sos organos de informazione europeos e americanos sunt descriende, a su solitu, su Movimentu de sos Tuareg de s'Azawad comente islamista e integralista e s'Azawad comente istadu islamicu? De seguru ca "cumbenit" custa identificatzione, ca repitint sas tesis de su guvernu de su Mali e de sos ateros istados africanos e europeos contrarios a cale si siat movimentu indipendentista. Curiosu chi custas tesis siant propagandadas finas dae sos movimentos progressistas e de manca (in Frantza, in Italia e aterue) chi si definint in favore de s'autodeterminatzione de sos populos e contra a su colonialismu.
+
+Ca su problema beru de s'Azawad chi mobilitat diat parrere su fatu chi in su territoriu suo b'apat petroliu, gas e uraniu. Nen su Mali nen sos otzidentales los cherent perdere. Una de sas maneras de bi ponnere sas brancas est su de descriere s'Azawad e sos Tuareg comente alliados de sos grupos islamicos estremistas chi de seguru sunt chirchende si nch'intrare a Mali e de profetare de cale si siat situatzione de crisi.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## BIBLIOTECAS
+
+
+
+
+### 01/02/2013
+
+## «Premiu PINTORE de giornalismu in sardu», ed. 2013. Bandu.
+
+### IN AMMENTU DE S'ISCRITORE E GIORNALISTA GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (Irgoli 1939 - Nugoro 2012.
+>Iscadit su su 15 de abrile de su 2013
+
+_PAPIROS editziones e sa COMUNA DE IRGOLI,_
+
+«Bandimus su Cuncursu de giornalismu in limba sarda, ed. 2013, chi at a premiare tres articulos iscritos in sardu, in LSC (Limba sarda comuna), dae autores finas a 45 annos de edade. Pro ocannu sos articulos podent tratare de politica internatzionale relativa a sas natziones sena istadu, de su pastoriu e de s'ambiente. Sos articulos devent essere ineditos, de 4200 carateres (includende tretos biancos). Ant a essere premiados cun 100 € cada unu e sa publicatzione in EJA.
+
+in una busta, cun pseudonimu, e, in intro, un'atera busta cun numene e sambenadu de s'autore, indiritzu e telefonu. Cada autore podet imbiare petzi un'articulu.
+Sa giuria at a comunicare su resurtadu a sos binchidores intro de su 30 de abrile de su 2013.»
+
+...
+
+_Idea e organizatzione de PAPIROS editziones cun su Patronadu de sa COMUNA DE IRGOLI_
+
+.......
+
+pro informatziones: _papiros.ed@gmail.com_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 01/02/2013
+
+## EJA 12 * 2012
+
+###
+
+santandria-nadale 2012
+
+Sa rivista in sardu **EJA** est dada in DONU e est distribuida in sas Librerias sardas, a su solitu.
+
+Chie la pedit inoghe est paghende petzi sos gastos de IMBIU e sa Posta. Pro como l'imbiamus petzi in ITÀLIA.
+
+
+
+
+### 11/02/2013
+
+## 1962: su Cuntziliu Vaticanu segundu e sas limbas «natzionales» in sa liturgia
+
+### de Diegu Corraine
+
+Su 25 de ghennargiu de su 1959, su Papa Giuanne XXIII aiat cunvocadu unu cuntziliu nou. Su Cuntziliu Vaticanu I fiat istadu in su 1870, cunvocadu dae Piu IX, su Papa de su Sillabu e de s'infallibilidade pontificale.
+
+Una de sas novidades mannas de custu Vaticanu II est istada s'abbandonu de su latinu comente limba de sa liturgia e s'impreu de sas "limbas natzionales", comente resurtat in sa _Costitutzione subra de sa Liturgia Sagrada_ _SACROSANCTUM CONCILIUM _de su 4 de nadale de su 1963. In s'art. 36 de custa _Costitutzione_ intituladu «Latinu e limbas natzionales in sa liturgia», su comma 1 narat "_S'impreu de sa limba latina, francu deretos particulares, siat mantesu in sos ritos latinos"_. Su comma 2 narat "_Pero, sigomente s'impreu de sa limba natzionale podet essere de utilidade manna pro su populu no in pagas ocasiones, siat in sa missa siat in s'amministratzione de sos sacramentos, siat in ateras partes de sa liturgia, s'at a dare a sa limba natzionale una parte prus manna, mescamente in sas leturas e in sas ammonestatziones, in unas cantas oratziones e cantigos, cunforma a sas normas fissadas pro sos casos singulos in sos capitulos sighentes_". Su comma 3 narat "_In base a custas normas, tocat a sas autoridades eclesiasticas territoriales cumpetentes, numenadas in s'art. 22-2, consultende finas, si b'at bisongiu, sos piscamos de sas regiones limitrofas de sa matessi limba, a detzidere pro s'ammissione e estensione de sa limba natzionale. Custa detzisiones ant a devere essere aprovadas, e duncas cunfirmadas, dae sa Sede Apostolica_". Su comma 4 narat "_Sa tradutzione de su testu latinu a sa limba natzionale, chi cheret posta in sa Liturgia, cheret aprovada dae s'autoridade eclesiastica territoriale cumpetente mentzionada in antis_".
+
+In su testu latinu (e finas ispagnolu)custas limbas sunt definidas "vernaculas", in su testu frantzesu "du pays", in s'italianu "nazionali". E pro custu, a su nessi in Europa, ant interpretadu comente "limbas de istadu" (frantzesu, ispagnolu, italianu, etc.). Duncas, s'abbandonu de su latinu no est istadu unu progressu pro sas limbas natzionales a beru ma, antis, at afortidu sas limbas "istatales", pro neghe de s'identidade farsa de natzione/istadu.
+
+Sa Cresia, in sos seculos colados, aiat dadu meda a sa literadura sarda e a sos istudios de limba sarda, cun operas originales e cun tradutziones, dae su _Catechismu_ in limbagios diferentes de sa Sardigna, a su _Legendariu_ de Garipa, a sa tradutzione sarda de sa _Imitassione de Cristos_, publicada in su 1871 e bortada dae un'ateru preideru, Iuanne Batista Casula.
+
+Custu, sena contare sas chentinas de preigas chi deghinas de preideros naraiant in sas cresias sardas finas a sos annos chimbanta de su seculu in pessu coladu, su prus ineditas. A unu chirru, de seguru b'aiat sa passione e interessu pro sa limba sarda, bida dae unos cantos religiosos comente simbulu de s'identidade natzionale sarda, ma, a s'ateru chirru est craru chi sa Cresia sarda impreaiat sa limba locale, su sardu e sas ateras limbas de Sardigna, comente su tataresu, su gadduresu o s'aligheresu, pro agiuare su proselitismu e sa relatzione de s'omine cun Deus. Ma chi si siat tratadu de passione pro sa limba o de bisongiu comunicativu, est craru su cuntributu de sa Cresia a s'unione ispirituale de sos Sardos e finas a s'unione natzionale. Tando, su sardu, che a sas ateras limbas, finas de istadu, non podiat pretendere de intrare in sa Liturgia ma s'acuntentaiat de sa presentzia in sa paraliturgia.
+
+Ma in su Noighentos est minimadu s'interessu pro su sardu in sa Cresia e su Fascismu at fatu su restu. A su nessi finas a su Cuntziliu Vaticanu II, in ue sas limbas no ufitziales che a su sardu nche sunt abbarradas in foras de sa Liturgia. A su nessi finas a cando una cantas limbas chi si sunt ischidadas cun movimentos unitarios de laicos e religiosos, pro pretendere dae sa Cresia, dae su Vaticanu, Liturgia e Libros Sacros in sas limbas natzionales issoro: Catalanos, Bascos, Galitzianos, Friulanos. Issos sunt resessidos a interpretare su Vaticanu II in favore issoro e a imponnere su valore de "natzionale" comente agetivu de natzione e non de istadu!
+
+Non bi semus resessidos galu sos Sardos a otennere dae su Vaticanu su reconnoschimentu finas de sa limba "natzionale" nostra, mescamente ca semus nois chi mustramus de non cherrere una limba ebbia ma duas o tres o bator, pro sas Iscrituras, pro sa Missa e sa Liturgia. In Vaticanu, est giai meda si nde leant in cunsideru unu de sardu! Custu est s'ostaculu mannu. Sa neghe est nostra. E tando non balet a s'inchietare cun sos piscamos sardos incurpados de non cherrere su sardu in cresia.
+
+Est petzi su Vaticanu chi nos podet autorizare e non sos piscamos. Ma petzi si sos Sardos ant a faghere sa parte issoro, unitaria, in contu de limba, lassende a unu chirru su localismu.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 15/02/2013
+
+##
+
+Fusione de su 1848? Federicu Fenu, boghe contraria
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sa "fusione" de su 1848 est istada una trampa chi est servida a sos Savojas pro dominare megius s'isula, atribuende a sos Sardos sa voluntade e sa detzisione de abbandonare cale si siat espressione de autonomia. In realidade, comente s'ischit, custa voluntade fiat istada manifestada petzi dae sa burghesia sarda prus piemontesizada, sa casteddargia in particulare. Est finas beru chi sas istitutziones "autonomas" eliminadas (sos tres istamentos) fiant collegadas a sa natura de su Regnum Sardiniae, chi non fiat istadu ateru si no un'imbentu de papa Bonifatziu VIII, chi, atribuende*si sa soberania de sa Sardigna, nd'aiat intregadu sa corona in su 1297 a Giagu II de Aragona. A narrere sa bera, fiat istadu unu passu contra a s'indipendentzia residuale de sa Sardigna, contra a s'Istadu de Arborea, duncas un'istrumentu e unu mediu de colonizatzione. A pustis de unos cantos seculos, semper e cando, in su 1848, finas sos Istamentos, unica entidade sarda a cunfrontu de su podere dominadore, aiant sessadu de esistire. Comente, in antis, s'abolitzione de su feudalesimu e sa lege de sas tancas fiant istados su mediu pro gratificare e dare fortza a una burghesia sarda oramai tzeraca de interessos esternos.
+
+S'unica boghe de importu ma a sa sola contra a custu protzessu de omologatzione introduidu dae sa "fusione" est istada sa de su teologu Federicu Fenu. Propiu in su 1848, in s'iscritu "_La Sardegna e la fusione con il sardo continente_", sende chi cunfirmaiat sa fidelidade sua a sos Savojas (e comente podiat faghere in manera diferente sena essere pessighidu, si cunsideramus canta morte e dolore aiant causadu contra a cale si siat "rivolutzionariu" pustis de de sas derrotas de su 1796, 1802 e 1812?), pretendiat pro sa Sardigna unu guvernu e una costitutzione a bandas, in unu cuadru federalista. Fenu, faeddende de sa Sardigna, la paragonaiat a s'Irlanda a cunfrontu de s'Inghilterra: "_Cosi ancora quando si e voluto incorporare l'Irlanda all'Inghilterra si e fatto un pasticcio, il quale ha prodotto, e produrra se non si rimedia, immensi danni. Occorrono tra i popoli tali differenze di stirpe, di costumi, di genio, d'indole, che volerli fondere si e il medesimo che distruggerli ambidue se uguali, opprimere la parte piu debole se disuguali. Ora la Sardegna dista dal Piemonte di stirpe, di costumi, d'indole, di genio, forse piu che gl'Italiani dagl'Inglesi_". E sighit narende chi: "_i suoi piu gravi mali [quelli della Sardegna] sono i ferri che le stringono le membra, questi vogliono esser rotti, non aggravati se si vuol che cammini. [...] E poi la Sardegna e bastantemente generosa per sapere preferire la liberta al servaggio, l'indipendenza all'abbiezione, anche quando fosse condannata a trarre vita povera, il che e tanto falso; quanto e vero che l'Onnipotente l'ha fornita di quanto si richiede alla floridezza non che al benessere_".
+
+In s'articulu de Fenu, sunt bundantes sos cunsideros e sas riflessiones chi tenent un'atualidade manna. Benit male a nde faghere un'isseberu. Ma, in mesu de totus, sa prus crara, "indipendentista" ma finas internatzionalista e "europeista" est custa: "_Il popolo Sardo ha costumi, indole, lingua, storia, posizione geografica, tutte proprie, tutte d'un popolo a disparte. Perche si pretende cosi giustamente che l'Italia formi una nazione separata e distintissima dalla Francia, dall'Austria, ecc.? Perche ha costumi, genio, idioma, storia e terreni propri, i quattro primi bastantemente distinti da quelli degli altri popoli, e l'ultimo segnato a dito dell'Onnipotente che la cingeva della lunga, alta e fortissima barriera delle Alpi. Ebbene in piccolo, quasi in miniatura la Sardegna ha tutti questi distintivi, anzi la sua naturale separazione e quasi direi la sua personalita e piu risentita. Qual paese puo essere piu circoscritto d'un'isola come la Sardegna? Inoltre, allorquando specialmente le si unira la sua piccola sorella la Corsica e la popolazione crescera, come si deve sperare, formano uno spazio piu grande dello Stato della Chiesa non che della Toscana: ora, se questi due possono formare due Stati sovrani, perche quelle non potranno avere una semplice costituzione a parte? [...] L'Italia, anzi l'Europa ci ammirera se riusciremo a risuscitare la nostra sepolta patria. Pensiamo prima a riedificare la nostra casa, e poi potremo pensare a quella degli altri_". E galu: "_...perche i popoli che non sono liberi si avviliscono, si snervano, si scoraggiano a petto delle grandi difficolta, dei molti ostacoli chi si parano allo sfogo delle speculazioni ai calcoli dell'industria. [...] finche la Sardegna non sara sciolta da ogni catena, finche non sara libera di provvedere ai suoi casi, essa non risorgera a dispetto di tutte le gratuite asserzioni contrarie_".
+
+In Fenu b'at s'idea moderna chi sa prosperidade est ligada a sa libertade de si guvernare a sa sola e a s'abertura produtiva e cumertziale a s'Italia e a su Mediterraneu, cun sa possibilidade chi sa Sardigna nde siat s'emporiu. Finas s'idea chi teniat Fenu de una comunidade sardu-corsicana est de atualidade manna, una manera de ideare e disinnare s'integratzione europea moende dae sos assimigios, superendo sas lacanas de sos istados-natzione artifitziales "mandiga-natziones".
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 11/02/2013
+
+## INTERVISTA A GIUANNE COLUMBU, REGISTA
+
+###
+
+Pregontas de Giuanna Cottu
+
+_Giuanne Columbu, regista, iscritore, intelletuale integradu pro isseberu personale e apartenentzia familiare in sa identidade sarda, nos contat inoghe tretos de sa vida e de su traballu suo._
+
+Apo istudiadu architetura, ma sas passiones meas prus profundas sunt semper istadas pro s'arte, sa pintura e su tzinema.
+
+Pesso a beru chi no lu dia podere faghere. Su sardu m'agradat, in sa tzinematografia comente in sa realidade, ma lu faeddo male.
+
+Sos eventos contados in cussa prima pellicula mea e tratados in sa tesi mea de laurea in architetura, est a narrere sas cunseguentzias de s'impiantu in Sardigna de industrias in cunflitu craru cun s'ambiente, cun sas richesas e sa cultura de su territoriu, sunt nodidas a totus. A su tempus m'aiant naradu chi fia unu "bandidu" e unu "inimigu de su populu" ca sustenia chi cussas industrias, caras che fogu, aiant apidu tentu efetos distrutivos pro s'economia e s'identidade de s'isula. A dolu mannu tenia resone deo.
+
+Comente totu sos milanesos amaia e astiaia Milanu, ma in fines sa tzitade m'agradaiat. Tenia un'istudiu e amigos artistas medas. Faghia mustras de pintura e ateras mustras prus impinnadas politicamente in sa manera chi sos medios de informatzione istorchiant sa realidade impreende sas sugestiones de sas imagines fotograficas. Cun cussu traballu, deo e sos cumpangios meos aiamus otentu sos ispatzios espositivos prus de giudu de sa tzitade a aiamus provocadu s'atentzione de sos criticos de s'importu de Mario de Michelis e Umberto Eco. Dae pagu su Museu de Arte Moderna de Napoli e sa Fundatzione Mudima de Milanu ant realizadu unas cantas mustras retrospetivas subra de sas operas nostras realizadas in cussos annos. Ma cando mi nche so tramudadu a Sardigna, in prus de megiorare in salude, apo finas agatadu unu mundu galu prus incantadore. Unu mundu chi giai connoschia gratzias a sos contos de babbu e mama e pro s'esperientzia chi tenia cada borta chi benia a colare sas vacantzias. Fiat in su 1979 chi mi nche so tramudadu, cando s'est presentada s'oportunidade de traballare comente programista-regista in sa Rete 3 de sa RAI. Aia trinta annos e in sa RAI bi so abbarradu finas a su 1999, traballende in libertade manna e meravigiosa. Pariat chi a sos capos romanos no lis importaiat nudda de su chi faghiamus in Sardigna. E custu, sende chi paret unu machine, nos rendiat liberos. A bortas, liberos de faghere programas chi non baliant mancu isperu, ma in carchi casu finas de realizare operas de livellu artu a beru. Pro narrere, unos cantos documentarios realizados in cussa epoca - comente "Visos" o "Paesi e Paesi", mai trasmitidos in sos canales istatales de sa RAI - los aiant bendidos a emitentes publicas europeas e americanas. Pustis mi so cungedadu e apo incumintzadu sa professione libera pro proare su caminu de su tzinema.
+
+Sa limba sarda est gasi musicale e forte chi rapresentat de seguru un'oportunidade pro su tzinema, no unu limite. Sa proa chi su sardu no impedit sa cumprensione de una pellicula l'apo tenta bortas medas presentende sos traballos meos in s'esteru, in carchi casu finas sena sutatitulos. Dia tennere casos e argumentos medas de numenare a custu propositu. Pro narrere, cando fia montende "Arcipelaghi", in Marsiglia, cun una montadora frantzesa chi connoschiat pagu s'italianu e nudda su sardu, custa montadora fiat, semper e cando, a tretu de distinghere una batuta retzitada bene dae una retzitzda male. Su ricursu a una limba pagu connota o disconnota de su totu, difatis, non nos devet giughere a tennere timoria e mancu a s'illusione de no essere cumpresos. B'at semper carchi cosa chi pertocat su sonu e su ritmu de sas paraulas, a parte sa gestualidade, chi est cumpresa dae totus in manera perfeta. De su restu, si est possibile a faghere una pellicula muda o petzi musicale, pro ite non si diat devere faghere una pellicula in sardu? Mel Gibson at fatu sa "Passione" sua in latinu e aramaicu, duas limbas mortas o pagu prus o mancu disconnotas, pro ite deo no aia devidu girare s'Evangeliu in sardu?
+
+No apo mai traballadu cun atores professionistas, ma si nde tengera s'ocasione lu dia podere faghere. Pro como m'apassionat su traballu cun sos chi si narant no-atores, chi in Sardigna sunt bravos meda, forsis gratzias a un'iscola impropia, cussa chi benit dae sa traditzione de s'improvisatzione poetica e de sos contos orales. Sos no-atores, si ghiados bene, sunt a s'ispissu prus beros e intensos. Retzitant cun su coro e, finas retzitende unu copione istabilidu, nos narant carchi cosa de issos etotu e de su mundu issoro. "Su Re", difatis, contat sa passione de Gesus e, in su matessi tempus, sa Sardigna. E si sa Sardigna e sa limba sarda, mesurende*si cun sos tempos morales e sotziales de s'Evangeliu, s'irrichint, finas sa rapresentatzione de s'Evangeliu faghet possibiles interpretatziones noas. A narrere su beru, sa traspositzione in Sardigna de s'Evangeliu, botzada dae su Ministeriu italianu ca l'ant giuigada localistica, cunfirmat s'universalidade de s'istoria e sa possibilidade de dare a su publicu de cada paisu de su mundu ispuntos noos pro rifletere subra de s'istoria de Gesus.
+
+Su Re tenet de seguru elementos chi l'acurtziant a su "Vangelo secondo Matteo" de Pasolini. Siat pro su ricursu a sos atores non professionistas, siat pro s'ambientatzione in unu logu diversu dae cussu istoricu. Semper e cando, sa Matera de su "Vangelo secondo Matteo" si referit a sa Palestina, mentres sa Sardigna de su Re abbarrat sa Sardigna. In prus, s'Evangeliu realizadu dae Pasolini est tzentradu in subra de sa paraula e faghet a manera de faghere craros sos messagios suos. Su meu, imbetzes, est tzentradu in subra de sos silentzios, de sas ghemidas, de su sonu de su bentu, e cada significadu est rimandadu a sa riflessione de s'ispetadore.
+
+Galu no nd'isco. Potzo narrere chi sa pellicula est naschida in intro meu dae unu turbamentu mannu. Leghende s'Evangeliu torraia a agatare a mie etotu e s'esperientzia de totu sas suferentzias umanas. Sa pellicula, semper e cando, est istada iscenegiada dae mene e dae babbu meu, in una collaboratzione chi s'est rinnovada die cun die pro annos, e cun su suportu esegeticu de sa Facultade Pontifitzia Teologica de Sardigna.
+
+A babbu meu devo meda a beru. Finas chi at podidu, isse m'at acumpangiadu in sas aventuras tzinematograficas meas. Prus de una borta at fatu finas a atore. In "Arcipelaghi", sa die chi s'interprete chi deviat faghere sa parte de su preideru no est bennidu a s'addoviu, at bestidu isse sos bestires de iscena e at fatu isse sa parte. In "Su Re" est presente petzi cun sa boghe in foras de campu, in s'incumintzu e in s'agabbu de sa pellicula. Isse retzitat in sardu sa profetzia de Isaia, cun una boghe giai pagu firma in sa ditzione, ma galu prena de fortza e de passione. Babbu m'at trasmitidu cosas meravigiosas meda, sa prus bella, forsis, est sa dispositzione a abbaidare a s'aventura de sa vida cun amore e cun ispantu semper rinnovadu.
+
+Bido sa possibilidade de realizare operas noas e bellas meda chi content sa Sardigna e su mundu, e chi autores noos s'acrarent rinnovende sa visione de sa vida e de sos esseres umanos. At a dipendere meda dae sa determinatzione de sos autores e, gasi etotu, dae cantu sas istitutziones chi oe ocupant su postu chi unu tempus fiat de sos metzenates, ant a cumprendere s'importantzia culturale e finas economica de su tzinema. In custu mamentu, mi paret chi chie guvernat tengiat pagu interessu pro su tzinema.
+
+Cando tengio una tzinepresa in manos, si no est tropu grae, dia narrere chi mi nd'ismentigo de la tennere. Abbaido in s'obietivu comente cun sos ogros meos o, cando finas deo so gasi cuntzentradu de essere parte de s'iscena, comente cun sos ogros de unu ispiritu invisibile, chi non s'at a bidere in sa pellicula ma chi acumpangiat e sugugiat sas atziones de sos pessonagios.
+
+Isperemus chi no nche colet tempus meda.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Sas ecomàfias cunchistant s'Itàlia de su Nord
+
+S'ecomafia andat a sa cunchista de su Nord e lu faghet in manera particulare cun sos refudos: su Veneto est in sa de tres positziones in sa classifica de sas illegalidades chi sunt collegadas a s'ismaltimentu de sos refudos. Sas impresas criminales de s'arga ant barigadu istabilmente sas lacanas de su Sud de s'Italia. Custu est unu de sos datos prus significativos de _Ecomafia 2006_, su raportu annuale de Legambiente subra de s'illegalidade ambientale in Italia e subra de su ruolu de sa criminalidade organizada. Su raportu l'ant presentadu su 15 de lampadas in Roma, in una cunferentzia istampa, Roberto Della Seta (presidente natzionale de Legambiente), Alfonso Pecoraro Scanio (ministru de s'Ambiente), Pietro Grasso (procuradore natzionale Antimafia), Marco Minniti (vitzeministru de s'Internu), Ermete Realacci (presidente de sa Cumissione _Ambiente e Lavori Pubblici_ de sa Camera), Enrico Fontana (responsabile de s'osservatoriu _Ambiente e Legalita _de Legambiente) e unu paritzos rapresentantes de sas Fortzas de s'Ordine.
+
+Su traficu de refudos in Italia est creschidu: dae su 2004 si registrat unu +16,5%. 18 milliones de tonnelladas de refudos ispetziales nche sunt iscumpartos in su nudda. Sas connessiones globales dant ite pessare: in prus de su fatu chi creschet su traficu clandestinu de animales protetos (pro sete milliardos de euros a s'annu), sa Tzina est devenende sa Meca pro s'ismaltimentu de sos refudos perigulosos italianos e europeos. A sos portos tzinesos arribant container dae totu su mundu, sos prus dae USA e Giapone. Sos refudos sighint a tzirculare finas dae s'Italia a s'Africa, a cara a sa Nigeria, a su Senegal e a su Ghana.
+
+"Oramai sas ecomafias e sa criminalidade ambientale - at decraradu Roberto Della Seta - punnant a s'insediare in ogni giassu de s'Italia e a leare unu ruolu tzentrale finas in sos traficos internatzionales".[_gpr_]
+
+
+### 22/02/2013
+
+## CUSSÌGIOS PRO AFORTIRE S'IMPREU PRIVADU E PÙBLICU DE SU SARDU... SENA TIMÒRIA
+
+### de Diegu Corraine
+
+_A dolu mannu sa limba chi impreamus a su solitu cun pessones connotas pro sa prima bia est sem- per de prus s'italianu. E duncas sunt minimende sas ocasiones de intendere pessones faeddende in sardu. Ma, sende gasi, est creschende sa cussentzia e su bisongiu de afortire sa limba sarda, in cale si siat campu e impreu. E custa cussentzia e voluntade la sunt leende mescamente sas pessone chi non sunt "naschidas" cun sa limba sarda, pessones chi ant imparadu prus s'italianu chi non su sardu in familia e chi cherente "torrare" a sa limba sarda._
+
+_Si cherimus afortire sa presentzia publica de su sardu e cunsentire a semper prus gente de faed- dare in sardu, devimus tirare profetu dae cale si siat ocasione, pro lu faeddare e l'iscriere. Mescamente, si su babbu o sa mama non ant faeddadu in sardu a sos figios dae sa prima die de sa vida, at a essere prus traballosu a imparare su sardu a pustis. Traballosu ma no "impossibile"! Inoghe proponimus unos cantos cussigios, giai isperimentados dae medas pessones e chi podent tennere efetu seguru._
+
+_Si carchi letore tenet ateros cussigios, nos iscriat: limbasnatziones@gmail.com._
+
+6 **Iscrie e publica in sardu locandinas, augurios, invitos, necrologios, telegramas, annuntzios de naschida, comunione, cresima, isposongiu, laurea.
+
+_
+_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 22/03/2013
+
+##
+
+Sa gherra pro sa soberania e sa debilesa de su movimentu politicu sardu
+
+### de Diegu Corraine
+
+Mai che a como, in Sardigna, sas ideas de "soberania" e "indipendentzia" sunt presentes in su cunfrontu politicu e culturale, in blogs, sitos, giornales. Si est beru chi tratat una tendentzia chi apartenet a s'istoria de sa natzione nostra (ca sa Sardigna non s'est mai assugetada de su totu a sos poderios esternos), est finas beru chi, in custa epoca, semus assistende a un'afortimentu de su sentimentu natzionale sardu e a sa gana de autodeterminatzione.
+
+Totu custu capitat ca sas ideas de "soberania" e "indipendentzia" caminant "a brincos": b'at epocas in ue si sunt manifestadas in manera crara e si sunt trasformadas in movimentu rivolutzionariu e epocas in ue sos Sardos paret chi apant rinuntziadu a cale si siat punna de libertade natzionale. "Paret", ma in realidade s'est tratadu de derrotas politicas e militares. Semus pessende a sa derrota de Seddori de su 1409 chi at cunsignadu sa Sardigna a sos Aragonesos; a sa batalla de Macumere de su 1478, a sa derrota de Lenardu Alagon de su 1796 e a sa derrota de Sanna-Corda e Cilocu de su 1802. Sa "normalizatzione" chi est sighida a custos eventos est istada otenta semper cun sa repressione o sas lusingas (comente est istada su "fusione perfetta" de su 1848). Non s'est mai tratadu de una voluntade integratzionista in intro de un'istadu istrangiu e coloniale.
+
+Tando, a sa tendentzia de sas natziones (catalanos, iscotzesos, bascos, gallesos, corsicanos, curdos, berberos, etc.) chi cherent essere meres in su territoriu issoro sena delegare sos poderes e libertades issoro a sos istados "meres", ite currispondet? A su solitu, movimentos istruturados, cun unu progetu craru de liberatzione natzionale.
+
+A custa posta manna de torrare a su "territoriu natzionale" cun formas de guvernu autodeterminadas, cale est sa risposta politica in Sardigna?
+
+A dolu mannu, a sos movimentos "indipendentistas" paret chi lis manchet:
+
+-- un'elaboratzione de sa dotrina natzionalista comente motore de cale si siat optzione istitutzionale (autonomia, federatzione o indipendentzia);
+
+-- una cultura, un'ideariu e unu vocabulariu natzionalista comunu;
+
+-- unu fundamentu de s'idea e de sa pratica natzionalista in sa limba sarda;
+
+-- sa capatzidade de istabilire unu fronte comunu natzionale;
+
+-- sa capatzidade de istabilire obietivos taticos, de atuare praticas riformistas, de cumbinchere gente noa abbandonende s'estremismu de sas paraulas.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 25/03/2013
+
+## S'ideologia istatalista e individualista e sos deretos colletivos
+
+### de Diegu Corraine
+
+S'ideologia de su M5S e de sos ateros movimentos e partidos istatalistas preferit a ponnere comente referente de s'atzione issoro sa "pessone" e sos deretos individuales. Custu ests capitende in s'Istadu italianu ma finas in ateros istados de s'Otzidente.
+
+E pro custu non cumprendent sas gherras de sas natziones in cherta de liberatzione in intro de sos istados-presone issoro e timent a bentu sas gherras pro sos deretos colletivos, comunitarios, natzionales, culturale, linguisticos, a s'ispissu definidos de destra e cunservadores.
+
+E, tando, non tenent sensibilidade (antis ostaculant) sas gherras pro sos deretos colletivos, pro sos deretos de populos, natzione e limbas, comente capitat finas in Sardigna.
+
+Non nos devimus ispantare de totu custu, ma non nos devimus istracare de lis crarire chi sas gherras nostras sunt giustas e chi, in Sardigna o in logos de ateras natziones, su natzionalismu de liberatzione devet essere agiuadu dae chie s'oponet (a su chi narant custos movimentos) a su podere de sa globalizatzione.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 15/10/2013
+
+## Leghimus sos datos de unu territoriu cun graficos e tabellas
+
+###
+
+PREGONTAS
+
+1) It'est una "tabella"?
+
+2) It'est unu "graficu"?
+
+3) It'est unu "istograma"?
+
+4) It'est una "diagrama"?
+
+5) It'est unu "areograma"?
+
+-- sos [**_istogramas_**](istograma_0_1_1), chi servint, pro narrere, a cunfrontare su numeru de abitantes cun localidades diferentes;[](istograma_0_1_1)
+
+-- sos [**_diagramas_**](istograma_0_1_1) (o **graficos liniares**) chi si formant unende puntos in unu pranu;
+
+-- sos [**_areogramas_**](areograma_0_1_1)_** **_(o **diagramas a turta**) chi sunt formados dae unu chircu partzidu in setores chi currispondent a datos numericos espressados in pertzentuales.
+
+_TABELLA CUN DATOS DE SAS PROVÌNTZIAS SARDAS_
+
+__
+
+_ISTOGRAMA CHI RAPRESENTAT SOS MATESSI DATOS_
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Diagrama
+
+Istograma
+
+Graficu a "turta" o aerograma
+
+
+## Montes e montigros
+
+x
+
+
+
+
+## Paris, rios, costas e isulas
+
+x
+
+
+
+
+## Geologia
+
+x
+
+
+
+
+## Clima
+
+x
+
+
+
+
+## Calat su sipàriu subra de s'ecomostru
+
+Su 28 de maju un'ateru ecomostru nd'est rutu. Li naraiant su "mostru de Felina" e l'aiant fraigadu in sos annos sessanta e mai completadu. Ghetende.nde.lu ant liberadu una parte de su paesagiu de s'Apenninu chi finas a como fiat cuada. Custu eventu fiat inseridu in su programma de sa prima editzione de sa Biennale de su Paesagiu de Reggio Emilia, promovida dae s'Assessoradu a sa Cultura e a su Paesagiu de sa Provintzia. Gratzias a sa demolitzione s'at a podere valorizare una zona de importantzia ambientale e paesagistica.
+
+A su mostru l'aiant fraigadu in su 1966 cun permissu edilitziu regulare pro ospitare a un'allevamentu de animales, ma pro una serie de motivos non l'aiant utilizadu mai. In su 2005 sa Comuna de Castelnovo ne' Monti aiat compradu su cumplessu immobiliare de su "Molinu de Calcinare" costituidu dae unu fundu agricolu in ue b'aiat duos fraigos rurales, unu fraigu destinadu a abitatzione, tres fraigos destinados a produtzione avicola isbandonados e unu fraigu a chimbe pranos (s' "ecomostru").
+
+A pustis de un'istudiu de fatibilidade realizadu dae s'Assotziu _Gli amici del mostro_, sa Comuna de Castelnovo ne' Monti e sa Provintzia de Reggio Emilia aiant detzisu chi s'area denominada "Molinu de Calcinara" teniat bisongiu de interventos de cualificatzione e de valorizatzione, e chi cumbeniat a nde ghetare su 'mostru' pro ricualificare su territoriu.
+
+Pro nde lu ghetare, su grupu Kinkaleri (chi si ocupat de teatru) at ideadu unu progetu insolitu: ant coinvolgidu su publicu in una 'tombola' e su binchidore at tentu s'onore de incarcare su pulsante de su detonadore. Su tzerimonieri de sa die est istadu su presentadore televisivu Patrizio Roversi.[_gpr_]
+
+
+
+
+## Fauna
+
+x
+
+
+
+
+## Flora
+
+x
+
+
+
+
+## Economia
+
+x
+
+
+
+
+## Industria
+
+
+
+
+## Minas
+
+
+
+
+## Massaria
+
+gfdh hgfdhgdf hgdfhg
+
+
+
+
+## Pastoriu
+
+
+
+
+## Pisca
+
+
+
+
+## Artesania
+
+
+
+
+## Trasportos
+
+
+
+
+## Cundennadu a morte pro adultèriu in sos Emirados Arabos Unidos
+
+Unu tribunale islamicu de sos Emirados Arabos Unidos s'undighi de lampadas at cundennadu un'omine a sa lapidatzione pro adulteriu. S'amante sua est istada cundennada a istare un'annu in presone e a retzire 100 frustadas.
+
+Lu narat su giornale locale _Khaleej Times_. S'omine e sa femina non fiant abitantes de sos Emirados ma fiant istrangios, issa traballaiat comente tzeraca in una familia de s'emiradu setentrionale de Fujairah. Unu sero su mere de domo, suspetende chi sa femina nch'aeret fatu intrare a sa cua s'amante suo in s'aposentu de letu, aiat cramadu sa politzia, chi aiat sorpresu sos duos paris in su letu. Sa femina s'est sarvada dae sa cundenna a morte ca non fiat cojuada, imbetzes s'omine at amitidu de essere cojuadu, ma sa mugere non fiat podida intrare in sos Emirados paris cun issu.
+
+Sos Emirados Arabos Unidos sunt una federatzione de sete emirados, chi incruint finas a sa tzitade-istadu de Dubai.[_gpr_]
+
+
+## Demografia
+
+
+
+
+## Ambiente
+
+
+
+
+## Su territoriu de s'isula
+
+
+
+
+## Regiones
+
+
+
+
+## Regiones istoricas
+
+
+
+
+## Entes locales atuales
+
+
+
+
+## Sa regione mediterranea
+
+
+
+
+## Carateristicas de su Mediterraneu
+
+
+
+
+## Su mare e sas costas
+
+
+
+
+## Sos rios
+
+
+
+
+## Presentadu su libru de Luigi Marielli
+
+_Sas Cantzones meas pro sos Tazenda_. Custu est su titulu de su primu libru de Luigi Marielli, est su contu de comente sunt naschidas sas 63 cantzones de unu de sos grupos prus importantes de s'istoria de sa musica sarda, unu de sos pagos grupos chi sunt resessidos a tennere esitu finas in continente cantende in sardu.
+In su libru Marielli, autore de cantzones che a _Mamoiada_, _Carrasecare_, _Un alenu de sole,_ contat s'ispiratzione, sa tecnica, sas emotziones chi l'ant permissu de iscriere totu sas cantzones suas.
+Unu contu fatu de cosas minores e mannas, de notas musicales e de conteddos de coghingiu chi resessit a nche tragare su chi est leghende a cumprendere comente unu grupu de giovanos sardos sunt resessidos a essere protagonistas in su mundu de sa musica natzionale.
+Marielli narat chi "a iscriere musica e paraulas est a pesare su mangianu e a chircare s'ispiratzione, a la punghere, no a l'isetare sena faghere nudda" e galu "in s'ambiente de sa musica sarda Marras Pillonca sunt de ammirare, forsis sunt issos chi nos ant abertu su caminu" e sighit "in Italia imbetzes sos megius abarrant semper Mogol e su biadu de Battisti".
+Duncas su libru nos faghet a cumprendere sas emotziones chi proat un'artista chi at mudadu sa manera de faghere musica in Sardigna e chi at iscritu paris cun Parodi e Camedda unu bellu cantu de istoria sarda. [_grs_]
+
+
+## Su clima mediterraneu
+
+
+
+
+## Fauna e flora mediterranea
+
+
+
+
+## Problemas de s'ambiente mediterraneu
+
+
+
+
+## S'Europa de sos montes de tipu alpinu
+
+Sunt sos prus artos de Europa, ca no ant tentu sas atividades erosivas chi ant minimadu e intundadu sos ateros montes de s'Europa tzentrale e setentrionale.**
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Orogenesi alpina
+
+
+## Sos montes cambiados dae sos agentes esogenos
+
+Un'atera manera de operare de s'abba est cando,intrende in sas calas de sas rocas, a temperadura suta de 0, si cambiat in astra, truncat sa parte prus esterna de sas rocas in cantzigheddos, ca sa propiedade carateristica de s'astra est de ismanniare su volumene originariu de cando fiat abba, "unfrende*si".
+
+In su carsismu, s'abba chi ruet dae chelu iscagiat sas rocas, formende nurras, concheddas, rios suterraneos e grutas, in ue s'abba, gutziende dae sa boveda a su pamentu e ispoporende, depositat su calcare cuntennidu formende **[istalagmites](istalagmite_0_1_1)** dae bassu in artu e **[istalatites](istalatite_0_1_1)** dae artu in bassu.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+in bassu, sa morena de s'astrargiu de Verra e su Lago Blu
+
+figura de comente operat su «carsismu»
+
+Istalatites
+
+Istalagmites
+
+
+## Sos astrargios
+
+Sigomente s'artaria de su logu e su clima nde determinant sa formatzione, su prus de sos astrargios est in sas Alpes (unos 2500) e in su Caucasu.
+
+Su prus mannu est su **Aletsch** (de 130 km2 de superfitzie e una longaria de 27 km) e su **Gorner** in sas Alpes isvitzeras, su **Mer de Glace** e s'**Argentiere** in su monte Biancu, in ue sunt presentes finas [**ispentumos**](ispentumu_0_1_1) de astra, carateristicos.
+
+Sos astrargios si formant prus in artu de 2500/3000 m., in ue su nie non s'iscagiat mancu in istade.
+
+Custu fenomenu, chi cramamus **[erosione](erosione_0_1_1)**, cambiat cunforma a su clima, a sa grussaria e a sa elastitzidade de sos astrargios etotu.
+
+S'erosione cambiat su naturale de su territoriu in ue operat: nche trisinat a giosso cada genia de roca e l'ammuntonat in sa parte bassa de sas baddes formende sas morenas. A bias si tratat de rocas mannas in manera ispropositada (rocas andantanas), istacadas dae sos montes e trisinadas pro chilometros, a bias de pruere fine*fine produidu dae s'isfrigatzamentu de codulos contra a sos rocargios.
+
+Si giai dae su 1954 a su 2007 b'at apidu unu minimongiu areale de su 40% de sos astrargios, nos podimus figurare su resurtadu chi b'at a podere essere in pagu tempus. Intro de su 2100, ant carculadu chi s'astrargiu de sos Forni, chi est su prus mannu de sas Alpes italianas, at a torrare a su 5% de su chi est como.
+
+Si sighit gosi, comente resurtadu de totu custu disacatu, ant a iscumparrere 36 lagos alpinos collocados su prus suta de 2500 m de artia, e s'ant a formare 22 lagos noos subra de sos 2900 m. Duncas, sos astrargios ant a minimare sa mannia issoro e si nch'ant a iscostiare prus in artu.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Astrargiu de s'Aletsch
+
+Astrargiu de su Gorner
+
+Astrargiu de sa Mer de Glace
+
+Ispentumu de astra Shiva Lingam, 120m, astrargiu de s'Argentiere
+
+
+### 16/02/2014
+
+## Sas Alpes
+
+###
+
+PREGONTAS
+
+1) In ue sunt presentes sas Alpes?
+
+2) Ite sunt sas Prealpes e in ue s'agatant?
+
+3) Ite ateras carateristicat tenent sas Alpes?
+
+4) In ue colant pro andare dae unu chirru a s'ateru de sas Alpes?
+
+Ma non bastaiant a megiorare su cummertziu intre sud e nord de sa Alpes e tando, intre su 1476 e su 1484, aiant abertu sa prima [**galeria**](galeria_0_1_1) (Buco di Viso, longa 75 m., arta 2, larga 2 e mesu, a 2882 m.), a corfos de iscarpeddu. Dae tando, nd'ant abertu deghinas de ateras, in ue colant trenos o automobiles e camios.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Prealpes bavaresas
+
+Ghiatzaju de s'Ortles/Oltler, unu monte de 3.905 m. in sas Alpes Reticas.
+
+Buco di Viso, galeria intre Frantza e Italia
+
+
+### 03/03/2014
+
+## Pireneos e Cordiglieras Beticas
+
+### PREGONTAS
+1) In ue sunt sos Pireneos?
+2) Comente sunt fatos?
+3) In ue sunt sas Cordiglieras Beticas r cale est sa punta prus arta?
+4) Ite sunt sas serras?
+
+Sunt longos prus de 430 km, dae su golfu de Biscaja a su Mare Mediterraneu.
+
+Su punta prus arta de sos Pireneos est su **Pico de Aneto** (de 3.4040 m), in sa parte ispagnola.
+
+In prus, sa parte ispagnola est prus in pendida de sa parte frantzesa. Difatis, deghinas de milliones de annos a como, sa pressione de s'Ispagna e de sa Frantza atuales at causadu su sullevamentu de sa crosta terrestre prus in sa parte orientale chi no in sa parte otzidentale.
+
+Sos Pireneos tenent pagos astrargios, de chircu o cun limbas minores intro de sos 2500 e sos 3000 m.
+
+Pro more de s'influentzia de s'Otzeanu Atlanticu, sa parte frantzesa tenet unu clima umidu. Sa parte ispagnola tenet unu clima assutu, pro more de su bentu chi benit dae sa Meseta.
+
+Sos rios prus importantes de sa parte ispagnola sunt s'Aragon, su Gallego, su Segre, tributarios de s'Ebro; in sa parte frantzesa, sas abbas pendent a s'Aude, a s'Adour e a sa Garonna.
+
+Sunt cumpostas, difatis, dae sas cordiglieras ****prebetica**** a nord,** subbetica** in mesania, **penibetica** a sud, e de sa **Sierra de Tramontana**, in Majorca. Sas Cordiglieras Beticas sunt su sighidu de sa serra de su **Rif** in Marrocu.
+
+Sa cordigliera est formada dae serras. Sa prus importante est sa **Sierra Nevada**, in ue b'at su monte prus artu de totu sa penisula iberica, su [**Mulhacen**](Mulhacen_0_1_1) (de 3478 m de artia), cun su nie finas in istade. Un'atera serra importante est sa **Sierra de Cazorla**, dae ue naschet su Guadalquivir.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Pireneos
+
+Sistemas Beticos
+
+Sierra Nevada
+
+Sierra de Cazorla
+
+Serra de Tramuntana - Majorca
+
+Su Mulhacen
+
+
+## Sos Balcanos, sas Alpes Dinaricas e sos Carpatzios
+
+Su numene "**_Balcanos_**" est de origine turca, _balkan_, e cheret narrere «monte».
+
+Sos Balcanos sunt postos intre su paris de su Danubiu e sa badde de su riu Maritsa, e s'illonghiant a sud in sos montes Rodopos, chi ghetant a su mare Egeu. A nord-ovest si giunghet cun su sistema carpaticu.
+
+In custos montes non b'at astrargios, nen lagos, nen nie perenne. Sas puntas issoro tenent forma tunda e sunt ocupadas dae pasturas a ue andant a paschere sas berbeghes, finas in su tretu prus artu, su monte Botev, a 2376 m.
+
+Sos Balcanos sunt unu territoriu instabile, sugetu a terremotos.**
+
+Geologicamente, si presentant comente "pinnigas" parallelas a s'Adriaticu, alternadas a baddes, astrintas a nord, prus largas a sud, formende sos **[golleis](gollei_0_1_1)** de Croatzia, Bosnia, Erzegovina. Apartenent a sas pinnigas de su sistema alpinu-himalayanu.
+
+Sa lacana de sas Dinarides est definida dae su riu **Sava**, dae su **Kulpa**, dae sos mares **Adriaticu**, **Joniu**, **Egeu** e dae sa linia chi moet dae **Salonicu**, colat in sos rios **Vardar** e **Morava**, e crompet a su **Danubiu** cando giunghet a sa Sava.
+
+In cantu a moimentos tetonicos, sas Alpes Dinaricas si sunt iscostiende chirru a ovest.
+
+Si partzint in Carpatzios otzidentales (esternos e internos), formados dae sos montes Beschides e dae sos Tatras, in Carpatzios orientales (esternos e internos), in Carpatzios meridionales (cramados finas Alpes Transilvanas), in Carpatzios romenos, in Carpatzios serbos. Si giunghent a sos Balcanos in sa parte sud-ovest, ischirriados dae su Danuiu, in sas Ghennas de Ferru.
+
+Su punta prus arta est su **Gerlach** de 2655 m. Duncas, in sos Carpatzios non b'at nen nie perenne ne astrargios.
+
+Sunt inghiriados dae su Paris Pannonicu a sud-ovest e dae su Paris de su Danubiu bassu a sud.
+
+Finas sos Carpatzios sunt sugetos a moimentos sismicos.
+
+Su clima est continentale, cun escursiones annuas mannas e abbas pagu bundantes.
+
+_****# Diegu Corraine_
+
+
+
+Ghennas de Ferru - Astrintorgiu in su Danubiu, a lacana intre Serbia e Romania, intre sos Carpatzios meridionales e sos Montes Balcanos.
+
+Sos Balcanos e sas Dinarides
+
+Carpatzios
+
+
+## Su Caucasu
+
+Su Caucasu Mannu, a sud, agabbat in sas baddes de su riu **Rioni** e de su **Kura** e, a nord, cun sas de su **Kuban** e de su **Terek**. Est formadu dae una parte otzidentale a ovest de su Kuban, unu tzentrale e un'orientale a est de su Terek.
+
+Sos territorios a nord apartenent a sa Russia, comente "Distritu Federale de su Caucasu setentrionale", cumpostu dae sete entidades federales: Tzetzenia, Daghestan, Inguscetzia, Cabardinu-Balcaria, Ossetzia de su Nord, Territoriu de Istavropol, Karačaj-Tzircassia. A sud apartenent a sa Georgia, a s'Armenia e a s'Azerbaigian.
+
+S'**artia media **de sos montes de su Caucasu est **manna meda**: su monte** Elbrus **(5643 m) e su monte **Kazbek** (5047 m), in su Caucasu tzentrale, sunt sos prus artos de Europa.
+
+Su Caucasu s'est formadu, comente sas Alpes, pro more de sa collisione intre sa placa africana e s'euroasiatica, a su puntu chi galu oe est unu logu sugetu a terremotos.
+
+Pro more de s'artia, b'at **astrargios mannos.**
+
+Dae su Caucasu, sas abbas ghetant a su Mare Nieddu (cun su riu Inguri e e su Rioni) o a su Caspiu (cun su riu Kura e s'Araks chi leant chirru a Baku, in s'Azerbaigian.
+
+In sos montes de su Caucasu b'at minerales medas e, in s'oru de mare, petroliu bundante.
+
+
+
+Su Caucasu Mannu in artu, su Caucasu Minore in bassu
+
+
+## Catalugna: binchet s'autonomia cun su 73,9%
+
+Sos catalanos ant aprovadu s'istatutu nou de autonomia cun su 73,9% de sos votos e una partetzipatzione de su 49,4%.
+"Sos catalanos no ant sustennidu su progetu de Zapatero" ca de tres duos no ant votadu pro s'istatutu, at cumentadu su capu de su PP.
+Cunforme a sos datos chi pertocant su 99,5% de s'iscrutiniu, chi cunfirmant sos de sos sondagios, sos "nono" sunt istados su 20,7%.
+In su referendum de aprovatzione de s'istatutu de su 1979 sos "eja" fiant istados de s''88,1%.
+
+
+## Su clima alpinu
+
+Duncas, subra de sos 600 m b'at ierros longos e fritos e istades curtzas e friscas.
+
+Dae s'atongiu a su beranu niat meda e a s'ispissu, in istade proet in manera bundante. In ierru, sa temperadura podet crompere a sos 35° suta de 0. Proet de prus in sa parte orientale de sas Alpes, in ue arribbat a su massimu de Italia, comente in Musi (UD), cun 3865 mm. s'annu.
+
+Si cunsideramus chi cada 100 m de artia sa temperadura minimat de mesu gradu, ca minimat su pesu de s'atmosfera e s'aera est semper prus lebia e leat prus pagu sole, cumprendimus pro ite in sos logos de monte prus artos su clima est prus fritu, comente in sas zonas articas europeas. In cambiu, in sa bassura, sa temperadura est prus lena.
+
+Un'ateru cunsideru cheret fatu a propositu de s'espositzione de sas Alpes a su sole. Difatis, sa costa de monte chirru a sud, sa **soliana,**** **leat su sole deretu e pro tempus meda. Duncas est prus caentosa de sa chi est esposta a nord, a **pala umbrina** de sas Alpes.
+
+Duncas, a inghiriu de custos lagos, b'at unu **microclima** cun temperaduras prus artas chi agiuant sa creschida de fundos tipicos de su Mediterraneu (arantzos, limones, olias, pramas).
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Val Varaita
+
+Musi (Lusevera) in prov. de Ùdine
+
+Frores e pramas in su Lagu de Como
+
+Lagu prealpinu de Garda
+
+
+## Problemas ambientales e presentzia umana
+
+
+
+
+## Dae sa Penisula Iberica a sos Uralos
+
+
+
+
+## S'Europa tzentrale
+
+
+
+
+## S'Europa danubiana
+
+
+
+
+## S'Europa orientale
+
+
+
+
+## Sos problemas de s'ambiente
+
+
+
+
+## Territorios maritimos e temperados
+
+
+
+
+## Paris e montigros
+
+
+
+
+## Undas, mareas e currentes
+
+
+
+
+## Radiuatividade in Normandia
+
+Greenpeace at publicadu unu raportu de su laboratoriu Acro chi documentat sa contaminatzione radiuativa de sas faldas acuiferas in Normandia. S'abba radiuativa est impreada siat in s'agricoltura, siat pro pesare sas bacas de late. Sos contaminantes arribant a sas faldas dae su depositu de refudos radiuativos de La Hague. Su livellu mediu de radiuatividade est de 750 Bequerels a litru, cando sa normativa europea at istabilidu unu limite de 100 Bequerels a litru. S'abba est contaminada mescamente dae su tritziu, chi est unu radiu-nucleide perigulosu meda.
+
+Sos de La Hague, paris cun sos de Sellafield in sa costa otzidentale de s'Inghilterra, sunt sos impiantos de iscorias radiuativas de importu prus mannu in Europa. /sbs/
+
+
+## Rios e portos
+
+
+
+
+## Sa vegetatzione
+
+
+
+
+## Su clima
+
+
+
+
+## Problemas ambientales de sos territorios atlanticos
+
+
+
+
+## Sa regione prus frita e antiga
+
+
+
+
+## S'atzione de sos ghiatzajos
+
+
+
+
+## S'Islanda
+
+
+
+
+## Rios e lagos
+
+
+
+
+## Su clima
+
+
+
+
+## Sa vegetatzione
+
+
+
+
+## Cun sa presidèntzia de Ahmadinejad sa situatzione de sas minorias regiosas in s'Iran est peorada
+
+Cunforme a sas chircas fatas dae s'Assotziu pro sos Populos Minetzados (APM), dae su 2005, cun sa presidentzia de Mahmud Ahmadinejad, est peorada meda sa situatzione de sas minorias religiosas in s'Iran.
+Est a narrere, sunt creschidas meda sas minetzas de sos Guardianos de sa Rivolutzione pro su chi pertocat sos Baha'i, sos Cristianos e sos Mandeos.
+S'intollerantzia pertocat mescamente sos belle 10.000 Mandeos, una comunidade religiosa antiga chi cunsiderat a Giuanne Batista s'urtimu profeta suo, e chi a dies de oe istat in sa timoria de agressiones e de mortorgios fatos a de die in su caminu.
+Difatis a sa fine de su mese de freargiu Sayeed Khamsi, de binti annos, est istadu agredidu in Mosher dae non s'ischit chie chi in antis l'at fertu e a pustis l'at postu fogu; est a narrere l'at brusiadu biu. In su mese de maju ateros sunt intrados in sa butega de Nasar Zahrooni in Ahwaz, ant leadu a boghes s'omine, chi faghet parte de sa comunidade religiosa de Baha'i e a pustis l'ant isparadu.
+In prus, dae sos raportos de s'APM risurtat chi sas autoridades iranianas non cherent indagare in custas cosas.
+S'APM sighit a retzire signalatziones de giovanas mandeas secuestradas, custrintas a si cunvertire a s'Islam e a pustis a si cojuare cun musulmanos.
+Sunt in perigulu finas totu sos musulmanos chi si sunt cunvertidos a su cristianesimu e chi sunt controllados dae sos servitzios segretos. Finas in custos casos sas autoridades iranianas non cherent indagare in sos crimenes fatos contra a sos cristianos, comente mustrat su casu de su religiosu protestante Ghorban Tori, mortu su 22 de santandria de su 2005.
+Dae tando una dusina de cristianos sunt istados arrestados in manera arbitraria.
+Cun pagu prus o mancu 3000 migia credentes sos Baha'i costituint sa minoria religiosa prus manna de s'Iran. Finas issos istant in sa timoria de arrestos arbitrarios, ratzias e difamatziones publicas.
+Dae su cumintzu de s'annu passadu unos 125 Baha'i sunt istados arrestados in manera arbitraria e tres de sos 54 Baha'i arrestados su 19 de maju passadu dae sos Guardianos de sa Rivolutzione in Shiraz sunt galu suta controllu.
+Ma non sunt petzi sas agressiones chi ponent pessamentu: dae su mese de nadale de su 2005 sos cuotidianos iranianos ant publicadu prus de 30 articulos chi difamant sos Baha'i comente comunidade religiosa, cando chi si registrant atos de vandalismu contra a sos campusantos e a sos logos sacros baha'i.
+Sos Baha'i si sunt bidos finas limitare sa possibilidade de podere leare un'educatzione superiore.
+
+
+## Problemas ambientales
+
+
+
+
+## Sos fusos orarios
+
+In epocas antigas, pro istabilire s'ora, sa gente si regulaiat cunforma a su moimentu aparente de su sole, ma su carculu non fiat giustu. Cun sas zonas orarias, regulamus su relogiu cunforma a s'apartenentzia de unu logu a su fusu suo.
+
+Sas zonas orarias sunt postas, a su solitu, in mesu de meridianos cun una longitudine multipla de 15° (chi otenimus partzende 360º pro 24, duncas sa tzircunferentzia de sa Terra, carculada in grados, pro sas 24 oras chi ponet su praneta nostra a faghere unu giru intreu a inghiriu de s'asse suo).
+
+Abbaidende unu planisferu, nos abbigiamus chi sos fusos sighint sas linias giustas de sos meridianos, francu cando s'addatant a sighire sas lacanas de sos istados, pro assegurare sa matessi ora.
+
+Comente acordu cunventzionale, totu sos istados adotant s'ora solare de su merdianu tzentrale de su fusu matessi, francu cando adotant s'_ora legale_.
+
+Tando, cunforma a custu meridianu de Londra, carculamus s'ora cun su sinnu «-» pro sos fusos a Ovest e cun «+» pro sos fusos a Est, finas a -12h O e finas a +12h a E.
+
+Su meridianu 180º (chi currispondet a s'Istrintorgiu de Bering) marcat su cambiamentu de data, dae una die a s'atera.
+
+
+
+Su fusu orariu chi includet sos istados europeos e africanos a +1h UTC
+
+
+## Su sistema viariu europeu dae sas origines
+
+
+
+
+## Modellos de tzitade dae sas origines
+
+
+
+
+
+## Sos paisagios agrarios
+
+
+
+
+## Industrializatzione e territoriu
+
+
+
+
+## Sa tzitade industriale
+
+
+
+
+## Trasformatzione de sas tzitades
+
+
+
+
+## Sa cara de sas metropolis
+
+
+
+
+## In Uganda un'istatzione metereològica CNR
+
+Un'istatzione metereologica totu italiana, curada dae su CNR, at a essere fraigada in su monte de Ruwenzori in Uganda. Est partida difatis pagas dies a como dae Brescia s'ispeditzione sientifica italiana chi at a ponnere un'istatzione meteo in su coro de s'Africa. S'istrutura at a devere medire sos 7 parametros istandard de sa metereologia: temperadura, diretzione e intensidade de su bentu, pretzipitatziones, umididade, pressione e radiatzione solare. S'ispeditzione est istada organizada dae su comitadu Ev-K'-CNR in collaboratzione cun dotzentes e chircadores de s'Universidade de Brescia e s'Assotziu de Protetzione Ambientale Umana Dimora. S'ispeditzione sientifica italiana tzelebrat finas su de 100 annos dae sa prima cunchista assoluta de su monte Ruwenzori. Fiat su 18 de lampadas de su 1906 cando dae sa Punta Margherita - su monte prus artu - est istada cunchistada, pro sa prima borta, dae un'ispeditzione italo-ugandesa ghiada dae Luigi Amedeo de Savoia.
+
+
+## Tzentros istoricos e periferias
+
+
+
+
+## Sa tzitade difusa
+
+
+
+
+## Sa tzitade sustenibile
+
+
+
+
+## Paisagios agrarios modernos
+
+
+
+
+## Su turismu e su territoriu
+
+
+
+
+## Ambiente e degradu
+
+
+
+
+## Cambios in sa populatzione europea
+
+
+
+
+## Migratziones in Europa
+
+
+
+
+## Limbas e natziones
+
+
+
+
+## Sas limbas de Europa
+
+
+
+
+## Sos padentes de su Paradisu
+
+Sos padentes primarios sunt una de sas risorsas naturales prus vitales de su mundu. Òspitant, pagu prus o mancu, su tres duos de sa biodiversidade, regulant sos tziclos de s'abba e istabilizant su clima. S'isfrutamentu intensivu de sas risorsas forestales est unu problema pro totu su mundu, ma in sa regione de sos Mares de su Sud - in Indonesia e in Papua Noa Guinea - sunt deforestende tropu, medas bortas in manera illegale e sena rispetare sos deretos de sas comunidades indigenas.
+
+In Papua Noa Guinea a curtzu a su lagu Murray, Greenpeace at fatu un "istatzione pro amparare sos padentes", in ue voluntarios chi benint dae totu su mundu agiuant sas comunidades indigenas a mapare sos padentes pro los sarvare dae sas multinatzionales de sa linna et pro incaminare progetos de tutela forestale gestidos dae sas comunidades locales. [_sbs_]
+
+
+## Sas religiones
+
+
+
+
+## Monarchias, republicas, istados unitarios, federatziones
+
+1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl
+
+
+
+
+## Su sistema democraticu
+
+1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl
+
+
+
+
+## Su ruta de su muru de Berlinu
+
+1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl
+
+
+
+
+## Istados e natziones
+
+1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl
+
+
+
+
+## Relatziones intre continentes
+
+
+
+
+## Grados de isvilupu e globalizatzione
+
+
+
+
+## S'imprenta de s'omine in su praneta
+
+
+
+
+## Su consumu de sas siendas naturales
+
+
+
+
+## S'incuinamentu atmosfericu
+
+
+
+
+## Trìtziu in su champagne
+
+Pessade a una bella tassa fritzantina de champagne, cun unu saboreddu galanu de tritziu... Biide bois puru a su fallimentu de s'industria nucleare frantzesa, a sas iscorias radiuativas male amministradas e a sas faldas acuiferas contaminadas a deghe chilometros dae sas bingias de su Champagne.
+
+In Frantza sighit su problema de sas iscorias nucleares. Ant agatadu s'ambiente contaminadu a curtzu de su depositu de iscorias de Soulaine, chi ospitat refudos radioativos chi benint siat dae sas tzentrales nucleares frantzesas, siat dae s'esteru, e chi creschent de chida in chida.
+
+Pro annos meda sas autoridades frantzesas ant asseguradu a sos tzitadinos chi non bi fiant perigulos de contaminatzione de sas faldas acuiferas ligados a sa gestione de sas iscorias nucleares. E pro annos meda ant faeddadu de istandard de segurantzia garantidos e si pessaiat chi su frantzesu fiat unu modellu de imitare.
+
+Sa Frantza devet atrogare sas curpas chi tenet pro su chi pertocat sa politica de sas iscorias radiuativas, devet rinuntziare a s'energia nucleare e investire in sas energias rinnovabiles chi sunt netas e seguras. [_sbs_]
+
+
+## Su caentongiu de su clima
+
+
+
+
+## Su minimongiu de sa biodiversidade
+
+
+
+
+## S'abba menguende
+
+
+
+
+## Sa desertificatzione
+
+
+
+
+## Sos dannos de su mare
+
+
+
+
+## Sas zonas climaticas
+
+
+
+
+## Territoriu de Libanu
+
+
+
+
+## Territoriu de Siria
+
+
+
+
+## Territoriu de Israele
+
+
+
+
+## Territoriu de Turchia
+
+
+
+
+## Afghanistàn: massacru de 32 pessones
+
+Sos talebanos ant massacradu 32 pessonas, totu membros de sa familia de unu parlamentare afghanu, e ateras deghe pessones sunt iscumpartas. Su massacru est istadu fatu eris in sa provintzia de Helmand, in su sud de s'Afghanistan, ma su deputadu chi est istadu sa vitima, Dad Muhammad Khan, at dadu petzi oe sa noa de su chi est capitadu. Sos gherrillieris talebanos, chi sunt fortes meda in su territoriu de su Sud de sa Natzione, ant postu un'imboscada a unas trinta pessones chi fiant agiuende a unu figiu, unu frade e tres guardias de su parlamentare chi fiant istados giai corfidos.
+
+
+## Territoriu de Giordania
+
+
+
+
+## Territoriu de s'Arabia saudita
+
+
+
+
+## Territoriu de Jemen
+
+
+
+
+## Territoriu de Oman
+
+
+
+
+## Emirados Àrabos Unidos
+
+
+
+
+## Territoriu de Qatar
+
+
+
+
+## Territoriu de Bahrein
+
+
+
+
+## Iran
+
+
+
+
+## Georgia
+
+
+
+
+
+## Sud Sudan, galu non b'at paghe
+
+In su Sud Sudan, in sas provintzias de s'Upper Nile e de su Jonglei, b'at apidu fertos e mortos pro sas gherras intre grupos armados e pro sos atacos contra a sas biddas in sa zona de su riu Sobat. Su 20 de abrile sas militzias armadas ant atacadu sa bidda de Ulang e b'at apidu 31 mortos e deghinas de fertos. In Nasir, ant evacuadu un'ospidale de MSF (Medecins Sans Frontieres) chi est istadu isrobadu e derrutu. MSF est una de sas pagas organizatziones chi dat assistentzia sanitaria in sas provintzias de s'Upper Nile e de su Jonglei, in ue b'at casos medas de malaria, tubercolosi e kala azar (una maladia tropicale mortale): como, totu custa gente non si podet prus curare. A pustis de annos medas de gherra, sa firma de sos acordos de paghe in ghennargiu de su 2005 aiat alligradu sos populos de su Sud Sudan. Custas gherras noas in sas zonas de s'Upper Nile e de su Jonglei minetzant sa populatzione tzivile e sas agentzias umanitarias. In sa bida de custa gente no est cambiadu nudda dae sa firma de sos acordos de paghe chi no ant batidu megiorias.
+
+
+## Territoriu de Azerbaigian
+
+S'**_Azerbaigian_**, ufitzialmente **_Republica de s'Azerbaigian_**, est s'istadu prus mannu de sa regione de su [Caucasu](Caucasu_0_1_1), localitzadu intre s'Àsia otzidentale e Europa orientale.
+
+
+
+
+## Afghanistan
+
+
+
+
+## Kirghisistan
+
+
+
+
+## Kazachistan
+
+
+
+
+## Usbechistan
+
+
+
+
+## Tagikistan
+
+
+
+
+## Turkmenistan
+
+
+
+
+## Pakistan
+
+
+
+
+## Unione Indiana
+
+
+
+
+## Nepal
+
+
+
+
+## Terremotu in Indonèsia
+
+Unu grupu de MSF (Medecins Sans Frontieres) at partzidu benes de prima netzessidade in sas zonas indonesianas in ue b'est istadu su terremotu a curtzu de Bantul. A oe, milli familias ant retzidu kit igienicos e kit de ricostrutzione.
+Unu grupu de psicologos est arribadu pro traballare mescamente in sos ospidales in ue agiudant sos psicologos indonesianos, formant su personale locale pro lis imparare a connoschere sos malaidos cun problemas psicologicos e comente los curare, e dant assistentzia a su personale de s'ospidale chi est abarradu ispreadu dae su terremotu. Unu grupu de chirurgos est traballende in s'ospidale de Bethesda, in Yogyakarta, in ue b'at una lista longa de malaidos isetende operatziones urgentes.
+
+
+## Bangladesh
+
+
+
+
+## Bhutan
+
+
+
+
+## Sri Lanka
+
+
+
+
+## Maldivas
+
+
+
+
+## Tzina
+
+
+
+
+## Mongolia
+
+
+
+
+## Taiwan
+
+
+
+
+## Giapone
+
+
+
+
+## Corea de su Nord
+
+
+
+
+## Corea de su Sud
+
+
+
+
+## Primu tradutore automàticu castiglianu-bascu
+
+Si cramat Opentrad e est su primu tradutore automaticu, via Internet e liberu, pro sa tradutzione de testos dae su castiglianu a totu sas ateras limbas ufitziales de s'Istadu Ispagnolu: catalanu, galitzianu e bascu. Sa novidade prus manna est chi est su primu tradutore de custa casta amaniadu pro s'euskara, sa limba basca, chi pro sas particularidades suas at resu difitzile a beru su traballu de sos informaticos. Custu progetu l'at isvilupadu unu cunsortziu formadu dae s'Universidade Politecnica de sa Catalugna, sas universidades de su Paisu Bascu, de Alicante e de Vigo, sas impresas bascas Eleka Ingeniaritza Linguistikoa, Elhuyar Fundazioa e s'impresa galitziana Imaxin Software. Sa finalidade est de favorire su prus chi si podet su plurilinguismu in s'Istadu Ispagnolu impreende sistemas tecnologicos abertos e istandardizados. [_sbs_]
+
+
+## Territoriu e ambientes
+
+
+
+
+## Marocu
+
+
+
+
+## Territoriu e ambientes
+
+
+
+
+## Algeria
+
+
+
+
+## Tunisia
+
+
+
+
+## Libia
+
+
+
+
+## Egitu
+
+
+
+
+## Angola
+
+
+
+
+## Camerun
+
+
+
+
+## Ciad
+
+
+
+
+## Sos ùrtimos passos de s'Islovènia cara a s'Unione Europea
+
+Àteras noas bonas pro Lubiana pro su chi pertocat s'integratzione in Europa. S'urtimu raportu de cunvergentzia publicadu dae sa Cummissione Europea, e presentadu in Istrasburgu a midade de su mese de maju, dat sa possibilade a s'Islovenia de intrare in sa zona de s'euro dae prima die de ghennarzu de su 2007.
+Dae s'annu chi benit, duncas, s'Islovenia at a devennere su de treighi paisos chi faghent parte de Eurolandia, su primu de sos deghe paisos intrados in s'Unione Europea como duos annos.
+
+
+## Guinea ecuatoriale
+
+
+
+
+## Gabon
+
+
+
+
+## Republica tzentrafricana
+
+
+
+
+## Congo
+
+
+
+
+## Republica Democratica de su Congo
+
+
+
+
+## Sao Tome e Principe
+
+
+
+
+## Benin
+
+
+
+
+## Burkina Faso
+
+
+
+
+## Capo Verde
+
+
+
+
+## Costa de Avoriu
+
+
+
+
+## S'Assemblea Mundiale de sa Sanidade at aprovadu una risolutzione de importu mannu
+
+Un'acordu de importu mannu est istadu firmadu su 27 de maju dae s'Assemblea de s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade, chi at a regulare sa Chirca e s'Isvilupu in sos setores de importu prus mannu de sa salude publica.
+Cun una risolutzione aprovada durante s'addoviu annuale de sos ministros de sa sanidade, sos Guvernos ant detzisu de cumintzare sas tratativas pro istabilire unu progetu de atzione globale pro parare fronte a sa crisi de sa R&S e de atuare sos cussigios de su raportu de sa Cumissione subra de sa Propiedade Intelletuale, s'Innovatzione e sa Salude Publica (CIPIH).
+
+
+## Gambia
+
+
+
+
+## Ghana
+
+
+
+
+## Guinea
+
+
+
+
+## Guinea-Bissau
+
+
+
+
+## Liberia
+
+
+
+
+## Mali
+
+
+
+
+## Mauritania
+
+
+
+
+## Niger
+
+
+
+
+## Nigeria
+
+
+
+
+## Senegal
+
+
+
+
+## Giunta regionale: su Tocai s'at a cramare "Friulano"
+
+No s'at a cramare nen "tai", nen "blanc furlan", nen "furlan".
+Su numene nou de su Tocai est "friulano": l'at istabilidu sa Giunta regionale cunforme a sos inditos arribados dae sos cunsortzios vitiviniculos.
+In su sondagiu de Lenghe.net sos letores no aiant atzetadu sa proposta "friulano" (atzetada petzi dae s'8,74%), cando chi prus de su 63% cheriat "furlan", o "Friul" (18,45%) o ateru (9,71%).
+Finas una proposta noa essida a campu a s'urtimada, sa de "blanc furlan" praghiat meda.
+Pero at binchidu unu cumpromissu discutibile intre s'apartenentzia territoriale e s'impreu de sa limba italiana, mancari chi su 60% de su tocai si biat inoghe in su Friuli.[_spn_]
+
+
+## Sierra Leone
+
+
+
+
+## Togo
+
+
+
+
+## Burundi
+
+
+
+
+## Comoras
+
+
+
+
+## Kenia
+
+
+
+
+## Madagascar
+
+
+
+
+## Malawi
+
+
+
+
+## Mauritius
+
+
+
+
+## Mozambico
+
+
+
+
+## Ruanda
+
+
+
+
+## Inaugurada s'Universidade Filipina de Roma
+
+Est istada inaugurada su 15 de custu mese s'Universidade Filipina de Roma chi tenet s'obietivu de promovere sa cultura e mantennere su sentimentu de apartenentzia a s'identidade culturale de origine, duncas non petzi sa limba, ma finas sa cultura, s'istoria, s'arte e sa musica de sa comunidade filipina chi est in sa tzitade. "Totu in s'otica de non colonizare a nemos e de dare oportunidades noas a sos filipinos, belle semper impignados comente domesticos o assistentes familiares" - narat Franceso Florenzano presidente de s'Upter.
+
+Sa comunidade filippina est presente in Italia dae pagu prus o mancu trinta annos.
+
+Como in Italia sunt pagu prus o mancu 95.000 sos filipinos cun permissu de permanentzia, ma prus de 100.000 non tenent unu permissu regulare. In Roma sunt pagu prus o mancu 25.000 e sunt pagu prus o mancu 30.000 sos filipinos naschidos in Italia, in s'ora chi in Roma in chimbe annos nde sunt naschidos pagu prus o mancu 1.000. "Su prus de custos pitzinnos ant a abarrare in Italia, non faeddant sa limba issoro e s'iscola e sas istitutziones no agiudant sa trasmissione de sa limba materna. Custu est un'isballiu ca su bilinguismu est importante pro trasmitere su sentimentu de apartenentzia a sa cultura de origine", narat Francesco Florenzano._[lmr]_
+
+
+## Seychelles
+
+
+
+
+## Tanzania
+
+
+
+
+## Uganda
+
+
+
+
+## Zambia
+
+
+
+
+## Zimbabwe
+
+
+
+
+## Sudan
+
+
+
+
+## Sudan de su Sud
+
+
+
+
+## Republica Àraba Saharawi Democratica
+
+
+
+
+## Gibuti
+
+
+
+
+## Eritrea
+
+
+
+
+## Sos clandestinos sunt prus istruidos chi non sos italianos
+
+Sos italianos sunt prus pagu istruidos chi non sos immigrados clandestinos. Est su datu chi essit a campu dae un'istudiu de Carlo Devillanova, de s'Universidade Bocconi, e Tommaso Frattini, de su University College de Londra.
+
+Sunt numeros galu prus importantes si cunfrontados cun sos datos de s'Ocse subra de s'istrutzione in su Paisu nostru: in sa classe de edade intre sos 25 e sos 64 annos, su 41,1% de sos immigrados narat de tennere unu diploma de iscola media superiore, contra a su 33% de sos italianos de sa matessi edade.
+
+Su 12,1% de sos emigrados in Italia tenet un'istrutzione universitaria. In fines, sas feminas sunt a su solitu megius chi non sos omines. Sos duos istudiosos ant fatu sa chirca issoro subra de deghemigia clandestinos chi in 18 meses ant tentu assistentzia dae su Naga de Milano, s'assotziu de volontariadu chi dat assistentzia sanitaria de badas a sos immigrados irregulares.[_lmr_]
+
+
+## Etiopia
+
+
+
+
+## Somalia
+
+
+
+
+## Territoriu de Kuwait
+
+
+
+
+## Territoriu de Tzipru
+
+
+
+
+## Territoriu de Iraq
+
+
+
+
+## Brunei
+
+
+
+
+## Cambogia
+
+
+
+
+## Indonesia
+
+
+
+
+## Laos
+
+
+
+
+## Malesia
+
+
+
+
+## Acordu intre sa Tzina e s'India: torrat a abèrrere sa "Bia de sa Seda"
+
+Est s'unicu collegamentu naturale intre sa Tzina e s'India, via terra. Est una de sas ghennas de monte chi pro seculos ant bidu colare sas carovanas sighende sa _"Bia de sa Seda",_ s'andala de sos mercantes chi dae sa Tzina addoviaiant a su Mediu Oriente e a sa Roma Imperiale, percurrida a pustis dae Marco Polo pro addoviare s'Imperu de Kublai Khan.
+
+_"Signori imperadori, re e duci e tutte altre genti che volete sapere le diverse generazioni delle genti e le diversita delle regioni del mondo, leggete questo libro dove le troverrete tutte le grandissime maraviglie e gran diversitadi delle genti d'Erminia, di Persia e di Tarteria, d'India e di molte altre province."_
+
+_ _
+
+Sos guvernos de Pechinu e New Delhi ant pigadu una detzisione istorica e nd'est su primu signale de sos progetos mannos a beru intre sos duos Paisos. Si torrat a aberrere sa ghenna Nathula, a 4.500 metros subra de s'Himalaya, belle a metade caminu intre sa capitale de su Tibet (Lhasa) e su portu indianu de Calcuta, belle che 500 de chilometros de distantzia ognunu. Est unu coladorgiu tancadu dae sa gherra sino-indiana de su 1962, e a s'ora impreadu petzi pro unu servitziu postale, unu a sa chida a caddu de s'ainu chi giughet pagas literas de pastores tibetanos in sos duos chirros de su tremene. A s'abertura de su Nathula ant a sighire ateros progetos mannos meda: su fraigu de una rete ferroviaria manna chi colleghet su trenu nou dae pagu inauguradu intre sa Tzina e su Tibet, allonghiende su servitziu finas a Dehli e Calcuta; prus cantidade de asfaltu de agiunghere a su progetu mannu de autostradas (141.000) chi sunt fraighende intre sa Tzina, India, Vietnam, Thailandia, cun ramos finas a s'Asia tzentrale e s'Europa. Custu est su progetu annuntziadu in s'abrile coladu dae su 1° ministru Wen Jiabao in bisita a sa "_Silicon Valley"_ indiana Bangalore, cando at profetizadu chi Tzina e India ant a fraigare paris su "_seculu asiaticu"_. Una bisione ambitziosa ma a s'ora matessi unu torrongiu a su connotu: in su 1750 custos duos paisos faghiant paris su 57% de sa produtzione manufaturiera de su mundu intreu, su cummertziu issoro fiat su tzentru de s'economia mundiale de cussu tempus.
+
+In su tempus de Marco Polo sa bia de sa seda connoschiat unos cantos furchiddos: unu meridionale, chi colaiat s'Himalaya in artu de Katmandu in su Nepal. Ma sa ghenna Nathula est divennida tzentrale in una cuntierra geoistrategica de s'Otichentos e finas a sos primos de su Noichentos: sa cuntierra intre s'imperu Britannicu e sa Russia zarista pro ismanniare sas areas de influentzia issoro a s'ala de s'Asia tzentrale e de sa Tzina. Est su chi in su suspu de sas cantzellerias de s'epoca fiat definida su _"Giogu Mannu"._ In su 1904 Londra si cumbinchet chi sos russos si fiant pighende su Tibet pro faghere a timere e cunditzionare s'urtima dinastia tzinesa de sos Qing. Su vitzere britannicu in India, Lord Curzon, mandaiat gasi su coronnellu Francis Younghusband a capu de un'ispeditzione militare in intro de sa ghenna Nathula, cun 1.200 sordados britannicos e 10 migia intre _sherpa_, _coolies_, _gurka_ nepalesos. Fiat un'ispeditzione mala a beru, a temperaduras chi arribaiant a 20 grados sutazero, cun sos sordados custrintos a dormire abratzados a sos fusiles Maxim pro non si congelare. Arribados a su regnu de Lhasa sos inglesos ochiiant deretu milli sordados tibetanos. S'ispeditzione est durada pagu ma est servida a sos tzinesos pro acreschere sos suspetos subra de s'intentu de imperialismu otzidentale in s'area; suspetu pigadu mesu seculu a pustis dae Mao Zedong pro legitimare s'invasione de su Tibet dae parte de s"_Esertzitu de Liberatzione Populare"_.
+
+S'importantzia de sa regione himalayana comente aera de lacana istrategica est torrada de atualidade in su 1962, cun sa gherra intre sa Tzina e s'India chi segaiat a mala manera sos raportos intre Zhou Enlai e Nehru in intro de su movimentu de sos "_Non Allineados"_. Pro faghere sanare de su totu sas fertas de cudda gherra ant fatu colare 44 annos. Galu dae pacu tempus intre sos duos gigantes asiaticos arrumbaiant firmos unos contos: asilu politicu dadu dae s'India a su Dalai Lama e a sos tibetanos in esiliu; su nono de sa Tzina a reconnoschere s'adesione indiana de su Sikkim. Finas a como sos duo paisos fiant pagu collegados. Ma como sa cuntierra betza no tenet prus importantzia, cara a sas cunvergentzias mannas a beru de interessos economicos. Una delegatzione de su guvernu indianu est arribada eris a Lhasa pro tzelebrare sa abertura noa de su Nathula. Sa posta in giogu: New Delhi tenet bisongiu de vitalizare sa periferia orientale sua, bisat de l'agantzare a su trenu tzinesu; Pechinu a s'atera ala tenet una creschida chi favorit sas regiones ricas de sa costera, como sa paraula crae sua est "_sa cunchista de su West"_, duncas s'isvilupu de sas aeras mannas a cara de su Vietnam e de s'Asia tzentrale, dae su Yunnan a su Tibet a su Xinjiang. In cussu territoriu intre su sudovest de sa Tzina e su nordest de s'India bi sunt risorsas istrategicas meda: 200 milliardos de metros cubos de gas naturale, 1,5 miliardos de tonneladas de petroliu, 900 milliones de tonnelladas de carbone. Custos sunt sos carburantes de importu mannu pro alimentare unu decollu economicu "energivoru", sa matessi resone chi ispinghet Pechinu e New Delhi a s'alleare pro chircare risorsas in Asia tzentrale e in Africa pro su tempus chi at a bennere.
+
+S'Himalaya est finas su serbatoju de un'atera risorsa importante: s'abba. Sas astras de cuddos montes alimentant sos rios prus mannos asiaticos, dae su Gange a su Brahmaputra, dae su Yangtze a su Mekong, bias vitales pro unu continente istrintu dae s'urbanizatzione, dae s'esplosione de sos cunsumos alimentares, dae s'incuinamentu. Dae sa cooperatzione sino-indiana diant naschere cantieris mannos a beru de digas e tzentrales idroeletricas. Cosa chi sos ambientalistas timent, pro s'impatu chi diat tennere cun s'ecosistema.
+
+Sos chi tenent a coro s'identidade culturale comente cussa tibetana abbaidant cun assustu mannu sas cunseguentzias omologantes de s'isvilupu economicu, su modellu tzinesu chi creschet in Lhasa e finas in Hanoi. Ma s'acurtziongiu intre sa Tzina e s'India faghet minimare sas resistentzias. Dae un'annu a s'ateru su cummertziu intre sos duos paisos est creschidu de su 55%.
+
+Fonte: www.repubblica.it de Federico Rampini.
+
+
+## Birmania
+
+
+
+
+## Filipinas
+
+
+
+
+## Singapore
+
+
+
+
+## Thailandia
+
+
+
+
+## Timor Est
+
+
+
+
+## Vietnam
+
+
+
+
+## Albania
+
+
+
+
+## Andorra
+
+
+
+
+## Bosnia e Erzegovina
+
+
+
+
+## Croatzia
+
+
+
+
+## Binti iscolas paris a s'iscoberta de sa limba sarda
+
+Binti iscolas, dae sa Barbagia finas a su Campidanu, ant presentadu in s'auditorium de s'Itc Satta unu progetu in rete _«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_. Custu est su primu, de tres annos, chi at bidu sos pitzinnos de s'iscola elementare cun sos pitzocos de sas iscolas medias e superiores traballare paris pro agatare materiale utile a s'iscoberta de sa limba e de sa cultura sarda. Unu percursu interessante meda, chi ponent paris tempus passadu e modernidade, musicas, ritos e traditziones chi si addoviant in una regorta de materiale multimediale.
+
+_«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_ est su progetu prus mannu finantziadu cun sa lege 26 a tutela de sa limba e de sa cultura sarda. Nicola Corrias, insignante referente pro s'Itc Satta, at ispricadu chi su finantziamentu retzidu est prus pagu de su pedidu ma chi est possibile su matessi a ativare su progetu. Su dirigente iscolasticu Mario Porcu at imbetzes faeddadu de comente est naschidu su progetu coordinadu dae Valeria Sanna cun s'agiudu de 7 espertos esternos. A sa presentatzione fiat presente finas s'assessore regionale a sa publica istrutzione Elisabetta Pilia, chi at manifestadu s'intentu de valorizare sas variantes locales e mescamente s'importantzia e su bisongiu de una limba istitutzionale in s'amministratzione pubblica.[_gbs_]
+
+
+## Gretzia
+
+
+
+
+## Matzedonia
+
+
+
+
+## Malta
+
+
+
+
+## Montenegro
+
+
+
+
+## Portogallu
+
+
+
+
+## San Marino
+
+
+
+
+## Serbia
+
+
+
+
+## Islovenia
+
+
+
+
+## Ispagna
+
+
+
+
+## Vaticanu
+
+
+
+
+## Fogos: pro su VAS sas regiones devent aprovare pranos de preventzione.
+
+# Sos ecologistas de VAS (Verdi Ambiente e Societa) torrant a faghere apellos, a pustis de su chi ant naradu sos meteorologos, a Guvernu e Regiones. "Si devent atuare, in su totus, sos Pranos de preventzione antintzendiu ca" sustenint su responsabile natzionale de VAS Walter Iannotti "est megius a prevennere chi non a ochiere sos fogos". Pro s'assotziu est incomintzende un'istade caente a beru, cun temperaduras record. Bisongiat, duncas, a creschere sas atziones de preventzione. S'apellu est fatu mescamente a su Gubernu nou e a sos entes locales, chi non miniment s'atentzione e non pessent chi sas abbas de custas urtimas dies agabent su perigulu. In prus, s'assotziu ammentat chi pro sos tzitadinos, in s'ambitu de sa XVI editzione de sa Campagna natzionale "_Preveniamo gli incendi 2006"_, b'at su numeru birde 800.866158, 24 oras subra de 24, cun segreteria telefonica, ue si podent signalare sa presentzia de areas degradadas, muntonargios abusivos, terrinos prenos de fenu, lacanas de istradones e ferroviarias non innetiadas e ateras situatziones chi podent creschere meda s'arriscu de fogos; finas a sos turistas chi si firmant in sos padentes e in sas areas birdes s'ammentat de allughere fogos petzi si b'ant istruturas adeguadas. _[sch]_
+
+# ****
+
+
+## Territoriu de s'Armenia
+
+
+
+
+## Naschida e isvilipu de su turismu
+
+
+
+
+## Sos cambios demograficos in Europa
+
+
+
+
+## Sos flussos migratorios in Europa
+
+
+
+
+## Unu protzessu seculare
+
+
+
+
+## Unione de istados, non de populos
+
+
+
+
+## Metropolis
+
+
+
+
+### 13/04/2013
+
+## Aprovada dae sa Comuna de S'Alighera sa prima delibera in aligheresu. E in sardu cando?
+
+### de Diegu Corraine
+
+Su 12 de custu mese, a su chi narant sos giornales, est istada aprovada dae sa Comuna sa prima delibera in aligheresu. Semus cuntentos mannos de custa noa chi dat presentzia publica a una de sas limbas minoritarias de Sardigna. Leghende su comunicadu chi narat chi si tratat de su "primo atto che da inizio alla stesura delle traduzioni in catalano di Alghero delle delibere dell'esecutivo relative agli argomenti inerenti le politiche linguistiche dell' Amministrazione.", no ischimus si si tratat de una faddina de su giornalista o de sa detzisione de sa Comuna de ponnere s'aligheresu "petzi" pro argumentos de politica linguistica. Ca, si esseret gosi, diat currispondere a unu visione culturalista de su problema de sa promotzione e tutela de sa limba: una politica linguistica moderna e coerente tenet sentidu si pertocat totu sos ambitos de sa sotziedade e de su territoriu!
+
+Una cosa non nos agradat de sa politica linguistica aligheresa: operant comente chi S'Alighera non siat in Sardigna, comente chi s'aligheresu non siat una minoria in intro de su territoriu natzionale sardu, comente chi sos aligheresos non siant sardos chi ant imparadu su catalanu, dae seculos! Non si tratat de una casualidade ma de unu visione ideologica chi est currende in S'Alighera oe, cumpartzida in S'Alighera e in Catalugna, chi S'Alighera siat unu tretu de Catalugna in Sardigna. Cosa chi, est craru, no est!
+
+Si, tando, S'Alighera est Parte de Sardigna, diat devere balere una regula, basada in s'istoria e in sa lege: si sa limba de S'Alighera est s'aligheresu, in su matessi territoriu est ufitziale s'italianu ma mescamente su sardu, chi est sa limba istorica, natzionale, de "totu" sos Sardos. Tando, pro ite non publicant sas deliberas e faghent politica linguistica finas in sardu? Diat essere una chistione de coerentzia ma finas de cumbeniu, ca de seguru est dae s'italianu e non dae su sardu chi lis arribbat su perigulu de assimilatzione linguistica, ca est a sa comunidade sarda chi podet interessare sa sorte de s'aligheresu e no a sa comunidade italiana.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 28/05/2013
+
+## S'Armenia, natzione antiga semper bia
+
+### Intervista de Diegu Corraine a Sarkis Shahinian
+
+Semus faeddende, est craru, de s'Armenu orientale, distintu dae s'otzidentale e chi finas a su genotzidiu de su 1915 lu faeddaiant in s'Armenia istorica, a ponente de sos rios Akhurian e Arasse, in prus de sos tzentros urbanos mannos de s' Oriente Mediu, chi sunt in parte galu oe a beru laboratorios culturales: Costantinopoli (Istanbul), Gerusalemme, Su Cairu, in prus de unas cantas isulas culturales che a Parigi e mescamente in sos cumbentos mechitaristas de Venezia (Ìsula de San Lazzaro) e Vienna. Eja, s'armenu orientale lu faeddant totus, francu forsis unos cantos abitantes chi benint dae Russia, chi istant in Armenia pro resones economicas o militares. Sa minoria de sos Yezides, istoricamente presente in sa regione de Aparan (a pees de su Monte Aragadz), e finas sas minorias minores curda e grega (custa urtima, oramai, assimilada de su totu) e sos azeros chi istaiant in Armenia finas a sos chertos chi nche sunt agabbados in sa gherra 1991-1994 intre Armenia e Azerbaidjian, faeddant cun fatzilidade s'armenu.
+
+In s'era sovietica, su russu fiat sa limba amministrativa, chi totus deviant connoschere e faeddare in manera perfeta. A pustis de s'indipendentzia, otenta in su 1991, s'obligatoriedade de su russu est decadida. Sas iscolas de russu las ant abolidas e custu at causadu problemas medas, ca Mosca, in prus de essere su collaboradore istrategicu pro etzellentzia, est finas su primu interlocutore cummertziale. Dae unu puntu de vista linguisticu, su russu apartenet a sas limbas islavas, cando chi s'armenu tenet raighinas indoeuropeas e at tentu unu decursu autonomu cun un' isvilupu tzurpu, comente su curdu o su farsi, in manera diferente dae su chi est capitadu pro su tedescu e sas limbas romanzas.
+
+Devo premitere chi, ca est una limba indoeuropea, s'armenu est flessibile e cuntenet raighinas diferentes in sa matessi paraula chi, si cumbinadas, otenent unu gradu artu de pretzisione in sa definitzione de su sinnificadu. Est craru chi una limba s'evolvet in manera proportzionale a s'isvilupu de su pessamentu colletivu, de sa „polis" chi caraterizat su sistema sotziale e politicu suo. Cunforma a su gradu de isvilupu industriale, una limba creat paraulas suas pro definire cuntzetos tecnicos cumplessos. S'istoria de sos Armenos est caraterizada dae evolutziones a tzacullita, cun arressadas repentes causadas dae invasiones de poderios istrangios o dae traumas colletivos provocados dae isterminios e disterros in massa. Su prus grae in assolutu b'est istadu intre sos seculos 19 e 20, in antis cun su massacru, intre s'atongiu de su 1894 e su beranu de su 1896, de dughentomigia armenos, limitadu pero a sas regiones chi aiant dadu origine istoricamente a custu populu, est a narrere a furriu de su Lagu de Van, sas regiones de Mush, Sassoun, Kharpet, Tzesarea de Capadotzia, Erzerum, Akn, Kars, Ardahan. Pustis cun su genotzidiu de su 1915/16, chi at interessadu in pratica totu sos Armenos de s'Imperiu otomanu. Custa esperientzia at causadu unu cungelamentu initziale de sa capatzidade evolutiva de s'armenu otzidentale, chi, pero, at torradu a cumintzare a in foras de s'Armenia, in sa diaspora, mescamente in Beirut, Aleppo, Parigi, Marsiglia, Su Cairu, Atene, mantenende una fortalesa fundamentale chi fiat Venezia, e sighende su caminu suo a Istanbul. S'armenu orientale at sufridu un'efetu prus pagu traumaticu: su tzentru nevralgicu s'est istesiadu a Tiflis, in Georgia (in ue bi fiat sa classe intelletuale ma finas economica e militare dae su Setighentos a su cumintzu de su Noighentos) in Yerevan, sa capitale de sa prima e efimera Republica de Armenia (1918-20). In prus, est craru, de sa Sede Santa de sa cristianidade armena, riunida in su Catolicosatu (patriarcadu supremu) de Etchmiadzin, a 12 km a nord-ovest de Yerevan e sena ismentigare Teheran, Tabriz e Isphahan, in ue si fiat istabilida dae su cumintzu de su Seschentos una comunidade manna, deportada dae su Sha Abbas dae sa regione de su Vaspurakan (Van) e de Djougha (Nakhitchevan). S'evolutzione de s'armenu orientale est ligada a una sotziedade agraria. Petzi moende dae sa sovietizatzione de s'Armenia s'assistet finas a unu brincu de calidade de s'isvilupu linguisticu, cun riformas - finas dramaticas, ca tropu simplificadoras - de s'iscritura, e custu at aumentadu meda sas diferentzias mannas cun sa forma otzidentale. Unas cantas paraulas las ant torradas a leare dae sa traditzione (gratzias a s' isvilupu de sos istudios, mescamente architetonicos e archeologicos, ma finas filologicos). Àteras imbentadas ex-novo. Sa literadura, sa sientzia e s'industria ant registradu cunchistas de importu in epoca sovietica (matematica, astronomia, chimica, metallurgia), sufrende una prima arressada cun sas purgas istalinianas in sa segunda medade de sos annos 30, finas a sa morte de su ditadore, in su 1953, pro torrare a cumintzare cun una fortza noa in s'agabbu de sos annos 50 e mescamente in sos annos 60, in ue est crompidu a su massimu, paris cun sas artes aplicadas e, mescamente, in su panorama de un'ischidada natzionale in cuncomitantzia cun su de chimbanta anniversarios de su genotzidiu, ammentadu siat in s'Armenia sovietica, siat in sa diaspora. S'indipendentzia de Armenia, in su 1991, at postu, est craru, sa limba in cara de sas responsabilidades suas: totu cheriat traduidu: dae sos termines meigos, a sos tecnicu-industriales. Unos cantos termines si podiant bortare in armenu cun fatzilidade, ateros prus pagu e duncas eja, si faghiat riferimentu mescamente a su russu e, netzessariamente, a s'inglesu e, prus pagu, a su tedescu.
+
+De seguru. E l'ant finas creadu in manera istrategica, propiu pro non permitere s'assimilatzione de s'identidade armena, in parte in podere de s'Imperiu romanu, chi fiat a curtzu de iscumparrere, e in parte in podere de s'Imperiu persianu. Sa missa armena la naraiant, eja, in armenu, ma l'iscriiant, che a totu sos testos sacros, in siriacu (forma iscrita de s'aramaicu). Su Katholikos Sahag su Mannu (s'urtimu in discendentzia direta de Grigor Parthev, chi li naraiant s'Illuminadore, responsabile beru de sa cunversione de s' Istadu armenu a su Cristianesimu a cumintzos de su seculu 4 ), cumprendende sas cunseguentzias politicas chi diat aere tentu su partzimentu de su rennu Arshakuni (sa familia reale chi at guvernadu s'Armenia dae su seculu 1 p.C. a sos cumintzos de su 5), individuat in unu militare de intelletu lugorosu, Mesrob Mashdotz, sa pessonalidade chi li diat aere cunfiadu sa missione difitzile de creare un' alfabetu nou, segadu in sas carateristicas de sa limba antiga (chi li naraiant „limba literaria", in armenu: „grabar"). A Mesrob lu custringhent a leare sos votos e duncas nche lu mandant a Ctesifonte, Edessa, Gerusalemme e Atene pro imparare su persianu, s'aramaicu, s'ebraicu e su gregu chi si bi deviat proare a ispirare pro s'alfabetu nou. S'at a assentare pro binti annos e, in fines, a sintesi de sos istudios suos, presentat a su patriarca, galu biu, un'alfabetu dotadu de 36 literas e chi at permitidu de bortare deretu sos testos sacros in unu codighe suo. Custu at permitidu sa tradutzione de testos sacros antigos chi si nd'est perdidu s'originale, comente sa Biblia de sos 70, e chi agatat in sa versione armena sa versione prus antiga cunservada materialmente. S'armenu iscritu, duncas, est istadu una aina de traditzione no natzionale ebbia, ma finas interculturale.
+
+Finas inoghe tocat a distinghere sa realidade diasporica dae s'Armenia. Sos cuotidianos e sos periodicos prus mannos sunt publicados, in sa diaspora, in sas comunidades de s' Oriente Mediu (Libanu, Siria, Iran, Egitu, pro mentovare sas prus mannas), in Europa (Frantza, Gretzia, Germania, Tzechia, ma finas in Romania), in sa Federatzione russa, in sos Istados Unidos, in Canada, in Argentina e in Australia.
+
+Finas inoghe tocat a distinghere intre operas in limba e operas chi tratant argumentos chi interessant in manera direta sos armenos. Li fatzo un'esempru: in Italia, in sos urtimos deghe annos, ant publicadu operas medas, mescamente sa Guerini e assotziados, subra de sos crimines de massa chi sos armenos ant sufridu, dae s'agabbu de s' Otighentos finas a unu seculu a pustis. Sa Rizzoli at publicadu unos cantos libros de Antonia Arslan, chi su primu est „S'istatzu de sa chilandra", in ue s'autora torrat a percurrere, sighende s'arrastu de un'autobiografia romanzada profunda, sas fases prus de importu de s'esperientzia de su genotzidiu de su 1915, finas a pustis de su disterru, vividas dae sa familia sua. M'ammento chi sa trama l'ant torrada a leare, pagos annos a como, frades Tavianis, chi nd'ant bogadu una pellicula. Su matessi capitat in Isvitzera, in ue, foras male, ant creadu un'impresa editoriale noa, Metis presse, chi publicat mescamente operas de sagistica in frantzesu a pitzu de temas sotziales atuales, ma finas a propositu de sa memoria in generale. Ma s'esigentzia de s'esprimere b'est finas in ateras partes de Europa (Frantza, Russia, Inghilterra, Romania) e de su mundu. In Armenia sa produtzione literaria, a dolu mannu, s'est fata prus povera mescamente pro more de sas difficultades economicas de sa populatzione, chi peleat, foras male, a comporare su giornale, podides pessare unu libru ... Ma est su _discursu_ culturale chi est connoschende una paralisi perigulosa.
+
+Fiat una pratica avantzada meda intre su 1969 e su 1980 e chi durat finas a como, belle chi, pro sas resones chi apo naradu, est torrada in palas.
+
+A nd'elencare calicunu diat essere a faghere unu tortu a sos ateros. In antis de totu, non podimus ismentigare sos classicos, dae Movses Khorenatsi, a Mesrob Mashtoz etotu, imbentore de s'alfabetu, a Grigor Naregatzi, Nerses Shnorhali, o Mkhitar Kosh, colende dae sos autores de su romantitzismu tardu comente Khatchadur Abovian, Mikael Nalbandian, Ghevond Alishan e crompere, tando, intre s'Ottighentos e su Noighentos, a Hovhannes Tumanian, Raffi, Missak Medzarentz, Vahan Terian e sos autores prus mannos de s'Armenia istorica, medas de custos massacrados durante su _Medz Yeghern_ (su _Crimine Mannu_, espressione idiomatica armena per definire su genotzidiu de su 1915) in mesu de custos Daniel Varoujan, Krikor Zohrab, Rouben Sevag, Siamanto petzi pro nde mentovare calicunu, sighende cun Yeghishe Tcharentz, Yervand Odian, Avetik Isahakian, Vahan Tekeyan, Costan Zarian, Hagop Oshagan, colende duncas a sos annos 50 e 60, cun sos autores prus mannos de s'Armenia sovietica comente Kevork Emin, Hamo Sayan, Paruyr Sevag, Hovhannes Shiraz, Silva Kaputikian e Razmig Davoyan e crompere a dies de oe, mancari a largu tale talentu de sos primos, cun Vahakn Grigoryan, Rouben Hobsepyan, Rouben Khandjyan, Hratchia Tamrazyan e cun giovanos promitidores comente Levon Khchoyan, Aram Pachyan o Sona Van. Non cherent ismentigados , est craru, autores chi ant dadu un'agiudu mannu a sa cultura universale, comente Komitas o William Saroyan.
+
+Est fundamentale, mescamente pro sa diaspora chi est sa cunseguentzia direta de sa deportatzione. Non b'at una familia armena in su mundu chi su genotzidiu no l'apat tocada in manera direta. Custa presentzia faghet parte de s'ADN nostru. Su _Medz Yeghern_ no est istadu elaboradu, sos mortos no ant tentu un'interru dinnu, e su trauma s'est perpetuadu in sas levas posteriores. Chie at isseberadu de rimovere in manera cumpleta custa esperientzia (a su nessi a livellu intelletuale), chie l'at trasformadu in odiu, in pagos l'ant potzidu parare fronte cun sos medios giustos. Su male at lassadu tratas indelebiles in su pranu psicologicu, chi in medas sunt istadas somatizadas. Calcunu no at aguantadu su dolore e s'est mortu a generatziones de distantzia, ateros ant isvilupadu indiferentzia o, foras male, sunt istados assorbidos in una dinamica de assimilatzione impossibile de evitare ca sa cultura dominadora at tentu una vitoria naturale. Calicunu, foras male, at isvilupadu un'odiu dae sas intrannas de sa gente sua, chi at pretzisamente sessadu de essere „sua" pro custas pessones ...
+
+Eja, comente apo naradu in manera cussente o incussente.
+
+Sa globalizatzione non tenet caratere passivu o intransitivu. E mescamente no est unu fenomenu chi dia cherrere caraterizare in sensu negativu o positivu, ca dipendet dae s'individu comente unu si ponet in cara de unu fenomenu gasi. A isvilupare in sa diaspora unu sensu de identidade natzionale tenet unu no isco ite de ischitzofrenicu, chi est propiu de totu sos populos chi istant a tesu dae sa terra issoro. S'identidade natzionale colat dae s'identidade culturale, chi est sa prus difitzile de proponnere a unu giovanu chi abitat totu sas istitutziones de sa cultura dominadora. Sa bena printzipale est, in manera netzessaria, sa familia, duncas sas istitutziones religiosas (balet finas - paret paradossale ma est sa realidade, e gasi fiat finas in su territoriu de naschida - pro sos non credentes), mancari meda dipendat dae s'intelligentzia e dae s'abertura de sos responsabiles religiosos ma finas e mescamente dae sas ghias ispirituales ativas in cussu mamentu pretzisu, e, pro sa de tres resones, dae s'esistentzia possibile de iscolas comunitarias. In Venezia, pro narrere, finas a unos doighi annos a como bi fiat su collegiu armenu Moorat-Raphael, guvernadu dae sa Cungregatzione de sos Padres Mechitaristas (catolicos), ma chi at devidu cungiare pro difficultades finantziarias causadas dae sa pagu frecuentzia. S'istoria de su collagiu tenet un'interessu mannu: unos cantos intelletuales armenos b'aiant istudiadu. Ma, pro resones de logu, como no est cosa de b'andare prus a fundu. Belle gasi, mancari apant una comunidade reduida, sos armenos de Italia fiant privilegiados in custu sensu. Àteros collegios mechitaristas bi nd'aiat in Vienna, Parigi, Buenos Aires e Istanbul. Custu urtimu est s'unicu, paris cun su de Argentina, a essere abbarradu ativu. Bi nd'at ateros, in Oriente Mediu e in sos Istados Unidos, chi los ant creados sas comunidades, sos partidos politicos (in antis de totu s'Universidade Haygazian de Beirut, in Libanu) o s'Unione Generale Armena de Bonufaghere.
+
+Est in familia chi bi podet essere mescamente su dibatidu de s''apartenentzia, de su sinnificadu culturale de sa limba e de s'identidade. Unu caminu a palas in segus (unu giovanu chi detzidat - belle essende de origine armena ma cun una familia chi, pro una resone o pro un'atera, no est resessida a l'acumpangiare in custu caminu de apropiatzione culturale e natzionale - de s'interessare a sa cultura sua de autodidata) si verificat in casos raros meda. Ma capitat! Si tratat „petzi"de agatare sas benas giustas.
+
+S'identidade politica colat finas in sa possibilidade de s'identificare cun ghias chi si reputent tales. Personalidades de sa diaspora e mescamente de sa Republica de Armenia chi apant a beru carchi cosa de dare, in su pranu intelletuale e istrategicu, cun abertura de visiones in su tempus venidore, chi apant ideas craras a pitzu de su progressu economicu e industriale, culturale e formativu, ma finas militare. E dae ue essat a pigiu integridade morale. No so narende nudda de nou. Imagino chi pro sas italianas e sos italianos bagiat su matessi arresonu.
+
+Ca a reconnaschere su genotzidiu de su 1915 diat cherrere narrere a torrare a ponnere in chistione s'identidade de sa Turchia moderna, chi s'istrutura sua sotziale, politica e economica si fundat propiu in sa „resessida" de custu crimine de massa, abbarradu impunidu. In prus, custu reconnoschimentu diat cherre narrere a aberrere su capitulu de sas riparatziones, a totu sos livellos, dae cussas economicas a cussas territoriales, propiu su chi sa Turchia timet de prus. Como tocat a sas classes politicas de sas tres partes (in mesu de custas finas sa diaspora armena, ca interessada in manera direta e non rapresentabile - pro resones craras - dae sa Republica de Armenia) creare unu terrinu apropiadu pro afrontare custu discursu. In Turchia, a pustis chi unos cantos editores animosos, comente sa Belge de Istanbul, ant cumintzadu a publicare in sos annos 90 istudios a pitzu de su genotzidiu in unos cantos romanzos, s'astra at cumintzadu a si truncare. Ma est cun s'assassiniu de Hrant Dink, su caporedatore de s' ebdomadariu armenu _Agos_ de Istanbul e mescamente cun sa reatzione forte de sa populatzione (prus de 200 000 pessones in s'interru suo, cun iscritas comente: «Semus totus Hrant Dink, semus totus Armenos» - est a narrere messagios chi petzi carchi annu in antis diat essere istadu impossibile a imaginare) chi s'est assistidu a una furriada bera, ca sa sotziedade tzivile turca at cumintzadu a s'interrogare in iscala manna subra de sa veridade de su chi est capitadu in su 1915 e a meledare subra de sa negatzione de Istadu praticada finas a oe.
+
+Su raportu intre Curdos e Armenos at connotu isvilupos diferentes e no est de sos prus fatziles. Sas tribus curdas chi istant in su matessi territoriu de sos armenos non solu ant "agiuadu" intre sos seculos 19 e 20 su Guvernu turcu a eseguire su genotzidiu, ma sunt istados sa „longa manus" de sas autoridades pro cummitere propiu s'etzidiu. Ma sos Curdos si sunt abbigiados de sa finalidade bera de su Guvernu giai dae su 1925, cando Mustafa Kemal at fatu impicare sos capos de tribu prus mannos acusende*los de separatismu. Su massacru de Dersim (oe Tunceli) intre su 1937 e su 1938 - chi nch'at giutu a s'isterminiu de unu numeru includidu intre sas 40 000 e sas 80 000 pessones, pro su prus Curdos, ma chi in mesu issoro b'aiat finas armenos medas sobravividos dae su 1915 e "curdizados" pro assimilatzione fortzada - at craridu in manera definitiva s'idea de Ankara de turchizare in manera cumpleta s'Anatolia, una pratica chi est sighende finas como, cun prus de tremigia bidditzolos curdos isboidados o destruidos. In sos annos 80, sas fortzas politicas curdas disterradas ant reconnotu sas responsabilidades de sos Curdos in s'atuatzione de su genotzidiu. Est petzi de pagas dies a como sa decraratzione de unu de sos esponentes prus mannos de sos Curdos de Turchia, Ahmet Turk (deputadu in su Parlamentu de Ankara e vitzepresidente de su BDP, su _Cungressu de sa Sotziedade Democratica_, pro curdu) chi pedit iscusa a sos Armenos pro sa parte de primu pranu tenta dae sos Curdos in su genotzidiu, e pretziat su Primu ministru turcu Regip Tayip Erdogan a faghere su matessi. Oe, su sindigu de Dyarbakir, sa metropoli curda prus manna cun pagu prus de unu millione de abitantes, est su promotore de initziativas medas culturales e politicas diretas a unu torrongiu in paghe de Curdos e Armenos. In custa tzitade, in sos urtimos duos annos b'at apidu cunferentzias internatzionales chi teniant comente argumentu su 1915. Torro a narrere: totu custu fiat imaginatzione pura galu pagos annos a como. Sas dinamicas sunt atzelerende meda prus de cantu esponentes medas de sa diaspora armena resessant in manera efetiva a cumprendere e custu est capitende, b'at de notare, como chi s'est acurtziende su de chentu anniversarios de su genotzidiu, chi est in su 2015.
+
+Sos Paisos a curtzu a s'Armenia dant logu a relatziones cumplessas meda: sa Georgia in su Nord (cun una minoria armena forte in sa regione Samtkhe-Javakheti), s'Iran in su Sud, e s'Azerbaidjian in s'Est e finas sa Turchia in s'Ovest. Cun custos urtimos duos Paisos sa frontera est cungiada. In particulare, cun Baku s'Armenia est in raportos bellicosos pro more de su cunflitu chi interessat su Karabagh montaninu. Su cunflitu at esplodidu cando custa regione - attribuida dae Stalin in su 1923, a pustis de sa sovietizatzione de su Transcaucasu, a s'Azerbaidjian - at detzididu in freargiu de su 1988 s'autodeterminatzione sua e l'at santzionada in nadale de su 1991 cun unu referendum populare. Sos raportos cun sa Turchia ant connotu unu cumintzu de torrongiu in paghe dae su 2007, cun sa firma in santugaini de su 2009 de sos chi sunt connotos comente sos Protocollos de Zurigu - chi deviant permitere s'abertura de sas fronteras e s'istitutzione de raportos diplomaticos intre sos duos Istados - chi sos Parlamentos rispetivos no ant ratificadu. Su genotzidiu de su 1915 e sa gherra de su Karabagh sunt galu sos ostaculos prus mannos pro una solutzione possibile de custu cunflitu longu. Sa Russia est un'alliadu istrategicu importante meda de s'Armenia (chi faghent parte, paris cun Bielorussia, Kazakhstan, Kirghizistan e Tagikistan, de s'Organizatzione pro su Tratadu de Seguresa Colletiva CSTO, una casta de alliantzia istrategica contraposta a sa NATO) chi tenet un'influentzia manna in totu sos aspetos istrategicos, moende dae su controllu de sas fronteras cun sa Turchia e s'Azerbaidjian, a s'infrastrutura energetica, industriale e de sos trasportos e chi como diat cherrere imponnere finas una casta de ispatziu comunu interdoganale connotu cun su numene de Unione euroasiatica. A narrere su beru, no isco cantu custa adesione potzat resurtare profetosa pro s'Armenia.
+
+Sa limba, sena duda peruna, e sa cultura chi nde derivat. Sa religione, est craru, est un'elementu culturale tzentrale, una de sas colunnas identitarias: ma, comente apo giai naradu, dipendet meda dae s'integridade de su capu ispirituale, in totu sos grados, e dae sos valores chi resessit a veiculare in sa Natzione. Non comente urtima cosa, s' istoria comuna e s'esperientzia tragicas e pro unos cantos ghetos, afogadora de su _Medz Yeghern_ e, pro cantu contradittoriu potzat parrere, sa negatzione sua. Sas autoridades turcas non sunt galu resessidas a cumprendere chi neghende il genotzidiu sunt allarghende _ad aeternum_ su mamentu de su torrongiu in paghe intre sos duos populos, ca custu cumportamentu negat sa realidade etotu de sa diaspora armena e nde cheret ponnere in duda s'identidade.
+
+A pustis de unu mamentu importante de sintesi, chi b'est istadu in sa segunda medade de sos annos 80 e chi at fatu naschere su movimentu indipendentista ghiadu dae su chi diat essere devennidu su primu presidente de Armenia, Levon Ter Petrossian, sa classe politica armena no est istada bona a bogare profetu dae sos isvilupos de sa gherra pro su Karabagh montaninu, e, mescamente, no at cunsolidadu s'arresonu politicu chi s'est isvilupadu in una base democratica forte. Praticas oligarchicas si sunt fatas sa regula in su pranu economicu e politicu e su Paisu at connotu, dae su cumintzu de sa (ri)fundatzione sua, un'esodu mannu chi l'at ispogiadu de siendas medas, umanas, intelletuales e sientificas, vanifichende s'entusiasmu de su cumintzu dadu dae s'isperu democraticu. Sas gherras de podere chi si sunt isvilupadas a furriu de printzipios finas demagogicos relativamente a sa solutzione de su problema de su Karabagh no ant permitidu de raighinare valores politicos in antis de totu in sos partidos e duncas in sa populatzione, creende unu clima de discunfiantzia a pitzu de sos ghiadores. A pustis de su masscru in Parlamentu de su 27 de santugaini de su 1999, cando unu grustu de assaltu formadu dae chimbe pessones est intradu a poderiu ochiende oto pessonalidades chi in mesu issoro bi fiant su Primu Ministru Vazgen Sargsyan (elementu tzentrale in sa creatzione de s'esertzitu) e su Presidente de su Parlamentu Karen Demirtchian (ex segretariu de su Partidu comunista de s'Armenia sovietica), sa classe politica e su Paisu ant sighidu a vivere in sa pagu segurantzia e mescamente in s'assentzia de una ghia bera. Sos duos Presidentes de sa Republica chi sunt bennidos unu infatu de s'ateru, Robert Kotcharian e su chi b'est como, Serj Sargsyan, non sunt istados a tretu de guvernare sa situatzione e ant imbertu su Paisu semper de prus in sos bratzos de sa Russia, lighende*nde su destinu politicu, economicu e militare in manera belle inscindibile dae Mosca. Finas a livellu ispirituale, a pustis de sa morte de su Catolicos Karekin 1 e mescamente sa de su predetzessore suo, Vazgen 1, sa Cresia apostolica armena, autotzefala che a sa georgiana, no at connotu una figura carismativa bera e de grandu integridade a ue si podere riferire finas in su pranu eticu, in prus de cussu religiosu.
+
+M'apo a limitare pretzi a sos chi sunt rapresentados in Parlamentu (monocamerale, 131 iscannos), in ordine de importantzia: su **Partitu Republicanu **(69 iscannos), ghiadu dae su Presidente de sa Republica atuale, de casta natzionale-populista e chi l'ant ammitidu in su Partidu Popolare Europeu (PPE). Est caratterizadu meda dae tendentzias conservadoras e egemonicas. Totu sos funtzionarios de s'Istadu, dae su Presidente de su Parlamentu, a su Primu Ministru comente sa majoria assoluta de sos ministros nde faghent parte, ma finas sas personalidades chi guvernant s'economia, chi ateru no est si no un'oligarchia. In su segundu postu agatamus **Armenia prospera **(37 isannos), che nche torrat a s'oligarca _Gagik Tsaroughian_, su presidente de sa Federatzione oliimpica armena, chi in su pranu politicu non si distinghet in nudda dae su primu, ma comente issu est interessadu dae sa gherra pro su podere. Tsaroukian, in unu primu tempu cunsideradu de seguru su disafiadore in sas eletziones presidentziales de su presidente in essida Sargsyan, at detzididu in una manera curiosa a beru, in antis de s'agabbu de s'annu, de non si presentare. S'eminentzia murra de su partidu est su segundu presidente de s'Armenia, _Robert Kotcharian_, su prus probianu a Vladimir Putin pro istile de Guvernu, pro interessos politicos e mescamente economicos. Dae duos annos a custa ala si b'est agiunta sa presentzia de s'ex ministru de sos afares esteros, Vartan Oskanian, omine de intuitu politicu bonu chi at fundadu una prataforma de cumcambiu meda "populare", chi si narat Civilitas e chi sa resessida sua at iscadenadu s'inchietesa de su partidu in su podere, chi est faghende de totu pro l'indebilitare pesende dudas a furriu de su finantziamentu de custu Grustu de Espertos. Finas custu partidu est in su PPE. Sighit su **Cungressu natzionale armenu (CNA, **7 iscannos**)**, una coalitzione de unos cantos partidos de s'opositzione de mannarias diferentes, primu in mesu de totus su **Movimentu natzionale armenu**, chi nche torrant a su primu presidente de s'Armenia, Levon Ter Petrossian, pessonalidade carismatica e de grandu pesu culturale, chi in unu primu tempus aiat lassadu a un'ala sa politica, lassende sa carriga sua in freargiu de su 1998. Su credo politicu suo si podet sintetizare in su promovimentu de un' Istadu de deretu craramente liberista e chi at proadu a si coalizare, in Parlamentu, cun Armenia prospera, fallende in s'intentu suo ca tenet un'istile politicu in totu diferente, ma mescamente ca su partidu de Tsaroukian no l'at chertu sighire in una logica de coalitzione contra a su presidente de como Sargsyan. Fiat crompidu a su bertighe suo in su mese de martzu de 2008, est a narrere in sas urtimas eletziones presidentziales caraterizadas dae violentzia manna meda praticada in regimene de istadu de urgentzia contra a sas protestas tziviles dae bandas de su presidente in essida Kotcharian e chi b'aiant postu sa vida deghe pessones. Ter Petrossian at detzididu de non si presentare comente candidadu in sas eletziones presidentziales benientes. Sighende sos cunsensos, su de bator partidos est sa **Federatzione rivolutzionaria armena (FRA, **5 iscannos**)**, s'unicu de sos partidos istoricos armenos (fundadu in ghennargiu de su 1890 in Tiflis) a essere rapresentadu in su Parlamentu de como. Fiat naschidu pro difendere sos interessos natzionales de s'Armenia istorica. Faghet parte de s'internatzionale sotzialista, belle chi tenet un'imprenta natzionalista crara, e est afiliadu a su Grupu sotzialista in su Cussigiu de Europa. Alliadu, in antis, de su Guvernu chi si fiat formadu a furriu de su presidente Kotcharian, su FRA a detzdidu de amparare su presidente de como finas a sa firma de sos Protocollos de Zurigu, cando at detzididu de essire dae sa coalitzione guvernativa ca si intendiat traighidu dae sos duos documentos cunsiderados dannosos pro sos interessos natzionales de sos Armenos. Est in perdida neta de cunsensos e at detzididu de non presentare perunu candidadu in sas presidentziales benientes. Su distacu suo dae su Guvernu de como s'opositzione no l'at leadu mai meda in su seriu, ca su cumportamentu suo est caraterizadu dae unu misturitzu de interessos a furriu de sa figura de su presidente de como. Arribbamus duncas a su **Partidu Eredidade **(5 iscannos), ghiadu dae Raffi Hovannesian, un' avogadu naschidu in California dae una familia de istudiosos, e chi fiat istadu su primu ministru de sos afares esteros suta de su Guvernu in su tempus de sa presidentzia de Levon Ter Petrossian. In su pranu programaticu, in pratica non tenet peruna diferentzia cun su CNA, ma est tributariu de una cuncurrentzia de pessones e non de ideas, finas issu in perdida manna de cunsensos. Hovhannesian at detzididu de leare parte in sa cuntierra presidentziale. In fines tenimus **Istadu de deretu **(6 iscannos), alliadu de su Partidu republicanu e chi sa ghia sua, _Arthur Baghdassarian_, ex Presidente de su Parlamentu, oe est Segretariu de su Cussigiu pro sa seguresa natzionale. Custu partidu, chi at perdidu cunsensos medas dae sas urtimas eletziones, est a tesu meda dae aplicare sos printzipios chi dant, foras male, su numene a su colletivu suo. Si definit de tzentru ma, a sas beras, est prontu a adderire a cale si siat coalitzione bastet chi mantengiat una presentzia efimera in su Guvernu. B'at, in prus, unu muntone de partidos prus minores chi non sunt rapresentados in s'Assemblea natzionale, chi balet sa pena de nd'ammentare duos: **s'Unione pro s'Autodeterminatzione Natzionale**, ghiadu dae _Paruyr Hayrikian_, unu dissidente in epoca sovietica disterradu in antis in Etiopia e pustis in sos Istados Unitos e chi como est alliniadu meda in positziones pro otzidentales. Hayrikian, como candidadu pro sa presidentzia de sa Republica, est istadu vitima pagas dies a como de un'atentadu e, pro bonaura, est istadu petzi fertu. S'ateru est su **Movimentu Sardarabad** (dae su numene de su paris chi in maju de su 1918 est istadu teatru de una battalla intre sas fortzas turcas e cussas armenas e in ue custas urtimas sunt resessidas a arressare s'avantzada de sos inimigos, una vitoria chi nch'at giutu a sa creatzione de sa prima Republica armena), chi non leat parte in peruna votatzione eletorale e chi at detzididu de s'impinnare cun unu traballu de prossimidade cun sa populatzione pro su rispetu de sos deretos tzivicos (legales e umanos) de su tzitadinu e pro una riapropiatzione de sa cunfiantzia de su populu in sas autoridades in antis de totu giuridicas e, tando, politicas.
+
+S'Armenia est un'Istadu chi non tenet essidas a su mare. Est unu Paisu fundamentalmente agriculu cun un'industria no isvilupada bastante. In mesu de sos setores de punta bi sunt su minerariu, s'agricultura, su turismu (cun unu potenziale mannu de isvilupu galu inesploradu). A pustis de sos urtimos acordos de collaboratzione istipulados cun sa Russia, si isetat un'aumentu mannu de atividades in su campu de s'industria bellica. Un'ateru setore istrategicu est su de sa produtzione energetica. S'Armenia produit prus energia de canta no nde cossumet, gratzias finas a sa tzentrale nucleare de Medzamor e de sa produtzione de energia idroeletrica. Belle gasi, sos guvernos chi sunt bennidos unu infatu de s'ateru dae su 1991 a oe non sunt resessidos a creare sas bases pro un'isvilupu economicu sustenibile e a gherrare contra a sa corrutzione, finas e mescamente in intro de s'amministratzione publica. Sa paga - pro non narrere nulla - cunfiantzia de sa populatzione in su sistema giuditziariu e politicu, unu sistema de istrutzione chi at sighidu a torrare in palas in sos urtimos annos - cun isulas de etzellentzia pagas a beru - unu sistema ermeticu de assuntziones e una redistributzione de sa richesa inesistente nch'ant giutu giovanos medas e, fenomenu nou, giovanos de sas classes prus ditzosas, mescamente in su setore de sas impresas minores e medias, a lassare su Paisu. Si carculat chi dae su 1991 prus de 800 000 pessones ant moidu dae Armenia. Bi cheret a creare prospetivas noas, mescamente pro sos giovanos, e a faghere prus cumpetente e seguru su sistema sanitariu, ca non b'at unu regimene assegurativu obbligatoriu contra a sas maladias e a sos infortunios. Si bidet chi benit male a aere sas ideas craras a pitzu de sos medios de investire in sos setores diferentes cun s'incognita de sa gherra semper apostada in palas de sa contonada. Finas pro custu, at a essere una tarea de su Guvernu beniente a elaborare unu programa chi paret fronte a sas incognitas sotziales prus mannas, impinnende*si in antis de totu pro sa seguresa ma finas pro s'otenimentu de sa pace.
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+### 10/05/2013
+
+## SA LIMBA SARDA IN PIANALZA E MONTIFERRU OTZIDENTALE
+
+###
+
+ISPORTELLU SUBRA-COMUNALE
+Operadoras: Gianfranca Piras e Maria Giovanna Serchisu
+
+INTERVISTA de_ Redatzione Limbas_
+
+_
+_
+
+-- **Cando est naschidu s'isportellu?**
+
+A livellu subra-comunale est naschidu in su 2012, ma paritzos Comunos teniant giai s'isportellu a livellu locale. In Iscanu pro esempru (ch'est su Comunu capufila) s'Ufitziu Limba Sarda fiat operativu dae su 2004.
+
+-- **In ue?**
+
+Su Comunu capufila, comente amus naradu, est Iscanu (Scano di Montiferro). Sos Comunos aderentes sunt Bosa, Frussio, Magumadas, Modolo, Montresta, Sagama, Sinnariolo, Sune, Tinnura e Tresnuraghes.
+
+-- **Cantos seis traballende?**
+
+Semus duas operadoras: Gianfranca Piras e Maria Giovanna Serchisu.
+
+-- **S'ente collaborende est?**
+
+Emmo, finas a como amus agatadu disponibilidade manna siat dae sos Comunos siat dae s'Unione de Comunos (chi ocannu passadu nos at finantziadu sa publicatzione de su materiale didaticu pro sas iscolas).
+
+-- **Ite traballu internu seis faghende?**
+
+Essende chi sos Comunos sunt medas, semus chirchende de faghere traballos chi potzant andare bene pro totu sas biddas, pro podere achistare su tempus in sa megius manera.
+
+-- **Ite traballu seis faghende (o ais fatu) in sas biddas?**
+
+Comente Isportellu subra-comunale amus aprontadu cursos de "alfabetizatzione" in limba sarda abertos a totus, chi ant dadu sa possibilidade a giovanos meda de s'improntare a faeddare e a iscriere in sardu. Amus organizadu unu cursu de formatzione pro insegnantes pro aprofundire sa didatica de sa limba sarda. In Iscanu organizamus dae annos meda su cuncursu de poesia sarda (fatu totu in sardu, dae su bandu a sa premiatzione) e cunferentzias culturales de ogni tipu.
+
+Ocannu amus a coinvolgere sos genitores in unu progetu regionale chi si narat "Bilinguismu Creschet", chi lis at a dare sa possibilidade de faeddare cun un'esperta mondiale de bilinguismu (sa dot. Antonella Sorace).
+
+-- **Ite ais fatu pro aumentare sa sensibilidade pro su sardu in sa bidda e in sos pitzinnos?**
+
+Su traballu de ocannu passadu l'amus fatu pensende a sos pitzinnos in manera particulare, e difatis amus preparadu materiale didaticu de dare a sas iscolas (libreddos, alfabetieres, ischedas…).
+
+Su materiale promotzionale chi preparamus (locandinas, invitos, calendarios, depliant) est fatu totu in limba sarda, e sa gente s'est abituende a leghere in custa limba sena si nd'ispantare prus.
+
+-- **E in su mundu de su cumertziu, de sas butegas, cosa ais fatu pro sa visibilidade de su sardu?**
+
+S'ULS de Iscanu aiat preparadu, annos como, adesivos de dare a totu sas butegas e a sas atividades cummertziales. Diamus cherrere faghere sa matessi cosa finas pro sos ateros Comunos, ma cun sos problemas economicos de custos tempos no ischimus si pro ocannu si bi l'at a faghere.
+
+-- **E cun sa Cresia?**
+
+A narrere sa veridade, finas a como cun sa cresia no est capitadu de bi collaborare. Isperamus pro unu cras.
+
+-- **E cun s'Iscola?**
+
+Pro s'iscola, comente amus naradu, amus aprontadu materiale didaticu de tantos tipos (libreddos, ischedas, alfabetieres de apicare in su muru). Semus in cuntatu cun sa Dirigente de ambas Diretziones Didaticas, chi nos at dadu disponibilidade prena pro collaborare.
+
+S'unica dificultade pratica est chi ocannu sas oras sunt pagas meda, e no est fatzile a imbatere a faghere totu.
+
+-- **E sa gente ite nde pessat?**
+
+Sas biddas chi tenent s'isportellu dae paritzos annos sunt prus sensibiles a su tema de sa limba sarda, ma finas in ue s'isportellu est naschidu dae pagu semus incomintzende a bidere sos resurtados. B'at galu traballu meda de faghere, massimu cun sos pitzinnos e cun sos giovanos chi tenent su disigiu de connoschere megius sa limba issoro.
+
+Gianfranca Piras:
+
+Laurea in Materias Literarias. Master in "_Tradutzione e comunicatzione in limba sarda"_. Docente in sos cursos de "_Ortografia de sa limba sarda e laboratoriu de tradutzione_" fatos pro sas Provintzias de Aristanis, Nugoro, Tatari e Olbia e pro paritzos Comunos de Sardigna.
+
+Publicatziones:
+
+- **_L'italiano giuridico-amministrativo nella Sardegna dell'Ottocento _**(Condaghes, Casteddu, 2001);
+
+- **_A b'enis, ajo? - Mini decalogo bilingue per tornare all'uso del sardo in tutti i contesti della vita sociale _****(**Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2003);
+
+- **_Comente s'iscriet su sardu? Regulas de base de sa Limba Sarda Comuna _**In _Fainas pro s'impreu de su sardu in s'Amministratzione Publica _(Tipografia Ghilarzese, Bilartzi, 2009);
+
+- **_Pro imparare _**_1 e 2 _(grammatica e esertzitzios de limba sarda (Tipografia Ghilarzese, Bilartzi, 2012).
+
+Maria Giovanna Serchisu:
+
+Laurea in Literas Modernas. Cursu de Linguistica Sarda. Docente in cursos de formatzione de limba sarda.
+
+Publicatziones:
+
+- _Il lessico della panificazione. Inchiesta linguistica a Scano Montiferro_. (Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2012);
+
+- **_A b'enis, ajo? - Mini decalogo bilingue per tornare all'uso del sardo in tutti i contesti della vita sociale _****(**Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2003);
+
+- **_Il sapore della memoria_** e **_Sa "furredda" de Montiferru _**(a cura de sa sotziedade _Emeron s.a.s_., 2000).**__**
+
+_
+_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Partetzipatzione ativa de sas fèminas a sa polìtica
+
+# Dare a sa feminas sas connoschentzias giuridicas e politicas chi lis bisongiant pro una partetzipatzione ativa a sa bida politica. Custu est s'obietivu printzipale de su cursu "Feminas, politica e istitutziones. Caminos formativos pro sa promotzione de sas pari oportunidades in sos tzentros detzisionales de sa politica", organizadu dae sa Facultade de Giurisprudentzia, pro boluntade de su Ministeriu de sas Pari Oportunidades e in collaboratzione cun s'Iscola Superiore de sa Publica Aministratzione. Bi podent partetzipare totus sas feminas cun diploma de iscola media superiore e at a incumintzare chenabura 8 de cabudanni de su 2006; sas dimandas de ammissione s'ant a podere presentare dae martis 20 de lampadas a sabadu 29 de triulas. Sos istudios fatos in custos urtimos annos in campu natzionale, europeu e mundiale subra de sa situatzione de sa partetzipatzione feminile a sos protzessos detzisionales politicos mustrant, difatis, sas dificultades de sas feminas a intrare in sa bida politica; est netzessariu, duncas, incumintzare cun atziones pro las superare. A livellu natzionale, istatisticas reghentes mustrant chi sa presentzia de sas feminas in sos organos de sos partidos non nche colat in sa media su 15%, meda de mancu de su 35% inditadu comente numeru minimu pro un'echilibriu giustu intre sos duos sessos. Custa situatzione est crara si abaidamus comente est compostu su Parlamentu: in sas urtimas eletziones sas feminas ant cunchistadu petzi su 17% de sos segios. S'Italia est in sas positziones prus bassas de sa classifica de sos istados europeos pro su chi pertocat su numeru de sos parlamentares feminas. In Isvitzera, imbetzes, sunt feminas su 45% de sos eleghidos. In su Parlamentu Europeu matessi s'Italia est in s'urtima positzione, cun su 11,5% de segios feminiles. Su programma didaticu de su cursu previdet ses areas tematicas mannas, chi andant dae sa prospetiva istoricu-sotziale de sa presentzia de sa femina in sos protzessos detzisionales politicos a sas istitutziones politicas de s'Unione Europea, dae s'organitzatzione e su funtzionamentu de sas istitutziones de s'Istadu a sas autonomias de sos entes territoriales, dae su sistema de sos partidos a sas dinamicas e tecnicas de sa comunicatzione in publicu. Su cursu, de badas, durat 60 oras e at a riservare su 35% de sos postos a sas istudentes universitarias. Durante su cursu s'ant a faghere valutatziones e in finis una verifica pro bidere si sas connoschentzias fundamentales sunt istadas imparadas. Sas partetzipantes ant a retzire, a cursu tancadu, un'atestadu de frecuentzia. _[sch]_
+
+#
+
+
+### 15/05/2013
+
+## S'autonomia fiscale in su Paisu bascu
+
+### Ite narat su titulu 3 de s'Istatutu
+
+2. Su cuntenutu de su regimene de Acordu at a rispetare e s'at a regulare cunforma a custos printzipios e fundamentos:
+
+a) Sas istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a podere mantennere, istabilire e regulare, in intro de su territoriu issoro, su regimene tributariu issoro, tenende contu de s'istrutura generale impositiva de s'Istadu, de sas normas prevididas dae s'Acordu pro su coordinamentu, s'armonizatzione fiscale e sa collaboratzione cun s'Istadu, e de sas normas aprovadas dae su Parlamentu Bascu pro finalidades identicas in intro de sa Comunidade Autonoma. S'Acordu at a essere aprovadu cun una Lege
+
+b) De s'esatzione, gestione, licuidatzione, riscossione e ispetzione de sas tassas, francu sas chi faghent parte de sas Intradas Doganales e sas chi in su tempus presente si incassant pro mediu de sos Monopolios Fiscales, si nd'ant a interessare, in cada Territoriu Istoricu, sas Diputatziones Forales[1]rispetivas, sena pregiuditziu de sa collaboratzione cun s'Istadu e de s'ispetzione arta sua.
+
+c) Sas Istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a adotare sos acordos pertinentes e ant a leare sas detzisiones adeguadas pro aplicare in sos territorios rispetivos sas normas fiscales de caratere istraordinariu e cungiunturale che s'Istadu detzidat de aplicare in su territoriu comunu, fissende su matessi tempus de valididade
+
+d) S'aportu de su Paisu Bascu a s'Istadu at a cunsistere in una cuota globale, integrada dae sas chi interessant cada unu de sos territorios suos, comente cuntributzione pro totu sas funtziones de s'Istadu chi non tenet sa Comunidade Autonoma
+
+e) Pro definire sas cuotas currispondentes a cada Territoriu Istoricu chi integrant sa cuota globale mentovada in antis s'at a formare una Cummissione Mista, formada, a un'ala, dae unu rapresentante de cada Diputatzione Forale, e ateretantos de su Guvernu Bascu, a s'atera, dae unu numeru eguale de rapresentantes de s'Amministratzione de s'Istadu. Sa cuota cuncordada in custa manera at a essere aprovada pro lege, cun sa perioditzidade chi at a essere fissada in s'Acordu, sena pregiuditziu de s'agiornamentu annuale suo, cunforma a sa protzedura chi s'at a istabilire, gasi etotu, in s'Acordu.
+
+f) Su sistema de sos Acordos s'at a aplicare cunforma a su printzipiu de solidaridade chi si bi referint sos articulos 138 e 156 de sa Costitutzione
+
+a) Sos aportos de sas Diputatziones Forales, comente espressione de sa cuntributzione de sos Territorios Istoricos a sos gastos prevididos de su Paisu Bascu. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a fissare sos criterios de distributzione ecuitativa e sa protzedura chi, cunforma a cussos criterios, s'at a cuncordare e at a faghere efetivos sos aportos de cada Territoriu Istoricu.
+
+b) Sos rendimentos de sas tassas propias de sa Comunidade Autonoma chi istabilat su Guvernu Bascu, de acordu cun su chi narant s'articulu 157 de sa Costitutzione e sa Lege Organica subra de su finantziamentu de sas Comunidades Autonomas.
+
+c) Tramudas de su Fundu de Cumpensatzione Interterritoriale e ateras destinatziones a carrigu de su Bilantziu Generale de s'Istadu
+
+d) Rendimentos chi benint dae su patrimoniu suo e intradas de Deretu Privadu
+
+e) Su produtu de sas operatziones de creditu e emissiones de depidu
+
+f) Dae cale si siat atera intrada chi si podet istabilire in virtude de su chi disponent sa Costitutzione e s'Istatutu presente
+
+2. Su Parlamentu Bascu at a detzidere a cale organu de su Paisu Bascu s'ant a tramudare sa propiedade o s'usu de custos benes e deretos
+
+3. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a regulare s'amministratzione, sa defensa e sa cunservatzione de su Patrimoniu de su Paisu Bascu.
+
+2. Su volumene e sas carateristicas de sas emissiones s'at a istabilire cunforma a s 'ordinamentu generale de sa politica credititzia e in coordinamentu cun s'Istadu.
+
+3. Sos titulos emitidos s'ant a cunsiderare fundos publicos a totu sos efetos.
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+### 20/05/2013
+
+## PRÈMIU PINTORE DE GIORNALISMU IN SARDU
+
+### Proclamados sos binchidores, in Irgoli, su 18 de maju de su 2013
+
+Sabadu 18 de Maju 2013, in sa sala cunsiliare de sa Comuna de Irgoli, a sas h. 18,30, sunt istados proclamados sos binchidores de sa prima editzione de su PRÈMIU PINTORE de giornalismu in sardu (in ammentu de su giornalista e iscritore Giuanne Frantziscu Pintore, mortu in su 2012): Rachel FALCHI de Tatari cun un'articulu chi faeddat de sos problemas de s'ambiente e de sas neghes chi nde tenet s'omine), Lisandru BECCU de Silanos (cun un'articulu chi tratat de su pastoriu eris e oe), Andria PIRA e Giosepe FRORE de Nugoro (chi ant iscritu paris s'articulu premiadu "S'Iscotzia e sa prospetiva de indipendentzia" ma non ant podidu essere presentes). Sos binchidores ant retzidu 100 € peromine de premiu e unu simbulu apositu in tzeramica fatu dae s'artista Mimmo Bove. Sos tres articulos premiados ant a essere publicados in su rivista in sardu EJA.
+
+In sa tzerimonia fiant presentes prus de baranta pessones: familiares de sos binchidores , sa familia Pintore, membros de sas Editziones Papiros, amigos de Giuanne Frantziscu Pintore, iscritores, giornalistas e amigos de sa limba sarda.
+
+In antis de sa premiatzione, ant leadu sa paraula su sindigu de Irgoli, Giuanne Porcu, su diretore editoriale de Papiros editzione, Diegu Corraine, s'artista Mimmo Bove, Carminu Pintore e Annedda Muscau (figiu e mugere de GF Pintore).
+
+Sos premiados sin sunt presentados faeddende de s'esperientzia de su cuncursu, de sas dificultades de s'iscritura in sardu e de s'utilidade de isvilupare sa limba sarda finas in su mundu de s'informatzione.
+
+In fines, ant ammentadu a GF Pintore sos amigos Antoni Granara e Antoni Marche.
+
+Su PRÈMIU, organizadu dae sas Editziones Papiros, cun su patronadu de sa Comuna de Irgoli, at annuntziadu sa segunda editzione pro su 2014, semper in Irgoli.
+
+_[in sa fotografia, dae manca, Diegu Corraine, Lisandru Beccu, Carminu Pintore, Rachel Falchi]_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+
+
+### 26/05/2013
+
+## Unu raportu subra de sa politica linguistica
+
+### Sos sistemas operativos
+
+_ Custu chi nde publico unu biculeddu est unu "Raportu subra de sa politica linguistica", annu 1999, chi sa Diretzione Generale de Politica Linguistica de Catalugna at publicadu in su mese de maju de su 2000. Si faeddat de s'impreu de su catalanu in totu sos campos, dae s'amministratzione publica a sa gustitzia, dae sos medios de informatzione a sa tzinematografia, dae s'onomastica a s'informatica. Inoghe bos propongio, traduidu in sardu, un'articulu subra de sos sistemas operativos. Dae custu podimus bidere chi, annos medas a como, sos catalanos faghiant cosas chi sos sardos no amus galu mancu cumintzadu. _
+
+3. Sos sistemas operativos in catalanu
+
+3.1. _Windows 98 in catalanu_.
+
+In sa segunda bindighina de su mese de nadale de su 1998, gratzias a un'acordu intre sa Generalitat e s'impresa Microsoft, ant cumintzadu a cummertzializare su sistema operativu Windows 98 in catalanu, a su matessi preju a s'ingrussa de sa versione in ispagnolu. Mancari b'apat apidu unas cantas dificultades in sa fase de distributzione a sa minuda, sa disponibilidade de custu produtu in catalanu est un'agiudu importante a sa difusione de sa connoschentzia e de s'impreu de su catalanu in unu de sos campos prus influentes de sa sotziedade de custu cambiu de seculu.
+
+Pro agiuare sa cummertzializatzione de su programariu, in s'agabbu de freargiu sas cumpangias produtoras de machinariu informaticu prus importantes de Ispagna (Compaq, Comelta, Data General, Fujitsu, Hewlett Packard, IBM, Investronica, e Olivetti) ant fatu connoschere a totus s'impinnu issoro a ponnere in su mercadu, in manera progressiva, sos elaboradores cun Windows 98 in catalanu e ispagnolu cun preinstallatzione duale.
+
+In una chirca demoscopica, chi ant fatu in freargiu pro ischire ite nde pessat sa gente de sa politica linguistica, b'aiat custa pregonta: "Sa Generalitat at agiuadu economicamente a faghere possibile sa versione in catalanu de su sistema operativu Windows 98. De acordu est o no est de acordu? Su 86 pro chentu de sos intervistados fiat de acordu; petzi su 7,7 pro chentu non fiat de acordu. Pro su chi pertocat sas bendidas de sas lissentzias, fontes de Microsoft faghiant ischire chi in sa medade de su mese de nadale de su 1999 aiant bendidu 15.000 lissentzias in catalanu, e custu rapresentaiat prus de su 5 pro chentu de sas bendidas in Catalugna.
+
+In s'otica de sa politica linguistica, custa proa cheret cunsiderada bene a beru, ca, a superare su 5 pro chentu de su mercadu in un'annu, in sa situatzione mala in ue s'agatat galu sa limba nostra, est unu resurtadu bastante bonu. In prus, totu custu:
+
+- Cuntribuit a s'aumentu de sa valore sotziale de sa limba, chi sos tzitadinos pertzepint comente adata a totu sas funtziones
+
+- Est un'amparu pro s'ammodernamentu de sa terminologia e de su lessicu de su catalanu
+
+- Agiuat sa realizatzione de progetos de ingenieria linguistica chi interessant su catalanu
+
+- Aumentat su valore internatzionale de su catalanu chi, intrende in custos sistemas, si nch'allargat dae ateras realidades linguisticas a sas cales lu paragonant tropu a s'ispissu
+
+3.2 _Su Navigadore_
+
+A parte s'acordu cun Microsoft pro faghere possibile Window 98 in catalanu, tocat a ammentare chi, pro initziativa cungiunta de Entziclopedia Catalana e de s'assotziu Softcatala, est disponibile in catalanu finas su programariu de intrada libera Netscape. S'urtima versione de Netscape Communicator, sa 4,7, at tentu s'amparu de su Dipartimentu de Educatzione e Cultura de su Guvernu de sas Ìsulas Baleares.
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+### 14/06/2013
+
+## Morte de unu Presidente
+
+### de Giuanne Frantziscu Pintore
+
+_In su 2007 Condaghes at publicadu "Morte de unu Presidente", de Giuanne Frantziscu Pintore. Est unu romanzu de fantapolitica e unu giallu in su matessi tempus. Contat de su fatu chi a Nenardu Angioni, presidente de guvernu sardu, l'agatant mortu, mesu nudu, in su dominariu de Istene Demaias, cabu de su parlamentu. A sa prima, paret un'istoria de fantzeddos agabbada malamente. A sa mugere de Demaias, Annesa Iserrai, l'incurpant de sa morte, l'arrestant, e nche la ponent in presone. Nurai, giornalista sardu de unu cuotidianu italianu, cumintzat a retzire literas eletronicas dae una pessone non connota e iscoberit, a bellu a bellu, chi in dae segus de cussa morte b'at cosa meda prus intritzida de unu contu de letu e de corros familiares_
+
+_----------------------------------------_
+
+Est abbarradu s'urtimu a tancare sa domo, in su guturinu chi finas a note fata est istadu corte de istentu e de tzarra pro trampare s'ora. Che a sos ateros seros, s'urtimu puru aiat bufadu pagu, tzarrende e ascurtende, chirchende de non faghere ruere mai s'arresonu, pro no lassare s'aidu abertu a sas allegas de su dispatzu. "Be', no at a essere ora de recuire?". Ma s'aidu, in fines, s'est serradu sa note puru e tando at chircadu abidentemente non s'imbriaghera, ma cussa casta de intontimentu chi ammaniat su cristianu a su sonnu. Su sonnu, mancari gasi, si l'at depidu gherrare, sedidu in su letu, leghende sas urtima paginas de su cartulariu chi cussas dies e notes aiat prenadu, sos ogros currende in fatu de paraulas isseberadas cun cuidu e sa mente bullugiada, firma in sos pessamentos de semper. S'urtima ora chi aiat intesu tochende est istada sa de bator.
+
+Mala a poderare, custa malincolia cumintzada paris chi, cun su portale, aiat tancadu duas chidas de cumpangia. Podiat movere paris cun sos ateros o ponnere cun issos s'addoviu in caminu a si bufare unu tzichete, su chi, bae e chirca, fiant faghende in s'ora sos cumpangios, in antis de leare cada unu su caminu de domo. Su beru est chi non podiat faghere a mancu de cuddu bullugiu de su sambene, anneosu e belle gasi gradessidu, chi fiat a grabbu de nch'iscantzellare mamentos de anneu e de faghere largos sos de alligria.
+
+Istene Demaias s'est istentadu in su guturu intunigadu a biancu, mirende sos bator frores rujos e grogos creeschidos in intro de muru e froridos cudda istade, caente che fogu, chi dae unas dies pariat imberta, tragiada dae su bentu de susu, fritu e possente, chi aiat carradu nues nieddas.
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+
+### 31/07/2013
+
+## Colonialismu e autocolonialismu in sa toponomastica
+
+### de Diegu Corraine
+
+Apo in pessu leghidu chi su Ministeriu de sas Infrastruturas italianu at impostu a unas cantas Comunas sardas de nche dogare su cartellu de intrada/essida a sa bidda in sardu, diferente dae s'ufitziale, postu dae Comunas, Provintzias o dae sa Ras. Sa prima chi los aiat postos, deghe annos a como, fiat istada sa Provintzia de Nugoro, in 36 Comunas (Nugoro, Garteddi, Oroteddi, Oniai, Locula, Durgali, Mamujada, etc.), a initziativa de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de tando.
+
+Giai un'annu a como, calicunu de s'Anas aiat proadu a pretendere de nche catzare su cartellu "Pasada". B'aiat apidu una protesta manna e su cartellu est abbarradu.
+De seguru ant abbarrare finas sos cartellos chi, como, non cheret su Ministeriu de sas Infrastruturas italianu.
+Est sa mustra chi semus capatzos de parare fronte a sos atacos chi benint "dae foras".
+
+A dolu mannu, pero, non semus capatzos de parare fronte a sos atacos chi benint "dae intro"! Comente mai, difatis, non b'at e non b'at apidu peruna protesta cando nch'at catzadu (sas Comunas?) unos cantos cartellos pagados cun dinare publicu de sa Lege 26/99? Comente est capitadu in Uliana, Oniai, Durgali, Nugoro, etc. in ue est isparida parte manna de sos cartellos in sardu? Custa genia de atzione autocolonialista est belle peus de s'atzione colonialista de s'istadu, ca semus nois etotu chi nos nche semus "seghende" sa limba in sos toponimos, chi sunt sa mustra prus crara e noida de s'identidade linguistica nostra. Nde tenimus de asiu de protestare contra a s'istadu, cando chi semus nois etotu chi semus contra a sa limba. Difatis, in custos annos, non b'at apidu peruna protesta contra a sos poderes sardos chi nche "segant" Uliana, Oniai, Durgali, Nugoro, etc., sende chi prus de una bia nois (finas cun un'articulu in sa Nuova Sardegna) amus denuntziadu custa cunduta de autocolonialismu.
+
+Bi diat cherrere una lege sarda chi ufitzializet petzi sos toponimos sardos chi currispondent a sa pronuntzia efetiva, ca medas de sos ufitziales non sunt in 'italianu' ma sunt petzi deformatziones de sos toponimos in sardu.
+
+_>>> in sa fotografia, una categoria noa de cartellos in sardu, sos "inesistentes": sos chi sas Comunas NON cherent ponnere, comente Tatari, Terranoa e ateros!_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+
+## TOPONOMÀSTICA: limba reale e criterios de trascritzione universales
+
+### Una novidade chi tenet 10 annos pro torrare a su connotu sa toponomastica e ufitzializare su sardu
+
+Sos numenes de sos logos sunt sa mustra prus noida de sa diversidade linguistica de unu populu. Ma sunt finas sa testimonia de s'istoria sua e de sas limbas faeddadas dae sos poderios istrangios chi ant ocupadu unu territoriu in tempos antigorios. In totue e duncas finas in Sardigna.
+
+Est de importu mannu, tando, a dare a sos numenes de logu su cunsideru prus mannu: s'ufitzialidade, duncas una presentzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales.
+
+Sa Toponomastica est sa sientzia chi istudiat custos numenes e duncas est capatza de istabilire sa pronuntzia e iscritura giusta issoro, chi a bias est _istada deformada dae topografos, geografos o funtzionarios istrangios chi non connoschiant sa limba sarda._
+
+Como sa lege sarda 26/97 e s'istatale 482/99 cunsentint de ponnere in manera ufitziale sos numenes de logu in sardu. Carchi amministratzione l'at giai fatu, comente sa Provintzia de Nugoro in su 2001 cun _NÙGORO_ e in su 2003 (posta in opera su 2006) cun su progetu chi at interessadu 36 comunas de sa provintzia in ue su numene in sardu fiat diferente dae s'ufitziale: _Oniai, Locula, Garteddi, Oroteddi, Durgali, Uliana_, etc.. Ma su restu de sos entes ant fatu pagu o nudda, e cando l'ant fatu o lu sunt faghende, arriscant de operare in manera folclorica, dende a su sardu una parte minore o culturale, cun cartellos in ue s'italianu est cun carateres prus mannos e su sardu est postu a pustis, cun caratere prus minore, in mesu de virguleddas, etc., in una positzione e istadu subordinados.
+
+Oe sa Regione sarda s'at leadu s'incarrigu de afortire sa presentzia de sos macrotoponimos in sardu cun sa publicatzione de una carta geografica cun sos numenes giustos in sardu. In prus, at pagadu e fatu ponnere deghinas de cartellos de intrada/essida in biddas de cada chirru de Sardigna. Semus cuntentos mannos de custu cumintzu, cun s'isperu chi intro de pagu tempus, b'apat cartellos toponomasticos in sardu in totue e fatos cun criteriu.
+
+A dolu mannu, in carchi Comuna ant leadu deliberas de ufitzializatzione de su namene de sa bidda, cunfiende, a bias, in cussigios de consulentes espertos de sardu ma non de sos criterios isseberados dae sa RAS pro custos macrotoponimos.
+
+Su criteriu fundamentale est su de "_iscriere sos toponimos cunforma a sa pronuntzia reale de como_", chi currispondet a una visione sientifica e de bonu sensu. Sunt essende a campu, duncas, cartellos cun numenes basados in grafias chi currispondent in parte a sa pronuntzia: _Onne, Ilartzi, Adoni_, etc. Sos consulentes de sa Comunas si basant in su fatu chi custos toponimos perdent sa F-, sa B- o sa G- de su cumintzu, cando custas paraulas sunt pretzedidas dae vocale, in unas cantas variedades. Ma, comente capitat pro totu sas paraulas, finas in custa variedades, sa F, B, G, abbarrant cando sunt pretzedidas dae N o dae prepositzione "a": _isto in Fonne, Bilartzi, Gadoni; ando a Fonne, Bilartzi, Gadoni_! Si esseret giustu su criteriu de chie proponet, su prus de sas parailas si diant iscriere cumintzende in vocale: _emina, umu, ogu, igu, enu, ena, entu, inu, onu, ustu, ama, atu_ e NON (comente est prus giustu) _femina, fumu, fogu, figu, fenu, bena, bentu, binu, bonu, gustu, gama, gatu_.
+
+Gosi no andat bene. Tocat a operare in manera univoca, coerente, paritaria, ufitziale a beru, comente faghent ateras limbas che a sa nostra.
+
+Duncas sos cartellos giustos sunt **Fonne**, **Bilartzi**, **Gadoni**, etc.!
+
+Pro regulare custa materia bi bolet una lege aposita de toponomastica e una cumissione ufitziale chi istudiet e validet sos toponimos (a su mancu sos extracomunales), catzende*nche*los dae sas ideas incoerentes de carchi consulente comunale.
+
+
+
+
+## Su Papa Beneitu XVI narat a sa crèsia de agiuare sos pròfugos e a difèndere sos deretos issoro
+
+Su Papa eris a mesudie at faeddadu de sos refugiados, pedende chi bengiant semper rispetados sos deretos issoro. Beneitu XVI at invitadu sa Cresia a s'ocupare de sos bisongios de sos profugos. A pustis de sa preiga de s'Angelus, narada dae sa bentana de s'istudiu suo, su Papa at ammentadu chi martis chi benit, 20 de lampadas, s'at a tzelebrare sa "_Die mundiale de su refugiadu"_ , promovida dae sas Natziones Unidas. "Custa die - at naradu - cheret atirare s'atentu de sa comunidade internatzionale subra de comente istant pessones meda, chi sunt cundennadas a si nche fuire, pro violentzias, dae sas terras issoro". "Custos refugiados - sighit - sunt frades e sorres de nois ateros, chircant agiudu in ateros Paisos animados dae s'isperu de torrare a sa Patria o, a su nessi, de agatare ospitalidade ue si sunt refugiados. Ispero - finit gasi - chi sos deretos de custas pessones siant semper rispetados.** **
+
+
+
+### 21/08/2013
+
+## INSUBORDINATZIONE LINGUÌSTICA! AFORTIRE SU SARDU, ca s'italianu no nde tenet bisongiu!
+
+### de Diegu Corraine
+
+Cherimus faghere sa parte nostra contra a s'assimilatzione linguistica e natzionale?
+Trunchemus sa dipendentzia linguistica dae s'italianu: insubordinatzione linguistica, semper e in totue! No est una gherra contra a s'italianu, ma pro su sardu, pro faghere a manera a beru chi siat sa limba nostra, su mediu de comunicatzione primariu nostru. Bastu cun chie teorizat in italianu in favore de su sardu. Sa manera megius pro lu mustrare est a impreare su sardu semper e in totue.
+
+Non b'at tretos "boidos" in su territoriu de sa comunicatzione: o lu faghimus in sardu o lu faghimus in italianu. _Finas si manigiamus in sa matessi manera ambas limbas, tocat a isseberare si su sardu est tzentrale in sa vida comunicativa nostra o perifericu._
+
+Deo faeddo in sardu o in italianu, ma in FaceBook apo isseberadu de iscriere semper in sardu. Cun pessones noas, mi presento semper in sardu, cun s'intentu chi su sardu abbarret sa limba de relatzione cun custas pessones. Si sa pessone in pessu connota faeddat in sardu e "mantenimus" sa limba, su sardu abbarrat limba de cuncambiu, pro faeddare de totu.
+
+Duncas, una cosa est sa politica linguistica, chi bi cheret e devet intrare in sa sotziedade e in su territoriu comente atzione de su Guvernu, atera cosa sunt sos cumportamentos individuales, pro su sardu e, mescamente, IN SARDU.
+
+Si colamus in medas a su sardu, semper e in totue (cun criteriu, bonu sensu e abbistesa), resessimus a fraigare una tendentzia noa (unu moimentu?) de INSUBORDINATZIONE LINGUÌSTICA, chi at a mustrare chi, finas si connoschimus a sa perfetzione s'italianu, nde podimus faghere a mancu, ca in sardu podimus narrer TOTU.
+
+INSUBORDINATZIONE? Tropu? Nono, est su minimu chi podimus faghere, cun sa fortzas chi tenimus. De su restu, su faeddu cheret narrere a "non s'assugetare", "si bortare contra a un'ordine istabilidu", a "s'arrepellare"!
+
+
+
+IRLANDA
+Dades generals Poblacio: 6.299.115 h. (cens de 2011: 5.488.252 a la Republica d'Irlanda i 1.810.863 a Irlanda del Nord) Superficie: 84.412 km² Institucions: A la Rep. d'Irlanda, Govern i Oireachtas (Parlament) i a Irlanda del Nord, Govern i Assemblea Ciutats importants: Dublin (capital de la Republica), Belfast (capital d'Irlanda del Nord), Cork, Derry, Limerick Administracio estatal: Republica d'Irlanda i Regne Unit de la Gran Bretanya i Irlanda del Nord Llengua territorial: irlandes, scots de l'Úlster, angles Llengua oficial: irlandes i angles (Rep. d'Irlanda), angles (Irlanda del Nord) Cultura religiosa: cristianisme catolic (majoritari), cristianisme protestant (minoritari, pero majoritari a Irlanda del Nord) Festa nacional 17 de març, dia de Sant Patrici
+
+
+### 23/08/2013
+
+## Cun sa proposta de su Psdaz, s'ufitzialidade de su sardu in su tzentru de s'Agenda politica
+
+### de Diegu Corraine
+
+Leghende sa proposta de modifica de s'art. 1 de s'istatutu sardu pro su sardu ufitziale in totu, presentada dae su Psdaz su 19 de austu coladu, podimus narrere chi s'idea e su su testu andant bene.
+
+Comente, pero, capitat a su solitu cando unu leat unu pessu e praticat una linia politica noa, b'at chie est criticu in totu e chie est de acordu.
+Sos criticos narant chi su Psdaz non diat essere tituladu a faghere sa proposta chi at fatu, ca de su sardu nde l'importat pagu; ca si diat tratare de un'essida preeletorale; ca su Psdaz etotu faeddat e faghet politica totu in italianu; ca diat essere una proposta fata in soledade sena chircare s'unione cun atere.
+
+Forsis carchi critica est giusta e bera ma, pro prima cosa, devimus ammintere chi, in contu de impreu de sa limba sarda, su Partidu sardu est in cumpanngia bona, ca su prus de sos moimentos sardos si nd'impipat de su sardu e praticat belle semper in italianu.
+
+Semper e cando, non tocat a mie a rispondere a custas criticas, ca sende chi so sardista, natzionalista sardu, non so de su Psdaz nen de perunu ateru partidu.
+
+Duncas faeddo liberamente, narende chi so de acordu cun s'initziativa de riforma. M'interessat pagu finas sa cuntierra subra de sa modalidade solitaria chi ant giutu a sa proposta.
+
+Pro mene si tratat de un'initziativa de importu mannu, non tantu pro su testu presentadu cantu pro su fatu chi _ponet cun fortza manna sa chistione de s'ufitzialidade totale de sa limba natzionale de sos Sardos in su tzentru de s'Agenda politica e eletorale sarda._ Ma proponet cun fortza manna, comente cunseguentzia, finas sos temas de su reconnoschimentu de sa personalidade natzionale de su populu sardu, de su deretu a sa autodeterminatzione e a sa soberania.
+Sa proposta l'at fata su Psdaz, tirende*si totu sas critica chi amus numenadu in antis. Ma l'at fata, l'at issu e no atere!
+Est craru chi su Psdaz l'at fata pessende a sas eletziones, est craru chi cheret cunditzionare sos ateros a tennere contu de sas ideas suas.
+Si su chi est faghende su Psdaz in contu de limba no andat bene, pro ite no ant fatu sa matessi cosa sos ateros moimentos e partidos?
+
+In definitiva, no est importante chie at fatu sa proposta ma de bidere cales sunt como sos partidos dispostos a agiuare (sena gelosias) sa proposta de su Psdaz, a manera chi siat lege in tempos curtzos!
+
+Si sos ateros partidos ant a resessire a aunire sos votos issoro pro difendere sos interessos natzionales sardos, faghende colare sa lege sardista, de seguru amus a essere capatzos de binchere gherras finas prus mannas.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 29/08/2013
+
+## Informatzione in ateras limbas de s'istadu italianu
+
+### Coordinamentu de giornales in limba friulana, islovena, ladina, sarda
+
+Eris, su 28 de austu, est naschidu in Podbuniesac (Pulfero, in italianu), Islovenia italiana, su coordinamentu de giornales "informatzione in ateras limbas de s'istadu italianu" (IALSI). A s'addoviu e a s'idea, proposta dae Diegu Corraine, ant aderidu su mensile sardu EJA, sos islovenos DOM (bindighinale) e NOVI MATAJUR (setimanale), sos friulanos LA PATRIE DAL FRIUL (mensile) e IL DIARI (bindighinale) e su ladinu LA USC DI LADINS (setimanale), pro como, cun s'isperu chi aderant finas giornales otzitanos, albanesos.
+
+Su coordinamentu punnat a cuncambiare esperientzias e informatziones (articulos, intervistas, documentos, fotografias) de sas interessadas e finas de ateras limbas e natziones. In unu mundu, in ue sas informatziones e sas testadas in pabiru sunt minimende pro sas limbas internatzionales, pro s'aumentu de sos gastos e su cambiu de sas abitudines de sos letores semper prus interessados a internet, sos giornales de sas limbas "emergentes" tenent galu pru interessu a si connoschere e a cuncambiare ideas e articulos, pro dare a sos letores noas giustas chi non siant "filtradas" dae sas agentzias culturales dominantes.
+
+Difatis, siat chi si tratet de noas chi moent 'dae' sas culturas nostras, siat de noas chi arribbant 'a' sas culturas nostras, su prus de sas bias benit male a cumprendere si b'at pregiuditzios o tzensuras chi nos faghent dannu. Pro custu, IALSI cheret formare dae deretu una Agentzias de Informatziones cumpartzidas in Rete, cun sas noas chi cada giornale ponet a disponimentu de sos giornales aderentes. Sena mediatziones esternas, duncas, ma cun su puntu de vista "nostru", de sas identidades esternas o negadas dae sos istados.
+
+Sa proposta l'at presentada Diegu Corraine, chi at finas presentadadu sas carateristicas de su giornale EJA, Lucia Gross at presentadu LA USC DI LADIN, Christian Romanini LA PATRIE DAL FRIUL, Larissa Borghese DOM, Iole Namor NOVI MATAJUR, Mauro Tosoni IL DIARI.
+
+Sa riunione est istada organizada cun disponibilidade totale, amighentzia e dadivosidade dae sos amigos de su Istitutu Culturale Islovenu, chi ringratziamus. Luego IALSI at a publicare unu documentu programaticu e de traballu.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 30/08/2013
+
+## OE, 211 ANNOS DAE SA MORTE DE FRANTZISCU CILOCU
+
+### de Diegu Corraine
+
+Su 30 de austu de su 1802, in Tatari, moriat Frantziscu Cilocu, notariu, a 33 annos. Fiat istadu martirizadu dae su butzinu in antis de essere ochiidu e lassadu in sa furca pro dies e dies. Pustis fiat istadu brusiadu e sa chinisa imbolada a su bentu. Gosi su guvernu de sos Savojas aiat cundennadu a morte unu de sos eroes de su tentativu de fundare una Republica de Sardigna. Cun s'intentu de brusiare finas sas ideas de custos republicanos sardos. Cosa chi, no est capitada. Antis, su sentimentu de liberatziones natzionale sarda est galu biu e est semper prus craru e forte.
+
+S'ateru protagonista de custu tentativu, Frantziscu Sanna Corda, preideru, fiat mortu su 19 de lampadas de su 1802 in Lungoni (como Santa Teresa), corfidu dae sas ballas de sos sordados savojardos chi aiant cunchistadu sa turre ocupada su 16 de lampadas dae sos rivolutzionarios sardos isbarcados dae sa Corsica e chi aiant ocupadu finas sas turres de Vignola e Ìsula Ruja, proclamende sa Republica sarda.
+
+A dolu mannu sunt pagos sos chi si sunt ammentende oe de sa morte de custos eroes sardos e de su valore de cussa esperientzia (francu carchi ammentu in sas retes sotziales). Sos movimentos e sos partidos, finas ocannu, sunt perdende s'ocasione de ammentare sos eroes natzionales sardos, chi nos ant semper agiuadu a cumprendere chie semus e ite podimus faghere pro sa liberatzione natzionale sarda..
+
+Custa istoria sarda non podet abbarrare cuada e duncas devimus faghere a manera de ammaniare addovios e dies de istudiu pro la bogare a campu e pro l'ammentare.
+
+...
+
+_Nota biografica de F. Cilocu_:
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 29/08/2013
+
+## Sunt prus sos interessos chi non sas ideas chi partzint sos omines (Alexis de Toqueville)
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 04/10/2013
+
+## 5 de santugaine: Die mundiale de sos Dotzentes
+
+### Un'ocasione pro dare visibilidade a s'iscola in limba sarda
+
+Su 5 de santugaine est sa Die mundiale de sos Dotzentes. Istituida dae s'Unesco in su 1994, la festant in totu su mundu cada 5 de santugaine, in iscola e in istitutziones educativas. Paris cun s'Unesco, collaborat finas s'Internatzionale de s'Educatzione.
+A dolu mannu, est una Die pagu connota e pagu o nudda festada in Sardigna ma finas in Europa. Pessade chi in Italia ant programa du petzi duos eventos, unu in Ispagna, chimbe in Frantza,mduosmin sumRennu Unidu, unuminnGermania.
+
+Ma diat essere un'ocasione pro nois professores chi cherimus e imparamus a atere sa limba sarda, de manofestare publicamente, paris cun ateros professores e maistros demsu mundu, sa funtzione fundamentale chi diat devere tennere s'iscola in su progressu de sa limba nostra.
+
+In pratica, pro aderire a sa Die bastat a organizare unu eventu o medas e de lu comunicare a s'Unesco, pro intrare in su calendariu de sa Die.
+
+Pro ocannu, non semus resessidos a organizare nudda pro custa ocasione, sende chi diat essere de utilidade manna a proponnere un'iscola in sardu, s'unica manera de dare fortza a sa limba sarda in su mundu de s'educatzione.
+
+Annoas, devimus essere capatzos de imbentare unu o prus eventos, pro custa Die, chi siant capatzos de ponnere in publicu s'urgentzia de un'iscola de/in sardu comente fundamentu pro torrare a sa soberania linguistica chi nos tocat comente deretu istoricu, culturale e democraticu. Pro fraigare una "Iscola Nostra".
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 07/10/2013
+
+## Sa Limba sarda comuna, una norma iscrita pro essire a campu comente natzione e comunidade territoriale sarda.
+
+### Diegu Corraine
+
+Cando non cando, calicunu bogat a campu semper sa matessi fiolera: una norma iscrita de referentzia pro su sardu diat sacrificare sas variedades orales, giughende*las a sa morte.
+
+Nudda de prus farsu. Totus ischimus chi cada limba naschet comente "limba orale". Medas abbarant gasi, sena crompere mai a s'iscritura, e medas si nche morint, chi siant iscritas o nono. S'istoria de s'umanidade est prena de casos gosi.
+Ma ischimus finas chi, si una limba si cheret ufitziale, non podet faghere a mancu de tennere una norma iscrita de referentzia, chi est cumplementare a sos dialetos, ma no los escludet. In ue est su problema si oralidade e iscritura cunvivent sena s'escludere? Custa est sa regula de totu sas limbas ufitziales.
+
+E totus ischimus chi, si sos dialetos de su sardu sunt in dificultade, sa neghe no est de sa norma Lsc (presentada comente unu mortore dae sos inimigos de s'ufitzialidade, chi sunt difensores acanidos de sos dialetos) ma sa onnipresentzia iscrita e orale de s'italianu.
+
+Custa est s'idea de sos dialetomanes, chi tenet una variante: non tenimus bisongiu de una norma de riferimentu pro su sardu, ca sa limba nostra tenet giai unu riferimentu istandard... s'italianu! Peus e peus.
+
+B'at finas un'atera idea, chi curret meda in intro de unos cantos setores politicos chi si narant "indipendentistas" e chi de indipendentista tenent pagu, si non s'estremismu de sas paraulas. A su solitu si tratat de moimentos italianistas caratzados.
+
+E custa idea est contraria, in pratica, a s'unicu cumpromissu linguisticu normativu generale chi siat istadu agatadu dae sos espertos de limba incarrigados dae su Guvernu sardu, chi at giutu a sa delibera de su 18-4-2006: Limba Sarda Comuna.
+
+Sos contrarios a custa norma oponent duas ipoteticas normas istandard, fundadas in sa traditzione literaria, una in su setentrione e s'atera in su meridione de sa Sardigna. Dae custu datu istoricu importante (sa traditzione literaria, in ue pero cada iscritore iscriet cun particularidades suas) nde tirant s'idea chi esistint a beru duas limbas chi mutint "logudoresu" e "campidanesu", chi devent essere adotados comente istandard ufitziale, pro rispetare sas particularidades locales e sa traditzione. In pratica 2 limbas ufitziales! Ma si esseret gosi, chi cada regione istorica de sa Sardigna devet tennere una limba iscrita diferente, tando pro essere a beru in favore de sa gente e de su locale, pro ite devimus tennere petzi un'istandard pro su Logudoro e una pro su Campidanu? Sa Sardigna est prus manna meda, ma meda!
+
+Tando, pro ite no ammaniamus (sa RAS) un'istandard iscritu finas pro Anglona, Barbagia, Barigadu, Baronia, Costera, Mandrolisai, Marghine, Marmidda, Meilogu, Monteacutu, Montiferru, Nurra, Ogiastra, Pianalza, Chirra, Romangia, Sarcidanu, Sarrabus, Gerrei, Sulcis, Trexenta? Calicunu, pero, at a narrere chi no esistit una "limba" de Anglona. Barbagia, Barigadu... etc. Ma si custas "no esistint" comente limba reale, prus pagu esistint su pretesu Logudoresu e Campidanesu, istandard o nono.
+
+Su problema, est craru, est un'ateru: cherimus un'istadard pro sa natzione sarda, pro lu praticare in manera ufitziale comente comunidade territoriale SARDIGNA (autonoma, federada o indipendente). Su problema no est ite ufitzialidade devent tennere sos dialetos locales, ma ITE LIMBA UFITZIALE DEVET TÈNNERE SA SARDIGNA.
+
+E mancu male la tenimus: sa Limba Sarda Comuna.
+
+A pustis, est litzitu chi, in manera personale, cada unu iscriat comente li paret, finas in su pretesu logudoresu o campidanesu literariu, o in su limbagiu de sa bidda sua. O chi s'imbentet finas una limba totu sua. Ma est totu un'ateru problema, diferente dae tennere una norma ufitziale pro sos Sardos e sa Sardigna.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 07/10/2013
+
+## Su metodu geograficu
+
+Pro arribbare a custu, tocat a sighire unu caminu, bi cheret una manera, cunforma a un'ordine e a unu disinnu preistabilidos, pro arribbare a cumprendere: su chi cramamus **[metodu](metodu_0_1_2)**, chi, duncas, est "unu caminu pro arribbare a una finalidade". Aplichende custu metodu a sa geografia, tenimus su "metodu geograficu".
+
+• **osservare**, duncas abbaidare cun intentzione una realidade determinada;
+• **analizare**, duncas "setzionare" cussa realidae pro nde tirare sos elementos costitutivos, sos "ingredientes", sos datos;
+• **interpretare**, duncas dare unu valore a sos datos presentes in cussa realidade e istabilire sos ligamenes de interdipendentzia chi tenent sos datos analizados.
+
+
+
+Osservatzione direta
+
+Osservatzione indireta
+
+
+##
+
+
+
+
+## Su Capu de su Cussìgiu de Istadu tzinesu Wen Jiabao in Egitu
+
+Su 18 de lampadas, sa die in antis de sa bisita sua in Egitu, su Capu de su Cussigiu de Istadu tzinesu Wen Jiabao at fatu una cunferentzia istampa ue at ispricadu chi s'istoria de sa cooperatzione intre sa Tzina e s'Africa durat dae belle mesu seculu. In custos chimbanta annos, sa Tzina ha fatu su possibile pro sustennere e agiuare su populu africanu, finas a cando s'est agatada in dificultade. Sa tzifra de dinare dada a s'Africa est arribada a 44 milliardos e 400 milliones de Yuan, in prus de 16 migia dotores tzinesos, in 43 Istados africanos, ant curadu 240 milliones de fertos e malaidos. Wen Jiabao at naradu chi sos agiudos tzinesos pro s'Africa pertocant setores medas: su sustentu a s'isvilupu economicu natzionale de su continente africanu est unu de cussos. Sa Tzina cheret chi sas relatziones economicu-cumertziales cun s'Africa crescant e at giai istabilidu tres puntos: - creschida de s'importatzione de sa produtzione africana in Tzina, chi at a impreare una politica favorevole; - cooperatzione cummertziale e agiudos economicos e tecnologicos pro s'Africa, chi gasi at a podere isvilupare sas capatzidades suas; - imbiu de agiudos pro sa formatzione de su personale tecnologicu e amministrativu. Wen Jiabao at ammentadu chi sa Tzina at giai cantzelladu o minimadu de 10 milliardos e 500 milliones de Yuan su debitu de sos 31 Paisos africanos prus sutaisvilupados e prus corfidos dae catastrofes naturales e at detzididu de praticare impostas doganales privilegiadas pro 1900 produtos africanos esportados in Tzina. In prus, su politicu at naradu chi tres annos a como, in su II Forum pro sa cooperatzione sino-africana in Addis Abeba, aiat promissu de formare 10 migia addetos tecnologicos pro sos paisos africanos e s'obietivu at a essere agabadu intre de su 2006. In s'atongiu de santandria de su 2007 in Pechino s'ant a faghere su III Forum pro sa cooperatzione sino-africana e su Summit sino-africanu; tando su guvernu tzinesu at a ponnere in evidentzia totu s'impignu suo pro s'Africa, isperende chi nemos si nde ismentighet. _[sch]_
+
+
+## **Osservatzione direta**
+
+
+
+
+### 09/10/2013
+
+## Comente cheret leghidu su paisagiu
+
+Pro cumprendere unu paisagiu presentadu in una fotografia, in una figura o in una pintura, tocat a osservare sos elementos particulares chi lu cumponent e a los classificare, cunforma si sunt:
+a) elementos geograficos, duncas sas partes inanimadas de su territoriu: **montes**, **montigros**, **paris**, **rios**, **lagos**, **mares**.
+b) elementos ambientales, duncas sas partes animadas de sa flora e de sa fauna de su territoriu: **fundos** e **animales**.
+c) elementos umanos o [antropicos](antropicu_0_1_1), duncas sas partes umanizadas de su territoriu: **cultivos**, **caminos**, **pontes**, **portos**, **aeroportos**, **acuedutos**, **digas**, **eletrodutos**, **biddas**, **tzitades**, **industrias**.
+
+
+
+
+### 10/10/2013
+
+## Meridionalizare su lessicu de sa Lsc? E cale dotore at impostu una meighina gosi esclusiva, miraculosa e localista?
+
+### de Diegu Corraine
+
+In familia, cando unu figiu est disganadu, b'at mamas chi ammaniant unu gustu diferente, ateras chi ammaniant unu gustu ebbia, ca est prus economicu, discansosu e costat de mancu, finas in traballu pro issas.
+
+Est curiosu ma custu est capitende finas in contu de limba. Calicunu (fatu a "mama", e pessende de cumbinchere chie no atzetat sa Lsc) s'arriscat a pessare chi siat chistione de paraulas, e tando si proponet de ammaniare unu papu cun sas paraulas prus agradeschidas dae su piseddu, prus saboridas (si pessat). Ma cussu figiu, cussu papu no lu cheret su matessi. Ca? Ca sos problemas sunt ateros, si no l'agradat a mandigare.
+
+In contu de limba, como, sa paraula de ordine est "meridionalizare" comente chi sa LSC apat fatu isseberos locales e chi non siat giai "meridionalizada" o "setentrionalizada, otzidentalizada, orientalizada, tzentralizada"! Sa LSC at dadu inditos de "comente" iscriere ponende a "ballare" totu su sardu, a sos iscritores/entes/istitutziones tocat a iscriere pro cumpretare/ismanniare sa limba.
+
+Est craru chi chie est contrariu a sa Lsc no l'est ca custa non diat essere "merdionalizada" in su lessicu. Chie est contrariu a sa Lsc non si lassat incantare dae sa prominta de "meridionalizatzione" su chi est giai meridionalizadu.
+Chie est contrariu l'est:
+a) ca non cheret un'istandard rapresentativu ca in custa funtzione cheret s'italianu
+b) ca comente istandard cheret petzi sa variedade sua, cun milli iscusas;
+c) ca non resessende/podende imponnere sa sua, preferit a truncare sa rapresentatividade unitaria de un'istandard e imponnere su suo e no l'importat cantu ateros istandard.
+Pro ambas visiones, no est su lessicu chi los firmat e los ponet contra ma su fatu chi, in definitiva, non cherent una limba pro sa natzione sarda, ma s'acuntentant de una limbigheda pro sa subnatzionedda locale issoro!
+
+Bastat a bidere sos puntos A e B de su "Lessicu" de sa LSC, pro cumprendere chi su discursu est generale, de totu su sardu. Tando pro ite devimus pessare chi s'unica meighina esclusiva (e miraculosa, risolutiva, localista) de su dotore/linguista, pro "sanare" sa Lsc, siat sa de "meridionalizare", comente chi non siat giai meridionalizadu, su tantu chi "est giai" in sa realidade?
+
+Prus a prestu, diat essere giustu a narrere: meridionalizare, setentrionalizare, otzidentalizare, orientalizare, tzentralizare. Ma, si unu no est tzurpu e surdu, custu criteriu est giai presente in sos inditos de sa LSC.
+
+Ca est totu su sardu, cun sinonimos e geoinonimos, chi intrat in sa formatzione de su lessicu de su sardu, cunforma a comente proponet sa LSC. Chie narat su contrariu, o non connoschet sa LSC o est "fantasiosu", pro mi regulare cun sas paraaulas.
+
+Su puntu C) de sa LSC lu narat craru:"Coesistenza di sinonimi"! E de geosinonimos.
+
+Duncas: _legiu/feu, faeddare/allegare, poddighe/didu, aghina/ua, cadrea/cadira, bolere/cherrere, giuighe/giuge, magra/mantza, allegare/arresonare/faeddare/chistionare, abbaidare/abbistare/castiare/pompiare, isseberare/ischertare/ischirriare, petzi/feti/sceti/ebbia, matessi/propiu/etotu, puru/finas/fintzas_, e 1000 e prus etc. etc.
+
+Ma in su puntu A) ponet "Limitare le interferenze da altre lingue, privilegiando l'esito sardo, _anche con prestiti interni, da altre varianti_,"
+
+E in su puntu B) sa Lsc narat: "_Riproporre_, se utile o necessario, _parole ereditarie anche se di uso limitato ad alcune varianti_", in ue cada limbagiu locale podet cuncurrere.
+
+E gasi sos puntos:
+
+"D) -- Riduzione a una sola forma di varianti di parole con lo stesso etimo: _faeddare_ non _faveddare/fueddari/fueddai_.
+
+E)-- Privilegiare l'etimologia nella scelta del modello (vedi punto prec.): **_fa_**- e non _**fu**_-eddare".
+
+_Allomorfos_
+Custos los podimus definire, pro nos cumprendere, comente _formas diferentes de sa matessi paraula_ (chi tenet sa matessi raighina, duncas) chi non podimus cunfundere cun sos "geosinonimos", chi sunt _paraulas diferentes pro inditare su matessi cuntzetu_, naradas in logos diferentes (pro custu, _geo_-sinonimos). Si unu non cheret faghere su tontu, est craru chi sa Lsc previdet sa coesistentzia de, es. cadrea/cadira, chi duncas sun geosinonimos, ambos validos, in paridade. Duncas, **cadrea** rapresentat in s'iscritura finas sa pronuntzia "_catrea_", "_cratea_", etc., comente **cadira** rapresentat in s'iscritura finas sa pronuntzia "_carira_", "_ºadira_", etc.
+Est craru chi nemos nos proibit de iscriere finas "_catrea_", "_cratea_", "_carira_", "_ºadira_", etc., in ue nos paret, in testos locales, personales, etc. ma no in LSC, in ue pro su matessi cuntzetu tenimus sa possibilidade de **cadrea**/**cadira**. Sa matessi cosa balet pro totu sos cuntzetos espressados dae chentinas de geosinonimos (no allomorfos) chi bi sunt in sardu e in ateras limbas. Si nono, sa Lsc o una cale si siat limba istandard non diat tennere perunu sentidu. Una norma de riferimentu o funtzionat gosi o non servit. Duncas andant bene, iscritos, pro sa Lsc, **cungiare**/**tancare**/**serrare**, ma non _cunzare_, _hunzare_, _ºunzare_, _cuntzare_, _cungiari_, _cungiai_; _tancari_, _tancai_; _serrari_, _serrai_, chi sunt pronuntzias o iscrituras locales, ma no in sa norma de riferimentu, in ue abbarrant petzi **cungiare**/**tancare**/**serrare**. Gosi funtzionant totu sos istandard de su mundu.
+
+In cantu a su lessicu, sa Giunta, duncas, at lassadu libertade in s'impreu de sinonimos e de geosinonimos, lematizados cunforma a sas regulas ortograficas istabilidas: "At lassadu libertade" e duncas cada iscritore isseberat su faeddu chi li paret.
+
+De seguru in sa terminologia, tocat a dare prus cara, si s'emissore est un'ente chi publicat testos de caratere amministrativu o de valore legale. Devet faghere a mancu de ponnere faeddos chi non siant addatos a su registru linguisticu impreadu. E, duncas, non devet ruere in sas trampas de su diferentzialismu, cun imbentos macos chi ridiculizant sa limba cun chie la faeddat, etc.
+
+Su problema mannu de sa limba sarda no est sa LSC, ma sa debilesa de su sardu a cunfrontu cun s'italianu. Iscriimus pagu, pagos sos libros e sos giornales, ditzionarios a cuintale ma pagos letore e iscritore.
+
+Cherimus richesa de lessicu? Cada unu fatzat sa parte sua iscriende, in pabiru o in rete, e su lessicu, ricu, at a essire a campu, utile finas pro chie no lu connoschet e lu cheret impreare.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 14/10/2013
+
+##
+
+## Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea / SARULE 2014
+
+### Bandu de su cuncursu / Iscadentzia 28-02-2014
+
+## A 51 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962
+
+Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda.
+
+At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu.
+Ocannu, duncas, ruiant sos 51 annos dae sa morte sua in su 1962.
+
+Cale ocasione megius de s'istitutzione de unu Premiu intituladu a Wagner e chi, in su matessi tempus, agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos?
+
+Pro custu, su Premiu est destinadu a Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e a Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu.
+
+_Diegu Corraine_
+
+_.........._
+
+Papiros Editziones e Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de
+
+sa Comuna de Sarule, promoent e organizant su
+
+Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+setzione 1: **Tesis in sardu de cada argumentu o facultade*** > Premiu 500 euros
+
+setzione 2: **Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu*** > Premiu 500 euros
+
+Sas tesis devent essere istadas discutidas in sos urtimos 3 annos (duncas, in sos annos academicos 2010-2011, 2011-2012, 2012-2013.), in cale si siat universidade.
+
+Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea.
+
+Sa premiatzione at a essere su 4 de MAJU de su 2014, in Sarule.
+
+Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore.
+
+Su **presidente de sa giuria est Bachis Porru**
+
+Su **segretariu est Diegu Corraine**
+
+...............
+
+BOS PREGAMUS DE CUMPARTZIRE CUSTA NOA
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 05/01/2013
+
+## LSU>LSC: desinentzia de sos verbos de sa 2a coniugatzione: -er > - ere
+
+### de Diegu Corraine
+
+Essende istadu membru de su cumissione LSU e LSC (presentes in ambas: Bolognesi, Corraine, Paulis), mi capitat chi calicunu mi pedat crarimentos, in prus de su chi resurtat in sos testos ufitziales LSU e pustis LSC, chi (m'abbigio, a dolu mannu) in medas non connoschent galu o ismentigant, finas si ant postu sa firma.
+
+Custa bia tocat a sa desinentzia de sos verbos de sa 2a coniugatzione: -**_er_** > -_**ere**_.
+
+Pro 20 annos, Diegu Corraine, sas editziones Papiros e calicunu ateru ant semper iscritu: _tenner_, _aer_, _fagher_, _connoscher_, etc., in pratica totu sa finales de sa segunda coniugatzione in -_**er**_, ca sa -E finale de s'originale latinu, in su sardu de unos cantos dialetos tzentrales, si cumportat comente una vocale paragogica, cumportende*si comente una -r finale cale si siat, duncas cambiende*si in -_**s**_ in dae in antis de cunsonantes surdas: faghe_**s**_ _**p**_aghe, tenne_**s**_ _**s**_idis, tenne_**s**_ _**totu**_, etc. Gosi fiat finas in sa LSU chi ant firmadu totu sos membros, a pustis chi ant discutidu totu sos casos de sa norma adotada (firmada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu)).
+
+In ca cumissione LSC, imbetzes, calicunu at propostu una solutzione in -_**ere**_, comente in latinu -ERE (e Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis ant atzetadu), pro cunsentire de pronuntziare: _tennere_, _aere_, _connoschere_, etc. in dae in antis de cale si siat cunsonantee, e duncas, _tenneri_, _airi_, _connosciri_, etc. comente acuntesset in una cantas variedades merionales, in ue cambiant in manera _regulare_ e _sistematica_ , in «**i**» totu sas «**e**» atonas: _omine_ > _omini_, _pee_ > _pei_, etc.
+
+Duncas, in sa LSC, amus generalizadu una solutzione meridionale, sena perdere sa "-_**e**_ > -_**i**_" finale.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+## **Graficu a "turta" o aerograma**
+
+
+
+
+## **Istograma**
+
+
+
+
+## **Diagrama**
+
+
+
+
+## Bilbao: su 50% de sos istudentes at fatu sos esàmenes in limba euskera
+
+Sa meidade de sos giovanos de sa comunidade autonoma at fatu sos esamenes de maturidade in euskera. Custu est su segundu annu chi su numeru de sos istudentes chi impreant sa limba locale (4.182) est superiore a su numeru de sos chi impreant su castiglianu, sa limba ufitziale: 4.182 a cunfrontu de 3.867. Duncas b'at unu aumentu pertzentuale a cunfrontu de s'annu 2005. Sa variatzione e sa proportzione non resurtant omogeneas in sos territorios istoricos. Sunt vistosas meda, pro esempru, sas differentzias intre sa provintzia cun sa pertzentuale prus arta de _euskaldunes _(Guipuzcoa) e sa chi tenet una pertzentuale prus bassa (Álava). In Guipuzcoa sos istudentes chi si sunt presentados a sos esamenes in limba euskera (1.922) fiant a su mancu su 68,3% de su totale (2.814); in cambiu, in Álava sa pertzentuale non ragiunghiat su 34% (unu totale de 313 contra a 617 in castiglianu). In Vizcaya su 45,2% de sos giovanos at impreadu sa limba euskera (1.947 contra a 2.358 in castiglianu).[_vmn_]
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+##
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## Comente naschet una familia
+
+1) Comente naschet una familia
+
+2) Sas relatziones familiares
+
+3) Separatzione e divortziu
+
+4) Maridu e mugere aguales
+
+5) Babbos e figios
+
+6) S'adotzione
+
+
+
+
+## Servìtziu tzivile natzionale: sos entes sardos a foras
+
+Sunt 86 sos giovanos impiegados in su 2006 in sa provintzia, prus chi no ateru in sos entes eclesiasticos. Ma sa Sardigna, in chimbe annos dae sa Lege 64 (sa normativa de su servitziu tzivile), s'est bida segada a foras: medas de sos progetos non sunt istados aprovados. No est petzi su numeru, ma finas s'origine e sa modalidade de s'aprovatzione de sos progetos a faghere pessare. In sa lista de sos entes promotores de sa provintzia de Tatari, non bi nd'at unu _made in Sardinia_: "Misericordie", "Anpas", "Unitalsi", "Salesiani" sunt entes catolicos italianos. In sa graduatoria fata dae su servitziu tzivile natzionale in su mese de abrile 2006, sas doighi sedes de Tatari afiliadas a sa rete "Sardegna solidale" non bi sunt. Giampiero Farru, su presidente de "Sardegna solidale" at ispricadu chi su progetu "giovanos pro su voluntariadu" est istadu giudicadu idoneu ma non finantziabile ca at leadu unu puntegiu bassu meda segundu sos canones de su servitziu tzivile natzionale. De sos progetos presentados dae entes e assotzios sardos, 24 non partetzipant (che a "Sardegna solidale", non sunt istados aprovados sos progetos de Comunas meda e de sas Asl), e a duos ebbia, sa comuna de Casteddu e s'Istitutu de istrutzione superiore Ciusa de Nugoro, los ant aprovados_._[_vmn_]
+
+
+### 01/11/2012
+
+##
+
+It'est sa familia
+
+It'est sa familia
+
+Una sotziedade fundamentale
+
+Sa familia in su tempus
+
+Sa familia in s'ispatziu
+
+Sa familia oe
+
+Problemas de sa familia oe
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## Su matrimoniu comente vinculu giuridicu
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## Su matrimoniu canonicu e cuncordatariu
+
+
+
+
+### 16/10/2013
+
+## Giai colados 12 annos dae sas Normas iscritas de sa "Limba Sarda Unificada / LSU", in su caminu pro s'ufitzialidade prena de su sardu
+
+### UNU RESURTADU ISTÒRICU PRO SA LIMBA SARDA, chi l'at a assegurare fortza e presentzia sotziale e territoriale, cun s'agiudu de totu sos Sardos.
+
+Pro s'impreu "normale" e ufitziale de su sardu, in totu sos documentos e in totu sos ambitos sotziales e territoriales: aministratzione, iscola, informatzione..., b'at bisongiu chi sa Limba Sarda tengiat finas una "norma linguistica", duncas regulas iscritas de referentzia (non 2, 3, 4, etc. normas diferentes).
+
+Custa regula istandard , duncas, comente "forma de referentzia" de sa Limba pro rapresentare (comente una "bandera") in manera unitaria (iscrita) sa diversidade reale (orale), est unu bisongiu chi naschet dae sas propostas e operas de Araolla (*1550? +1600?), Garipa (*1580 +1640), Madau (*1723 +1800), Cossu (*1739 +1837).
+
+Pero, in epoca cuntemporanea, est sa comunidade de sos istudiosos e su guvernu sardu (1998>2006) chi at chertu chi sa limba sua non siat petzi mediu de comunicatzione sotziale ma finas territoriale e ufitziale.
+
+Est gasi chi naschet sa cumissione de sa LSU, _Limba Sarda Unificada_, cun su primu incarrigu (28-12-1998), sighidu dae su segundu incarrigu (28-12-1999). Sa proposta definitiva essit a campu su 28-2-2001, a pustis de 21 riuniones de sa cumissione (formada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu))(**) e prus de 120 oras de traballu fatu in Aristanis e Casteddu.
+
+Pustis de sas polemicas e de s'isperimentatzione de sa LSU, su presidente R. Soru aiat incarrigadu un'atera cumissione, chi at a mendare, in fines, sa LSU, pustis de un'annu de riuniones, dende comente resurtadu sa LSC _Limba Sarda Comuna_.
+
+Sa LSC, ereditat totu sos argumentos tratados in sa LSU, includidu "LÈSSICU" e "Lessicu ereditariu, terminologia, neologismos", chi duncas sunt istados atzetados dae sos membros de sa Cumissione:_ Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis, Contini.
+_
+
+_UNU RESURTADU ISTÒRICU PRO SA LIMBA SARDA, chi l'at a assegurare fortza e presentzia sotziale e territoriale, cun s'agiudu de totu sos Sardos._
+
+De su restu, ite b'at de malu si sa Limba Sarda si cuncordat una_ Norma unificada_ o una_ Norma Comuna_?_
+_
+
+_# Diegu Corraine
+_
+
+................................
+
+(**) FIRMAS DE SOS MEMBROS DE SA CUMMISSIONE DE SA LSU
+
+......................................
+
+Inoghe, su pdf de sa LSC
+
+......................................
+
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade"
+
+E sa sotziedade devet dare cada possibilidade e ocasione de isvilupu e agiudu a cada pessone, pro sa cultura, sa salude e sa cuntentesa sua.
+
+-- sa natura e de su funtzionamentu de sa sotziedae e de sa democratzia,
+-- su **ruolu** chi cada unu de nois tenet in sa sotziedade e in sa democratzia,
+-- su chi podimus faghere pro cambiare e megiorare sa sotziedade e sa democratzia, cun sas ideas e su podere/deretu liberu de detzidere.
+In definitiva, s'_**Educatzione a sa Democratzia**_ est "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade".
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+.
+
+.
+
+.
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Imparare in iscola sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"
+
+S'iscola est "sa comunidade in ue imparamus finas sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"!
+
+_ # Diegu Corraine_
+
+
+
+.
+
+.
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Semus creschende e cambiende prus in presse"
+
+la rapidita e profondita dell'evoluzione dei modi di vita 'quotidiani', determinata dalle innovazioni tecnologiche, rappresenta una novita assoluta nella storia umana;
+le trasformazioni antropologiche ed ecologiche globali, dovute all'interazione tra fattori evolutivi (sociali, culturali, economici, tecnologici) sono di un'ampiezza senza precedenti.**
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Diferentzias de isvilupu, sotziales e culturales mannas"
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"
+
+Custu est su primu _grupu_ de apartenentzia. Ma giai dae cando cumintzamus a andare a iscola, costumamus a tennere amighentzia cun sos cumpangios de sa classe, de giogu o isport. E custu est sa segunda genia de grupu de apartenentzia.
+
+Sos [**membros**](membru_0_1_1) de custos grupos s'influentziant a pare; devente rispetare regulas de cumportamentu; tenent bisongiu s'unu de s'ateru pro crompere a sas finalidades comunas, chi si tratet de una familia, de una classe, de una cumpangia, de un'iscuadra.
+
+In prus, sos grupos abbarrant aunidos ca sos membros _cherent abbarare in pare_ e ca si cunsiderant e sunt cuntentos de abbarrare in pare, _sentint una **[indentidade](identidade_0_1_1)**_ chi los aunit.
+
+Dae semper sos esseres umanos sunt istados in grupos, chi, duncas, _sunt_ _parte fundamentale de sa sotziedade_, mantenende carateristicas diferentes.
+
+Sos grupos los partzimus, in manera fundamentale, in _primarios_ e _segundarios_.
+
+Est pro totu custu chi_ "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"_
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+## S'importàntzia de su bilinguismu in Sardigna
+
+In unu seminariu regionale reghente subra de s'insegnamentu de sa limba sarda in Casteddu, sos professores ant leadu s'attestadu de partetzipatzione iscritu in italianu e in sardu. Su Ministru de sa Pubblica Amministratzione, chi in antis proibiat e tzensuraiat sa limba sarda, oe l'impreat in sos atos ufitziales, solletzitende a sos insegnantes a l'impreare finas in sas iscolas.
+
+Dae pagu tempus sa Regione at adotadu unu modellu de limba iscrita, sa "Limba sarda comuna" (LSC), chi diat essere impreada in totu sas ocasiones ufitziales: giornales, radiu, televisione, internet, pubblitzidade, toponomastica e iscola. Est importante a insegnare su sardu ma finas a insegnare in sardu, e custu oe est possibile gratzias a sa Lege istatale n° 482/99.
+
+Servit intellighentzia e echilibriu. Si podet cumintzare a faeddare in sardu in s'ambitu de s'ambiente, de su giogu, de su traballu, de sas traditziones populares, de s'istoria. Renzo Titone narat chi s'insegnamentu de sa limba comente materia, non produit efetos significativos, si sa limba no est impreada comente istrumentu de insegnamentu de atteras materias e comente mediu pro s'espletamentu de sas atividades ordinarias, comente mediu de comunicatzione in sas situatziones de bida. Giacomo Devoto racumandaiat a sos insegnantes de faghere comporare a sos giovanos unu billete de "andada e torrada": dae s'idioma de tzirculatzione prus pagu importante a s'italianu e dae s'italianu a s'idioma. Duncas est netzessariu aere unu abonamentu de prus linias pro nos collegare a sas ateras limbas de cultura: frantzesu, inglesu, ispagnolu, arabu, tzinesu.[_vmn_]
+
+
+### 20/10/2013
+
+## Una limba iscrita unitaria pro su guvernu de su territoriu natzionale sardu chi si cheret soberanu.
+
+### de Diegu Corraine
+
+Abbaidende sa limba sarda dae su puntu de vista de sos dialetologos, bidimus chi su sardu tenet una variabilidade dialetale manna meda, chi podet andare dae deghinas a chentinas de dialetos, cunforna a su "filtru" (sugetivu) chi impreamus, prus largu o prus astrintu. Nen prus nen mancu de sas ateras limbas.
+
+Pro denominare custos dialetos, a su solitu ponimus numenes geograficos o de zonas istoricas: pianalzesu, logudoresu, trexentesu, costerinu, baroniesu, marmiddesu, campidanesu, sarrabesu, ogiastrinu, nugoresu, etc.
+
+Si pero cherimus descriere a beru sas particularidades, devimus faeddare de durgalesu, bonesu, lanuseinu, orgolesu, ulianesu, tortoliesu, simaghesu, aristanesu, in pratica totu sas biddas in ue faeddamus in sardu.
+
+NEMOS podet proibire a chie si siat de iscriere in sardu comente li paret, in sa limba de bidda sua o in variedades interdialetales e zonale o in una limba imbentada! Sende chi so cumbintu chi peruna de custas variedades zonales est omogenea e unitaria (si non tramite un'astratzione chi non totus sunt dispostos a atzetare). Lu faghent totus a iscriere cada unu a contu suo e non dae oe. In ue est su problema?
+
+Non si cumprendet, tando, pro ite calicunu cheret elevare a ufitzialidade petzi duas variedades dialetales zonales de sas prus de trinta chi tenimus. A custu puntu, totu ufitziales!
+Ma faghende gosi non nos acurtziamus de unu passu a sa voluntade culturale e politica noa, de sos urtimos 40 annos: tennere una limba ufitziale pro l'impreare in cada logu, in sa sanidade, in s'iscola, in sos entes, in sa comunicatzione, in s'economia, in sas bancas, in su cummertziu, etc.
+
+Sa limba non nos servit petzi pro poetare, ca sos poetas podent iscriere in sas variedades dialetales de bidda o zonales (lu repitimus: pianalzesu, logudoresu, trexentesu, costerinu, baroniesu, marmiddesu, campidanesu, sarrabesu, ogiastrinu, nugoresu, etc.). In colada, chergio narrere chi sos dialetos non sunt in perigulu ca su sardu tenet una norma iscrita de riferimentu (Lsc), ma sunt tzedende e perdende pro neghe de s'italianu chi est afoghende totu sos dialetos.
+
+Oe nos bisongiat finas ateru. Oe, in prus de mantennere bios e de iscriere sos dialetos, sa novidade istorica assoluta est chi nos bisongiat una limba iscrita unitaria comente mediu comunicativu, identificativu e de guvernu de su territoriu natzionale sardu, si si cheret reconnotu, si cheret autodeterminare e si cheret soberanu. Una limba pro essere presentes e reconnotos in su mundu.
+
+Tando, pro essere serios, cada unu sigat a iscriere comente li paret, finas in casteddargiu, in terranoesu, in macumeresu, ma atzetet cun cuntentesa manna s'idea e sa pratica ufitziale de una limba pro totus, chi non podet essere una media matematica de sos dialetos, ma unu cumpromissu interdialetale, chi tenimus sa sorte de tennere giai, pustis de sa delibera istorica de su Guvernu sardu chi l'at proposta su 18 de abrile de su 2006: sa Lsc.
+
+Sos partidos e moimentos chi sunt disinnende de guvernare sa Sardigna de cras, faeddende de soberania e de indipendentzia, pro prima cosa (si si cherent leados in su seriu):
+--si "sardizent" linguisticamente in sa comunicatzione interna e esterna;
+--leent una positzione crara e univoca, seria, sena tatitzismos a s'italiana, in contu de limba sarda ufitziale.
+
+
+
+
+### 25/07/2013
+
+## MANIFESTU DE SA LIMBA SARDA
+
+###
+
+. . . . de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda
+
+_[in pee de custa pagina, sa versione .pdf de su MANIFESTU]**
+
+
+
+
+## Iscriimus cada dialetu ma sa norma comuna iscrita de riferimentu est UNA. Non podimus prus torrare in palas!
+
+### de Diegu Corraine
+
+Cando una limba est galu forte e bia, comente est galu oe su sardu, faeddadu in maneras diferentes ma cun una norma comuna iscrita de riferimentu (Lsc) proposta dae su Guvernu sardu, dae Entes, e praticada dae iscritores, tradutores e editores chi publicant libros e rivistas (e non tzarrant ebbia), non b'at perunu problema nen perigulu a iscriere sas variedades dialetales.
+
+In cada limba, sa norma ufitziale tenet una vida sua e s'isvilupat pro cumprire sa funtzione de mediu comunicativu de cuncambiu generale, e de rapresentare e aunire sa natzione e s'istadu, a cunfrontu cun sas ateras limbas.
+Limba ufitziale e dialetos sunt _cumplementares_ e no _esclusivos_ a pare.
+
+Duncas, est normale chi cada unu de nois est mere (dae semper) de iscriere in pianalzesu, logudoresu, trexentesu, costerinu, baroniesu, marmiddesu, campidanesu (de Aristanis, de mesu o de Casteddu), sarrabesu, ogiastrinu, nugoresu, etc. o in durgalesu, bonesu, lanuseinu, orgolesu, ulianesu, tortoliesu, simaghesu, aristanesu, casteddargiu, etc. A sa norma ufitziale de su sardu no l'at a faghere perunu dannu, comente sa norma ufitziale non faghet perunu dannu a sos dialetos.
+
+Est sa presentzia de s'italianu in totu sos ispatzios comunicativos nostros, s'in casu, chi est minimende/minetzende sa fortza e sa calidade de sos dialetos sardos, NO una norma comuna iscrita de riferimentu comente sa Lsc. Sunt sas paraulas italianas, a chentinas, chi nche sunt catzende dae su sardu paraulas seculares. Sa "norma" podet petzi ostaculare custu protzessu. Tambene aeremus tentu una norma iscrita comuna dae deghinas de annos!
+
+Tando, sos problemas de una limba non bi sunt cando s'iscrient sos dialetos, ma cando custa limba non tenet una norma comuna iscrita de riferimentu. Ma nois custa norma la tenimus, como, e no nche la podimus cantzellare pro torrare a 2, 3, 4 o 5 regulas de riferimentu. Chie no est de acordu, s'acuntentet de iscriere in su dialetu suo, ma no lu podet imponnere in s'impreu ufitziale in nuddue.
+
+Oramai, dae 12 annos a custu chirru amus abertu su caminu nou de 1 limba ufitziale, _chi nemos podet cungiare/tancare/serrare prus_. In palas non torramus. Petzi sos inimigos de sa limba sarda cherent torrare in palas. Sos dialetos ant a sighire bios prus de in antis e ant a tirare profetu mannu dae una norma comuna iscrita de riferimentu, chi at firmare sas interferentzias negativas de s'italianu.
+Sa limba de riferimentu, s'istandard, sa limba bandera, sa Lsc/Limba sarda comuna, tenet funtziones generales, formales in cada ambitu ufitziale, chi devimus afortire e agiuare si cherimus torrare a sa soberania linguistica e politica.
+
+
+
+
+### 22/10/2012
+
+## "Prus de sas ideas, sunt sos interessos chi ischirriant sos omines" (Alexis de TOCQUEVILLE)
+
+
+
+
+## ISLOVENU ISTANDARD e DIALETOS: un'istoria e un'idea parallela a sa nostra.
+
+### de Diegu Corraine
+
+Cando faeddamus de sa limba sarda e de su bisongiu de tennere una norma iscrita comuna de riferimentu, cumplementare a sos dialetos, faghimus semper paragones cun ateras limbas. Est giustu, ca est gasi in totue, mescamente in ue custa limba est ufitziale (chi siat una republica o nono).
+
+Sa matessi cosa acuntesset in sa _Republica de Islovenia_ (in islovenu istandard _Republika Slovenija_), chi tenet una mannaria de 20 273 km² e una populatzione de 2.029.680 ab., indipendente su 25 de lampadas de su 1991 dae sa Jugoslavia. Prus minore de sa Sardigna ma cun prus gente! Mancu male chi in su 1991 teniant giai dae tempus una norma comuna de iscritura!
+
+Sende chi est gasi iscantigheddadu dae unu puntu de vista dialetale, s'islovenu tenet una norma iscrita comuna, chi est sa limba ufitziale de sa Republica. E comente nos ant craridu custu istiu, in una visita chi amus fatu comente Rete Rolemed a s'Academia Islovena in Ljubliana e a s'Istitutu de Dialetologia, dialetos e istandard sunt cumplementares e nemos si diat permitere de cherrere 2 istandard! Si nono, "adiosu" Republica, adiosu ufitzialidade, comunicatzione e informatzione, literadura.
+
+Est craru chi, in contu de cumplementariedade dialetos/istandard, devimus faghere su matessi chi ant fatu sos Islovenos, si cherimus torrare a sa soberania linguistica e politica. Bi sunt resessidos issos e non bi resessimus nois?
+
+_Si cherimus finas sa **Carta de Identidade in sardu**, devimus tennere una norma iscrita ebbia, comente sos Islovenos_. Giai est difitzile chi s'Istadu italianu nos nde diat unu de sardu in sa carta de identidade! Pessade si esserent 2 sas normas!
+..............................................
+_**In sa fotografia a manu dereta**: _Mapa dialetale de s'islovenu, chi no est diferente dae una de su sardu in cantu a variedade e distributzione!__ [incarcade in sa figura pro l'ismanniare]
+
+_**In sa fotografias inoghe suta**:_
+_a, b,c) Fotografia tirada dae mene in s'addoviu internatzionale de Ljubliana de sos membros de Rolemed cun sos dirigentes e istudiosos de su Istitutu de dialetologia_
+_d) _Carta de Identidade bilingue pro sos Islovenos de Italia_
+_
+
+
+
+
+### 23/10/2013
+
+## Sa LSC andat bene gosi, macari siat meridionalizada meda
+
+### de Diegu Corraine
+
+Dae annos, cando non cando, essint a campu tronos e lampos contra a cada progetu e idea de norma iscrita comuna de su sardu. Pro sos contrarios, sa limba nostra est partzida in duas macrovariedades incumpatibiles a pare: su chi cramant "logudoresu" e e su chi cramant "campidanesu", chi non si diant podere mai acurtziare ne aunire. Duncas, nudda podet fuire a custas categorias: unu cale si siat dialetu sardu, o est LOG o est CAM!
+
+Si, finas, calicunu s'atrivit a pessare a una norma comuna, Issos narant chi "o binchet s'unu o binchet s'ateru". Tenende custa visione manichea, in ue totu est biancu o est nieddu, non b'at peruna possibilidade de unu cumpromissu, de una mediatzione, pro issos! Est craru, duncas, chi cale si siat proposta (si non currispondet a su chi cramant "campidanesu") siat botzada in totu, incausada de essere "logudoresu", mancu chi si tratet de su diaulu.
+Gasi est capitadu a sa LSC (Limba Sarda Comuna) proposta dae sa Giunta regionale su 14 de abrile de su 2006, cundennada comente "logudoresa"
+Ma beru at a essere su chi narant? Bidimus, finas "atzetende", inoghe, custa partzidura LOG e CAM, linguisticamente sena sentidu, ite essit a campu, in sos fenomenos derivativos fundamentales:
+
+Lat. -LI-, in LOG _fizu_, _foza_; in LSC _figiu_, _fogia_ = soluz. CAM
+
+Lat. -NI-, in LOG _anzone_, _binza_; in LSC _angione_, _bingia_ = soluz. CAM
+
+Lat. -RI-, in LOG _colzu_, _mulza_; in LSC _corgiu_, _murgia_ = soluz. CAM
+
+Lat. CL-, in LOG _giaru_, _giae_; in LSC _craru_, _crae_ = soluz. CAM
+
+Lat. CR-, in LOG _rughe_; in LSC _grughe_ (gruxi) = soluz. CAM
+
+Lat. FL-, in LOG _fiore_, _fiumene_; in LSC _frore_, _frumene_ = soluz. CAM
+
+Lat. PL-, in LOG _pius_, _pienu_; in LSC _prus_, _prenu_ = soluz. CAM
+
+Lat. -BR-, in LOG _lara_; in LSC _lavra_ (larva) = soluz. CAM
+
+Lat. -LB-, in LOG _albu_, _alvada_; in LSC _arbu_, _arbada_ = soluz. CAM
+
+Lat. -LP-, in LOG _culpa, palpare_; in LSC _curpa, parpare_ = soluz. CAM
+
+Lat. -LT-, in LOG _altu_, _saltu_; in LSC _artu_, _sartu_ = soluz. CAM
+
+Lat. -RB-, in LOG _albore_, _colbu_; in LSC _arbore_, _corbu_ = soluz. CAM
+
+Lat. -RD-, in LOG _suldu_, _saldu_; in LSC _surdu_, _sardu_ = soluz. CAM
+
+Lat. -RT-, in LOG _oltu_, _colte_; in LSC _ortu_, _corte_ = soluz. CAM
+
+Lat. -SCL-, in LOG _masciu_, _iscia_; in LSC _mascru_, _iscra_ = soluz. CAM
+
+Lat. -CL-, in LOG _oju_/_oxu_; in LSC _ogru_ (ogu) = soluz. CAM
+
+Lat. -TI+voc-, in LOG _peta_, _pitu_, _piata_; in LSC _petza_, _pitzu_, _pratza_ = soluz.CAM
+
+Lat. -CI+voc-, in LOG _atalzu_, _latu_, _sedatu_; in LSC _atzargiu_, _latzu_, _sedatzu_ = soluz. CAM
+
+Lat. -B-, in LOG _nue_, _seu_, _taula_; in LSC _nue_, _seu_, _taula_ = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -D-, in LOG _pee_; in LSC _pee_ (pei) = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -L-, in LOG _sole_, _filu_; in LSC _sole_, _filu_ = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -N-, in LOG _manu_, _canu_; in LSC _manu_, _canu_ = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -P-, in LOG _saba_, _abe_; in LSC _saba_, _abe_ (abi) = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -V-, in LOG _nou_, _nie_; in LSC _nou_, _nie_ (nii)) = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -T-, in LOG _seda_, _aghedu_; in LSC _seda_, _aghedu_ = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -D-, in LOG _pee_; in LSC _pee_ (pei) = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -C-, in LOG _logu_; in LSC _logu_ = soluz. LOG + CAM
+
+Lat. -CE-, -CI- in LOG _lughe_, _paghe_; in LSC _lughe_, _paghe_ = soluz. LOG
+
+Lat. E atona, in LOG _omine_; in LSC _omine_ = soluz. LOG
+
+Lat. O atona, in LOG _cando_, _domo_; in LSC cando, domo = soluz. LOG
+
+Lat. K + voc. paladale, in LOG _chelu_, _chera_; in LSC _chelu_, _chera_ = soluz. LOG
+
+Lat. -QU-, in LOG _abba_, _ebba_; in LSC _abba_, _ebba_ = soluz. LOG
+
+Lat. -NGU-, in LOG _limba_, _ambidda_; in LSC _limba_, _ambidda_ = soluz. LOG
+
+Lat. S+cuns., in LOG _iscola_, _ispina_; in LSC _iscola_, _ispina_ = soluz. LOG
+
+Ita. -_gio_-, in LOG _rejone_, _prejone_; in LSC _resone_, _presone_ = soluz. CAM
+
+Gerundiu, in LOG _andende_, _benende_, _finende_; in LSC _andende_, _benende_, _finende_ = soluz. LOG+CAM
+
+In cantu a su lessicu, in Lsc si podet iscriere _allegare/faeddare/arresonare/chistionare_, _abbaidare/castiare/pompiare_, etc. In pratica, sunt ammintidos totu sos geosinonimos (paraulas diferentes pro inditare su matessi cuntzetu).
+
+Naramus chi sa LSC est gasi "meridionale" chi si cambiamus su vocalismu atonu dae «e» in «i» e dae «o» in «u» (s'aspetu visivamente prus meridionale), diat parrere a su 90% "campidanesu", finas lassende "chena, limba, iscola"!
+Ma non diat essere una solutzione echilibrada cun su restu de sos dialetos chi non sunt "campidanesos"! E tando, sa LSC andat bene gosi, macari siat meridionalizada meda, pro unos cantos Sardos --medas--, "finas tropu"!
+
+
+
+
+### 23/10/2013
+
+## Rosa Colomer, diretora de TERMCAT in sos urtimos deghe annos, est mancada eris in Bartzellona
+
+### L'ammentamus comente amiga e esperta manna de terminologia. At dadu un'agiudu mannu finas a s'isvilupu de sa terminologia sarda, in sa teoria e in sa pratica, in intro de s'Ufitziu de sa Limba Sarda e de su Progetu Linmiter.
+
+Rosa s'est dispedida dae sos familiares e dae sos amigos eris 22 de sanatugaine, a pustis de deghe meses de gherra contra a su male malu.
+
+L'apo connota, annos e annos a como, in sa sede de TermCat, in Bartzellona, semper disponibile e aberta a sos problemas de ammodernamentu de limbas comente su sardu.
+
+In deghe annos de atividade comente diretora (dae cabudanni de su 2002 a nadale de su 2012), at sighidu a afortire s'Ente terminologicu catalanu, dipendente dae su Guvernu catalanu.
+
+Semus cuntentos de aere imparadu meda a beru dae issa e dae sos collaboradores suos, cando deo fia diretore de s'ULS de sa provintzia de Nugoro e, pustis, de Ogiastra. E gratzias a Rosa e a TermCat amus podidu redatare sa terminologia de s'Ambiente e de su Trasportu aereu cun Linmiter e s'Unione Latina.
+
+Nos as semper postu a disponimentu totu s'istrutura tecnica e sientifica de TermCat, in Bartzellona, in Nugoro e in Lanuse. Un'esperientzia chi nos abbarrat semper in sa mente e in su coro, a mie e finas a sos maigos sardos chi l'ant connota.
+
+Deus diat sa passentzia a sos familiares e a sos amigos de TermCat de aguantare su dolore.
+
+Chi paset in paghe.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 24/10/2013
+
+## JORGE, s'amigu nostru / Contos de sa vida de Papa Frantziscu
+
+### Autore:** J. Perego**| Illustradore: **Giovanni Manna **| F.du 21,5x32 | Pagg. 48| 20 ill.
+
+
+
+
+### 27/10/2013
+
+## REPETITA IUVANT: w sos dialetos, w sa limba sarda comuna
+
+### de Diegu Corraine
+
+Mai comente in totu custos annos amus iscritu in sardu. E mai, comente in custos annos, amus iscritu in cada dialetu possibile de cada bidda e logu. Sende chi tenimus una traditzione literaria in ue sos iscritores NO ant iscritu in su limbagiu locale issoro ma in una variedade su prus subralocale possibile, cunforma a s'epoca.
+
+Chie oe cheret sighire a iscriere in su limbagiu suo, lu fatzat, chi si tratet de ovoddesu, lanuseinu, aristanesu o casteddargiu; chi si tratet de baroniesu, campidanesu, ogiastrinu, costerinu o logudoresu. Ma devet ischire chi est faghende un'opera chi non rispondet a su bisongiu de impreare una limba comuna, generale, ufitziale, unitaria, chi siat mediu de comunicatzione e guvernu de un'entidade istatuale sarda, in intro de custu istadu italianu o in foras.
+
+Si est beru, tando, chi sa Limba sarda comuna est cumplementare a sos dialetos e non "contra", est finas beru chi sos chi sunt contrarios a sa Lsc, pro mantennere sos dialetos ebbia (chi si tratet de logudoresu o de campidanesu), sunt autocolonialistas chi faghent dannu a su sardu e afortint s'italianu.
+
+Ma, oramai, s'istoria linguistica de sa Sarddigna, in custos urtimos annos, est cambiada in totu: est semper prus generale s'idea chi, pro guvernare in manera autonoma o indipendente, tocat a tennere una norma iscrita universale in intro de su sardu. Cherimus torrare a sa soberania linguistica perdida seculos a como. E bi semus resessende, a pagu a pagu: pro como, a su nessi cun normas iscritas comunas, sas de sa Lsc. Normas chi podent garantire una personalidade natzionale sarda in Italia e in Europa, chi podet essere sa limba de riferimentu de sa soberania possibile. Dae custu resurtadu non si podet prus torrare in palas.
+
+Duas visiones de sa limba si cunfrontant, duncas, oe: sa prima, _localista sarda_, est proposta petzi dae chie pessat a un'impreu personale e locale de sa limba, chi non indebilitat su podere dominante de s'italianu; sa segunda, _natzionale sarda_, est afirmada oramai dae totu sas pessones chi cherent su tempus venidore de sa limba e de sa natzione sarda.
+
+Oe, sos perigulos prus manns pro sos Sardos sunt: a unu chirru s'idea chi s'identidade sarda non tenet bisongiu de limba sarda; a s'ateru chirru, s'idea chi potzamus guvernare linguisticamente sa Sardigna cun duas, tres, bator normas iscritas e NO una.
+
+Custa est sa sintesi de s'interventu meu, eris, in Terranoa, in s'addoviu in ue su Psdaz at ufitzializadu s'apoju suo a s'afirmatzione de sa Lsc, in buca de su presidente e de su segretariu.
+
+Sunt totu cosas chi repitimus dae annos e chi pessamus chi agiomai non bagiat a repitere.
+
+E imbetzes nono. Su chi m'at fatu praghere eris est chi, pustis agabbadu s'addoviu, s'est acurtziada gente giovana e betza a mi narrere chi aiat cumpresu, in fines, s'utilidade de tennere una norma iscrita comuna de riferimentu pro totu sa Sardigna, in prus de mantennere cada unu e cada bidda su limbagiu suo, orale o iscritu chi siat.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 28/10/2013
+
+## IN LIMBA SARDA, SAS ELETZIONES DE ANNOAS!
+
+### de Diegu Corraine
+
+Eris, dominiga 27, in sa localidade De Formosa, a curtzu a Asuncion, capitale de Paraguay, b'at apidu eletziones locales. Pro cunsentire a sas populatziones locales chi faeddant limbas nativas una partetzipatzione prus manna, sas autoridades ant dispostu chi totu su materiale eletorale, de informatzione e de votu siat iscritu finas in sas limba nativas, fundamentalmente in guarani, ma finas in toba, pilaga e wichi.
+
+Che a totu sas noas chi benint dae foras, custa nos cunsentit de narrere chi arribbada s'ora chi finas in Sardigna cumintzemus a praticare s'ufitzialidade de su sardu finas in sa eletziones.
+
+Pro ite sos partidos chi si narant in favore de su sardu non faghent a manera chi sas eletziones regionales de annoas siant in sardu, in sa propaganda e in sos materiales de votu?
+
+A manera chi siat posta a bandas sa retorica e sa tzarra e su sardu siat a beru limba ufitziale de sa sotziedade e de su territoriu! Tenimus pagu tempus e tocat a si moere deretos.
+
+Bi resessint in Paraguay e non bi resessimus nois?
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## In Bartzellona est istadu aprovadu s'Istatutu nou de Autonomia
+
+S'Istatutu nou de Bartzellona narat chi non bi podet essere discriminatzione pro s'impreu de sa limba catalana o de sa limba castilliana. Totu sa populatzione tenet su deretu e su dovere de connoschere sas duas limbas ufitziales. Custa est una norma cumplementaria a sa de sa Costitutzione, chi proclamat su dovere de sos ispagnolos de connoschere su castillianu, imbetzes sa connoschentzia de sas ateras limbas ufitziales est unu deritu in prus.
+
+Su catalanu e su castillianu sunt sas limbas ufitziales, ma su primu, comente fiat finas in s'Istatutu de su 1979, tenet una cunsideratzione de limba autoctona. S'articulu 6 narat chi su catalanu s'impreat in s'ambitu amministrativu, in sos medios publicos de comunicatziones e peri comente limba veiculare in s'insegnamentu. Non podet essere fata peruna discriminatzione pro s'impreu de una de sas duas limbas.
+
+S'articulu 32 promovet su deretu a s'optzione linguistica de su tzitadinu.
+
+In s'ambitu de s'insegnamentu sa limba veiculare est su catalanu. In sas universidades sos professores e sos istudentes podent faeddare in sa limba chi cherent. Su catalanu e su castillianu tenent una presentzia adeguada in sos pranos de istudiu. Sos alunnos tenent su deretu a no essere separados in sos tzentros diferentes pro more de sa limba abituale issoro.
+
+Sa riforma faeddat finas de collaboratzione cun sas Regiones e sos Istados de sa matessi comunidade linguistica.[_vmn_]
+
+
+## MANIFESTU DE SA LIMBA SARDA
+
+
+
+
+### 09/11/2013
+
+##
+
+S'ogiu ghermanu contra a sos tumores
+
+### Riserva manna de polifenolos
+
+S'ogiu ghermanu de calidade arta (extravirghine) est un'alliadu importante in sa luta contra a sos tumores, mescamente in casu de tumore a su colon. Lu narat una chirca de s'Universidade de Siena chi est istada presentada dae pagu in Firenze in sa sede de sa Regione Toscana. S'istudiu, realizadu dae unu grupu de istudiosos coordinadu dae sa professora Marina Ziche paris cun sas chircadoras Sandra Donnini e Erika Terzuoli at postu in evidentzia chi s'ogiu ghermanu est una riserva manna de polifenolos.
+
+#_Juvanna Tuffu_
+
+
+### 09/11/2013
+
+##
+
+Cale est s'ora megius pro bufare su cafe?
+
+###
+
+Dae sas 9.30 a sas 11.30.
+
+Paret chi s'ora megius pro bufare su cafe siat a mangianu, ma in unu tempus pretzisu: dae sas 9.30 a sas 11.30.
+
+Una tzicheredda de cafe bufada a custa ora, est su prus giustu a parrere de sas neurosientzias e sa cronofarmacologia, unu ramu de sa meighina chi ponet in collegamentu sos farmacos cun s'andamentu de su relogiu naturale nostru. Ma pro ite faghet megius propiu a custas oras?
+
+Sa risposta a custa pregonta est istada dada dae Steven Milles, neusosientziadu e chircadore in s'_University of the Health Sciences_ di Bethesda, Maryland (USA). In su blog suo custu sientziadu narat chi si bufamus su cafe a mangianu, custu cumportamentu tutelat s'organismu dae sa dipendentzia e dae s'assuefatzione dae sa cafeina.
+
+#_Juvanna Tuffu_
+
+
+
+### 09/11/2013
+
+## Su grupu musicale de s'Alighera "Dinatatak" at a leare parte in Friuli in su Festival europeu de sas cantzones in limba minoritaria
+
+### Su 9 de santandria in Moena, in Badde de Fassa
+
+Su "Festival european de cjançon in lenghe minoritarie" at a essere trasmitidu su 9 de santandria in direta dae radio Onde furlane in sas frecuentzias suas in FM e in su situ www.ondefurlane.eu
+
+Est a puntu de cumintzare s'editzione de ocannu de su "Festival european de cjançon in lenghe min_oritarie_". Naschidu in Friuli in su 2009, est in programma in** Moena, in Badde de Fassa**. In su palcu de su Teatru Navalge b'ant a essere noe cantandores finalistas: sos ladinos Phantom e Stefano Merighi, sos francuproventzales 322, sos catalanos de s'Alighera _Dinatatak_, sos rappers otzitanos _Doctors de Trobar_, sos sardos _ForeFingers Up_, sos albanesos de Calabria Peppa _Marriti Band_, sos romancios _Tawnee_ e sos friulanos _Luna e Un Quarto_, giai binchidores de su Premi Friul in su 2011 e apretziados in Friuli etotu e finas in aterue pro s'atividade issoro documentada dae sos cd "Basse Pression" e "Nel buio, nel vento, nel sole".
+
+Òspites ispetziales ant a essere sas _Ganes_, unu trio pop'n'soul de sa badde de Badia famadu meda finas in Àustria e in Germania. Paret chi at a essere un'ispetaculu caraterizadu dae calidade e variedade de limbas, de istiles e de sonos. At a essere totu postu a disponimentu non pro su publicu in sala ebbia, ma finas pro sos ascurtadores de Radio Onde Furlane, in modulatzione de frecuentzia (90 Mhz pro su bonu de su Friuli, 90.200 e 106.500 Mhz in Carnia e 96.600 Mhz in Colonia Caroya in Argentina) via internet in s'indiritzu www.ondefurlane.eu. Sabadu 9 de santandria sa "radio libare dai furlans" at a trasmitere in direta dae sa Badde de Fassa totu sa serada.
+
+#_Juvanna Tuffu_
+
+
+### 09/11/2013
+
+##
+
+Su tziculate non faghet ingrassare
+
+### Paret chi prus si nde mandigat e prus faghet bene a sa salude
+
+Propiu gasi. Su tziculate non faghet ingrassare. Un'istudiu fatu subra de unu campione de pitzinnos europeos paret chi lu dimustret. Paret chi prus si nde mandigat e prus faghet bene a sa salude, ca minimant sos grassos totales presentes in su corpus de sos giovanos.
+
+Sa chirca l'at fata s'Universidade de Granada e l'at publicada sa rivista _Nutrition_ e faghet parte de su progetu HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence), finantziadu dae s'Unione Europea.
+
+Sos espertos ant monitoradu sos consumos de tziculate de belle 1500 adolescentes de ses Istados europeos e, indipendentemente dae s'alimentatzione e dae s'atividade fisica, su fatu de mandigare tziculate est inversamente proportzionale a sos grassos. A parrere de sos espertos, sa resone si devet chircare in sos antiossidantes de su tziculate, sas catechinas, chi podent favorire sa salude e unu metabolismu curretu, cumpensende sas calorias de su tziculate.
+
+#_Juvanna Tuffu_
+
+
+### 22/12/2013
+
+## Malta, natzione-istadu minore ma forte
+
+### Intervista de D. Corraine a G. Brincat, linguista maltesu
+
+IV. profetosa est istada s'intrada a sa UE?**
+
+VII. ite parte at tentu sa limba in custu protzessu?
+
+XV. comente est sa situatzione de s'informatzione in maltesu?
+
+XXII. cale est sa resone de sa fortza de su maltesu, a betia de sa presentzia de s'inglesu?
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+
+### 25/01/2014
+
+##
+
+30 annos dae sa naschida de Macintosh: una rivolutzione!
+
+WebRep
+
+PUTIU, in sardu tenimus, in sos dialetos orales, ['putu]*, ['puthu], ['pussu], ['puciu], ['putsu]
+4) isseberare su modellu orale (in sa forma e in su sonu) chi "rapresentat" sas diferentzias reales, es.: su fonema [ts] in ['putsu]. Custa est sa modellizatzione o istandardizatzione morfologica e fonologica.
+5) isseberare su grafema chi podet rapresentare in s'iscritura comuna su fonema cunsideradu, es.: pro [ts], -zz-, -ts-, -tz-, etc. Custa est sa modellizatzione o istandardizatzione grafica o ortografica.
+
+Sa fase 4 e 5 costituint sa istandardizatzione "linguistica". Una non podet faghere a mancu de s'atera. Una est "in funtzione" de s'atera.
+
+B'at, dae meda e non dae oe, carchi illusionista e miraculista chi proponet petzi sa fase 5 comente istandardizatzione linguistica. Illusionista ca, si esseret petzi chistione de grafia, si diat tratare petzi de istabilire sos grafemas "giustos" pro cada unu de sos resurtados reales de su lat. PUTEU: es.: _putu, puthu, pussu, puciu, putzu_! Non de favorire s'unitariedade iscrita de su sardu. Ma gosi no otenimus 1 istandard comunu ma 5 istandard locales! Chi est totu su contrariu de s'istandardizatzione de totu sa limba, chi otenimus cando, imbetzes, isseberamus 1 resurtadu reale e l'elevamus a modellu unicu.
+
+Chie proponet petzi sa fase 5 lu faghet, oe, pro negare cale si siat istandard de riferimentu, in pratica, oe, sa Lsc, pro favorire s'atomizatzione dialetale. Peus e peus cando custa idea est proposta dae examigos o amigos farsos de sa Lsc o de cale si siat ateru istandard.
+
+_* sa trascritzione fonetica no est cunforma a s'IPA ma impreat carateres normales, ca no mi lu cunsentit su sistema._
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Die de sas limbas de sa Sardigna
+
+At tentu resurtados positivos a beru s'addoviu "Die de sa Limba Sarda e de sas ateras Limbas de Sardigna" chi ant fatu sabadu coladu, in s'aula consiliare de sa Comuna de S'Alighera. Su cunvegnu, chi est arribadu a sa de bator editziones, est istadu amaniadu dae sa Regione Autonoma de sa Sardigna (Assessoradu de sa Cultura), dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda, dae sas Provintzias de Tatari - Ogiastra - Aristanis (assessorados de sa Cultura) e dae s'Assotziu "Obra Cultural" de S'Alighera cun sa finalidade de pessare atziones e progetos comunos pro sa promotzione de sas limbas faeddadas in Sardigna.
+
+A sos traballos at leadu parte finas s'assessora de sa Cultura de sa Regione Autonoma de sa Sardigna, Elisabetta Pilia, chi at faeddadu de "s'importantzia de aere leadu sa detzisione de aprovare sa Limba Sarda Comuna chi dae como at a essere una bandera pro sos sardos in totue" e de su fatu chi "sos aministradores de s'isula, paris cun totu sos sardos, tenent sa responsabilidade de sa salude de sa limba sarda".
+
+A pustis de s'assessora ant faeddadu sos relatores. Pro sa limba sarda bi fiant Diegu Corraine, Diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Ogiastra, Tore Cubeddu de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Aristanis e Federicu Francioni, Presidente de sa Consulta de sa Limba Sarda, de Tatari. Pro su catalanu de S'Alighera bi fiant Antoni Nughes, de sa "Escola de Algueres" e Carles Sechi de sa "Obra Cultural de l'Alguer"; pro su gadduresu at faeddadu Tomaso Panu, Vitzepresidente de sa Consulta de su Gadduresu e pro su tabarchinu Nicolo Capriata, in rapresentantzia de s'Assessoradu de sa Cultura de sa Comuna de Carloforte.
+
+Corraine at faeddadu de su bisongiu de unu coordinamentu intre totu sos istudiosos e apassionados de sa limba sarda e de s'importantzia politica de sa normalizatzione de su sardu: "sos dialetos a sa sola non podent binchere sa cuncurrentzia de s'italianu, diant sighire a biagiare in sas pistas segundarias de su folklore: como imbetzes, gratzias a s'unificatzione, sa limba sarda podet biagiare in s'autostrada de s'ufitzialidade assegurende unu tempus benidore finas a sos dialetos".
+
+S'aprovatzione de una norma comuna dae parte de sa Regione at cunsentidu finas chi si calmarent sos cuntrastos subra de s'istandard. "Foras de cussa de sos detratores de una balorizatzione e ufitzializatzione de su sardu - at asseguradu Francioni - non b'at apidu atera polemica".
+
+Antoni Nughes, preideru de S'Alighera at contadu s'esperientzia de 26 annos de Missas tzelebradas in catalanu e at amentadu: "cando amus cumintzadu teniamus petzi unu populu chi impreaiat sa limba sua e sa boluntade de difendere s'identidade de custu populu: tocat de no ismentigare chi s'utente de sa limba est sa gente e de sa gente tocat de tennere respetu". Nicolo Capriata imbetzes at partetzipadu a s'assessora Pilia su dispraghere de sos carlofortinos chi non ant bidu ufitzializada dae sa 482 sa limba issoro "mancari chi custa bengiat impreada in cale si siat cuntestu, finas in su Cussigiu Comunale".
+
+Dae sos interventos est resurtada crara una boluntade comuna de investire in sos medios de comunicatzione modernos (radiu, televisione, internet) pro dare sa fortza de sa cumpetitividade a sas limbas de Sardigna. "Tocat de bi creere a beru in custu isvilupu - at decraradu Carles Sechi - e de non timere a impignare dinare meda pro rendere sa televisione e sa radiu sardas a tretu de suportare sa cuncurrentzia de sos canales italianos e pro lis permitere de cunchistare finas unu publicu prus giovanu". [bmr]
+
+
+##
+
+
+
+
+## **Prealpes bavaresas**
+
+
+
+
+## **Buco di Viso, galeria intre Frantza e Italia**
+
+
+
+
+### 16/02/2014
+
+## Rios, lagos e montes alpinos
+
+###
+
+PREGONTAS
+
+1) Ite importantzia tenent sas Alpes pro sos rios?
+
+2) Cales sunt sos rios prus mannos chi falant dae sas Alpes?
+
+3) Cales sunt sos rios prus mannos chi falant dae sos Balcanos e dae sos Carpatzios?
+
+4) Cale genia de lagos si formant in custos montes?
+
+In sos Balcanos, propiu in mesania, bi sunt sas baddes de sos rios **Morava** (354 km), chi ghetat a su Danubiu, e de su **Vardar** (388 km) chi ghetat a su Mare Egeu. A su matessi mare ghetat finas su **Maritsa **(480 km), pustis de colare in Bulgaria, Gretzia e Turchia.
+
+Dae sa costa setentrionale de sos Carpatzios naschent sa **Vistola** (1047 km) e s'**Oder** (854 km) chi ghetant sas abbas a su Balticu, e su **Dnestr** (1362 km) chi ghetat a su Mare Nieddu. Dae sas ateras costas de custos montes falant afluentes de su Danubiu comente su **Tibiscu** (976 km) su prus mannu de issos.
+
+Sos rios chi falant dae su Caucasu sunt su **Terek** (616 km) e su **Kuma** (802 km) chi ghetant a su Mare Caspiu.
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Danubiu
+
+Su Rodanu a curtzu de Avignone
+
+Renu
+
+riu Maritsa (mutidu finas Evros) - Plovdiv - Bulgaria
+
+Lagu Maggiore
+
+morena laterale
+
+
+## **Danubiu**
+
+
+
+
+## **Su Rodanu a curtzu de Avignone**
+
+
+
+
+## **Renu**
+
+
+
+
+## IRLANDA
+
+
+
+
+## IRLANDA.doc
+
+
+
+
+## IRLANDA
+
+
+
+
+## Binti iscolas a s'iscoberta de su sardu
+
+_«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_ est su progetu prus mannu finantziadu cun sa lege 26 a tutela de sa limba e de sa cultura sarda. Nicola Corrias, insignante referente pro s'Itc Satta, at ispricadu chi su finantziamentu retzidu est prus pagu de su pedidu ma chi est possibile su matessi a ativare su progetu. Su dirigente iscolasticu Mario Porcu at imbetzes faeddadu de comente est naschidu su progetu coordinadu dae Valeria Sanna cun s'agiudu de 7 espertos esternos. A sa presentatzione fiat presente finas s'assessore regionale a sa publica istrutzione Elisabetta Pilia, chi at manifestadu s'intentu de valorizare sas variantes locales e mescamente s'importantzia e su bisongiu de una limba istitutzionale in s'amministratzione pubblica.[_gbs_]
+
+
+## **Orogenesi alpina**
+
+
+
+
+### 27/02/2014
+
+##
+
+"**Die internatzionale de sa limba materna**":
+limba mama VS limba materna, limba propia
+
+### de Diegu Corraine
+
+Dae su 2000, semus tzelebrende, cada 21 de freargiu, sa "**Die internatzionale de sa limba materna**", proclamada dae s'Unesco, pro agiuare sa diversidade linguistica e culturale e su multilinguismu.
+
+A dolu mannu, medas cunfundent su cuntzetu de "l**_imba mama_**" cun su de "**_limba_ _materna_**" e narant o iscrient "_Die de sa limba mama_", chi est una faddina, in cambiu de ponnere "**Die de sa limba materna**"! Semus in cumpangia bona, ca in Italia finas s'Unesco italiana ponet "_Giornata internazionale della lingua madre_", ca leende su testu inglesu "**International Mother Language Day**", ant interpretadu su "mother" comente sustantivu, cando chi podet (e inoghe "est") essere bortadu comente agetivu: _**materna**_. Comente est in Ispagnolu "**Dia Internacional de la Lengua Materna**", frantzesu "**Journee internationale de la langue maternell**e", portughesu "**Dia internacional da lingua materna**".
+
+Duncas finas in italianu est giustu "**Giornata internazionale della lingua materna**", NON "madre".
+
+Difatis, propiamente, sa limba «mama» est sa chi at asseguradu sa naschida a limbas «figias», es. su 'latinu' mama de su sardu, italianu, frantzesu, ispagnolu, catalanu, friulanu, etc. Sa limba «materna», in cambiu, currispondet a sa limba "prima" chi imparamus in familia.
+
+A dolu mannu, sa "prima" limba chi su prus de sos piseddos est imparende como, duncas sa limba materna issoro, est s'italianu. Sos piseddos chi tenent comente limba materna su sardu sunt de mancu meda, a cunfrontu de 20 o 40 annos a como.
+
+Si sighimus gosi, arriscat de si firmare sas trasmissione intergeneratzionale de su sardu, cun perigulu mannu de iscumparta definitiva de sa limba «propia» nostra, su sardu.
+
+Si su cuntzetu de «materna» si riferit a sa limba individuale, a sa prima limba chi amus imparatu comente pessones, su cuntzetu de limba «propia» si riferit a sa limba de sa natzione, 'sarda' in su casu nostru, a sa limba de sa continuidade istorica, a sa limba de identificatzione e de depositu culturale de sa natzione sarda, indipendentemente dae su fatu chi su sardu arriscat, oe, de essere torradu a belle su 15% in sos piseddos finas a sos 14 annos.
+
+Est pro custu chi, a dolu mannu, limba materna e limba propia non sunt sa matessi cosa pro su prus de sos Sardos, comente podiat essere 60 annos a como. E est pro custu chi devimus gherrare non pro s'ufitzialidade de sa limba «materna» (chi arriscat de essere s'italianu!) ma PRO s'ufitzialidade de sa limba «propia» natzionale nostra, su sardu, pro la "torrare" a totu sos Sardos.
+
+
+
+
+## **Astrargiu de s'Aletsch**
+
+
+
+
+## **Astrargiu de su Gorner**
+
+
+
+
+## **Astrargiu de sa Mer de Glace**
+
+
+
+
+## **Ispentumu de astra _Shiva Lingam_, 120m, astrargiu de s'Argentiere**
+
+
+
+
+## **Istalatites**
+
+
+
+
+## **Istalagmites**
+
+
+
+
+## **in bassu, sa _morena_ de s'astrargiu de Verra e su Lago Blu**
+
+
+
+
+## **figura de comente operat su «carsismu»**
+
+
+
+
+## "A TAULA CUI NONOS", pro mandigare prus sanu
+
+Chimbanta retzetas tipicas de su territoriu, retzetas de ateros tempos e de como, collidas dae sos giajos chi, in s'annu iscolasticu, ant contadu a sos pitzinnos comente si faghiat a mandigare e comente istaiant.
+Custos sunt sos argumentos de "A taula cui nonos", unu libreddu de chimbanta paginas realizadu dae sos pitzinnos de s'Iscola elementare de Aiello de su Friuli in s'ambitu de su progetu de promotzione de sa salude fatu paris cun s'Azienda sanitaria de sa Bassa friulana.
+S'initziativa, sustennida dae sa lege regionale 3/2002, est istada presentada sa chida colada a dae in antis de sos pitzinnos, de sas familias e de sas autoridades.[_spn_]
+
+
+## **riu Maritsa (mutidu finas Evros) - Plovdiv - Bulgaria**
+
+
+
+
+## **Lagu Maggiore**
+
+
+
+
+## **morena laterale**
+
+
+
+
+
+## **Sistemas Beticos**
+
+
+
+
+## **Pireneos**
+
+
+
+
+## **Sierra Nevada**
+
+
+
+
+## **Sierra de Cazorla**
+
+
+
+
+## **Serra de Tramuntana - Majorca**
+
+
+
+
+## **Su Mulhacen**
+
+
+
+
+## In che razza di società vivremo?
+
+Autore: Laura Balbo
+Editore: Bruno Mondadori
+Data de Publicatzione: 2006
+ISBN: 8842496960
+Preju: 11,00 euros
+
+Sa sotziedade nostra est cambiende: etnias e culturas si addoviant semper de prus, si misturant, bivent paris intre issas e cun issas.
+Sa difusione de sos fundamentalismos, allarmes e timorias sunt un'inditu de s'incapatzidade de dare cara a sa situatzione intzerta chi custos cambiamentos ant batidu. Dae un'ala si assistit a un'integratzione patzifica, resessida, ma dae s'atera semus protagonistas de unu fenomenu cun aspetos dramaticos e cumplessos: criminalidade giovanile, isbarcos de clandestinos in Italia, ecc.
+Cara a sa diversidade semper prus manna de popolatziones chi bivent in sa regione europea, a sas trasformatziones e a sos disafios chi devimus sustennere, medas bias semus tzurpos: tando est netzessariu a nos pregontare pro ite semus miopes e faghimus resistentzia a una situatzione noa e proare a fraigare "ateras Europas".
+Atentu a sas analisis sotziales prus reghentes , a su limbagiu e a sa terminologia siat de su faeddu comune siat de cussu impreadu in sas chircas sientificas, dende boghe a chi non at mai tentu sa possibilidade de faeddare, su libru de Laura Balbo nos oferit motivos de pessamentu interessantes a beru. Su libru est divididu gasi:
+
+I. Lo sguardo sull'Europa (e altrove)**
+Le parole, le voci
+Post-coloniality: vivere (e pensarci) in Europa
+Essere bianchi nella societa razzializzata
+Australia, Europa
+Europa, America
+Le migrazioni transnazionali e le comunita diasporiche
+L'Italia delle diaspore e delle reti, l'Italia dell'illegalita
+
+Racial profiling, razzializzazione
+Le donne, le ragazze e l'Europa di oggi e di domani
+In Italia: le famiglie, le donne, gli uomini
+Razzismo, antirazzismo
+Antidiscriminazione
+L'Europa: appartenenze parziali, diritti stratificati
+Politiche e messaggi: i media e la "sfera pubblica europea" **Appendice**
+Che cosa significa parlare di razzismo
+
+_[sch]
+
+_
+
+
+## **Sos Balcanos e sas Dinarides
+
+
+
+
+## **Ghennas de Ferru** - Astrintorgiu in su Danubiu, a lacana intre Serbia e Romania, intre sos Carpatzios meridionales e sos Montes Balcanos.
+
+
+
+
+
+## **Carpatzios**
+
+
+
+
+## **Su Caucasu Mannu in artu, su Caucasu Minore in bassu**
+
+
+
+
+## **Val Varaita**
+
+
+
+
+## **Lagu prealpinu de Garda**
+
+
+
+
+## **Musi (Lusevera) in prov. de Ùdine**
+
+
+
+
+## **Frores e pramas in su Lagu de Como**
+
+
+
+
+## Sa vegetatzione de sos montes alpinos
+
+
+
+
+## Chentu tenores in Ollollai
+
+Siat sas cortes siat sas domos s'ant a aberrere dae su 22 a su 25 pro una chentina de tenores chi ant a essere in Ollolai, capitale de sa Barbagia omonima, pro afestare custa manera antiga meda de cantare chi est istada fata dae s'Unesco patrimoniu de s'umanidade.
+Su tenore benit bidu comente s'espressione de su pastoralismu, ma, comente narat Bustianu Pillosu, "non petzi comente un ammentu de su tempus coladu e de una terra chi si nch'est morende, ma mescamente comente ispigru de una Sardigna moderna chi dat cara a sas traditziones suas e bidet su tenore comente espressione de su tempus de como e comente badu a bia de su tempus benidore."
+Est sa festa de su pastoralismu duncas chi si misturat cun sa de unu santu chi in Sardigna est veneradu in ogni logu, santu Giuanne chi est ligadu propiu a s'ambiente de su pastoriu. "At a essere sa festa" narat su sindigu de Ollolai Efisio Arbau "de sa gente chi bi godiat a sa manera de in antis, de giogadores a sa murra, a istrumpa e de cantadores a tenore. Comente si faghiat in antis sena telecameras e imbentos folcloricos.
+
+
+## .
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+## _._
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade"
+
+E sa sotziedade devet dare cada possibilidade e ocasione de isvilupu e agiudu a cada pessone, pro sa cultura, sa salude e sa cuntentesa sua.
+
+-- sa natura e de su funtzionamentu de sa sotziedae e de sa democratzia,
+-- su [**ruolu**](ruolu_0_1_7) chi cada unu de nois tenet in sa sotziedade e in sa democratzia,
+-- su chi podimus faghere pro cambiare e megiorare sa sotziedade e sa democratzia, cun sas ideas e su podere/deretu liberu de detzidere.
+In definitiva, s'_**Educatzione a sa Democratzia**_ est "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade".
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+.
+
+.
+
+.
+
+
+## _._
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Imparare in iscola sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"
+
+S'iscola est "sa comunidade in ue imparamus finas sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"!
+
+_ # Diegu Corraine_
+
+
+
+.
+
+.
+
+
+## Guatemala: mortas 150 fèminas
+
+In pagos meses de ocannu sunt istadas secuestradas unas 150 feminas: 135 sunt istadas torturadas, minetzadas, violentadas e a pustis mortas. Sas pagas chi bi sunt resessidas a subrabivere preferint abarrare a sa muda, e non denuntziare su chi est capitadu timende carchi ritorsione. Custa est sa tragica realidade de su Guatemala, in ue finas sas autoridades preferint faghere finta che no est capitadu nudda. Custu sutzedit finas in Messicu e El Salvador, e a si cumportare comente chi no esseret capitadu nudda, non sunt petzi sas fortzas de s'ordine de su Guatemala ma finas sas de ateros logos, che a su Messice e El Salvador. In custos territorios si cummitrnt reatos grave meda contra a sas populatziones prus poveras. Custu iscenariu devenit prus grave meda cando si riferit a sas feminas. Sos assassinios de custas feminas sunt ocultados, e non b'at denuntzias e cando si aberit carchi casu custu benit tancadu in presse meda. Sas 135 feminas mortas in 5 meses sunt da agiunghere a sas 2600 mortas in su 2001. E esaminende sa lista de sos detenudos nen mancu una pessone est istada arrestada o indagada pro custos crimines. Sas autoridades formadas printzipalmente dae omines, bident custa mortes cun indiferentzia e ant incumintzadu a faghere carchi cosa cando sas pressione internatzionales sunt aumentadas. Protestas meda sunt partidas dae organitzatziones che a sa _Organizatzione de sos Istados Americanos (OSA) _e s'_Organizatzione de sa Natziones Unidas (ONU)_. Custu problema at investidu paisos meda. Carchi ministru americanu ant imbiadu literas a sos parlamentares e a su ministru de su guvernu de su Guatemala. Jan Schakowky, parlamentare democratica de s'Illinois, at lantziadu a su Cungressu una campagna pro pedire a sas autoridades de su Guatemala de indagare o punire cun sa detentzione sos reatos contra a sas feminas. Pero su problema est prus difitzile meda, ca est netzessariu modificare sa realidade intrea de sas feminas de su paisu finas pro evitare ateras mortes. Su Guatemala tenet bisongiu de campagnas de sensibilitzatzione pro sas feminas viudas, indigenas o latinas, catolicas o evangelicas, minores e mannas etc... In custu logu, sa violentzia domestica b'est cada die, sas feminas dipendent economicamente dae sos omines issoro ca su Guatemala est una sotzietade maschilista meda!
+
+
+## .
+
+
+
+
+## .
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## Utilidade de s'iscola
+
+Pro s'educatzione personale
+
+Deretu de totus
+
+S'iscola publica
+
+S'iscola de su tempus coladu
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## clone] "Diferentzias de isvilupu, sotziales e culturales mannas"
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"
+
+Custu est su primu _grupu_ de apartenentzia. Ma giai dae cando cumintzamus a andare a iscola, costumamus a tennere amighentzia cun sos cumpangios de sa classe, de giogu o isport. E custu est sa segunda genia de grupu de apartenentzia.
+
+Sos [**membros**](membru_0_1_1) de custos grupos s'influentziant a pare; devente rispetare regulas de cumportamentu; tenent bisongiu s'unu de s'ateru pro crompere a sas finalidades comunas, chi si tratet de una familia, de una classe, de una cumpangia, de un'iscuadra.
+
+In prus, sos grupos abbarrant aunidos ca sos membros _cherent abbarare in pare_ e ca si cunsiderant e sunt cuntentos de abbarrare in pare, _sentint una **[indentidade](identidade_0_1_1)**_ chi los aunit.
+
+Dae semper sos esseres umanos sunt istados in grupos, chi, duncas, _sunt_ _parte fundamentale de sa sotziedade_, mantenende carateristicas diferentes.
+
+Sos grupos los partzimus, in manera fundamentale, in _primarios_ e _segundarios_.
+
+Est pro totu custu chi_ "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"_
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## Vida in iscola
+
+su logu
+
+in ue est
+
+chie bi traballat
+
+chie detzidet
+
+dae chie dipendet
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## S'identidade personale
+
+S'[**identidade**](identidade_0_1_3) est su cumplessu de datos personales carateristicos de una pessone chi la distinghent dae sos ateros. A su solitu sunt s'_artaria_, su _colore sos ogros_, de sos _pilos_, de sa _pedde_, su _tonu de sa boghe_ e... sas _imprentas de sos poddighes_!
+
+Cada unu de nois resurtat in un'elencu ufitziale depositadu in un'ufitziu de sa Comuna: s'[**anagrafe**](anagrafe_0_1_1)!
+
+Si b'est su bisongiu, sa Comuna tzertificat sos datos nostros personales, mescamente cun su:
+-- sa copia de s'**[atu](atu_0_1_4) integrale de naschida**, in ue resurtant sas datas fundamentales de sa pessone: sambenadu, numenes, sessu, logu de naschida, ora, die, mese e annu, Comuna de registratzione de sa naschida, cojuiu, divortziu, morte.
+-- su **[tzertificadu](tzertificadu_0_1_1) de naschida**, cun sambenadu, numenes, data e Comuna de naschida.
+
+Ma sos datos fundamentales nostros sunt aunidos in sa **[carta](carta_0_1_2) de identidade**, chi podimus leare in fatu semper e in totue, pro lu presentare in casu de bisongiu. Est sa Comuna de apartenentzia chi dat custu documentu, a chie tenet prus de 15 annos.
+
+Su [**numene**](numene_0_1_2) est unu de sos duos elementos fundamentales de s'identidade nostra, paris cun su sambenadu. Nos lu ponent in pessu naschidos. Finas a pagas decadas a como, a su solitu poniant su numene de su giaju o de sa giaja o de ateros parentes. E podiant essere prus de unu: Antoni, Antoni Micheli, Antoni Micheli Giosepe; Giuanne Pedru; Maria Antonia, etc., sende, chi a s'ispissu, sa pessone fiat connota e cramada cun numenes incurtziados ([**ipocoristicos**](ipocoristicu_0_1_1)): Cheli, Pepe, Banne, Mintonia, etc.
+
+Como, custa costumantzia nch'est in parte passada. E sos babbos preferint a ponnere numenes chi lis agradant de prus, leados dae sos pessonagios de sa literadura, de s'arte, de sa musica o de su tzinema. Duncas, capitat de intendere o leghere, semper de prus, numenes leados dae s'inglesu o dae limbas cunsideradas esoticas.
+
+Unu numene chi, imbetzes, colat a sos figios est su **[sambenadu](sambenadu_0_1_1)**, sena chi nen su babbu nen sa mama lu potzant isseberare. Finas a como, pro sa lege de s'istadu italianu, sos figios leant su sambenadu de su de su babbu. Ma, a cumintzos de su 2014, sa Corte europea de sos deretos umanos at istabilidu chi si potzat dare a sos figios finas su sambenadu de sa mama ebbia o ambos. Sa lege italiana devet essere addatada, duncas.
+
+Mescamente in ateros tempos, ma finas como, in prus de su numene e de su sambenadu, sa pessone leaiat unu numene "personale" chi lu distinghiat dae cale si siat atera pessone: su [**proergiu**](proèrgiu_0_1_1), gistru o paranumene.
+
+A su solitu, in su proergiu sunt definidas carateristicas fisica o cumprtamentales de sa pessone. Podet capitare chi su proergiu colet dae babbu in figiu, ma no in manera ufitziale. Su proergiu servit mescamente a distinghere una pessone in biddas in ue b'at pagos sambenados e numenes, cun casos de [**omonimia**](omonimia_0_1_1) frecuentes.
+
+Sa Lege 482/99 cunsentit a chie si siat de cambiare in sardu numene e sambenadu. Bastat una dimanda a su sindigu.**
+
+_# Diegu Corraine_
+
+
+
+Imprenta de unu poddighe
+
+
+### 01/11/2012
+
+## S'identidade natzionale
+
+Sa [**natzione**](natzione_0_1_1) est una comunidade de pessones chi cumpartzint origine, istoria comuna, limba, cultura, in intro de unu territoriu determinadu. Podent tennere o nono cussentzia de custa apartenentzia comuna, ma semper natzione sunt. E sighint a essere natzione finas si non tenent un'istadu chi los rapresentat. In custu casu, sunt una natzione sena istadu, es.: sa natzione sarda, catalana, friulana, islovena.. Si tenent un'istadu sunt una natzione-istadu, pro es.: Malta, Islovenia, etc.
+
+S'[**istadu**](istadu_0_1_1) est un'entidade politica e giuridica chi servit a organizare e a guvernare sa vida de unu o prus populos o natziones in intro de unu territoriu determinadu, in cunditzione de [**soberania**](soberania_0_1_1).
+
+Duncas, sa **_natzione_** est unu cuntzetu politicu-culturale, su de **_istadu_** est politicu-istitutzionale.
+
+B'at natziones sena istadu, comente sa sarda o sa friulana. B'at natziones partzidas in prus istados, comente sa curda, sa basca, sa catalana, etc.
+B'at istados mononatzionales comente su Portugallu; plurinatzionales comente s'Italia.
+
+Sos deretos natzionales e sas Leges e Cartas
+
+Natzionalidade e tzitadinantzia
+
+Leare sa tzitadinantzia
+
+Deretos de su tzitadinu
+
+Immigratzione e tzitadinantzia
+
+
+
+vbcbnvcnvcnv
+
+
+### 01/11/2012
+
+## In classe
+
+1) cada unu su compitu suo
+
+2) organizare su traballu
+
+3) regulamentu
+
+4) santziones
+
+5) babbos e professores
+
+
+
+
+### 01/11/2012
+
+## S'identidade linguistica
+
+Sas limbas in su mundu
+
+Sa limba materna
+
+Sas limbas de ateras natzionalidades in Italia
+
+Sas limbas e sos Entes internatzionales
+
+Sos deretos linguisticos e sas Leges e Cartas
+
+
+
+
+## Autonomia dèbile pro sos catalanos
+
+Sa Catalugna at votadu pro aumentare sos poderes chi ant a definire sos raportos culturales e finantziarios cun s'Ispagna. Su referendum de eris subra de s'Istatutu nou at a dare sa possibilidade a sos catalanos de intervennere subra de sa politica de immigratzione e dare deretos prus fortes pro sa limba catalana.
+
+Su 74% de sos votantes at aprovadu s'Istatutu, su 21% imbetzes fiat contrariu. Pero petzi su 49% de sos catalanos est andadu a votare e sos cumentadores politicos ant naradu chi custu est pro curpa de sa revisione fata dae Madrid. Sos natzionalistas de s' " Esquerra Republicana de Catalunya " (ERC) ant refudadu s'Istatutu pro custu. In su 2005 su Parlamentu Catalanu aiat aprovadu su 90% de s'Istatutu originale chi pediat un'autonomia prus manna. Pero su Parlamentu de Madrid aiat catzadu propostas meda chi diant aere dadu un'autonomia finantziaria e politica bera. S'Istatutu est torradu in custa manera diluidu a sa Catalugna e at deludidu sos votantes.
+
+S'ala dereta de su Partidu Populare at imbetzes naradu chi s'Istatutu est una manera de minare s'unidade de s'Istadu Ispagnolu. Su primu ministru Zapatero at naradu chi custa vitoria non faghet s'Ispagna prus minore ma prus rica e prus manna in sa diversidade .
+
+S'Istatutu megiorat sa situatzione de sa limba. S'Art. 3.2 de su 1979 de s'Istatutu pro s'autonomia naraiat: " Sa limba catalana est sa limba ufitziale de sa Catalunja paris cun s'ispagnolu chi est sa limba de totu s'Istadu". S'Istadu nou agiunghet chi "onni pessone in Catalugna, tenet su deretu de impreare sa limba sua e su deretu e dovere de connoschere sas limbas ufitziales. Sas autoridades catalanas ant a devere faghere a manera de podere esertzitare custos deretos" (art.6.4). Peri in sas istitutziones europeas su catalanu at a tennere prus fortza. S'Istatutu narat chi "ant a devere leare provedimentos pro otennere ufitzialidade intre s'Unione Europea e s'impreu in organizatziones internatzionales e tratados internatzionales de cuntenutu linguisticu"(Art.6.3). In prus s'Istatutu nou at a "promovere sa comunicatzione e collaboratzione cun sas ateras comunidades chi tenent sa matessi eredidade linguistica, cun acordos e tratados pro sa promotzione e sa difusione esterna de sa limba catalana" (Art.6.4).[_gbc_]
+
+
+## S'iscola in Italia e in Sardigna
+
+1) S'iscola obbrigatoria
+
+2) Sa riforma Moratti
+
+3) S'iscola segundaria de primu gradu
+
+4) S'iscola in su mundu
+
+finas de s'adotzione a distantzia
+
+
+
+
+## **Imprenta de unu poddighe**
+
+
+
+
+## vbcbnvcnvcnv
+
+
+
+
+### 23/04/2014
+
+##
+
+DEMOCRATZIA LINGUÌSTICA, LIMBAS E LIMBA SARDA
+
+### de Diegu Corraine
+
+In contu de limbas e dialetos, podimus narrere chi bi podent essere duas genias de "democratzia linguistica":
+
+a) una "_esterna"_, chi est su guvernu de sas limbas de su mundu (cun politicas linguisticas addatas), in ue cada limba tenet su deretu de mantennere e afortire s'identidade sua orale e iscrita, in paridade cun sas ateras.
+
+b) una "_interna_", chi est su guvernu de cada limba leada a sa sola, in ue cada dialetu est sa base bia e naturale de sa limba e tenet su deretu de mantennere s'identidade sua orale e iscrita, ma si faghet rapresentare, paris cun totu sos ateros dialetos de sa limba, dae una norma iscrita generale, de referentzia e de rapresentantzia pro totus, chi tenet sa funtzione de norma ufitziale. Sa norma generale, tando, no est esclusiva ma cumplementare de sos dialetos e a s'imbesse, sos dialetos tenent unu "cumplementu" in sa norma iscrita unitaria.
+
+Custa mi paret un'idea crara de "democratzia linguistica" chi balet pro totu sas limbas, finas pro su sardu. De su restu, sas limbas emergentes, chi si sunt afortende e ufitzializende, sunt sas chi s'ant cuncordadu una norma iscrita de referentzia generale pro s'ufitzialidade, mantenende sa fortza de sas richesas locales. Su sardu est sighende custu caminu, in manera democratica.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 23/04/2014
+
+## ICANN delegat su dominiu .gal
+
+### a cando .sar?
+
+Nic.gal est oramai su primu dominiu de .gal ativadu dae s'ICANN. s'organismu internatzionale chi gestit sa rete in totu su mundu. A pustis de 7 annos de traballu e cun sas firmas de apoju de 12.000 pessones e 110 entes publicos e privados galitzianos, sa posta in opera de custa prima pagina, de caratere tecnicu e de proas, cheret narrere chi sadelega formale de .gal est giai fata! A pustis de unu protzessu longu in ue sos Galitzianos, cun su voluntariadu e sas ideas craras sunt resessidos a afirmare finas in su mundu de sa Rete sa personalidade natzionale issoro.
+
+E nois in Sardigna? S'idea de otennere su dominiu .sar est betza ma, comente capitat a s'ispissu, una cosa est a nde faeddare, atera cosa est a faghere. Ma pro faghere tocat a essere de acordu e a ... si ponnere!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 25/04/2014
+
+## KOINÈ DIALEKTOS, "limba comuna"
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sa _Limba sarda comuna_ o cale si siat atera norma iscrita comuna ("_koinḗ dialektos_ 'limba comuna", comente naraiant sos Gregos), non naschet pro trascriere cada variedade locale, cun sos sonos tipicos issoro (e duncas sos grafemas), ma pro 'rapresentare' sa richesa de sos dialetos in una norma iscrita unica e generale. Comente pertocat a cada limba chi si cheret natzionale e ufitziale.
+
+Tando est totu tempus perdidu a proponnere de nche ponnere in sa norma iscrita generale s'iscritura de sas diferentzias foneticas locales. Cada die b'at semper calicunu chi s'ischidat cun propostas miraculisticas chi no afrontant sa diferentzia de funtziones limba generale/limbagios locales.
+
+Pro trascriere sos sonos locales, bastat a iscriere totus sos dialetos, cun totu sos grafemas chi bi cherent.
+
+LSC e dialetos tenent funtziones diferentes ma cumplementares.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 05/05/2014
+
+## FARSÀRIOS LINGUÌSTICOS, IN CONTU DE PRONUNTZIAS e ISCRITURA de sa LSC
+
+### de Diegu Corraine
+
+Contra a campagnas de disinformatzione pilotadas in carchi blog (pilotadas male, ca sas faulas si bident currende), custa bia rispondo a sos amigos chi mi pedint informatziones in contu de:
+
+1) **iscriere in una manera e pronuntziare in totu sas maneras possibiles** in sos dialetos o limbagios locales e de...
+2) **passare dae totu sas pronuntzias locales a una iscritura unica in Lsc**.
+
+Custu si bidet craru in sa figura chi semus publichende (_Limba sarda comuna_, RAS, pag. 17), in ue dae s'iscritura _**ogru**** **_podimus pronuntziare in cale si siat manera e a sa revessa, pronuntizende in cale si siat manera MA iscriende **_ogru_**.
+
+Duncas, _a narrere chi in Lsc b'at petzi una pronuntzia est una farsidade_. _Est totu su contrariu:** sa LSC si podet leghere in totu sos dialetos e pronuntzias locales, totus**. **E dae totu sos dialetos a sa LSC.
+
+De seguru, a fortza de repitere custa faula, tipica de farsarios linguisticos, calicunu nche podet finas ruere in sa trampa, ma sunt semper prus pagos.
+
+Ca, oramai, sa gente at cumpresu chi sa disinformatzione e sas faulas sunt manovras de gente sola e disisperada, chi, non resessende a imponnere sas ideas suas, ispartzinat calunnias e benenu pro nch'iscontzare s'unica norma chi siamus resessidos a elaborare in 15 annos de cunfrontos e cuntierras, frutu de su traballu de duas cummissiones de espertos.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 11/05/2014
+
+##
+
+### de Diegu Corraine
+
+In custas urtimas chidas m'est capitadu de dare cunferentzias pro faeddare de limba sarda e tenores, poetas, cantadores. Unu cunfrontu mescamente cun pessones interessadas a su tema, est craru, e protagonistas de su cantigu in sardu.
+
+Unu de sos temas importantes est istadu su tempus venidore de sa limba sarda._ Totus semus istados de acordu chi, lassende a cada unu sa possibilidade de faeddare su limbagiu suo, bi bolet una norma iscrita comuna pro totu sos Sardos_, pro assegurare a sa limba nostra un'impreu ufitziale, comente sos Sardos ant fatu in seculos de soberania.
+
+De seguru nemos at propostu --pro faghere una norma iscrita comuna-- sa limba de sos poetas, cantadores, tenores, coros. Pro resones craras: su bonu de sos improvisadores e cantadores non tenet un'idea formale de sa limba, nche ponet unu muntone de italianismos si custos lis servint pro faghere rima, non sunt pessende a comente iscriere sos faeddos ma a comente los pronuntziare.
+
+Est craru, duncas, chi no est dae custa categoria de "praticos" de sa limba orale (cun totu sas variedades locales possibiles) chi podet bennere una norma iscrita. A pedire _limba iscrita_ a chie est praticu de _limba orale_, faeddada, est un'ispropositu.
+
+Tando est petzi populismu de sa peus genia s'idea de chie pessat chi una norma de sa limba sarda devat essere fata o si devat fundare in sa/sas limbas de sos cantadores e de sos poetas. Una norma iscrita comuna, natzionale sarda, subralocale e de impreu guvernativu, formale, didaticu, sientificu, devet essere frutu de un'istudiu profundu de totu sos aspetos, variedades e registros de sa limba, e devet essere sestada sena una visione localistica, mediende in intro de totu su sardu, sena istabilire lacanas internas, chi non tenent perunu sentidu linguisticu.
+
+In custa epoca, sos Sardos punnamus a nos guvernare a sa sola. Pro custu nos servit unu sardu natzionale ufitziale, cun una norma iscrita comuna. Non pro cantare in palcu ebbia. Sende chi custa atividade est unu de sos sinnales primos de sa vitalidade de sa limba nostra.
+
+In totu su mundu de sas limbas natzionales emergentes, sas normas iscritas comente sa Lsc sunt fatas tenende contu de sa traditzione litetraria iscrita (chi no est mai localista) cunfrontadas cun totu sas variedades locales, dae espertos de limba, in oras, dies, meses de cunfrontu, non dae improvisadores, imborduleris, mitomanes, miraculistas cun visiones messianicas. A sestare una norma no est comente a giogare una partzida a botza.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 14/05/2014
+
+##
+
+ALLOMORFOS E GEOSINONIMOS: dae su 2006, sa richesa de su sardu in sa LSC
+
+### de Diegu Corraine
+
+In su ditzionariu de su sardu intrant **_paraulas_** e _**termines**_.
+
+Leghende su manualeddu de sa LSC publicadu in pdf in sa Rete, ischimus chi est in sa natura matessi de custa norma, dae su 2006, sa possibilidade de:
+
+………………
+
+_**f** -- S_celta di forme neutre per usi scientifici/didattici, es. **_ainu_**, accanto a forme di uso piu familiare o letterario,
+
+es. _molente_, _poleddu_, ecc.;
+
+………………
+
+Duncas, in Lsc intrant totu sos faeddos de su sardu, lematizados cunforma a sas regulas ortograficas suas: sos _allomorfos_, chi sunt rapresentados dae una forma iscrita, e sos _geosinonimos_.
+
+Est craru, duncas chi, comente resurtat in sa figura, in s'isseberu de una mediatzione intre sos resurtados reales de su lat. -C-, pro es. PACEM, sa proposta "**_paghe_**" est petzi unu '_primus inter pares_' de mesania (sena chi b'apat peruna lacana intre custos dialetos, ma, s'in casu, continuidade). Tando est craru chi _pahe_, _paºe_, _paghi_, _page_, _paxe_, _paxi_, sunt tratados comente allomorfos de '**paghe**' chi los rapresentat comente modellu iscritu. Duncas, si tratat de **allomorfos** (formas diferentes de unu matessi faeddu chi tenet sa matessi origine). Comente intrat in sa LSC sa forma iscrita "**paghe**", gasi etotu '**lughe**', '**pighe**', etc. E gasi sighende pro sos ateros fenomenos in ue b'at diferentzias foneticas locales.
+
+Imbetzes, in sa matessi fig., sos faeddos '**magra**', '**mantza**', '**taca**', sunt vocabulos de origine diferente che definint su matesssi cuntzetu, in logos diferentes. Si tratat duncas de "geosinonimos". E geosinonimos chi intrant il Lsc sunt: **faeddare**, **arresonare**, **chistionare**, **allegare**. E "**cungiare**, **tancare**, **serrare**", etc.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## LIMBA SARDA COMUNA, su testu in pdf
+
+### Su documentu originale publicadu in formadu pdf dae sa Regione Autonoma de Sardigna, 2006, tenende contu de sas propostas de Contini, Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis
+
+#_Diegu Corràine_
+
+Incarca in su TÌTULU si cheres iscarrigare su documentu
+
+
+## Sa gara de cantzones Liet-Lavlut
+
+Chimbe de custas sunt cantzones chi no ant mai partetzipadu a sa gara. Sas limbas sunt: Manx, Votianu, Romani e Mienchielu e su finnicu-isvedesu. Sa giuria de sa Liet-Lavlut at isseberadu sos undighi finalistas intre sessanta cantzones in bintighimbe limbas chi ant a garegiare su batordighi de santugaine.
+
+A parrere de Johan Sara, membru de sa giuria, custu est istadu unu compitu difitzile meda, ca su livellu de sas cantzones fiat artu. Comente pro esempru sa calidade musicale de sas limbas de comunidades minores che a su Manx o a su Votianu, presentes pro sa prima bia in sa gara. S'isula de Man at a essere rapresentada dae su grupu Moot cun una versione tzeltica de musica cun bassos e tumbarinos. Su Votianu, est una limba faeddada dae petzi 25 pessones in biddas a lacanas de su territoriu Estonianu-Russu, at a essere rapresentadu dae su grupu Raud Ants. Issos, chi sunt cuntentos meda de s'invitu, sonant una musica chi descrient comente "metallica populare". Su Liet-Lavlut presentat pro sa prima bia peri unu grupu Rom. Pro santugaine su grupu "Karavan Familia" at a biagiare dae s'Ungheria a Sampi (in Laponia) pro partetzipare. Su "Karavan Familia" sonat musica cuntemporanea de sos Romanis.
+
+Mienchieli, una limba minoritaria de su nord de s'Isvetzia, at a essere rapresentada dae su grupu Jord chi sonat musica cuntemporanea populare. Su matessi si podet narrere pro su grupu Finlandesu-Isvedesu Gjallarhorn chi tenet giai fama internatzionale. Sos ateros finalistas sunt: Arbegarbe, unu grupu friulanu dae s'Italia, Brian OhEadhra, unu cantante Gaelicu de s'Iscotzia, Gari, unu grupu bascu e Narf, unu trobadore cuntemporaneu de sa Galitzia. Sweblul, chi est su ramu Isvedesu de s'Ufitziu Europeu de sas Limbas Minores, onni annu organitzat sa gara de cantzones in collaboratzione cun ateras organitzatzione culturales comente sa « Liet Foundation ». Sas cantzones ant a essere trasmitidas in sa radiu e ant a essere votadas cun messagios eletronicos.
+
+
+
+## LIMBA SARDA COMUNA, RAS 2006
+
+Incarca in su TÌTULU si cheres iscarrigare su documentu
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 17/05/2014
+
+## S'ÈSTONE, DAE SOS DIALETOS A SA LIMBA ISTANDARD
+
+### de Diegu Corraine
+
+Hiiumaa:
+Saaremaa:
+Muhumaa:
+Laanemaa:
+Vigala:
+Kihnu:
+Harju-Risti:
+Kuusalu:
+Jarvamaa:
+Northern-Virumaa:
+Vaivara:
+Kodavere:
+Karksi:
+Southern-Tartumaa:
+Vorumaa:
+Setomaa:
+
+Meide oobik aa seaesta maeale lain
+Meile oobik oo siasta maale laind
+Meite Öobik uo sieoasta mojale lain
+Meite arjalend oo tanakond maale lain
+Mede kunnilind uu tanabo maeale laind
+Mede kunniljond ond tanavasta maalo lain
+Mete uobik oo tanabu maeal lain
+Meie uobik on tanavu muuale mend
+Me oitselind on tanavu maale laind
+Meie kirikiut one tanavu mojale lahand
+Mei sisokaine ono (olo) tana vuo mojale menno
+Meie sisask one tanavuade mojale lahnud
+Mee kirikuut' om tao muial lannu
+Meie tsisask om tinavu muiale lannu
+Mii sisask urn timahavva muialo lannuq
+Mii sisas'k om timahavva muialo 1'anuq
+
+Istandard ÈSTONE: **Meie oobik on tanavu mujale lainud**
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 17/05/2014
+
+## S'ÈSTONU, DAE SOS DIALETOS A SA LIMBA ISTANDARD: UNA LIMBA UFITZIALE, DE ISTADU
+
+### de Diegu Corraine
+
+Non so de seguru un'espertu de limba estona, ma non bi cheret nudda a si documentare. Amus semper tentu curiosidade manna pro custa limba de una natzione de 1.300.000 abitantes in unu territoriu de 45.000 km2, indipendente dae s'Imperiu russu in su 1918, dae s'Urss in su 1991.
+
+Leghende su libritu de Urmas Sutrop "_Estonian Language_" (Tallinn, 2000), amus bogadu a campu unos cantos datos chi tratant de s'istoria de sa limba estona e de sa norma sua. Dae sa mapa dialetale chi publicamus, cumprendimus cantu s'estonu est partzidu in dialetos e comente dae sos dialetos sunt resessidos a nche tirare una norma iscrita unitaria.
+
+Sos babbos de su protzessu de elaboratzione de una "normativa" unitaria de su _eesti_ sunt istados **Johannes Voldemar Veski** (Vaidavere, 1873 - Tartu, 1968), linguista, cumpiladore de ditzionarios e terminologu; **Johannes Aavik** (Poide,1880 - Istocolma,1973), filologu e linguista.
+
+Sa limba estona no est una limba indoeuropea, e apartenet a sa camba finnica de su grupu ugro-finnicu de sas limbas, paris cun su finlandesu e ateras limbas prus minores. S'estonu est diferente dae su finlandesu, cantu s'inglesu dae su Frisonu. Sa diferentzia intre estonu e ungheresu, comente su tedesca ade su persianu.
+
+Su _eesti_ est sa limba ufitziale de s'Estonia, presente dae s'iscola elementare a s'universidade. Est finas sa limba istandard, normale, de sa sientzia moderna (biologia, astronomia, informatica, semiotica, etc.). S'estonu l'impreant in s'esertzitu, in teatru, in su giornalismu, e totu sas classes sotziales.
+
+Su _eesti_ istandard, e no unu de sos dialetos suos, est finas limba ufitziale de sa Unione Europea.
+
+Sa cunviventzia de sos dialetos estonos cun s'istandard est unu modellu de interessu mannu finas pro nois Sardos si punnamus a sa soberania, contra a cale sia siat visione folclorica, localista, autolesionista, divisionista.
+
+Hiiumaa: Meide oobik aa seaesta maeale lain
+Saaremaa: Meite oobik oo siasta maale laind
+Muhumaa: Meite uobik uo sieoasta mojale lain
+Laanemaa: Meite arjalend oo tanakond maale lain
+Vigala: Mede kunnilind uu tanabo maeale laind
+Kihnu: Mede kunniljond ond tanavasta maalo lain
+Harju-Risti: Mete uobik oo tanabu maeal lain
+Kuusalu: Meie uobik on tanavu muuale mend
+Jarvamaa: Me oitselind on tanavu maale laind
+Virumaa settentrionale: Meie kirikiut one tanavu mojale lahand
+Vaivara: Mei sisokaine ono (olo) tana vuo mojale menno
+Kodavere: Meie sisask one tanavuade mojale lahnud
+Karksi: Mee kirikuut' om tao muial lannu
+Tartumaa meridionale: Meie tsisask om tinavu muiale lannu
+Vorumaa: Mii sisask um timahavva muialo lannuq
+Setomaa: Mii sisas'k om timahavva muialo l'anuq.
+
+Istandard ÈSTONU: **Meie oobik on tanavu mujale lainud**
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 21/05/2014
+
+##
+
+DIE DE SA SARDIGNA e LIMBA SARDA COMUNA
+
+### de Diegu Corraine
+
+A bos l'ammentades, in su 1993, cando sa RAS at istituidu sa DIE DE SA SARDIGNA, sa cuntierra cumintzada dae sos contrarios? Naraiant chi sa data istabilida (su 28 de abrile de su 1794) non fiat un'isseberu bonu, ca ammentaiat un'istoria de cunflitu.
+
+E nde proponiant semper ateras. Ma no nde lis andaiat bene mancu una.
+
+Deo apo semper pessadu chi cale si siat data alternativa no los diat aere acuntentados, ca sa contrariedade issoro fiat a tennere una FESTA NATZIONALE SARDA. Su malu non fiat sa "data" ma s'idea matessi de dare fundamentu a unu reconnoschimentu annuale de sa Natzione Sarda.
+
+In sa matessi manera, pesso chi, como, sos contrarios a sa Limba sarda comuna sunt contrarios a s'idea matessi de tennere una norma iscrita comuna, un'istandard iscritu ebbia de una Limba natzionale ufitziale.
+
+Duncas, no est a sa norma atuale de LSC chi sunt contrarios (chi est una forma chi podet essere semper cambiada, comente solutzione cuncreta), ma sunt contrarios a s'idea matessi de una limba natzionale. Est pro custu chi, in definitiva, nde proponent duas, tres. etc, bastis chi non siat 1!
+
+B'at un'atera genia de contrarios a sa LSC: sos chi cherent sa limba personale issoro leada a modellu!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 25/05/2014
+
+##
+
+REPÙBLICA DE CAMPADÀNIA: SEPARATISMU LINGUÌSTICU E POLÌTICU-TERRITORIALE
+
+### de Diegu Corraine
+
+Oramai no est prus unu segretu, sos membros de su grustigheddu de concheddas chi at fatu dannu in cale si siat partidu in ue sunt intrados, chi ant semper partzidu su sardu in duos pro nde negare s'ufitzialiade, sunt essende a campu cun ideas e propostas de separatismu politicu e territoriale, cumintzadas cun su separatismu linguisticu. In manera crara lu narat s'art. "Sa natzioni campidanesa" de Abdullah Luca de Martini publicadu de reghente dae Vitobiolchini.it. E crara est sa paraula de ordine: "Campidanu libberu"! Un'articulu chi misturat mitomania, fundamentalismu religiosu, innorantzia linguistica e disinformatzione.
+
+Custos sunt sos efetos craros de sa teorizatzione e pratica de separatismu linguisticu de sas Universidades sardas e de una parte de sos moimentos chi si definint soberanistas e indipendentistas e chi sunt petzi un'istrumentu de s'assimilatzione linguistica in favore de s'italianu.
+
+Sa cosa curiosa est chi, cun s'agiudu de sos linguistas, dae unu territoriu, su Campidanu, de in pessu 1850 km2, si sunt imbentende una natzione noa, a bandas dae sa sarda, chi cheret "leare sas terras de su Papa". Custos natzionalistas camPadanesos nostros si cherent allargare a unu territoriu de unos 12.000 km2 (su mesu de sa Sardigna), cun s'iscusa chi custos sunt de limba campidanesa! Duncas, non sunt separatistas ebbia ma finas espansionistas! In palas de sos chi negant sa limba sarda e s'unidade sua, proponende duas limbas, b'at pessonagios chi ant semper gherradu pro ponnere sos Sardos s'unu contra a s'ateru, pro semenare odiu e benenu.
+
+Ma in particulare, est unu pessonagiu istrangiu che a Eduardo Blasco, aposentadu dae annos in s'universidade, chi, in cambiu de operare pro mantennere aunida sa limba nostra, at iscaminadu chentinas de istudentes, semende odiu e separatismu linguisticu, ammaniende sos istudenteddos prus debiles e mitomanes a sas ideas malas suas. At semper gherradu e sighit a gherrare contra a s'unidade de sa limba nostra, finas cando at firmadu e atzetadu sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada. Est issu chi, abbandonende su territoriu de sa dialetologia, dae 30 annos est alimentende sa teoria, s'ideologia chi sas limbas sardas sunt duas, logudoresu e campidanesu, e chi diant essere naschidas in epocas diferentes, e chi diant essere incumpatibiles a pare, e chi, duncas, no est possibile una norma sarda iscrita unica. Una teoria chi como est dende sos frutos suos, cun craresa. Unu pessonagiu istrangiu chi, comente unu colonialista de ateros tempos, catalanu o ispagnolu, alimentat s'odiu linguisticu internu.
+
+Forsis montados dae sa crisi ucraina e dae sa formatzione de sa Republica de Crimea, sa fantasia de sos "fundamentalistas" nostros de religione camPadanesa, est in fines essida a campu in manera coerente: cumintzant cun su separatismu linguisticu pro arribabre a su separatismu territoriale, sa _**Republica de CamPadania**_.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 26/05/2014
+
+## Sos "indipendentistas" e "soberanistas" sardos imparent a beru dae Catalanos, Bascos e Galitzianos.
+
+### de Diegu Corraine
+
+In custas oras post-eletorales europeas acuntesset de leghere messagios, mescamente in FB, de unu muntone de "indipendentistas" sardos "arretos" ca in Catalugna e Paisu Bascu ant bintu in sas Europeas sas formatziones indipendentistas!
+
+Mancu unu de custos, pero, chi narat chi sos Catalanos e sos Bascos sunt gherrende pro s'autodeterminatzione ca tenent una cussentzia natzionale forte formada in s'unidade de sa limba natzionale issoro, chi tenet, mancu male, una norma iscrita unica. Catalanos, Bascos, e finas Galitzianos, praticant su "deretu de detzidere" cada die cun sa limba issoro normativizada.
+
+E nemos, de custos, chi narat chi su prus de custa fortza lis derivat, a Catalanos, a Bascos e Galitzianos, dae custu "motore" de unidade natzionale chi est sa limba unitaria!
+
+Forsis no l'ischint (o faghent sa finta de no l'ischire). E forsis est pro custu chi una parte de custos sardos chi si definint "indipendentistas" e "soberanistas", gherrant in manera autolesionista e localista contra a s'unidade de sa limba sarda. E semenant odiu contra a ateros sardos chi sunt faghende sa parte issoro pro afortine sa limba sarda.
+
+Ma ite tenent in conca?
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 27/05/2014
+
+##
+
+### de Diegu Corraine
+
+Leghende sa _Unione Sarda_ de su 26/5/14, sunt essidas a campu, paris cun ideas de bonu sensu, sas ideas de semper, contrarias a s'unidade de su sardu de sos pessonagios solitos.
+
+In particulare, unu pessonagiu istrangiu che a **_Eduardo Blasco_**, aposentadu dae annos in s'universidade sarda, chi, in cambiu de operare pro mantennere aunida sa limba nostra, at semper iscaminadu chentinas de istudentes, semenende odiu e separatismu linguisticu, ammaniende sos istudenteddos prus debiles e mitomanes a sas ideas malas suas. At semper gherradu e sighit a gherrare (in totu sos articulos e libros suos) contra a s'unidade de sa limba nostra, finas pustis de aere firmadu e atzetadu sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada in su 2001.
+
+Est issu, Blasco, chi, abbandonende su territoriu de sa dialetologia, dae 30 annos est intradu in su territoriu de sa politica linguistica, alimentende sa teoria, antis s'ideologia, chi sas limbas sardas sunt duas, logudoresu e campidanesu, e chi diant essere naschidas in epocas diferentes, e chi diant essere incumpatibiles a pare, e chi, duncas, no est possibile una norma sarda iscrita unica. Una teoria chi non tenet perunu sentidu linguisticu (chi linguistas de gabbale comente Micheli Contini ant decraradu comente farsas), chi como est dende sos frutos negativos suos, cun craresa, sighende a dare fortza a sa currente contraria a s'unidade de su sardu.
+
+Unu pessonagiu istrangiu chi --lu repitimus--, in cambiu de aunire comente diat devere faghere unu chi s'est semper bantadu de essere catalanu, est faghende una gherra politica dannargia, comente unu colonialista de ateros tempos, catalanu o ispagnolu, alimentende s'odiu linguisticu e su partzimentu internu.
+
+Si Blasco fagheret pro su catalanu su chi est faghende contra a su sardu, nche lu diant dispatzare a puntas de pee dae Catalugna.
+
+Oramai nche semus istracos de custa "linguistica" chi, profetende de una positzione de "neutralidade" academica finta, faghet politica linguistica in manera ideologica, colonialista e separatista, contra a s'unidade de sa limba nostra.
+
+A foras dae sas universidades sardas custa genia de linguistica!
+
+Finas ca, comente nos imparant ateras limbas, s'istandardizatzione no l'ant mai promovida e atuada sas universidades ma sos espertos de limba chi punnant a sistematizare e dare fortza a sa limba natzionale pro nd'otennere s'ufitzialidade. Custu non cheret narrere chi semus contrarios a sos istudios linguisticos e dialetologicos, chi sunt indispensabiles in cale si siat opera de istandardizatzione. Ma chi semus contrarios a s'impreu "politicu" e "ideologicu" de sa dialetologia contra a s'unidade e a s'ufitzialidade de sa limba sarda.
+
+Finas un'ateru pessonagiu, **_Roberto Bolognesi_**, chi s'at semper atribuidu titulos academicos, at postu su parrere suo in su matessi articulu de sa _US_, mustrende sa natura bera sua de pessonagiu astrolicu e sena cabu.
+
+Bolognesi est famadu ca no at mai tentu coerentzia in contu de limba, at semper cambiadu idea in sos annos (bastis de afirmare s'ego maniacale e mitomane suo), proponende semper solutziones istrambotigas e miraculisticas: dae proponnere, a sa prima, su baroniesu comente modellu istandard, a, como, su casteddargiu; dae ponnere sa firma in sa LSU e pustis in sa LSC, finas a torrare a sa passione sua, sa binomia logudoresu/campidanesu, cunforma a su modellu de sa "polinomia" a sa corsicana, in pratica sas duas "limbas" de Blasco.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 03/06/2014
+
+## NASCHET SU COORDINAMENTU PRO SU SARDU UFITZIALE / CSU
+
+### Chie est de acordu cun sas finalidades de su CSU podet aderire
+
+Sa situatzione generale de sa politica linguistica oe in Sardigna (mancat una lege ispetzifica pro s'avaloramentu de su sardu; mancat su Pianu triennale de is interventos de promovimentu e avaloramentu de sa cultura e de sa limba sarda cunforma a s'art. 12 de sa L.R. 26/1997; bolet annoadu s'Osservatoriu regionale pro sa cultura e sa limba sarda cunforma a s'art. 5 de sa L.R. 26/1997) e una filera de cosas acontessidas in is urtimas chidas (iscadentzia de s'incarrigu de su Diretore de su Servitziu Limba e Cultura Sarda de sa R.A.S.; aprovatzione de su Patu de istabilidade internu de sa R.A.S. chi no assignat pro is interventos in favore de sa limba sarda sa prioridade de ispesa chi ddis deghet; perigulu de acorpamentu de is servitzios de sa R.A.S. vacantes e duncas fintzas de su Servitziu Limba e Cultura Sarda) faghent naschere - a manera legitima - prus de unu pistighingiu in contu de su benidore de sa limba sarda, pro more ca non si bidet oe unu disignu craru de programmatzione de interventos pro dd'avalorare.
+
+Custos cunsideros de importu faghent naschere s'apretu de dare vida luego a unu COORDINAMENTU PRO SU SARDU UFITZIALE, cun sa punna de ponnere a disponimentu de is istitutziones, de is faeddadores e de chie totu est interessadu documentos, materiales, consigios, istrategias, fainas chi portent a un'avaloramentu beru de sa limba sarda in cale si siat cuntestu sotziale de impreu e a s'ufitzializatzione sua in s'Amministratzione publica, in s'Universidade, in s'Iscola, in sa Cresia.
+
+_**SARDU UFITZIALE** est abertu a sa partetzipatzione e a su cuntributu operativu de chie (tzitadinos, insignantes, operadores de sa limba, intelletuales, assotzios culturales, assotzios de categoria, sindicados, movimentos e partidos politicos, impresas, e sighende) tenet a coro sa sorte de sa limba sarda e cumpartzit s'idea de s'ufitzializatzione cuncreta sua_, ponende*si a disponimentu de is istitutziones chi depent ponnere cambas a una politica linguistica seria e atziva in Sardigna, sighende s'andala de is fainas acumpridas e/o incarreradas in is urtimos annos dae sa Regione Autonoma de Sardigna e pighende in su cunsideru giustu sa netzessidade de sighire a promovere una norma comuna pro is impreos iscritos de su sardu.
+
+Casteddu, 27 de maju de su 2014
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Su Tzile in favore de sa Corte Penale Internatzionale
+
+Su guvernu de su Tzile at fatu ischire chi at a reconnoschere sa Corte Penale Internazionale, s'organismu chi podet giudicare subra de sos crimines de gherra, faghende creschere s'arriolu de s'aministratzione americana. Su ministru de sos Èsteros, Alejandro Foxley, at naradu chi at a essere un'isballiu chi sos IUA ant a pessare de ponnere santziones a su Tzile, ca sos duos Paisos sunt istados semper amigos. "Tzertu, su Cpi at a essere aprovadu - at naradu su ministru tzilenu - e mi paret chi sos IUA como devent abaidare sa realidade", cunfirmende finas chi belle totu su parlamentu at sustennidu sa detzisione de ratificare su tratadu chi at istituidu sa Cpi. Difatis, sos IUA no ant mai ratificadu sa naschida de su Cpi pro una resone ebbia: sa giurisdizione de custu organismu diat podere tocare peri a carchi tzitadinu americanu, mescamente a carchi militare. Ma su chi at surpresu su guvernu de su Tzile est su fatu chi sos IUA ant naradu chi ant a ponnere santziones militares chi su guvernu tzilenu at a firmare in favore de su tribunale.
+
+"Si sos IUA ant a ponnere a beru santziones, semus coordinados cun sas Fortzas Armadas - at naradu su ministru Foxley - e amus giai elaboradu unu pranu alternativu pro arribare a tennere su propiu totu su chi servit a s'esertzitu nostru.[_lmr_]
+
+
+### 07/06/2014
+
+## Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale / CSU, ASSEMBLEA GENERALE, 14 DE LÀMPADAS, SANTAJUSTA (OR)
+
+### "Sardigna 2014. Politica linguistica: Annu Zero?"
+
+Su **Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale** s'addoviat in assemblea generale, pro sa prima bia, sabadu su 14 de custu mese in Santa Justa (Aristanis) a sas 17.00 in su Tzentru Tzivicu de su comunu in pratza Othoca.
+
+Su titulu de s'addoviu at a essere:
+
+Sunt invitados totu sos chi ant aderidu paris cun sos chi bolent aderire e finas sos chi diant cherrere aderire, ma tenent dudas. E tando a partetzipare est sa manera megius pro si nche bogare sas dudas, abbarrare o si nch'andare.
+
+CSU est unu assotziu non formalizadu chi cheret printzipiare un'atzione de vigilantzia, informatzione e cunfrontu _cun_ e _pro_ sa politica linguistica de sa limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna.
+
+Su chi paret dae deretu est chi sa limba sarda non siat una prioridade urgente pro su guvernu regionale e chi arriscant de lassare colare su tempus sena atos cuncretos, chi, sena issos, sos dannos a sa limba podent essere posca sena mediu .
+
+In custos urtimos deghe annos, guvernos de manca e de dereta, ant acumpridu una politica linguistica chi at produidu efetos bonos e finas una 'renaschida' de sa chistione. Sos resurtados de custa revesa de sa limba si sunt bidos finas in sas polemicas urtimas in contu de istandardizatzione e assentos dirigentziales regionales.
+
+Su pruere de sos polemistas paret negativu, ma imbetzes est, finas sena bolere, su sinnale pretzisu chi sa chistione de sa limba est bia, carculada e presente in s'opinione publica sarda. Su chi tocat e meresset est chi bi cheret atentu e finas una capatzidade detzisionale pro parare fronte a unu beranu nou de sa limba chi non podet e non depet mudare in atongiu primidiu.
+
+Comente narat su documentu fundativu de CSU, s'istadu de sa chistione apessamentat. Sa situatzione generale de sa politica linguistica oe in Sardigna (mancat una lege ispetzifica pro s'avaloramentu de su sardu; mancat su Pianu triennale de is interventos de promovimentu e avaloramentu de sa cultura e de sa limba sarda cunforma a s'art. 12 de sa L.R. 26/1997; bolet annoadu s'Osservatoriu regionale pro sa cultura e sa limba sarda cunforma a s'art. 5 de sa L.R. 26/1997) e una filera de cosas acontessidas in is urtimas chidas (iscadentzia de s'incarrigu de su Diretore de su Servitziu Limba e Cultura Sarda de sa R.A.S.; aprovatzione de su Patu de istabilidade internu de sa R.A.S. chi no assignat pro is interventos in favore de sa limba sarda sa prioridade de ispesa chi ddis deghet; perigulu de acorpamentu de is servitzios de sa R.A.S. vacantes e duncas fintzas de su Servitziu Limba e Cultura Sarda) faghent naschere - in manera legitima - prus de unu pistighingiu in contu de su benidore de sa limba sarda, pro more ca non si bidet oe unu disignu craru de programmatzione de interventos pro dd'avalorare.
+
+De custu e de ateru amus a resonare in Santa Justa. S'isterrida l'ant a faghere sos promotores, a pustis cada unu podet faeddare e narrere sa sua.
+Non mancheis.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 07/06/2014
+
+## ISCOLA "DE" E "IN" SARDU: ORALIDADE E ISCRITURA, NORMA ISCRITA COMUNA E VARIEDADES DIALETALES
+
+### de Diegu Corraine
+
+Gratzias a sa leges in vigore, mescamente sa 482/99, s'iscola dat sa possibilidade de imparare "su" sardu e sas materias (totus) "in" sardu.
+
+S'in casu, est su maistru chi devet faghere cada isfortzu pro addatare su limbagiu suo a su de sos iscolanos.
+
+Sigomente su sardu est una limba chi assegurat s'intercumprensione a pare in su territoriu linguisticu suo, siat su maistru siat sos iscolanos ant a podere impreare cada unu su limbagiu suo.
+
+Siat comente si siat, su maistru devet faghere imparare sa currispondentzia de sa variedade locale (orale e iscrita) cun sa norma iscrita generale, comente podet essere sa Lsc.
+
+E sos libros e materiales didaticos? Unos cantos materiales los podent ammaniare, finas in sas variedades locales, maistros e professores chi los podent imprentare cun unu fotocopiadore o imprentadoras laser.
+
+Cunforma a su dinare a disponimentu e a su cumbeniu, b'at a aere libros iscritos in variedade locale (de materias locales) e in sa norma generale (sos ateros).
+Ma, a su solitu, libros e entziclopedias in pabiru, pro resones economicas e de economia de iscala, no at a cumbennere a los iscriere in sa variedade locale.
+
+In prus de su materiale imprentadu in pabiru, sas tecnologias de sa Rete internet podent cunsentire de iscriere testos in cada variedade locale o sighende una norma iscrita ebbia, generale pro totus, ma cun sas pronuntzias locales.
+Est craru chi, prus est generale e costante s'iscritura e prus at a creschere s'intercumprensione e intercambiabilidade de sos documentos, e sa lestresa pro los leghere in totu sa Sardigna.
+
+Totu ideas, custas, chi naro, iscrio e repito dae decadas, ma chi sa disinformatzione, interessada a ispartzinare benenu, cuat o deformat!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 08/06/2014
+
+## **Intre localismu e universalismu, tocat a afortire sa limba, sa cultura e s'identidade nostra**
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sa mundializatzione de sos mercados e de sa produtzione culturale arriscant de catzare balore e, duncas, "mercadu" a eventos, particularidades e identidades linguisticas e culturales chi non tenent sos "numeros" zustos pro esser cumpetitivos. Si sos contos economicos sunt sa regula pro istabilire su torracontu de una mercantzia e, duncas, si cumbenit a la produire o nono, cunforme a sa cantidade chi sa clientela est disposta a comporare, est craru chi una produzione in iscala manna est prus cumbeniosa, mescamente si garantit uniformidade e calidade costante.
+
+Ma, si podet narrer sa matessi cosa pro sas culturas e pro sas limbas, chi suntcarateristicas -e a bias"unicas"- propiu ca sunt minores e si sunt sarvadas ca istaiant e sighint a istare in logos "perifericos": in un'isula, in pitzu a unu monte, a s'atera ala de unu riu mannu, o in logos poveros sena richesas naturales o male sanos? Populos e natziones chi tenent istoriai millenarias, testimonzos de sa calidade prus manna de s'umanidade: sa diversidade.
+
+De culturas e limbas minores nd'est prenu su mundu. A su puntu chi si podet narrer chi sa "majoria" de s'umanidade est fata de "minorias"; una parte gasi importante de su mundu chi unu numeru ispetziale de su _Curreu de s'Unesco_ de su 1986 fiat intituladu "Natziones minores, culturas mannas". Sinzale finas chi in custu mundu relativu su cuntzetu de "mannu" tenet unu sentidu petzi si esistit su "minore", e a s'imbesse puru. E tando sa diferentzia etnica e linguistica est unu bene gasi mannu comente est unu bene sa diferentzia de sas familias animales o vezetales; antis galu de prus, si nois omines nos creimus a beru sos meres de sa natura.
+
+Tando, pro sas natziones e limbas minores (chi in sos logos in ue istant e pro sa zente chi nd'est parte sunt "mannas"), non podent baler sas lezes fritas de s'economia, de su torracontu. Issas, in s'interessu de totu s'umanidade, devent sighire a esister, finas (o mescamente) contra a sas lezes de su mercadu.
+
+Est pro custu chi sos populos e sas limbas minores devent tenner unu fortilesa e una cussentzia prus mannas pro si preservare e pro s'isvilupare. Ca sos populos che a su nostru sunt inghiriados de fortzas contrarias, economicas e culturales meda fortes, e arriscant un'influentzia negativa duas bias, in duos livellos diferentes:
+
+-- sa prima benit dae sa limba e dae sa cultura de sa majoria de s'istadu. Custa, presentende-si comente modellu forte, minetzat tretos mannos de sa limba nostra isterica, si non sa natura sua matessi e su deretu suo a esister che limba diferente e libera;
+
+-- sa segunda nos benit dae foras de s'istadu, dae su cosmopolitismu sena anima ne identidade, propostu cun totu sas fortzas dae custa mentalidade noa (sena tempus nen logu) chi tenet in sa limba e cultura angloamericana sos modellos suos universales.
+
+Duncas, nois semus custrintos a gherrare duas bias prus de sos ateros, cun s'idea crara de ite nos isetat si no lu faghimus, cun unu disinnu craru pro nos garantire unu tempus benidore.
+
+Sa tensione permanente intre localismu e universalismu presente in s'istoria de totu s'umanidade non nos podet afogare si amus a cumprender chi:
+
+-- non b'at culturas e limbas "mezus" e culturas limbas "peus", b'at petzi culturas e limbas diferentes, liberas de s'isvilupare e esser ufitziales in sa terra issoro o dominadas e afogadas;
+
+-- sa cultura e sa limba nostra balet cantu sas aterase tenet sas matessi possibilidades de ateras pro esser mediu de comunicatzione de una sotziedade moderna;
+
+in logu nostru, su sardu devet esser sa limba prima, ca issa est sa limba naturale, propia, istorica, de s'isula nostra;
+
+-- petzi nois podimus gherrare, in logu nostru, pro isvilupare sa cultura e sa limba sarda, contra a sos intentos de nos deculturare e livellare sas diferentzias;
+
+--non podimus pessare o isetare chi "cras" resessamus a fagher mezus, prosa limba sarda e sa cultura nostra, su chi non resessimus a fagher (o "non cherimus") "oe";
+
+Nois creimus in s'ufitzialidade e la cherimus, comente ateras natziones cherent s'issoro.
+
+Tando, fortes de sas fortzas culturales mezus, espressadas dae su populu nostru, cun s'azudu de sas lezes in favore votadas dae su guvernu sardu, italianu e de sos printzipios istabilidos dae sas Cartas internatzionales, cherimus chi s'istoria nos torret totu su chi nos devet: sa libertade de esser "limba", in paridade de dinnidade e de oportunidades; limba de totus, sena diferentzia de idea politica, reliziosa, sotziale; limba de sa raighina ma finas limba moderna, de sa cultura, de sos medias, de s'aministratzione, de s'iscola, de sas sientzias.
+
+Duncas, bi cheret una politica linguistica zenerale, de totu sa sotziedade e non de s'iscola ebia, de totu su Guvernu sardu e non de s'Assessoradu de sa Cultura ebia, a manera chi "totu" sa sotziedade nostra podat funzionare, in totu sos ambitos e setores, in limba sarda, e finas in sa limba de s'istadu, comente previdet sa Carta Europea de sas Limbas. Pro custu, amus a dever elaborae istrumentos zuridicos noos e coerentes cun custa prospetiva.
+
+Finas sa "educatzione linguistica" at a dever esser no iscolastica ebia, ma sotziale e permanente: amus a dever imparare in totue su sardu ca sa limba nostra at a deveresser presente in totu sas ocasiones publicas, iscritas e orale, cun una "visibilidade" cumpreta chi nos inghiriet totus, comente oe nos capitat cun s'italianu. Si cherimus unu tempus benidore pro su sardu, bi cheret s'azudu de totus, de s'iscola publica, de sa privada, ma finas de totu sas entidades, de totu sos medios (informaticos, telematicos, etc.) chi azuant una limba libera a esser "normale" in sa sotziedade. Lu podimus fagher, custu, petzi si amus a creer in una limba moderna e unitaria, chi aunat totu sos Sardos in sas ocasiones comunicativas zenerales e formales, mantenende sas espressiones locales in sas ocasiones informales e comunitarias.
+
+_Diegu Corraine, __diretore de s'editzione sarda __de su Curreu de s'Unesco (_ghennarzu 2001)
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 09/06/2014
+
+## S'**Euskara batua**, "limba basca unificada", est sa norma istandard orale e iscrita de su bascu, duncas limba ufitziale.
+
+### de Diegu Corraine
+
+S'**Euskara batua**, in sardu "bascu unificadu", est sa norma istandard orale e iscrita de su bascu. Su EB est una norma elaborada, cumplementare a sos dialetos, promovida dae sa _Real Academia de la Lengua Vasca - _**_Euskaltzaindia_**, fundada in su 1918, comente Istitutzione Academica ufitziale chi "dat cara", guvernat, sa limba basca, s'euskara.
+
+Est basadu in sos dialetos tzentrales de s'euskara: su navarresu, su navarresu-labortanu e su dialetu tzentrale de s'euskara. Duncas, una mediatzione unica intre sas variedades de dialetos classificados (dae 5 a 7) dae sos dialetologos.
+
+Est adotadu dae s'amministratzione publica, dae s'iscola e dae sos medios de comunicatzione.
+
+Su **Euskara Batua** est su resurtadu unificadu de propostas diferentes chi, in su 1968, sa Euskaltzaindia (in ocasione de sos 50 annos de sa naschida sua), in sa riunione de su Santuariu de Aranzazu, aiat detzididu de apojare e promovere.
+
+Finas in Euskadi, sa proposta de istandard de s'EB aiat pesadu, a sa prima, totu una cuntierra, in ue sos contrarios naraiant chi su EB diat aere fatu dannu a sos dialetos, "ochiende*los". Ma iscritores comente Koldo Mitxelena e Koldo Zuazo ant naradu chi su EB no est ateru si no una norma destinada a impreos formales (iscola, televisione, etc.), cumplementare a sos dialetos, sena lo escludere. Antis, pro issos, su "batua" fiat --e est-- unu mediu pro afortire sos dialetos, ca cunsentit de afortire "totu" sa limba basca.
+
+Comente si podet cumprendere, intre su camminu de su **EB** e su de sa **LSU** (2001) e **LSC** (2006) nostras b'at assimigios mannos, ca sos criterios e sas modalidades pro arribbare a una norma "comuna" sunt belle sas matessi in totu su mundu, in s'epoca nostra.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 10/06/2014
+
+## 18 MANERAS DE NÀRRERE «LIMBA BASCA», 1 MANERA PRO L'ISCRÌERE: EUSKARA!
+
+### de Diegu Corraine
+
+In sos dialetos bascos b'at 18 maneras pro narrere "bascu" (_Auskera, Eskara, Eskoara, Eskuara, Eskuera, Euskeria, Euskala, Euskara, Euskera, Euskiera, Euzkera, Oskara, Uskara, Üskara, Uskaa, Üskaa, Üska, Uskera_), ma 1 manera ufitziale ebbia pro l'iscriere: **Euskara**.
+
+Cando in su 1968 est essidu a campu su **euskara batua**, medas fiant istados sos _cuntentos_ e medas sos _discuntentos_. Mescamente sas pessones mannas, avesas a faeddare su bascu ma no a l'iscriere, non si reconnoschiant in sa forma iscrita normativa unitaria. Semper e cando, cun su tempus, su EB s'est afortidu comente regula subradialetale e mediu de comunicatzione de totu sos Bascos.
+
+Sos _contrarios_ de s'EB sunt istados sos chi l'incausaiant de essere unu dannu pro sa subraviventzia de sos dialetos, sena contare che s'in casu sunt s'ispagnolu e su frantzesu chi sunt indebilitende e ponende in perigulu su bascu.
+
+Sos _amigos_ de su EB, in cambiu, narant chi custa norma dat una norma de referentzia paritaria pro totus, afortit sos dialetos ca preservat sa limba dae interferentzias frantzesa e ispagnolas, dende fortza a sa limba intrea.
+
+A sa prima, sos contrarios teniant bastante fortza, ma como sunt torrados a nudda. Sigomente su tempus est "semper maistru", como su euskara batua est sa norma prevalente de s'ufitzialidade. Ma sos dialetos sghint a essere fortes, mancu male, mescamente in s'oralidade.
+
+_Mutatis mutandis_, sos argumentos e ideas de sos _cuntentos_ e de sos _discuntentos_ de su **EB** sunt sos matessi chi operant in Sardigna. Ma oramai, in logu nostru comente in Euskadi, su prus de sos Sardos est cumprendende chi pro s'ufitzialidade de sa limba nostra bi bolet una norma istandard iscrita, chi, mancu male, tenimus: sa**_ Limba sarda comuna_**_.
+_Curiosu chi in Sardigna, in ue sas diferentzias sunt de mancu, b'apat carchi localista pesadu a autoodiu, chi gherrat contra a sa norma iscrita unica, in favore de su partzimentu de su sardu, faghende a gioghitos e gigios de su colonialismu.
+
+_
+_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 11/06/2014
+
+##
+
+### de Diegu Corraine
+
+Pro unu populu chi tenet sa cussentzia de s'identidade, sa limba no est petzi elementu de su patrimoniu culturale suo ma, in antis de custu, su mediu universale pro comunicare. Una limba podet esister pro millennios oseculos petzi comente limba faeddada ma est semper suzeta a si trasformare, a s'indebilitare o a s'afortire, sena peruna segurantzia.
+
+_Est s'iscritura chi li dat sustentu e fortilesa, ca l'assegurat sa possibilidade de tenner "sinnos" craros, permanentes e universales. S'iscritura naschet cando unu populu tenet bisonzu de nche brincare sas lacanas de su tempus e de sos logos._ E, si custu populu, pro rapresentare s'unidade comunicativa sua, tenet bisonzu de una _bandera_, galu de prus tenet bisonzu de una _limba_-_bandera_ comente sinzale de s'unidade sua e de s'identidade distinta.
+
+Duncas, si cheret tenner lestresa e universalidade comunicativa, che a sas limbas ufitziales, si devet cuncordare unu modellu unitariu de referentzia, una bariedade unitaria, una limba "_istandard_", una _limba_-_bandera_, comente narat sa paraula ingresa "istandard", chi no est ateru si non su frantzesu antigu "estandart", chi cheriat narrer propiu istendardu, bandera, modellu, puntu firmu, puntu de referentzia.
+
+Mai che a como sa limba sarda at tentu bisonzu de una limba-bandera ca mai che a corno at tentu s'ocasione de torrare a s'ufitzialidade perdida prus de ses seculos a corno. Oe, chi su tempus benidore de sa limba no interessat a sos Sardos ebia ma finas a sa cultura universale: sa _Carta europea de sas Limbas_ de su 1992, sa _leze sarda 26/97_ e _s'italiana 482/99_ sunt sa base zuridica crara de custu caminu nou pro s'isvilupu ufitziale de sa limba nostra, a manera chi issa tenzat sa matessi visibilidade e impreu de s'italianu. Duncas tenimus bisonzu de una limba chi rapresentet totu sos Sardos, in ue su limbazu de onzi bidda s'intendat rapresentadu "in" e "dae" sa limba-bandera.
+
+_Sa limba est che una domo, in ue sos limbazos de onzi bidda sunt sos aposentos_. Si dassamus chi intret s'aba a intro de su muru, gutiu cun gutiu, una domo arriscat de s'indebilitare o de si nche ruer. Bi cheret una cobertura. E non cumbenit mancu chi onzi aposentu si fagat una cobertura a sa sola ma torrat prus a contu chi onzi unu ponzat sa parte sua pro nde fagher una ebia. Tando, si a sos aposentos "cumbenit" sa cobertura, sa cobertura non podet fagher a mancu de sos aposentos, ca non podet abarrare in aeras.
+
+Gasi etotu est sa limba "modellu", chi duncas est finas una limba-cobertura, chi cuguzat sos limbazos, no los eliminat ma los afortit. Ma icomente naschet una limba-bandera, una limba-cobertura? Si non b'at una tradizione iscrita unitaria e firma, si moet dae sos limbazos reales, faeddados dae sa zente in onzi bidda. Si catalogant sas diferentzias, si classificant sos fenomenos foneticos e morfolozicos, si chircant sos resurtados prus coerentes e unitarios, cunforme a criterios istabilidos in antis e cun-frontendelos cun una "mesura-campione" comuna a totu sos limbazos de sa limba (in su casu de su sardu, su latinu), in manera de cumprender cantu e comente sos limbazos si sunt istesiados o mantesos a curtzu a sa limba mama.
+
+Ca sas diferentzias intre sas paraulas currispondent in manera sistematica a cambiamentos de una parte ebia de sa paraula chi tenet sa matessi raighina. Leamus sas medas diferentzias de pronuntzia de su resurtadu sardu de su latinu OCULU>OCLU. Est petzi una parte de sa paraula chi cambiat (su nessu cunsonanticu -CL-), cun una deghina de resurtados reales in sardu. Onzi unu diat poder esser leadu comente modellu, bandera. No nde podet esser escludidu mancu unu, ca totus diant poder rapresentare sa limba. Difatis, devimus leare su modellu in intro de totu su territoriu linguisticu sardu, sena istabilire lacanas nen tenner formas preferidas. Diamus poder isseberare _oglu_, _ocru_, _oxru_, _olºu_, _otxu_, _oxu_, _oju_, _ogru_, _ogu_, etc. Si isseberamus unu modellu _ogru_ non semus imbentende nudda, ma semus aplichende unu de sos criterios primos possibiles, su de escluder dae s'iscritura sas pronuntzias malas a legher pro chie non tenet su fonema, su sonu rapresentadu dae cussa iscritura.
+
+Àteros criterios podent esser sos de adotare sa solutzione prus "prena", cumpreta; su de favorire sa costantzia morfolozica de sas paraulas (in s'incumintzu, in mesu e in agabu), indipendentemente dae sos cambios fonosintaticos (numerosos in sardu comente, de su restu, in ateras limbas), finas basende-nos in s'etimolozia; su de privileziare sas formas a difusione prus manna, etc. Sighende custa obera pro totu sos ateros fenomenos chi sunt servidos a classificare sas diferentzias de sa limba (pro narrer, sos nessos: -_nf_-, -_ncl_-, -_ngu_-, -_lt_-, -_Ip_-, etc), amus a resessire a elaborare modellos lessicales, fonetico-morfolozicos unicos de referentzia, "madrighes" comunas, duncas sa limba-bandera.
+
+Sa limba modellu chi nd'at a resurtare no at a esser una limba imbentada, fata cun cantzos de una limba misturados cun ateros pro otenner una limba semplificada o regulare (comente podet esser s'esperanto, su volapuk, s'interiingua, etc.) ma una limba naturale elaborada, ca sos modellos seletzionados ant a esser "unu" de sos casos reales, naturales, leados e postos a "bandera".
+
+Calicunu diat poder narrer -e narat- chi su resurtadu de custa obera de mediatzione favorit prus una bariedade chi no un'atera. Si sa cunditzione chi podet cumbincher a atzetare su modellu est chi assimizet a s'unu o a s'ateru limbazu (a su casteddarzu o a s'otzieresu, a s'aristanesu o a su nugoresu, a su macumeresu o a s'oroseinu), no amus a arribare mai a unu resurtadu. Tocat a ischire chi, sicomente su modellu no est un'imbentu, otentu, mancari, faghende "media matematica" de sas diferentzias (cosa impossibile), at a poder assimizare de prus a una o a un'atera bariedade. No est custu su problema.
+
+Cale si siat modellu chi s'isseberat at a parrer (o esser) prus a curtzu a s'unu o a s'ateru. Su chi importat est chi siat unu modellu craru, su prus regulare e sistematicu possibile, fatzile a imparare comente pronuntzia e iscritura, mescamente pro sos chi sunt imparende pro sa prima bia sa limba. Chie cheret podet sighire a faeddare e a iscrier in su limbazu suo ma non si devet ispantare si sos chi leghent ant a agatare dificultades e ant a preferrer a tenner una limba-modellu zenerale, chi balet in totu sa Sardinna e no in una bidda ebia. ■
+
+_Diegu Corraine_, diretore de s'editzione sarda de su Curreu de s'Unesco (frearzu 2001)
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 11/06/2014
+
+##
+
+La llengua sarda comuna. Caracteristiques i historia d'un proces
+(Sa limba sarda comuna. Carateristicas e istoria de unu protzessu)
+
+###
+
+de DIEGU CORRÀINE
+
+Istudiu meu (in pdf) publicadu in sos Atos de su "**_III Col*loqui Internacional «La linguistica de Pompeu Fabra_**», Tarragona 17, 18,19 de desembre de 2008, organizadu dae s'Institut d'Estudis Catalans.
+
+_PDF in bassu_
+
+_p. 483_
+
+_1. Pompeu Fabra 1868-1948
+2. Les llengues de Sardenya
+3. Realitat sociolinguistica
+4. La tradicio literaria
+5. La visio del dialectolegs
+6. Continuum linguistic
+7. Normalitzacio i normativitzacio
+8. Com i quan neix el proces d'estandarditzacio a Sardenya?
+9. L'estandar: de la diglossia a l'oficialitat
+10. Els antecedents del proces d'estandarditzacio
+11. Naixement de la LSU: 2001
+12. Naixement de la LSC: 2006
+13. LSU>LSC, model linguistic i model ortografic
+14. LSU i LSC, uns quants criteris
+15. LSU>LSC, diferencies
+16. Com neix la LSU/LSC i la relacio oralitat > escriptura > oralitat
+17. Varietats i LSC: mediacio en una linia evolutiva
+18. La LSC: mediacio amb les altres llengues de Sardenya
+19. Altres cases de mediacio de la LSC
+20. Conclusions_
+
+p. 496
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## LA LLENGUA SARDA COMUNA. CARACTERÍSTIQUES I HISTÒRIA D'UN PROCÉS
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 17/06/2014
+
+##
+
+Sardos cun sa "sindrome de Istocolma", presoneris de sa linguistica colonialista
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sa Limba Sarda Comuna est un'imbentu, un'esperanto, unu matzimurru, unu matzimbroddiu, un'aurtingiu, ca:
+
+--est naschida pro partzire su populu Logudoresu dae su Populu Campidanesu;
+--l'ant imbentada pro semenare odios;
+--est fata a posta pro ochiere sos dialetos;
+--est essida a campu pro iscaminare, cun regulas cumplessas, chie giai iscriet bene in duas limbas sardas;
+--est sa limba de unu grupu de ditadores chi odiant sos Campidanesos;
+--est frutu de un'operatzione de "eugenetica" linguistica nazista;
+--est una trampa pro futire in manera definitiva sos Sardos;
+--no la connoschet nemos;
+--no la praticat nemos;
+--no la cheret nemos;
+--faghet bennere su bombitu a totu sos Sardos;
+--punnat a aunire su chi Deus at partzidu;
+--imponet una pronuntzia a totus;
+--est un'arma de s'imperialismu Logudoresu;
+--est sa "solutzione finale" pro sos dialetos sardos;
+--no est s'italianu s'inimigu linguisticu ma sa Lcs
+--minispretziat e ochiet totu sas paraulas chi narant in Campidanu;
+--est una limba ratzista de unu grustu de pastores chi cheret cumandare a 800.000 Campidanesos;
+--no est sa limba de sa Capitale;
+--est una machina pro currere a pare dinare;
+--est praticada dae gente chi faeddat in sardu a pagamentu;
+--no at postu in mente a sos cantadores, chi sunt sos unicos titulados a istabilire sas normas de iscritura!
+-- est contra a sa Sientzia linguistica chi afirmat s'esistentzia de sa Limba Logudoresa e de sa Limba Campidanesa;
+--cheret giumpare una lacana istabilida dae sos "linguistas" chi nemos podet giumpare;
+--est un'abbusu linguisticu, ca no at postu in mente a sos "linguistas" chi teorizant s'incumpatibilidade genetica de Logudoresu e Campidanesu
+--andat contra a sos "linguistas" chi narant chi sos Sardos, duncas, non podent tennere una norma de iscritura unica;
+--b'at semper una proposta e una solutzione "megius"!
+--b'at semper espertos "megius" de sos chi ant fatu sa LSC!
+--sa LSC "bera" est un'atera, non sa chi at deliberadu sa Giunta de sa RAS su 18.4.2006!
+
+Unos cantos Sardos la pessant gosi, tenent custu armamentariu ideale! Ma, si esseret gosi a beru, si sa LSC "no esistit", "est nudda", "est unu bombitu", pro ite si pessamentant, s'inchietant, s'arrenegant, s'assustant, s'atzicant, contra sa LSC?
+
+Nois, imbetzes semus pessamentados, a beru, chi esistant Sardos che a custos, chi gherrant contra a sa possibilidade de tennere 1 limba ufitziale, chi tenent sa matessi idea de sos linguistas colonialistas, antis los adorant comente divinidades, comente sos presoneris adorant chie los at impresonados, comente acuntesset in sa "sindrome de Istocolma"!
+
+Ma, a dolu mannu, custa no est s'unica sindrome chi ismalaidat custos Sardos. B'at finas sa "sindrome de Oslo"! Ma nd'amus a faeddare un'atera bia.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 18/06/2014
+
+## ASSEMBLEA FUNDATIVA DE SU "CSU". IDEAS DIFERENTES, FINALIDADE COMUNA: SARDU UFITZIALE
+
+### Santajusta, 14-6-2014 / Prus de 120 presentes / Prus de 200 aderentes a su CSU
+
+Sabadu 14 de lampadas coladu, in Santajusta, Aristanis, a sas 5 de merie, in sa sala de sa Comuna, b'at apidu sa prima assemblea de su **Cooordinamentu pro su Sardu Ufitziale**, cun prus de 120 partetzipantes, pessones singulas e rapresentantes de assotzios culturales.
+
+Sunt istadas tres oras de cunfrontu e de propostas pro sighire in su caminu de s'ufitzializatzione rpena de su sardu.
+
+In parte de su comitadu organizadore, at faeddadu Pepe Corongiu, pustis ant faeddadu Antoneddu Garau e Diegu Corraine. Ant craridu sas finalidades de su CSU e sos propositos de su moimentu linguisticu: afortire sa politica linguistica de sos urtimos guvernos sardos, cunfirmare s'impreu de sa norma linguistica deliberada dae sa Ras in su 2006 (Lsc), ammaniare una lege noa de politica linguistica chi cunsentat a su sardu s'ufitzialidade prena in su territoriu e in sa sotziedade.
+
+Pustis ant leadu sa paraula Giuanne Luisu Istochinu, Massimeddu Cireddu, Monica Lampis, Manuela Ennas, Bustianu Pilosu, Mauru Piredda, "Lucido Sottile", Roberto Ispanu, Sarvadore Sarigu, Giuanne Piga, Vissente Migaleddu, Clara Farina, Gianfranca Piras.
+
+Importantes sas propostas de articulare sas finalidades de su CSU in sos setores de su traballu (iscola, economia, produtzione) pro ampliare sa presentzia moderna de su sardu in sa vida de cada die.
+
+Sos urtimos 15/20 sunt annos fortunados pro sa limba sarda, ca, sende chi est minimadu su numeru de sos faeddadores e sa calidade de sa limba, pro neghe de su podere onnipresente de s'italianu, est creschida sa cussentzia generale de sos Sardos e sas ideas in contu de politica linguistica.
+
+_Annos fortunados,_ ca in su mundu e mescamente in Europa est crechida su cultura de sa diversidade linguistica comente fundamentu de sa paghe de sas natziones, chi est culminada in sa Carta europea de sas limbas in su 1992, in Sardigna in sa lege 26/97 e in Italia in sa lege 482/99.
+
+_Annos fortunados_, ca LSU e LSC (chi podimus finas cambiare, ampliare, afortire, comente cale si siat cosa), comente ant fatu ateras limbas, nos ant dadu sa posssibilidade de tennere una norma iscrita unitaria pro s'ufitzialidade, chi dat a totu sos Sardos sa pronuntzia issoro diferente e a totu sas paraulas de su Sardu de essere ufitziales!
+
+_Annos fortunados_, ca sa limba est essida a foras dae su territoriu de sos istudios academicos e dialetologicos e dae sa linguistica colonianista, interessada a partzire su sardu e a lu reduire a unu destinu folcloricu e cunservativu, pro si traformare in limba moderna e chi punnat a s'ufitzialidade.
+
+_Annos fortunados,_ ca, si est beru chi sa limba est prus debile a cuntrontu de 30 annos a como, est finas beru chi sa cussentzia pro sa limba est prus forte e crara, meda*meda.
+
+_Annos fortunados_, ca in sos urtimos 15 annos, cun Master, cursos de limba etc. amus formadu chentinas de operadores e tecnicos de sa limba chi podente parare fronte a su traballu de sardizatzione linguistica de sa sotziedade e de su territoriu.
+
+Sos presentes ant cunfirmadu sa voluntade chi su Sardu Ufitziale l'amus a tennere cun sa presentzia in cada ambitu e impreu de una norma iscrita unitaria chi lu garantat.
+
+Sos Sardos cherent unidade e ufitzialidade pro su sardu. Petzi carchi maniacu localista e carchi mitomane dischissiadu est traballende, in cale si siat manera, contra a custu disinnu.
+
+Sa Ras devet assegurare a su sardu sa primatzia in sa politica sua, ca sa limba est s'elementu fundante de sa natzione nostra. Duncas no nche podet cantzellare sa politica pregressa nen su servitziu limba sarda podet essere misturadu cun ateros servitzios, nen s'istandard iscritu Lsc podet essere torradu a nudda.
+
+Pro custu, su CSU pedit un'addoviu urgente a su Pesidente Pigliaru, a s'Assessora Firinu, a sa Cummissione Cultura e sa Cummissione Bilantziu.
+
+In su matessi tempus, su CSU est interessadu a atzetare sas dimandas de adesione de sos assotzios…. e a andare in sos territorios. Pro acurtziare sa gente a s'idea chi su sardu s'afortit faeddende*lu cada die, in familia e in sa bidda, in cale si siat manera, ma finas iscriende*lu cun sas regulas chi bi cherent, comente cada limba chi si cheret ufitziale.
+
+Su CSU est sa risposta costrutiva a sas tendentzias _autosegregatzionistas_ e _separatistas_, chi bi sunt in intro de sos Sardos, comente bi sunt, a dolu mannu, finas in intro de ateras natziones. Pero, est normale chi siat gosi, in democratzia.
+
+Pro aderire a su CSU, incarca in unu de sos duos indiritzos in suta:
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Isciamanos Mehinacu in Itàlia
+
+S' isciamanesimu, sos cantos e sa musica tenent un'importu mannu in sa cultura e in sos ritos de sos Mehinacos, chi bivent in su Parcu de su Xingu in su Brasile tzentrale. Issos sunt unu pagu in prus de 200 e bivent in domos mannas a cumune. Sa pisca e s'agricultura sunt sa base de s'economia issoro comente pro sos ateros 14 populos chi bivent in su parcu.
+
+Unu de sos obietivos de su biagiu est a pedire s'atentzione de su mundu pro sos progetos de fraigu de 5 digas mannas a beru chi bolent fraigare in sa badde de su Xingu e chi podent ponnere in perigulu s'incolumidade issoro.
+
+A pustis de s'Italia su giru musicale at a sighire in su Regnu Unidu.
+
+
+
+
+### 23/06/2014
+
+## MICHELI CÒNTINI: sa LSC, «una norma ortografica de su sardu, pro l'impreare in sa publicatzione bilingue de totu sos documentos ufitziales de sa Regione»
+
+### Intervista
+
+_Micheli Contini est naschidu in Casteddu in su 1937._
+
+_Connoschimus a prof. Micheli Contini dae prus de 30 annos e connoschimus sos istudios suos cumpridos in belle totu sa Sardigna, cun sa testimonia direta regorta dae chentinas de informadores, cun s'agiudu de istrumentos tecnicos modernos._
+
+_Si unu cheret tennere un descritzione crara de sa variatzione fonetica de su sardu non podet faghere a mancu de s'opera _Etude de geographie phonetique et de phonetique instrumentale du sarde.
+
+_A su puntu chi pro redatare sa Lsu e sa Lsc, no ant podidu faghere a mancu de si basare in custu "Etude" e ateros istudios suos._
+
+_Micheli Contini est istadu prof. in Universidade de Grenoble, pro Fonetica generale e romanica e Geolinguistica. Como est in pensione ma sighit galu progetos comente su _Atlas Linguistique Roman (ALIR)_ o su _Atlas Linguarum Europae (ALE)_._
+
+_Est semper a giru, dae una cunferentzia a s'atera, faeddende de sardu. De seguru, in cintu de limba sarda, est s'autoridade prus connota e apretziada in su mundu._
+
+_In Sardigna, at cumintzadu su _Atlante Linguisticu Multimediale de sa Sardigna (ALiMuS)_._
+
+_Micheli Contini est istadu s'istudiosu determinante in s'istabilimentu de sas normas iscritas de sa Lsc. Sena s'autoridade academica e sientifica sua, sa Lsc non diat esistere e non diat tennere sas carateristicas de mediatzione e echilibriu intre totu su sardu chi tenet e chi sunt reconnotas in su mundu de sas limbas istandardizadas. Sos Sardos li devent (e l'ant a devere) torrare gratzias pro aere agiuadu a dare una norma iscrita ufitziale a sa limba sarda._
+
+_Ammentende su ruolu determinante suo in sa Lsc, faghimus carchi pregonta a prof. Micheli Contini._
+
+_…_
+
+In contu de LSC, de seguru tocat a ischire chi, in sa Cummissione cherta dae Soru, so istadu unu de sos partetzipantes chi at operadu e at 'ispintu' de prus pro la faghere. "Pour le meilleur et pour le pire! [In su bonu e in su malu!]"
+
+Apo a narrere chi, pro mene, sa finalidade de sa Lsc fiat crara giai dae su cumintzu: si trataiat de proponnere una norma ortografica de su sardu, pro l'impreare in sa publicatzione bilingue de totu sos documentos ufitziales de sa Regione (chi, a parrere meu, deviat pertocare finas sas Provintzias).
+
+Deo pesso chi finas sas chircas meas fatas in 'totue' in contu de istrutura fonetica de sos limbagios de s'Ìsula, cumpretadas dae sas chircas de sa Dr. Maria G. Cossu, ant postu in craru chi sa Lsc currispondet, belle in totu, a su limbagiu de Neoneli o a sa de Samugheo (cunforma a sas solutziones adotadas), cun assimigios mannos a sas variedades de sas biddas a probe.
+
+Non si tratat de una variedade de sardu arbitraria, de una limba fata "a taulinu" e, galu de mancu, de una genia de esperanto insulare, comente apo podidu leghere e intendere dae unos cantos 'ispetzialistas' locales…
+
+No apo mai pessadu chi tochet a imponnere sa Lsc a totu sos chi iscrient o chi diant bolere iscriere in sardu e, prus pagu puru, comente limba faeddada, chi diat essere unu progetu gasi ridiculu chi non b'est mancu su tantu de nde sighire a faeddare.
+
+Apo a narrere, pro agabbare, chi non tengio peruna gana de mi ghetare in cuntierras sena cabu, inutiles, e a bias de perunu valore sientificu, in contu de sardu, de sa carateristica sua de limba dialetizada --cosa chi a bisu meu no est unu pecu o unu difetu ma costituit una richesa linguistica manna--, in contu de partziduras linguisticas arbitrarias e de giuditzios de calidade, eredados dae s'epoca de su canonigu nostru de Piaghe!
+
+Non tengio peruna gana de polemicas.
+
+...
+
+_Torramus gratzias a prof. Contini, pro sa craresa e sa firmesa sua. A narrere su beru, totu sas cuntierras in contu de sardu, de su naturale suo, nos parent iscusas pro cunfirmare sa fortza de s'italianu contra a su sardu e pro NO iscriere, publicare documentos in sa limba nostra, pro nd'mpeigare s'ufitzialidade sua._
+
+_A pustis de 30 annos, imbetzes de iscriere cantu prus si podet (cale si siat cosa e in cale si siat manera), semus galu gherrende in contu de "comente" iscriere in sardu, chi no est sa finalidade de sa politica linguistica, ma petzi un'aina, unu mediu!_
+
+#_red. Limbas & Natziones_
+
+
+### 26/06/2014
+
+##
+
+### de Diegu Corraine
+
+A sa pregonta "**cherimus o nono una norma iscrita de riferimentu pro totu su sardu?**" podimus dare tres rispostas, chi podet dare chie si siat, "linguista" patentadu o nono:
+
+A) **1 GRAFIA COMUNA **--si la cherimus, devimus isseberare su modellu iscritu in intro de sos resurtados reales de sas paraulas latinas (cun sa matessi origine, duncas, ma pronuntzias diferentes = allomorfos), ca est in custas chi si presentant sas direfentzias sistematicas, coerentes e previdibiles, regulares, es. pro su latinu -C- (_pache, pahe, paºe, paghe, paghi, page, paxe, paxi_):
+
+• su prus a curtzu a sa madrighe comuna latina PACEM (es. **_pache_**), su prus a tesu (es. **_paxi_**), unu resurtadu postu in mesania (**_paghe_**, **_paghi_** o **_page_**). Sa diferentzia intre "paghe" e "page" est chi su primu mantenet sa carateristica de sa oclusividade e velaridade de sa -C- latina originaria, chi distinghet custa solutzione sarda dae totu sas ateras limbas romanicas, sa segunda nono, ca sa -C- est trasformada in palatale.
+
+Sa diferentzia intre "**_paghe_**" e "**_paghi_**" est chi su primu resurtadu mantenet in «**e**» sas atonas originarias, sa segundu cambiat la cambiat in «i» (comente in _omine_>_omini, pee>pei_), comente capitat finas pro sa «**o**» atona chi cambiat in «u» (comente in _giuos_>_giuus_). Fenomenos analogos capitant in catalanu pro **e**>**a** (iscritura "**eines**", pronuntzia 'eines/einas') e **e**>**u**; in portughesu, in ue est possibile su passagiu in sa pronuntzia **e**>**i**, **o**>**u** (iscritura "**livro**", pronuntzia 'livru').
+
+In custa visione tocat a distinghere su printzipiu (1 norma iscrita pro 1 territoriu linguisticu unicu, sena lacanas internas) e sa solutzione (sas 2 cummissiones ant isseberadu "**_paghe_**", cunsiderada comente identitaria, ca distinta in su mundu romanicu), chi podet semper cambiare, si prevalent ateros criterios. Ma semper una devet essere isseberada in mesu de _pache, pahe, paºe, paghe, paghi, page, paxe, paxi_, pro la elevare a modellu. Pro nos cumprendere, non podent essere elevados a modellu, in su matessi tempus, _pache_ e _page_ o _paghe_ e _paxi_. Si nono, no est prus 1 istandard!
+
+In custa manera ant operadu sas cummissiones Lsu e Lsc e operat/at operadu cale si siat cummissione de ateras limbas.
+
+B) **DAE 2 A 344 GRAFIAS LOCALES** --si non cherimus una norma unica de riferimentu pro totu su sardu, podimus tennere prus de 2 grafias locales, cunforma a cantos territorios linguisticos cherimus istandardizare.
+In custa visione, podimus colare dae 2 a 3, 4, 5 o 344 grafias locales/zonales, una cada bidda. Ma no amus a tennere 1 istandard generale pro totu su sardu, cun totu sa cunseguentzias, positivas o negativas, cunforma a su puntu de vista.
+
+C) **1 GRAFIA COMUNA + 344 GRAFIAS LOCALES **--si cherimus una norma unica de riferimentu pro totu su sardu, cun funtziones subralocales, podimus tennere una solutzione A comente sa Lsc, chi cunvivet, cun funtziones locales, cun 344 subnormas locales. In totu sas limbas, 1 istandard est cumplementare no esclusivu cun sos dialetos de sa limba.
+In custa manera iscriimus TOTU sos fonema locales! Non perdimus peruna particularidade locale e sarvamus sa limba, totu intrea. Pro ite petzi **X** o **TH** o **H** ebbia?
+Deo pesso chi siat custa sa solutzione possibile, in ue no est sa Lsc chi podet/devet rapresentare sas identidades locales, ma sunt sas grafias locales chi rapresentant in s'iscritura sas foneticas locales.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 28/06/2014
+
+## Su Premiu Max Leopold Wagner, pro s'unidade e sa moderniade de su sardu
+
+### Binchidores Biroe Carvone e Giacarlo Secci, cun tesis de laurea de sardu e in sardu
+
+Eris in Pasada, su sindigu de Pasada Roberto Tola e Diegu Corraine diretore editoriale de Papiros ant premiadu sos binchidores de sa prima annualidade de su **Premiu Wagner**: Biroe Carvone pro sa Tesi in italianu de argumentu linguisticu sardu, "Fonetica e morfologia de Biroro, Borore, Duarche", e Giancarlo Secci pro sa Tesi in sardu subra de sos "Premios literarios in Sardigna".
+
+Su Premiu: unu diploma e 500€ peromine.
+
+Cumplimentos a ambos.
+
+Sos binchidores ant fatu onore a sa limba nostra e a Max Leopold Wagner, chi at dadu a su sardu presentzia e valore internatzionale, cun totu sa vida sua de istudiosu.
+
+Amus imparadu meda e semus galu imparende meda dae issu, a pagas dies dae su de 52 anniversarios de sa dispedida sua in Washington, su 9 de triulas de su 1962!
+
+Sende chi pagos si nde sunt ammentende de issu, finas sos chi si sunt semper proclamados comente allievos, nois faghimus sa parte minoredda nostra pro nde mantennere s'ammentu e s'idea, cun s'isperu de l'ammentare semper, cada annu, cun su Premiu!
+
+Wagner at tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu.
+
+Su Premiu intituladu a Wagner agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos, cun Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu.
+
+RINGRATZIAMENTOS**
+
+Gratzias a totu sos presentes, a su sindigu de Pasada Roberto Tola chi at dadu su patronadu, a Papiros Libros, chi at ideadu e organizadu su Premiu, a Mariolina Mannia, presidente de Papiros.
+
+Eris est istadu unu sero bellu pro su presente e venidore de sa limba sarda, de unidade e de voluntade de afortire sa limba nostra, finas gratzias a sos istudios de Wagner, chi no at semper propostu una visione sistematica e unitaria de sa limba sarda.
+
+A nos torare a bidere in s'editzione 2015 de su Premiu, cun ateras Tesis de Laurea
+
+#_red. Limbas & Natziones_
+
+
+
+### 04/08/2014
+
+## ADDÒVIU CUN S'ACADÈMIA DE SA LIMBA BASCA
+
+### In Bilbao, su 23 de triulas de su 2014
+
+Diegu Corraine e Giuanne Luisu Stochino, in ocasione de unu viagiu de istudiu a Euskadi, pro s'informarent de sos urtimos esitos de sa plitica linguistica basca, ant addociadu pro prima cosa a Xabier Kintana, segretariu generale de sa EUSKALTZAINDIA (Academia de sa limba basca).
+
+Est istadu unu cunfrontu longu unu mangianu, faeddende de sa situatzione sarda e mescamente basca, de s'isvilupu de sos duos istandards, su Euskara Batua e sa Limba Sarda Comuna. Ideas e progetos de atividade comuna chi ant a dare resurtadu, de seguru. Interessante est istadu finas su contu de sa "istoria" de sa naschida e isvilupu de su "bascu unificadu", oramai assentadu bene in sa sotziedade, in su territoriu e in s'ufitzialidade, dae sas amministratziones, a s'iscola, a sos medios informativos.
+
+A connoschere ite faghent sos ateros batit semper profetu, pro imparare ite cumbenit a faghere ma finas ite cumbenit a "non faghere". Sa norma iscrita comuna, semper e cando, at dadu a su bascu una fortza ufitziale e populare de importu mannu. Lassende a sos dialetos sa funtzione vitale issoro de mediu de comunicatzione naturale e locale, comente capitat in totu sas limbas, finas su sardu.
+
+
+
+
+### 04/08/2014
+
+##
+
+"Ditzionariu sardu de su tempus nostru"
+Pima Bursa de istudiu
+
+> Preventivu de costu: 1000€
+
+### .
+
+Cando amus a arribbare a sos 1000€, amus a atribuire sa parte manna de su dinare a su collaboradore seletzionadu. Una parte minore at a essere destinada a sa Sotziedade informatica chi gestit su DSTN, comente assistentzia.
+
+
+
+
+### 04/08/2014
+
+## TOPONOMÀSTICA: limba reale e criterios de trascritzione universales
+
+###
+
+Una novidade chi tenet 10 annos pro torrare a su connotu sa toponomastica e ufitzializare su sardu
+
+_de Diegu Corraine_
+
+Sos numenes de sos logos sunt sa mustra prus noida de sa diversidade linguistica de unu populu. Ma sunt finas sa testimonia de s'istoria sua e de sas limbas faeddadas dae sos poderios istrangios chi ant ocupadu unu territoriu in tempos antigorios. In totue e duncas finas in Sardigna.
+
+Est de importu mannu, tando, a dare a sos numenes de logu su cunsideru prus mannu: s'ufitzialidade, duncas una presentzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales.
+
+Sa Toponomastica est sa sientzia chi istudiat custos numenes e duncas est capatza de istabilire sa pronuntzia e iscritura giusta issoro, chi a bias est istada deformada dae topografos, geografos o funtzionarios istrangios chi non connoschiant sa limba sarda.
+
+Como sa lege sarda 26/97 e s'istatale 482/99 cunsentint de ponnere in manera ufitziale sos numenes de logu in sardu. Carchi amministratzione l'at giai fatu, comente sa Provintzia de Nugoro in su 2001 cun NÙGORO e in su 2003 (posta in opera su 2006) cun su progetu chi at interessadu 36 comunas de sa provintzia in ue su numene in sardu fiat diferente dae s'ufitziale: _Oniai, Locula, Garteddi, Oroteddi, Durgali, Uliana_, etc.. Ma su restu de sos entes ant fatu pagu o nudda, e cando l'ant fatu o lu sunt faghende, arriscant de operare in manera folclorica, dende a su sardu una parte minore o culturale, cun cartellos in ue s'italianu est cun carateres prus mannos e su sardu est postu a pustis, cun caratere prus minore, in mesu de virguleddas, etc., in una positzione e istadu subordinados.
+
+Oe sa Regione sarda s'at leadu s'incarrigu de afortire sa presentzia de sos macrotoponimos in sardu cun sa publicatzione de una carta geografica cun sos numenes giustos in sardu. In prus, at pagadu e fatu ponnere deghinas de cartellos de intrada/essida in biddas de cada chirru de Sardigna. Semus cuntentos mannos de custu cumintzu, cun s'isperu chi intro de pagu tempus, b'apat cartellos toponomasticos in sardu in totue e fatos cun criteriu.
+
+A dolu mannu, in carchi Comuna ant leadu deliberas de ufitzializatzione de su namene de sa bidda, cunfiende, a bias, in cussigios de consulentes espertos de sardu ma non de sos criterios isseberados dae sa RAS pro custos macrotoponimos.
+Su criteriu fundamentale est su de "iscriere sos toponimos cunforma a sa pronuntzia reale de como", chi currispondet a una visione sientifica e de bonu sensu. Sunt essende a campu, duncas, cartellos cun numenes basados in grafias chi currispondent in parte a sa pronuntzia: _Onne_, _Ilartzi_, _Adoni_, etc. Sos consulentes de sa Comunas si basant in su fatu chi custos toponimos perdent sa **F**-, sa **B**- o sa **G**- de su cumintzu, cando custas paraulas sunt pretzedidas dae vocale, in unas cantas variedades. Ma, comente capitat pro totu sas paraulas, finas in custa variedades, sa **F**, **B**, **G**, abbarrant cando sunt pretzedidas dae **N** o dae prepositzione "**a**": **_isto in Fonne_**, _**Bilartzi**_, _**Gadoni**_; _**ando a Fonne**_, _**Bilartzi**_, _**Gadoni**_! Si esseret giustu su criteriu de chie proponet sos toponimos sena cunsonante de incumintzu, su prus de sas paraulas si diant devere iscriere cumintzende in vocale: _emina_, _umu_, _ogu_, _igu_, _enu_, _ena_, _entu_, _inu_, _onu_, _ustu_, _ama_, _atu_ e NON (comente est prus giustu) _**femina**_, _**fumu**_, **_fogu_**, **_figu_**, **_fenu_**, **_bena_**, **_bentu_**, **_binu_**, **_bonu_**, **_gustu_**, **_gama_**, **_gatu_**.
+
+Gosi no andat bene. Tocat a operare in manera univoca, coerente, paritaria, ufitziale a beru, comente faghent ateras limbas che a sa nostra.
+
+Duncas sos cartellos giustos sunt **Fonne**, **Bilartzi**, **Gadoni**, etc.!
+
+Pro regulare custa materia bi bolet una lege aposita de toponomastica e una cumissione ufitziale chi istudiet e validet sos toponimos (a su mancu sos extracomunales), catzende*nche*los dae sas ideas incoerentes de carchi consulente comunale.
+
+
+
+
+### 05/08/2014
+
+## Viagiu a Euskadi: limba basca, impreu sotziale e territoriale
+
+### Triulas de su 2014
+
+A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu.
+
+Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca.
+
+S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru.
+
+In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat.
+
+In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe.
+
+In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu.
+
+In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore.
+
+Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere.
+
+Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole.
+
+Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos.
+
+Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard.
+
+Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard.
+
+Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna.
+
+In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu?
+
+# _Giuanneluisu Stochino_
+
+
+
+
+## In martza pro sos deretos de sa limba brètona
+
+Unos 10.000 dimustrantes ant martzadu in sos caminos de Rennes, in Bretannia su 3 de lampadas, pedende deretos pro sa limba bretona, prus podere a sa regione e sa reunificatzione cun sa Loire-Atlantique.
+
+A sa dimustratzione, organizada dae su Cussigiu Culturale Bretone, ant partetzipadu grupos de diferentes partidos politicos bretones, finas sos autonomistas, sos birdes e sos sotzialistas e rapresentantes de s'Otzitania, a palas de un' iscrita "bivere e detzidere sa cultura nostra in Bretannia".
+
+Sa dimustratzione crompet in unu mamentu criticu pro sa limba bretona. Sa majoria de sos 270,00 chi faeddant su bretone, tenent prus de 60 annos e non b'at trasmissione de sa limba intre sas generatziones. In prus su Bretone est proibidu in totu sos ambitos ufitziales a pustis de sa politica de intollerantzia de s' Istadu. Como petzi su 2% de sos istudentes podent imparare su bretone in iscola: mancari chi sos babbos pedant sa limba in iscola, pagu est istadu fatu pro sa difusione de su bretone.
+
+Su presidente de su cussigiu culturale Patrick Malrieu at fatu unu discursu in sa manifestatzione, in ue at criticadu s' Istadu frantzesu , chi est surdu a sas dimandas de sa gente; sa situatzione como est de "refudu de sa democratzia". Su problema de fundu est chi sos Bretones, Otzitanos, Catalanos, Corsicanos, Bascos e Gallicos non sunt reconnoschidos dae sa costitutzione frantzesa. Medas bident sas eletziones de su 2007 comente una manera pro bogare a campu s'arrenegu e in fines otennere deretos pro sa limba e s'autonomia. [_gbc_]
+
+
+## Viagiu a Euskadi: limba basca, impreu sotziale e territoriale
+
+###
+
+##### Triulas de su 2014
+
+A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu.
+
+Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca.
+
+S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru.
+
+In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat.
+
+In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe.
+
+In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu.
+
+In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore.
+
+Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere.
+
+Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole.
+
+Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos.
+
+Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard.
+
+Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard.
+
+Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna.
+
+In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu?
+
+# _Giuanneluisu Stochino_
+
+
+
+
+### 05/08/2014
+
+## Viagiu a Euskadi: limba basca unificada in sa sotziedade e in su territoriu
+
+### Triulas de su 2014
+
+A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu.
+
+Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca.
+
+S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru.
+
+In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat.
+
+In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe.
+
+In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu.
+
+In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore.
+
+Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere.
+
+Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole.
+
+Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos.
+
+Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard.
+
+Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard.
+
+Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna.
+
+In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu?
+
+# _Giuanneluisu Stochino_
+
+
+
+
+### 02/09/2014
+
+## Prus de 1300 AMIGOS DE SA LIMBA SARDA COMUNA!
+
+### .
+
+
+
+
+## SA RIVOLUTZIONE SARDA E GIUANNE MARIA ANGIOI
+
+Su 28 de abrile de su 1794 sos Sardos nch'aiant bogadu totu sos Piemontesos dae s'Ìsula. Ma, a pustis de mancu unu mese, una parte de cussas classes, sa burghesia e sa nobiltade chi aiant favoridu su movimentu populare, timende chi, bogados sos piemontesos, s'esseret acurtziende finas pro issos su tempus de si nch'agatare sena prus podere politicu e richesas, pro curpa de su populu chi cheriat andare prus addainnantis m sa rivolutzione, sulitzitant a torrare su Visure.
+
+A pustis torradu su Visure, in Tatari, sos barones, timende sos massąjos chi no lis cheriant prus pagare nudda e sos rivolutzionarios chi los organizaiant, non cherent prus obeire a su Visure de Casteddu chi, a parrere issoro non los garantiat e, cherende faghere a sa sola, si proclamant autonomos.
+
+Macari gasi creschet semper de prus sa gherra de sos massajos logudoresos, contra a sos barones.
+
+A custu puntu, sos de su partidu progressista resessint a si nche faghere ponnere in una cummissione, incarrigada dae su visure Vivalda, de andare dae bidda in bidda de Logudoro, pro ponnere sas paghes, iscontrobbare chi totus aerent rispetadu sas voluntades de su guvernu de Casteddu e faghere torrare in surcu sos barones.
+
+Sos incarrigados, su notaju Cilocu e ateros, imbetzes de iscontrobbare, chircant de pesare sa gente de sas bictdas contra a sos feudatarios. E tando, a pustis de pagu, totu sos de su Cabu de susu sunt in rivolutzione e, cumandados dae su notąju Cilocu e dae s'avogadu Mundula, moent a ocupare Tatari, a ue arrtban su 28 de nadale de su 1794.
+
+A numene de su visure, dant ordine a sos barones de s'assugetare a su guvernu de Casteddu e nd'arrestant su bonu. Su fatu chi republicanos che a Cilocu e Mundula defensent, in custa ocasione, su podere piemontesu, si cumprendet bene. Su fatu est chi, pro unu pagu de tempus, isssos chircant de gherrare contra a su feudalesimu, mustrende*si fideles a su re ma isetende, pero, su mamentu addatu pro andare torra contra a sos Piemontesos.
+
+In s'interi, su chi bi fiat abbarradu de sa burghesia democratica e republicana de Casteddu fiat semper pronta a realizare sos disinnos suos de libertade. S'ocasione si presentat cando su visure isseberat, pro sighire a ponnere ordine in su cabu de susu, propiu unu de custos democraticos, Giuanne Maria Angioi, e li dat sos matessi poderes suos faghende*lu _Alternos_.
+
+Angioi, chi, a sa prima, fiat de sos prus moderados de su movimentu antifeudale, dae cando arribbat a Tatari devenit semper prus inimigu de sos feudatarios e de sos Piemontesos, a su puntu chi, su 29 de maju de su 1796, cumandende una militzia fata de massajos, pastores, moet dae Tatari pro ocupare Casteddu. S'8, intrant a Aristanis e in ie s'istentant --sena pero tennere perunu agiudu-- su tempus de permitere a sos Piemontesos de lis mandare contra sordados dae Casteddu.
+
+S'11 de lampadas sos sordados de Angioi si nche fuint dae sa tzitade, bogados a fortza dae sos aristanesos. A pustis de unu mese, timende s'esertzitu chi beniat dae Casteddu, sa militzia de Angioi si nch'iscontzat de su totu. Angioi, chircadu e tratadu comente "bandidu", cun pagos sordados chi li fiant abarrados a curtzu, si nche fuit dae Aristanis a Bosa, a Santulussurgiu e, in fatu, a Tatari.
+
+Ma non podende abarrare mancu in Tatari, ca li mancaiat s'agiudu chi teniat unu tempus, s'imbarcat in Portu Turre pro Ajacciu e, in fatu, Livorno. In fines, arribbat a Frantza, in ue abbarrat esiliadu, finas a cando morit in Parigi su 9 de freargiu de su 1808.
+
+
+
+
+## "Normativizatzione ortografica de sa limba sarda"
+
+Autore: **Diegu Corraine**
+
+in: _Revista de filologia romanica_
+
+ISSN 0212-999X, Nº 17, 2000
+
+Numeru dedicadu a: **_Lenguas minoritarias en la romania. El sardo. Estado de la cuestion_** , pags. 257-282
+
+
+
+Normativizatzione de sa limba sarda / Diegu Corraine
+
+
+## corraine_normativizatzione
+
+Normativizatzione de sa limba sarda / Diegu Corraine
+
+
+
+
+### 04/11/2014
+
+## Sa "Editorial Moll" in catalanu cungiat! Sinnale malu!
+
+### Pro more de sas dificultades de s'economia e s'essida de modalidades noas de informatzione: internet e sos libros eletronicos.
+
+Una noa mala pro sos catalanos ma finas pro chie, che a nois, produit libros in sardu.
+Est connota oramai sa crisi de s'editoria in totue, pro more de sas dificultades de s'economia e s'essida de modalidades noas de informatzione: internet e sos libros eletronicos.
+Non nos ispantat chi siant in dificultade manna sos editores in limba sarda, ca ischimus chi non tenimus assotzios de letores militantes e b'at pagu sensibilidade pro sa limba iscrita in sa sotziedade e in su guvernu locale e sardu.
+
+Ma nos ispantat chi sa crisi pertochet sa limba catalana. Est beru chi pro un'editore chi sessat de publicare in catalanu bi nd'at ateras deghinas o chentinas; chi s'iscola e sos libros de iscola funtzionant in catalanu; chi s'amministratzione, s'economia, sa cultura, s'informatzione funtzionant in catalanu.
+Sa crisi de sas Ed. Moll est sinnale malu pero.
+E narrere chi su prus de sos Catalanos tenet in favore suo sa cussentzia de essere una natzione e de tennere una limba natzionale! E narrere chi in contu de limba sunt coerentes, perseverantes, costantes e... disciplinados.
+
+Cheret narrere chi finas pro una limba comente su catalanu tocat a essere semper ischidos, ativos, produtivos, pro essere bios.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 05/11/2014
+
+## Autori sardi, scrivete in lingua madre e anche voi conquisterete il mondo
+
+### de Diego Corraine
+
+Molti scrittori sardi, pur scrivendo in italiano, si sono affermati o si vanno affermando in un contesto sempre piu vasto, italiano e anche mondiale. Al punto che sono ormai numerosssime le loro traduzioni in tantissime lingue, comprese quelle meno diffuse come il catalano. Voglio ricordare fra tutti Bianca Pitzorno che non si accontenta di vedere i suoi libri in spagnolo ma e felice di potere essere abbondantemente tradotta anche in catalano. Non sfigurano neppure Marcello Fois, Salvatore Niffoi, Giulio Angioni e altri.
+
+In altri casi e in altri luoghi, molti scrittori che sono espressione di culture periferiche come la nostra hanno dimostrato la volonta di affernare l'esistenza vitale della propria identita nazionale e linguistica, scrivendo nella propria lingua materna, giungendo al successo in patria e poi affermandosi in altre lingue all'esterno. È il caso del basco Bernardo Atxaga, del galiziano Manuel Rivas, dei catalani Merce Rodoreda, Carme Riera, Baltasar Porcel, che hanno un affezionato pubblico anche in italiano.
+E che dire della tanto apprezzata schiera di scrittori israeliani, quali David Grossman, Oz, Yeoshua, Meir Shalev, che scrivono in ebraico, per poi girare il mondo in altre lingue? Per non parlare degli intellettuali africani piu avveduti, che, per assicurare un risveglio vero dell'Africa, vogliono scommettere sulle lingue africane, che sono il distintivo piu evidente della loro identita. Curiosamente, ma neppure tanto, molti di essi si sono mostrati piu coraggiosi di molti nostri scrittori, a cominciare da Thomas Mofolo, che col suo «Chaka» pubblicato in lingua sotho fin dal 1925 e tradotto in numerose lingue, compreso l'italiano, appartiene oggi al patrimonio letterario mondiale, e seguire con J.L Dubeau col suo romanzo «Insila ka tshaka» pubblicato nel 1930 in zulu, o Daniel Olorunf?mi Fagunwa, nigeriano, autore di «Ogbodu ode ninu igbo Olodumare» (La foresta dei mille demoni), del 1930, primo romanzo in yoruba.
+Attualmente, e anche il caso di Ngugi Wa Thiong'o, keniano, conosciuto anche in Italia per i suoi romanzi e per la raccolta di saggi «Spostare il centro del mondo/La lotta per le liberta culturali» in cui difende il multiculturalismo e la libera espressione delle culture come l'unico antidoto contro le devastazioni della globalizzazione e dell'imperialismo culturale. Lo scrittore ha voluto dare vitalita alla propria lingua, decidendo nel 1977 di abbandonare l'uso dell'inglese che lo aveva portato al successo, per scrivere soltanto nella lingua materna, il kikuyu. Una decisione per la quale il governo di Yomo Kenyatta lo mise in prigione e poi lo condanno all'esilio.
+Altro esempio della battaglia tendente a dar fiducia all'Africa, a far emergere letterariamente le sue lingue sommerse dal mare delle lingue coloniali, e il senegalese Boubacar Boris Diop, prima apprezzato scrittore in francese e ora convinto narratore in wolof, di cui e stato tradotto in italiano il romanzo «Murambi» (Il libro delle ossa), sul 'Fagaagal" (termine wolof che significa sterminio, genocidio) del 1994 in Ruanda.
+Questi e altri sempre piu numerosi scrittori hanno il grande merito di rafforzare e di potenziare quel patrimonio immateriale che l'Unesco ha posto al centro della propria azione e esistenza, garanzia della diversita dell'umanita. Come? Dando dignita e modernita alla propria cultura e identita, prima di tutto nella loro lingua. Poi ci pensera la traduzione a farli circolare nel mondo della letteratura, quando hanno valore universale. È lo stesso Diop che lo dice in modo chiaro, rispondendo a chi gli chiedeva quando sarebbe uscita la traduzione francese del suo «Murambi»: 'Verra pubblicata, ma in seguito, entro cinque-sei anni. Prima e necessario che il libro si imponga nella lingua nella quale e stato concepito". Perche si tratta anche di una battaglia politica! Tornando in Sardegna, che cosa possiamo dire? Che, forse, la nostra letteratura soffre di una contraddizione: chi sa fare letteratura non usa il sardo, chi conosce il sardo non si impegna nel fare letteratura, eccetto poche eccezioni.
+Per la verita, alcuni, pur volendo scrivere in sardo, sostengono di non farlo perche non lo conoscono. E allora, muovendo dai tantissimi casi di scrittori in altre lingue, perche i nostri scrittori non facilitano la possibilita di proporre le loro opere in traduzione sarda, come essi stessi rendono possibile verso altre lingue? Anche perche scrivere in una piccola lingua come il sardo non puo impedire, come e ormai riconosciuto, una vasta diffusione, a condizione che si tratti gia di grande letteratura. Basti ricordare che anche lingue in difficolta come lo yddish possono varcare i loro ristretti confini, come ha dimostrato il premio nobel Isaac Singer, nel 1978, poi tradotto in tantissime lingue.
+Se siamo convinti che l'Unesco e l'Onu non sbagliano a intestardirsi con la difesa della diversita linguistica; se temiamo che scrivere buona letteratura in sardo sia difficile, allora proviamo con le traduzioni. Cosi potremo celebrare anche noi il 2008, proclamato dall'Onu 'Anno internazionale delle lingue", dando alla letteratura buone opere in lingua sarda e ai Sardi la possibilita di consolidare, anche con la letteratura, la propria diversita e identita.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 07/12/2014
+
+## SU PRINTZIPEDDU
+
+###
+
+Autore:** A. de Saint-Exupery**
+Illustradore: **A. de Saint-Exupery******
+F.du 15x21 cm | Pagg. 84
+
+_Bortadu in sardu dae su frantzesu dae Diegu Corraine_
+
+### _
+_
+
+
+
+
+## SA RIVOLUTZIONE SARDA E GIUAMARIA ANGIOI
+
+Su 28 de abrile de su 1794 sos Sardos nch'aiant bogadu totu sos Piemontesos dae s'Ìsula. Ma, a pustis de mancu unu mese, una parte de cussas classes, sa burghesia e sa nobiltade chi aiant favoridu su movimentu populare, sulitzitant su Visure a torrare. Pro ite? Ca timiant chi, bogados sos piemontesos, s'esseret acurtziende finas pro issos su tempus de si nch'agatare sena prus podere politicu e richesas, pro curpa de su populu chi cheriat andare prus addainnantis in sa rivolutzione.
+
+A pustis torradu su Visure, in Tatari, sos barones, timende sos massąjos chi no lis cheriant prus pagare nudda e sos rivolutzionarios chi los organizaiant, non cherent prus obeire a su Visure de Casteddu chi, a parrere issoro non los garantiat e, cherende faghere a sa sola, si proclamant autonomos.
+
+Macari gasi creschet semper de prus sa gherra de sos massajos logudoresos, contra a sos barones.
+
+A custu puntu, sos de su partidu progressista resessint a si nche faghere ponnere in una cummissione, incarrigada dae su visure Vivalda, de andare dae bidda in bidda de Logudoro, pro ponnere sas paghes, iscontrobbare chi totus aerent rispetadu sas voluntades de su guvernu de Casteddu e faghere torrare in surcu sos barones.
+
+Sos incarrigados, su notaju Cilocu e ateros, imbetzes de iscontrobbare, chircant de pesare sa gente de sas biddas contra a sos feudatarios. E tando, a pustis de pagu, totu sos de su Cabu de susu sunt in rivolutzione e, cumandados dae su notąju Cilocu e dae s'avogadu Mundula, moent a ocupare Tatari, a ue arribant su 28 de nadale de su 1794.
+
+A numene de su visure, dant ordine a sos barones de s'assugetare a su guvernu de Casteddu e nd'arrestant su bonu. Su fatu chi republicanos che a Cilocu e Mundula defensent, in custa ocasione, su podere piemontesu, si cumprendet bene. Su fatu est chi, pro unu pagu de tempus, isssos chircant de gherrare contra a su feudalesimu, mustrende*si fideles a su re ma isetende, pero, su mamentu addatu pro andare torra contra a sos Piemontesos.
+
+In s'interi, su chi bi fiat abbarradu de sa burghesia democratica e republicana de Casteddu fiat semper pronta a realizare sos disinnos suos de libertade. S'ocasione si presentat cando su visure isseberat, pro sighire a ponnere ordine in su cabu de susu, propiu unu de custos democraticos, Giuanne Maria Angioi, e li dat sos matessi poderes suos faghende*lu _Alternos_.
+
+Angioi, chi, a sa prima, fiat de sos prus moderados de su movimentu antifeudale, dae cando arribbat a Tatari devenit semper prus inimigu de sos feudatarios e de sos Piemontesos, a su puntu chi, su 29 de maju de su 1796, cumandende una militzia fata de massajos, pastores, moet dae Tatari pro ocupare Casteddu. S'8, intrant a Aristanis e in ie s'istentant --sena pero tennere perunu agiudu-- su tempus de permitere a sos Piemontesos de lis mandare contra sordados dae Casteddu.
+
+S'11 de lampadas sos sordados de Angioi si nche fuint dae sa tzitade, bogados a fortza dae sos aristanesos. A pustis de unu mese, timende s'esertzitu chi beniat dae Casteddu, sa militzia de Angioi si nch'iscontzat de su totu. Angioi, chircadu e tratadu comente "bandidu", cun pagos sordados chi li fiant abarrados a curtzu, si nche fuit dae Aristanis a Bosa, a Santulussurgiu e, in fata, a Tatari.
+
+Ma non podende abarrare mancu in Tatari, ca li mancaiat s'agiudu chi teniat unu tempus, s'imbarcat in Portu Turre pro Ajacciu e, in fatu, Livorno. In fines, arribbat a Frantza, in ue abbarrat esiliadu, finas a cando morit in Parigi su 9 de freargiu de su 1808.
+
+
+
+
+## Su Giapone puru torrat a domo dae s'Iràq
+
+Junichiro Koizumi, su Primu Ministru Giaponesu, annuntziat oe su ritiru de sa tropas niponicas chi sunt in Samawa, in su sud de s'Iraq. Custa detzisione - narat Koizumi - est istada pigada de acordu cun sos Istados Unidos, su Regnu Unidu, s'Australia e sos ateros paisos alliados chi bi sunt in Iraq. S'Imperu Niponicu tenet unos 600 militares in Samawa, in sa provintzia meridionale irachena de Muthana, e sunt impreados in progetos de ricostrutzione e cun su nono espressu (pro sa Costitutzione patzifista de su Giapone) de partetzipare a atziones militares. Finas a como, sa defensa de sa base giaponesa fiat de amanigiu de sa fortzas britannicas e australianas.
+
+"Amus agabadu su traballu nostru, agiudos umanitarios e dinare pro sa ricostrutzione de su paisu, e duncas faghimus torrare a domo sas tropas", afirmat su capu de s'esecutivu niponicu.
+
+Custa est istada s'operatzione de impreu de sas tropas militares giaponesas, foras de su territoriu niponicu, prus manna, a pustis a sa fine de sa II° Gherra Mundiale.**[**_gpd_**]**
+
+
+## SOS SARDOS NO ISCHINT A CALE ALA SI DARE
+
+xxxx
+
+
+
+
+## SOS INGLESOS IN CASTEDDU
+
+
+
+
+## SU PASSÀGIU DEFINITIVU A SOS DUCAS DE SAVOJA
+
+xxx
+
+
+
+
+## SAS DERROTA DE SOS TENTATIVOS RESTAURADORES ISPAGNOLOS
+
+xx
+
+
+
+
+## Su ministeriu de su Rennu pro sos afares de sa Sardigna
+
+
+
+
+
+## evangelios_lsc_SL_1.epub
+
+
+
+
+### 10/01/2015
+
+## TARIFA POSTALE DE IMBIU RACUMANDADU in ITÀLIA
+
+###
+
+_pro **Italia**:_
+
+
+
+
+### 10/01/2015
+
+##
+
+Cuncursu "LIMBAS IN PONTE" de tradutzione literaria in sardu
+
+###
+
+BANDU 2015
+
+Sas **EDITZIONES PAPIROS**, cun su patronadu de sa **Comuna de NORGHIDDO**,
+
+BANDINT
+
+### **SU PRÈMIU "LIMBAS IN PONTE", de tradutzione literaria in sardu**
+
+_(intituladu a Eliezer Ben Yehuda, 1858-1922)_**
+
+S'opera chi at a essere bortada e publicada in sardu pro su 2015 est:
+
+Sos Tradutores interessados devent faghere sa tradutzione in sardu (cunforma a sas normas LSC/Limba Sarda Comuna) dae su testu inglesu de sa prima parte de su libru **A CHRISTMAS CAROL de Charles Dickens**, chi publicamus inoghe suta (5527 car.).
+
+Sa tradutzione, iscrita in carateres de imprenta, cheret imbiada in busta cungiada, intro de su 7-2-2015, a:
+
+In foras de sa busta cheret postu petzi unu pseudonimu, in intro bi devet essere un'atera busta cun su matessi pseudonimu in foras e, in intro, numene, sambenadu, indiritzu, telefonu e posta eletronica de su tradutore.
+
+In mesu de sas tradutziones arribbadas, at a essere premiada sa tradutzione megius dae s'inglesu. Su tradutore premiadu, tando, at a retzire s'incarrigu de bortare in sardu su libru intreu. Sa tradutzione at a essere pagada a su tradutore cun 1200 € (brutos). Su libru at a essere publicadu dae sas Editziones PAPIROS in sa serie SenaLacanas, chi si riservat sa possibilidade de acontzare ortografia e lessicu.
+
+_Carl Dickens_
+
+STAVE I: MARLEY'S GHOST
+
+MARLEY was dead: to begin with. There is no doubt whatever about that. The register of his burial was signed by the clergyman, the clerk, the undertaker, and the chief mourner. Scrooge signed it: and Scrooge's name was good upon 'Change, for anything he chose to put his hand to. Old Marley was as dead as a door-nail.
+
+Mind! I don't mean to say that I know, of my own knowledge, what there is particularly dead about a door-nail. I might have been inclined, myself, to regard a coffin-nail as the deadest piece of ironmongery in the trade. But the wisdom of our ancestors is in the simile; and my unhallowed hands shall not disturb it, or the Country's done for. You will therefore permit me to repeat, emphatically, that Marley was as dead as a door-nail.
+
+Scrooge knew he was dead? Of course he did. How could it be otherwise? Scrooge and he were partners for I don't know how many years. Scrooge was his sole executor, his sole administrator, his sole assign, his sole residuary legatee, his sole friend, and sole mourner. And even Scrooge was not so dreadfully cut up by the sad event, but that he was an excellent man of business on the very day of the funeral, and solemnised it with an undoubted bargain.
+
+The mention of Marley's funeral brings me back to the point I started from. There is no doubt that Marley was dead. This must be distinctly understood, or nothing wonderful can come of the story I am going to relate. If we were not perfectly convinced that Hamlet's Father died before the play began, there would be nothing more remarkable in his taking a stroll at night, in an easterly wind, upon his own ramparts, than there would be in any other middle-aged gentleman rashly turning out after dark in a breezy spot--say Saint Paul's Churchyard for instance-- literally to astonish his son's weak mind.
+
+Scrooge never painted out Old Marley's name. There it stood, years afterwards, above the warehouse door: Scrooge and Marley. The firm was known as Scrooge and Marley. Sometimes people new to the business called Scrooge Scrooge, and sometimes Marley, but he answered to both names. It was all the same to him.
+
+Oh! But he was a tight-fisted hand at the grind-stone, Scrooge! a squeezing, wrenching, grasping, scraping, clutching, covetous, old sinner! Hard and sharp as flint, from which no steel had ever struck out generous fire; secret, and self-contained, and solitary as an oyster. The cold within him froze his old features, nipped his pointed nose, shrivelled his cheek, stiffened his gait; made his eyes red, his thin lips blue; and spoke out shrewdly in his grating voice. A frosty rime was on his head, and on his eyebrows, and his wiry chin. He carried his own low temperature always about with him; he iced his office in the dog-days; and didn't thaw it one degree at Christmas.
+
+External heat and cold had little influence on Scrooge. No warmth could warm, no wintry weather chill him. No wind that blew was bitterer than he, no falling snow was more intent upon its purpose, no pelting rain less open to entreaty. Foul weather didn't know where to have him. The heaviest rain, and snow, and hail, and sleet, could boast of the advantage over him in only one respect. They often "came down" handsomely, and Scrooge never did.
+
+Nobody ever stopped him in the street to say, with gladsome looks, "My dear Scrooge, how are you? When will you come to see me?" No beggars implored him to bestow a trifle, no children asked him what it was o'clock, no man or woman ever once in all his life inquired the way to such and such a place, of Scrooge. Even the blind men's dogs appeared to know him; and when they saw him coming on, would tug their owners into doorways and up courts; and then would wag their tails as though they said, "No eye at all is better than an evil eye, dark master!"
+
+But what did Scrooge care! It was the very thing he liked. To edge his way along the crowded paths of life, warning all human sympathy to keep its distance, was what the knowing ones call "nuts" to Scrooge.
+
+Once upon a time--of all the good days in the year, on Christmas Eve--old Scrooge sat busy in his counting-house. It was cold, bleak, biting weather: foggy withal: and he could hear the people in the court outside, go wheezing up and down, beating their hands upon their breasts, and stamping their feet upon the pavement stones to warm them. The city clocks had only just gone three, but it was quite dark already-- it had not been light all day--and candles were flaring in the windows of the neighbouring offices, like ruddy smears upon the palpable brown air. The fog came pouring in at every chink and keyhole, and was so dense without, that although the court was of the narrowest, the houses opposite were mere phantoms. To see the dingy cloud come drooping down, obscuring everything, one might have thought that Nature lived hard by, and was brewing on a large scale.
+
+The door of Scrooge's counting-house was open that he might keep his eye upon his clerk, who in a dismal little cell beyond, a sort of tank, was copying letters. Scrooge had a very small fire, but the clerk's fire was so very much smaller that it looked like one coal. But he couldn't replenish it, for Scrooge kept the coal-box in his own room; and so surely as the clerk came in with the shovel, the master predicted that it would be necessary for them to part. Wherefore the clerk put on his white comforter, and tried to warm himself at the candle; in which effort, not being a man of a strong imagination, he failed.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+locandina inPDF
+
+
+## LIMBAS IN PONTE
+
+locandina inPDF
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Prima letzione: «Inshallah»
+
+Mai comente a como sos cursos de limba e cultura araba sunt istados gasi sighidos. Si carculatchi in sos urtimos bator annos, petzi in sos ateneos italianos prus importantes, su numeru de sos istudentes iscritos a sos cursos chi prevident s'istudiu de s'arabu, de s'islamistica e de su deretu musulmanu sunt triplicados. S'arabu no est petzi una limba, est unu mundu nou, una cultura de connoschere. S'Italia s'est mustrende sensibile a custa casta de istudiu. Piseddos e mescamente piseddas incumintzant custa aventura, ma sa materia araba interessat finas sos prus "mannittos" (medas sos istudentes de sos cursos serales) .
+
+In s'universidade Orientale de Napoli in unos cantos cursos de laurea s'est registradu un'aumentu de iscritos de su 250%, numeru chi faghet cuncurrentzia a su de chie si iscriet a sos cursos de limba inglesa.
+
+Ma pro ite una pessone detzidit de s'acurtziare a una limba chi paret gasi difitzile, mescamente a s'incumintzu? Est petzi pro sa curiosidade de bortare sos messagios de Bin Laden? O pro agatare unu traballu pagadu bene e seguru? E sos kamikazes? E sa bellesa de Rania de Giordania? Forsis sunt totu custos motivos, paris cun ateros chi ant fatu naschere s'amore pro s'arabu e pro su deretu islamicu. De seguru sa politica est unu de sos motivos printzipales pro la istudiare; sos cursistas, pero, narant chi non non est tantu s'11 de cabudanni in New York ma sa chistione palestinesa chi los at ispintos a frecuentare sas aulas de Roma, de Napoli o de Venezia. Sos piseddos cherent ischire ( non petzi issos) ite b'at in dae segus de sos fatos orientales; custu ispinghet totus a una abertura mentale prus manna. [_sch_]
+
+
+
+### 30/01/2015
+
+## Endangered Languages and New Technologies
+
+AA.VV., cuidadu dae **Mari C. Jones**
+
+Negli ultimi 15-20 anni lo sviluppo delle nuove tecnologie si e rivelato una prezioso alleato delle lingue che rischiano di scomparire. La possibilita di archiviare suoni e testi, cosi come quella di realizzare traduttori e correttori telematici, e stata accolta con grande interesse dalle associazioni, dagli studiosi e dalle amministrazioni locali che si occupano di questo tema.
+
+Anche l'Italia e impegnata in questo senso: basti pensare alla ditta Smallcodes, fondata a Firenze da Carlo Zoli per difendere la diversita linguistica con i mezzi offerti dalle nuove tecnologie. A tale scopo realizza siti, traduttori e correttori in linea per lingue minoritarie come ladino, occitano, sardo, etc.
+
+Su questo tema si concentra **_Endangered Languages and New Technologies_** (Cambridge University Press, Cambridge 2014, pp. 228, $99.00), curato da Mari C. Jones.
+
+Il volume attinge a studi recenti sulle lingue minacciate di varie parti del mondo - Europa, Asia, Africa, Americhe - mettendo in evidenza quello che si sta facendo per scongiurarne la scomparsa. Al tempo stesso sottolinea che le tradizionali tecniche di documentazione non vanno abbandonate, perche combinandosi con quelle nuove possono rivelarsi molto utili.
+
+I saggi sono di Nicholas Ostler, Aimee Lahaussois, Sjef Barbiers, Hugh Paterson, Matt Coler, Petr Homola, Dorothee Beermann, Russell Hugo, Bernard Bel, Mederic Gasquet-Cyrus, Anthony Scott Warren, Geraint Jennings, Tjeerd de Graaf, Cor van der Meer, Lysbeth Jongbloed-Faber, Cecilia Ode e Jeffrey E. Davis.
+
+Mari C. Jones e Lettrice di Lingua e linguistica francese all'Universita di Cambridge. Fra le sue opere si ricorda "Keeping Languages Alive"
+
+(2013, che ha curato insieme a Sarah Ogilvie.
+
+de **Alessandro Michelucci**
+
+Date Published: December 2014
+format: Hardback
+isbn: 9781107049598
+length: 228 pages
+dimensions: 235 x 157 x 15 mm
+weight: 0.46kg
+contains: 29 b/w illus. 5 maps 8 tables
+price: £65.00
+
+Pro ateras informatziones e pro comporare:
+
+
+
+
+## La minoranza inesistente / I berberi e la costruzione dello Stato algerino
+
+### Custa minoria linguistica e culturale est manna e currispondet a su 30% de sa populatzione algerina.
+
+de **Marisa Fois**
+
+S'Algeria tenet un'istoria cumplicada: a pustis de sa colonizatzione frantzesa e una gherra de liberatzione "natzionale" longa, est colada in su monopoliu de su partidu unicu, su multipartidismu e sa vitoria de una fortza politica de base religiosa, su radicalismu islamicu e sa gherra tzivile.
+
+Su libru proponet un'istudiu de una parte "minoritaria", sos Berberos, de custu cumplessu presentadu comente esclusivamente arabu. Custa minoria linguistica e culturale est manna e currispondet a su 30% de sa populatzione algerina. Sende chi sunt sa populatzione originaria, sunt istados semper postos a unu chirru e ismentigados in s'istoria algerina. Petzi in custos urtimos annos ant cumintzadu a nde tratare. Pro custu, su libru est intituladu "sa minoria insesistente".
+
+Fois istudiat s'istoria de comente est naschidu s'istadu algerinu, s'identidade sua e sos cuntrastos politicos. Dae su cumintzu de sos "beranos arabos" in su 2011, sa pretesa de su movimentu berberista de una "Algeria algerina", contra a una Algeria "arabu-islamica", rapresentat una chistione emblematica e de atualidade manna
+
+_Marisa Fois est professora de Istoria e istitutziones de s'Àfrica in s'Universidade de Casteddu, Dipartimentu de Sientzias Sotziales e de sas Istitutziones._
+
+Edizione:2013
+Collana: Studi Storici Carocci
+ISBN: 9788843069231
+
+Pagine: 120
+Prezzo: € 14,00
+
+Pro ateras informatziones e pro **comporare**:
+
+
+
+
+## Spostare il centro del mondo / La lotta per le liberta culturali
+
+de **Ngugi wa Thiong'o **
+
+Convinto che ogni scrittore debba esprimersi nella propria lingua di origine, Thiong'o, nel 1977, incomincio' a scrivere solo in kikuyu. Il governo Kenyatta prima lo mise in prigione, poi lo esilio'. In questi saggi famosi lo scrittore kenyota muove da una considerazione: l'Occidente si considera il Centro del mondo; controlla il potere culturale, cosi come controlla quello politico ed economico. Spostare quel Centro e' indispensabile per liberare le culture del mondo dai recinti del nazionalismo, della classe, della razza, del sesso. Thiong'o condensa in queste pagine un tema che negli ultimi anni ha attraversato tutta la sua attivita letteraria, teatrale, saggistica e i suoi corsi universitari tenuti durante l'esilio americano. "Testo di forte impatto" (Le Monde Diplomatique) per chi crede che il multiculturalismo e la libera espressione delle culture sia l'unico antidoto contro le devastazioni della globalizzazione e dell'imperialismo culturale.
+
+Ngugi wa Thiong'o e poeta, narratore, professore di Letterature africane all'Universita di Yale, e anche autore di saggi che vengono qui raccolti per la prima volta per il pubblico italiano. Cristina Lombardi-Diop ha curato la traduzione ed ha scritto l'introduzione all'edizione italiana.
+
+ISBN: 978-88-8353-032-6
+Anno: 2000
+Pagine: 216
+Prezzo: € 16,53
+
+Pro ateras informatziones e pro comporare:
+
+
+
+
+### 01/02/2015
+
+## Pro Armenia: Voci ebraiche sul genocidio armeno
+
+de **AA.VV.**
+
+Ormai sembrano lontani i tempi in cui la Shoah veniva considerata una tragedia unica e irripetibile. In realta questa idea non e del tutto scomparsa, ma ormai gli studiosi che la sostengono sono pochissimi. Per quanto riguarda in particolare l'Italia, comunque, cio che conferma in modo definitivo questo cambiamento e il libro Pro Armenia. Voci ebraiche sul genocidio armeno (La Giuntina, Firenze 2015, pp. 140, € 12).
+
+Il fatto che il volume sia stato concepito e pubblicato dalla principale casa editrice ebraica bnon lascia spazio a dubbi.
+
+Il libro esce in un momento particolarmente significativo, dato che il 2015 segna il centenario del genocidio armeno (in realta, questo fu il genocidio di tutte le minoranze cristiane dell'impero ottomano, quindi anche Assiri e Greci del Ponto).
+
+Curato da Fulvio Cortese e Francesco Berti, il libro propone le testimonianze di quattro ebrei che videro coi propri occhi la furia omicida dell'esercito ottomano. La prefazione e scritta da Antonia Arslan, la studiosa padovana di origine armena nota per libri come "La masseria delle allodole" e "La strada di Smirme".
+
+Un libro molto prezioso sotto il profilo storico, culturale e umano, un'opera che verra ricordata.
+
+La Giuntina, fondata nel 1980 da Daniel Vogelmann, che la dirige tuttora, offre un catalogo di grande interesse che permette di approfondire la conoscenza della cultura ebraica in tutte le sue espressioni.
+
+de _Alessandro Michelucc_i
+
+Per altre informazioni:
+
+
+
+
+### 01/02/2015
+
+## Polinesia, un paradiso che muore
+
+de **Alain Gerbault**
+
+Negli ultimi secoli molti spiriti inquieti e avventurosi hanno subito il fascino della Polinesia e dell'Oceania in generale. Basti pensare a Dea Birkett, Paul Gauguin o Jack London. Ispirati da quelle isole lontane, molti di loro ci hanno lasciato dei documenti preziosi: romanzi, racconti dei loro viaggi, disegni.
+
+Una testimonianza di particolare interesse e quella che ci ha lasciato Alain Gerbault (1893-1941), un navigatore francese che trascorse gli ultimi anni della propria vita nelle isole polinesiane. Gerbault non si limito a visitare la vasta regione vagando da un'isola all'altra, ma scrisse alcuni libri che esaltano la cultura polinesiana e condannano la loro aggressione da parte della civilta industriale.
+
+Uno di questi libri ("Un paradis se meurt", 1949) e stato pubblicato recentemente in italiano: **_Polinesia, un paradiso che muore_**, un titolo che coglie appieno la sostanza del messaggio di Gerbault ed esprime perfettamente il suo grido disperato di ribellione.
+
+L'opera (Mare Verticale, Grancona [Vicenza] 2014, pp. 300, € 18) e il suo canto d'amore per la Polinesia, alla quale il navigatore dedico i suoi ultimi anni di vita e le sue ultime forze.
+
+Il grido di protesta levato da Gerbault suona profetico. Negli anni Sessanta, dopo l'indipendenza dell'Algeria, la Francia cerchera un nuovo territorio per gli esperimenti nucleari che faceva nel Sahara. Scartata la Corsica in seguito alle proteste locali, Parigi individuera nella Polinesia "francese" il luogo adatto per continuare le sue esercitazioni.
+
+Il libro di Gerbault rappresenta una lettura molto utile, se non obbligatoria, per coloro che hanno a cuore la diversita culturale.
+
+de **Alessandro Michelucci**
+
+pagine 270
+formato 210 x145
+prezzo € 18
+anno 2014
+Isbn: 978-88-97173-37-3
+
+Pro ateras informatziones e pro **comporare**:
+
+
+
+
+## **Sos Berberos oe** > intervista a Marisa Fois
+
+
+
+
+## Ataturk in the Nazi Imagination
+
+de **Stefan Ihrig**
+
+Chi e stato in Turchia ha potuto vedere che in questo paese Mustafa Kemal Pasha (1881-1938), piu noto come Ataturk (padre dei Turchi), viene idolatrato come una divinita. Negli ultimi anni questo culto ha subito una leggera flessione, ma il fondatore della Turchia rimane presente nei luoghi pubblici con fotografie, ritratti, statue.
+
+In molti paesi europei, compresa l'Italia, si e diffusa un'ammirazione piuttosto acritica per lui. Secondo un radicato conformismo di stampo progressista, il fatto che Ataturk abbia fondato una Turchia "laica e moderna" e bastato perche venissero dimenticate le orribili nefandezze che aveva compiuto per raggiungere questo obiettivo. Fra queste, il tentativo di cancellare la ricchezza multiculturale ereditata dall'impero ottomano, rimpiazzandola con un centralismo grigio e soffocante. Non a caso il suo modello era stata la Francia repubblicana, nemica giurata delle minoranze e della diversita culturale. Un solo popolo, una sola lingua, una sola cultura: questa e la pietra angolare sulla quale sono stati costruiti entrambi gli stati. Ferme restando, ovviamente, le differenze che li separano.
+
+Negli ultimi anni, pero, l'attenzione per la Turchia ha stimolato studi piu attenti sulla sua storia, grazie ai quali iniziano a vacillare i radicati luoghi comuni che vedono in Ataturk un luminoso eroe del progresso.
+
+Uno di questi viene proposto da Stefan Ihrig, autore di **Ataturk in the Nazi Imagination** (Harvard University Press).
+
+L'opera approfondisce una pagina storica poco nota del ventennio fra le due guerre mondiali: le relazioni fra la Germania hitleriana e la neonata repubblica turca.
+
+Molti tedeschi, soprattutto a destra, videro nella Turchia un modello da imitare: un paese autoritario, centralizzato, moderno. Perfino il genocidio armeno esercito un notevole fascino su di loro. Naturalmente non si puo imputare ad Ataturk il fatto che Hitler lo ammirasse, ne il fatto che in Turchia "Mein Kampf" sia ancor oggi un best seller (il titolo turco e "Kavgam"). Ma la cosa cambia aspetto se si considerano le notevoli somiglianze fra i due paesi. Un'opera di enorme valore storico e culturale, un libro che dovrebbe essere tradotto in italiano.
+
+La sua utilita va ben oltre il caso particolare, perche ci stimola ad accantonare due pessime abitudini. Una consiste nel valutare l'azione politica unicamente per i suoi risultati, prescindendo dai mezzi che vengono utilizzati per raggiungerli. L'altra consiste nel condannare le mostruosita delle dittature ma tollerare le stesse se vengono compiute da un regime formalmente democratico come quello di Ataturk.
+
+editore. Harvard University Press
+pagg.: 320
+annu: 2014
+formadu: 15,6 x 23,5 cm
+
+_Stefan Ihrig si e laureato all'Universita di Cambridge con una tesi sul tema "Nazi Perceptions of the New Turkey, 1919-1945". Specialista di storia europea e delle relazioni fra la Germania e l'impero ottomano e, e Polonsky Fellow al Van Leer Jerusalem Institute._
+
+de **Alessandro Michelucci**
+
+Pro ateras informatziones e pro **comporare**:
+
+
+
+
+## I dannati dell'Asinara. L'odissea dei prigionieri austro-ungarici nella Prima guerra mondiale
+
+di **Luca Gorgolini**
+
+Nell'ottobre del 1915, le truppe tedesche e austroungariche da nord e le truppe bulgare da est attaccano e invadono la Serbia. L'esercito serbo tenta una fuga verso il principato fratello del Montenegro, verso l'Albania e verso il mare, trascinando al suo seguito decine di migliaia di civili, divenuti profughi e di prigionieri austro-ungarici. Una marcia interminabile, estenuante, durante la quale trovano la morte un numero enorme di individui.
+
+I prigionieri austriaci sopravvissuti, circa 24.000, verranno presi in consegna dalle truppe italiane ed imbarcati alla volta dell'Italia, destinazione Sardegna, isola dell'Asinara. Tra questi, centinaia moriranno durante la traversata, sfiniti nel fisico, colpiti dal colera e da altre malattie, che una volta giunti sull'"isola del Diavolo", causeranno in pochi giorni la morte di molte migliaia di uomini, vittime anche dell'impreparazione e dell'inadeguatezza manifestata dalle autorita militari e sanitarie italiane, messe sotto pressione dal governo, fermamente intenzionato a non concedere ad altre nazioni la custodia di quegli uomini, soldati di un esercito divenuto da pochi mesi nemico.
+
+Prendeva cosi forma uno dei piu grandi campi di prigionia allestiti in Italia durante la Grande guerra. Le testimonianze dei diversi protagonisti e degli attenti osservatori di quell'odissea, vengono messe a confronto allo scopo di fare luce su una delle pagine piu drammatiche della Prima guerra mondiale.
+
+_**Luca Gorgolini** e assegnista di ricerca presso l'Universita di Bologna. Membro della redazione di Storia e Futuro (www.storiaefuturo.com), collabora al progetto di ricerca Laboratorio di storia sociale Memoria del quotidiano (www.laboratoriodistoriasociale.eu). Tra le sue pubblicazioni: Emozioni di guerra (2008) e Capitani dimpresa (2010, curato con M. Costantini)._
+
+annu: 2011
+preju: 18,00 euro
+Prefazione di Paolo Sorcinelli
+
+Pro informatziones e pro comporare:
+
+
+
+
+
+## Onu: minetza de desertificatzione
+
+"Sa desertificatzione est una de sas minetzas prus serias chi s'umanidade devet afrontare. Est unu problema globale chi tocat su chimbe unu de sa populatzione mundiale in prus de chentu paisos" at ammentadu su Segretariu generale de s'Onu Kofi Annan, in su messagiu difusu in sa "Die mundiale pro sa luta a sa desertificatzione e a sa sicagna", fata sabadu 17 de lampadas. S'impoverimentu de sos terrinos no est causadu petzi dae problemas atmosfericos ma finas dae sa povertade, chi ispinghet sas pessones a si nche tramudare a sas tzitades, cun efetos sotziales e economicos mannos meda.
+
+"Si no amus a faghere carchi cosa," at naradu Annan "in base a sos datos chi tenimus intre su 2020 belle 60 milliones de pessones ant a moere dae sas areas desertificadas de s'africa sub-sahariana a chirru de su nord de su continente e s'Europa e in totu su mundu 135 milliones de pessones diant a devere lassare sos logos issoro". Ma finas si sa desertificatzione cheret narrere povertade, su desertu est, imbetzes, un'ecosistema chi bivet e "un'eredidade unica e delicada chi devet essere preservada" at sighidu Annan, ammentende chi su tema de sa die est "Sa bellesa de sos desertos, su disafiu de sa desertificatzione". S'obietivu de s'initziativa, chi ruet in su de deghe aniversarios de sa cunventzione Onu contra a sa desertificatzione, est finas de dare cara a sa bida de milliones de pessones, mescamente de s'area sub-sahariana (ue su 66% de su territoriu est sicu), de unas cantas regiones de s'Asia e de s'America Latina. _[sch]_
+
+
+
+
+### 12/02/2015
+
+## Su pastore e sa funtana
+
+### de Gianni Rodari
+
+Una bia b'aiat unu pastore, chi istaiat in una pinneta in sos montes de Abrutzu, chi si nche colaiat su tempus paschende sas berbeghes, gasi poveru chi non connoschiat su restu de su mundu. Cada die si [chessaiat](chessare_0_1_1) narende a isse etotu: «Oh, si connoschere su restu de su mundu, forsis mi dia podere faghere ricu finas deo».
+
+Unu mangianu fiat colada in cue una betzedda, l'aiat intesu murmutende e l'aiat pregontadu:
+
+--¿Pro ite ti ses chessende, pastore'?
+
+--Mi so chessende ca non connosco su restu de su mundu, gasi m'at a tocare a abbarrare semper poveru.
+
+--Si m'as a faghere unu praghere, t'apo a imparare deo a ti faghere ricu.
+
+--Unu praghere? Bos nde fatzo finas sete.
+
+Prus de sete no ischiat a contare, ca teniat petzi sete berbeghes.
+
+--Deves andare a s'Àquila,-- l'aiat naradu sa betzedda --in cue as a agatare sa funtana de sas norantanoe issetas: conta sas issetas, torra a mi narrere cantas sunt, e t'apo a faghere cuntentu.
+
+--E chie mi tentat sas berbeghes?
+
+--Ti las apo a tentare deo. Pero non ti nde potzo tentare prus de ses. Sa de sete ti la deves leare in fatu.
+
+Su pastore aiat ringratziadu, s'aiat leadu sa de sete berbeghes e si fiat incaminadu chirru a s'Aquila.
+
+Fiat arribbadu a tzitade a mangianu, e sa die de mercadu. Su pastore si fiat firmadu, incantadu, abbaidende sa gente chi fiat a chistionu e fiat cuntratende in manera bia e alligra, sos animales in bendida incarcados in sos agorros, sos bancos in ue b'aiat mercantzia de cada casta.
+
+--Si s'Aquila est su restu de su mundu, est propiu una bellesa-- si fiat pessende. In cussu, unu mercante si fiat acurtziadu e l'aiat pregontadu si li bendiat sa berbeghe.
+
+--No nd'isco si est in bendida,-- aiat rispostu su pastore --est sa berbeghe mea e finas a como no s'est ismalaidada mai.
+
+Su mercante aiat cumpresu chi fiat faeddende cun unu macocu. Ma fiat unu mercante onestu e no nd'aiat chertu tirare profetu. Pro sa berbeghe l'aiat brindadu una cantidade de dinare, e su pastore --chi no aiat mai bidu totu cussu dinare totu a una bia-- aiat atzetadu. Si nch'aiat postu su dinare in unu pannutzu e si fiat incaminadu belle currende pro torraret a su monte. Totu in unu pero si fiat ammentadu de su praghere chi deviat faghere a cussa betzedda, aiat pregontadu a una pessone chi fiat colende in ue fiat su caminu de sa funtana de norantanoe issetas e bi fiat andadu.
+
+Ite ispantu! Sa funtana curriat totu a inghiriu de una pratzighedda e dae totu sas bucas s'abba essiat alligra e frisca. Si in sa bidda de sas fadas b'at una funtana, devet essere de seguru una funtana che a cussa.
+
+Su pastoreddu, a pustis de s'essere tzatzadu de mirare e de ascurtare sa musica de sa funtana, aiat incumintzadu a contare sas isssetas. A dolu mannu suo, pero, no ischiat a contare prus in gasi de su numeru sete. Cando fiat arribbadu a su sete, aiat cumintzadu torra dae su cabu, e gasi sighende. A pustis, totu cuntentu, fiat torradu a su monte, aiat saludadu sa betzedda chi fiat abbarrada in cue tentende*li sas berbeghes e l'aiat contadu su chi li fiat capitadu in viagiu.
+
+Sa betzedda l'ai at pregontadu:
+--Totus las as contadas sas isssetas?
+--De seguru chi las apo contadas: sunt sete.
+--Figiu me', ti ses faddidu in su contu. Non ti potzo propiu narrere sa manera de ti faghere ricu.
+
+Su pastore nde fiat abbarradu mortu, e agiomai si poniat a pranghere.
+
+Tando sa betzedda, pro lu consolare, l'aiat naradu:
+
+--Intro de sete dies apo a torrare a t'agatare. As a andare torra a tzitade a contare sa fontana de novantanoe issetas, e si as a agatare su numeru zustu t'apo a faghere cuntentu.
+
+A pustis de sete dies zustas, sa betzedda fiant torrada e aiat naradu a su pastore: --Oe potzo dare cara eo a sas berbeghes tuas. Bae a s'Àquila e faghe coniente t'apo naradu. Ma lea*ti in fatu una berbeghe, ca eo so betza e a prus de chimbe sa bia no li potzo dare cara.
+
+Su pastore s'aiat leadu sa de ses berbeghes e fiat faladu a tzitade a passu lestru. Fiant torra die de mercadu, e su pastore aiat addoviadu torra su mercante de s'atera bia, chi l'aiat pregontadu: --A ti la bendes sa berbeghe?
+--Ei-- aiat rispostu su pastore. Como ischiat ite boliant narrere cussas paraulas.
+--Andat bene-- aiat naradu su mercante. --Ti la comporo eo a su matessi preju de s'atera bia.
+--Nono,-- aiat rispostu su pastore --corno mi devides dare carchi cosa de prus, ca so prus pagu innorante e apo giai bidu su restii de su mundu.
+
+Su mercante aiat risidu, e aiat annantu a su preju carchi soddu. Su pastore, totu cuntentu, aiat postu su dinare in su pannutzu, a pustis fiat andadu a sa fontana de norantanoe issetas e aiat incumintzadu a contare. Cando fiat arribadu a su numeru sete si fiat firmadu, e no ischiat prus andare a dae in antis. Mancu male chi unu pitzinnu si fiat firmadu a l'abbaidare.
+--Ite benit a pustis de su sete?-- l'aiat pregontadu su pastore.
+--S'oto.
+--E a pustis de s'oto?
+--Su noe.
+
+E gasi si fint postos a contare in pare. Ma su pitzinnu ischiat a contare petzi finas a su numeru binti. Pro su pastore fiat giai unu bellu numeru. Totu cuntentu fiant torradu a su monte, aiat saludadu sa betzedda e aiat aboghiandu dae largu: --Sunt binti!
+
+--Figiu me', ti ses faddidu un'atera bia. Mi dispiaghet, ma non potzo faghere nudda pro tene. Amus a torrare a proare dae inoghe a sete dies.
+
+Sa chida a pustis su pastore fiat torradu a tzitade, si nch'aiat bendidu un'atera berbeghe, fiat andadu a contare sas issetas de sa funtana, ma paris arribadu a su numeru binti si fiat firmadu ca no ischiat prus a andare a dae in antis. Mancu male chi una pitzinna si fiat firmada a l'abbaidare. Fiant una pitzinna bona, chi ischiat a leghere, a iscriere e a contare, e in prus fiat finas meda zentile. Nd'aiat tentu dolu de cussu pastore in dificultade e l'aiat imparadu a contare totu sas bucas de sa funtana. lte ispantu! Fiant propiu norantanoe!
+
+Custa bia su pastore fiat seguru de no aer faddidu su contu. Fiant torradu a passos mannos a su monte, ma sa betzedda non bi fiat prus. Sas bator berbeghes chi l'abbarraiant paschiant serias, e no aiant podidu risponder a peruna pregonta sua. Aiant fatu petzi: Beh, beh!, e aiant sighidu a paschere.
+
+Su pastore no ischiat ite pessare. Pero non fiant mancu tropu addoloridu. Como teniat in buzaca su dinare chi aiat balanzadu dae sa bendida de sas tres berbeghes, teniat in conca norantanoe numeros, teniat in dae in antis de sos ogros sa bisione incantada de sa tzitade. Sa conca sua fiat gasi prena de cosas noas chi agiomai li doliat. E cantu ponimus chi bois ischides giai su restu de s'istoria?
+
+Ischides giai chi su pastore, a pustis de aer incumintzadu a istudiare sos numeros e a connoschere su mundu, non si fiat firmadu prus. Si fiat fatu professore, fiant andadu a istare in tzitade, s'aiat cojuadu cussa pitzinna bona chi ischiat a leghere e a iscriere e, cando aiat tentu unu pitzinnu, nche l'aiat giutu a bidere sa funtana de norantanoe issetas e l'aiat imparadu a contare propiu comente aiat imparadu isse, contende e torrende a contare cussas norantanoe meravigias.
+
+bortadu dae Diegu Corraine]
+
+
+
+Gianni Rodari
+Gianni Rodari
+
+
+## Gianni Rodari
+
+Gianni Rodari
+
+
+
+
+## Su gatu cun sas botas
+
+### de Charles Perrault
+
+xxx
+
+
+
+
+### 14/02/2015
+
+##
+
+La Corse, entre clanisme et nationalisme:
+
+Introduction a une analyse politique 1789-2014
+
+de **Sampiero Sanguinetti**
+
+La stampa parla poco e male della Corsica, facendo spesso generiche allusioni al fenomeno della violenza che affligge l'isola. Quello che mancava, pero, era un'analisi storica approfondita delle sue origini e del suo sviluppo.
+
+A colmare questa lacuna ha provveduto il giornalista corso Sampiero Sanguinetti, autore del volume La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014 (Albiana, Ajaccio, pp. misnpesso in evidenza che l'isola
+
+Il libro non interessa soltanto coloro che si occupano della Corsica, ma fornisce uno spaccato sociale, politico e culturale affine a quello di altre societa insulari mediterranee.
+
+Profondo conoscitore della materia, Sanguinetti disegna un ampio affresco storico che parte dalla Rivoluzione francese per arrivare fino ai nostri giorni.
+
+Il volume dedica ampio spazio al clanismo, un fenomeno sociopolitico isolano che ha radici lontane. Si tratta di una realta nella quale si intrecciano certe famiglie corse, i loro rapporti con il potere centrale e il loro peso nella politica locale.
+
+Naturalmente si tratta di un fenomeno che ha conosciuto trasformazioni imposte dai tempi e dai legami con Parigi. In ogni caso il clanismo e stato e resta il principale responsabile dell'immobilismo che blocca o comunque rallenta il rinnovamento sociale di cui l'isola ha urgente bisogno.
+
+Sanguinetti descrive accuratamente il panorama ideologico dell'isola: dalla destra alla sinistra, dagli ecologisti ai nazionalisti. Questo ultimo termine, poi, definisce due tendenze ben diverse: autonomisti e indipendentisti. Le posizioni dei vati clan sui dibattiti di rilievo nazionale mettono in luce aspetti fondamentali per capire appieno i risvolti della politica isolana.
+
+Il libro contiene anche una dettagliata analisi dei risultati elettorali locali.
+
+Un'opera ricca di spunti per la riflessione, un libro che dovrebbe essere tradotto in italiano.
+
+de _Alessandro Michelucci_
+
+Albiana 2014
+Collection Prova
+232 pages
+Format : 16 x 24 cm
+
+Preju: 16€
+ISBN : [978-2-8241-0593-2](tel:978-2-8241-0593-2)
+
+Per altre informazioni:
+
+
+
+
+### 16/02/2015
+
+##
+
+Naschida de Natalinu su famadu:
+su Sorighe Solitariu e sa rundine Silvia.
+
+### de Sarvadore Mannuzzu
+
+Cantos annos teniat Natalinu su famadu? Benit male a torrare un'imposta. A lu bidere, e a l'intendere faeddende, cun sa boghighedda sua in foras de s'ordinariu, pariat chi nde teniat pagos: pagos a beru, semper. Mancari chi su tempus esseret colende, isse abbarraiat minore: forsis ca, dae cando fiat naschidu, fiat unu frade minore. Antis, non b'aiat nemos in su mundu chi lu fiat che a issu; e nudda creschiat, nudda cambaiat a inghiriu suo e a sas milli aventuras suas.
+
+Est seguru pero chi, naschende, Natalinu teniat zero annos. E gasi, duncas, cumintzat s'istoria sua.
+
+B'aiat unu sennore chi si naraiat Etore e b'aiat una sennora, sa mugere, chi si naraiat Giuanna. Teniant petzi unu figiu: e si naraiat Pascaleddu ca fiat naschidu sa die de Pasca de abrile. E difatis l'agradaiant sos oos de tziculate.
+
+Una die, sennora Giuanna aiat naradu a sennor Ètore: «A l'ischis, creo chi nos at a arribbare un'ateru piseddu. e at a essere un'omineddu galanu. Ite l'amus a ponnere, a numene?». Sennor Ètore b'aiat pessadu meda: « Si at a naschere sa die de Pasca de Nadale l'amus a ponnere Natalinu». «Andat bene!» aiat naradu sennora Giuanna. Ambos duos fiant cuntentos meda. Fiat cuntentu meda finas Pascaleddu, chi creiat de agatare su fradigheddu in su presepiu o in suta de s'arbore.
+
+A pustis de pagu tempus, sennora Giuanna aiat intesu carchi doloreddu a matza e fiat andada a su dotore. Su do-tore l'aiat visitada, aiat iscritu carchi cosa in s'elaboradore eletronicu e aiat iscantzadu sas lavras a su risu: «Nudda de malu, at a essere unu pitzinnu chi giogat a fubalu». Pascaleddu, cando nche l'aiat ischidu, aiat pregontadu orioladu: «E tando, ma', petzi in televisione l'amus a bidere?».
+
+Fiat arribbada Pasca de Nadale. E, pagu ora in antis de prandere, totu sas isvellias chi b'aiat in domo si fiant postas a sonare; aiant sonadu finas sos relogios, cun unu «drrrrrrrrin» chi no agabbaiat mai: e in totu sos aposentos si fiant allutas sas lughes mancari esseret mesudie. Natalinu fiat naschidu.
+
+Fiat minore a beru, una cosa in foras de su logu suo; ma --custu non s'est bidu mai-- teniat giai totu sas dentes in buca e una barba tosta e niedda in sos cavaneddos. In prus, tzichirriaiat cun sa boghe de unu porcheddeddu neghidadu. «Miseros nois», aiat naradu sa mama. «Su nasitu giai est bellu», naraiat su babbu pro l'acunortare.
+
+Nche l'aiant postu in s'aposenteddu chi l'aiant cuncordadu, in intro de su bratzolu suta de s'arbore de Pasca de Nadale cun totu sas lughigheddas coloradas. Pascaleddu s'iscampiaiat semper in sa ghenna, pro l'abbaidare. «Pascale' --lu mutiant su babbu e sa mama-- ajo, no l'infades, a fradigheddu tuo. No lu ses intendende comente est pranghende?».
+
+In fines Natalinu si nche fiat dormidu. E, dormende, sur-ragaiat, e su surragu suo fiat comente una musichedda chi ponet a riere: «Pif, puf, paf, iii... Pif, puf, paf, iii». Ma pustis, in su coro de sa note, cando finas sa mama, su babbu e Pascaleddu fiant dormende, fiat bennidu dae s 'arbore de Pasca de Nadale unu tzochitu chi non finiat mai; e, a bellu a bellu, sa terra de su vasu in ue s'arbore fiat prantadu aiat cumintzadu a si tremere. Ite fiat capitende? In sa terra, a sa fine, si fiat abertu un'istampu, e dae s'istampu nche fiat es-sidu unu sorighe. Fiat su Sorighe Solitariu: teniat mustatzos de filu de ferru, duos ogritos fritos e asulos, chi pariant bi-culeddos de bidru, istaiat in su Coro de sa Terra. Sa musica curiosa de cussu sarrogu l'aiat atiradu: e nche cheriat giu-ghere a Natalinu a fundu de sa cala sua, in cue giosso, pro tennere cumpangia. Deretu si nch'aiat bogadu dae butzaca unu biculu de talaranu e aiat cumintzadu a imboligare su pitzinnu, chi, s'iscureddu, in su sonnu non si fiat abbigende de nudda. («Pif, puf, iii... Pif, puf, iii..»).
+
+Su talaranu fiat su de un'arangiolu mannu de su Coro de sa Terra. E de seguru Natalinu non si diat essere sarvadu sena Silvia. Chie fiat Silvia? Una rundinedda ispessada: pagu atenta a sas cosas chi capitant in su mundu. Giai s'is-chit chi, cando nch'agabbat s'istade, sas rundines si nche bo-lant totu paris, cara a sos logos in ue b'at tempus bonu: e ghirant petzi in beranu. Silvia non si fiat abbigiada chi sas cumpangias suas fiant moende: e si fiat agatada sola, cun su bentu fritu e s'abba.
+
+Ma como teniat su nidu propiu in s'arbore de Pasca de Nadale. Tando aiat intesu sos tzochitos chi faghiat su Sorighe Solitariu e, abbaidende a suta, l'aiat bidu imboli-ghende su pitzinnu in su talaranu. Giai est beru chi fiat ispessada, ma fiat finas animosa: cun unu tzichirriu si fiat ghetada a subra de su sorighe, a bicu abertu. Su tzichirriu nch'aiat ischidadu a Natalinu: chi, agatende*si subra sos mustatzos de filu de ferru e sos ogritos che a agugias as-tradas de su Sorighe Solitariu, si fiat ispramadu. A su puntu chi nde li fiat ruta sa barba e sos cavaneddos si fiant fatos che a sos de una criadura de naschidorgiu (su chi isse fiat).
+
+Oramai su talaranu li fiat astringhende totu sa pessone, francu un'ancutza. Sa rundine si fiat ghetada torra a subra de su sorighe, pro lu bicare, cun un'ateru tzichirriu: issa fiat prus debile, e non bi diat essere resessida mai a lu binchere. Intendende cussu tzichirriu, pero, Natalinu aiat carchidadu cun s'ancutza libera. Giai nde teniat resone, su dotore de sa mama, cando iscriiat in s'elaboradore eletronicu: at a essere unu pitzinnu chi giogat a fubalu. Cun una puntada de pee aiat iscutu meda a forte su Sorighe Solitariu, imber-ghende*lu a giosso, peri s'istampu de su vasu dae ue fiat es-sidu, finas a su Coro de sa Terra.
+
+Ite fiat capitadu, pustis? Natalinu fiat in foras de su bratzolu, in su tapete, in ue nche l'aiat tragiadu su sorighe. E su talaranu no lu lassaiat mancu pranghere. Mancu male chi, deretu, Pascaleddu si nche fiat ischidadu e si fiat incraradu a sa ghenna. Su babbu e sa mama, mutidos dae issu, l'aiant liberadu deretu dae su talaranu, s'iscureddu, e nche l'aiant torradu a ponnere in su bratzolu; ma no aiant ischidu mai ite fiat capitadu, nen cantu fiat istada balentiosa Silvia, sa rundinedda ispessada. Imbetzes fiant istados cuntentos cando si fiant abbigiados chi Natalinu non teniat prus sa barba. «No est galaneddu? --aiat naradu sa marna--. Ite li det aere capitadu?». E su babbu aiat naradu: «Boh... bae e cumprendende. Tengio s'impressione chi custu pitzinnu nos at a faghere bidere cosas de ispantu».
+
+Natalinu, duncas, aiat podidu torrare a giuilare: passentzia si lu faghiat che a unu porcheddu neghidadu e prepotente. E si fiat podidu finas dormire, si cheriat, surraghende cun cudda musichedda curiosa chi li teniat geniu su Sorighe Solitariu: «Pif, puf, paf, iii...». De su de essere naschidu in sa die de Pasca de Nadale li fiat abbarradu petzi su numene. Ma, finas sena cussu numene, totus diant aere intzertadu sa die chi fiat naschidu, ca l'agradaiat a agatare donos bellos in suta de s'arbore.
+
+_bortadu dae Sarvadore Serra_]
+
+
+
+Sarvadore Mannuzzu, naschidu in su 1930, est un'iscritore, magistradu e politicu de Sardigna.
+
+
+## **Sarvadore Mannuzzu**, naschidu in su 1930, est un'iscritore, magistradu e politicu de Sardigna.**
+
+
+
+
+### 17/02/2015
+
+## Sa rana e su boe
+
+### de **Fedru**
+
+Una rana [presumida](presumidu_0_1_1), chi fiat pasende in subra de una pedra in mesu de una pischina, aiat bidu unu boe paschende.
+
+--Ite mannu chi est!-- aiat naradu gelosa.
+
+B'aiat finas ateras ranas chi fiant ispantadas pro cussu boe mannu. Issa si nde fiat abbigiada e dereta aiat naradu:
+
+--Si chergio, finas deo apo a essere manna che a issu.
+
+E, tirende su sufiu, aiat incumintzadu a s'unfrare.
+
+--Bidu ais, chi nche so prus manna?
+
+--Ra, ra, ra!-- aiant fatu sas ateras.
+
+Dispraghida, aiat sighidu a s'unfrare galu de prus.
+
+--E como, chie est su prus mannu?
+
+E sas ateras aiant aboghinadu:
+
+--Su boe, su boe!
+
+Tando sa rana, inchieta, lis aiat rispostu:
+
+--Abbaidade como!
+
+E si fiat unfrada galu de prus, a su puntu chi si fiat crebada.
+
+_
+_
+
+_Peus pro chie non s'acuntentat e si nche cheret prus mannu de su chi est._
+
+_
+_
+
+_[trad. de Diegu Corraine]
+_
+
+
+
+Gaiu Giuliu Fedru, iscritore romanu naschidu in su 15 a.C. e mortu in su 50 p.C.
+
+
+## **Gaiu Giuliu Fedru**, iscritore romanu naschidu in su 15 a.C. e mortu in su 50 p.C.
+
+
+
+
+## Mùsica sarda in su fèstival pugliesu
+
+Dae su 31 de triulas a su 6 de austu, Carpino at a ospitare s'initziativa musicale Carpino Folk Festival. Su programa de sa rassegna canora, amaniadu dae s'Assotziu Culturale Carpino Folk Festival e dae su diretore artisticu Luciano Castelluccia, previdet una cumbinatzione de musica jazz e folk: pro abarrare fideles a sas traditziones chi su festival non cheret, pro su tempus presente e pro su benidore, abandonare, e pro tennere, in su matessi tempus, sos artistas prus importantes de sos setores. Custa est istada sa formula isperimentada in su 1996 (s'annu de sa prima editzione) chi at tentu fortuna manna e s'est cunservada pro undighi annos: sa de subraponnere sentidos e dimensiones musicales e ambientales diferentes.
+
+A s'eventu, amaniadu dae S'Assotziu Culturale Carpino Folk Festival in collaboratzione cun sa Regione Puglia, sa Provintzia de Fogia, sa Comuna de Carpino, sa Comunidade Montana de su Garganu e su Parcu Natzionale de su Garganu, at a leare parte finas Andrea Parodi, boghe de "Sole Nero", "Coro degli Angeli" e "Tazenda" e artista importante de sa musica etnica italiana a su festival folk de Carpino in Puglia. Su cantante sardu, chi a pustis de sas esperientzias etno-rock at leadu sa detzisione de faghere musica mediterranea, est in chirca como de isperimentare melodias noas tramite sa collaboratzione intre sa cultura sarda e sas ateras culturas de su mundu. Su repertoriu suo in sa rassegna canora at a incruire cantzones in limba sarda, sas melodias populares de sa Sardigna e de su Mediterraneu, rielaboradas dae isse cun arrangiamentos musicales noos e originales.[_bmr_]
+
+
+## Su caddu e su sirbone
+
+### de **Fedru**
+
+Unu caddu agreste andaiat cada die a si nche catzare su sidis a unu [badu](badu_0_1_1) pagu fundudu.
+
+A cue fiat curtu a pare finas unu sirbone chi fiat bulugende s'abba cun su murru.
+
+Su caddu l'aiat naradu a dare prus cara, ma su sirbone no l'aiat postu mente.
+
+Tando su caddu agreste, inchietu mannu, fiat andadu in cherta de s'omine e l'aiat pedidu agiudu.
+
+S'omine fiat artziadu a caddu e fiat andadu in cherta de su sirbone. L'aiat agatadu a probe de su padente e, in antis chi cuddu s'esseret podidu cuare, s'omine aiat ischendidu sa lantza e l'aiat ochiidu.
+
+Essende*si liberadu de su sirbone, su caddu fiat andadu torra chirru a su badu, a bufare in s'abba neta, seguru chi nemos lu diat aere prus turmentadu.
+
+Ma s'omine non si nche cheriat falare.
+
+--So cuntentu mannu de t'aere agiuadu-- l'aiat naradu--. Apo mortu cussa bestia, ma mi nch'apo finas tentu custu caddu galanu.
+
+E, sende chi ss'animale esseret contrariu, l'aiat obbrigadu a ponnere mente a issu e l'aiat postu redinagru e sedda.
+
+Su caddu, chi fiat istadu semper liberu che a su bentu, pro sa prima bia in bida sua fiat custrintu a ponnere mente a unu mere.
+
+Sende chi nche fiat assugetadu a cussa sorte, dae tando si fiat chessadu a de note e a de die:
+
+--Tontu chi so istadu! Su turmentu de su sirbone fiat nudda a cunfrontu de custu. Pro nch'aere ismanniadu una cosa de pagu importu, mi so fatu iscrau a manu mea!
+
+_
+_
+
+_A bias, in cherta de nos sarvare dae chie nos cheret male, nos faghimus amigos de chie nos cheret cumandare._
+
+_[trad. de Diegu Corraine]_
+
+
+
+
+### 18/02/2015
+
+## Diat podere essere andada gosi
+
+### de **Konrad Lorenz**
+
+Unu grustu de pessones nudas, de omines agrestes, est caminende in s'erba arta de s'istepa. Tenent lantzas cun sa punta de ossu, calicunu finas arcu e fritzas. Fisicamente assimigiant, est beru, a sos omines de s'epoca nostra, ma sas maneras tenent assimigu a sos animales, sos ogros sunt lestros, atimoridos, che fera chi li sunt currende in fatu. Non sunt galu omines liberos, non sunt sos meres de sa terra, ma creaturas currilladas chi timent su perigulu chi podet essire dae cada mata.
+
+Sunt finas avilidos. Tribus prus fortes de issos los ant custrintos...
+
+
+
+Konrad Zacharias Lorenz (1903-1989) est istadu unu zoologu e etologu austriacu.
+
+
+
+##
+
+
+
+
+### 18/02/2015
+
+## Sos animales in galera
+
+###
+
+de Alfredo Todisco
+
+__
+
+_S'autore de custu testu nos contat s'idea sua in contu de animales postos in sos zoos. A parrere suo, sunt presoneris custrintos a su peus patimentu, foras de sa natura libera._
+...
+
+Pro mene, a intrare in unu [zoo](zoo_0_0_1) est comente a intrare in una galera.
+
+
+
+
+### 18/02/2015
+
+## Sa comunicatzione de sos animales
+
+### de Renzo Vianello
+
+Pessende a su limbagiu de sos animales, acuntesset chi nos bengiat in mente deretu sa figura de unu papagallu simpaticu chi amus tentu s'ocasione de bidere in pessone o in tzinema o in televisione.
+
+
+
+Renzo Vianello, naschidu in su 1947
+
+
+## Renzo Vianello, naschidu in su 1947
+
+
+
+
+### 28/04/2015
+
+## PREMIU WAGNER 2015 / Tesis de Laurea in limba sarda
+
+### Regorta Fundos
+
+### A prus de 50 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962
+
+Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda.
+
+At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu.
+
+Cale ocasione megius de s'istitutzione de unu Premiu intituladu a Wagner e chi, in su matessi tempus, agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos?
+
+Pro custu, su Premiu est destinadu a Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e a Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu.
+_Diegu Corraine_
+
+Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu dePapiros Editziones
+
+promoet e organizat s'Editzione 2015 de su
+CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA
+
+Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+setzione 1:
+Tesis in sardu de cada argumentu o facultade*
+Premiu 500 euros
+
+setzione 2:
+Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu*
+Premiu 500 euros
+
+Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in
+cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea.
+Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu
+
+FINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU
+Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziadae sa Comuna de Pasada.
+Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda.
+
+Su presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda
+_ Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 05/08/2014
+
+## PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU
+
+A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu.
+
+Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca.
+
+S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru.
+
+In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat.
+
+In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe.
+
+In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu.
+
+In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore.
+
+Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere.
+
+Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole.
+
+Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos.
+
+Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard.
+
+Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard.
+
+Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna.
+
+In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu?
+
+# _Giuanneluisu Stochino_
+
+
+
+
+## Premiu Wagner de limba sarda pro tesis de laurea
+
+### Regorta Fundos pro Editzione 2015
+
+Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones: SETZIONE 1: Tesis in sardu de cada argumentu o facultade Premiu 500 € / SETZIONE 2: Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu Premiu 500 €
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu
+AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda, cun s'agiudu de RETEDELDONO!
+DUNCAS, nos bisongiant 1200€, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema.
+Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios.
+Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione.
+
+Su PRESIDENTE de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda
+
+
+
+
+## Cuncursu literàriu «Isola Nera»
+
+S'assotziu "Giornalistas Ispetzializados Assotziados GSA" de Milanu, s'assotziu culturale sardu "Sa Perda de su Entu", s'UNI-Service de Trento e sa sotziedade editoriale ispagnola El Taller Del Poeta, promovent su premiu "Isola Nera", pro s'integratzione umana e sa promotzione de una cultura de paghe.
+
+Su premiu, abertu a autores de cale si siat natzionalidade chi siant de limba italiana, tenet tres setziones e una Mentzione ispetziale dedicada a sa limba sarda (Narrativa in limba italiana a tema liberu, Poesia in limba italiana a tema liberu, Sagistica literaria, Mentzione ispetziale pro sa poesia in limba sarda).
+
+Su termine pro sa presentatzione de sos traballos est su 31 de triulas de su 2006.
+
+Podides agatare ateras informatziones finas bisitende custos indiritzos:
+
+
+
+### 08/05/2015
+
+## PRÈMIU WAGNER 2105, TESIS DE LÀUREA IN LIMBA SARDA
+
+### Regorta de Fundos
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € /
+
+SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** €
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu.
+
+DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema.
+Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios.
+Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione.
+
+Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_**
+_Diegu Corraine_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 08/05/2015
+
+## Premiu Wagner / Tesis de laurea in Sardu
+
+### Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € /
+
+SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** €
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu
+
+AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda, cun s'agiudu de RETEDELDONO!
+
+DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema.
+Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios.
+Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione.
+
+
+
+### 08/05/2015
+
+## PREMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU
+
+### Regorta de Fundos
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA.
+
+Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € /
+
+SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** €
+
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu.
+
+DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema.
+Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios.
+Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione.
+
+Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_**
+_Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 08/05/2015
+
+## PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU
+
+###
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € /
+
+SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** €
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu.
+
+AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda, cun s'agiudu de RETEDELDONO!
+
+DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema.
+
+Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios.
+Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione.
+
+Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_**
+_Diegu Corraine_
+
+
+
+
+### 08/05/2015
+
+## hhh
+
+### hhh
+
+hhh
+
+
+
+
+### 10/05/2015
+
+## Cuncursu literariu "Casteddu de sa Fae"
+
+### Premiu editzione 2015
+
+
+
+
+### 14/05/2015
+
+## CUNGIADA SA REGORTA DE FUNDOS pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015
+
+### Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€.
+
+Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015**. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos **DONADORES** chi cunsentint custu Cuncursu:
+
+_"Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, Cristianu Becciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone, Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje, Diegu Corraine, Marcello Cucca, Francesco Cuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, Clara Farina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, Maria Floris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni, Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, Franco Marcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, Luz Mendez, Pitzente Migaleddu, Davide Mulas Marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Gianni Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas, Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu._
+
+pro sa _Sotziedade pro sa limba sarda_
+
+Diegu Corraine
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## bandera eja
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## CERCIVENTO, cumintzat "Jerbas e tradission"
+
+Cercivento (in sa fotografia) s'est amaniende a su solstitziu de istade cun una serie de addovios promovidos dae sa Comuna e dae sos assotzios paisanos.
+Sas manifestatziones traditzionales ant a cumintzare su 24 de lampadas cun su "Mac di S. Zuan". In su merie s'at a faghere sa regorta de sos frores pro sa compositzione de su "mac". Addoviu duncas in sa sala cunsiliare pro una carrellada subra de sas traditziones locales e congruimentu in sa Pieve de S. Martino, cun sa beneditzione de sos matzulos. A s'iscurigada, e ogni sero finas a su 29, sos giovanos de sa bidda ant a faghere, dae Cret da Scaiole, su "Lancio das Cidulas" traditzionale.
+Su 23 de lampadas at a sighire s'addoviu internatzionale de iscultura "Le Fate del Tenchia" cun sa presentatzione de sos artistas: Francesco Cadeddu (Sardigna), Pablo Augusto Garelli (Argentina), Elena Faleschini De Corato (Friuli), Giuliano Giussani (Lombardia), Ellis Lowell (U.S.A.). at a essere in prus inaugurada sa mustra de Mariangela Selenati, originaria de Sutrio. Su 29 at a esser proponnidu in sa "Cjase da int" s'addoviu "La coltivazione delle piante officinali: una prospettiva per la Carnia?" Prima die de triulas s'at a faghere su de 90 anniversarios de sa morte de bator alpinos fusilados a curtzu de su campusantu.
+"Jerbas e tradission" at a agabare su 2 de triulas cun sa cunsigna de sos reconnoschimentos a sos artistas. Animatzione, mercadu, assagios de pratos a base de erbas ant a acumpangiare sa manifestatzione. [_spn_]
+
+
+### 01/07/2015
+
+## Giornalismu in sardu: sena pratica, non balet peruna gramatica
+
+### Su giornalismu pro ampliare su lessicu, afortire sa norma e aberrere sos ogros a sa modernidade
+
+Dae unos cantos annos, oramai, semus iscriende in sardu de cada argumentu, aplichende regulas linguisticas e ortograficas coerentes e seguras. A su nessi dae su 2006, cando sa Ras at propostu sas normas de sa Limba sarda comuna (Delibera de Giunta Regionale n. 16/14 de su 18 de abrile de su 2006).
+
+Su Premiu Pintore, arribbadu a sa de duas editziones, est una mustra bia de custa vida noa de sa limba sarda moderna. In custu giornale cuotidianu LIMBAS e NATZIONES, o in ateros, podimus sighire a lu faghere cada die.
+
+Nois, pero, creimus chi siat unu profetu a impreare una norma iscrita definida comente sa Lsc, ca dat fortza a sa limba e li cunsentit un'impreu ufitziale chi li dat paridade cun sas ateras limbas.
+
+Ma, a tennere una norma (cun totu sa gramatica chi li currispondet) non bastat, si no la praticamus in manera bia, cada die e in manera ampra, cun s'impreu de lessicu e termines chi pertocant cale si siat setore tecnicu e sientificu. Gramaticas e ditzionarios sunt trastes utiles ma bi cheret pratica iscrita de sa limba pro l'afortire e modernizare.
+
+Si amus a creere in custa pratica giornalistica in sardu, amus a podere pretendere finas chi in s'Òrdine de sos Giornalistas abergiant una setzione de giornalistas in sardu, pro promovere sa limba sarda e l'afortire in su mundu de sa comunicatzione.
+
+Amus a essere nois etotu a nos faghere iscola. Tando, tocat petzi a cumintzare o a sighire, pro chie in sardu iscriet dae meda. Cadaunu, si cheret podet faghere sa parte importante sua. Ajo!
+
+_[in sa fotografia, Giuanne F. Pintore]_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 08/09/2015
+
+## AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (ed. 3/2015)
+
+TONARA, 25 de Cabudanni de su 2015, h 18.00
+
+Su 24 de cabudanni est sa data chi, in su 2012, est mancadu, a sa familia e a sos amigos, Giuanne Frantziscu Pintore, giornalista e iscritore, militante distintu de sa causa natzionale sarda.
+
+In ocasione de su de 3 anniversarios, chenabura 25-9-2015, nos amus a addoviare in Tonara, bidda in ue GF Pintore est istadu cun sa familia sua dae su mese de cabudanni de su 1984 a su mese de cabudanni de su 1987.
+
+Comente amus fatu s'annu passadu in Pasada e, como duos annos, in Nugoro, nos addoviamus, in ocasione de sa "Die europea de sas limbas" chi tzelebramus cada annu su 26 de cabudanni, pro s'**AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE** (ed. 3/2015), faeddende de Giuanne Frantziscu Pintore e de s'opera sua,
+ma finas de su tema "Su voluntariadu linnguisticu pro s'afortimentu de su sardu".
+
+Invitamus sos amigos de GF Pintore e de sa limba sarda a essere presentes.
+
+At a essere presente sa familia.
+
+(Su locale in ue faghimus s'addoviu lu comunicamus carchi die in antis de su 25-9-15)
+
+Organizant:
+-- Premiu GF PINTORE
+-- EJA rivista
+-- Sotziedade pro sa Limba Sarda
+
+Bos isetamus
+
+Diegu Corraine.
+
+FRANTZISCU
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 08/09/2015
+
+## AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (ed. 3/2015)
+
+### TONARA, 25 de Cabudanni de su 2015, h 18.00
+
+_In ocasione de sa DIE EUROPEA DE SAS LIMBAS / 26 de cabudanni_
+
+Su 24 de cabudanni est sa data chi, in su 2012, est mancadu, a sa familia e a sos amigos, Giuanne Frantziscu Pintore, giornalista e iscritore, militante distintu de sa causa natzionale sarda.
+
+In ocasione de su de 3 anniversarios, chenabura 25-9-2015, nos amus a addoviare in Tonara, bidda in ue GF Pintore est istadu cun sa familia sua dae su mese de cabudanni de su 1984 a su mese de cabudanni de su 1987.
+
+Comente amus fatu s'annu passadu in Pasada e, como duos annos, in Nugoro, nos addoviamus pro s'**AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE** (ed. 3/2015), faeddende de Giuanne Frantziscu Pintore e de s'opera sua, ma finas de su tema "**Su voluntariadu linnguisticu pro s'afortimentu de su sardu**".
+
+Invitamus sos amigos de GF Pintore e de sa limba sarda a essere presentes.
+
+At a essere presente sa familia.
+
+(Su locale in ue faghimus s'addoviu lu comunicamus carchi die in antis de su 25-9-15)
+
+Organizant:
+-- Premiu GF PINTORE
+-- EJA rivista
+-- Sotziedade pro sa Limba Sarda
+
+Bos isetamus
+
+Diegu Corraine
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 19/09/2015
+
+## Sulla "unificazione" della lingua sarda.
+
+### de Massimo Pittau
+
+_Deretu a pusti de custas rias meas, publicamus u__n'art. de M. Pittau de su 1998 chi crarit comente s'idea de partzire su sardu in duos tenet raighinas longas e profundas e arribbet a pessare a una opositzione de Logudoresos e Campidanesos, comente duas etnias diferentes!_
+_Pustis de sa riunione de Casteddu de su 1998 numenada dae Pittau, est naschida sa cummissione chi at giutu in su 2001 a sa «Limba Sarda Unificada». Deo nd'apo fatu parte (Eduardo Blasco Ferrer, Roberto Bolognesi, Diego Salvatore Corraine, Ignazio Delogu, Antonietta Dettori, Giulio Paulis, Massimo Pittau, Tonino Rubattu, Leonardo Sole, Heinz Jurgen Wolf, e Matteo Porru). Finas M. Pittau nde faghiat parte e l'at firmada su 28 de freargiu de su 2001, sende chi in custu articulu aiat impromintidu de si negare a cale si siat traballu e incarrigu pro "unificare su sardu"! E finas issu, a pustis de sa firma e de aere leadu su dinare pro su traballu fatu, at disconnotu sa LSC e, galu de prus, como, sa LSC, chi nd'est s'erede megius. A dolu mannu, M. Pittau no at cambiadu idea e est semper gherrende contra a s'unidade de sa limba, sighende pregiuditzios ideologicos e culturales chi non tenent nudda de linguisticu._
+_In custu, no est a sa sola, ma tenet cumpagia bona in belle totu sos professores de sas universidades sardas! A dolu mannu nostru e de sa limba sarda, chi podet tennere isperu petzi in su traballu de cada die de chie lu faeddat e l'istimat e in sos militantes chi semus nois._
+_A bois su giuditziu. Chie at traballadu pro s'unidade e chie nono?_
+_P.S.: Su paragone de Diegu Coraaine cun Pompeu Fabra est totu de M. Pittau e mi faghet onore, non disonore, finas ca ischimus comente sunt andadas/andende in progressu sas cosas pro sa limba catalana, propiu in custas die, pustis de su 11 de cabudanni e in antis de su 27! Ma, a dolu mannu, sunt pagos sos chi ponent mente a custu modellu (finas in intro de su mundu "indipendentista") e preferint su modellu irlandesu, ca cun s'iscusa chi sos irlandesos sighint a essere su chi sunt finas faeddende in iglesu, impreant in totu s'italianu, francu in ocasiones folcloricas e rituales in ue ponent su sardu._
+_Sos teoricos de s'identidade sena limba sunt sa disaura prus manna de sa natzione nostra e sa caratza de su peus colonialismu assimiladore italianu!_
+
+_Diegu Corraine
+_
+
+_---**
+
+_Massimo Pittau scrive a Diego Corraine_
+
+Caro Diego, subito dopo il Convegno che si e fatto di recente a Cagliari sul tema della "Unificazione della Lingua Sarda», ho pensato di prendere alcune decisioni: in primo luogo quella di ribadire il mio punto di vista sulla questione, in secondo luogo quella di scriverti una lettera aperta in questo nostro periodico nuorese, che non e mollo diffuso, ma certamente e molto letto. È come se parlassimo in famiglia, ma pur sempre in maniera pubblica, dato che la questione che stiamo trattando supera di molto le nostre persone, tanto da investire appieno lo _status _politico-culturale della nostra terra.
+
+Tu sai che anche io ho espresso una ferma opposizione alla iniziativa che mira alla unificazione forzata delle varieta dialettali della lingua sarda, per la considerazione che per quella operazione esistono tre sole prospettive, tutte e tre esiziali per la nostra lingua: 1) Se la lingua unificata risultasse essere di modalita logudorese, e indubitabile che i Campidanesi non accetterebbero mai di adoperarla; 2) Se invece risultasse di modalita campidanese e altrettanto certo che si rifiuterebbero di adoperarla i Logudoresi; 3) Se invece la lingua sarda unificata in maniera artificiale non risultasse ne di modalita campidanese ne di modalita logudorese, non accetterebbero di adoperarla ne gli uni ne gli altri. Èdunque chiaro che quella iniziativa e assai pericolosa, perche conseguirebbe l'effetto o di perdere la meta dei Sardi in ordine al recupero e al rilancio della loro lingua oppure addirittura di perderli tutti!
+
+La decisione poi di indirizzare a te questa lettera aperta mi e venuta sia perche tu sei il capofila della cordata di quelli che quella unificazione vogliono, sperano e tentano di attuare, sia perche anche in quel Convegno tu sei stato uno dei protagonisti, imponendoti con la tua preparazione scientifica, che contrastava enormemente con le cortine fumogene sparse a piene mani da altri convegnisti.
+
+Anzi, proprio per questa ragione io esprimo un vivo rammarico: perche, nonostante i tuoi numerosi meriti acquisiti nella lotta per il recupero e la valorizzazione della lingua sarda, tu non sia stato nominato membro dell'Osservatorio Regionale relativo alla Cultura e alla Lingua Sarda. In proposito forse ti sara di relativo conforto l'aver constatato che neanche io sono stato ritenuto degno di far parte di quell'Osservatorio. Per entrambi e valsa una sola motivazione di fondo: che non abbiamo alle spalle il propellente politico...
+
+Dunque sono, queste, lodi pubbliche che sento il dovere ed anche il piacere di farti; ma insieme, in nome di quel comune e uguale affetto che ci lega alla nostra terra e alla nostra lingua, in ricordo delle importanti iniziative, anche editoriali, che abbiamo mandato avanti insieme, mi sento in dovere di farti dei rimproveri: tu sei uno di quelli che vogliono tutto e subito, tu spesse volte ignori l'effettiva realta delle cose offuscato dalle _idee, _pur ottime, che intendi perseguire. Tu non hai voluto trarre nessuna conseguenza dal fallimento e dalla scomparsa della _Sotziedade pro sa Limba Sarda, _determinati esclusivamente dalla tua insistenza nel voler imporre il tuo sardo-Iogudorese, quello che tu solo hai studiato, predisposto e adoperato.
+
+Considera, ad es., che il sardo-logudorese che io ho presentato -in termini descrittivi - nella mia _Grammatica della Lingua sarda -varieta logudorese _(Sassari 1991), prendendo come base quello della Planargia, del Marghine e del Goceano, non ha avuto opposizioni da parte di nessuno, neppure nelle scelte grafiche. Perche invece il tuo sardo-logudorese, che assomiglia moltissimo a quello da me descritto, non viene accettato ne adoperato da nessun poeta logudorese? La ragione e una sola: perche tu trascuri la _grafia tradizionale sarda, _optando, _senza alcuna necessita di nessun genere, _per la grafia spagnoleggiante _macu, fatu, tapu. piciocu _invece _di macu, fattu. tappu. piccioccu._
+
+Possibile che tu non ti sia accorto che un fortissimo ostacolo alla diffusione dei libri in lingua sarda, che tu hai il grande merito di aver concepito e pubblicato, e costituito appunto da quella tua immotivata grafia spagnoleggiante?
+
+0 Diego, ti invito a pensarci col massimo impegno: tu certamente stai per correre il bel rischio di diventare famoso nella storia della lingua sarda quanto lo e Pompeu Fabra nella storia della lingua catalana, ma insieme stai correndo il rischio di far la parte del principale affossatore della nostra lingua... Tra le due prospettive che hai di fronte, quella radiosa per la tua fama e quella mortale per la nostra lingua, possibile che tu non voglia scegliere con senso di responsabilita e di prudenza? Tra quelle due prospettive, proprio per l'amore che tu hai per la nostra lingua, forse che non hai il dovere di evitare con tutti i tuoi sforzi il pericolo di vederla affossare del tutto?
+
+0 Diego, ti invito ad optare, almeno per adesso, per la soluzione piu prudente o meno pericolosa, la soluzione delle tre varieta dialettali della Sardegna, _campidanese, logudorese e gallurese. _Poi si vedra, ai sensi di quella profonda saggezza che sta sotto il nostro proverbio: _Andande s'accontzat garrigu._
+
+Per parte mia, sappi che ho preso pure questa decisione: al fine di non essere nella schiera di coloro che stanno sottoponendo la nostra lingua al grave rischio di un affossamento definitivo, non intendo piu partecipare ad alcun convegno o riunione in cui si proponga e discuta la cosiddetta «unificazione della lingua sarda».
+
+Rifletti molto, o Diego, a quanto sto dicendo a te personalmente, ma al cospetto dei numerosi amici che tu ed io abbiamo nella comune battaglia per il recupero e la valorizzazione della nostra lingua, amici che stentano a credere al nostro litigio, dopo tanti anni di numerose ed importanti iniziative che abbiamo preso assieme. E pensaci bene, anche alla luce di una cruda verita che ci siamo detti a Cagliari: siamo ormai l'ultima generazione di Sardi che puo tentare la salvezza della nostra lingua. Quelli adulti siamo gli ultimi Sardi che o salveremo la nostra lingua sarda oppure la seppelliremo per sempre, lasciandola soltanto come oggetto di studio archeologico per i linguisti.
+Con vivo affetto e con grande speranza, Massimo.
+
+_[l'ORTOBENE, 6 dic 1998 n. 73]_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 16/12/2015
+
+##
+
+_CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA / 2015
+_
+
+###
+
+sa Sotziedade pro sa Limba Sarda, cun s'agiudu de sos donadores* promoet e organizat su
+
+_CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA_
+
+Su cuncursu tenet 2 setziones:
+
+setzione 1: **Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**** > Premiu 500 euros
+
+setzione 2: **Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu**** > Premiu 500 euros
+
+Sas tesis devent essere istadas discutidas in sos urtimos 3 annos (duncas, in sos annos academicos 2012-2013, 2013-2014, 2014-2015.), in cale si siat universidade.
+
+Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea.
+
+Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore.
+
+Pro sa SLS, Diegu Corraine
+
+Collaboratzione de su Cunsortziu pro sa promotzione
+de sos Istudios Universitarios in sa Sardigna tzentrale
+
+---
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 03/11/2014
+
+## Iscola "de" e "in" sardu: norma comuna e dialetos
+
+### de Diegu Corraine
+
+Gratzias a sas leges in vigore, mescamente sa 482/99, s'iscola dat sa possibilidade de imparare "su" sardu e sas materias (totus) "in" sardu.
+In sas iscolas de sas biddas in ue su sardu l'allegant, bastat a sighire a praticare sa variedade de su logu, orale e iscrita, faeddada dae sos pitzinnos. Ca sos dialetos si podent iscriere totus! Bastat a istabilire ite grafia bi cheret pro trascriere fonemas particulares.
+S'in casu, est su maistru chi devet faghere cada isfortzu pro addatare su limbagiu suo a su de sos iscolanos.
+
+Sigomente su sardu est una limba chi assegurat s'intercumprensione a pare in su territoriu linguisticu suo, maistros e iscolanos ant a podere impreare cadaunu su limbagiu suo.
+Siat comente si siat, su maistru devet faghere imparare sa currispondentzia de sa variedade locale (orale e iscrita) cun sa norma iscrita generale, comente podet essere sa Lsc.
+
+In biddas in ue s'italianu est sa limba chi imparant in familia, a sos pitzinnos, e a sos babbos e mamas chi no ischint su sardu, lis at a parrere de comodidade manna a imparare deretu sa norma iscrita generale, chi ant a podere pronuntziare cun pagas reguleddas de cunversione. A imparare unu limbagiu locale, difatis, bi cheret su matessi isfortzu chi bi cheret pro imparare una norma generale.
+
+E sos libros e materiales didaticos? Unos cantos materiales los podent ammaniare, finas in sas variedades locales, maistros e professores chi los podent imprentare cun unu fotocopiadore o imprentadoras laser.
+Cunforma a su dinare a disponimentu e a su cumbeniu, b'ant a essere libros iscritos in variedade locale (de materias locales) e in sa norma generale (sos ateros).
+Ma, a su solitu, libros e entziclopedias in pabiru, pro resones economicas e de economia de iscala, no at a cumbennere a los iscriere in sa variedade locale, ma in sa norma generale.
+In prus de su materiale in pabiru, sas tecnologias de sa Rete internet podent cunsentire de iscriere testos in cada variedade locale o sighende una norma iscrita ebbia, generale pro totus, ma cun sas pronuntzias locales.
+Est craru chi, prus est generale e costante s'iscritura e prus at a creschere s'intercumprensione e intercambiabilidade de sos documentos, e sa lestresa pro los leghere in totu sa Sardigna.
+Totu ideas, custas, chi semus narende, iscriende e repitende dae decadas, ma chi sa disinformatzione, interessada a ispartzinare benenu, cuat o deformat!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 27/11/2015
+
+## ISCRIE una Litera a sos TRES RES 2016
+
+### EDITZIONE 2016, Editzione 24 - NÙGORO Iscadentzia: su 6-12-2015 BANDU de su CUNCURSU
+
+EDITZIONE 2016: **iscadentzia: su 6-12-2015**
+
+BANDU de su CUNCURSU ISCRIE una Litera a sos TRES RES 2016
+Editzione 24 - NÙGORO
+
+A sas pitzinnas e a sos pitzinnos de sas Iscolas Elementares de Sardigna
+A sas maistras e a sos maistros
+
+Ocannu, pro sa de bintibator bias, pro sa die de sa festa nostra, pro su 6 de ghennargiu de su 2016, organizamus su
+CUNCURSU ISCRIE UNA LÌTERA A SOS TRES RES
+Su Cuncursu est pro sas iscolanas e sos iscolanos de sas iscolas elementares de totu sa Sardigna.
+Sas Literas a sos Tres Res devent tratare, in sardu, argumentos chi istant a coro a sas pitzinnas e a sos pitzinnos de oe.
+Sas literas devent arribbare a:
+
+c. de Lombardia 46,
+08100 NÙGORO / Nuoro**
+
+intro de su _**6-12-2014**_.
+Ammentade*bos de iscriere craru finas su numene e su sambenudau bostru, sa carrera e sa bidda in ue istades, s'indiritzu de post@ eletronica, su numeru telefonicu. In prus, tocat a iscriere finas su numene e sambenadu de sa maistra o de su maistru, s'indiritzu suo de post@ eletronica e su numeru telefonicu.
+A sos pitzinnos chi ant a iscriere sas 20 literas prus bellas amus a lassare un'ammentu nostru. Custas literas ant a essere premiadas e, paris cun sas ateras megius, ant a essere publicadas in unu libru.
+Sos premios ant a essere cunsinnados in NÙGORO , in ocasione de una festa manna de pitzinnas e pitzinnos, su 6-1-2016, in sa _Cresia de su Rosariu_.
+
+Nugoro, 3 de Santugaine de su 2015
+
+SOS TRES RES:
+GASPARRU, MERTZIORO, BALDASSARRU
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## bandera infosar
+
+
+
+
+
+### 26/11/2015
+
+##
+
+### Cras, chenabura 27 de custu mese in Tatari
+
+S'Istitutu Comprensivu Monte Rosello Bassu at ammaniadu pro chenabura su 27 de santandria de su 2015 duas initziativas:
+sa _prima_ a sas 4 de borta de die (h 16) cun sa presentada de su "Printzipeddu" in limba sarda
+e sa _segunda_ a sas 5 e mesu de sero (h 17.30) cun sa projetzione de su cortometragiu "Io bullo".
+
+Incumintzant a sas h 16 cun s'eventu "Un'iscola a colores cun su Printzipeddu" in sos locales de s'Iscola primaria de pratza de Sacru Coro in ue b'at a essere una Mustra dinamica in ue s'ant a podere apretziare sos murales de su "**_Printzipeddu_**" cun sas iscritas in italianu e in sardu, fatos in sas paradas de s'iscola in s'ambitu de su Progetu "Una Scuola a colori".
+Custu traballu l'ant fatu sos alunnos de sas classes 5ªA e 5ªC de s'Iscola Primaria s'annu iscolasticu coladu (2014/2015).
+
+A pustis, in s'iscola media de carrera de Pavese b'at a essere sa presentada de su libru in limba sarda. At a aberrere sos traballos su dirigente iscolasticu _Vittorio Sanna_, a pustis su diretore editoriale de Papiros _Diegu Corraine_ at a faeddare de su traballu de tradutzione in sardu e in ateras limbas: tabarchinu, aligheresu, maltesu.
+
+Ant a leare parte sos alunnos, sas mastras _Francesca Pisano_ e _Giulia Scanu_ e su mastru _Christian Castangia_ chi ant a faeddare de su progetu "Una scuola a colori".
+
+A sighire a sas 5 e mesu de borta de die (h 17,30) semper in s'aula magna de s'iscola media de carrera de Pavese b'at a essere sa projetzione de su cortometragiu "Io bullo". Su cortometragiu est iscussigiadu a sos pitzinnos chi no ant 12 annos. At a essere presente su regista Christian Castangia.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Chie organizat sa "cassa a s'armenu" in Russia?
+
+Ogni in Russia a sos grupos etnicos criminales lis istantziant 50 milliones de dollaros pro organizare omitzidios de tzitadinos armenos. Custa paraulas las at naradas su cussigeri de su ministru de sos Esteros de sa Federatzione Russa pro sas chistiones natzionales Vsevolod Marjan, durante una reunione dedicada a sos crimines a isfundu etnicu fatos in Russia. Marjan sighit narende chi in sos urtimos deghe annos sunt istados ochidos pro pagu tres migia tzitadinos armenos.
+
+Paret chi custos assassinios a isfundu ratziale siant cumintzados deretu a pustis de su crollu de s'Unione Sovietica, ma a s'epoca si trataiat de fatos isulados, como si narat chi totu siat gestidu e organizadu finantziariamente dae sa classe dirigente de Mosca. Ogni Armenu, ricu o poberu chi siat, podet devennere vitima de sa politica natzionalista de sa Russia. E custu non pertocat sos tzitadinos caucasicos in genere ma propiu sos Armenos. Sos rapresentantes de sas organizatziones sotziales e culturales armenas ant pedidu a sa autoridades russas de faghere de totu pro firmare sos assassinios, agiunghende chi si sa situatzione non mudat, sa situatzione si podet faghere perigulosa pro sos tzitadinos russos chi bivent in sas ex republicas sovieticas.
+
+
+### 29/11/2016
+
+## Cale est su documentu prus antigu iscritu in sardu?
+
+
+
+
+### 01/07/2016
+
+## Ite faghet sa Cresia in favore de su sardu?
+
+Comente atividade pratica faghet pagu o nudda, si cunfrontamus su chi at fatu in tempus coladu, finas a sos primos annos de custu seculu, mescamente pro meritu de reliziosos che a M. MADAU, Z. ISPANU, B. PORRU, P. CASU chi ant fatu vocabularios de limba sarda o gramaticas ma finas testos orizinales e tradutziones (Z.M. GARIPA, Legendariu de Santas Virgines…).
+
+Carchi missennore (su piscamu de Nugoro P. Melone, su de Otieri, S. Sanguinetti) at mustradu interessamentu in favore de sa limba. Miss. Melone at iscritu una premissa in sardu a su libru "Faeddamus a Deus" e a "Sa Biblia". Urtimamente, sos cardinales P. Poupard e E. Tonini si sunt espressos in favore de su sardu in sas premissas a s'editzione pro mannos e minores de "Sa Biblia".
+Francu custu, podimus narrer chi non b'at missa o ateras liturzias in sardu, si non sunt sas novinas de carchi santu o sos cantigos paraliturzicos chi si cantant in carchi ocasione reliziosa importante. In medas biddas, pregant in sardu in ocasione de interros.
+Dae una pariga de annos, sa cunferentzia episcopale sarda at incarrigadu una cumissione pro publicare in sardu su testu cumpretu de sa BÌBLIA. Sa cumissione e su presidente, Miss. A. Piseddu, piscamu de Lanuse, ant detzididu, pero, de fagher sa BÌBLIA in duas "limbas", a dolu mannu nostru e de sa limba matessi: una in "logudoresu" e una in "campidanesu". Unu pessu grae meda, siat ispirituale siat culturale siat linguisticu, ca su sardu est e depet esser unu e ca sas bariedades numenadas non sunt "limbas" reales e mancu istandard. Isperemus chi sa Cunferentzia epeiscopale cambiet idea, mescamente a pustis de sas detzisiones de sa Cumissione pro s'istandard fata dae su Guvernu sardu.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## SA LITERADURA SARDA: OE EST GIAI MANNA!
+
+###
+
+Intervista a LARENTU PUSCEDDU (maju 2015)
+
+_Pro cada libru chi essit a lughe, sos letores tenent sa curiosidade de connoschere megius s'autore e s'opera._
+
+S' idea m'est bennida dae su disigiu de faeddare de sa bidda mea, de sa gente umile chi at traballadu e patidu pro neghe de sos meres de sa terra. Apo contadu paristorias, mortes e amores beros. Devo totu custu a sas memorias de mama, chi est istada pesada dae sos mannois de su chirru de su babbu. A issa l'agradaiat a mi contare sos contos e sos fatos antigos, e deo l' ascurtaia a buca aberta, isserrende*los in sa mente..
+S' idea de l'iscriere in sardu est istada un'iscumissa. Apo semper faeddadu in sardu e duncas fia cumbintu de l'iscriere in su faeddu meu, ca, pro mene, su sardu, fiat e est una limba. Ischia chi sos letores podiant essere pagos, imbetzes s'editore nd'at bendidu 3000 copias. Ma non fia interessadu a su balangiu.
+Sa critica est istada tosta, no isco si esseret pro s' istoria contada o ca... a calicunu non fiat bennida s'idea in antis de mene.
+Dae tando a como sa literadura sarda at fatu passos mannos cun autores de gabbale, che a G.F. Pintore, G. Torotto, M. Pira, e ateros e ateros. In su 1982, est essidu "S' arvore de sos tzinesos", como sas operas in prosa, a su chi isco deo, sunt prus de chentu.
+Unos cantos amigos m'ant cussigiadu de iscriere in italianu, ma apo iscritu e apo a sighire a iscriere in sardu.
+Pro faghere faeddare su sardu, sa prima responsabilidade est de sas familias chi, pro su prus, impreant s'italianu e a bortas, istrochende*lu, s'inglesu. Bi diat devere essere s' iscola, comente logu e mediu pro imparare su sardu e in sardu. Ma, mi dispraghet a lu narrere, sa chistione de su sardu in iscola la bido a punta in susu, finas pro neghe de sa politica "italiota" de sa giunta regionale chi no est interessata a custu.
+De seguru podimus megiorare sa calidade de sa literadura, ma bi cheret animu, traballu e cussentzia de su chi semus faghende. Romanzos finas a oe nd'apo publicadu chimbe e isco cantu traballu bi bolet.
+S'ufitzialidade est una batalla chi podimus binchere.
+In s'urtimu romanzu b'est a beru s' addoviu de duas culturas, mediadu dae s' amore. De seguru podimus modernos in sa literadura sena nos nch'ismentigare chi sa Sardigna tenet cosa meda de contare e chi sos Iscritores sunt sos mediadores de sa Sardigna..
+Apo zae finidu un'ateru romanzu chi dia cherre titulare " S' arzola de s' ena". Est unu viazu fantasticu in su chelu de omines, inue abbojo a babbu a mama, a sos pantes mio e totu sos bichinos de cando fipo minore e chin totu issos mi ponzo afaeddare de su passadu e de su tempus benidore.
+
+......
+
+......
+
+_Pregontas de Diegu Corraine_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 04/02/2016
+
+##
+
+## PRÈMIU WAGNER DE LIMBA SARDA 2015 (TESIS DE LÀUREA IN/DE LIMBA SARDA)
+
+### DATA DE ISCADÈNTZIA: **31-7-2016**
+
+## BANDU
+
+Sa Sotziedade pro sa limba Sarda (cun su patronadu de Papiros Editziones), promotore e organizadore de s'Editzione 2015 de su **CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA,**
+
+Su cuncursu tenet 2 setziones:
+SETZIONE 1: **Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**, Premiu 500 € /
+SETZIONE 2: **Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu**, Premiu 500 €
+Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos academicos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu.
+Su testu cumpretu de sa tesi cheret imbiadu, intro de sa data de iscadentzia, in formadu pdf a:
+__cun totu sos datos personales, annu de laurea, indiritzu e numeru telefonicu. Sos partetzipantes ant a retzire una litera eletronica chi cunfirmat sa cunsinna de sos documentos.__
+
+Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore.
+
+Sa detzisione de sa giuria est insindicabile.
+
+DATA DE ISCADÈNTZIA: **31-7-2016**
+
+AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, amus otentu in Internet s'agiudu de sos Donadores: "Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, Cristianu Becciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone, Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje, Diegu Corraine, Marcello Cucca, Francesco Cuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, Clara Farina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, Maria Floris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni, Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, Franco Marcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, Luz Mendez, Pitzente Migaleddu, Davide Mulas Marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Gianni Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas, Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu. Amus otentu dae su 28 de abrile a sas primas dies de maju, 1344€, pro premiare sos binchidores de su CUNCURSU WAGNER, ed. 2015 e ateros gastos orgaanizativos.
+
+Su presidente de sa _Sotziedade pro sa Limba Sarda_
+Diegu Corraine
+
+4/2/2016
+
+
+
+
+## Testi sacri in lingua sarda, nuova frontiera per la Chiesa
+
+### di Diego Corraine
+
+Di fronte alle molte deficienze della politica, viene spesso invocato l'intervento della Chiesa, che sollevi gli animi e indichi prospettive ragionevoli e giuste. Anche in Sardegna, a volte, si ripete l'invito alla Chiesa di svolgere questa funzione, soprattutto in campo culturale e, ultimamente, linguistico. Quale miglior occasione per essa? La Chiesa, accettando la sfida, potrebbe rendersi protagonista autorevole della proposta di una lingua sarda di riferimento che risolva, almeno nello scrivere, la diversita presente nelle varianti orali. Dopotutto il fondo lessicale e la struttura sintattica del sardo e fondamentalmente la stessa dappertutto. Cosi la Chiesa, alimentando le nostre radici e l'identita, potrebbe farsi portatrice di un messaggio nuovo ispirato alla difesa della diversita intesa come valore, risultato del cammino creativo dell'umanita. Come, del resto fa, oggi, proponendo il suo messaggio a partire dal rispetto delle identita degli individui e dei popoli, delle culture e delle lingue.
+
+La Chiesa vuole stringere ancor piu a se gli anziani o avvicinare i giovani sempre piu assetati di sardita? Si proponga in sardo allora, in modo moderno, nel solco della tradizione. Molta della letteratura sarda scritta, infatti, e stata di natura religiosa o la si deve a religiosi, cosi come i primi studi linguistici, vocabolari e grammatiche (Araolla, Garipa, Madao, Spano, Rossi, Porru, Casu).
+
+Non dimentichiamo che la Chiesa, nel corso della sua storia, ha proposto il suo insegnamento nelle lingue locali, dando per la prima volta in forma scritta, testi religiosi, grammatiche, vocabolari di lingue prima solo orali e frammentate in varianti. Lingue che sono state e sono portatrici di identita dei rispettivi popoli. Protestanti o cattolici uniti nell'impegno di diffusione del Vangelo nelle lingue nazionali, anche piccolissime.
+
+La Chiesa Sarda ha gia affrontato con chiarezza il tema. Nel dicembre del 1987, a Oristano, in occasione di una affollatissima conferenza internazionale dedicata a "Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades", alla presenza autorevole e favorevole dell'allora vescovo della diocesi mons. Pier G. Tiddia, laici e religiosi avevamo auspicato la creazione di una commissione per la traduzione dei testi sacri in una varieta scritta di riferimento per tutti, lasciando a ciascuno la propria pronuncia locale.
+
+In seguito, a Nuoro, nel 1990, in un convegno cui aderirono vescovi e sacerdoti, dedicato piu specificamente a "Liturgia e limba sarda", furono confermate le stesse idee. Seguirono analoghi incontri a Galanoli e Lanusei, dopo il 2000.
+Se, pero, da allora non si e fatto molto di quanto sperato, e anche dovuto alla nostra pigrizia o intempestivita di laici, alla mancata volonta di unitarieta linguistica che indebolisce la proposta di usare una lingua sarda per la Litugia e non i tanti dialetti, che pure hanno la possibilita di avere forma scritta anche in ambito religioso.
+
+C'e chi accusa sacerdoti e vescovi di essere contrari o restii verso questa prospettiva. Credo che non sia cosi. Io ne ho conosciuto e ne conosco di favorevoli: dal vecchio vescovo di Nuoro, mons. Meloni, per esempio, e dal suo predecessore, mons. Melis, a tanti sacerdoti giovani che accolgono con entusiasmo la scommessa di una Chiesa capace di entrare nella nostra cultura e proporsi anche con la nostra lingua.
+Se nell'occuparci di liturgia e lingua sarda o della traduzione dei testi sacri piu in generale, saremo saggi e operosi, nonche temperanti e modesti, riusciremo nel compito. Si tratta di fare le cose per bene, senza soggettivismi, col massimo di universalita.
+
+La Chiesa deve esultare nell'unire la diversita linguistica, nel farla conoscere, nel farla colloquiare, nel premiarla, favorirla, gratificarla, e non negarla o pretendere di superarla. Non e di una lingua universale che si ha bisogno oggi, ma di una universalita di spirito, nella diversita delle coscienze e delle culture. Anche in un sardo moderno e unitario.
+
+
+
+
+### 30/01/2016
+
+## Testi sacri in lingua sarda, nuova frontiera per la Chiesa
+
+### di Diego Corraine
+
+Di fronte alle molte deficienze della politica, viene spesso invocato l'intervento della Chiesa, che sollevi gli animi e indichi prospettive ragionevoli e giuste. Anche in Sardegna, a volte, si ripete l'invito alla Chiesa di svolgere questa funzione, soprattutto in campo culturale e, ultimamente, linguistico. Quale miglior occasione per essa? La Chiesa, accettando la sfida, potrebbe rendersi protagonista autorevole della proposta di una lingua sarda di riferimento che risolva, almeno nello scrivere, la diversita presente nelle varianti orali. Dopotutto il fondo lessicale e la struttura sintattica del sardo e fondamentalmente la stessa dappertutto. Cosi la Chiesa, alimentando le nostre radici e l'identita, potrebbe farsi portatrice di un messaggio nuovo ispirato alla difesa della diversita intesa come valore, risultato del cammino creativo dell'umanita. Come, del resto fa, oggi, proponendo il suo messaggio a partire dal rispetto delle identita degli individui e dei popoli, delle culture e delle lingue.
+
+La Chiesa vuole stringere ancor piu a se gli anziani o avvicinare i giovani sempre piu assetati di sardita? Si proponga in sardo allora, in modo moderno, nel solco della tradizione. Molta della letteratura sarda scritta, infatti, e stata di natura religiosa o la si deve a religiosi, cosi come i primi studi linguistici, vocabolari e grammatiche (Araolla, Garipa, Madao, Spano, Rossi, Porru, Casu).
+
+Non dimentichiamo che la Chiesa, nel corso della sua storia, ha proposto il suo insegnamento nelle lingue locali, dando per la prima volta in forma scritta, testi religiosi, grammatiche, vocabolari di lingue prima solo orali e frammentate in varianti. Lingue che sono state e sono portatrici di identita dei rispettivi popoli. Protestanti o cattolici uniti nell'impegno di diffusione del Vangelo nelle lingue nazionali, anche piccolissime.
+
+La Chiesa Sarda ha gia affrontato con chiarezza il tema. Nel dicembre del 1987, a Oristano, in occasione di una affollatissima conferenza internazionale dedicata a "Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades", alla presenza autorevole e favorevole dell'allora vescovo della diocesi mons. Pier G. Tiddia, laici e religiosi avevamo auspicato la creazione di una commissione per la traduzione dei testi sacri in una varieta scritta di riferimento per tutti, lasciando a ciascuno la propria pronuncia locale.
+
+In seguito, a Nuoro, nel 1990, in un convegno cui aderirono vescovi e sacerdoti, dedicato piu specificamente a "Liturgia e limba sarda", furono confermate le stesse idee. Seguirono analoghi incontri a Galanoli e Lanusei, dopo il 2000.
+Se, pero, da allora non si e fatto molto di quanto sperato, e anche dovuto alla nostra pigrizia o intempestivita di laici, alla mancata volonta di unitarieta linguistica che indebolisce la proposta di usare una lingua sarda per la Litugia e non i tanti dialetti, che pure hanno la possibilita di avere forma scritta anche in ambito religioso.
+
+C'e chi accusa sacerdoti e vescovi di essere contrari o restii verso questa prospettiva. Credo che non sia cosi. Io ne ho conosciuto e ne conosco di favorevoli: dal vecchio vescovo di Nuoro, mons. Meloni, per esempio, e dal suo predecessore, mons. Melis, a tanti sacerdoti giovani che accolgono con entusiasmo la scommessa di una Chiesa capace di entrare nella nostra cultura e proporsi anche con la nostra lingua.
+Se nell'occuparci di liturgia e lingua sarda o della traduzione dei testi sacri piu in generale, saremo saggi e operosi, nonche temperanti e modesti, riusciremo nel compito. Si tratta di fare le cose per bene, senza soggettivismi, col massimo di universalita.
+
+La Chiesa deve esultare nell'unire la diversita linguistica, nel farla conoscere, nel farla colloquiare, nel premiarla, favorirla, gratificarla, e non negarla o pretendere di superarla. Non e di una lingua universale che si ha bisogno oggi, ma di una universalita di spirito, nella diversita delle coscienze e delle culture. Anche in un sardo moderno e unitario.
+
+
+
+
+
+### 13/02/2016
+
+## Una vida illonghiada dae sa limba sarda / Ammentu de Larentu Pusceddu
+
+### de Diegu Corraine
+
+Cadaunu de nois tenet genias diferentes de amigos: de bighinadu, de traballu, de iscola o de ateru. Cun Larentu Pusceddu semus istados amigos de…limba. Est istada sa limba sarda chi nos at fatu connoschere, dae s'epoca de su _Premiu de literadura Casteddu de sa Fae_, fundadu in Pasada dae Mauru Deledda in su 1979. Cussos sunt istados annos in ue, in medas, gherraiamus pro dare reconnoschimentu legale a su sardu in intro de s'istadu italianu, pro atuare unu deretu istoricu a s'ufitzialidade chi su sardu at tentu pro seculos e pro aplicare s'art. 6 de sa Costitutzione italiana pro sas minorias linguisticas. Giai in su 1976, su _Comitadu pro sa limba sarda_ aiat propostu, cun prus de 15000 firmas, una Lege de initziativa populare pro reconnoschere su sardu. Una proposta chi, tando, no aiat tentu resurtadu positivu, si non su de aere abertu su caminu de ateras propostas chi, in su 1987 at giutu a sa Lege sarda n. 26 in prode de su sardu e, in su 1999, a sa Lege istatale n. 482 pro sas doighi limbas minoritarias de s'istadu italianu. E Larentu est semper istadu unu de sos protagonistas de custa gherra. Dae su 1979, duncas, Pasada est istada una de sas capitales de sa literadura sarda. Su _Casteddu de sa Fae_ est istadu su premiu chi at laureadu sos megius iscritores de Sardigna: Larentu Pusceddu unu de sos primos. Paris cun Mialinu Pira, Gianfranco Pintore e ateros.
+
+Su Premiu est istada finas una palestra de elaboratzione linguistica e de politica linguistica, chi cada editzione auniat sos megius intelletuales sardos, proponende finas inditos normativos de iscritura, ispirados dae su bonu sensu e dae sa traditzione seculare de sos iscritores, chi pustis sunt finas intrados in parte in sas propostas ufitziales.
+
+E est in cussos annos, in giuria o comente presidente de s'assotziu chi organizaiat su Casteddu de sa Fae, chi apo apo tentu s'ocasione de connoschere galu de prus a Larentu.
+
+Ammento cun praghere totu su traballu pro publicare su primu romanzu in sardu, "_S'arvore de sos Tzinesos_", in su 1982, iscritu propiu dae Larentu Pusceddu, cun una figura galana. Traballu linguisticu e ortograficu pro aplicare una norma de iscritura coerente, costante, unitaria e subralocale, chi Larentu e s'editore Eligio Fronteddu aiant icarrigadu a mie, chi giai dae tando m'interessaia de normativa linguistica, tradutzione, lessicografia e terminologia. Su cunfrontu fiat subra de sa manera de mediare sa richesa de sas variedades locales, cumintzende dae s'oroteddesu de Larentu, cun una norma iscrita pro totus. S'idea de fundare una literadura sarda, in sardu unitariu e normativu, pro agiuare sa gherra pro su sardu ufitziale, Larentu l'aiat interpretada in sa manera megius, in pratica e no a paraulas, cun s'opera literaria sua. Oras e chidas de cunfrontu, ria cun ria, pagina cun pagina, pro agatare una mediatzione, paraula cun paraula.
+
+Unu traballu de puntillu linguisticu pro sighire una norma coerente chi nos aiat galu cunsentidu de traballare in pare, cun sa publicatzione de "_Mastru Taras"_ in su 1991 e de "_Su belu de sa bonaura"_, publicados ambos dae sa sotziedade editoriale nostra Papiros, cun sa coberta illustrada dae un'ateru amigu a cumone, Diegu Asproni, artista de vallia.
+
+Ma in sos annos a pustis, Larentu at sighidu a iscriere e a publicare romanzos, "_Dona Mallena"_, in su 2007 (Premiu "Casteddu de sa Fae" in su 2006!) e "_Sordadu Nangu"_ in su 2011, ambos duos cun Condaghes editore. Un'opera cumprida dae Larentu semper inghiriadu dae familiares e amigos, mescamente de sa mugere Luisa, semper presente in una manera o in s'ateras in sos pessonagios de su mundu suo.
+
+In totu custos annos, Larentu no at perdidu s'isperu de bidere su sardu presente in cada logu e impreu, una sardu modernu cun raighinas antigas e populares, unu sardu cun una norma, che a totu sas ateras limbas chi si cherent ufitziales. Finas a sos urtimos meses de vida est semper istadu positivu e pessende a su tempus venidore suo, de sa limba sarda e de s'opera literaria sua. In s'urtima intervista publicada in EJA in su mese de maju coladu, a sas pregontas meas, Larentu at semper rispostu cun sa cuntentesa e firmesa de unu chi creet a su chi at semper naradu, sena cambiare idea pro cumbeniu. Fiat cumbintu chi sa limba e sa literadura aiant fatu passos mannos e chi "s'ufitzialidade de su sardu est una batalla chi podimus binchere". E custu giai dae cando, in sos annos 70/80, pro issu e pro nois, a faeddare de sardu unitariu, normativu e ufitziale, fiat un'idea sighida dae pagos.
+
+Nos semus lassados in cabudanni, cando nche l'apo giutu Eja cun s'intervista sua, cun s'impinnu de bogare a campu torra s'opera prima de su 1982, "S'arbore de sos Tzinesos", cun sa norma iscrita de como, sa Lsc. Fiat cuntentu che pasca e de seguru non timiat de mancare comente pessone, ca ischiat chi, si no ateru, bi fiat s'opera sua in sardu chi li podiat illonghiare sa vida. A su nessi in sa mente de chie l'at connotu, l'at leghidu e l'at a leghere e istudiare.
+
+
+
+
+### 13/02/2016
+
+## PRÈMIU ML WAGNER DE LIMBA SARDA (Tesis de Laurea)
+
+### Presentada a sos istudentes e laureandos, 25*2*2016 in Tatari
+
+Sa **Sotziedade pro sa Limba Sarda**, chi at disinnadu e organizat su **Premiu ML Wagner de limba sarda**, ocannu destinadu a sas Tesis de Laurea in/de sardu, lu presentat, cun s'agiudu de s'Assotziu _Su Majolu_, giovia su 25 de freargiu a sas 6,30 de sero, in s'aula H, dipartimentu de Istoria, Sientzia de s'Omine e de sa Formatzione, carrera de Zanfarino, Tatari.
+
+At a faeddare Diegu Corraine.
+
+
+
+
+### 03/03/2016
+
+## Presentada de SA SORIGHITA PRESUMIDA
+
+### Nugoro, 1a die de martzu
+
+In su Cafe Tettamanzi de Nugoro, chi at organizadu sa manifestatzione, sa sotziedade editoriale Papiros at presentadu su primu libru de sa serie Contos Classicos, presentes unos cantos amigos e clientes de su cafe.
+
+A presentadu Diegu Corraine, trudutore de s'opera, e sunt intervennidos Mariolina Mannia, presidente de sa coop. Papiros, Antoni Marche sotziu de sa matessi cooperativa editoriale.
+At dadu su saludu finas Gianfranco Canneddu, propietariu de su Tettamanzi, un'impresa chi "ispainat cultura".
+
+S'idea de presentare libros in tzilleri no est noa. Moet dae s'idea chi si sos letores no andant a libreria, sos libros devent proare a andare a ue s'addoviant sos letores possibiles: tzilleris, butegas, ufitzios. Una manera noa pro educare a sa letura, mescamente de libros in sardu, in ue sa gente chi faeddat in sardu creet de no essere capatza de leghere in sardu.
+
+Sa presentada at tentu un'esitu mannu finas ca sos organizadores ant ispainadu in direta sa presentada pro 30 minutos cun su sistema Facebook, chi at cunsentidu a prus de 500 pessones de bidere in Internet sa presentada comente ch esserent presentes fisicamente.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Ue: finas su gaèlicu intre sas limbas ufitziales
+
+Finas su gaelicu at a faghere parte de sas limbas ufitziales amintidas dae s'Unione europea. Custu cheret narrere chi tocat a assumere 30 tradutores ufitziales. Si s'ant a agatare, ca tocat a tennere in contu chi su gaelicu mancari siat obligatoriu in Irlanda e istudiadu in sas iscolas, est faeddadu petzi dae 55 migia pessones. Nois semus cuntentos pro sos Irlandesos ma a custu puntu tocat a mudare carchi cosa in sa politica de su reconnoschimentu de sas limbas ufitziales in sa UE. In prus de s'istatualidade tocat puru a cunsiderare su numeru de sos chi faeddant una limba si cherimus chi custa istitutzione siat democratica e rapresentativa a beru de totu sos populos e natziones chi la custituint. [gpn]
+
+
+### 04/03/2016
+
+## VOLUNTARIADU: "In sa limba semus natzione!"
+
+### de Diegu Corraine
+
+Sa natzione sarda tenet una limba, galu forte e populare, dae milli annos. Su "motore" de sa natzione est semper prus in dificultade, afogadu semper de prus dae s'italianu, chi est binchende in cale si siat impreu ufitziale. Petzi una politica linguistica coerente e costante, impreende sos medios giuridicos, sientificos e finantziarios chi bi cherent, diat podere assegurare ufitzialidade a su sardu.
+
+Pro otennere custu resurtadu, bi bolet a unu chirru s'interventu de su guvernu e, a s'ateru, s'atzione de sa gente.
+
+Su guvernu sardu de como, a dolu mannu, no est traballende bastante pro su tempus venidore de su sardu.
+
+Duncas, chie tenet a coro sa sorte de sa limba e de sa natzione nostra, devet faghere sa parte sua, galu de prus, traballende in/pro su sardu in sas istitutziones o, in sa sotziedade e in su territoriu, cun atziones voluntarias pro assegurare sa presentzia de su sardu in familia e in sos logos publicos, cun: adesivos, avisos, publitzidade, cartellos, etichetas, cursos de sardu in su logu de traballu o in locales publicos, etc.
+In EJA, amus a presentare unas cantas propostas.
+Ca "in sa limba, semus natzione".
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 04/03/2016
+
+## PRESENTADA DE S'EDITZIONE ITALIANA DE "TIRANT LO BLANCH": ROMA E S'ALIGHERA, su 10 e 11 de Martzu
+
+### Intervista a Joan-Elies ADELL
+
+_Su 10 de custu mese in Roma e s'11 in S'Alighera presentant* custa opera de gabbale de sa literadura catalana de totu sas epocas, in versione italiana, publicada dae sas Editziones Einaudi in sa serie "I Millenni"._
+_Nde faeddamus, in custa intervista, cun Joan-Elies Adell, rapresentante de su Guvernu catalanu in S'Alighera._
+
+__
+JEA: "Tirant lo Blanch" ("Tirante il Bianco", in italianu) est un'opera maistra de sa literadura catalana, iscrita dae Joanot Martorell intre su 1460 e su 1465 e publicada pro sa prima bia in Valencia in su 1490. Cunsideradu dae Cervantes comente "su megius libru de su mundu", est galu como sa opera narrativa catalana de totu sas epocas e rapresentat unu passu importante in sa literadura de s'Otzidente.
+
+Est istadu Mario Vargas Llosa chi l'at definidu comente unu "Romanzu totale", e ammentat chi a iscoberrere custu libru fiat istadu pro issu "una de sas esperientzias prus mannas chi apa mai tentu comente letore". E at cumparadu a Martorell cun Flaubert e Faulker, ponende*lu in mesu de sos narradores prus mannos de sa literadura universale de totu sas epocas.
+
+JEA: Est istadu cavalleri e iscritore. Custa est istada, in pagas allegas, sa vida de Joanot Martorell, unu pessonagiu de grandu valore a beru de su seculu 15, cun una vida bandulera chi l'at postu a viagiare a Inghilterra, a Portugallu oa Napule. Una vida cumandada dae sa curiosidade pro su valore e su sentidu de sos ideales de sa cavalleria. Unu cavalleri chi si fiat fatu iscritore.
+
+Martorell e su connadu suo Ausias March sunt istados sos iscritores prus importantes de s'epoca in limba catalana.
+
+JEA: "Tirant" est s'istoria de unu cavalleri chi parat fronte a su destinu suo, gherreri e amorosu, unu disafiu chi s'at a cambiare in contu legendariu resessende a faghere su chi sos ateros res de s'epoca sua non fiant istados capatzos de cumprire: sarvare Costantinopoli dae s'assaltu de sos Turcos.
+
+In definitiva, sita pro sos eventos contados, siat pro sa forma espressiva, "Tirante il Bianco" una de sas operas narrativas europeas prus mannas de totu sas epocas, comente aiat gia naradu Cervantes in su _Don Chissote _cando aiat sarvadu s'opera de Martorell dae su fogu de sos libros maleitos de sos cavalleris chi aiant ammachiadu su protagonista suo.
+
+Un'opera, sa de Martorell, chi tenet sa pimatzia in sa narrativa catalana.
+
+JEA: In prus de sas dificultades chi at tentu a si faghere connoschere, essende s'opera iscrita in catalanu, "Tirant" est istadu proibidu durante decadas in Ispagna.
+
+Sas tradutziones reghentes in una cantas limbas otzidentales (s'editzione americana at tentu un'interessu mannu de su publicu chi nemos s'isetaiat) e finas sa versione in tzinesu ant collocadu a Martorell in su tretu prus artu chi li tocat in su mundu de sa literadura.
+
+Su pessu de Einaudi, de publicare a "Tirant" in italianu modernu (a pustis de una tradutzione de su 1538 fata dae Lelio Manfredi, chi s'agatat petzi in digitale!), in sa serie famada "I Millenni", at cunsentidu de prenare unu boidu chi bi fiat in su panorama de s'ispainamentu internatzionale de s'opera.
+
+JEA: Su tradutore est Paolo Cherchi, sardu de Òschiri e professore emeritu de Literadura italiana in s'Universidade de Chicago. At fatu unu traballu ispantosu, ca proponet una tradutzione italiana chi cheret animare su letore a iscoberrere (torra) unu "novidade antiga".
+
+Tenende comente finalidade fundamentale sa divulgatzione de s'opera, sa tradutzione de Cherchi si proponet de aunire su "Tirant" de su seculu 15 cun sa limba, sa mentalidade e sos interessos de su letore modernu, Sende gasi, resessit a mantennere sos elementos ispetzificos de su sentidu e de sa forma de su testu originales.
+
+_(pregontas de D. Corraine)_
+
+_Sos letores de custa intervista sunt sos Bene Bennidos, in s'addoviu de de Roma e de S'Alighera. Bos isetamus_
+
+_
+_
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+
+## PROGRA PRESENTADAS DE ROMA E DE S'ALIGHERA
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+
+### 06/03/2016
+
+## SA CÒRSICA 1789-2014, intre clanismu e natzionalismu
+
+### Sampiero Sanguinetti: "La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014"
+
+Sos medios de informatzione faeddant pagu e male de Corsica, prus chi no ateru tratende de sa violentzia praticada in s'isula. Su chi mancaiat, pero, fiat un'analisi istorica profunda de sas origines e isvilupu suo.
+Pro cumpensare custu boidu, su giornalista corsicanu Sampiero Sanguinetti at iscritu su libru _La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014._
+S'opera no est iscrita petzi pro sos chi s'interessant de Corsica, ma proponet un'analisi sotziale, politica e culturale chi si podet addatare a sa cunditzione de ateras sotziedades insulares mediterraneas.
+Sanguinetti mustrat de essere unu connoschidore documentadu de sa materia, descriende eventos e pessonagios istoricos dae sa Rivolutzione frantzesa a dies de oe.
+Su libru tratat su tema de su clanismu, unu fenomenu sotziupoliticu isulanu chi tenet raighinas profundas e origines antigas. In ue unas cantas familias corsicanas sunt intritzidas a pare, in relatzione cun su podere de s'istadu tzentrale e su pesu issoro in sa politica locale.
+Est craru chi si tratat de unu fenomenu chi at tentu trasformatziones dae su tempus e dae sos ligamenes cun Parigi. Su clanismu est istadu --e abbarrat galu-- su responsabile ptintzipale de s'immobilismu chi arressat o rallentat su cambiamentu sotziale chi s'isula rechedet cun urgentzia.
+Sanguinetti descriet in manera crara su panorama ideologicu de sa Corsica: dae sa destra a sa sinistra, dae sos ecologistas a sos natzionalistas, partzidos --custos-- in autonomistas e indipendentistas. Sas positziones de sos clan in argumentos de interessu istatale faghent essire a lughe aspetos fundamentales pro cumprendere a beru sa politica isulana.
+In su libru sunt presentes finas analisis de sos resurtados eletorales locales.
+Unu libru chi diat cumbennere a bortare in italianu e in sardu.
+
+#_Alessandro Michelucci_
+
+
+### 09/03/2016
+
+## PRESENTADA DE SU PRÈMIU M L WAGNER
+
+### In Casteddu su 18 de martzu de su 2016
+
+Sa **Sotziedade pro sa Limba Sarda** at publicadu su bandu de su Premiu "**Max Leopold Wagner**" pro tesis de laurea iscritas in sardu o chi faeddant de linguistica sarda.
+Su premiu est partzidu in duas setziones:
+1) _Tesis de laurea iscritas in sardu__, de cale si siat argumentu o facultade_. (PRÈMIU 500€).
+2) _Tesis de laurea chi faeddant de linguistica sarda, iscritas in cale si siat limba_ (PRÈMIU 500€).
+
+Podent leare parte a su cuncursu totu sos laureados e laureandos chi ant presentadu sa tesi issoro in sos urtimos 3 annos academicos. S'iscadentzia pro bi partetzipare est su 31 de triulas de su 2016.
+
+S'_**Assotziu Su Majolu**_ organizat una presentada de custu cuncursu in s'Universidade de Casteddu, _pro lu faghere connoschere a totus sos istudentes de s'ateneu, a sos laureados e a sos laureandos_.
+Nd'at a chistionare cun _Diegu Corraine_, presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda.
+
+Non manches!
+
+#_red. Limbas & Natziones_
+
+
+### 16/03/2016
+
+## CUNGIADA SA REGORTA FUNDOS pro su PRÈMIU WAGNER 2015
+
+Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu:
+
+"Altracultura", sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje,Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas,Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu.
+
+pro sa Sotziedade pro sa limba sarda
+
+Diegu Corraine
+
+
+
+
+### 08/05/2015
+
+## CUNGIADA REGORTA FUNDOS PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU
+
+### Autofinantziamentu e voluntariadu
+
+Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu:
+
+"Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje,Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas,Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu.
+
+
+
+
+## Impreu de sas limbas minoritàrias ispannolas in su Parlamentu europeu
+
+21/06/2006
+
+Su ministru de sos Afares Èsteros e de sa Cooperatzione, Miguel Angel Moratinos, at asseguradu chi su Guvernu at faghere totu su chi podet pro chi sas limbas minoritarias ispannolas podant essere impreadas in su Parlamentu europeu e s'est lamentadu pro su votu de su rapresentante de su PP contra a custa possibilidade. Tzertu faghet a pessare chi su rapresentante chi s'est postu contra a sa petitzione de su Guvernu siat ispannolu. A ogni manera su Guvernu ispannolu s'est moende bene pro difendere sas minorantzias internas suas. A cando a bidere s'Italia difendende sas minorantzias internas suas comente su sardu?[_gpn_]
+
+
+### 16/03/2016
+
+## PRESENTADA DE SU PRÈMIU A LAUREADOS E LAUREANDOS IN CASTEDDU SU 18.3.2016
+
+###
+
+Cun s'Autofinantziamentu e su Voluntariadu resessimus a faghere meda!
+
+Sa Sotziedade pro sa Limba Sarda at publicadu su bandu de su Premiu "Max Leopold Wagner" pro tesis de laurea iscritas in sardu o chi faeddant de linguistica sarda.
+Su premiu est partzidu in duas setziones:
+1) Tesis de laurea iscritas in sardu, de cale si siat argumentu o facultade. (PRÈMIU 500€).
+2) Tesis de laurea chi faeddant de linguistica sarda, iscritas in cale si siat limba (PRÈMIU 500€).
+Podent leare parte a su cuncursu totu is laureados e laureandos chi ant presentadu sa tesi issoro in is urtimos 3 annos academicos. ****
+
+S'assotziu Su Majolu organizat una presentatzione de custu cuncursu in s'Universidade de Casteddu, pro lu faghere connoschere a totus is istudiantes de cussu ateneu.
+Nd'amus a chistionare cun Diegu Corraine, de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda.
+
+Sa presentatzione est chenabura su 18 de martzu a sas h. 18:00, in s'aula Magna de su Dipartimentu de Sientzias Politicas, viale Fra Ignazio 78, Casteddu.
+
+Non manches!
+
+
+
+
+### 16/03/2016
+
+## Comente ponimus sos atzentos?
+
+### asass
+
+asasasa
+
+
+
+
+### 16/03/2016
+
+## Atzentos?
+
+### vvvvv
+
+sssss
+
+
+
+
+## "tzitade, provintzia" NON "citade, provincia"
+
+Acuntesset semper de prus de leghere in sos chirros de Casteddu "_citadi_, _provincia_". Est una faddina, ca totu sos addatamentos dae _ce_-, _ci_- de s'italianu si cambiant in _**tze**_-, **_tzi_**-, finas in Casteddu. E non dae pagu tempus.
+
+De su restu, bastat a leghere sas avertentzias chi Porru ponet in su cumintzu de su Ditzionariu suo de su 1832:
+"Il Ce Ci de' Sardi ha per lo piu la medesima pronunzia italiana sonante ed aspirata, cosi in cena, cintura ec. In molte altre voci poi, come in cella, cittadi ec. ha il suono dello z italiano gagliardo, ma per evitare qualunque equivoco, ho creduto dover comprendere nel nostro alfabeto il ç francese pronunziandolo come z gagliardo. Onde si scrivera çella, çittadinu, çivili, deçenti, suççediri ec. e si pronunziera zella, zittadinu, zivili, dezenti, suzzediri."
+
+In su Ditzionariu suo, b'at ateros faeddos cun ç, comente "çittadi", "provinçia". Como, sighende sos inditos de Porru, diat tocare a iscriere "**tzella**, **tzitadinu**, **tzivili**, **detzenti**, **sutzediri**, **tzitadi**, **provintzia**", etc. NON "cella, citadinu, civili, decenti, sucediri, citadi, provincia", etc.
+
+In sas variedades meridionales, tenent pronuntzia palatale _ce_-, _ci_- (comente in "cena, cintura", comente naraiat Porru!) sos faeddos chi benint dae latinu **CE**-, **CI**-: _cena_, _ciliru_, _centu_, _cibudda_, etc.
+
+--d.corraine
+
+
+
+
+### 16/03/2016
+
+## "multilingue" NO "in prus limbas"
+
+Cando devimus narrere chi unu situ internet est iscritu in prus de una limba, podimus ponnere "_**multilingue**_".
+
+Su faeddu "_**multilingue**_" est unu cultismu, modelladu in su termine "_**bilingue**_", dae su latinu "_bilinguis_", cump. di «**_bi_**-» e «_**lingua**_», comente calcu de su gr. _δίγλωσσος_. Est un'agetivu invariabile in sardu e in italianu.
+Sa parte finale «-_**lingue**_» no est su plurale de s'italianu "_lingua_"!
+
+In sardu, su plurale, cun s'agiunta de una -s, est "_**multilingues**_".
+
+Duncas, non tenet sentidu a narrere "situ in prus limbas", ca "in prus limbas" est sa definitzione non su termine! Su giustu est "_**situ multilingue**_". No andat bene mancu "_multilimba_" o "_multilingua_".
+
+De su restu:
+
+--in catalanu est "**multilingue**" e non "*_multillengua_" ca si narat "_llengua_"
+--in frantzesu est "**multilingue**" e non "*_multilangue_" ca si narat "_langue_"
+--in inglesu est "**multilingual**" e non "*_multilanguage_" ca si narat "_language_"
+
+--d.corraine
+
+
+
+
+### 16/03/2016
+
+## "multilingue" NON "multilimba, multilimbas"
+
+Sos faeddos "**_multilingue_**, _**plurilingue**_" sunt cultismos, termines, modellados in su termine "**_bilingue"_**. dae su latinu "_bilinguis"_, cump. di «_bi_-» e «_lingua»_, comente calcu de su gr. δίγλωσσος. Sunt agetivos invariabiles in sardu e in italianu.
+Sa parte finale «-_lingue»_ no est su plurale de s'italianu "_lingua"_!
+Duncas, comente in italianu non si podet narrere "_scuola multilingua_" ma "_**scuola multilingue**_", in sardu est giustu a narrere "_**iscola multilingue**_".
+In su plurale:
+-- s'italianu "_multilingue_" si cambiat in "_multilingui_", sena distintzione de genere: duncas "_scuole multilingui_", NON "_scuole multilingue_"!
+--su sardu _**multilingue**_ leat petzi sa -**_s_**, sena distintzione de genere. Duncas "**_iscolas multilingues_**".
+Tando, non si podet mancu narrere "politicas multilingue" MA "_**politicas multilingues**_".
+Duncas, est giustu: "**_omines multilingues, feminas multilingues_**".
+Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in "multilimba" o "plurilimba".
+Gasi comente naramus **linguista**, **linguistica** NON _limbista_, _limbistica_.
+
+--d.corraine
+
+
+
+
+## Ite est sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA
+
+###
+
+##### Sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA est un'assotziu culturale sena finalidades lucrativas, chi operat pro afortire sa normativa de sa limba sarda e faghere a manera chi su sardu siat limba normale in sa sotziedade e in su territoriu.
+
+#####
+
+Sa **_finalidade prima_** de sa SLS est sa de "_promovere, ampliare, difundere e abbalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba sarda_"
+
+In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referentzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu l'at fatu cun deghinas de cunferentzias, seminarios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet narrere chi sa SLS at inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in publicu, cosa rara finas a tando. E at finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu de sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promovidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minoria linguistica sarda, duncas.
+
+Ma est finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminariu internatzionale "Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro", su 25-9-88, in Santulussurgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC.
+
+........................................................................................................
+
+Su simbulu nou de sa Sotziedade est formadu dae una **S** cungiada dae duas linias, cun sos colores de sa bandera sarda: sa _linia ruja_ rapresentat sa fortza e s'unione de sas pessones e sa _linia niedda_ sa finalidade de sas pessones chi s'aunint in sa SLS: s'istima pro sa limba sarda e pro su progressu suo.
+
+........................................................................................................
+
+Comitadu Sientificu:** Micheli Contini** (Presidente),** Heinz Jurgen Wolf**,** Xavier Lamuela**,**** ******Francisco Fernandez Rei**,** Diegu Corraine**
+
+........................................................................................................
+
+Tenimus un'**Ufitziu de sa Limba Sarda (SLS)**, c/o **UniNU**, carrera de Salaris 18, 08100 NÙGORO, Sardigna, in ue retzimus sas pessones interessadas a su sardu
+su _mercuris dae sas 5 a sas 7 de sero_
+
+Tel. 349.6726349
+
+........................................................................................................
+
+92019030920
+
+
+
+
+### 16/03/2016
+
+## "multilingue" NON "multilimba, multilimbas"
+
+Sos faeddos "**_multilingue_, _plurilingue_" **sunt cultismos, termines, modellados in su termine "**bilingue**". dae su latinu "_bilinguis_", cump. di «_bi_-» e «_lingua_», comente calcu de su gr. _δίγλωσσος_.
+
+Sunt agetivos invariabiles in sardu e in italianu.
+
+Sa parte finale «-_lingue_» no est su plurale de s'italianu "_lingua_"!
+
+Duncas, comente in italianu non si podet narrere "scuola multilingua" ma "_scuola multilingue_", in sardu est giustu a narrere "_**iscola multilingue**_".
+
+In su plurale:
+
+-- s'italianu "_multilingue_" si cambiat in "_multilingui_", sena distintzione de genere: duncas "_scuole multilingui_", NON "_scuole multilingue_"!
+
+--su sardu **multilingue** leat petzi sa -**s**, sena distintzione de genere. Duncas "**iscolas multilingues**".
+
+Tando, non si podet mancu narrere "politicas multilingue" MA "**_politicas multilingues_**". Duncas, est giustu: "omines multilingues, feminas multilingues".
+
+Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in "multilimba" o "plurilimba". Gasi comente naramus **linguista**, **linguistica** NON limbista, limbistica.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 16/03/2016
+
+## Servitzios de sa sls
+
+###
+
+-- consulentzia -- cussigios -- atividades -- istudios -- addovios -- promotzione
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 13/05/2015
+
+## ** CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** pro su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER de limba sarda
+
+### editzione 2015
+
+Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€.
+
+Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu:
+
+"Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje, Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas, Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu.
+
+pro sa Sotziedade pro sa limba sarda
+
+Diegu Corraine
+
+
+
+
+## Un'alunna basca de su Modellu A pedit a s'Educatzione Euskera 10.600 euros
+
+Bilbao - Eva de Miguel, un'alunna basca de 20 annos chi at istudiadu cun su modellu A, (totu sas materias impartidas in castiglianu, francu una chi si faghet in euskera, sa limba basca) at a essere ascurtada dae su giuighe de Gasteiz pro sa causa chi at fatu contra a su ministru de s'Educatzione Bascu. S'alunna narat chi su sistema iscolasticu bascu no li at garantidu s'imparu de s'euskera in intro de sa formatzione academica sua. Segundu un'informatzione de _"Europa Press"_, sa femina at pedidu a s'Educatzione basca 10.600 euros de dannu pro sos gastos chi a tentu e pro su tempus chi at impreadu pro imparare su bascu, netzessariu pro traballare e pigare su salariu minimu. S'alunna infermiera, difatis, non l'aiant pigada a traballare in s'Osakidetza ca non connoschiat su bascu. [_gpd_]
+
+
+### 17/03/2016
+
+## "custu sero, oe sero" NO "istasero, istasera"
+
+Dae su lat SERO, in sardu tenimus su sust. m. "**_sero_**", in ita. "_sera_" (f.).
+
+A s'av. ita. "_stasera_" currispondet in sardu sa loc. av. "**oe sero**" e "**custu sero**", es.: _nos addoviamus custu sero a sas 7_; _oe sero ando a tzinema_.
+
+Tando non cumbenitit a narrere o iscriere "_istasero_" o "_istasera_", chi sunt, prus chi no ateru, addatamendos dae s'italianu "_stasera_", cun _i_- prostetica.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 17/03/2016
+
+## Cale est su partitzipiu passadu de: _produire_, _reduire_, _seduire_, _traduire_, _adduire_, _induire_, _cunduire_, _deduire_, etc.?
+
+Custos verbos benint dae verbos catalanos comente: _produir_, _seduir_, _traduir_, _adduir_, _induir_, _conduir_, _deduir_, etc., dae verbos lat. cumpostos dae _prep_+_dūcĕre _(=giughere).
+
+Su partitzipiu passadu in sardu est: _produidu_, _reduidu_, _seduidu_, _traduidu_, _adduidu_, _induidu_, _cunduidu_, _deduidu_, etc.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 19/03/2016
+
+## "cara a cara" NON "cara-cara"
+
+Sa loc. av. "**cara a cara**" descriet sa cunditzione de duos elementos chi sunt unu in dae in antis de s'ateru. Cumbinat cun s'isp. "_cara a cara_". Currispondet a s'ita "_di fronte_".
+
+Custa loc. rechedet sa prep. "a". No est giustu a iscriere "cara-cara".
+
+Tando: "_Est megiu si nos bidimus cara a cara_"; "_Sa domo mea e sa de frade meu sunt cara a cara_"; "_Istamus cara a cara_"...
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 19/03/2016
+
+## xxx
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 20/03/2016
+
+## "butegheri" NON "negotziante"
+
+M'est capitadu de leghere in una pagina FB su faeddu "_su negoziante_", pro inditare sa pessone chi bendet cosa in palas de su bancu de una "**butega**".
+
+Su faeddu prus giustu in sardu est "**butegheri**" (s.m.) e "**buteghera**" (s.f.)
+
+Su matessi faeddu lu podimus narrere pro inditare chie bendet in palas de unu bancu de supermercadu.
+
+Calicunu podet narrere chi finas "**butega**" benit dae s'italianu "_bottega_". Est beru, ma si tratat de unu faeddu intradu in sardu dae antigoriu e oramai ismartidu dae sa limba nostra, comente tenimus faeddos catalanos e castiglianos oramai sardizados.
+
+Sena contare chi finas su ita. "_bottega_" non naschet dae su nudda, ca benit dae su lat. "_apothēca(m)_" "magasinu, depositu", dae su gr. _apothḗkē_ , in ue, pero, faeddende, ant cunsideradu sa "_a_" de su cumintzu comente una parte de s'art.: _la bottega_ imbetzes de *_l'abottega_, chi diat essere istadu prus cunforme a s'originale. Pustis, nch'est abbarradu "_la bottega_" finas in s'iscritura. Cosa chi capitat a s'ispissu in totu sas limbas, finas in sardu, e chi mutimus "**aferesi**", dae su lat. "_aphaerĕsi(m)_", dae su gr. "_aphairesis_" "sutratzione", der. de "_aphaireō_" "catzo, peso, dogo".
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 20/03/2016
+
+## Ite est unu agregadore de RSS
+
+### pro tennere semper sas noas chi t'interessant a disponimentu
+
+...
+
+De seguru ais bidu in carchi situ su retanguleddu cun s'iscrita **Rss** o **Xml**, semper prus presente in sas paginas internet.
+Su **Rss** (Really Simple Syndication) est unu limbagiu istandard chi cunsentit de distribuire cun discansu sos cuntenutos de unu situ e de los agregare e presentare in ateras formas
+
+Sos flussos Rss sunt impreados pro:
+Su letore/agregadore bostru at a intrare e controllare totu sos sitos chi bos interessant, cun totu s'elencu de sas noas publicadas e galu a leghere, e bos at a avertere cun unu sinnale sonoru o luminosu de sas novidades.
+In custa manera seis seguros chi non bos perdides nudda, comente cando seis abbonados a una lista postale de distributzione o de notificas. E tenides finas su profetu de non bos prenare sa casella de posta de sa burrumballa o de s'arga chi a su soolitu arribbat cun sos notitziarios;
+
+Si connoschides giai su RSS e tenides un'agregadore, bastat a copiare e a incollare (tastu de dereta de su sorighitu) sos collegamentos de sos canales tematicos chi cherides annanghere a sa lista bostra.
+Si non tenides galu un'agregadore, bos cussigiamus de bos nde buscare e iscarrigare unu e de l'installare sighende sa protzedura cussigiada:
+
+De agregadores bi nd'at de medas castas e pro cale si siat sistema operativu.
+Bi nd'at chi funtzionant comente programas a contu issoro o in pare cun su navigadore preferidu (Firefox est cussigiadu).
+Calicunu est a pagamentu, ma su bonu sunt de badas e faghent bene su servitziu issoro.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 20/03/2016
+
+## Cando est chi una paraula cumintzat in "V" o in "B" in s'iscritura?
+
+Cumintzant in **v**- totu sas paraulas de intrada reghente in sardu, chi non derivant deretas dae su latinu o chi benint dae ateras limbas, in ue custa cunsonante non ruet si est pretzedida dae paraula chi agabbat in vocale: _**violinu**_, **_violentzia_**, **_vacantzia_**, **_vida_**, **_venidore_**, **_venenu, voste, viudu, vocabulariu_**, **_voluntade_**, **_ventana_**, etc.
+
+2) **"B-" in cumintzu de paraula**
+Cumintzant in **b**- sas chi benint dae su latinu, cun **V**- o **B**- de cumintzu, e chi, in sa pronuntzia, podent perdere (ma no in s'iscritura!) sa **B**- si sunt pretzedidas dae paraulas chi agabbant in vocale: **bentu**, ****b**inu**, ****b**olere**, ****b**oghe**, ****b**igru**, ****b**egru**, ****b**ighinu**, ******b****aca**, ******b****arba**, ******b****uca**,** **b**adu**, etc. o sas chi cumintzant in _qua_-, _qui_- in latinu: **bator**, **baranta**, **bindighi**, o sas chi in totu sas variedades sunt pronuntziadas semper cun **b**- oclusiva: **babbu**, **bertula**, etc.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 20/03/2016
+
+## Cheres faghere una PREGONTA de limba sarda?
+
+### Si tenes una duda o una curiosidade, iscrie*la inoghe suta e amus a provare a ti rispondere inoghe, in custas paginas:
+
+_****_**
+
+
+
+
+### 20/03/2016
+
+## "pregontare"
+
+Si cherimus ischire una cosa, ponimus su verbu "**pregontare**". In documentos sardos antigos resurtat "_percontare_", dae su latinu "_percontāri_", chi no est abbarradu in custa forma in su sardu de como.
+
+Como tenimus "**pregontare**" e "_preguntare_", de seguru influentziados dae su castiglianu "_preguntar_" (semper dae su lat. "_percontāri_"). In carchi bidda narant finas "_pregontari, -ai_" e "_preguntari, -ai_"
+
+Custa influentzia castigliana paret crara ca nos resurtat chi in peruna bidda b'apat abbarradu *_percontare_ o *_precontare_, etc., si esseret derivadu dae su latinu ebbia.
+
+Comente sust. iscriimus "**pregonta**". In carchi bidda narant finas "_pragonta_" e "_pregunta_"
+
+Si cherimus otennere una cosa, ponimus su verbu "**pedire**". Ma nd'amus a faeddare in un'atera nota.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## x
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## Turismu: unu dossier subra de sas comunas prus minores
+
+Est essidu su primu dossier _Banderas in Colore de Arantzu_ chi faeddat de sas comunas prus minores, monitorende sos problemas e sas oportunidades pro su turismu. Su dossier est intituladu "Turismu e ambiente in sas comunas minores de s'entroterra" e est presentadu dae su Touring Club e dae Apat.
+
+Sas comunas minores de sas areas internas, in Italia, sunt pagu prus o mancu s'86% de su patrimoniu istitutzionale de su Paisu, e sunt un'oportunidade economica e sotziale manna pro s'Italia, non pro s'economia turistica ebbia ma finas pro sa tutela de su patrimoniu culturale, ambientale e istoricu. Custa richesa non semper benit valorizada, antis a bortas si lassat totu in abandonu cumpletu.
+
+Dae sos datos de su dossier s'81% de sas comunas minores tenet unu puntu de informatzione turistica, ma in su 37% de sos casos ebbia sos servitzios ofertos sunt de calidade. In prus, est beru chi su 90% de sas comunas tenet unu situ web, pero su 43% ebbia est atualizadu e curadu.
+
+Tocat a narrere, pero, chi sas comunas sunt puntende meda subra de sos eventos culturales: su 73% organizat mustras, su 54% rassegnas teatrales e su 95% tenet unu calendariu de festividades e de sagras. _[gpr]_
+
+
+### 22/03/2016
+
+## Mauru Deledda
+
+### Fundadore in su 1979 de su Premiu Casteddu de sa Fae, Pasada
+
+Mauru Deledda naschet in Pasada s'8 de martzu de su 1927.
+
+A pustis de unos cantos annos colados in continente, pustis de sa segunda gherra, in cherta de traballu, in su 1955 cumintzat a traballare in su Bancu de Sardigna e, duncas, torrat a leare "sabores" e "fragos " de s'Ìsula sua, chirchende e agatende sas raighinas de s'identidade natzionale sarda.
+
+Annos a pustis, ammentende cussos annos, at a iscriere: «_Leo cussentzia de essere sardu e petzi pro casu italianu. Mi so torradu a apoderare de su tretu meu, cunsiderende*lu comente estensione culturale de sas raighinas meas. Ca apo cumpresu chi si nche las segas o las negas, nche perdes cale si siat puntu de riferimentu, e as a andare semper a fainu in sos ispatzios culturales in ue as a imbatere_».
+
+Ma giai in cussos annos, leat su filu de s'arte de pintare chi l'at a faghere connoschere, cun esitos positivos meda, in foras de sa bidda de Pasada, in sas tzitades mannas de Casteddu e de Tatari.
+
+In su 1962 connoschet a Giuanne Batista Columbu, tando ispetore de s'UNLA e responsabile de su Tzentru de Cultura Populare de Bosa, chi organizat cunferentzias e mustras de arte. Mauru s'interessat meda a sas atividades de su tzentru e collaborat cun GB Columbu, militante sardista de gabbale chi pustis at a essere finas parlamentare de s'istadu italianu.
+
+In su 1965 est candidadu indipendente de su Pci pro su Cussigiu Regionale de sa Ras.
+
+Sunt sos annos importantes de s'impinnu politicu De M Deledda contra a sa militarizatzione de s'Ìsula e contra a s'isfrutamentu turisticu de sas bellesas de Sardigna, praticadu in manera coloniale, dae foras, in sa Costa Ismeralda", definida dae issu, in manera polemica, _Provintzia de Agakan_!
+
+In su 1969 abbandonat su traballu in banca pro gastare totu su tempus e sa mente sua in s'arte de sa pintura, da su 1970 a su 1979 in Thiniscole, pustis in sa domo acontzada e torrada a nou in sos annos '80, in localidade "Capoto", in su sartu de Pasada. Domo de istare pro sa familia: sa mugere Nannina, duas figias e unu figiu. Ma addatada dae deretu a istudiu artisticu e "tzentru culturale" pro sos amigos suos e sos amigos de sa limba e de sa natzione sarda.
+
+Totu s'opera artistica sua est dominada dae s'idea de sa liberatzione de sa natzione sarda, comente testimoniant in manera crara sas telas dedicadas a Gramsci e a Lussu.
+
+In sos annos '76-'78 est collaboradore de su mensile _Sa_ _Sardigna_, fundadu dae Giuanne Frantziscu Pintore, in ue iscriet in favore de sa proposta de ufitzializare sa limba sarda, posta in pratica cun su referendum promovidu in su 1978 dae su Comitadu pro sa Limba Sarda, paris cun unos cantos intelletuales e policos sardos.
+
+E pro mustrare chi sa limba sarda podet tennere unu caminu nou de isvilupu modernu e ufitziale, finas in literadura, proponet, promoet e ponet in opera, in su 1979, su _Premiu de literadu sarda Casteddu de sa Fae_, su casteddu medievale chi dominat sa bidda de Pasada. Premiu chi at laureadu sos megius iscritores e operas narrativas sardas.
+
+Mauru Deledda morit in Pasada su 9 de austu de su 1989.
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 23/03/2016
+
+## PRÈMIOS DE SAS EDITZIONES COLADAS de su PRÈMIU "CASTEDDU DE SA FAE"
+
+1982 **Sos Sinnos** de Mialinu Pira
+
+1984 **Po cantu Biddanoa** de Benvenuto Lobina
+
+1988 **Su zogu** de Giangranco Pintore
+
+1992 **Di stenciu a manu mancina** de Giancarlo Tusceri, ex aequo cun **Climintina** de Palmiro de Giovanni
+
+1995 **Lu bastimentu di li sogni di sciumma** de Giuseppe Tirotto
+
+2002 **Su Deus isculzu** de Vincenzo Mura
+
+2002 **Comenti ori di neuli** de Giuseppe Tirotto
+
+2004 **Sa sedda de sa passalitorta** de Gonario Carta Brocca
+
+2006 **Dona Mallena** de Larentu Pusceddu
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+## "intregare" VS "dedicare"
+
+INTREGARE.
+Dae su faeddu ESP "**_entregar_**" (cun su valore fundamentale de 'Poner en manos o en poder de otro a alguien o algo'), dae su lat. _integrāre_ "torrare a intreu, a comente fiat", in su sardu tenimus "**intregare**".
+
+Su valore podet essere diferente, cunforma a sas biddas:
+1) unu valore in parte diferente dae s'ESP: '_dare una cosa a una pessone_', pagu prus o mancu, cun su sentidu de s'ITA "_affibbiare, rifilare, appioppare_". Duncas si tratat de dare cosa de pagu valore, cun trampa o garbu malu.
+2) unu valore neutru de "**cunsinnare**, presentare": "_apo **cunsinnadu** sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade_" o "_apo **intregadu** sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade_".
+
+De seguru non podet essere postu in parte de "**dedicare**".
+
+DEDICARE
+est unu cultismu dae lat. _dedicāre_, pro cunsagrare o destinare carchi cosa a calicunu, in un'impreu religiosu o profanu: "_dedicare una missa; dedicare un'opera, una poesia, una cantzone, etc._"
+
+Est sa matessi diferentzia chi b'est in su ESP "_Entregar_" VS "_Dedicar_"
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 29/03/2016
+
+## Heinz Jurgen Wolf nos nch'at lassadu
+
+### Linguista e professore universitariu famadu
+
+"E como ego mi nche so andadu"! Custu est su saludu chi, cun umilesa e garbu mannu, s'amigu Heinz Jurgen Wolf nos at lassadu in sa dispedida sua, sabadu 26 de martzu de ocannu, su 2016. Unu saludu a sos amigos de sa limba sarda, chi at semper istimadu e istudiadu. A sos amigos chi l'ant semper apretziadu pro sas ideas e pro sos istudios chi at a dedicadu a su sardu e a sos Sardos. A sa limba sarda, chi at semper chertu "una", giai dae cando, in su 2001, aiat postu sa firma sua in sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada, paris cun ateros istudiados e professores de universidade.
+
+Nos at a mancare sa cuntentesa e sa positividade sua, finas in sa maladia chi nche l'at ispetidu, animende*nos a creere in sa natzione e in sa limba sarda. Cando nos addoviaiat, cada annu, in cabudanni in Sos Alinos, o cando nos telefonaiat, su pessamentu suo fiat semper: "E ite seis faghende pro su sardu in s'iscola? E cando at a essere obbrigatoriu?".
+
+Inoghe, proponimus sa cara lughente sua in una fotografia chi l'aiamus tiradu su 12.11.2006, in Triei, in sa presentada de su "Legendariu de Santas Virgines…" de I.M.Garipa publicadu in Roma in su 1627, in sardu. Una die de incantu pro un'opera, "Su Legendariu", chi aiat incantadu a issu e incantat galu a nois, mustra lugorosa de sa limba natzionale nostra millenaria. Chi dae prus de baranta annos fiat finas sa limba sua istimada. Pustis de ML Wagner, Heinz J Wolf est istadu s'istudiosu chi at dadu prus lughe a sa limba nostra.
+
+Li torramus gratzias pro sa vida dedicada a sa limba nostra e a s'unidade sua, pro s'amighentzia naturale e bia chi nos at dadu a nois, unu grustu mannu a beru de amigos, in Sardigna e in aterue.
+
+Fiat naschidu su 16 de ghennargiu de su 1936. In 80 annos de vida e de carrera universitaria, at iscritu articulos e libros de importantzia capitale in contu de limba sarda, comente "Studi barbaricini" e "Toponomastica barbaricina". Nos at a mancare de seguru.
+
+Un'afrangiada manna a su mugere Silvia, a sa figia Mimi e a sos nebodes istimados. Ànimu!
+
+#_Diegu Corràine_
+
+
+### 18/04/2016
+
+## "SA VIDA CUADA" de Jubanne Piga, PRÈMIU "CASTEDDU DE SA FAE" 2015
+
+### Su 16 de abrile de su 2016, in Pasada, grandu tzerimonia de premiatzione a su romanzu in sardu.
+
+Su Premiu "Casteddu de sa Fae" de Pasada, fundadu in su 1979 dae s'artista pasadinu **Mauru Deledda** (1927-1989), a pustis de 10 annos, torrat in possa cun unu binchidore nou: **Giuanne Piga**, nugoresu, poete e iscritore famadu, connotu e pretziadu in totu sa Sardigna. Est suo su romanzu "**Sa vida cuada**", iscritu cunforma a sas normas de sa Lsc, chi at retzidu sa premiu dae sa **_Sotziedade Culturale Casteddu de sa Fae_** (SCCF), organizadora de custu cuncursu literariu, in sa tzerimonia de premiatzione fata in Pasada su 16 de abrile, in su tzentru istoricu de sa bidda, in sa _Domo de sa sas Damas_, logu galanu e ammajadore e in tinu a su valore de su Premiu matessi.
+
+Sa presentada l'at fata su segretariu de sa sotziedade **Ànghelu Canu**, chi at ammentadu s'importu de su premiu pro su sardu, pro Pasada e pro totu sa Sardigna. Pustis, a faeddatu **Roberto Tola**, sindigu sardista, atentzionadu mannu a su mundu de sa cultura e de sa limba sarda, chi at propostu de faghere in cada bidda de s'isula una die intrea dedicada a sa Sardigna, a manera de tennere cada annu nessi 377 manifestatziones in favore de sa terra nostra.
+
+S'onore de dare su premiu est tocada a su Presidente de sa SCCF, **Diegu Corraine**, chi, a pustis de aere ammentadu sas punnas de su premiu e s'importu chi tenet una norma linguistica pro sa literadura, e a s'imbesse una literadura pro sa norma --caminende ambas duncas a manu tenta--, at presentadu s'opera binchidora e su numene de s'autore.
+
+E s'artista **Mimmo Bove**, chi at sighidu, animadu e organizadu su Premiu dae su cumintzu, at creadu su simbulu de su Premiu, in terracota cun basamentu in ogiastru, e l'at cunsinnadu a su premiadu J. Piga.
+
+Su romanzu, comente resurtat in sa retrocoberta de s'opera, "cumintzat in su 1984 e agabbat in su 2006: bintiduos annos de amore e de bisos, ma finas de contos mai contados e de veridades mai naradas, de babbos e de mamas, de figios e de figias. Familias a craru e familias mustrencas. E si a bortas sas vidas cuadas s'intritzint cun sas vidas connotas, ateras bortas sas vidas disigiadas non sunt sas vidas bividas…".
+
+Pro s'ocasione, sa SCCF, comente organizadore e editore, at imprentadu petzi 100 copias de proa (35 sunt giai istadas dadas). Ma, luego, a pustis de carchi curretzione e megioru, at a essere publicada s'editzione definitiva, pro la presentare in Nugoro, sa tzitade de su binchidore, e in totu sas ateras biddas de sa Sardigna.
+
+Sos progetos imbenientes de su **Casteddu de sa Fae** sunt paritzos e de primore: --presentare dae inoghe a pagu tempus su bandu nou, pro s'ed. 2016, dedicada a sos Contos.
+--pesare seminarios de iscritura e de letura, pro animare a leghere in sardu;
+--organizare cunferentzias de literadura sarda, tradutzione;
+--acurtziare sos giovanos a s'iscritura literaria in sardu cun unu cuncursu o setzione riservada a issos.
+
+Su bandu de su 2015 previdet finas un cuntributu a un'editore chi bortet e publichet s'opera de Jubanne Piga in limba istrangia, diferente dae s'italiana.
+
+#_Ànghelu Canu_
+
+
+
+
+
+
+
+## Africa: morint 800 pitzinnos ogni die ca non podent pagare sas curas sanitàrias
+
+In Africa ogni die morint nessi 800 pitzinnos ca sas familias issoro non podent pagare sa bisita de unu dotore o sas curas sanitarias de base. Lu narat su raportu "Paying with their lives", presentadu s'8 de lampadas dae s'assotziu _Save the Children_.
+
+In su G8 de su 2005, sos capos de su mundu aiant leadu s'impignu de traballare cun sos guvernos africanos pro lis permitere de garntire curas sanitarias de badas in sas areas prus poveras de su mundu. A un'annu dae sa riunione de su G8 e dae su cuntzertu Live8, un'istadu africanu ebbia (su Zambia) at eliminadu in parte sos costos sanitarios cun s'agiudu de sa Gran Bretagna.
+
+Clifford, un'operadore de _Save the Children_ in Sierra Leone, ispricat chi "binti compressas de paratzetamolu costant binti tzentesimos ebbia. Belle gasi su prus de sa gente non si las podet permitere. Custa gente non benit mancu a si faghere bisitare o a si faghere dare una cura. Non tenent dinare e abarrant in domo issoro".
+
+"Sos pitzinnos sunt paghende cun sa bida. - narat Carlotta Sami, diretora de sos programmas de _Save the Children -_ Sas familias prus poveras, cando unu pitzinnu s'ismalaidat, rinuntziant a mandigare, nche ritirant dae iscola a sos ateros figios, bendent su pagu chi tenent e si rendent galu prus vulnerabiles".
+
+_Save the Children _invitat s'opinione publica a faghere pressione subra de sos guvernos pro chi s'atzessu a sas curas sanitarias de badas siat garantidu a sos pitzinnos de sos Paisos prus poveros. [_gpr_]
+
+__
+
+
+## Una contra-istòria de sa Coca Cola
+
+Guastavo Castro Soto, istudiosu messicanu, at iscritu una contra-istoria de sa multinatzionale prus connota e prus discutida de su mundu, cun rivelatziones de soprusos, de violatziones de sos deretos umanos, de conniventzias cun ditaturas latinu-americanas.
+
+Su libru s'intitulat _S'istoria segreta de sa Coca Cola_ (Editziones Datanews, 12 euros) e est unu sagiu chi cheret essere unu libru nieddu de sa Coca Cola in su mundu e de sa costrutzione de s'imperu suo chi, comente totu sos imperios, paret chi siat costadu violentzia e soprusos.
+
+Castro Soto partit dae sas origines de sa bibita in un'apotecaria de Atlanta in s'Otighentos e arribat a sas dies nostras, alliniende avenimentos chi andant dae s'incuinamentu de sas abbas a sa deforestatzione a s'isfrutamentu de sa povertade.
+
+Castro Soto est istudiosu de su Ciepac (Tzentru de chircas economicas e politicas de atzione comunitaria) de S. Cristobal de las Casas, in Messicu. A custu Tzentru apartenent dotzentes universitarios e istudiosos de sotziologia, comunicatzione, psicologia e economia.
+
+Su Ciepac est membru de sa _Red mexicana de accion frente al libero comercio _(Rmalcs), de sa _Convergencia de movimientos de los pueblos de las Americas_ (Compa) e de su _Programa ecumenico para Centro America y El Caribe _(Epica). [_gpr_]
+
+
+## Su Mare Mediterràneu arriscat su collassu
+
+Su Mare Mediterraneu arriscat su collassu pro more de su tropu isfrutamentu de sas risorsas iticas, de sas ispadaras, de s'incuinamentu, de sos impatos de sos cambiamentos climaticos e de totu sos ateros fatores de una crisi semper prus profunda e preocupante. Greenpeace at presentadu su 15 de lampadas unu raportu pro pedire una rete de 32 riservas marinas in su Mediterraneu a tutela de unu de sos ecosistemas prus fragiles de su Praneta. A sa cunferentzia istampa, fata in sa Rainbow Warrior ormegiada in su portu de Genova, at partetzipadu finas Beppe Grillo.
+
+Sas Riservas Marinas sunt areas protetas e a intro de issas sunt proibidas totu sas atividades perigulosas de prelievu e de immissione. Greenpeace proponet una rete de riservas marinas pro amparare su 40 pro chentu de sas abbas e de sos fundales de su Mediterraneu, peri sas costas e finas in abbas internatzionales. Sas 32 riservas incruinint areas importantes meda pro s'echilibriu de custos ecosistemas, zonas ricas de biodiversidade o sitos de riprodutzione e acreschimentu de sas ispetzies.[_gpr_]
+
+
+## Il popolo che sconfisse la morte. Gli Etruschi e la loro lingua
+
+__
+
+__
+
+__
+
+_Editore_: Mondadori Bruno ****
+
+_Data de publicatzione_: 2003
+
+_ISBN_: 8842491225
+
+_Paginas_: 163
+
+_Preju_: 13,88 euros
+
+Origines, limba e cultura de sos Etruscos sunt istados semper argumentos de discussione, e aspetos meda de sa bida de custu populu italicu sunt cunsiderados misteriosos. Cun custu libru Semerano at fatu un'ipotesi rivolutzionaria subra de sas raighinas linguisticas de sa limba etrusca: diat essere una koine mediterranea, un'addoviu intre limbas semiticas. E est netzessariu agatare sas raighinas issoro in s'orizonte remotu chi andat dae Semerano a Babilonia, dae s'Assiria a Ebla, e non comente est istadu naradu dae annos dae una limba indoeuropea. Issu at sustennidu chi s'indoeuropeu est prus unu mitu chi non una realidade istorica.
+
+Si tratat de unu cuadru istoricu chi sos etruscologos passados no ant leadu in cunsideru. Un'agiudu nou e pretziosu a sa discussione de sas limbas europeas.
+
+Cun percorsos etimologicos inesplorados, Semerano at ispricadu gosi su misteriu etruscu, intre sos logos de una cultura interessante meda, ricca de raportos cun ateros populos, chi in sa rapresentantzione de sa morte e in s'addoviu magicu intre sa lughe e s'iscurigore nos at lassadu sa testimonias prus bellas.
+
+
+## In Tanzània pisches preistòricos
+
+(ansa) A largu de sas costas de sa Tanzania sos piscadores sunt agatende in sas retzas issoro 'pisches fossiles' chi apartenent a s'ispetzie de sos coelacanth, un'ispetzie de pische chi risalit a 400 milliones de annos a como. Si pessaiat chi custa ispetzie preistorica fiat estinta dae una deghina de milliones de annos fintzas a cando, in su 1938, est istadu agatadu un'esemplare in sas abbas de su sud de s'Africa: est istada una de sas prus mannas iscobertas zoologicas de su XX seculu. Dae tando petzi pagos esemplares sunt istados agatados in sas retzas de sos piscadores. Tony Ribbink, capu de s' 'African Coelecanth Ecosystem Programme', in una cunferentzia at naradu chi dae cabudanni de su 2003 sunt istados agatados 29 esemplares de coelacanth. At ispricadu chi sos piscadores agantant sos coelacanth ca sunt ghetende sas retzas issoro in abbas prus profundas ca b'at pagu pische in superfitzie. _[mrp]_
+
+
+## Àteru che inglesu:
+
+Sos elaboradores faeddant in inglesu e, prus si difundent prus cambiat sa manera de faeddare e de iscriere de sos tzitadinos finas a devennere belle unu faeddu incumprensibile a chie de s'informatica, pro edade e pro abarrare tranchillu, non si nde cheret ocupare. Difendere sos dialetos e finas s'italianu est duncas una gherra perdida? No est naradu.
+Tzertu, a impreare su dialetu in s'elaboradore no est cosa de totus.
+E puru propiu in Milanu un'emigradu at bortadu s'oramai "Write" famadu (su wordprocessor de Windows) in napoletanu: in custa manera est naschidu "Scrivimmo".
+In "Scrivimmo" sunt istados bortados totu sos cumandos de su menu a tendina: "Apri" devenit "Arape", "Salva col nome" est "Astipa e caggna o nomme". Su numene de su menu "Modifica" est istadu bortadu in "Acconcia". Su "Taglia e Incolla" est devennidu "Tagli e Azzicca". "Inserisci" est "Nfizza 'na cosa", "Annulla" est "Sfaje l'accunciamiento". "Arrogn'e llettere" e "Abbuff'e llettere" sunt imbetzes sos cumandos pro minimare o ismanniare sos carateres.
+Finas su menu de agiudu est bortadu totu cun paritzas espressiones: sa ghia a su servidore devenit "Comme s'ausa stu coso" (Comente s'impreat custa cosa ): no at a essere un'espressione seria e frita tipica de su mundu informaticu, ma a su nessi si faghet cumprendere. _[spn]_
+
+Dae: www.repubblica.it
+
+
+## Teletas
+
+Est istada inaugurada dominiga 11 de lampadas, in sos ispatzios espositivos de su Tzentru Comunale de Arte e Cultura Castello de Santu Miale sa mustra etnografica "Teletas" s'evolutzione de sa bestimenta traditzionale de Ittiri.
+Sa mustra naschet a pustis de unu traballu mannu de istudiu e chirca fatu dae s'Assotziu Culturale Carrelas, chi organizat sa mustra, in su campu de sas traditziones populares, e mescamente in su campu de sa bestimenta traditzionale de Ittiri.
+S'espositzione, chi s'at a podere bisitare finas a su 9 de triulas, proponet unu biagiu in sa bestimenta traditzionale in totu sas variantes e tipologias suas: dae sa bestimenta festiva a sa de fitianu.
+S'isseberu de dare a sa bestimenta de fitianu un'importu particulare est dadu dae su fatu chi inoghe podimus agatare su gustu, sa creatividade, s'abilidade tecnica e artesanale propia de sas feminas de Ittiri.
+Sunt espostas finas unas cantas riprodutziones de operas pitoricas famadas de artistas che a Giuseppe Biasi, Mario Mossa De Murtas e Antonio Ortiz Echagűe chi ant impreadu sas formas e sos colores de sa bestimenta itiresa comente motivu de ispiratzione e unas cantas imagines chi rapresentant sas creatziones de s'istilista Antonio Marras.
+A s'agabu de su percursu, in intro de una sala atretzada, sos bisitadores ant a podere bidere una pellicula - documentariu, realizada in sa bidda de su Logudoro gratzias a s'agiudu de totu sos abitantes. _[spn]_
+
+Dae:www.sardegnaoggi.it
+
+
+## Fabulas. Per una didattica della fiaba
+
+Editore: Interlinea
+Data de Publicatzione: 2006
+Collana: Biblioteca
+ISBN: 8882125211
+Paginas: 208
+Repartu: Letteratura
+Preju: 15,00 euros
+
+Cumintzende dae su territoriu de S'Alighera e aunende in s'analisi de sas fiabas totu sa Sardigna Antoni Arca tenet sa capatzidade de leghere in manera giusta sa traditzione, de abaidare a sos codighes orales a s'internu de sas classes de apartenentzia, de nos ammentare in ogni mamentu chi sa fiaba est unu contu.
+Unu libru cun una connotatzione territoriale forte, fundamentale pro chie si cheret acurtziare a sas fiabas populares sardas, ma a su matessi tempus de importu mannu pro istudiosos e operadores de ogni livellu.
+
+_______________________________________________
+
+Antoni Arca, professore de Teorias e tecnicas de s'animatzione a sa letura e de Limba e literatura catalana in s'Universidade de Tatari, insignante e iscritore pro pitzinnos cun paritzos libros editados intre sa Sardigna e sa Catalogna. _[spn]_
+
+
+## Festival de Fes
+
+Est agabada sa de 12 editziones de su festival de sas musicas sacras de Fes, unu de sos addovios artisticos e culturales prus importante de su Marocu.
+
+Su calendariu fiat ricu meda de apuntamentos importantes e los ant fatos in sa bab Makina, sa printzipale de sas ghennas monumentales de su Palatzu reale de Fes, sa prus antiga de sas tzitates imperiales marochinas.
+
+Che a ogni annu, su festival de Fes at propostu finas a su 10 de lampadas cada casta de espressione musicale e coreografica de su sentidu de su sacru, de cale si siat cultura e religione, finas diferentes meda.
+
+Paris cun sos ispetaculos ant fatu dibatidos e cunferentzias chi faeddaiant de "s'anima de sa mundializatzione".
+
+S'unica italiana chi bi fiat in sa manifestatzione fiat Antonella Ruggero chi at presentadu paris cun s'Arke Quartet sa prima opera sua de ispiratzione religiosa: "Sacrarmonia".
+
+E difatis est istadu isseberadu comente tema printzipale propiu su de s'armonia, armonia ispirituale, armonia intre culturas, armonia cun sa natura, finas ca su festival si proponet de essere logu de dialogu interreligiosu e de cuncambios e arrichimentos a pare a livellu euromediterraneu. _[grs]_
+
+
+## S'eòlicu italianu creschet semper de prus
+
+Su bentu italianu, mescamente su de su Sud, agradat semper de prus a sas impresas mannas de s'economia extranatzionales, mescamente sas tedescas. S'impresa de asseguratziones tedesca Allianz at giai comporadu unu parcu eolicu in Sitzilia e in s'ora si sunt moende peri sa Danimarca e s'Ispagna. Duncas, s'Italia iscoberit de essere su Paisu de su Bentu.
+
+S'industria de su bentu in Italia in su 2005 at fatu 452 Mw noos e 26 progetos noos. Como s'Italia est sa de sete natziones pro Mw installados a pustis de IUA, Germania, Ispagna, Ìndia, Portugallu e Tzina. Su tassu de creschida est de su 35% e sos Mw sunt prus de 1.700.
+
+Peri in su 2006 sos datos cunfirmant sa salude bona de su setore: +52,8% in abrile a cunfrontu de su propiu mese de s'annu passadu e +61,8% in sos primos 4 meses de ocannu a cunfrontu de su propiu periodu de s'annu passadu.
+
+Su faturadu, cunforme a sos datos de s'Assotziu natzionale energia de su Bentu, in su 2005 est istadu de 450 milliones de euros e in su setore ant traballadu 3.500 pessones.[_lmr_]
+
+
+## Saddàm faghet s'isòperu de su fàmene
+
+Saddam Hussein at incumintzadu ateru unu isoperu de su famene comente gestu de protesta contra a sa morte de Khamis al-Obeidi, unu de sos avogados suos, su de tres chi ant mortu dae su mese de santugaine, cando est incumintzadu su protzessu pro sos crimines contra a s'umanidade, protzessu chi est belle agabadu pro issu e ateras 7 pessenas imprtantes meda de su regimene irachenu betzu. S'initziativa de su rais est istada comunicada da su capu de su collegiu de sa defensa Khalil al-Doulaimi. Saddam at incumintzadu pro primu eris a pustis si sunt agiuntos ateros 55 detenudos totus apartenenetes a sa passada ditadura. Doulaimi at naradu chi est bennidu a connoschentzia de s'astensione a su mandigongiu e a su bibingiu de su cliente suo e de sos ateros cumpangios de presone dae "particulares cuntatos issoro" e a pustis at afermadu chi sos dimostrantes cherent dae su governu chi est in carriga, dae s'America e dae sas organitzaziones internatzionales "carchi garantzia pro sa segurantzia de sos ateros avogados de sa defensa". Sos legales chi ant fatu parte, si sunt rivoltos-at prezisadu Doulaimi- a sas Natziones Unidas e a sa Lega Araba pro sollezitare sos magistraos de su _Alto Tribunale Speciale_.[_rpt]
+
+_
+
+Dae agi.it
+
+
+## Apellu de sos prèmios Nobel
+
+
+## Tutela de sa limba in Catalugna
+
+Su Guvernu catalanu in custos urtimos duos annos at postu prus de 168.000 euros de multa a sas impresas e a sos cummertziantes che no ant impreadu su catalanu. Difatis, sa lege catalana de politica linguistica istabilit chi totu sas impresas sunt obrigadas a impreare su catalanu in s'atividade issoro, mescamente in sa cartellonistica e in sas comunicatziones a sa gente. Sas butegas denuntziadas sunt istadas 1278. De custas nd'ant multadu petzi 143, imbetzes sas ateras las ant custrintas a si cunformare deretu a sa normativa. _[sbs]_
+
+
+## Sa salude de sas populatziones indìgenas est devènnida sa peus de su mundu
+
+In collaboratzione cun s'Iscola de Igiene e de Meighina Tropicale de Londra e cun Survival International, sa rivista medica _The Lancet_ at publicadu unos cantos articulos chi denuntziant sa crisi sanitaria chi est interessende sas populatziones indigenas in totu su mundu. Sos articulos crarint chi sa salude de sos populos indigenos chi ant prantu sa colonizatzione e sa fura de sas terras issoro, oe est devennida prus mala meda de sa de su restu de sa popultazione, siat in sos paisos poveros siat in sos paisos ricos. In Australia, s'isetu de campare de sos Aborigenos est de 59 annos, contra a sos 77 annos de sos australianos in generale. Sa mortalidade infantile de sos aborigenos est a tres bortas de sa media natzionale. Sos Guarani de su Brasile sufrint imbetzes de su numeru de suitzidios prus artu de su Sud de s'America.
+
+Su diretore generale de Survival, Stephen Corry, at naradu: "Sas cunditziones de salude pessimas de sos populos indigenos sunt s'eredidаde de seculos de colonizatzione, discriminatzione, povertаde e perdida de sas terras e de sas risorsas issoro. Est una de sas emergentzias umanitarias prus urgentes de custu seculu".
+
+
+## Darfur: agiudos alimentares minimados pro sos isfollados
+
+Su Programma Alimentare Mundiale (PAM) at minimadu sos agiudos alimentares pro sas populatziones isfolladas de su Darfur ca mancant sos finantziamentos. Duncas at a fornire petzi una mesu ratzione alimentare vitale, chi cheret narrere 1050 calorias peromine cada die (imbetzes de 2100) pro sos 2,1 milliones de pessones chi tenent bisongiu de agiudos alimentares urgentes in su Darfur e non tenent risorsa peruna pro campare. In su 2005, su PAM est resessidu a evitare una catastrofe nutritzionale distribuende prus de 40 migia tonnelladas de benes alimentares ogni mese, a prus de duos milliones de pessones in 400 sitos. Imbetzes ocannu, a fine freargiu, su PAM aiat retzidu petzi su 4% de su dinare chi bisongiaiat pro sighire sas operatziones in su Sudan. Àteros agiudos los ant promitidos sos guvernos sudanesu e americanu a pustis de sa firma de un'acordu de paghe intre unos cantos grupos armados su 5 maju coladu. Ma su PAM pessat chi no at a podere torrare a faghere distributziones cumpretas de benes alimentares in antis de su mese de santandria pro sos ritardos in s'imbiu de sos viveres. Una crisi nutritzionale manna minetzat sos isfollados de su Darfur e in prus, mancant sos finantziamentos finas pro ateros servitzios de importu mannu che a sa distributzione de abba potabile e s'agiudu a sos ospidales. Duncas bisongiat chi sos paisos ricos torrent a finantziare su PAM e sos ateros servitzios vitales e imbient deretu agiudos alimentares in sa regione. _[sbs]_
+
+
+## Sos Sardos, sighide in unu caminu de unidade
+
+De reghente Lois Rodriguez at partetzipadu a su seminariu "LinguaWebInfo" organizadu dae su Cunsortziu universitariu de Nugoro e inseridu comente letzione finale in su "Master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda" (annu 3), semper organizadu dae su Cunsortziu universitariu in collaboratzione cun s'Universidade autonoma de Bartzellona.
+
+Cando ais cumintzadu s'atividade de su giornale?
+Amus cumintzadu su 24 de freargiu de su 1996. Una sotziedade de Publitzidade "Acordar" at detzididu de investire in unu giornale web in limba galitziana e aiat assuntu unu giornalista ispetzializadu chi si dedicaret petzi a curare su giornale e a l'atualizare ogni die.
+
+Comente si campat su giornale?
+Dae sa publitzidade. Sunt semper de prus sos imprendidores chi cherent faghere sa publitzidade in limba galitziana e nois li damus unu servitziu de livellu artu cun su balangiu de tennere, impreende sa limba nostra, unu produtu tipicu chi si diferentziat dae totu sos ateros propiu pro s'aspetu linguisticu, chi no est in nudda segundariu. Oramai publitzitarios meda si nche sunt cumbinchende chi sa limba agiuat a bendere sos produtos, mescamente sos chi sunt ligados
+a sa terra e a sa traditzione. Ma sos benefitzios bi sunt finas pro sos benes prus modernos ligados a sa tecnologia.
+
+Chie est su publicu bostru?
+Su publicu nostru est formadu dae gente chi andat dae sos bintiduos a sos chimbanta annos, pro su bonu est gente chi istat in sas tzitades e tenet un'iscolarizatzione media arta.
+
+Cando iscriides sas noas o faghides una publitzidade in cale galitzianu iscriides?
+Sa Galitzia tenet un'istandard giai dae su 1981, mutidu "Gallego Estandard" e est a custu chi faghimus riferimentu cando iscriimus.
+
+Esistint diferentzias linguisticas dae zona a zona in Galitzia?
+Comente in totu su mundu finas sa Galitzia tenet sas variantes suas e finas pro sa formatzione de s'istandard b'at istadu cuntierras medas e galu bi nd'at oe. Naramus chi esistint sete variantes e, intro de custas, duas prus faeddadas. Sas discussiones prus mannas pro sa formatzione de s'istandard bi sunt istadas ca esistiant duas filosofias, una chi cheriat su galitzianu prus a curtzu a su portoghesu e s'atera chi cheriat unu galitzianu prus indipendente. Custu cheriat narrer chi, pro rapresentare unos cantos fonemas, s'impreaiant grafemas diferentes, a segundu de chie iscriiat. Dae su 2003, pero, sos problemas sunt istados in parte superados e oe belle totus iscrient cun sa normas de su "Gallego Estandard".Pro nois chi impreamus sa limba ogni die, est de seguru de importu mannu a tennere unu riferimentu istabile cun regulas tzertas e totus bi devimus faghere riferimentu. Diat essere pagu seriu si sas noas de su giornale nostru esserent iscritas cunforme a sa provenientzia de su giornalista. Non diamus tennere credibilidade.
+
+Canta gente bos bisitat ogni die?
+Semus su primu mediu eletronicu in Galitzia cun deghe migia bisitas ogni die e su segundu in Ispagna. Custu nos permitit
+de tennere unu mercadu publitzitariu mannu e mescamente un'indipendentzia chi est garantzia de libertade.
+
+Tenet unu cussigiu de dare a sos Sardos?
+Dae su pagu chi connosco, mi paret chi galu in Sardigna siais discutende de istandard "ei" istandard "nono". Pro s'esperientzia chi tengio deo sena una limba istandard non si andat a logu e est perigulosu meda, comente apo intesu chi cheret calicunu, a tennere duos istandard. Tantu, duos o tres no acuntentant a totus su matessi. E tando, su cussigiu chi potzo dare a sos sardos est de sighire in unu caminu de unidade, chirchende prus sas cosas chi aunint, chi de seguru sunt prus de sas cosas chi divident. _[gpn]_
+
+
+## Libertade de informatzione
+
+Dae su 4 de freargiu de su 2006 Enrique Ramon Galeano, giornalista radiu, est "desaparecido". Traballaiat subra de su narcotraficu in sas zonas de frontera intre Brasile e Paraguay. Cumpangios e collegas meda timent chi l'apant giai mortu. No ant balidu a nudda sos apellos de sa Federatzione de s'istampa paraguajana, de su sindacadu de sos giornalistas, de Report sans Frontieres, de sos organismos internatzionales pro sos Deretos Umanos.
+In sos urtimos chimbe annos ant iscumpartu chimbe giornalistas chi traballaiant subra de articulos ligados a sa mafia e a su narcotraficu. Finas a oe ant mortu e iscumpartu 50 pessones in sa provintzia de Concepcion, ma nen su guvernu, nen sa giustitzia, nen sa magistratura ant fatu nudda. Sa mafia, su terrorismu istatale e s'impunidade in Paraguay sighint a essere sa menetza prus manna a sa libertade de informazione e a sa sotziedade tzivile.
+
+S'America latina est su continente chi tenet, dae su cumintzu de su 2006, sa pertzentuale de "mortalidade giornalistica" prus arta de su mundu; in prus bi sunt intimidatziones, menetzas, surras, chi, pro su chi pertocat su Paraguay sunt fatas dae sos deputados de su partidu "Colorado" chi non bagiulat chi bi siat un'istampa libera e indipendente. [_sbs_]
+
+
+## Rete LinguaWebInfo
+
+LinguaWebInfo: rete informativa in limbas natzionales
+
+Fiant presentes Prospero Moran (AST)*, Javier Diaz Noci (EUS), Silvia Llombart (CAT), Ghjacumu Thiers (COS), William Cisilino (FUR), Lois Rodriguez (GAL), Ines Cavalcanti (OCI), Diegu Corraine (SRD).
+
+Sas finalidades de LinguaWebInfo sunt mescamente:
+> istabilire formas di coordianamentu e cuncambiu de informatziones
+> faghere connoschere megius sas realidades de sas culturas e limbas natzionales aderentes a sa Rete LWI
+> cuncambiu de tecnologias e de ideas
+
+
+
+## Itàlia binchet 2-0 contra a sa Repùblica Tzeca
+
+S'Italia binchet e colat a sos otavos. Derrotende sa Republica Tzeca, sos _azzurri_ sighint su caminu mundiale issoro e no agatant sos brasilianos in sa partida de lunis 26. Sa vitoria cun sos tzecos arribat gratzias a unu gol de Materazzi in su primu tempus (a pustis chi s'iscuadra de Nedved fiat partida bene) e unu segundu gol a su '86 fatu da Inzaghi. Sos tzecos pagant s'espulsione de Polak a su '45. Mannu meda su traballu de sa Republica Tzeca, giai debile pro s'assentzia de Koeller e cun Baros a su torrongiu dae unu infortuniu longu. Intre sos italianos bona sas proa de Buffon, su megius in campu, sa de Cannavaro, Gattuso e Materazzi. A dolu mannu Nesta s'infortuniat (dolore a s'imbene) e est custrintu a lassare su campu, intrat Materazzi, chi signat puru. Custu lunis chi benit amus a giogare contra o a sa Croazia o a s'Australia. Como s'iscuadra de Lippi non devet pessare a sos problemas italianos de su pallone pro sighire in custu mundiale, difatis, oe matessi sa Juve, su Milan, sa Fiorentina e sa Lazio sunt istadas deferidas, isetamus sas penalizatziones pro custos _"clubs"._[_gpd_]
+
+__
+
+
+## Alghero, città catalana d'Itàlia. La letteratura popolare a tutela delle lingue locali.
+
+Editore: Carocci
+Data de Publicatzione: 2006
+Collana: Lingue e letterature Carocci
+ISBN: 8843038273
+Paginas: 142
+Repartu: Linguistica
+Preju: 14,80 euros
+
+In s'istoria sua de paritzos seculos s'Alighera at faeddadu nuragicu e a pustis punicu, latinu, grecu, a pustis galu latinu e sardu, ligure e catalanu, castiglianu e a sa fine italianu.
+Custu libru est unu cuntributu pro cumprendere sa fisionomia culturale e literaria de sa tzitade sarda, cumplessa e articulada chi s'est formada in su tempus.
+Si tratat de unu libru chi faeddat de sa limba e de sa produzione literaria de S'Alighera tramite s'analisi de sas operas literarias e de sa documentatzione archivistica.
+
+Antoni Arca, professore de Teorias e tecnicas de s'animatzione a sa letura e de Limba e letteratura catalana in s'Universidade de Tatari, insignante e iscritore pro pitzinnos cun paritzos libros editados intre sa Sardigna e sa Catalogna. _[spn]_
+
+
+## Espositzione a sos sonos
+
+Su decretu nou, determinat sos recuisidos minimos pro s'amparu de sos traballadores contra a sos arriscos pro sa salude e sa segurantzia devidas a s'espositzione a sos sonos cando si traballat e in particulare pro s'uditu.
+
+Sunt istadas dadas definitziones e limites pro sa pressione acustica massima (ppeak), su livellu de espositzione giornaliera e setimanale a sos sonos.
+
+Est obrigu de su mere valutare sos sonos leende in cunsideru:
+
+ 1. su livellu, sa casta e sa durada de s'espositzione
+
+ 2. sos balores limite d'espositzione
+
+ 3. totu sos efetos subra de sa salude e de sa segurantzia de sos traballadores sensibiles a sos sonos
+
+ 4. sas informatziones subra de s'emissione de sos sonos dadas dae sos fraigadores de s'atretzadura de traballu cunforme a sos disponimentos de oe
+
+ 5. sa disponibilidade de dispositivos de amparu de s'uditu cun carateristicas de atenuatzione
+
+Sas valutaziones e sas mesuras sunt programadas e fatas ogni bator annos dae personale cualificadu in s'ambitu de sos servitzios de preventzione e amparu.
+
+
+## Regorta diferentziada
+
+Est partida in Tatari sa regorta diferentziada, in sa bidda sunt operativas sas tres postatziones pro collire sos refudos diferentziados (plastica e metallu, pabiru e cartone, bidru), sas postatziones pro sa regorta de sos refudos organicos e indiferentziados.
+
+In su tzentru istoricu sunt istadas distribuidos, dae in domo in domo, sos bio-cassonetos e sos sacheddos de colore diferente pro sas chimbe diferentes fratziones mertzeologicas.
+
+Su messagiu chi si cheret dare est de tratare unu materiale de iscartu pro lu mudare in materiale nou. Refudos meda chi nche finint in s'arga podent subire custu protzessu.
+
+Un'esempru pro totus: dae sos giornales betzos, cun tratamentos oportunos, bi podet essire su pabiru ritzicladu. Su bantagiu? Non si nche segant sos arbores e su protzessu est prus economicu cunforme a cussu traditzionale.
+
+Su depliant informativu est istadu imprentadu cun pabiru retzicladu.
+
+Sa regorta diferentziada tenet duos obietivos: sa separatzione de sos refudos pro categorias de materiales, partzende sos refusos incuinantes e perigulosos dae sos ritziclabiles.
+
+Sos tataresos ant aderidu cun cuntentesa a s'initziativa comente si aerent fatu sa regorta diferentziada dae semper.[TB_]_
+
+
+## Cùssigiu d'Europa
+
+Unu raportu publicadu s'8 de cabudanni passadu dae su Comitadu de sos Ministros de su Cussigiu d'Europa, espressat sa cuntentesa pro sas leges noas fatas pro amparare sas minorias linguisticas in Croatzia, ma signalat in su matessi tempus unu minimongiu drammaticu de su numeru de madrelinguas de totu sas limbas minoritarias difundidas in su paisu.
+Benit notada finas una disistima generale dae banda de sa cultura croata pro su chi pertocat sas limbas minoritarias, in particulare sa limba serba.
+Su raportu pedit s'impreu de una toponomastica bilingue e faghet apellu a sos poderes locales a manera chi abandonent sa malignidade issoro pro su chi pertocat sas limbas minoritarias.
+Tenet finas una serie de avertentzias e finas s'impreu de una tecnica coerente pro sa formatzione de sos insignantes e de materiale didaticu addatu pro imparare sas limbas minoritarias, sa creschida de sa presentzia de sas limbas minoritarias in televisione e sa garantzia chi sas limbas regionales o minoritarias siant impreadas, si oportunu, in sos servitzios publicos.
+Su raportu est istadu elaboradu dae unu comitadu de espertos indipendentes a pustis de sa segunda valutatzione de s'aplicatzione de sa Carta europea de sas limbas regionales e minoritarias. _[spn]
+_
+Dae: www.minoranzalinguistiche.it
+
+
+## Acordu intre sa Nigeria e su Camerum
+
+Sa Nigeria e su Camerum sunt arribados a un'acordu chi ponet fine a una cuntierra longa meda pro su cuntrollu e sa sovranidade de sa penisula de Bakassi, in su Gulfu de Guinea, unu territoriu ricu meda de risorsas petroliferas e de riservas de gas. S'abertura de sas tratativas est istada in New York cun su segretariu generale de s'ONU Kofi Annan. Segundu sos acordos otentos cun sa mediatzione de s'ONU, su guvernu de Abuja at cunsentidu a tramudare sa sovranidade de su territoriu a su Camerum. Sa firma de s' acordu signat sa fine de sas tensiones intre sos duos Paisos. Su presidente nigerianu Olusegun Obasanjo e cussu camerunensu Paul Biya, ant detzisu chi sas tropas nigerianas chi sunt in sa penisula ant 60 dies de tempus pro si ritirare. Obasanjo at naradu " S'acordu rapresentat unu modellu pro sa solutzione de chistiones similes in Africa e in su restu de su mundu". In sa realidade sa penisula de Bakassi fiat istada dada a su guvernu de su Camerum giai in su 2002 cun sa sententzia de sa Corte internatzionale de s'Aja ma, bi sunt istados ritardos pro su passagiu efetivu cajonados dae sa resistentzia de nigerianos meda. Sa cuntierra est cumintzada in su 1885 cando sa Gran Bretagna e sa Germania fiant sas potentzias coloniales chi controllaiant sa Nigeria e su Camerum.[_gcl]_
+
+
+## Acordu intre Itàlia e Onu
+
+(ansa) S'Italia e s'agentzia de s'Onu chi si ocupat de sa batalla contra a sa desertificatzione ant sutascritu un'acordu pro realizare progetos de collaboratzione cun sos paisos africanos. S'acordu est istadu fatu dae su prof. Pietro Gagliardo, presidente de su Comitadu Natzionale contra a sa Desertificatzione e dae Hama Arba Dialla, segretariu de sa cunventzione Onu. S'acordu est istadu fatu mescamente pro realizare duos progetos, curados dae s'Enea, pro fornire pompas idraulicas de produtzione italiana, alimentadas dae pannellos pro pompare s'abba destinada a sas biddas in Burkina Faso e in Mauritania. Gagliardo at ammentadu chi medas bias sa paraula desertificatzione podet cunfundere e podet faghere pessare a sos desertos. Imbetzes custu termine cheret narrere chi su terrinu perdet fertilidade e produtividade creende una situatzione grave meda pro sa populatzione. (mrp_)_
+
+
+## Undicesimo Rapporto sulle migrazioni 2005
+
+_Editore_: Franco Angeli
+
+_Collana_**: I.S.MU Fondazione per le Iniziative e studi sulla Multietnicita**
+
+_Data de publicatzione_**: 2006**
+
+_Preju_**: euros 27,00**
+
+_ISBN_**:** 88-464-7502-X
+
+In su 2005 prus de tres milliones de istrangios in su territoriu italianu, belle 500 migia (deghe bias in prus de 13 annos a como) sos minorennes iscritos in s'anagrafe, un'aumentu de 80 migia istudentes in sas iscolas italianas in s'urtimu annu. Sunt petzi unos cantos datos chi dant un'imagine crara de una realidade manna e istruturada in intro de s'Italia.
+
+Su raportu annuale de s'Ismu subra de sas migratziones dat unu cuadru bastante cumpretu de sa situatzione migratoria in Italia, mediante un'analisi aprofundida de bator setziones: "Su cuadru generale", "Sas areas de atentzione", sos "Aprofundimentos" e "S'iscenariu internatzionale".
+Su Raportu est importante meda pro totus cussos chi, semper de prus, si ocupant pro motivos diferentes, de immigratzione.
+
+Sa Fondatzione ISMU faghet atividade de documentatzione, formatzione, informatzione, istudiu e chirca subra de sos temas de multietnitzidade e, mescamente, de migratziones internatzionales. Su Tzentru de Documentatzione, in Milanu, dat s'oportunidade de consultare siat unu patrimoniu ricu a beru de volumenes e de periodicos siat una base datos atualizada e de impreare s'agiudu de unu grupu de espertos in disciplinas meda._[sch]_
+
+
+## Un futuro in gioco
+
+_Autore: _Anna Paltrinieri Casella
+
+_Collana_**:** Sociologia
+
+_Contributos:_ Chiara Cavagnini, Mayke Kaag, Ilaria Marchetti, Laura Mentasti, Lamine Ndyaye, Enrico Maria Tacchi
+
+_Data de publicatzione_**: ** 2006
+
+_Paginas_: 192
+_ISBN_**:** 88-464-7471-6
+_Preju_**:** 17,00 euros
+
+Su tema de sas relatziones intre comunidades etnicas chi partzint su matessi ispatziu ma non riferimentos culturales e istile de bida est importante in sa sotziedade italiana e medas bias faghet naschere polemicas. Difatis, a sas decraratziones de printzipiu pro difendere sas resones de su relativismu culturale o sas chi sustenint sas identidades, a fitianu currispondet unu bivere difitzile e problematicu, ue guasi non si credet prus chi si potzant aere situatziones relatzionales non conflituales. Una testimonia est dada dae su Residence Prealpinu de Bovezzo, palatzu betzu e derutu in sa periferia de Brescia, ue ant agatadu ospitalidade chentinas de immigrados senegalesos chi apartenent a sa comunidade islamica sufi de sos muridi.
+
+Obrigados a bivere in cunditziones de pobertade, sos immigrados tenent relatziones difitziles cun sa comunidade italiana de su rione matessi, chi los brigant de non cherrere a beru s'integratzione e de essere deviados; issos, imbetzes, creent chi sa situatzione issoro est causada dae s'incapatzidade de sa sotziedade italiana de los atzetare. Sos pregiuditzios dae un'ala e dae s'atera determinant cunflitos chi medas bias si trasformant in violentzia.
+
+Custu libru naschet dae unu traballu de chirca, finantziadu dae sa Comunidade montana de Valle Trompia, cun s'agiudu de sas Comunas de Bovezzo e de Brescia realizadu, dae su cabudanni de su 2004 a su de su 2005, dae su Laris (Laboratoriu de Interventu e Chirca Sotziale) de s'Universidade Cattolica de su Coro Sacru (sede de Brescia).
+
+Anna Casella Paltrinieri insignat Antropologia generale e Antropologia de sas relatziones interetnicas in sa Facultade de Sientzias de sa Formatzione de s' Universidade Catolica de su Coro Sacru e Antropologia de sa salude e de sa cura in sa Facultade de Meighina e Chirurgia de sa matessi Universidade. At fatu indagines mescamente in America latina e in Africa subra de ambiente rurale e urbanu, de migratzione, de cooperatzione a s'isvilupu. In Italia at fatu chircas de antropologia urbana e immigratzione. [sch]
+
+
+## Ciampi votat no
+
+Ciampi: a votare "no" est a mantennere bia sa Costitutzione. Narrere nono a su referendum est a difendere sa Costitutzione, chi, segundu isse est semper atuale. Isse non cuat s'idea sua, e narat chi custa riforma proposta dae sa Lega, est foras dae ogni regula. Sa Carta Costitutzionale, isse pessat, si podet cambiare, ma s'importante est chi non bengiat mudada s'essentzia de custu testu. Ciampi narat finas, chi isse no aiat mai firmadu cussa lege si fiat colada a su Quirinale, e che a isse la pessat Prodi, chi narat chi a pustis de su referendum, sa prima cosa de faghere at a essere de minimare su numeru de sos deputados. A parrere de Bossi, imbetzes, si custu referendum non est atzetadu, sos chi la pessant che a isse s'ant a devere moere cun initziativas prus fortes e perigulosas de cantu lu podet essere unu fusile. [_len_]
+
+
+## Mèteo: si prevident 40 grados
+
+Su Ministeriu de sa Salude at postu in avisu sos Assessorados regionales a sa Sanidade e sos Servitzios Sotziales pro ativare pranos locales giai definidos pro cumbatere su caentu. A sos dotore de familia e a sos servitzios sotziu-sanitarios at a tocare de cuntatare sas pessones sugetas, che a sos antzianos. Sa situatzione meteo pro oe e finas a 3-4 dies inditant un'undada de calore in totu s'Italia e mescamente in sas tzitades de Milanu, Brescia, Torinu, Roma, Napoli, Bari, Catania, Palermo e Casteddu.
+
+Si pensat chi sas temperaduras potzant creschere e colare sos 40 grados. Pro su Ministru de sa Salude bisongiat a impreare carchi norma fundamentale pro evitare problemas fisicos: biere abba meda, bestire cosas lebias e mandigare frutora e birdura; megius a non biere arcolicos e bevandas cun gas.
+
+A sas pessones chi tenent prus de 60 annos, chi istant in sos tzentro urbanos e tentent problemas cardiovascolares, tumorales, diabeticos etc., su caentu forte lis podet determinare un'arriscu beru pro sa salude; galu de prus si sas cunditziones economicas non sunt bonas, si bivent solas o in sos pranos artos de sos palatzos. Pro custa categoria sas racumandatziones devent essere sighidas in manera assoluta._[sch]_
+
+
+## Istatutu nou de Catalugna
+
+Su populu catalanu at semper punnadu pro s'autoguvernu e pro formas istitutzionales propias, comente sa Generalitat, creada in su 1359, e pro un'ordinamentu giuridicu suo. In custos urtimos tres seculos, dae s'abolitzione de sa Generalitat in su 1714, a pustis de degheoto meses de assediu militare a Bartzellona pro parte de s'esertzitu de Filipu V, meda sunt istados sos tentativos de recuperare sas istitutziones de s'autoguvernu. Catalugna est una natzione pro resones istoricas, de cultura, de limba, ma, prus de totu, pro sa boluntade majoritaria de sa populatzione. Est una natzione, emo, ma debile, ca li mancat un'istadu propiu. In tota s'istoria sua est istada ocupada varias bortas, sas leges de su logu abolidas e sustituidas pro ateras, furisteras, sa limba e sa cultura umiliadas e proibidas, s'economia sutamissa a sa boluntade de ateros, s'aministratzione e su guvernu suo abolidos .
+
+Sos catalanos pero ant semper apidu unu bissiu: sunt testurrudos, o pro megius narrere ant una virtude: sunt perseverantes. Comente ant fatu ateros populos pessighidos, ant resistidu a totu sas disgratzias e ant preservadu s'identidade propia, intre ateros motivos, pro un'imperativu eticu frente a s'ideologia dominante. Pro dignidade pessonale lis est tocadu a si oponnere a sa resone de sa fortza de s'opressore. Custa resistentzia, cun periodos de virulentzia prus manna o prus minore est istada in funtzione de s'ecuilibriu de fortzas de sas comunidades implicadas e de sos cambios ideologicos. Mai pero ant perdidu s'idea de torrare a tennere una forma de autoguvernu, e durante custu urtimu seculu meda sunt istados sos tentativos de bi resessere.
+
+Ammentemus sa creatzione, in su 1914, de sa Mancomunitat, assemblea formada dae sos diputados de sas bator provintzias catalanas, su recuperu de sa Generalitat e de s'Istatutu in su 1932, su ristabilimentu de sa Generalitat in su 1977 e de s'Istatutu in su 1979, s'incras etotu de sa note franchista.
+
+Est in custu cuntestu chi tocat a bidere s'Istatutu nou votadu dominiga passada, comente superamentu de su de su 1979.
+
+Sas positziones a in antis de su referendum podent essere resumidas in custas tres optziones politicas.
+
+1) Su** "No" **fundamentadu in su conservadorismu ispagnolista.
+
+Est sa positzione de sos partidos ligados a su passadu antidemocraticu chi difendent sos interessos de s'oligarchia ispagnola, interessos chi sunt finantziarios, terratenentes e proimperialistas. Finantziarios ca dominant sas banca e s'ispeculatzione de su dinare. Sunt sos restos de s'imperiu e, avesados a ispozare de sas richesas naturales sas colonias e a nde controllare sa produtzione, sighint su dominiu sou cun su controllu de su dinare. In sos momentos de isplendore ant dominadu su mercadu de s'oro e pro tantu de sas bancas.
+
+Terratenentes ca galu possedint propiedades mannas chi lis dant su controllu e su podere subra de sas zonas prus poveras de sa penisula iberica. Sos latifundistas prus famados, incarnant sa simbologia de s'ispagnolismu prus arraighinadu, finas in partes importantes de sa populatzione.
+
+Pagu b'at de narrere subra de su proimperialismu, bendidu a sos interessos de s'ultraconservadorismu mundiale e difitzile de cumprendere puru dae ispagnolistas in bonafide. Si tratat de unu proimperialismu nostalgicu, de poderes imperiales antigorios, chi sublimant acurtziende*si a su prus forte, cun sutamissione assoluta.
+
+In realidade diant cherrere torrare a sa situatzione de su 1939, cun sa Catalugna ocupada militarmente, cun sas leges suas e sos deretos abolidos, sa limba e sa cultura proibidas dae unos cantos golpistas agiuados dae sos guvernos nazista e fassista. Custa ideologia pero como no est de moda e duncas difendent su primu istatutu, redatadu cun sa timoria, no ingiustificada, de una reatzione militare. Cunsiderant chi giai ant tzedidu bastante e non podent aguantare mancu unu passu in prus de progressu democraticu. Est pro custu chi difendent su "No" a custu istatutu nou.
+
+2) Su ** "No" **chi mirat a s'imbeniente.
+
+Est sa positzione de sos chi si negant a atzetare chi in su seculu 21 sa Catalugna non siat libera de detzidere su chi cheret. Est sa positzione etica de sos chi creent chi ogni pessone, ogni comunidade, tenet su deretu a detzidere sa lege fundamentale de su logu suo, sena perunu presorgiu, sena chi siat adulterada dae interessos furisteris. De sos chi creent chi non si podet faeddare propiamente de democratzia sena includere su deretu a s'autodeterminatzione. Meda lutadores de sa libertade e ogni bia semper prus giovanos, sena tennere in contu si sunt catalanos dae semper o sunt de familias chi benint dae foras, creent chi ogni grupu umanu tenet su deretu a detzidere comente cheret bivere, semper de acordu cun sos printzipios de sa decraratzione de sos deretos umanos, in su rispetu de sa diversidade e segundu sos printzipios de sa democratzia. Pro custu no atzetant un'istatutu chi, votadu dae su Parlamentu catalanu cun s'aprovatzione belle unanime de sos rapresentantes de sa gente, su 90%, siat istadu modificadu in puntos importantes dae su Parlamentu ispagnolu, pro influentzia de una campagna mediatica virulenta de sa destra politica, prena de odiu anticatalanu e de xenofobia.
+
+3) Su** "Si" **pensende in su presente.
+
+In mesu a custos duos "No", unu "Si" pragmaticu. In linia cun su catalanismu chi at imparadu chi a s'ora de gherrare, su prus debile non si la podet giogare a totu o a nudda. Una parte est semper megius chi non nudda. S'istoria, a dolu mannu, lis at imparadu chi sa resone de sa fortza, su prus bias, binchet contra de sa fortza de sa resone. Sunt sos chi pensant chi: si non nde bogant sa bota dae su tzugru, amus a respirare megius, e amus a leare prus fortzas pro s'imbeniente.
+
+Est su "Si" de sa burghesia catalana, chi rapresentat unu modellu diferente de cultura de sa destra ispagnola. Est una destra industriale, produtiva, traballadora e aberta a Europa. Industriale in su sensu chi at creadu, no est naschida dae sa nobilesa, ma dae su traballu de s'artesanu, de su maistru devennidu impresariu. Produtiva, ca si basat in sa produtzione de produtos, no in s'ispeculatzione de su dinare. Traballadora, ca ischit chi petzi cun su traballu si progressat. Una burghesia chi abaidat a Europa, ca est su modellu suo de referentzia, chi cumprendet chi sa fortza nde benit dae sa capatzidade cumertziale prus chi non dae sa militare. Balorat su dialogu, s'intesa, su rispetu pro sa libertade de sos ateros ca balorat sa propia. No li dat fastigiu sa diversidade ca semper est istadu in cuntatu cun furisteris, ca sa Catalugna est semper istada una terra de passagiu, de culturas chi si sunt agatadas.
+
+Est puru su "Si" chi permitit chi sos catalanos naschidos in foras, o de familias cun s'ideologia de sa classe dominante ispagnola, s'abigent a pagu a pagu chi issos puru sunt catalanos, non rinuntziende a sa cultura issoro originaria, ma rispetende sa cultura de su logu chi los at retzidos.
+
+Est su "Si" de sos traballadores, de sos responsabiles diretos de sa richesa e de sa produtzione, chi ant imparadu a balorare sa fortza de s'unione e de sa solidaridade, de sa netzessidade de leges giustas, de su balore de sa sotziedade de su benessere, de sos chi ischint chi s'istoria est unu protzessu in ue sos balangios non sunt de badas.
+
+Est su "Si" taticu, de sos chi ischint chi nemos los at a firmare, chi issos non si podent firmare mai. De sos chi, tzedende in puntos importantes de s'istatutu nou, non ant tzedidu in puntos fundamentales, baluardos de s'identidade, antis los ant megiorados, comente podent essere, pro esempru, sos articulos subra de sa limba:
+
+Articulu 6.1 "Sa limba propia de Catalugna est su catalanu. Comente tale, su catalanu est sa limba de impreu normale e preferente de sas Aministratziones publicas e de sos medios de comunicatzione publicos de Catalugna e est puru sa limba veiculare e de aprendimentu in s'insignamentu."
+
+Articulu 6.3 "Sa Generalitat e s'Istadu devent faghere totu su netzessariu a manera chi siat reconnota s'ufitzialidade de su catalanu in s'Unione Europea e pro sa presentzia e impreu de su catalanu in sos organismos internatzionales e in sos tratados internatzionales de argumentu culturale o linguisticu."
+
+
+## In Palermo 103 cummertziantes si oponent a su 'pizzo'
+
+In mesu de su tzentru istoricu de Palermo chentu e tres esertzitzios cummertziales intre agentzias de biagiu, butegas de abilliamentu, tzilleris, pensiones, librerias, butegas biologicas, paneterias e palestras ant detzisu de narrere _Adiosu_ a su 'pizzo' (sa tassa chi sos butegheris devent pagare ogni mese a sa mafia). Sos numenes de sas aziendas sunt in Internet, e pagu tempus como issos ant fatu finas unu festa in una pratza de Palermo.
+
+"Damus un'istrempiada a sa mafia" naraiat un'istriscione. E sos cummertziantes ant annuntziadu a sos tzitadinos: "Non pagamus prus s'assiguratzione a sa mafia". Pro Cosa Nostra est un'atzione inaudida, ponet in discussione s'autoridade sua in su territoriu. Est perigulosu pro cale si siat Istadu, e prus ancora pro s'Istadu-umbra, chi si fundat subra de su timore e de sa sutamissione. "Pro como sa mafia nos osservat e si callat," narat Enrico Colajanni " ma cando amus a essere prus fortes nos at a corfere". Colajanni apartenet a sos organizadores de su movimentu _Addiopizzo_. "Non cherimus protestare ebbia, ma finas faghere carchi cosa de cuncretu". Est pro cussu chi ant refudadu s'idea de boicotare a sos imprenditores chi pagant. Cherent imbetzes sustennere a sos chi tenent su coragiu de non pagare. "Sa megius arma de su tzitadinu est su consumu" narat Colajanni, e difatis prus de 7000 palermitanos si sunt impignados a comporare in sas atividades cummertziales de _Addiopizzo._
+
+Dae sa politica sos reverdes non si podent isetare agiudos mannos. Su guvernadore de sa Sitzilia Salvatore Cuffaro negat in sicu chi su prus de sos Sitzilianos paghet su 'pizzo', narende chi chie narat custa cosa faghet dannu mannu a s'imagine de s'Isula. Ma Cuffaro, chi est istadu cunfirmadu dae su votu in sas regionales, in contu de 'pizzo' no est unu testimongiu afidabile, difatis est suta protzessu in Palermo pro favoregiamentu a sa mafia.
+
+Su capu de sa Dna Piero Grasso afirmat chi sas impresas chi pagant su 'pizzo' sunt intre su 70 e s'80%. "Sos imprenditores bonos si nch'andant - narat Colajanni - e sos ateros o no investint o si incurbant a sa mafia e perdent totu".
+
+Pro custu motivu est naschidu _Addiopizzo_: su 29 de lampadas de su 2004 sa tzitade de Palermo si nd'est ischidada tapetzada de adesivos biancos listados a lutu, chi naraiant _Unu populu intreu chi pagat est unu populu sena dignidade_. S'idea fiat istada de unu grupu de sete pitzocos chi si cheriant interrogare subra de su problema de su 'pizzo'. Dae inie est naschidu custu movimentu, chi cheret essere unu signale de Resistentzia. [_gpr_]
+
+
+## Berlinu boicotat sa Coca Cola
+
+In s'interi chi andant a in antis sos Campionados Mundiales de pallone _Germania 2006_, sunt in cursu atziones de protesta contra a s'isponsorizatzione de s'eventu isportivu dae parte de sa Coca Cola. Protestas de su matessi tenore si sunt verificadas giai in Londra e in Roma in ocasione de su Tour de su Trofeu de sa Copa de su Mundu, isponsorizadu semper dae sa multinatzionale de Atlanta.
+
+S'8 de abrile in s'Auditorium de Roma est istadu distribuidu a sos giornalistas intervennidos a sa cunferentzia istampa unu volantinu chi naraiat: "Sa Coca Cola isponsorizat su tour de su Trofeu de sa Copa de su Mundu e cheret chi sos consumadores assotzient sos produtos suos a un'imagine de isport, de salude e de benessere, chi los leet a comporare. Ma sa Coca Cola, a sa Colombia, a s'India e a ateros Paisos meda non che lis leat isport, nen benessere e nen salude, ma violatziones mannas de sos deretos umanos. Pro custu pedimus a totus, omines e feminas, de non comporare sos produtos de sa Coca Cola Company; a sa FIFA de nche bogare Coca Cola dae sos isponsor de sos Mundiales de pallone; a sa FIGC de non si serbire de sa Fuoriclasse Cup pro faghere bendere prus Coca Cola a sos pitzocos de sas iscolas; e a sa Coca Cola de cumintzare a giogare in manera neta, partende dae su rispetu de sos impignos".
+
+Mancu una de custa rechestas est istada atzetada. Su boicotagiu sighit. In Colombia. In Italia. In Germania. In sos Istados Unidos. In Inghilterra. In India. In totu su mundu. [_gpr_]
+
+
+## Iscobertu vulcanu suta de mare
+
+Unu vulcanu suta de mare, prus mannu de sa tzitade de Washington - informat su cuotidianu ispannolu El Pais - est istadu iscobertu cara a sas costeras de Sitzilia. Sa noa est istada publicada eris dae s'Istitutu de Geofisica e Vulcanologia de Italia.
+
+Giai s'ischiat chi in cue b'aiat un'istrutura vulcanica cun medas cucuros. Su chi oe ant iscobertu est chi, su beru, totu sos cucuros formant un'unicu vulcanu. Su cratere est mannu belle 30 chilometros de largaria e 25 de longaria e medit 400 metros de artaria. Pro como, Empedocle - gasi l'ant mutidu - non presentat perunu perigulu de eruzione.
+
+
+## In Firenze sos esperantistas
+
+Dae su 29 de triulas finas a su 5 de austu in Firenze s'at a faghere su cungressu annuale de sos esperantistas. Giai duamigia delegados ant presentadu sa dimanda de partetzipatzione, dae onni ala de su mundu: sessantunu natziones, ma petzi una limba, sena bisongiu de interpretes, pro arrejonare, pro bidere ispetaculos teatrales e musicales, pro sighire letziones universitarias fatas dae academicos de sos chimbe continentes, etc. Su de ocannu est su de tres cungressos unu in fatu de s'ateru, a pustis de su de Pechinu (2004) e Vilnius (2005), in ue partetzipant totus a titulu personale, paghende∙si ognunu sas ispesas e medas bias arribende dae paisos pro nudda ricos. Su grupu natzionale prus numerosu at a essere su frantzesu, cun 283 cungressistas, sighidu dae 254 italianos e 179 giaponesos; medas finas sas rapresentantzias de Polonia, Germania, Russia, Belgiu, Brasile, Ispagna e Lituania. Su Ministru de sos Afares Esteros at sustennidu sa pubblicatzione in esperantu de "I Promessi Sposi", sa Comuna de Firenze at pubblicadu una ghia de sa tzitade e paritzos entes e ditas privadas ant dadu unu contributu: cartellas pro sos cungressistas, s'editzione in esperantu de "I Malavoglia" de Giovanni Verga, una regorta chi aunit sos traballos prus importantes, iscritos in esperantu, de su linguista Bruno Migliorini e cun un'ispetaculu de isbanderadores. Onni annu sunt prus de 300 sos libros noos chi sunt publicados in sa limba internatzionale: non petzi tradutziones ma finas operas originales, chi a pustis sunt bortadas in sas limbas natzionales. Spomenka Stimec, de Zagabria, chi at iscritu libros in esperantu e bortados in croatu, giaponesu, tzinesu, frantzesu e tedescu, at a presentare in Firenze su libru nou "Hodler a Mostar": in sa coberta un'autoritratu de su pintore isvitzeru, furadu dae su museu de Sarajevo in sa gherra, cun s'isperu de dare un'agiudu pro lu recuperare. [_sch_]
+
+
+## Congo: creschent sas violèntzias
+
+In sa Republica Democratica de su Congo si acurtziant sas primas eletziones liberas a pustis de 40 annos ma in s'ala est de su paisu sighit sa timoria: rapimentos, abusos sessuales, isrobos onni die.
+
+Non cuntentos de furare in sas domos e in sas butegas, sos segnores de su terrore como intrant finas in sas cresias. In sa bidda de Ciherano, a belle 50 km dae Bukavu (provintzia de su Sud Kivu) su 25 de maju unu grupu de omines armados est intradu in sa parrochia e si nch'at leadu totu su chi baliat carchi cosa. Unu responsabile at naradu: "Nos ant iscutu, fatu corcare in terra e si nch'ant leadu dinare, telefonos e bestires". Dae sas testimonias non si podet istabilire chie sunt sos bandidos: bestidos in manera istrana (calicunu cun cartzones de uniforme, ateros cun camisas, ateros a cartzones curtzos) ant faeddadu in frantzesu, swahili e lingala (duas de sas bator limbas natzionales), in antis de si nche fuire in vetura. Pro sos abitantes sunt ex sordados congolesos ( Fardc) chi non ant cunsignadu sas armas. Pero podent finas essere reverdes de sas Fortzas Democraticas de Liberatzione de su Ruanda, chi si sunt istabilidos in cussa zona o, comente naradu in antis, elementos de sa Fardc; s'ufitziu de sas Natziones Unidas pro su Coordinamentu de sos Afares Umanitarios in Kinshasa rilevat chi sos crimines prus graves sunt propiu sos chi faghent sos sordados de sa Fardc.
+
+Finas in sa bidda de Ibanda, a curtzu a sa parrochia, sas violentzias creschent: "Dae belle tres chidas sa populatzione est vitima de sas atziones de omines armados de fusile", narat su responsabile de sa comunidade tzivile. [_sch_]
+
+
+## La favola dell'indoeuropeo
+
+_Editore_: Mondadori Bruno
+
+_Data de publicatzione_: 2005
+
+_ISBN_: 8842492744
+
+_Paginas_: 117
+
+_Preju_: 12,00 euros
+
+Custu libru ponet in lughe in manera provocatoria s'intuitzione istorica chi unu vinculu de fraternidade ligat dae 5.000 annos s'Europa a s'antiga Mesopotamia, in ue sunt naschidas sas tziviltades de Sumer, Akkad, Babilonia. S'elementu de congiuntzione intre s'Oriente e s'Otzidente est _Sargon il Grande_: su fundadore de sa dinastia de Akkad, in su III millenniu a. C. Dae inoghe derivat su numene de sa limba acadica chi cun ateras limbas semiticas ant dadu origine a sas limbas europeas. In su libru sunt medas sos riferimentos intre sas duas areas linguisticas.
+
+S'autore cheret mustrare ite at iscobertu e cheret narrere a totus chi s'indoeuropeu (limbas europeas e asiaticas cun carateres comunos naschidas dae una limba antiga e unitaria), no esistit, est petzi unu contu fatu dae sos istudiosos. Sunt custas derivatziones chi mustrant s'ambitu linguisticu in ue s'agatat s'omine.
+
+Diat bastare a faghere riferimentu a s'istoria e a sa beridade pro si cumbinchere chi, a livellu de sa limba, s'Otzidente europeu est derivadu dae s'Oriente, dae sa Mesopotamia.
+
+Cun s'istudiu de sos documentos, Semerano at informadu chi sa limba de sos italianos est de origine semitica e acadica pro sa cunchista e s'influentzia chi at trasmissu in su Mediterraneu sa dinastia de _Sargon_.
+
+Segundu sa teoria chi s'unica beridade possibile, in casos meda, est s'istorica, su libru si presentat polemicu ma interessante e cun informatziones ricas.
+
+
+## Sighint sos assassìnios de giornalistas in Amèrica Latina
+
+Noe giornalistas de ses Paisos de s'America Latina sunt istados assassinados fintzas a como in s'annu 2006. Su Messicu est in su primu postu de su bilantziu totale cun 3 vitimas, dae sos datos de su documentu semestrale de sa Cummissione Investigativa de Atentados a Giornalistas (CIAP) de sa Federatzione Latinuamericana de sos Giornalistas (FELAP).
+
+Su documentu, difusu in sa capitale messicana pro su 30° anniversariu de s'organizatzione continentale, afirmat chi intre ghennargiu e lampadas ant mortu 2 giornalistas in Ecuador, 1 in Colombia, 1 in Guyana, 3 in Messicu e 1 in Venezuela, prus un'iscumparta in Paraguay.
+
+In ses meses su contu bidet 9 vitimas in 6 Paisos.
+
+Custa tendentzia istatistica faghet timere unu resurtadu de 18 vitimas in totu s'annu 2006, e custa tzifra si nche acostat a sa tzifra de su 1995, chi fiat de 20 mortos. De custos, sos giornalistas fiant 14 in 7 Paisos: 3 in Brasile, 3 in Colombia, 1 in Ecuador, 2 in Haiti, 3 in Messicu, 1 in Nicaragua e 1 in Venezuela.
+
+In su 1994 ant mortu 22 professionistas in 9 Paisos: 2 in Argentina, 3 in Brasile, 3 in Colombia, 1 in Haiti, 5 in Messicu, 2 in Nicaragua, 3 in sa Republica Dominicana, 2 in Peru e 1 in Venezuela. [_gpr_]
+
+
+## In Nigeria est gherra
+
+Sa gherra decrarada e ismentigada de su delta de su Niger est torrada a campu in custu mese de lampadas.
+
+Su 2, in un'assaltu fatu a de note a sa prataforma petrolifera _Bulfort Dolphin_ nolegiada dae sa cumpannia nigeriana _Peak Petroleum_ aiant secuestradu 8 tecnicos istrangios (ses britannicos, un'americanu e unu canadesu). Duos de custos (britannicos) los aiant liberados sa die in fatu. Su 7 in un'ateru assaltu ant leadu de mira una prataforma de sa _Shell_ ormegiada a tesu de Port Harcourt. S'atacu at causadu nessi 10 mortos intre sas guardias nigerianas, e su secuestru de 5 tecnicos sud-coreanos, tres impiegados de sa _Daewoo E. C_. e ateros duos de sa _Korea Gas Corp_.
+
+S'atacu l'at rivendicadu su Mend (_Movimentu pro s'emantzipatzione de su Delta de su Niger_).
+
+A parrere de fontes de Agentzia, su Mend matessi diat aere naradu chi sa liberatzione de sos ostagios diat essere imminente.
+
+In unu Paisu ricu meda de petroliu e devastadu dae sas Cumpannias Otzidentales, dae sos primos de ocannu sas atziones contra a sas cumpannias si sunt moltiplicadas, comente aiat annuntziadu su Mend in freargiu, cun un'ultimatum.
+
+Su Mend rivendicat una distributzione noa de sas pertzentuales subra de sos utiles de su petroliu, chi como nche dant in sas butzacas de pagas familias nigerianas. [_gpr_]
+
+
+## Coca-Cola denuntziada pro complitzidade in s'assassìniu de unu leader sindacale
+
+Su 2 de lampadas s'International Labor Fund e su United SteelWorkers ant presentadu un'ateru casu contra a sa Coca-Cola Company e a s'imbutilliadore suo in America Latina (Coca-Cola FEMSA), chi si basat subra de su Alien Tort Claims Act.
+
+Custa denuntzia, chi si agiunghet a ateras meda, sustenet chi sos dirigentes de s'impiantu de imbutilliamentu de Barranquilla, in Colombia, apant cospiradu cun su Dipartimentu Aministrativu Colombianu de sa Segurantzia (DAS) e cun sos paramilitares de sas AUC pro intimorire, minetzare e ochiere su leader de su sindacadu SINALTRAINAL Adolfo de Jesus Munera su 31 de austu de su 2002. Sa denuntzia sustenet chi, mancari sa dirigentzia de sa Coca-Cola in Atlanta siat istada avertida paritzas bortas chi sa dirigentzia de s'imbutilliadore de Barranquilla sighiat a si addoviare cun sos paramilitares e a lis cunsentire s'intrada a sos impiantos, s'infiltratzione paramilitare de custu impiantu de imbutilliamentu sighit finas a dies de oe.
+
+In custu tempus sos paramilitares ant sighidu a minetzare de morte a sos membros e a sos capos de su SINALTRAINAL e ant finas secuestradu su figiu de unu de sos dirigentes de su SINALTRAINAL pro lu cumbinchere a dassare s'atividade sindacale.
+
+Custas denuntzias arribant in unu mamentu chi su DAS in Colombia est suta acusa pro sa collaboratzione cun sos paramilitares. Acusas seguras ant fatu essire a campu in sas urtimas chidas chi su DAS, chi diat devere protegere sos sindacalistas minetzados, diat aere creadu e mantesu fintzas a oe listas nieddas de sindacalistas, e las diat aere dadas a sos paramilitares a manera chi issos s'esserent movidos subra de custa base.
+
+Custas acusas arribant finas in su mamentu chi sa Coca-Cola Company nch'est istada bogada dae Campus meda in totu sos Istados Unidos propiu pro s'acusa de no aere ischidu dare rispostas adeguadas a sas violatziones de sos deretos umanos e sindacales in Colombia. [_gpr_]
+
+
+## Su guvernu ecuadorianu annullat su cuntratu cun sa multinatzionale Oxy
+
+A pustis de meses de mobilitatziones e de rivendicatziones sotziales, su guvernu ecuadorianu at invalidadu su cuntratu cun sa cumpannia petrolifera _Occidental Petroleum_ (Oxy).
+
+S'Ecuador at revocadu su cuntratu cun sa multinatzionale e at ordinadu sa cunfisca de sos benes suos in su Paisu. Su guvernu ritenet chi sa Oxy apat bendidu in manera illegale sos assortimentos petroliferos, e no at atzetadu sa dimanda de riesame de sa santzione fata dae sa multinatzionale. Como at a essere sa cumpannia natzionale _Petro Ecuador_ a mandare a in antis sas operatziones de sa multinatzionale americana.
+
+S'Ecuador est su de chimbe produtores de petroliu in Sudamerica. In su Paisu sa Oxy produit dae su 1990 100.000 bariles a sa die, chi benint dae s'Amatzonia. Dae freargiu passadu si sunt verificadas protestas meda dae sas fortzas sotziales e indigenas chi pediant a su guvernu de atuare riformas pro cunsentire a sos abitantes de sas regiones poberas de benefitziare de sas intradas de su petroliu. Sa Oxy est acusada finas de aere violadu sa lege ecuadoriana pro aere bendidu su 40% de sas atziones suas a sa cumpannia canadesa _Encana_ sena aere consultadu in antis sas autoridades de Quito. [_gpr_]
+
+
+## Fèminas de Àfrica: unu cumintzu nou
+
+Sa cantidade manna de parlamentares in Àfrica est istadu unu de sos temas tratados in s'addoviu "Donne d'Àfrica. Un nuovo inizio", fatu in sa Triennale de Milano su 14 de lampadas coladu, promovidu dae sas ong Cesvi, Cocis e dae su setimanale Vita-Non profit Magazine.
+
+Est femina su presidente de sa Liberia, Ellen Johnson-Sirleaf, in Zimbabwe, Burundi e Sudafrica sa vitzepresidentzia de s'Istadu est istada atribuida a tres feminas. Su primadu de sa presentzia feminile in parlamentu tocat a su Rwanda, cun su 49 pro chentu de feminas eleghidas, in Sudafrica sa pertzentuale est de su 30%, comente in Burundi e Mozambicu, finas a su 16% in Zimbabwe. Pro faghere unu cunfrontu, in su Parlamentu europeu sa rapresentantzia feminile est de su 30% (unu puntu in mancu a cunfrontu de sa legisladura colada), in su Parlamentu italianu est de su 15,9%.
+
+Durante s'addoviu, ant finas amentadu prus de una bia sa presentzia semper prus manna de feminas chi sunt ghiende assotzios de sa sotziedade tzivile e de comente su cuntributu issoro siat findamentale in sa formatzione de una cussentzia sotziale e politica noa.
+
+De sa partetzipatzione de sas feminas a sa renaschida de su continente africanu ant faeddadu Odile Sankara (Burkina Faso), artista de teatru e de tzinema, Yvonne Barthies (Sudafrica), responsabile de Community Police Forum, un'assotziu chi gherrat contra a sos abusos a feminas e a pitzinnos, Elisabeth Tarira, dotore e diretora de s'Ospidale St. Albert in Zimbabwe, Assiatou Bah Diallo (Guinea), capuredatora de sa rivista Amina, Maryan Mohamus Gacal, consulente de Swea (Shabeli Women Entrepreneurs Association), chi ponet in pare 450 imprendidoras somalas, Marian Ismail e Marguerite Lottin, rapresentantes de assotzios de feminas africanas in Italia.
+
+In prus de su saludu de Rita Levi Montalcini chi at abertu s'addoviu, sunt istadas medas finas sas testimonias italianas: Patrizia Sentinelli (Vitze Ministru pro sa Cooperatzione de su Ministeriu de sos Afares Internatzioanles), Savino Pezzotta (Presidente Fundatzione Tarantelli), Vita Cosentino (Libreria delle Donne) Giulio Albanese (Diretore de su progetu Italiafrica), Emanuela Citterio (giornalista de Vita-Non profit magazine). [csc]
+
+Sitos utiles pro nd'ischire de prus:
+
+
+## Lege regionale pro sa minoria islovena
+
+Sa Giunta regionale de su Friuli-V.G. at aprovadu unu disignu de lege pro su chi pertocat sa tutela de sa minoria linguistica islovena propostu dae s'assessore a sas identidades linguisticas, Roberto Antonaz (in sa fotografia).
+Puntu cardine de su disignu de lege est su reconnoschimentu de sa minoria islovena comente parte de su patrimoniu istoricu, culturale e umanu de su Friuli.
+Sa lege regionale noa costituit unu cumpletamentu de sa legislatzione istatale in materia (L. 482/1999 e L. 38/2001) in su cuadru de sos printzipios generales istabilidos dae sas cunventziones internatzionales sutascritas dae s'Italia e dae sa Carta Europea de sas limbas regionales o minoritarias. [_spn_]
+
+
+## In Tàtari istùdiant sa limba sarda
+
+Sos piseddos de sa 2 A de s'iscola elementare de su tzirculu didaticu n. 7 de Tatari, ghiados dae sa mastra Ziromina Baldino, ant proadu a iscriere cun su elaboradore un'abbetzedariu chi ant pustis imprentadu, intitulende*lu Limba Sarda peraulas in sardu et ateras cosas. Ant fatu fintzas unu plasticu chi reproduit un'ambiente geograficu de Sardigna cun sos numenes in sardu. Custu traballu est unu documentu bellu ammanigiadu pro induere sas levas noas a tennere in cunsideru sa limba e sa cultura issoro, pro faghere a manera chi non si nche lismentighent e pro la tramandare in su tempus. Pro iscriere custu libreddu si sunt dados ite fagher in particulare: Antonio, Gianluca, Federico e Sergio.
+
+Carchi ateru piseddu at chertu iscriere unu contigheddu, comente at fatu Alessandro, chi nos contat de unu cruculeu chi at agatadu in sa bentana de domo sua. Pustis chi est resessidu a lu tennere est capitadu chi: «Gioia su cucculleu este bolau in pizzu de sa conca de sorre mia e s'este postu a cantare e tottusu ammusu errisiu. Mamma ada nau ca chenapra cando babbu torrada de sa Germania du liberaiamusu».
+
+Sos piseddos sunt istados cuntentos meda de custa esperientzia gasi comente sos babbos e sas mamas, e isperant de la podere sighire in cabudanni. E nois isetamus a nde dare contu.
+
+Elene Casu, Tatari
+
+
+## Balenas:
+
+S'Enpa at cuntatadu sas sessantases ambasciadas interessadas a sa decraratzione anti-moratoria, pedende de s'ischierare in manera crara pro sos tzetatzeos, semper prus in dificultade finas pro more de sa pisca cun finalidade sientifica, chi su Giapone sighit a praticare comente nudda. Propiu s'imperu niponicu est istadu intre sos promotores de sa decraratzione chi, de fatu, manifestat s'intentu craru de sighire in su massacru de tzetatzeos, imbetzes chi limitare o proibire sa pisca de custos animales.
+
+Su Giappone pedit de cantzellare sa moratoria cun finalidades sientificas presuntas de pisca chi cumbinant cun sa promotzione de sos fast food chi dant a sa clientela hamburger e wurstel de petza de balena.
+
+Finas sos Delfinos Enpa, sos sotzios prus giovanos de sa Protetzione Animales, sunt ischierados a defensa de su simbulu issoro, su delfinu, minetzadu non petzi dae sa pisca pro finalidades alimentares praticada dae sos Paisos in ue est cunsideradu una licantzia, ma finas dae chie los tenet pro ispetaculos acuaticos.
+"Liberiamo Guizzante" est su numene de sa protesta chi sos pitzinnos sunt faghende, ispirados dae su pessonagiu de unu de sos libreddos educativos dados de badas a sas iscolas. Firmas, litereddas e disignos sunt biagende in custa dies a ses delfinarios italianos, pro faghere connoschere, tramite sa boghe de sos pitzinnos, sa suferentzia de custos animales.
+
+S'Ufitziu Relatziones Internatzionales de s'Enpa pedit duncas a sa Cummissione Baleniera Internatzionale de leare in cunsideru sos datos chi pertocant sa cantidade de esemplares esistentes pro analizare sa situatzione: sa presentzia de unas cantas ispetzies de tzetatzeos est minimada de meda in custos urtimos annos.
+Tocat a limitare su prelievu incontrolladu. _[spn]
+_
+Dae: www.vita.it
+
+
+## Su Guvernu bascu dat 1,5 milliones de èuros in favore de sa limba euskera
+
+Gasteiz - Su Guvernu bascu aprovat una serie de programmas in favore de sa limba basca, cun unu progetu de 1,5 milliones de euros in totu. Su Dipartimentu de s'Educatzione pedit dinare pro 158.000 euros, pro acreschere su manigiu de s'euskera in atividades extra academicas o extra iscolasticas. Sunt istados pedidos, finas, 151.000 euros, pro progetos in ambientes bascos cun s'idea de potentziare sa capatzidade de utilitzare cun normalidade sas duas limbas ufitziales, s'euskera e su castiglianu, pro totu sos alunnos de sa Comunidade Autonoma.
+
+Su de tres progetos pedit agiudos, pro belle che 300.000 euros, custu diat permitere de promovere s'afortimentu de s'oralidade de sa limba, mescamente in sas iscolas, pro s'annu iscolasticu 2006-2007. Su Guvernu, finas, cheret dare 917.547 euros pro libros e materiale didaticu, custos imprentados no a livellu universitariu ma in manera elementare. Un atera proposta fata dae s'Educatzione, e aprovada pro decretu dae su Guvernu Bascu, est sa de faghere un'Iscola ufitziale de Limbas in Bermeo, chi imparat s'euskera, su frantzesu e s'inglesu.
+
+A s'urtimu su Departimentu de s'Educatzione at istantziadu 51.000 euros de agiudos individuales pro faghere partetzipare in atividades de formatzione a sos professores chi traballant in sos paisos bascos e finas a su personale. [_gpd_]
+
+
+## Die de sas vìtimas de sa tortura
+
+Sas fotografias de sos sordados americanos chi umiliant e assustant sos presoneris in sa presone irachena de Abu Ghraib, difundidas in su 2004, ant isciocadu su mundu intreu. Ma sas aztiones fatas bidere dae sas fotocameras non fiant aberratziones isoladas. In sos duos annos in antis, Amnesty International (AI) aiat denuntziadu casos gasi in Afghanistan, in Iraq e in Guantanamo Bay e sa matessi cosa at fatu in sos duos annos a pustis. In su cuntestu de sa "gherra a su terrore", sa proibitzione internatzionale de sa tortura e de sos ateros tratamentos malos, inumanos e degradantes est istada posta in discussione dae Paisos meda. Sos ufitziales publicos de custos Paisos ant dadu suferentzias meda a chentinas e chentinas de presoneris, impreende metodos legios meda, chi fiant istados vietados dae tempus meda dae sa comunidade internazionale.
+
+S'idea chi sa tortura e sos maltratamentos siant semper isballiados est una cosa chi belle totu amitint dae annos meda. In su deretu internazionale est iscritu chi no esistit perunu motivu chi potzat giustificare sa tortura e sos maltratamentos, mancu sa gherra o un'emergentzia natzionale_._[_lmr_]
+
+
+## Morit a 15 annos pro more de sa droga
+
+Sos cumpangios narant de no aere bidu nudda, de no aere leadu peruna droga e de no ischire ite l'est capitadu a su cumpangiu. Unu pitzinnu de Terranoa de 15 annos est mortu in s'ospidale de Tatari, a pustis de aere leadu una mistura de droga in una discoteca. L'ant agatadu sos politziotos cando isse fiat a giru in una pineta, ue paret l'apant lassadu a sa sola sos cumpangios. A cantu narant sas primas indagines, paret chi su pitzinnu e totu sos cumpangios, essende dae sa discoteca apant detzisu de si firmare in Platamona in antis de sighire su caminu pro ghirare a domo issoro. Inoghe, su giovanu at cumintzadu a aboghinare e a si mustrare istranu, e a cussu puntu sos cumpangios diant aere detzisu de lu dassare in cue. Una pitzinna chi a s'ora s'est agatada in sa pineta at cramadu s'ambulantzia chi cando est arribada at agatadu su giovanu sena sensos. Trasportadu a s'ospidale, est mortu in cue. Como tocat a s'autopsia atzertare sas causas de sa morte, finas si, a su chi narant sos incuirentes si podet pessare a un' overdose. [_len_]
+
+
+## Sos Nucac-Macu, unu pòpulu in perìgulu
+
+Sos Nucac bivent in sas terras intre sos rios Inirida e Guaviare. Paris cun ateros chimbe grupos, sos Nucac formant su populu de sos Macu, un'etnia de cassadores-massajos nomades chi istant a curtzu de sas benas, in s'Amatzonia nord-otzidentale.
+
+Mancari chi sos Indianos amatzonicos siant descritos comente populos de nomades cassadores-massajos, chi sunt cuados in sos padentes profundos. In beridade, belle totu sos indianos de s'Amatzonia bivent in comunidades istabiles in s'oru de sos rios. Sos Macu, pero, sunt una de sas sotziedades chi non si cunformant a sa regula. Issos bivent in grupos familiares minores, preferint sos padentes cuados imbetzes de sos rios e si moent a sa sighida. Sende chi sunt nomades, tenent petzi pagas cositas, chi si podent carrare cun fatzilidade. In unu mamentu nche resessint a imboligare su letu, fatu de corrias vegetales, e a nche lu ponnere in sa bussa artigianale paris cun sos vasos e sas cositas chi tenent, e si nche partint cun lestresa.
+
+Sas domos issoro tenent un'istrutura lebia a beru, fata de linna e fogias de prama, bastante in pessu pro apicare unu letu. Onni familia tenet su foghile suo chi est impreadu non petzi pro coghinare e pro si caentare, ma peri pro brusiare sas erbas chi nche allargant sas tzintzulas.
+
+Sos Macu mandigant pische, petza de fera, frutora, birdura, nughes, babautzos e mele. Sos omines cassant cun lantzas e tirantes, e sas puntas sunt infundidas in su curaru, unu benenu otentu dae chimbe diferentes arbores.
+
+In su 1988 sos Nucac connoschent pro sa prima borta su mundu esternu e dae tando sunt devastados dae sa malaria e dae s'influentzia leada dae sos istrangios. In sos urtimos annos, sos gherrilleros, militares colombianos e sos cultivadores de coca ant invadidu e ocupadu sas terras issoro. Totus cherent su controllu de sas cultivatziones de sa coca e, custringhent sos Indianos a traballare in sos campos. Sas violentzias chi ant mudadu su logu a su puntu chi est ponende in perigulu sa supraviventzia matessi de su populu. Sos Indianos, custrintos a fortza in sa gherra chi insambenat su paisu, si nche fuint e dassant sas terras issoro_._[_gbc_]
+
+
+## Dae pitzinnos sordados a pitzinnos presoneris
+
+Su raportu de s' Human Rights Watch (HRW), at denuntziadu su guvernu burundesu chi, imbetzes de agiuare sos pitzinnos ex sordados los mantenet in catividade. Sos pitzinnos benint dae sas Fortzas Natzionales de Liberatzione (FNL), s' urtimu grupu reverde galu ativu in su Paisu, chi dae pagu at firmadu un acordu de pasu provisoriu cun su guvernu. Segundu su raportu de s' organizatzione umanitaria, deghinas de pitzinnos sunt reclusos in sas presones e in unu tzentru nou in ue sunt collidos sos ex cumbatentes de sas FNL, sena dare informatziones pretzisas subra de sas cunditziones issoro e sena narrere sa die chi ant a torrare a sa familia de origine. In prus b'at diferentzia de tratamentu intre sos pitzinneddos de sas presones, tratados che a sos mannos e sos de su campu pro ex cumbatentes in ue, sos pitzinnos finas si bivent cun presoneris mannos tenent unu tratamentu megius. Dae su 2004, tres migia ex sordados pitzinnos ant benefitziadu de unu programma de ismobilitatzione, retzinde una formatzione lavorativa. Pero custos aparteniant a ateros grupos de rapresallias chi ant firmadu un'acordu de paghe cun su guvernu. Sos pitzinnos de sas FNL non podent benefitziare de nudda finas a cando non b'at un'acordu de paghe definitivu. Su raportu de s' HRW est istadu pubblicadu in ocasione de sa Die de su Pitzinnu Africanu, de su 16 de lampadas, organizada dae s' Unione Africana e dae s' UNICEF e gosi ant fatu connoschere sos males chi corfent sa pitzinnia africana: gherras e violentzias, assentzia de istrutzione e de curas medicas e ateros males meda. _[gcl]_
+
+Fonte: www.fides.org
+
+
+## China Candid. Il popolo sulla Repubblica popolare
+
+_Tradutzione de_: G. Cenciarelli, G. Mainolfi e P. Ghigo
+_Editore_: Einaudi
+
+_Data de publicatzione_: 2006
+
+_ISBN_: 8806182498
+
+_Paginas_: 413
+
+_Preju_: 11,06 euros
+
+Su giornalista tzinesu Sang Ye at fatu intervistas meda a omines, feminas e pitzinnos de sa Republica Popolare Tzinesa pro faghere connoschere sa realidade cumplessa de su podere de sa Tzina.
+
+Sos intervistados sunt pessones comunas chi si rivelant, in realidade, pessonagios istraordinarios meda. Totus sunt unu mundu a sese, dae su musitzista, a su presidente de s'assotziu de sos consumadores a su de sa sotziedade de chirca subra de sos _UFO_, dae su ricu chi nch'isperditziat su dinare in su cummertziu de sa birra, a su dirigente de partidu e a su _hacker_ chi acusat su guvernu de faghere sa pirateria informatica. Totus contant s'istoria e sos pensamentos issoro cun sintzeridade e simpresa, in cunditzione de anonimadu e de libertade totale. Su resurtadu est un'istoria alternativa de custa natzione, dae sa fundatzione de s'Istadu sotzialista in su 1949 fintzas a oe.
+
+Cun custas istorias individuales de pessones comunes, Sang Ye cheret mustrare sa cara no ufitziale de sa Tzina de oe_._[_vmn_]
+
+
+## Nepal: sos pitzinnos manifestant contra a s'isfrutamentu
+
+Su 12 de lampadas in Nepal est istada tzelebrada sa de chimbe Dies Mundiales contra a su traballu minorile, cun initziativas e manifestatziones pro rinnovare sa luta contra a s' isfrutamentu de pitzinnos e pitzinnas in totu sos Paisos de su mundu. In Asia sunt 127 milliones sos minorennes isfrutados, in Africa sunt 61 milliones. In Nepal bi sunt 2 milliones e 600 migia pitzinnos traballadores chi faghent sos traballos prus graes. In Kathmandu sunt pagu prus o mancu 500 sos pitzinnos de sos caminos chi bivent de limusina, isnifende abbagota pro cumbatere su famine e s' istrachidughine. Calicunu otenet carchi rupia in cambiu de cantos de plastica chi agatat in sos muntonargios o de disignos dados a sos turistas . Sos chi ant manifestadu aiant dae sos tres a sos seighi annos e ant isfiladu in filas ordinadas in mesu de sos mercados ambulantes, de sos tempios indus, de sos motorinos e de sos riscios. Intre de issos bi fiant peri sos istudentes de sas iscolas bestidos cun sas divisas biancas e biaitas, sos pitzinnos de sos caminos cun sas bestes atzapuladas. Totus in pare fiant cuntentos e aiant sos istrisciones de sas organizatziones locales chi dant sustentu a sa luta contra a s' isfrutamentu de sos minores. _[gcl]_
+
+Fonte: www.fides.org
+
+
+## Istudentes de sa Frìsia isseberant su frisone in iscola
+
+In sa tzitade de Dokkum in su Nord de sa Frisia sos istudentes ant detzididu de sighire sas letziones de limba frisone in cambiu de su frantzesu.
+
+Sos istudentes de su primu annu de s'iscola superiore de Dockinga podiant isseberare intre su frisone o su frantzesu comente sa de tres limbas obligatorias. Sa metade at preferidu su frisone. Issos narant chi sa limba issoro est su frisone e ca est prus utile de sa limba de Moliere pro chircare traballu.
+
+Sos responsabiles de su progetu narant chi cherent megiorare sa connoschentzia de sa limba e de sa cultura e cunsiderant sas tres limbas, inglesu tedescu e frisone comente limbas a su matessi livellu. A parrere de su Ministru de sa Educatzione su frisone fiat una limba marginale ma como sa situatzione est megiorende e su tedescu e su frantzesu sunt perdende terrinu in favore de ateras limbas che a s'Àrabu, su Frisone, su Russu e s'Ispagnolu.[_gbc_]
+
+
+## Eduardo Lago: su diretore nou de s'Istitutu Cervantes de New York
+
+S'iscritore, tradutore e professore de ispagnolu Eduardo Lago, originariu de Madrid e premiu _Nadal_ in su 2006 pro su libru _Llamame Brooklyn_, oe est istadu nominadu diretore de s'Istitutu Cervantes de New York.
+
+Su 29 de lampadas Lago at a faghere una cunferentzia istampa cun su diretore de s'Istitutu Cervantes, Cesar Antonio Molina, chi l'at nominadu, e cun su diretore de New York chi bi fiat in antis suo, s'iscritore e academicu de sa limba Antonio Muñoz Molina, chi at a faghere unu bilaatziu de sa gestione sua.
+
+Lago at a presentare su progetu in su tzentru: sighire a faghere isvilupare sa presentzia de sa limba e de sa cultura ispagnola.
+
+Su professore universitariu at traduidu libros meda de angloamericanu; in su 2002, at otennidu su premiu a sa megius critica _Bartolome March_, pro un'articulu subra de sa tradutzione de Ulisse de Joyce a su castiglianu.
+
+Lago at traduidu autores che a Chiacchiera Brockden-Brown, Hamlin Garland, William Decano Howells, Henry James, Sylvia Plath, Christopher Isherwood, Junot Diaz e John Barth.
+
+At iscritu finas sa colletzione _Racconti dispersi_ (2000) e _Cuaderni del Messico_ (2001). [_vmn_]
+
+
+## IUA contra a s'efetu serra
+
+Finas sa Corte Suprema de sos IUA falat in campu pro sa chistione mundiale subra de s'efetu serra e sas causas suas. Sos giuighes de Washington ant atzetadu una causa legale chi previdet de valutare ite devet faghere s'amministratzione Bush pro regulare s'emissione de anidride carbonica. Una deghina de istados de s'Iua, paris cun sas amministratziones tzitadinas e sas organizatziones ambientalistas, ant pedidu a sa Corte de intervennere pro detzidere sas modificas a sa legislatzione federale in tema de emissiones de gas, disafiende sas regulas atuales de s'Epa (agentzia federale pro s'ambiente). Atzetende sa causa, chi at a essere tratada cun onni probabilidade in s'atongiu chi benit, sa Corte at postu sas bases pro una de sas sententzias suas prus importantes in tema de tutela de s'ambiente. [_mrp_]
+
+
+## Die mundiale contra a sa droga
+
+"Sas drogas non sunt unu giogu pro pitzinnos": est su tema isseberadu ocannu dae s'Ufitziu de sas Natziones Unidas contra a sa Droga e su Crimine (Unodc) pro sa "Die internazionale contra a s'abusu e su traficu illetzitu de droga", chi s'est tzelebrada eris 26 de lampadas.
+
+Su tema isseberadu tenet sa finalidade de sensibilizare s'opinione pubblica subra de su podere distrutivu de sa drogas e in su matessi tempus de faghere cumprendere a sa sotziedade chi su benessere de sos pitzinnos devet essere semper una prioridade. Sos datos prus reghentes narant chi 200 milliones de pessones intre sos 15 e sos 64 annos, ant impreadu drogas a su mancu una bia in s'urtimu annu.
+
+In s'ora, in Italia su ministru de sa Salude Livia Turco at naradu chi cheret artziare, cun atu amministrativu, su tantu chi si podet tennere pro impreu personale sena faghere traficu de droga e sena arriscare provedimentos che a s'arrestu e sa presone. Su ministru Turco at a istituire peri una Consulta subra de sas tossicodipendentzias cun sa partetzipatzione de sos privados e, paris cun sas Regiones e sos ministerios de s'Istrutzione Pubblica e de sas Politicas giovaniles, at a cumintzare unu pranu de preventzione contra a sa droga pro chie cumintzat a impreare drogas. [_lmr_]
+
+
+## Peruna noa de sos duos fradeddos iscumpartos
+
+Sighint in Gravina sas indagines pro agatare sos duos fradeddos, Francesco e Salvatore, iscumpartos dae su 5 de custu mese. Finas s'urtima chirca, fata a tres chilometros dae sa domo issoro, no at tentu perunu resurtadu. Sos incuirentes non pessant chi sos duos pitzinnos podent aere tentu un' intzidente, ca si fiat istadu gasi, fiant istados agatados sos cadaveres in sas chircas chi sunt istadas fatas in su sartu de sa bidda issoro. Paret impossibile finas a pessare chi podent essere cuados in Gravina matessi, duncas s'idea diat essere chi nche los apant leados a aterue. Custa est s 'ipotesi de sa Procura de Bari, chi faeddat de unu ricatu dae parte de gente chi no est de familia, podet finas essere chi sos duos pitzinnos connoschiant sas pessones chi nche los ant pigados. Sas indagines sunt sighende e finas su piscamu de sa Diotzesi de Altamura-Gravina-Acquaviva delle Fonti at imploradu su pentimentu de chie podet aere ricatadu sos duos fradeddos. [_len_]
+
+
+## Soru presentat "Comunas":
+
+Sas comunas sardas ant a tennere tempus finas a chenabura chi benit, 30 de lampadas, pro firmare cun sa Regione sa cunventzione de adesione a su portale "Comunas", chi at giai postu in linia, cun una matessi prataforma software, 111 amministratziones locales de s'isula. Sa paraula sarda pro inditare "cosas a cumone, condivididas in sa comunidade'" est istada isseberada pro sintetizare s'ispiritu de su progetu chi sa Regione cheret finantziare cun duos milliones de euros in su segundu atu integrativu de s'Acordu de programma cuadru firmadu su 15 de nadale coladu. Su 9 de triulas chi benit at a iscadire su termine pro sa presentatzione de sos progetos a su Cnipa (Tzentru natzionale pro informatica in s'amministratzione pubblica), chi at a dare a ognunu de sos seletzionados unu cofinantziamentu non superiore a su 50% de su chi costat in totu.
+"Comunas", a ue si intrat finas dae su situ istitutzionale www.regione.sardegna.it, est un'evolutzione de unu progetu regionale de in antis, "EGos" (E-governmente Sardegna), imbentadu pro ponnere in linia chimbe biddas prus Casteddu, e finantziadu - at ammentadu su presidente de sa Regione, Renato Soru - cun dinare meda.
+Pro mustrare sos bantagios de custa prataforma software chi at a podere essere cundividida dae totu sas 377 Comunas de sa Sardigna, si l'ant a cherrere, e sena ponnere dinare in prus, sa Regione at a faghere paritzos addovios in totu s'isula; e oe, in s'addoviu de Casteddu in su T-Hotel, a sas 200 pessones presentes, est istadu Soru matessi a narrere sos bantagios de su portale e a mustrare sas prendas de sa vetrina telematica de sa Regione, dae SardegnaCultura a SardegnaTurismo, in ue est istadu antitzipadu su marchiu cun totu sos colores de su chi at a distinghere su "made in Sardinia". [_spn_]
+
+
+## Sonos e Ballos in Biddamanna
+
+Sabadu chi benit in Biddamanna (provintzia de Ogiastra) ant a faghere sa rassegna folkloristica intitulada "Sonos e ballos in Biddamanna". S'eventu, chi est a sa prima editzione, est amaniadu dae su grupu folk S. Gabriele in collaboratzione cun su tenore de Biddamanna e tenet sa finalidade de creare unu mamentu de cundivisione de sos colores e sas musicas de s'isula. "Est dae tempus meda chi semus traballende pro realizare custu progetu - contat Fabrizio Contu su responsabile de su grupu organizadore - cherimus donare a sa bidda e a sos chi ant a bennere a nos bisitare un'ocasione de faghere festa in amistade, ballende e cantende paris e de ponnere a cunfrontu sas culturas e traditziones nostras".
+
+S'ant a esibire in su palcu biddamannesu sos grupos de "Sant'Elia" de Nuxis, "Nostra Signora del Carmelo" de Pattada, su grupu folk de Torpe, su "S. Sofia" de Tertenie e sos grupos folk de Biddamanna.
+
+A sa manifestatzione, chi at a essere animada dae Francesco Spanu, presentadore de Torpe, ant a leare parte finas su tenore de Biddamanna (boghe Giorgio Buttau) e su tenore de giovaneddos de Torpe. Ant a acumpangiare sos ballos su sonete de buca de Roberto Buttau (unu pitzinnu de 12 annos), e su sonete diatonicu de Andrea Corrias, sonadore de S Maria. [_bmr_]
+
+
+## L] "Lingua bene comune"
+
+Editore: Citta Aperta
+Data de publicatzione: 2006
+Collana: Studi e ricerche
+ISBN: 8881372223
+Paginas: 258
+Repartu: Lingue
+Preju: 16,00 euros
+
+B'at unu cambiamentu de su mundu chi dipendet dae sa limba chi impreamus? Est a narrere, si podet torrare a aberrere un'iscummissa politica pro su chi pertocat sa limba, in su mundu de oe, chi s'impreu atrividu de sas paraulas nos l'at rendidu fintu e istrangiu?
+Custu libru lu faghet. E proponet de abaidare a sa limba comente a unu bene comunu de importu mannu e a su matessi tempus perigulosu. Su libru est chirchende caminos chi andent prus innedda de sos agatados in sos annos Sessanta e Setanta. Est iscritu dae insignantes, dae sas elementares a s'universidade, cada die a cunfrontu cun giovanos e giovanas chi impreant codighes linguisticos e culturales diferentes dae sos de sas generatziones de su tempus coladu. E torrat a cunsiderare sa limba che a unu logu de libertade semper possibile chi interessat a totus, non petzi in s'insignamentu e in sa chirca, ma in sa bida. [_spn_]
+
+
+## Istrutzione pro totus
+
+Su Programma Alimentare Mundiale de sas Natziones Unidas at a faghere in su Sudan meridionale, regione in ue su tassu de frecuentzia iscolastica elementare est intre sos prus bassos de su mundu, bintighimbe iscolas noas, in s' ambitu de unu progetu de su valore de 3,5 milliones de dollaros. Prus de binti annos de gherra tzivile, finida in su ghennargiu de su 2005, ant distruidu paritzas istruturas de custu Paisu. Su 20% ebbia de sos pitzinnos frecuentat s'iscola e intre custos su 35% sunt pitzinnas. Subra de 7,5 milliones de pessones, 500 pitzinnas, ogni annu finint s' iscola elementare. Pro custas resones su PAM at detzisu de ponnere sas iscolas in sa lista de sos progetos de recuperu pro su Sudan, in ue pessant de faghere campare ocannu 6,1 milliones de pessones cun un'operatzione de emergentzia. Su progetu pro fraigare sas iscolas faghet parte de sos Obietivos de Isvilupu de su Millenniu e de sa politca de su Guvernu: ambos ant comente iscopu printzipale s' istrutzione pro totus. Ogni iscola costat pagu prus o mancu 140.000 dollaros e podet collire 405 istudentes. In totu, sas bintighimbe iscolas ant a dare 225 aulas a custu territoriu. Como su PAM dat a mandigare a 130.000 istudentes de sas 220 iscolas de su Sudan. [_gcl_]
+
+
+## Mona Lisa, pro promòvere sas limbas minoritàrias in sos afares
+
+Promovere s'impreu de sas limbas minores in s'ambitu de sos afares est una de sas finalidades chi si ponet su progetu europeu "MONA-LISA" ghiadu dae INK Catalugna in Bartzellona, paris cun assotzios in Estonia, Finlandia, Irlanda, Letonia e Galles. Su progetu, fatu cun su contributu de sa Cummissione Europea, in intro de su programa Leonardo da Vinci, est fraighende sas ainas linguisticas pro sos afares in manera de los podere impreare in intro de su cummertziu.
+
+"S'obietivu nostru est de impreare una limba locale pro sos afares. Totu sos sotzios connoschent sos esitos de bendidas cun sas limbas minoritarias in sas biddas issoro e custu progetu at a dare sa possibilidade de iscoberrere sas matessi esperientzias in ateras partes de s'Europa" at naradu Florencia Nava, sa coordinadora de su progetu.
+
+S'obietivu ispetzificu de su progetu MONA-LISA est de imparare sas limbas minoritarias abarrende in su postu de traballu e impreende sa tecnica de s'aprendimentu a distantzia cun internet. Sos primos a l'impreare ant a essere sas impresas minores; su sistema at a essere proadu in duas limbas diferentes intre issas: su catalanu e su letone.
+
+In catalanu l'ant a proare cumpangias de assicuratziones e in letone aziendas de segurantzia. Dae su postu de traballu, sos impiegados ant a imparare o megiorare sa connoschentzia de sa limba minoritaria sighende unu cursu de limba e consultende risorsas linguisticas che a documentos o vocabularios ispetzializados.
+
+"In sos urtimos 20 annos, su cumportamentu a bias de sas limbas minoritarias est mudadu, e impresas medas ant bidu una creschida de sas comporas gratzias a s'impreu de sas limbas minoritarias" at naradu Florentzia Nava.
+
+At craridu chi "sa limba est parte de sa cultura nostra, faghet naschere s'interessu pro sos diferentes Paisos e pro su chi podent oferrere. Sos chi podent faeddare una limba minoritaria tenent su deretu de l'impreare in sa bida de cada die. Sos chi manigiant sos afares tenent sa responsabilidade de dare a sos clientes issoro sas oportunidades pro la faeddare e a sos impiegados de la imparare"_._[_gbc_]
+
+__
+
+__[>Eurolang]
+
+
+## Su Cussìgiu pùbblicat sas indicatziones pro sas limbas minoritàrias .
+
+Su Comitadu de sos Ministros de su Cussigiu de s'Europa at aprovadu sas deliberas noas pro sa tutela de sas limbas minoritarias in Italia e Islovenia. Mancari b'apat apidu megiorias, sos Ministros ant naradu chi b'at galu areas in ue servint mesuras de interventu pro cumpretare sas dimandas de sa Cunventzione Internatzionale pro sa Tutela de sas Limbas Minoritarias Natzionales ( FCNM). In sa delibera de su FCNM a s' Italia, ResCMN(2006)5, su Cussigiu de sos Ministros at pedidu una creschida de sas initziativas pro "afrontare sa discriminatzione e sos istereotipos negativos de sos medios de comunicatzione" chi sighint a corfere unos cantos grupos minoritarios. In prus denuntziat sa lentesa in s'aplicatzione de sa lege chi amparat sas minorias islovenas in sa regione de su Friuli-Venezia Giulia, comente puru sa mancantzia de integratzione e sa discriminatzione contra a sos Zingaros, sos Sinti e sas populatziones nomades chi tenent galu sos matessi problemas de domos, de traballu e de educatzione.
+
+Su Cussigiu at pedidu a su guvernu italianu de afortire sa partetzipatzione de sos rapresentantes de sos grupos minoritarios, aberende un'ufitziu ispetzificu pro megiorare su dialogu istitutzionale cun sas autoridades, pedende puru programas in sa televisione e in sa radiu in totu sas limbas minoritarias.
+
+Pro s'Islovenia su Cussigiu si lamentat de s'esclusione de unas cantas populatziones zingaras e non-islovenas dae s'aplicatzione de sa cunventzione internatzionale. [_gbc_]
+
+__
+
+__[>Eurolang]
+
+
+## Cumintzat in Gavoi su festival de sa literatura
+
+Dae su 30 de lampadas a su 2 de triulas b'at a essere in Gavoi su festival de literatura "L'Isola delle Storie". In custa editzione, chi est sa de tres, sos ospites prus connotos sunt Stefano Benni, Jonathan Coe, Salvatore Niffoi, Salvatore Mannuzzu, Roberto Vecchioni e Vincenzo Cerami. Sos organizadores, ghiados dae Marcello Fois e dae Giorgio Todde, ant amaniadu finas ocannu unu programma interessante a beru: dae mangianu a sero b'ant a essere intervistas a sos iscritores fatas dae giornalistas de gabale e dae criticos che a Piero Dorfles, dibatidos, mustras, ma finas addovios pro sos pitzinnos minores cun laboratorios de iscritura e de fumetos, leturas e rapresentatziones de contos (che a Hansel e Gretel). Non mancat sa musica: su grupu italianu "Avion Travel" at a inaugurare su festival giovia sero (su 29 de lampadas).
+
+Ocannu su festival ammentat su Nobel Grazia Deledda a 80 annos dae sa binchida de su premiu e a 70 dae sa morte: difatis, totu sos ospites ant a leghere unu branu dae unu de sos romanzos de s'iscritora nugoresa. [_sbs_]
+
+
+## Biotecnologias
+
+Bintighimbe istatuas de sa libertade, chi tenent in manos furchita e cutzarinu, sunt istadas postas eris mangianu dae sos ativistas de Greenpeace a dae in antis de sa sede de Lussemburgu, in ue si sunt addoviados 25 ministros europeos de s'ambiente pro discutere de Ogm e segurantzia alimentare.
+Aboghinende «Libertade pro s'Europa de essere Ogm free!», Greenpeace denuntziat su fatu chi s'Unione europea e l'Efsa (s'Autoridade europea pro sa segurantzia alimentare) ant disconnotu sos modellos propios pro bardare sa salude e s'ambiente a manera de sustennere s'aprovatzione de Ogm noos, tzedende a sas pressiones de sos Istados Unidos, produtores printzipales de trigu moriscu modificadu geneticamente. [_spn_]
+
+
+## Su corsicanu est avantzende in s'iscola e in sos mèdias
+
+GT est naschidu in su 1945 e istat in Biguglia, a curtzu a Bastia, segunda tzitade de sa Corsica. Est istadu professore de Literas Classicas in Nizza, Ajacciu e Bastia, in antis de intrare, in su 1983, in s'Universidade de Corsica (in Corti), in ue est catedraticu de limba e cultura corsicana. Est finas iscritore de teatru e poesia e at iscritu romanzos e istudios linguisticos. Interessadu meda a su progressu de sa limba cosicana (in ue est s'atore printzipale) e a sa modernizatzione sua, a su puntu chi oe est presidente de su Comitadu Sientificu de su "Cunsigliu di a Lingua Corsa".
+At semper tentu relatziones de amighentzia e de istudiu cun ateras realidades de natziones sena istadu comente est sa Sardigna. No est mai mancadu in sos apuntamentos printzipales in ue fiat fundamentale su cunfrontu intre Sardos e Corsicanos. Pro custu fiat presente in s'urtimu addoviu de Nugoro, LinguaWebInfo, de su 27-05-2006.
+In custa intervista, nos crarit unos cantos problemas relativos a sa limba corsicana.
+
+Comente est sa situatzione sotziulinguistica atuale de sa Corsica?
+Oe su corsicanu est in una situatzione paradossale, ca s'impreu traditzionalee sa trasmissione "naturale" de sa limba sunt minimende in manera regulare, masunt craros duos fatos importantes:
+- sa limba est devennida unu balore identitariu de prima categoria pro sa gente: lis atribuintuna funtzione de rapresentatzione de s'essere corsicanu de eris, de oe e de semper. Si pensat chi podat essere finas unu motore economicu forte, in particulare pro un'economia fundada in s'ambiente e in su turismu de calidade.
+- Su bisongiu est craru e sa dimanda importante. Su progressu in s'ispatziu publicu (iscola, medios de informatzioone in particulare) est de sos prus fortes in Frantza. Unu paragone: onni annu sunt postos a cuncursu pro su reclutamentu de sos professores de limba corsicana 3 postos pro sa Corsica, cando chi pro sa limba otzitana sunt 4.
+
+Ite faghet, oe, s'Istadu frantzesu pro su corsicanu e sas ateras limbas natzionales?
+Su corsicanu non tenet perunu istatus de ufitzialidade, ca sa lege frantzesa no lu previdet, antis l'impedit. Sa costitutzione narat (art.2) chi su frantzesu est sa limba de sa Republica. Custu disponimentu non dassat logu in sa lege pro sas limbas territoriales in Frantza, ma mancu pro sas comunidades non territoriales.
+S'unica possibilidade est sa lege Deixonne (1951) chi cunsentit s'insinnamentu facultativu pro sas limbas chi mutint "regionales", mutidas finas "limbas de Frantza".
+Ma custu ostaculu nch'est istadu brincadu in Corsica dae movimentos populares continuos e dae un'isfrutamentu regulare de sas possibilidades cunsentidas dae sa posta in opera de duos istatutos regionales de s'isula (1982, 1992).
+
+Sa limba corsicana, ite presentzia populare tenet?
+B'at atitudines e cumportamentos diferentes meda:
+> sas ideas sunt totu in favore de unu progressu de su corsicanu in sa legislatzione
+> sa pratica est diferente meda: in su matessi setore (geograficu, culturale, professionale, economicu) b'at gente chi connoschet e praticat bene sa limba, e ateros de mancu.
+> su sentimentu generale est chi sa situatzione traditzionale de impreu de sa limba est oramai improdutiva. E tando sa gente s'incumandat a sos poderes publicos (servitzios de s'Istadu e Colletividade Territoriale de sa Corsica (CTC), pedende unu sustentu semper prus mannu.
+-sos isfortzos isvilupados in s'educatzione natzionale (s'insinnamentu privadu est pagu ativu) a pustis de 30 annos ant creadu una situatzione tipica:
+a) sos prus giovanos sunt sos chi faeddant de mancu ma tenent un'atzessu a sos livellos elaborados de sa limba
+b) sos mannos, su prus de sa populatzione corsofona, tenent a su solitu pagu cumpetentzia e abarrant analfabetas in sa limba issoro.
+
+In cuncruida, sas praticas reales de limbagiu non sunt a s'artaria de s'adesione simbolica de su populu cun totu sas cumponentes demograficas, finas sas chi benint dae foras.
+
+Su corsicanu, presente est in s'impreu ufitziale (aministratzione, toponomastica, informatzione, economia, cumertziu, iscola...)?
+Sos duos setores in ue su corsicanu est prus presente sunt s'iscola e sos medias, mancari si podat giai bidere unu movimentu in favore de sa generalizatzione de sa presentzia publica de sa limba.
+> Sos disponimentos adotados in s'insinnamentu e postos in opera dae sos servitzios de s'educatzione natzionale in Corsica, cun su partenariadu de s'istitutzione regionale (e su servitziu de Limba e Cultura corsicana in particulare) cunsentint un'oferta de limba chi punnat a si generalizare oro totu sos iscolanos de Corsica, in cale si siat livellu de istudios. Su sistema, cumplessu e ispetzificadu, tenet sa logica sua in su Pianu regionale de formatzione. S'aplicatzione de custu pianu no est semper de sos megius, ma est unu punteddu reconnotu dae totus. Sas ideas, atentas e criticas, ant a agiuare a dare semper prus efetividade.
+> Radio Corsica Frequenza Mora, istatzione regionale de Radio-France, dae bintitres annos est isvilupende una politica de bilinguismu chi impreat su corsicanu in onni ocasione (finas sos giornales de informatzione). At cunsentidu un'abertura sotziale e tecnica importante de su corsicanu, mancari sa situatzione generale, in favore mescamente a sa limba dominante, si manifestat finas inoghe, de seguru.
+>Pro sos medias televisivos, sos resurtados sunt diferentes cunforme a s'annu e a sas diretivas pariginas. Sigomente sos medias publicos sunt sos prus ascurtados, sa riflessione punnat a creare un'istatutu autonomu de sos medias corsicanos in intro de su sistema frantzesu.
+> Un'isfortzu importante est istadu fatu in sa sinnaletica bilingue corsicanu-frantzesa. Est opera de sos servitzios de sa Cullettivita Territuriale di Corsica ma finas sos servitzios regionales de s'Istadu cooperant in manera importante:
+> Sa formatzione, initziale e continua, isvilupat pianos de formatzione de atzessu a sa pratica linguistica durante sa bida professionale. Custas initziativas, interessantes e chi dant isperu, tenent bisongiu de s'afortire in sa continuidade.
+> Sa matessi osservatzione balet pro su setore economicu in generale chi faghet un'impreu episodicu de su corsicanu.
+> Sa situatzione est in favore a unu programa de generalizatzione de s'impreu de sa limba.
+
+E sa literatura corsicana ite proponet?
+Sa literatura in limba corsicana est produende regularmente in generes literarios difrentes. Su problema prus mannu est su de sos letores, chi sunt pagos in una populatzione de 250.000 abitantes (malu a ischire su numeru de sos chi faeddant in corsicanu, e in mesu issoro ischimus chi sa majoria non leghet in sa limba sua!). Unu cambiamentu si podet bider in s'insinnamentu. S'essida a campu de rivistas mustrat chi sas cosas sunt cambiende.
+Sos isseberos de sas produtziones literarias mustrant, paris cun sas tematicas traditzionales, una creatividade chi punnat prus a sa modernidade e a sa cussentzia critica de s'identidade corsicana in cuntatu cun sas ateras.
+
+Su Cunsigliu di a Lingua e di a Cultura Corsa est istadu costituidu de reghente. It'est e ite si proponet?
+S'Assemblea di Corsica, a s'unanimidade, at votadu in su mese de lampadas de su 2005 una deliberatzione chi previdet unu pianu de isvilupu de sa limba corsicana, cun tres oeientamentos:
+-sarvare e trasmitere a sas levas noas su patrimoniu linguisticu e culturale;
+-isvilupare sa presentzia de sa limba in totu sos setores de sa sotziedade;
+-creare sos istrrumentos e sos medios netzessarios pro cuncretizare una politica linguistica noa.
+Su Cunsigliu di a Lingua e di a Cultura Corsa est istadu costituidu pro ponnere in opera custu progetu, cun duas istruturas operativas:
+-unu Comitadu Sientificu incarrigadu de amaniare propostas e mesuras cuncretas cunforme a custos tres orientamentos in pensu numenados;
+-unu Cumitatu di Rigiru, organu chi detzidet, cunfirmat o pedit modificas pro custas propostas.
+Su traballu de su Cunsigliu at a essere prontu a sa fine de su 2006. Su progetu de isvilupu de sa limba corsicana at a essere discutidu e votadu in s'Assemblea de Corsica in sos primos meses de su 2007.
+
+
+## Addòviu Strassoldo-Calò
+
+Sa tutela de sa limba friulana est istadu s'argumentu de s'addoviu intre su presidente de sa Provintzia de Udine, Marzio Strassoldo, - in sa foto - e su sutasegretariu nou a su Ministeriu de sas comunicatziones, Giorgio Calo. "A s'esponente de su guvernu - at naradu Strassoldo - apo naradu chi no andat bene chi su cuntratu de servitziu intre su Ministeriu de sas Comunicatziones e sa Rai siat iscadidu in su 2005. Difatis, custu est unu documentu importante meda, chi dat a su servitziu pubblicu su compitu de faghere una programmatzione ispetzifica pro sas minorias linguisticas, cunforme a sa lege 482/99".
+
+"In custos annos - at sighidu Strassoldo - sa Rai no at sighidu sas dispositziones prevididas dae sa normativa de tutela, si non carchi borta, sena continuidade e sena sighire sa previsione cuntratuale". [_lmr]_
+
+__
+
+
+## Sardegna Ventirighe n. 37
+
+Est in edicula su numeru 37 de sardegna ventirighe. Su periodicu est in bendida finas in sas librerias IL LABIRINTO de S'Alighera, in via Carlo Alberto, DESSI' de Tatari in largo Cavallotti, ODRADEK de Tatari in via Torre Tonda e MURRU de Casteddu in via S.Benedetto 52.
+In custu numeru:
+
+>lettere (stile di governo, tasse giuste)
+>visti da vicino ( avviso agli irritati, se 102 vi sembran pochi, made in Italy, tassa contro l'obesita, nasce a sassari il circolo di legambiente)
+>visti da lontano (presenza irrilevante, stavolta i vescovi votano, tasse sul lusso:per la Cna sono utili e coerenti)
+>le vignette di marco ghisu (abbanoa e tutti patrioti)
+>Volavia dall'ingorgo: intervista a Leonardo Marras neo presidente dell'Azienda Trasporti di Sassari
+>Stroncato a Cagliari l'Ulivo di Selis. Rinvigorisce a Carbonia la Quercia di Tore Cherchi
+>Unita di strada: un progetto per liberare le ragazze "schiave" della prostituzione
+>Salviamo Naracauli: appello per impedire la vendita dei siti minerari dismessi
+>Gli argomenti degli ambientalisti contro la vendita
+>Referendum: il no delle donne
+>L'infinita guerra irakena
+>Sul Ser.T non ci siamo. Lettera del comitato San Camillo
+>Ser.T: condividere non imporre Una nota dei Democratici di Sinistra
+>Emigrati a Congresso. Cronaca del 4 Congresso della Fasi
+>Carissima Rita Sechi: lettera aperta
+>Una piazza piena di gioventu
+>Fiera del volontariato
+>Sul Golan si respira la guerra. Terza parte del reportage dalla Palestina
+>Ciao Enrico, ti vogliamo sempre bene. In ricordo di Enrico Berlinguer a 22 anni dalla morte
+>Adesso musica
+>Buona Lettera. Sardegna ventirighe ritorna in edicola a settembre. Buone Vacanze a tutti.
+
+
+## Sunt a su nessi 130.000 sos evacuados in Iràq
+
+Lunis sos membros de su Parlamentu irachenu, chi ant ispintu sos ministros a dare un'agiudu prus mannu pro chircare de cuntennere sa crisi, ant decraradu chi sas violentzias in sos urtimos bator meses ant fatu pigare su numeru de pessones evacuadas a prus de 130 migia.
+
+Su Ministeriu pro sos Evacuados e s'Emigratzione contat su numeru de sos rifugiados internos in 130.386 (21.731 familias), at naradu su portaboghe Sattar Nowruz.
+
+Su numeru de sos evacuados registrados in s'urtimu mese est istadu de 30.000, in base a sas istatisticas de su Ministeriu.
+
+Sa crisi, chi fiat giai unu problema pro more de sa violentzia e de s'anarchia de custos annos (cajonadas dae s'invasione e ocupatzione de su paisu arabu) s'est agravada a pustis de un'atacu cun esplosivos fatu su 22 de freargiu contra a su santuariu isciita printzipale in sa tzitade de Samarra, chi at cajonadu rapresallias, a curtzu a una gherra interna.
+
+Baghdad, ue si addoviant culturas e grupos etnicos diferentes, est devennida una tzitade "fantasima": sa tzente fuet, mescamente sos sunnitos, chi si nche tramudant a nord e isciitas, chi andant a sud.
+
+Una noa de s'agentzia Ansa narat chi a su nessi 262 pessones sunt mortas e chi ateras 580 sunt istadas fertas in atziones armadas in custas urtimas bator dies in Iraq.
+
+Duos atacos in Baquba e in Hilla ant cajonadu sa morte de 40 pessones e 89 fertos in un'atera die de sambene; s'atentadu prus grave est istadu in Baquba, sa rocaforte sunnita, a 60 km dae Baghdad e at mortu a su nessi 20 pessones e fertu 33, comente ant riferidu sos portaboghes de sa politzia.[_sch_]
+
+
+## Immigratzione: Amatu in su Senadu
+
+S'istitutzione de una cummissione subra de sos cpt, su controllu de sos flussos, sa curretzione a sa Bossi-Fini: custos sos temas de s'auditzione, eris, a sas Cummissione de sa Camera e de su Senadu de su ministru de s'Internu Giuliano Amato.
+
+Si in sa Camera su ministru at petzi ascurtadu sos interventos de sos deputados, trasende sas rispostas a un'ateru addoviu, in Palatzu Madama, imbetzes, Amato at espostu sas linias ghia de s'amministratzione sua, insistende subra de sas cosas prus importantes giai naradas sa chida colada in sa Camera.
+
+Subra de sos Cpt, sas dies coladas b'est istadu su cunfrontu cun sa delegatzione de su "Comitadu pro sa preventzione de sa tortura" de su Cussigiu d'Europa, chi aiat agabadu in Italia sa missione, bisitende sos tzentros pro istrangios de Crotone, Agrigento e Ragusa. Sa delegatzione est istada cuntenta de paritzas megiorias fatas, ma at criticadu problemas ispetzificos.
+
+Amato, in su Senatu, at insistidu chi cheret chi sos Cpt siant prus vivibiles, pro rispetare sas pessones chi arribant a Italia e sos drammas issoro, ma de seguru non si nd'at a podere faghere a mancu. Su ministru at naradu chi est isetende su via de s'ONU pro dare a Staffan De Mistura s'incarrigu de presiedere sa Cummissione de ispetzione mista chi su ministeriu cheret creare. Staffan De Mistura, isvedesu, traballat in sas Natziones Unidas dae su 1970 in Africa, in sos Balcanos, in Iraq e in Afghanistan.[_sch_]
+
+
+## E] "Eritrea: frammenti di vita"
+
+Pierfranco Cuccuru mustrat sas fotografias suas de unu biagiu a Eritrea, in Tatari, dae su 3 a su 15 de triulas, in su Palazzo Ducale, dae lunis a sabadu dae sas h 11 a sas 13 e dae sa h 17.30 a sas 19.30. Sabadu a merie e dominiga est cungiadu. Inauguratzione Lunis 3 de lampadas a sas h 19.00.
+
+PF Cuccuru, fotografu professionista liberu, est naschidu in Tatari in su 1969, dae su 1987 s'interessat de fotografare sos costumenes e traditziones de Sardigna, in su 1969 si laureat in Sientzias politicas, collaborat in su 2002 cun su periodicu Reporters e dae su 2004 cun Il Giornale di Sardegna. Dae su 2004 at cumintzadu a biagiare e a fotografare in Cambogia, Eritrea, Yemen. Como est a puntu de si laureare in Giornalismu.
+
+Custa Mustra dedicada a s'Eritrea, mustrat, a colores e in BN, sa realidade dramatica, pro sos omines e pro sa natura, de s'Eritrea de como, mai sanada dae sas fertas de su colonialismu e de sas gherras cun s'Etiopia.
+
+Una mustra chi meritat de essere bida. [red]
+
+
+## Cumintzat oe sa de bintiduas editziones de Goletta Verde
+
+Est acanta de cumintzare sa de bintiduas editziones de Goletta Verde, sa prus importante de sas campannias de Legambiente, cun tres barcas, chi ant a navigare, sas primas duas in su mare italianu, e sa de tres in sos mares de sos Paisos chi sunt in su Mediterraneu.
+
+Sas tres barcas ant a faghere prus de 310.000 millias marinas, prus de 900 tapas e ant a analizare prus de 8.000 campiones de abba.
+
+Sunt medas sos obietivos de Legambiente: analisi de sas abbas de balneatzione, monitoragiu de sos iscarrigos non depurados, gherra a sos ecomostros, banderas nieddas a sos chi ant fatu dannu a su mare, ma finas valorizatzione de sa biodiversidade, cunsigna de sas Chimbe Velas a sas Comunas premiadas dae sa Ghia Blu de Legambiente e Touring Club, promotzione de sas areas marinas protetas e iscoberta de sos parcos de su Mediterraneu. Totu custas initziativas sunt istadas presentadas oe in una cunferentzia istampa in Roma. Dae su 28 de lampadas a su 23 de austu sos laboratorios mobiles ant a acumpangiare dae terra su biagiu de sas barcas, leende pagu prus o mancu 500 campiones e faghende sas analisis prevididas dae su Dpr 470/82. "Sa diretiva europea noa in materia de balneatzione aprovada in su mese de martzu - at naradu Francesco Ferrante diretore generale de Legambiente - est una cosa bona pro su mare nostru. Difatis, in sa diretiva sunt cunsiderados propiu sos parametros chi Legambiente cunsiderat pro sas analisis suas".[_lmr_]
+
+
+## Totu sas comunas de sa Sardigna in sa rete
+
+Sas comunas de totu sa Sardigna devent firmare, intro de chenabura, sa cunventzione cun sa Regione Sardigna pro aderire a s'initziativa de su portale _Comunas_ chi at postu in sa rete, tramite un'atera prataforma software, 111 amministratziones de s'isula. Sa paraula sarda est istada isseberada pro sintetizare megius s'ispiridu de su progetu de riusu unitariu chi sa Regione at prevididu de finantziare cun 2 milliones de euros. Su 9 de su mese chi benit at a iscadire su termine de presentatzione de sos progetos, a sos chi ant a essere seletzionados at a esser assignadu unu cofinantziamentu de su 50 %.[_rpt_]
+
+__
+
+
+## Germània: denuntziada sa Bayer
+
+Sa Coalitzione contra a sos perigulos chi arribant dae sa Bayer (CBG) at denuntziadu oe su Presidente de su Cussigiu de Amministrazione de sa Bayer, Werner Wenning, a sa Procura de Colonia. Sa Coalitzione acusat s'amministradore de aere tolleradu o peus organizadu sa partetzipatzione de sa Cumpangia a acordos illegales subra de sos prejos. In sos urtimos annos sa Bayer est istada cundennada in casos meda pro reatos de cartellu. Petzi in s'urtimu annu finantziariu, sa cumpangia at pagadu 275 milliones de euros de multas. "Semus faeddende de acordos de cartellu pro chentinas e chentinas de milliones de euros. Non podet essere chi detzisiones gasi importantes siant istadas leadas sena chi su Presidente l'ischiat. Un'efetu deterrente si podet aere petzi si sos dirigentes responsabiles arriscant a beru una cundenna penale" - at naradu Philipp Mimkes de sa CBG. Sa Coalitzione est cumbinta chi su prus de sos acordos illegales subra de sos prejos non siat istadu galu iscobertu. E su preju lu pagant sos consumadores. [_lmr_]
+
+
+## Noas in 20"
+
+Dodici anni per la prima e 20 alla seconda, che in primo grado aveva ricevuto l'ergastolo. L'accusa protesta: "Eccessive le riduzioni"
+
+
+## Campagna de sos istudentes pro Asterix in Galitzianu
+
+"Custa gente in Salvat-Bruño est maca! Non cherent chi faeddemus su galitzianu!".
+
+In sa biblioteca de s'iscola superiore Esparis, de Brion in Galizia, unu manifestu de Obelix mustrat s'assimigiu intre sa bidda de Asterix chi lutat contra a s'imperialismu romanu e sa rechesta de sos istudentes pro otennere una versione bortada in Galitzianu de "Asterix e su chelu chi est ruende·nche", s'urtimu contu de Asterix. Salvat-Bruño sa domo de imprenta** **ispagnola no at dadu risposta e sos istudentes ant detzididu de lu bortare issos matessi.
+
+Custu fatu est cumintzadu cando sos istudentes de su primu annu ant ischidu chi aiant imprentadu uncontu nou de Asterix. Ant detzididu de imbiare una litera a Salvat-Bruño, pedende sa tradutzione in galitzianu, comente aiant fatu pro sos ateros contos. Sos istudentes prus mannos ant agiuadu collende firmas in sa tzitade, crompende a 1000 firmas. Sa campagna s'est isparghida in totu sas ateras iscolas e in fines prus de 7000 pessones ant sustennidu s'atzione.
+
+Mancari chi Salvat-Bruño no aiat dadu galu risposta, sos istudentes ant dimustradu de ischire bortare su fumetu dae sese. Ant bortadu in galitzianu, dae sa versione portughesa e como, in Brion, Asterix faeddat in galitzianu, che a sa majoria de sos pitzinnos chi bivent in cue. Sos istudentes ant retzidu unu premiu: s'artista Kiko da Silva e s'iscritore Xose Anton Neira Cruz sunt andados a s'iscola issoro pro los sustennere.
+
+" Como connoschides s'importantzia de lutare pro sos deretos bostros" at naradu s'insignante de limba galitziana a sos istudentes. [_gbc_]
+
+__
+
+__[>_Eurolang_]
+
+
+## Gabriel Garcia Marquez cheriat dare unu nùmene nou a sa bidda de Aracataca
+
+Macondo est su logu de su realismu magicu creadu dae s'iscritore Gabriel Garcia Marquez: in Aracataca, sa bidda colombiana in ue est naschidu Gabo in su 1928, est faddida sa consultatzione populare pro dare a sa bidda unu numene nou, Aracataca-Macondo.
+
+S'initziativa pro agiunghere sa paraula Macondo fiat istada fata dae du sindigu de Aracataca, Pedro Javier Sanchez. Su progetu est faddidu ca a su referendum sa majoria no fiat de acordu.
+
+De sas 22.164 pessones registradas petzi 3.700 ant votadu. Sanchez, chi cheriat essere su sindigu de Aracataca-Macondo, at naradu chi est soddisfatu meda pro s'initziativa. Pro como, imbetzes, Gabriel Garcia Marquez no at fatu perunu cumentu. Frade suo, Jaime, aiat naradu chi Macondo no est petzi Aracataca, ma finas su Caribe.
+
+In antis de istare in Bogota, Garcia Marquez est istadu finas a sos sete annos in Aracataca, cun sos giajos e sas tias. In cue est naschida sa fantasia sua. In su libru de su 2002, _Vivere per raccontarla_, Garcia Marquez faeddat de Macondo, narende chi b'at unu ligamene intre sa bidda de s'infantzia sua e su logu prus connotu de su mundu literariu gratzias a _Cent'anni di solitudine_.[_vmn_]
+
+
+## Vacàntzias in logos esoticos
+
+Ogni annu a su nessi 18 milliones de italianos partint pro sos logos tropicales. Pero unu turista subra de bator torrat a domo sua cun problemas de salude: malesseres e disturbos intestinales ma, si arriscat finas de buscare sa malaria, sa rabbia o sa calentura groga. Faghere su vatzinu in antis de partire podet essere un'agiudu mannu. Ma ite pessant sos italianos? Segundu un'indagine fata dae Demoskopea subra de 1000 pessones, s'86% de sos pregontados at naradu chi si diant vatzinare in antis de partire pro cussos logos e su 77% at naradu chi su vatzinu est un mediu essentziale pro tutelare sa salute issoro. Su 16% de sas pessones cunsiderat su vatzinu unu deretu de su biagiadore. Imbetzes petzi su 47% de sos chi sunt partidos ant fatu su vatzinu. Sas resones de custu cumportamentu sunt chi sas pessones non sunt informadas e puru sas partentzias a s'urtim'ora. Sas vacantzias sunt bidas comente carchi cosa de irreale in ue non b'at perigulos e problemas. Sos italianos non timent a s'ismalaidare in biagiu pero, s'indagine at riveladu chi sas maladias chi timent de prus sunt: sas epatites (36%), sa malaria (23%) e su colera (21%_)._[_gcl_]
+
+
+## Master Universitàriu de primu livellu
+
+Su SIMI (Scalabrini International Migration Institute) de Roma, organizat pro s' annu academicu 2006-2007 unu Master Universitariu de primu livellu, su titulu est " Migratziones: politicas e risorsas pro sa coesione sotziale ". Custa est sa segunda editzione de su Master fatu in collaboratzione cun sa Facultade de Sientzias de sa Formatzione de sa LUMSA. S' obietivu est cussu de dare medios metodologicos pro analizare e cumprendere sas cunditziones e sas politicas netzessarias a fatzilitare s' integratzione intre sos tzitadinos e sos immigrados in unu cuntestu de cunviventzia interculturale. Su Master est pro istudentes, insignantes e pro totu su personale chi est in intro de su mundu educativu, funtzionarios e operadores de su setore pubblicu, personale de sas organizatziones non guvernativas, immigrados chi cherent lograre oportunidades professionales. Pro s' iscritzione est netzessariu tennere una laurea de tres annos de s'ordinamentu nou o una laurea de s'ordinamentu betzu o un' ateru titulu de istudiu universitariu, finas cunsighidu in s'esteru. S'iscadentzia pro s' iscritzione est su ses de santugaine 2006. Ogni informatzione si podet agatare in sa segreteria, s'indiritzu est custu: Segreteria SIMI, via Calandrelli, 11 - 00153 Roma. Tel. 06/5812741 Fax: 06/5819354.[_gcl_]
+
+
+## Addòviu de esperantistas
+
+Dae su 29 de Triulas a su 5 de Austu Firentze at a essere su tzentru de su mundu, ca at a ospitare su cungressu annuale de is esperantistas.
+
+Sunt prus de 2000 sos delegatos chi ant fatu s'iscritzione a su cungressu, in rappresentantzia de cada parte de su mundu. Sessantunu natziones, ma una limba ebia chi cunsentit a issas de faeddare sena bisongiu de interpretes e de bidere sena problemas de intercomprensibilidade ispetaculos teatrales e musicales e assistere a letziones de dotzentes universitarios de totu sos chimbe continentes.Totu sos cungressistas aderint a titulu personale, sustenende sas ispesas mancari chi medas de issos siant de Paisos poberos a beru. Su grupu prus numerosu at a essere su de sos frantzesos, de 283 congressistas. Sos italianos sunt a su segundu postu cun 254 cungressistas, sos giapponesos a su de tres cun 179. Medas sunt finas sos rapresentantes de Germania, Polonia, Russia, Belgiu, Brasile, Ispagna e Lituania. S'Italia los isetat promovendo una serie de initziativas addatas a s'ocasione: su Ministeriu de sos Afares esteros at sustennidu sa publicatzione de "Sos Isposos Impromissos" in esperantu e sa Comuna de Firentze at publicadu in esperantu una ghia de sa tzitade.Custu de Firenze est su de 91 addovios de esperantistas. Su primu lu aiant fatu in Frantza, in Boulogne sur Mer in su 1905. Pro s'ocasione fiat presente s'autore de sa limba Lazaro Ludovico Zamenhof. Cussu primu addoviu aiat mustradu a su mundu chi sa limba funtzionaiat a beru.
+
+Como s'esperanto est difundiu in totu su mundu e sunt prus de 300 sos libros chi ogni annu benint publicados in totue impreende sa limba internatzionale: non petzi tradutziones ma finas operas originales iscritas in esperantu, chi a pustis benint bortadas in ateras limbas natzionales. [bmr]
+
+(AGI)
+
+
+## Una terapia noa pro sanare dae su diabete
+
+Un' istudiu italianu presentat e proponet una cura noa pro podere curare su diabete de tipu 1, una terapia chi diat essere de tipu farmacologicu.
+
+S'istudiu, chi pro como est galu isperimentale, est istadu presentadu in Verona, in ocasione de s'addoviu Telethon chi est istadu organizadu in s'azienda Glaxosmithkline (GSK).
+
+Custa iscoberta, importante meda, est istada fata dae Manuela Battaglia chi est una chircadora de su San Rafaele, e chi paret diat essere pronta finas a presentare una base pro s'isvilupu de unu protocollu nou chi diat podere agiuare a firmare sa maladia in sos istadios prus graves.[_len_]
+
+
+## Prèmiu De Andrè
+
+Torrat su premiu Fabrizio De Andre chi at a essere in Roma su 6, su 7 e s'8 de triulas in sa pratza, custa puru dedicada a De Andre.
+
+Sa mugere, Dori Ghezzi, chi at a essere sa Presidente de sa giuria chi at a devere premiare sos chi ant a binchere, narat de si sentire a beru onorada e orgolliosa de su fatu chi su Premiu De Andre de sa musica e de sa Paraula siat andende semper megius e siat tenende una creschida meda importante.
+
+Pro custa manifestatzione, s'ant a esibire in su palcu finas Rocco Papaleo, su 6, su 7 Dolcenera, e s'8 Mario Venuti e sos Almamegreta.[_len_]
+
+
+## Strassoldo:
+
+Sa tutela de sa limba friulana est istada a su tzentru de s'addoviu intre su presidente de sa Provintzia de Ùdine, Marzio Strassoldo, e su sutasegretariu nou a su Ministeriu de sas Comunicatziones, Giorgio Calo.
+"A s'esponente de su governu - at ispiegadu Strassoldo - apo mustradu su dispraghere pro su regimene de prorogatio in ue vige su cuntratu de servitziu intre su Ministeriu de sas Comunicatziones e sa Rai, iscadidu in su 2005. Unu documentu de importu mannu, chi dat a su servitziu publicu su compitu de dedicare una programmatzione ispetzifica a sas minorias linguisticas, cunforme a sa lege 482/99".
+"In custos annos - at sighidu Strassoldo - sa Rai no at sighidu sos disponimentos prevididos dae sa normativa de tutela, se non cada, sena continuidade e sena aplicare sa previsione contrattuale". [spn]
+
+Dae: www.lenghe.net
+
+
+## Kuwait: pro sa prima bia votant sas fèminas
+
+## 29-06-2006]
+
+## A sas sete de custu mangianu (ora italiana) in Kuwait ant incumintzadu a votare. Sos espertos prevident sa vitoria de s'opositzione, formada da liberales e islamistas, a pustis de sa batalla politica chi su Paisu at bidu finas a como e chi, su 21 de maju, at cajonadu sas dimissiones de su guvernu acusadu de corrutzione.
+
+## Sos espertos creent chi, mancari sas feminas apant otentu su deretu de votu ativu e passivu s'annu coladu, sas 28 candidadas chi devent gherrare cun 220 aspirantes deputados omines tengiant pagas possibilidade de esitu. In s'elencu bi sunt numenes importantes, intre custos sos de sas ativistas Rula Dashti, Nabila al Anjari e Fatima al Abdali chi ant preparadu programmas eletorales cumplessos meda. "Nos servit unu miraculu" at amitidu Lulwa al Mulla, segretaria generale de sa Sotziedade culturale e sotziale de sas feminas, s'organitzatzione feminile prus manna de su Paisu.
+
+## In teoria sos numeros sunt dae sa parte de sas feminas: sas eletoras sunt sa majoria: 195 migia, 50 migia in prus de sos eletores, finas pro sa lege chi vietat a sos militares de votare. [_sch_]
+
+## >www.repubblica.it]
+
+
+## Su Subcontinente Indianu in s'Arte Cuntemporànea
+
+Sa Fundatzione Sandretto Re Rebaudengo de Torinu dedicat su 2006 a s'Asia e presentat da su 29 de lampadas a s'8 de santugaine sa mustra "Subcontingente. Su subcontinente indianu in s'Arte cuntemporanea" a cura de Ilaria Bonacossa e Francesco Manacorda. In sa mustra si chircat de analizare su panorama cuntemporaneu de s'area indiana (Bangladesh, Bhutan, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Afghanistan, Myanmar/Birmania, Maldive), rica de populatziones, ideas, limbas, culturas, religiones e eredidades istoricas diferentes. Su subcontinente est sa regione prus populada de su mundu e sa prus diferentziada dae su puntu de bista culturale, politicu e linguisticu (27 natziones ufitziales e prus de 200 non ufitziale in totu sa regione).
+
+Sa mustra aunit 21 artistas: medas de s'India e de su Pakistan e ateros chi, si puru bivent foras dae s'area e non tenent ligamenes etnicos, cun sos traballos issoro l'ant rapresentadu.
+
+Sa majoria de sos artistas si presentat in Europa e in Italia pro sa prima bia; sos traballos sunt creados cun medios espressivos diferentes (video, installatziones, pitura, iscultura) chi testimongiant unu panorama culturale multiforme e cumplessu.[_sch_]
+
+
+## Gaza: mortu su colonu ricatadu
+
+Su corpus, chi est istadu agatadu in sa note in Ramallah in Tzisgiordania dae s'esertzitu israelianu, est su de su colonu recatadu dominiga. Est istadu cunfirmadu dae sas fontes israelianas. Semper pro custa fonte a su colonu l'ant mortu in presse, e a pustis de sa rimotzione de unu proietile dae sa conca, est istadu leadu a una bidda de sa Bitounia, semper in sa zona de Ramallah, in ue a pustis su corpus est istadu agatadu dae s'esertzitu israelianu. In totu sa note sunt istados arrestados, dae s'esertzitu israelianu chi tenet in cursu un'operatzione militare in sa Fasca de Gaza, 64 ministros, deputados e ateros funtzionarios responsabiles de Hamas. Custu fatu est istadu riveladu dae unu responsabile militare israelianu chi at pedidu s'anonimadu."Custa mesura (sos arrestos) est istada pigada, cando est istadu cunfirmadu chi Hamas est implicada in su terrorismu, e in manera particulare dominiga colada cando ant mortu a duos de sos sordados nostros. E custa fiat una cosa pro difendere sa populatzione israeliana", e a pustis at naradu chi custos arrestos non cherent essere una "moneda de cuncambiu" pro otennere sa liberatzione de su militare secuestradu, su caporale Gilat Shalit.[_rpt_]
+
+dae: agi.it
+
+
+## Iscobertas sas primas iscritziones in bascu
+
+Iscavos archeologicos reghentes in sa localidade de Iruña-Veleia (in sa foto) in su Paisu Bascu, a 10 Km dae Gasteiz) ant bogadu a campu sas primas iscritziones in euskera (sa limba basca) in ue s'impreant paraulas comunas. Su diretore de sos iscavos, Eliseo Gil, e su vitzepresidente de sa Reale Academia de sa Limba Basca, Hendrike Knorr, ant naradu chi si tratat de un'iscoberta istraordinaria, ca sas iscritziones sunt databiles intre su de tres e su de ses seculos p. C.
+Sas iscritziones agatadas tenent paraulas siat comunas siat religiosas.
+Intre sas primas agatamus "ian ta edan" (mandigare e biere) e "zuri urdin gori" (sos colores biancu, biaitu e ruju); intre sas segundas su saludu de sos cristianos antigos "Geure ata zutan" (Babu Nostru siat cun nois) e "Iesus, Ioshe ata ta Mirian ama" (Gesus, Giusepe e sa Birghine Maria).
+S'iscoberta cambiat de unos cantos seculos sa data aparitzione de sas primas testimonias de sa limba basca iscrita, francu unas cantas labides prus antigas agatadas in s'Aquitania chi pero tenent petzi carchi numene de pessone. A parrere de sos linguistas s'euskera est sa limba prus antiga de Europa. [_spn_]
+
+
+## Chernobyl: 20 annos a pustis
+
+Una generatzione nch'est colada dae cussu 26 de abrile de su 1986, cando in Chernobyl s'est verificadu un'intzidente nucleare ispantosu, ma est petzi un'iscutighedda si pensamus a su tempus chi bi cheret pro nch'ismaltire sas sustantzias radiuativas chi si sunt formadas a pustis de s'intzidente. Oe, in Ucraina unu sarcofagu mannu mannu, de tzimentu armadu, faghet de monumentu a sa tragedia e non nos dat mancu garantzias chi siat seguru. Custa est sa riflessione, chi sos organizadores de s'addoviu ant chertu faghere binti annos a pustis. Diferentes istudios presentados in s'addoviu ant istabilidu chi sa nucleare est istada dae semper sa prus cara de sas fontes energeticas: 1 kwh de energia eletrica diat bennere a costare 6,13 tzentesimos de dollaru, in cambiu, su matessi kwh produidu dae su gas diat costare 4,96 tzentesimos, de carbone 5,34 e de fonte eolica 5,05. Si a pustis si pensat a s'ismaltimentu de sas iscorias tando sos costos nche diant pigare meda. Greenpeace at presentadu unu raportu redatadu paris cun 52 sientziados e cun s'Academia de sas Sientzias russa valutende s'impatu subra de sa salude umana de s'intzidente mustrende numeros chi faghent a timere. S'iscopu de s'addoviu est istadu su de faghere pessare a mudare diretzione a sos istados chi galu impreant s'energia nucleare e a sos chi sunt pessende de bi torrare.[_gpn_]
+
+
+## Cunferèntzia de s'Onu pro sas armas lèbias
+
+Su documentu preparatoriu a sa decraratzione finale de sa Cunferentzia Onu subra de sas armas lebias, chi sunt faghende in custas dies in New York, at marcadu s'opositzione de sos Paisos produtores prus importantes, IUA, ma finas Russia, Tzina e Ìndia chi ant impostu un'ischema de protocollu prus liberu meda a cunfrontu de su primu. "Su testu in ue como ant a traballare sos delegados non faeddat prus de deretu internatzionale umanitariu e de sos deretos umanos" - ispricat Sauro Scarpelli, chi est sighende sa cunferentzia pro su coordinamentu Controlarms. "Sunt istados eliminados sos riferimentos a sas feminas, chi sunt sas vitimas printzipales de sas armas portatiles; eliminados sos riferimentos a sas munitziones, a su possessu tzivile de sas armas portatiles e, in fines, sunt prus lebios sos printzipios subra de su controllu a sos intermediarios". "IUA, Frantza e Germania tenent positziones firmas e s'UE, finas a como no at naradu nudda in manera ufitziale" - cumentat su diretore de Nigrizia Carmine Curci. In custas oras sas Ong sunt faghende unu traballu de grupu pro faghere a manera chi su protocollu finale torret a su mancu a assimigiare a sa prima versione e sunt atentos meda a sas chistiones chi pertocant sos Paisos africanos. Sos echilibrios sunt diligos meda, ca su testu devet essere o aprovadu a s'unanimidade o respintu. [_lmr_]
+
+
+## Kyoto: Pecoraro contra a chie non rispetat sos lìmites
+
+Su ministru de s'ambiente, Pecoraro Scanio, non cheret chi bi torret a essere una situatzione che a sa de sas cuotas de su late. Oe isse est in Torinu pro presentare sa cunditzione de s'ambiente in Piemonte. At naradu chi si no ant a essere rispetados sos acordos subra de sas emissiones, acordos fissados in su protocollu de Kyoto, dae su 2008 b'ant a essere pro s'Italia multas meda meda dae parte de s'Unione Europea chi ant a podere arribare a milliardos de euros. Est giustu chi pro no arribare a custa situatzione devant traballare finas sas regiones, e duncas non si podet pessare chi si una Regione isballiat devat pagare s'Istadu.
+
+Su ministru at naradu chi essende*bi sas possibilidades e sas cumpetentzias italianas pro sa chirca, tocat a istudiare s'aera chi respiramus, e bidere cantu podet essere mala pro sa salude de s'omine. A sa fine de su discursu suo at fatu unu cummentu subra de sa relatzione pro s'ambiente de su Piemonte narende chi est s'unica bene fata, ca sas ateras regiones chi l'ant presentada, l'ant lassada sena sensu e sena unu cuntenutu beru.[_len_]
+
+
+## Zapatero aberit su diàlogu de su Guvernu Ispagnolu cun s'ETA
+
+Su Presidente de su Guvernu Ispagnolu, Jose Luis Zapatero, at annuntziadu, in una cunferentzia in dae in antis de sos giornalistas, s'incumintzu de su dialogu cun s'_ETA_. Su printzipiu suo est su de "ammentare" chi sas chistiones politicas: "si podent risorvere petzi cun sos rapresentantes legitimos de sa boluntade populare". S'annuntziu l'at fatu intre sas reuniones chi teniat custu mangianu cun su ministru de s'Internu, Alfredo Perez Rubalcaba, e cun sos portaboghes de sos grupos parlamentares, subra de custu argumentu. Custas reuniones si ant a torrare a faghere in cabudanni pro bidere s'isvilupu de sa chistione. Su capu de s'Esecutivu at garantidu chi sa lege de sos partidos at a essere mantesa e sighit narende chi: "apo a prenare de sustantzia custu _alinu de paghe_ chi tenent sos tzitadinos, e in prus si devet tennere, puru, su _rispetu_ mannu meda pro sos mortos de su terrorismu e de sos familiares issoro". Sighit, a pustis: "sa democratzia no at a pagare preju politicu perunu pro faghere custa paghe disigiada". Sa boluntade pro agabare cun una paghe durosa e bera est totu de sa gente de su Paisu Bascu, de totu sos setores de su populu bascu e puru de s'economia sua, isvilupada meda. Zapatero at pedidu, a urtimu, chi sos medios de comunicatzione siant discretos e professionales subra de custa chistione chi at fatu mortos meda.[_gpd_]
+
+
+## Indùstria farmatzèutica: Europa pagu cumpetitiva
+
+Sa curpa paret diat essere de sos investimentos iscassos meda subra de sa chirca e de s'isvilupu. Custa noa est istada dada dae sa relatzione 2006 de s'Epfia (sa Federatzione europea de sos assotzios e de sas industrias farmatzeuticas). Intre su 1990 e su 2005, su gastu pro sa chirca in Europa est creschidu de 2,8 bias cando in sos USA est aumentada de 4,6 bias. Custa situatzione no est gasi dae semper, ca finas a su 1995, s'Europa si fiat semper cumfirmada comente sa prus disposta a sos investimentos pro sa chirca. Ma dae su 2000 sos Istados Unidos ant cumintzadu a nche la colare.
+
+Ma s'Europa est a suta de sos Istados Unidos finas in su setore de sas biotecnologias, ue sos americanos sunt sos prus avantzados, finas si in su continente europeu custu setore paret siat creschende lestru meda. In Italia s'industria Biotech pro sa salude, faturat unos 3 milliardos de euros, cun unos 8000 addetos e unu numeru de impresas chi la faghet ponnere in su de bator postos in Europa. Su gastu pro custu tipu de chirca, in sos Istados Unidos est semper prus cunsistente chi non in Europa.[_len_]
+
+
+## Google finas in su telefoneddu
+
+Google arribat finas in sos telefoneddos de sos italianos e in ateros tres continentes, cun totu sos servitzios suos. Dae su 26 de lampadas est possibile, dae varios logos de s'Europa, Asia, America a intrare cun su telefoneddu a _Gmail _chi est sa posta de Google, a sas _Google News_ e a su servitziu de pagina base personalizada. Custa cosas fiant possibiles petzi con sos telefonos de unu livellu artu meda, che a su _smartphone _chi tenet unu navigadore _Html _cumpretu. Su diretore amministrativu de Google at naradu: "Dae como sos servitzios de Google sunt disponibiles pro totu sas pessones chi tenent unu telefonu con navigadore_ xHtml o cHtm._ Sunt gasi totu sos telefonos essidos in Europa in custos urtimos duos annos". Gasi Google, at fatu un'ateru passu pro sa cunchista de su mundu de sos tzellulares. Custos tres servitzios fiant giai disponibiles pro ses meses a sos utentes mobiles americanos e ant otentu un'esitu bonu meda. E tando s'azienda at detzisu de faghere custa proposta a livellu internatzionale. In custu mamentu sos servitzios de_ Gmail_ e sa pagina personalizada de Google sunt giai disponibiles in: Italia, Germania, Frantza, Regnu Unidu, Ispagna , Turchia, Ìndia, Tzile, Messicu, Russia, Portugallu, Olanda, Brasile. Pro _Google News_ su traballu est prus cumplessu, ca tocat a individuare sas fontes diferentes de sas noas online, in unu formadu chi potzat essere addatabile a su visore de sos telefonos. Pro como custu servitziu est disponibile petzi pro sos utentes de Inghilterra, Frantza, Germania, Ispagna, e IUA. [_rpt_]
+
+
+## In Roma un'orchestra noa
+
+At a cumintzare cras in s_'Auditorium della Conciliazione_ su primu cuntzertu italianu de sa Symphonica Toscanini Orchestra naschida a nou e ghiada dae unu de sos mannos de sa musica internatzionale, Lorin Maazel.
+
+Su cuntzertu inaugurale in Roma, tzitade manna de s'Europa aunida, lu proponent pro afestare su passagiu dae sa presidentzia de s'Unione Europea austriaca a sa finlandesa. B'ant a essere unu muntone de personalidades politicas, esponentes de sa cultura e de su giornalismu.
+
+S'orchestra, chi est privada artisticamente e finantziariamente, naschet pro essere italiana ma sos 200 elementos chi bi sonant sunt de ogni parte e logu, europeos e extra europeos. B'at finas unu comitadu promotore e sa presidente est Pia Elda Locatelli.
+
+-Su chi m'est praghidu de custa orchestra est chi sos chi bi sonant ant tentu una carriera importante comente solistas ma sunt motivados meda pro sonare totu impare-gasi narat su maistru Maazel chi est finas de acordu pro s'istrutura de orchestra privada chi permitit, a banda de s'autonomia artistica de s'orchestra, de essere mediu non culturale ebbia ma pro promovere s'Italia in su mundu. [_grs_]
+
+
+## Lege regionale pro sa minorja islovena
+
+29-06-06
+
+Sa giunta regionale se su Friuli at aprovadu su disegnu de lege de sa tutela de sa minorja linguistica islovena promovida dae s'assessore a sas identitades linguisticas, Roberto Antonaz. Obietivu prinzipale de su disegnu de lege est istadu su riconoscimentu de sa minorja islovena comente parte de su patrimoniu istoricu,culturale e finas umanu de su Friuli. Sa nova lege regionale est unu completamentu de sa legislatzione statale de sa materia (L. 482/1999 e L. 38/2001) in su cuadru de sos printzipios generales istabilidos dae sas conventziones internatzionales firmadas dae s'Italia e dae sa Carta Europea de sas limbas regionales e minoritarias._[rpt]_
+
+
+## Cantzoneddas proibidas
+
+S'istadu de su Medhya Pradesh at proibidu s'insignamentu de sas cantzoneddas in inglesu in sos asilos. Su ministru de s'Educatzione de s'istadu, Narottam Mishra, at incarrigadu unos cantos autores indianos de iscriere sos versos noos chi tocat a impreare in cambiu de cuddos proibidos. In India, bi sunt prus de 2000 dialetos e prus de 30 limbas diferentes, de custas 22 sunt ufitziales e iscritas in un registru e podent essere impreadas dae sos istados pro sos atos ufitziales e sas comunicatziones de su governu tzentrale. A livellu natzionale sas limbas sunt duas ebbia: s'hindi e s'inglesu. Dae su 1965 s'Hindi deviat essere s'unica limba ufitziale e s'inglesu deviat perdere totu s' importantzia sua. Pro sas protestas de carchi istadu s'hindi no est difusu meda e a pustis de s'isvilupu de su territoriu, s'idea de lassare sa limba de sos colonizadores est istada abbandonada. Dae su de 19 seculos, cando est istada introduida in sas iscolas s'educatzione inglesa, sos pitzinnos de su Medhya Pradesh ant imparadu cantzoneddas che a "Twinkle twinkle little star", ma como su ministru Mishra at detzisu de nche l'agabare cun custa " influentzia otzidentale legia". [_rpt_]
+
+
+## Sa temperadura de sa terra non fiat gosi arta dae 400 annos
+
+Un'istudiu de s'Academia Americana de Sientzias (NAS) narat chi sa temperadura de sa Terra non fiat gosi arta dae 400 annos, e custu capitat pro curpa de s'atividade umana.
+
+A pustis fata un'analisi de sos arbores, de su coraddu, de sos montes e de sos sedimentos, sa NAS crarit chi sas urtimas deghinas de annos de su seculu XX sunt istadas sas prus caentes a cunfrontu de cale si siat atera ocasione dae 400 annos a como. Dae su seculu XIX s'incuinamentu industriale est su fatore de importu prus mannu in su cambiamentu de su clima.
+
+Custu istudiu subra de su clima l'aiat dimandadu su Cungressu Americanu a pustis de sas polemicas cajonadas dae una chirca de su climatologu Michael Mann in su 1998, chi naraiat chi sa temperadura in s'emisferu nord non fiat gosi arta dae prus de milli annos. [_sbs_]
+
+
+## Duos militantes de s'Eta nde ghetant su bidru de s'àula in ue sunt giuigados
+
+Duos militantes de s'Eta acusados de s'atentadu de Santander, Jesus Maria Etxeberria e Angelo Aramburu, ant reagidu male a su giuditziu contra a issos in s'Udientza Natzionale ghetende*nche su bidru de s'aula blindada in ue istant sos acusados de terrorismu. Sos duos omines ant naradu petzi de aere bantu pro su fatu de faghere parte de s'Eta. In s'aula sunt intervennidos sos agentes chi los ant amanetados. Su presidente at fatu essire sos familiares e sos amigos pro alteratzione de s'ordine. Su ministeriu publicu at pedidu 18 dies de presone pro s'autobomba de Santander in su 2002.[_vmn_]
+
+
+## Si cheres mandigare sanu, còmpora sos produtos de domo tua
+
+In sos urtimos annos sos _farmers markets_ (est a narrere sos mercados de sos massajos) sunt colados dae 3 migia a 3.700. Naschidos in sos Annos Noranta in California pro more de Alice Waters, coghinera biologica e titulare de unu ristorante de Berkeley, fiant una reatzione a sa globalizatzione de sa mertze chi si bidet in sos Supermarket.
+
+In New York b'at un'organizatzione, sa _Greenmarket Farmers Market_, chi coordinat 54 mercados intre Manhattan, Brooklyn e Staten Island. Sunt frecuentados dae 250 migia consumadores ogni chida.
+
+Su cuntzetu chi los at fatos naschere, in prus de cherrere dare campu a s'agricoltura biologica e a sos produtores minores de produtos de calidade, est collegadu a un'istudiu de sos economistas americanos. In custu istudiu si bidet comente sos produtos alimentares biagiant tropu, incuinant, produint costos ocultos e sos costos los pagat sa comunidade.
+
+Duos economistas inglesos, Jules Pretty e Tim Lang, ant carculadu cun un'istudiu de sa Essex University chi si totu sos inglesos mandigant frutora e ortalitzia chi benit dae unu ragiu de 20 chilometros s'istraviu annuale, in termines de costos ambientales, diat essere de prus de duos milliardos de isterlinas.
+
+Tim Lang e Michael Heasman in su libru _Food wars_ narant chi sas derratas alimentares americanas in su 1999 ant biagiadu pro 1.518 millias.
+
+Sas regulas de sos _farmers market_ fissant in 40-50 millias de biagiu su limite pro atzetare sos produtos. E ognunu nche podet leare a su mercadu sos produtos suos ebbia, pro essere prus controllados.
+
+Si pessamus chi sas tamatas sitzilianas andant in antis a Napoli e a pustis nche torrant a Palermo pro las bendere (est unu casu autenticu signaladu dae unas cantas inchiestas de consumadores) podimus bidere chi b'at unu costu in prus de su 12 pro chentu, chi si nche carrigat subra palas de sos consumadores. _[__gpr]_
+
+__
+
+
+## Tropu dinare pro sas armas
+
+S'ispesa militare in su mundu sighit a creschere, e unu controllu internatzionale subra de su cummertziu de sas armas est dificultosu meda. "Totu custos elementos nos ispinghent a traballare prus subra de sos temas de su disarmu, pedende finas prus atentzione e atziones prus cuncretas a su Guvernu italianu". Lu narat Francesco Vignarca, coordinadore de sa Rete Italiana pro su Disarmu. "Sos datos amustrant comente su giru de afarios e de dinare gastadu pro mantennere sas istruturas militares e de armamentu abarrat semper artu".
+
+Sos datos chi arribant dae su SIPRI ponent in lughe una creschida de sas ispesas militares mundiales. Sos primos sunt sos Istados Unidos, ma finas sa Tzina si collocat in sas primas positziones e diat podere tennere una creschida manna meda in sos annos chi ant a bennere. S'Europa si distinghet ca at miminadu de su 1,7% sas ispesas militares, gratzias printzipalmente a s'Italia e a s'Inghilterra.
+
+S'ispesa militare rapresentat su 2,5% de su Pil mundiale, e in sos urtimos deghe annos est creschida de su 2,4%. Sa Rete Italiana pro su Disarmu su 15 de lampadas at pubblicadu unu documentu de analisi de sos datos guvernativos subra de sas esportatziones italianas de armas in su 2005. B'at apidu unu calu de su 10% de sas autorizatziones a cunfrontu de su 2004, pero sunt creschidas sas cunsignas a sos clientes esteros. Su totale de sas armas italianas bendidas est de 831 milliones de euros, cun una creschida de su 72% a cunfrontu de su 2004. "Custos datos, chi non cambiant dae sos de sos annos passados, nos dant ite pensare - narat Riccardo Troisi de Control Arms - ca ponent in lughe una situatzione de esportatzione consolidada. Pedimus a su Guvernu un'auditzione e sa discussione parlamentare subra de custos datos". Su prus de sas aziendas de sa lista de esportatzione de armas sunt de Finmeccanica, sotziedade controllada dae s'Istadu Italianu. E su Guvernu non podet ponnere in pratica sa lege e serrare sos ogros cun aziendas in ue est atzionista de majoria.
+
+In mesu de sos clientes b'at natziones chi non rispetant sos deretos umanos (Algeria, Turchia, Arabia Saudida, Tzina) e natziones carrigas de depidos che a s'Eritrea, su Ghana e sa Nigeria.
+
+
+## Il libro bianco della guerra
+
+_Editore_: Newton e Compton Editori
+_Data de pubblicatzione_: Maju 2006
+_Paginas_: 250
+_Preju_: 9,90 euros
+
+Sas normas internatzionales chi regulant s'impreu de sa fortza militare oe sunt analizadas in manera atenta meda, mescamente a pustis de sa destitutzione de Slobodan Milos`evic´ e de Saddam Hussein mediante gherras no autorizadas dae sas Natziones Unidas. Su libru de Michael Byers tratat bator areas tematicas: - s'autorizatzione de su Cussigiu de segurantzia de s'Onu; - s'autodefensa contra a su terrorismu e sa gherra preventiva; - s'atzione umanitaria e sa defensa de sa democratzia; - sa protetzione de sos tziviles e de sos cumbatentes durante su cunflitu armadu.
+Sos temas sunt tratados analizende uno cantos avenimentos in epocas diferentes: dae s'intzidente de su Caroline in su 1837, a sas torturas subra de sos presoneris in sa presone irachena de Abu Ghraib fatas dae sordados americanos. Atentzione manna est dada a sas protestas naschidas a pustis de s'interventu in Kosovo in su 1999, in Afghanistan in su 2001 e in Iraq in su 2003.
+Byers analizat s'isvilupu de su deretu umanitariu internatzionale dae sa batalla de Solferino in su 1859 finas a oe, mescamente pro su chi pertocat sa protetzione de sos presoneris e su compitu de sos tribunales de gherra e de sa Corte penale internatzionale. Su volume, in prus, tratat finas de sa funtzione de sos Istados Unidos pro s'isvilupu e aplicatzione de sas regulas de custa parte de su deretu internatzionale. [_sch_]
+
+
+## Sos efetos de s'assimilatzione e s'agonia de sos Innu
+
+Sos Innu sunt unu populu indigenu de sa penisula de su Labrador-Cuebec, in su Canada orientale. In antis los cramaiant Indianos Montagnais-Nascapi, e non tenent perunu ligamene cun sos Inuit (o " Eschimesos ") chi istant prus a nord.
+
+Nitassan, sa terra in ue ant bividu pro milli annos, est un'area manna de padentes de abetes, lagos, rios e marrargios. Sos Innu ant bividu che cassadores nomades finas a sa metade de su 900. Pro su bonu de s'annu sos rios de sa Nitassinan sunt astrados e issos deviant biagiare in grustos minores de duas o tres familias subra de rachetas pro sa nie, tirende sas tobogas. Cando s'astra s'issolviat, si moiant in canoas in s'oru de sas costas o intre sos lagos mannos de s'internu, siat pro piscare siat pro su cummertziu e pro addoviare sos amigos e sos parentes. Sos Innu cassaiant orsos, ritzones e castoros, piscaiant e colliant bacas ma mescamente impreaiant pro totu sas gamas de caribu, chi rugrant sas terras issoro in beranu e in s'atongiu. Finas a pagu tempus dae como, sos Innu oteniant totu su chi lis bisongiaiat - mandigu, bestes, amparu e armas - dae sos caribus, chi tenent un'importu mannu in sa cultura issoro. Como, sos Innu bivent in biddas; mancari chi medas sigant a praticare sa cassa, sa pisca e sa regorta, calicunu faghet peri unu traballu retribuidu o dipendet dae s'asistentzia sotziale.
+
+In sos annos chimbanta e sessanta, su guvernu canadese e sa cresia catolica los ant custrintos a si firmare e a bivere in comunidades istabiles. Su cambiamentu est istadu difitzile meda. Como, sa bida in sas biddas est marcada de s'alcolismu e de sa violentzia, e cun unu tassu artu de suitzidios; in prus, pitzinnos meda impreant sa benzina comente si esseret droga. Medas de sos Innu chircant de mantennere sa manera traditzionale issoro de bivere, mancari cun dificultade manna. Su guvernu donat sas terras issoro a ateros chi fraigant digas e caminos e distruent su logu. In su mese de abrile de su 1999 sa Cummissione ONU pro sos deretos umanos at naradu chi su "problema prus urgente pro sos canadesos est sa preservatzione de sos populos tribales" e at cundennadu su Canada pro aere cantzelladu sos deretos de sos populos aborigenos. Ma nudda est istadu fatu finas a como. _[gbc]_
+
+_[>Survival]_
+
+
+## Fèminas e traballu
+
+Intre chimbe feminas una perdet su traballu suo a pustis de su periodu de maternidade. Custu datu est essidu a campu dae sa chirca "Progetto Viola" promovidu dae sa Cummissione pro sas oportunidades paritarias de sa provintzia de Firenze. S'istudiu at mustradu chi in su territoriu fiorentinu, cando naschet unu figiu, su 20% de sas feminas, agabados sos meses de maternidade, non torrat a su traballu suo. Sa chirca at mustradu chi, in su matessi territoriu, s'80% de sas feminas intre sos 30-45 annos est occupada e de sas chi non tenent traballu retribuidu sa majoria sunt casalingas (su 12%) chi diant cherrere traballare finas foras de domo ma non podent ca tenent figios minoreddos: petzi su 4% est in chirca de un'ocupatzione.
+
+S'indagine at istudiadu finas su chi pessant sas aziendas: mancari chi siant aumentadas sas agevolatziones pro sas feminas chi traballant e tenent figios, su 14,4% de sas impresas at decraradu de non connoschere sa lege 53/2000 chi agiuat sas feminas a cuntziliare traballu e familia. [_bmr]_
+
+_[> AGI_]
+
+
+## CARNYX CELTIC FESTIVAL:
+
+Pro bator dies, dae su 29 de lampadas a su 2 de triulas, in su montigru de sa Fortalesa de Osoppo s'ant a podere iscoberrere traditziones e sabores antigos, andende a caddu in sas andalas de sa fortalesa, tirende cun sos arcos, ascurtende cunferentzias subra de s'astronomia, musica de arpas, launeddas, cantos gaelicos e abarrende ispantados dae sas paristorias de sos dragos, assagiende birra naturale, idromele e supa de orgiu e puntas de vitalba. Sos prus curiosos ant a podere giogare cun s'oraculu. Est prevididu unu servitziu de postaleddu, s'intrada est libera.
+
+Carnyx Celtic Festival sa de 4 editzione
+dae Giovia 29 de lampadas a Dominga 2 de triulas de su 2006 a sa Fortalesa de OSOPPO
+Giovia 29 de lampadas Assestamentu de sos grupos, arribos, saludos
+Chenabura 30 de lampadas a sas 11 de sero CISALPIPERS, cun musica e ballos.
+
+Sabadu prima die de triulas a sas ses e mesa de merie musica de autore de s'Anima Tzeltica cun KATIA ZUNINO e TABITHA MAGGIOTTO
+
+A sas sete e mesa de merie "La Cornamusa in Europa" cun DANIELE BICEGO.
+
+Cunferentzias de Archeologia, Astronomia e chelu, addovios intre su chelu e sa terra cun su bioarchitetu Ana Maria Brollo
+
+A mesanote a cuartu dae s'Iscotzia interpretes de importu mannu de sa musica tzeltica cuntemporanea: cuntzertu de sos BURACH
+
+Dominiga 2 de triulas a sas ses e mesa de merie cuntzertu de sos WILL O' THE WISP sa musica issoro faghet riferimentu a sa traditzione irlandesa, sas ideas e sos arrangiamentos sunt rafinados e rinnovant sas atmosferas traditzionales. [_spn_]
+
+
+## Sa Corte Suprema Usa botzat Guantànamo
+
+A pustis de sa causa fata dae su tzaferru de Osama Bin Laden Salim Ahmed Hamdam contra a su ministru de sa Defensa Donald Rumsfeld, sa Corte Suprema de sos Istados Unidos at pronuntziadu sa sententzia. Cun chimbe votos subra de tres at detzididu chi sa resone est de s'islamicu. Una sententzia chi ponet in dificultade manna su presidente americanu e faghet incumintzare unu capitulu nou de s'istrategia sua in sa gherra "a su terrore".
+
+Su Pentagonu (chi rapresentat su guvernu) cheriat faghere protzessare Salim Ahmed Hamdam dae unu tribunale militare ispetziale, privende∙lu de garantzias meda, in numene de sa segurantzia natzionale.
+
+Hamdam est inserradu dae bator annos in Guantanamo, sa presone ue sas leges ordinarias sunt suspesas e sos presoneris non si podent apellare ne a sas regulas de protzedura tzivile USA ne a su tratamentu pro sos presoneris de gherra definidu dae sa Cunventzione internatzionale de Ginevra. Sa causa fata dae Hamdam est arribada a sa Corte Suprema, chi cun sa detzisione sua no at petzi chertu protegere su dischente de Bin Laden in sa dinnidade umana sua, ma est andada finas contra a sa dotrina giuridica e a sa manera de faghere instauradas dae Bush chi, at detzididu sa majoria, at violadu sa lege americana e internatzionale. Sa sententzia est istada leghida dae su giuighe John Paul Stevens, chi at decraradu chi su guvernu non tenet s'autoridade de leare misuras istraordinarias che a s'istitutzione de tribunales militares ispetziales.
+
+Cando at ischidu de sa detzisione Bush at naradu: "Apo a valutare sa sententzia e a traballare cun su Cungressu pro arribare a una risolutzione, ma non apo a ponnere in perigulu sos tzitadinos liberende assassinos". [_sch_]
+
+
+## Tumores a s'istòmagu
+
+In Italia ogni annu sunt 12.000 sos casos de tumores a s'istomagu. Custa est una maladia chi oe podet essere curada, finas si sa preventzione abarrat sa "cura" prus segura. Custu est sun chi narant unos 8.000 espertos chi oe e cras si reunint in Bartzellona pro su Cungressu mundiale subra de sos tumores gastro-intestinales. Su Presidente de s'Assotziu italianu de oncologia , Roberto Labianca at naradu chi in Italia su tumore a s'istomagu est sa de tres causas de morte pro tumore, e chi bi nde morit unos 15.000 ogni annu e cun unu numeru prus artu de mortes pro sos omines. Oe pero, s'impinnu de sos oncologos e de sa chirca sunt de meda importu, finas si b'at meda de istudiare pro resessire a podere prevennere custa maladia. Totu sos istudios cunfirmant chi su cancaru a s'istomagu est cajonadu, unu pagu, finas dae su mandigu ricu de nitratos e dae un'alimentatzione povera de frutora e de ortaliscia. Faghet male finas sa sigareta e su bibere meda: totu cosas chi s'omine podet controllare isse matessi.
+
+Pro curare custa maladia ateros progressos sunt istados fatos finas dae sa chirca farmacologica: est istada aprovada dae s'Autoridade europea de sas meighinas una molecola noa pro sa fase avantzada de su tumore. Custa molecola agiudat a cumbatere mengius custa zenia de cancaru. S'importu de custa molecola est istadu isperimentadu dae un'istudiu internatzionale chi at esaminadu 445 casos. A custa isperimentatzione s'Italia at dadu unu agiudu meda mannu cun s'Oncologia medica de Regio Emilia e ateros 5 tzentros. S'istudiu at isperimentadu chi in sos patzientes cun sa maladia, sa cura normale de chemioterapia e una chemioterapia fata cun sa molecola noa, dant resurtados diferentes ca s'agianta de custu elementu nou illonghiat su tempus de supraviventzia de su malaidu.[_len]_
+
+
+## Materiales malos leados dae sos bestires
+
+Ágatha Ruiz de la Prada, Antonio Pernas, Jocomomola e ateros istilistas ispagnolos noidos meda, ant mustradu, in un' isfilada de moda chi b'est istada in Madrid, sas creatziones esclusivas issoro, fatas cun s'impreu de materiales chi non tenent sustantzias nocivas,e gasi ant aderidu a sa campagni de Greenpeace _'Moda sin Toxicos' _chi at pedidu a s'Unione Europea de eliminare sos compostos prus perigulosos. Sunt medas, sas sustantzias potentzialmente perigulosas impreadas in sos materiales tessiles, che a su prumu, nickel, cromo IV, arilammine, e formaldeide. In sos meses chi benint s'Unione Europea devet votare sa legislatzione noa subra de sa chimica cun s'acronimu inglesu Reach, chi prevedit s'obbrigu de sustituire sas sustantzias perigulosas cun ateras prus seguras. Sas lobbys de sa chimica in Bruxelles ant fatu un'opositzione forte meda a Reach, in s'interi ateras aziendas ant giai istudiadu custa normativa bidende un'oportunidade pro s'impreu de materiales prus bonos pro sos omines. [_rpt_]
+
+
+## Temperaduras prus bassas
+
+Sas temperaduras prevididas pro su Sud paret diant abarrare galu gasi pro carchi die, ma a pustis sa diminutzione de su calore chi at giai tocadu su Nord si diat devere allargare finas a su restu de sa Penisula, faghende prus pagu basca. Custas previsiones sunt sas chi fiant isetende dae dies e dies italianos meda. Ma si a un'ala su calore diat minimare, a s'atera b'est su perigulu de su tempus malu chi semus bidende cun temporadas, grandine e chi est tenende efetos graves meda ca cando custu tempus malu sighit pro dies caentes meda est causa de disastros. In su Venetu gente meda, unas trinta pessones, est abarrada ferta propiu pro curpa de una trumba de aera in su trevigianu. In s'ateru cabu de sa Penisula imbetzes, un'autotrasportadore est mortu de su tropu calore chi l'at fatu bennere unu malore.[_len_]
+
+
+## Est nàschida sa delincuèntzia noa in Sardigna
+
+Su sardu non ricatat prus ma sunt creschende sos isrobatorios e sos atentados in sas tzitades.Est su chi narat una chirca fata dae s'Universidade de Tatari, sa prima a pustis de s'inchesta de sa cummissione parlamentare de su 1972.
+
+A su chi paret sa criminalidade in Sardigna est mudende meda e non si dat prus cara a tzertos codighes che a su barbaritzinu.
+
+S'evolutzione de sa criminalidade est istada manna meda e in pagu tempus, non s'agatat prus su balente ma fiotu de ascamiles de tzidade.
+
+Cunforme a sa situatzione natzionale in Sardigna b'at duas castas de crimines chi sunt in majoria: sos atentados e sos omitzidios. E si in antis custos crimines si bidiant su bonu in Barbagia como sos logos interessados dae custas situatziones sunt de prus mescamente in sa fassa costiera otzidentale.
+
+Sunt mudados finas sos pruites de sos omitzidios, non b'est prus sa vindita ma si ochiet pro chistiones de pagu importu.
+
+Sa provintzia de Nugoro est su logu in ue b'at prus atentados su 52 %, imbetzes sa comuna est sa de Terranoa.
+
+De custos atentados su bonu abarrant sena iscobertos.
+
+A s'urtimada paret chi sa manera delincuentziale betza siet galu bia prus cun sa forma chi no ateru, e imbetzes sa modernizatzione at batidu una manera noa.
+
+E semus leende sa peus cosa de s'una manera de bivere e de sa modernizatzione.
+
+Custu su chi narat sa chirca de s'universidade de Tatari. [_grs_]
+
+
+## A pustis de José Bové, in galera un'àteru militante anti-OGM
+
+Sa Corte de Apellu de Orleans at cundennadu a duos meses de presone a Jean-Emile Sanchez, porta-paraula de sa Confederation paysanne, e a duos meses cun sa cunditzionale e milli euros de multa peromine ateros militantes anti-OGM pro aere isperdidu campos de trigu muriscu modificadu geneticamente in su dipartimentu de su Loiret in su 2004 e in su 2005.
+
+A pustis de Jose Bove, cundennadu a bator meses de presone in su 2005 in Tolosa, Jean-Emile Sanchez est su de duos militantes anti-OGM chi intrat a galera.
+
+"Est una detzisione politica e non de zustitzia. Amus a sighire a protestare de cada manera" at naradu Sanchez.
+
+Sa Corte de Apellu at cambiadu sas detzisiones de su tribunale de Orlenas chi a sa prima aiat liberadu sos 49 imputados reconnoschende·lis "sa cunditzione de netzessidade" de s'atzione issoro.
+
+Custa prima sententzia fiat cunsiderada dae sos ecologistas e dae sos grupos anti-OGM comente sa prima bintoria de sos militantes in antis de sos tribunales.
+
+Ma sa procura e sa sotziedade americana agrochimica "Monsanto", mere de sos terrinos isperdidos, fiant recursos in apellu pedende penas prus severas pro sos imputados e narende chi sas atziones de sos militantes non fiant indispensabiles pro sarvare nen pessones nen benes.
+
+Su Cussigiu de Istadu at reconnotu chi "sos imputados non podent narrere chi non teniant ateras maneras de protestare" e los at cundennados.
+
+Sos de sa sotziedade Monsanto ant decraradu chi sunt cuntentos chi "siat istadu reconnotu su deretu a sa chirca e a s'innovatzione pro s'agricultura frantzesa", imbetzes Sanchez e sos ateros militantes anti-OGM ant naradu chi ant a sighire a gherrare e ant a recurrere in Cassatzione. [_sbs]_
+
+
+## Bruxelles cheret gherrare contra a sa penùria de òrganos in Europa
+
+Sa Cummissione Europea at propostu una consulta pubblica pro determinare cale siat sa megius manera de parare fronte a sa penuria de organos, chi ochiet cada die prus de deghe euopeos chi tenent bisongiu de unu rene o de unu figadu.
+
+"Est tempus de cumprendere cales sunt sas atziones de leare a dae in antis in Europa pro contribuere a assegurare unu tantu de organos bastante a garantire sa salude de totus", at naradu in unu comunicadu Markos Kyprianou, commissariu europeu de sa salude.
+
+Oe bi sunt pagu prus o mancu 40.000 patzientes in sas listas de isetu pro su trapiantu de organos in Europa, e belle deghe de custos morint cada die ca no ant agatadu s'organu chi lis bisongiait. Sa pertzentuale de mortalidade de malaidos isetende unu trapiantu de coro, de figadu e de prumone podet arribare finas a su 30%.
+
+Bruxelles at singialadu finas sa disparidade intre de sos Istados de sa Comunidade Europea pro su chi pertocat su numeru de donadores de organos: 34,6 donadores pro unu millione de abitantes in Ispanna, 13,8 in su Regnu Unidu, 6 in Gretzia e 0,5 in Romania (chi at a fagher parte de sa Comunidade in su 2007 o in su 2008).
+
+"Sa raridade e sa distributzione diseguale de sos organos favorint sa pratica amorale e illegale de su traficu de sos organos umanos" at decraradu Kyprianou.
+
+Sa Cummissione at duncas propostu solutziones pro megiorare custa situatzione, narende chi bisongiat chi bi siat una coordinatzione prus bona intre sos Istados de sa Comunidade (normas de calidade e de segurantzia, registros europeos de trapiantos, regulas craras pro su trasportu de sos organos, etz.), ma at propostu finas una consulta aberta a totus in su situ Internet de sa Cummissione, pro iscoviare cales sunt sos probemas prus mannos ligados a su donu de sos organos. [_sbs_]
+
+
+## Simpòsiu africanu subra de sa biodiversidade
+
+In su mese de lampadas in Antananarivo b'est istadu unu simposiu africanu de importu mannu subra de sa biodiversidade.
+
+A custu simposiu ant addoviadu 350 delegados de 40 paisos africanos e organizatziones internatzionales medas, chi ant esaminadu comente sa biodivesidade de s'Àfrica podet agiudare a reduire sa povertade, a binchere sas maladias e a megiorare sa bida de milliones de pessones in totu su continente africanu.
+
+A pustis de chimbe dies de traballu est istada pubblicada una decraratzione finale chi narat chi sa tutela de sa biodiversidade est un'obrigu pro totu sos paisos africanos. Cunforme a su chi narat sa decraratzione, sa crisi de s'Africa benit dae sa siccagna, dae sas carestias e dae s'amministratzione isballiada de sos guvernos; est pro custos males chi sos africanos ant devidu emigrare cara a s'Unione Europea.
+
+Mancari chi bi siant istados milliardos de dollaros de finantziamentos, in Àfrica est aumentende non petzi su tassu de povertade ma finas sas maladias che a s'AIDS e sa malaria.
+
+400 milliones de Africanos, e mescamente sos abitantes subsaharianos, campant dae sos produtots de sos padentes. Su continente tenet una biodiversidade de importu mannu siat faunistica siat vegetale, calicuna de custas variedades est peculiare de s'Àfrica e est minetzada de estintzione (650 mammiferos, pugiones e anfibios).
+
+Sa decraratzione sutaliniat chi si devet tutelare sa biodiversidade pro reduire sa povertade e favorire s'isvilupu de s'Àfrica, si devent restaurare sos sistemas ecologicos, sarvende mescamente sos padentes de sas costas, sos terrinos umidos, sas mangrovias e sos estuarios. [_sbs_]
+
+
+## Belle chimbe milliones de analfabetas in Sudàfrica
+
+4,7 milliones de Sudafricanos sunt analfabetas totales, et 4,9 milliones sunt analfabetas funtzionales, at naradu su ministru de s'Educatzione Natzionale de su Sudafrica, Naledi Pandor.
+
+Custos datos sunt istados istabilidos dae unu comitadu ministeriale chi deviat definire sa megius manera pro minimare s'analfabetismu in custu paisu de 46,6 milliones de abitantes.
+
+Pandor at naradu chi at a destinare pagu prus o mancu 82 milliones de dollaros pro eliminare s'analfabetismu totale e s'at a ocupare a pustis de s'analfabetismu funtzionale.
+
+Su programma chi at ammaniadu at a durare chimbe annos, dae su 2007 a su 2012, e at a tennere s'obietivu de dare un'educatzione de base a sos analfabetas totales chi s'agatant mescamente in sas provintzias de Kwazoulou Natal, Cap-Oriental e de Limpopo, in ue prus de unu millione de pessones non sunt andadas mai a iscola. [_sbs_]
+
+
+## Sa malària ochiet 320 Ugandeses cada die
+
+Sa malaria ochiet a furriu de 320 pessones cada die in Uganda: l'ant naradu unu grupu de espertos de sa salude chi si sunt addoviados in Kampala pro una cunferentzia de duas dies subra de custa maladia.
+
+Sos espertos ant sutaliniadu in custu addoviu chi sa malaria abarrat unu de sos problemas sanitarios prus graves in totu su mundu, ca est sa causa prus manna de mortalidade pro sos pitzinnos.
+
+S'addoviu fiat organizadu dae s'Universidade Makerere e dae s'Universidade de sa California, ant leadu parte finas s'_African Malaria Network Trust_ e su _Programa de monitoragiu de sa malaria in Uganda._
+
+70 delegados de una bintina de paisos africanos, americanos e europeos ant discutidu subra de sa chirca e su cuntrollu de sa malaria e subra de su tema "biologia moleculare e immunologia pro s'isvilupu de su vatzinu contra a sa malaria". [_sbs_]
+
+
+## Javier Marías elèghidu membru de sa Real Academia Española
+
+S'eletzione est istada fata cun una votatzione ebbia, cosa rara meda a parrere de su segretariu de s'istrutzione, Guillermo Rojo. S'academia est cuntenta de s'incorporatzione de Marias ca est un'iscritore e un'autore connotu in biddas meda. Sa candidatura de Marias est istada presentada dae Gregorio Salvador chi nd'at sutaliniadu sa personalidade literaria e su prestigiu, e at naradu chi sos libros suos sunt interessantes meda, che a pro esempru _I domini del lupo_, chi est su primu chi at iscritu e pubblicadu in su 1971. In su 1995 at binchidu su premiu "Fastenrath" de sa _Real Academia Española_ pro _Domani nella battaglia pensa a me_, ma no est s'unicu_. _In terra istrangia est unu de sos iscritores prus connotos e sos libros suos sunt istados traduidos in ateras limbas. Finas s'annu passadu Marias fiat istadu propostu comente candidadu ma isse no at chertu ca in s'academia bi fiat su babbu e duos Marias fiant tropu: non li pariat giustu de bi faghere parte finas a cando biviat su babbu.[_vmn_]
+
+
+## Testimòngiu de intzidente istradale andat in presone pro àere testimoniadu in bascu
+
+Asier Basabe est istadu cundennadu a ses meses de presone, at perdidu su deretu de essere eleghidu, e devet pagare sas ispesas de su protzessu. Su crimine? Testimongiu in unu protzessu pro intzidente de machina. In su 2000 a s'edade de 38 annos aiat bidu duas machinas in un'iscontru in una carrera a curtzu de Bilbao. Bator annos a pustis sa corte de giustitzia de Bilbao l'at cramadu comente testimongiu. Issu cheriat testimoniare in sa limba sua, su bascu, sa limba ufiziale de sa comunidade autonoma basca. Sigomente pero sa giustitzia est semper controllada dae Madrid, su giuighe l'aiat naradu chi deviat faeddare in ispannolu o serviat unu tradutore. Tando Basabe aiat naradu chi s'intendiat umiliadu de essere cunsideradu un'istrangiu in s'Istadu suo e aiat sighidu a cherrere testimoniare in bascu sena unu tradutore. Su giuighe cunsiderende custu cumportamentu che a unu crimine l'aiat cundennadu: isse si deviat presentare pro firmare onni 15 dies in Gernika ma at naradu chi no atzetaiat e pro custu nche l'ant postu in presone. A su protzessu l'ant cundennadu a ses meses pro disobedientzia a sa corte de giustitzia. Sa comunidade basca at protestadu contras custa detzisione
+
+Su portaboghe de su Guvernu bascu at naradu chi sa detzisione est contras sos deretos afirmados in sa Costitutzione, chi ponet s'Ispagnolu e su Bascu comente limbas ufitziales , e narat chi totu sos tzitadinos tenent sos matessi deretos cara de s'amministratzione e chi nemos podet essere discriminadu pro sa limba chi impreat.****
+
+Su problema no est sa testimonia sena un'interprete ma su giuighe chi non connoschet una de sas duas limbas. A parrere de su portaboghe de su grupu Giustitzia in Bascu, chi traballat pro megiorare s'mpreu de sa limba basca in sa giustitzia, nudda est istadu fatu pro garantire sos deretos de sos tzitadinos e no est beru chi sa limba basca si podet faeddare in sas cortes. [_gbc_]
+
+_[>Eurolang]_
+
+
+## Intervista a Fiorenzo Toso
+
+Bastat a leghere pagas paginas de su libru nou de Fiorenzo Toso subra de sas limbas de s'Europa, e deretu benint a conca unu muntone de pregontas de faghere a s'autore.
+
+Professor Toso, su libru suo cunfirmat sa diferentziatzione manna a livellu etnicu e linguisticu de su Continente nostru. Custa pluralidade de populos e de culturas ostaculat a sa fine sa chirca de una identidade europea comuna, o si podet rivelare pro nois comente unu puntu de fortza?
+
+«Su problema est s'interpretatzione giusta e sa gestione de custa pluralidade. Èssere sardos o frisones sena devere rinuntziare a essere italianos o olandesos nos podet imparare a essere italianos o olandesos sena rinuntziare a essere europeos. Su panorama linguisticu europeu est una risorsa e unu serbatoiu de "diversidade" culturale mannu a beru, chi devet essere valorizadu propriu pensende a una ridefinitzione e ristruturatzione de un'identidade europea comuna».
+
+Ma esistit a beru una identidade europea comune, prus manna de sas diferentes identidades natzionales e regionales? Partende dae sa variedade etnica e linguistica chi voste at esaminadu, est possibile arribare a una definitzione comuna de Europa? E ite cheret narrere "essere europeu"?
+
+« Amin Maalouf in unu sagiu balidu a beru at iscritu chi s'identidade est unu fatu intimu e plurale, chi naschet dae su patrimoniu de esperientzias chi cada unu de nois fraigat in sa bida sua: mi nde paret birgongia ogni bia chi intendo calicunu chi pigat in cussideru e tenet comente bandera un'aspetu ebbia de s'"apartenentzia" etnica, linguistica e culturale sua. Personalmente deo so europeu, mediterraneu e italianu e, sena rimediu, ligure genovesu, sena chi bi siat contradditzione intre custas definitziones. Si finas voste est de acordu chi siat possibile custu, tando cheret narrere chi est implitzita sa risposta subra de su chi intendo pro su essere europeu e pro identidade europea comune».
+
+Voste at descritu sa realidade de sas minorias istoricas presentes in su Continente. Ma sos flussos migratorios de oe sunt faghende naschere comunidades linguisticas noas. Sas limbas de sos migrantes comente interagint cun su territoriu in ue bivent? Si bidet una tendentzia complessiva, unu protzessu evolutivu tipicu de sa limba extraeuropea trapiantada como in Europa?
+
+«Su problema est difitzile meda e diferente dae su chi pertocat sas minorias chi istoricamente s'integrant in su panorama linguisticu e etnograficu europeu: in custu casu su problema abarrat su de preservare e atualizare cantos importantes de sa pluralidade nostra; imbetzes in su casu de sos flussos migratorios noos bi podent essere cada borta bisongios de integratzione e progetos de valorizatzione de idiomas e culturas noos. Tocat a averguare si in su tempus custos idiomas noos podent bogare raighinas e devennere issos matessi parte de su patrimoniu europeu comunu. A ogni manera at a tocare a peswsare a un'identidade continentale noa, in ue sas minorias betzas e sas noas tengiant sa possibilidade de bivere in armonia. Pro custu sas responsabilidades de s'iscola e de s'universidade sunt mannas a beru».
+
+E dae parte de sas istitutziones europeas sunt atuende una politica de tutela e promotzione pro sas limbas de sos immigrados in s'Unione?
+
+«Bi sunt provedimentos chi pertocant mescamente sa didatica. Pero paret chi siat prevalente su bisongiu de s'integratzione: e custu non balet petzi pro sa Ue ma finas a livellu de cada Natzione. Sa Frantza, pro faghere unu paragone, reconnoschet s'arabu dialetale intre sas "langues de France": finas in cue pero sa tendentzia generale abarrat sa de s'assimilatzione linguistica. Si partit dae su presupostu, giustu, chi s'aprendimentu de sa limba de su Paisu ospitante cunsentat oportunidades sotziales prus mannas. Custu podet essere finas beru pero est pessende gosi chi in Italia amus "suitzidadu" sos dialetos e sas limbas de sas minorias, cumprendende a pusti chi teniant unu balore culturale mannu e un'importantzia pedagogica in intro de sos protzessos de formatzione e aprendimentu de repertorios plurilingues».
+
+Pro su chi pertocat sa situatzione italiana, voste at esaminadu s'impostatzione de sa Lege natzionale (n. 482, del 1999) chi tutelat sa limba e sa cultura de sas minorias linguisticas de su territoriu nostru (s'albanesa, sa catalana, sa germanica, sa greca, s'islovena, sa croata, sa frantzesa, sa francu-proventzale, sa friulana, sa ladina, s'otzitana e sa sarda). Cale sunt sos resurtados produidos dae s'atuatzione de custu provedimentu legislativu?
+
+«Tocat a ammentare galu un'atera borta chi sa lege italiana est fata male: naschet dae presupostos betzos, mescamente pro su chi pertocat sa definitzione unificante e discriminante de su cuntzetu de limba minoritaria (dae su tedescu istandard a sos dialetos proventzales de su de Cuneo) e de minoria (acomunende situatziones sotziulinguisticas diferentes meda intre issas, dae sa majoria etnica altoatesina, tutelada e connota meda a sas minorias croatas miseras de su Molise). Impreende criterios discutibiles at lassadu a terra minorias de importu mannu che a sos Zingaros, sos Tabarchinos e sos Galloitalicos de sa Sitzilia. At finas legitimadu su sovertimentu de su panorama linguisticu italianu, cun s'agiudu de amministratziones comunales chi faghiant a binchidas de pare pro decrarare sas comunidades issoro apartenentes a una minoria o a s'atera, sena si curare meda de sa realidade dialetale, isperende gosi de otennere finantziamentos. Ma custa no est sa manera de tutelare sas limbas minoritarias o su deretu de sos chi las faeddant de las podere impreare pro partetzipare a sa bida sotziale e tzivile de sa Natzione, comente aiat isperadu Tullio De Mauro. Mancat una lege-cuadru chi pighet in cussideru sa totalidade de sos impreos linguisticos traditzionales in Italia e siat integrada cun provedimentos "ad hoc" pro sos casos particulares».
+
+Comente istant de salude totu cussos dialetos non cunsiderados dae sa Lege 482 e duncas abarrados sena tutela peruna? S'impreu issoro est caladu o sunt galu vitales?
+
+«Su regressu de sas limbas de minoria est unu datu presente, francu casos particulares, in totu sos cuntesos regionales italianos: e sa Lege 482 no est istada pessada pro modificare custa tendentzia, chi non podet essere cambiada mancu dae provedimentos analogos, ma podet cambiare solu si cambiat sa boluntade de sa gente chi impreat sas limbas. B'at pero prus gente meda chi s'interessat a su patrimoniu linguisticu, e custu, si s'escludent sas istrumentalizatziones politicas, est normale in su cuadru de una ridefinitzione individuale de su sentidu de apartenentzia nostru, a pustis de sa crisi de ateros sugetos de identificatzione colletiva (sos partidos, sas ideologias) e in sa confusione de sos protzessos de globalizatzione».
+
+Un'urtima pregonta subra de su progetu de riforma costitutzionale respintu dae su referendum cunfirmativu. Sa _devolution_ chi previdiat, diat aere promovidu o allupadu sa richesa de sos patrimonios linguisticos regionales?
+
+«S'Italia est istrana: diat cherrere creare su federalismu tzedende cuotas de podere istatale a sas istitutziones locales, ma custu si narat detzentamentu amministrativu non federalismu. Una proposta debile, comente cussa respinta in su referendum coladu, diat aere allupadu sas esigentzias de autolegitimatzione de sos poderes locales: duncas diamus aere bidu naschende una limba lombarda o sitziliana istandard, ma custu non diat aere agiuadu sa salude e valorizatzione de su patrimoniu linguisticu lombardu o sitzilianu». [_bmr_]
+
+(intervista de Gianpiero Comolli www.unita.it)
+
+
+## "Lingue d'Europa"
+
+_Autore_: Fiorenzo Toso
+_Editore_: Baldini e Castoldi
+_Data de publicatzione_: 2006
+_Collana _: I saggi
+_Casta_: Linguistica
+_Isbn_: 88-8490-884
+_Paginas _: 206
+_Preju_ : 17,50 euros
+
+Sunt 24 sas limbas reconnotas comente ufitziales in intro de sos Istados de s'Unione Europea. E a custu numeru mannu a beru s'agiunghet unu muntone de limbas minoritarias, dialetos e variantes locales chi costituint patrimoniu culturale e identitariu fundamentale de totu sas populatziones chi las faeddant: comente si faghet a s'orientare in intro de custu panorama linguisticu gosi mannu? Sa domo de imprenta «Baldini Castoldi Dalai» publicat oe unu libru chi pro sa prima borta in Italia pintat unu cuadru craru e cumpretu de sa realidade etnicu-linguistica de s'Europa: "Lingue d'Europa". Sa pluralidade linguistica de sos paisos europeos intre tempus coladu e presente (pp. 206, Euro 17,50). Autore de custu bellu biagiu glotologicu e etnograficu intre sos populos e sos idiomas de su Continente nostru est Fiorenzo Toso chi - a pustis de s'esordiu fatu cun chircas dialetologicas subra de s'area ligure dae ue benit isse (Toso est naschidu in Arenzano in su 1962) - imparat in s'Universidade de Ùdine e est liberu dotzente de Filologia Italiana in cussa de Saarbrucken. In su cumintzu su libru tenet unu sagiu introdutivu chi ispricat in manera crara chi sa chistione linguistica europea non podet essere separada dae sa de s'apartenentzia etnica e natzionale. Est a narrere chi tocat a si cunfrontare cun sa pluralidade etnografica europea e cun sas tensiones politicas chi custa at causadu e sighit a causare: rivendicatziones autonomistas e irredentistas, su bisongiu de amparu de sas limbas minoritarias, tensiones intre sos Istados egemones e istitutziones locales, istrategias glotopoliticas noas pro s'Unione europea...
+
+Su volumene sighit esaminende a pilu piticu sas particularidades idiomaticas, culturales e politicas de cada Natzione europea. Pro cada Istadu agatamus una descritzione pretzisa de sa situatzione linguistica sua, dae sa limba ufitziale a sos idiomas minoritarios, finas a s'individuatzione de sas problematicas politicas naschidas dae sa dialetica intre istitutziones e realidades locales. Manna e interessante a beru est sa parte dedicada a s'Italia chi presentat un'studiu pretzisu de sas variedades regionales e est pretzedida dae duas relatziones subra de sa limba natzionale e de sas politicas linguisticas chi s'Istadu italianu at elaboradu dae s'epoca de s'Unidade a como. Pessadu comente unu manuale, su testu de Toso est indispensabile pro sos istudiosos, ma finas unu traballu galanu e discansosu de leghere pro chie si siat tengiat interessu pro su labirintu linguisticu europeu. [_bmr_]
+
+
+## Saharawi: arribados a Fiumicino 250 pitzinnos
+
+Custu mangianu in s'aeroportu de Fiumicino est incumintzada s'operatzione agasagiu pro sos pitzinnos e sos piseddos chi arribant dae sos campos profugos de su Saharawi, chi ant a passare sas ferias in Italia. Cun su coordinamentu de s'Assotziu Natzionale Solidariedade cun su Populu Saharawi, su primu grupu de 250 pitzinnos est isbarcadu cun unu bolu charter de s'Air Algerie dae Algeri e at agatadu s'agasagiu de assotzios e familias meda, dae totu s'Italia, chi ant isseberadu de los retzire, in linia cun unu programma de solidariedade chi sighit oramai dae binti annos.
+
+S'assistentzia a s'arribu est istada garantida dae su personale de Aeroporti de Roma. Dae oe finas a s'8 de triulas nd'ant a arribare ateros, pro unu totale de 515 pitzinnos, dae sos 8 a sos 12 annos. Cun issos, onni deghe pitzinnos, est arribadu un'acumpangiadore mannu. Intre sos assotzios ativos amentamus "Crescere insieme" de Pontedera, "Elouali" de Bologna, "Kabara Lagdaf" de Modena, "Roma accoglie i bambini Saharawi" de Roma e "Bambini senza confine" de Napoli. Su Lazio at a retzire prus de 60 pitzinnos: non petzi familias de Roma e de sas biddas a curtzu, ma finas de Gerano, Olevano Romano, Percile e Subiaco, totus biddas de su comprensoriu de sa comunidade montana de s'Aniene.
+
+In su tempus de permanentzia sos pitzinnos saharawi ant a essere bisitados dae dotores, pro essere seguros chi istent bene: calicunu tenet maladias particulares, che a sa tzeliachia. Si nd'ant a tennere bisongiu, ant a essere curados e alimentados cun unu dieta isseberada pro s'edade issoro. [_sch_]
+
+
+## Deretos a sos istràngios
+
+"Sos deretos de sos pitzinneddos e de cussos prus mannos chi sunt de origine istrangia e chi istant in Italia devent essere garantidos". Sunt propiu s'Unicef e sa Caritas italianas chi ant pedidu a sas autoritades natzionales e locales de si cunfrontare subra de custu argumentu. In su cunvegnu "Essire dae s'invisibilidade" chi est istadu fatu in Roma, ambas organizatziones internatzionales ant sutalineadu s'importu de sa netzessitade de superare sa discriminatzione chi devent aguantare sos minores in sa bida de ogni die. Segundu su Presidente de s'Unicef italiana, Antoni Sclavi, e cussu de sa Caritas, Vittorio Nozza, custu cunvegnu devet servire a aberrere sa de duas fases de s'impignu de custas organizatziones pro agiudare s'infantzia istrangia in Italia, una fase chi cheret s'agiudu de sas istitutziones. In antis tocat a faghere un'istudiu de totu sos giovanos e de comente custos sunt rispetados in sa bida issoro cuotidiana. Petzi gasi est possibile a praticare politicas chi non causant issas matessi tzertas formas de discriminatzione e chi agiudant custa gente a nche essire dae custa cunditzione. [_len_]
+
+
+## 2006-'07, 500 mìgia alunnos istràngios
+
+In cabudanni in sas iscolas italianas b'ant a essere unos 500 migia pitzinnos sena sa tzitadinantzia italiana. Sunt in aumentu sos alunnos de sas iscolas superiores, chi arribant a unos 100 migia, finas si sunt sas iscolas primarias sas chi tenent prus istrangios. In s'annu iscolasticu chi est finidu como, sos istudentes extracomunitarios fiant unos 430 migia, cando deghe annos a oe fiant petzi 50 migia, difatis est propiu in custos urtimos annos chi est aumentadu su numeru de custos istudentes. In sos primos postos bi sunt sos pitzinnos albanesos, marochinos, rumenos e tzinesos, ma finas sos chi arribant dae sa ex Jugoslavia. Segundu cantu narat Vinicio Ongini, de s'ufitziu pro s'integratzione de sos alunnos istrangios de su Ministeriu de s'istrutzione, in Italia s'est creende una situatzione diferente dae sa de su restu de s'Europa, e non petzi ca s'Italia est galu a su cumintzu in su caminu de sa multicultura, ma finas pro sa lestresa chi su Paisu nostru at tentu in custu ambitu e pro sa variedade de sa gente istrangia. B'at prus de 180 logos dae ue arribant custos istudentes e s'area geografica cun sa pertzentuale prus arta de istudentes istrangios abarrat su Nord-Est. Intre sos 100 migia chi in cabudanni s'ant a iscriere a sas superiores, s'80% at a isseberare sos istitutos tecnicos e professionales( in custas iscolas si prevident allievos meda marochinos, cando sos pagos chi s'iscrient a sos litzeos sunt pitzinnos de s'est europeu). Su perigulu, segundu Ongini, de custa situatzione est chi cando b'at cuntzentratzione meda de immigrados in un'istitutu o in una matessi classe, si potzant creare iscolas-ghetto e duncas carteris-ghetto. Si si cunfrontat puru sa situatzione iscolastica de sos italianos cun sa de sos istrangios, si bidet chi sos extracomunitarios agatant in sas iscolas dificultades meda e chi su 25% de issos abbandonant sos istudios.[_len_]
+
+
+## Sa rivista de sos pitzinnos estonianos imprentada in sa limba Võro
+
+"Taheke"(isteddu minore) est sa rivista prus betza pro sos pitzinnos in Estonia, imprentada pro sa prima bia in su tempus de sos sovieticos in su 1960 e sa prima versione in Voro in su mese de Freargiu de su 2005 . Taheke tenet comente letores, sos pitzinnos intre 5-10 annos e est leghida meda in sos asilos. In sa rivista b'at contigheddos e
+poesias ma finas fumetos, istorieddas, giogos, incastros e contos medas pintados dae sos pitzinnos matessi. Una pagina est dedicada a sas noas de su mese. S'editore at tentu s'idea de imprentare sa rivista a pustis de aere bidu s'esitu de sas cantzones in limba Voro in sa gara in eurovisione in su 2004.
+Sa limba Voro est una limba Finno-Ugrica non reconnoschida in manera ufitziale, est faeddada in s'Estonia meridionale. E sos linguistas traditzionales la cussiderant che unu dialetu estonianu. Semper e cando est impreada o petzi connoschida dae unas 70.000 pessones, chi sunt pro sa prus parte bilingues.
+Mancari chi b'apat apidu unu giornale "Uma Leht" in limba Voro leghidu dae prus pessones e imprentadu duas bias a su mese, non b'at perunu giornale o rivista pro sos minores.In "Taheke" b'at contos iscritos siat dae iscritores famados siat dae istudentes chi istudiant sa limba Voro in iscola comente materia facultativa. Sa majoria de sos artistas e illustradores sunt de sas biddas chi faeddant sa limba Voro.
+Sa rivista est distribuida intre sos istudentes de su primu annu e a sos chi istudiant sa limba in iscola. Su progetu est finantziadu dae unu programma de su guvernu estonianu, "Lounaeesti keel ja kultuur"(limba e cultura de s'Estonia meridionale).[_gbc_]
+
+
+## Passigheddos pro sas limbas minoritàrias in sa Repùbblica Tzeca
+
+In un'intervista su segretariu diretore de su Cussigiu Natzionale Tzecu pro sas Limbas Minoritarias, Andrej Sulitka, at naradu chi sos cambiamentos legislativos chi b'ant a essere in sa Republica Tzeca ant a pertocare sa protetzione de sas limbas minoritarias. Mancari chi s'Atu pro sas Limbas Minores siat coladu in su 2003, sas leges non sunt istadas finas a como aplicadas ca sas amministratziones non fiant galu brontas.Unu de sos cambiamentos at a essere s'aplicatzione de s'Atu e s'ateru s'abolitzione de su divietu de ponnere sos numenes de sa topografia e sa signaletica amministrativa in duas limbas.Cando sa Republica Tzeca est naschida, in su 1918, fiat unu de sos Istados Europeos prus multilingues. Tzecos e Islovacos fiant su 56% de sa populatzione e, intre sos Tzecos, 1/3 de sa populatzione faeddaiat su Tedescu, imbetzes sa majoria de s'Islesia orientale su polacu. In prus tedescos medas o Iddisch faeddaiant s'ebraicu e a pustis s'islovacu e su Romani. In sa parte islovaca Ungheresos e Rutheniasos fiant sa majoria. A pustis de sa segunda gherra mundiale sa situatzione
+at cambiadu. Sos ebreos e zingaros sunt istados catzados, gosi puru sos tedescos, e sos ateros sunt istados custrintos a una assimilatzione linguistica e culturale. Sa minoria Islovaca est como sa prus manna, pero est sa prus pressada ca su tzecu e s'islovacu sunt limbas afines. E ite at fatu su guvernu tzecu pro bardare sa limba e s'eredidade culturale islovaca, mescamente in custu mamentu in ue sos giovanos chi non lu faeddant sunt in creschida? Su segretariu de su diretore de su cussigiu de sas minorias natzionales at rispustu chi "b'at leges e regulas meda chi permitint s'impreu de sa limba islovaca a su matessi livellu de su tzecu gasi in s'ufitzialidade comente in sas atividades culturales. Non b'at perunu interessu in proponnere s'islovacu in iscola, sos progetos finas a como no ant tentu esitu". [_gbc_]
+
+
+## Su guvernu gallesu pedit s'impreu de sa limba issoro in Brussèl
+
+Luego amus a intendere faeddare su gallesu, a su nessi ufitzialmente, in sas istitutziones europeas si sas negotziatziones ant a tennere esitu a pustis de sa rechesta de su guvernu gallesu sa chida colada . Su Cussigiu est discutende sa detzisione de sos Ministros de sos Afares Èsteros europeos subra de sa possibilidade de impreare ateras limbas in sas relatziones cun sas istitutziones europeas, cun riferimentu mescamente a su gallesu cun su guvernu de su Regnu Unidu e cun sas istitutziones europeas. In custa manera su gallesu at a essere impreadu in sos interventos in su Cussigiu de sos Ministros e in sas sessiones plenarias de sa Reunione de sas Regiones (CoR); sa posta a su CoR e a su Cussigiu at a essere in gallesu e sa legislatzione europea bortada in gallesu, at a essere imbiada a su Cussigiu europeu pro la ponnere in sos artzivos.
+Su Ministru pro sa cultura, s'isport e sa limba gallese, Alun Pugh, at naradu chi"custu est un'ateru passu in antis. Sa limba gallesa est una de sas limbas prus betzas in Europa e est unu deretu de sos tzitadinos podere currespondere cun s'EU in ambas limbas natzionale".
+"Si sa proposta at a essere atzetada sos costos de sas tradutziones ant a essere pagados de su guvernu europeu."
+Pero custa solutzione at a essere in cuntrastu cun cussa fata pro sos catalanos, bascos e galitzianos in ue est s'Istadu Ispagnolu su chi pagat e non sos guvernos.[_gbc_]
+
+
+## Travelkids: ispetzialistas de biàgios cun pitzinnos
+
+S'operadore _Travelkids_ chi si ocupat de biagios mannos de familias cun pitzinnos at registradu un'ocupatzione totale de sas pratzas pro su Kenya, Egitto, Costa Rica e Tailandia, chi ant istudiadu una formula familiare noa pro biagiare cun pitzinnos in totu su mundu, acumpangiados dae ghias-animadores chi los faghent disaogare. S'operadore de su grupu _Bestours_ aiat otentu sutzessu meda durante su segundu annu de traballu, bendende biagios pro grupos de 25 pessones cun pitzinnos, chi incruiant finas atividades che a giogos pro sos prus minores gratzias a sa tutela de professionistas. Sa cumpangia de biagios at asseguradu chi un'ateru obietivu de _Travelkids_ est educare e isvilupare s'interessu pro sa natura, su rispetu e sa connoschentzia de ateras formas de bida e de cultura. Pro custu motivu s'impresa collaborat cun s'_ONG Intermon Oxfam_. _Travelkids_ chircat de resorvere sas netzessidades de sos clientes suos pro biagiare cun sos figios.[_vmn_]
+
+
+## Il vento di Kabul. Cronache afghane
+
+_Editore_: Baldini Castoldi Dalai
+
+_Data de publicatzione_: 2006
+
+_ISBN_: 888490960
+
+_Paginas_: 367
+
+_Preju_: 14,88 euros
+
+S'Afghanistan est intradu in manera prepotente meda in sas bidas de sa populatzione a pustis de s'atacu a sas Turres Gremeddigas e paret unu casu risoltu e archiviadu. Ma non s'ischit si b'at a essere paghe e istabilidade.
+
+Sa Domo Bianca lu cunsiderat unu modellu de "democratzia de esportatzione". Mancari bi siant sas fortzas armadas de sa Nato, sos urtimos meses sunt istados sos prus malos dae su 2001. Sos talebanos si sunt organizados un'atera borta e paret chi membros meda de grupos terroristicos de Al Qaeda si nche sunt andende dae s'Iraq.
+
+It'est sutzessu in custos chimbe annos e comente est cambiada sa bida de sos afganos?
+
+Su libru tratat de unu biagiu in Afghanistan in su 2006, de su cumintzu de sa gherra a su terrorismu e sa ruta de su regime talebanu. Sa Ferrario contat sos addovios cun sos abitantes e cun sas feminas chi peri oe sunt postas in presone e acusadas de adulteriu o de si nche fuire dae domo issoro.
+
+Unu biagiu pro cumprendere pro ite sa paghe e s'istabilidade non si connoschent in sa terra chi at ospitadu a Osama Bin Laden.
+
+In totu sas provintzias bi sunt sos americanos e sos surdados de sa Nato, ma sos kamikaze sunt creschende, una realidade noa custa, chi non bi fiat in sos ateros annos de gherra in totu s'istoria afgana. S'Afghanistan dipendet dae sos agiudos internatzionales; est semper su produitore prus mannu in su mundu de opiu e como est ricu finas de armas. Sa libertade de istampa esistit petzi in teoria, ma sos giornalistas non podent mai violare perunu printzipiu sacru de s'Islam.
+
+Dae sa riflesione apassionada de sa Ferrario naschet su ritratu de s'Afghanistan comente unu casu non resortu. Un'Istadu in ue su cuntzetu de democratzia est postu in discussione dae sas traditziones de una sotziedade tribale.
+
+
+## Sa manovra de su Guvernu
+
+Cando fiat istada fata Ministru, sa Turco aiat garantidu su nono a sa presentzia de sas meighinas in sas butegas. Segundu su chi aiat naradu issa, sas apoticarias diant devere devennere semper de prus unu presidiu de su Servitziu sanitariu natzionale, pro garantire sa continuitade assistentziale e pro podere dare sas noas giustas a sos tzitadinos. Propiu pro custu motivu, Turco sighiat a narrere su nono a sas meighinas in sas butegas. Contra a su chi issa aiat semper decraradu, sa manovra atzetada dae su Guvernu de tzentrusinistra at liberalizadu su cummertziu de sos meditzinales de bancu in sas butegas. Sa matessi Turco chi in antis fiat contra a custa cosa, a pustis de custa detzisione de su Guvernu at naradu chi issa est de acordu cun custa initziativa ca garantit sa cuncurrentzia, sa cumpetitividade e sa liberalizaztzione de tzertos setores produtivos.[_len_]
+
+
+## Isole: scritture letterarie, momenti d'Ogliastra
+
+B'at un'iscritora, naschida in Biddanoa ma trapiantada in Irlanda, chi no at ismentigadu s'isula de sa pitzinnia sua. Si narat Rina Brundu Eustace e in custas dies coladas est torrada a sa bidda sua pro sa festa de Santu Basile pro presentare s'urtimu traballu chi at fatu, su libru «Isole: scritture letterarie, momenti d'Ogliastra». Su libru est un'omagiu a sa provintzia naschida como e a sa terra sua chi, mancari bivat a largu meda, issa ammentat semper cun istima manna. Rina Brundu definit s'opera sua "Sa prima antologia de sa provintzia noa de Ogiastra" e in intro de custa antologia issa bestit sos pannos de regista e dassat a sos autores de sos contos chi cumponent su libru, sa parte de protagonistas, francu pro un'articulu iscritu dae issa matessi subra de Giovanna Mulas, iscritora nugoresa, chi bivet giai dae annos in Lanuse e chi s'autora descriet comente "unu pessonagiu atipicu de su panorama literariu italianu".
+
+Su libru est unu biagiu in su tempus e in s'ispatziu. Ma est finas un'invitu a si firmare a pessare torra a su tempus coladu, cussu antigu meda e cussu prus a curtzu. Gasi agatant logu in "Isole" un'istoria, contada dae Luciana Cannas, de s'alluvione chi su 6 de nadale de su 2004 aiat mortu duas pessones e destruidu domos e carreras in Biddamanna e Biddanoa.
+
+In s'antologia, sunt tratados finas sos argumentos de sa limba sarda e sa provintzia noa, de su disigiu de autonomia de Biddanoa e de s'ammentu de un'isoperu de sos annos '50, trascritu in sardu dae sos pitzinnos de s'iscola media, cun s'agiudu de su professore Salvatore Seoni.
+
+
+## Dae sas iscolas de Nùgoro a s'Europa pro imparare sos giogos antigos
+
+Prus de 700 pitzinnos de sas iscolas de sa provintzia ant leadu parte a su progetu de su 2005-2006 "La mia terra, l'Europa", finantziadu cun su Por Sardigna pro sa gherra contra a s'abandonu iscolasticu. Ùndighi iscolas de sa provintzia de Nugoro, prus sos tzirculos didaticos de "Furreddu" e "Calamida"; sos litzeos linguisticu-sientificos e sos istitutos comprensivos de Fonne, Mamujada, Gavoi, Orane, Orgosolo, Orune e Otzana.
+Paris cun sas iscolas una chimbantina de insignantes e una chentina de babbos e de mamas chi ant torradu a proponnere sos giogos de cando fiant pitzinnos.
+Sos istudentes ant isseberadu, comente temas, sos chi pertocant sas mascaras de su carrasegare tradizionale barbaritzinu, sos murales, sa limba sarda, sos produtos tipicos.
+Temas chi ogni grupu at proponnidu in campu europeu, isseberende de faghere unu biagiu de istudiu in unu Paisu de s'Ue. Est agradeschidu meda su traballu "Tilicherta", curadu dae su tzirculu didaticu de "Furreddu". Otanta pitzinnos de sas tertzas elementares ant traballadu in sas atividades de laboratoriu ligadas a sos impreos e traditziones de sos giogos antigos in sa Barbagia, atualizende∙los in su cuntestu globale de sas comunidades de sos paisos europeos e de su mundu.
+Intre sas ateras atziones fatas in laboratoriu: ispetaculos etno-musicales de sa memoria, cantos, ballos sardos. Operatziones chi ant permitidu su gemellagiu cun ateras iscolas de su continente.
+Sos otanta pitzinnos de sas tertzas de su tzirculu "Furreddu" sunt istados ospitados in Ayaccio, in Corsica, dae paritzas familias realizende un'iscambiu de esperientzias umanas e sotziu-culturales de importu mannu. [_spn_]
+
+
+## Sardigna-Belarus:
+
+Sighit s'atividade istadiale de su Tzentru de Agregatzione Russofonu "Rednoe Slovo" de sa comunidade immigrada dae sos paisos de s'est Europeu e mescamente s'Ucraina, sa Russia, sa Bielorussia, sa Kirghisia e sa Moldova. Sa biblioteca russofona (s'unica in Sardigna, una de sas pagas in Italia), s'est irrichida de ateros volumenes (romanzos, manuales, sagios) in limba russa chi s'ant a podere leare in prestidu gratuitu. Gratzias a su sistema satellitare nou s'ant a podere bidere 5 canales tv russos, 9 canales ucrainos e unu canale bielorussu.
+Cun su sustentu de su CSV ˝Sardegna Belarus˝, in prus, cumintzat in triulas su Programma ˝La Sardegna incontra la comunita russofona˝ dedicadu a sa comunidae manna immigrada de sos paisos de s'est europeu. In programma una serie de gitas pro connoschere sa Sardigna, bisitas a sas aziendas de importu mannu de su setore eno-gastronomicu pro iscoberrere su tziclu produtivu de custos produtos sardos antigos, pro permitere cussa connoschentzia de s'entroterra a bias pagu connotu finas dae sos immigrados chi istant oramai dae paritzos annos in aterue pro traballu. In sas gitas s'at a faghere finas unu gemellagiu intre immigrados a pitzinnos bielorussos ospites de su progetu Chernobyl Tzitadinos de su Mundu Onlus. Unu mamentu de addoviu chi at a permitere a sos pitzinnos de connoschere s'isula tramite sos traballadores immigrados, mescamente feminas, chi propiu pro podere mantennere sa familia issoro in sa patria, traballant in Casteddu e in Sardigna dassende sos figios issoro a sos parentes. [_spn_]
+
+
+## Somàlia: Ua detzidit imbiu fortzas de paghe
+
+S'Unione africana (Ua) at detzididu de imbiare na fortza de paghe a Somalia. Sos capos de sos 53 paisos aderentes ant adotadu a s'unanimidade, in sa capitale de su Gambia, una risolutzione chi previdet s'imbiu a Somalia de unu contingente militare pro istabilire torra sa paghe in su paisu e favorire su dialogu intre su guvernu provisoriu e sas Cortes Islamicas. "Amus detzididu chi s'Unione africana leet su controllu de sa situatzione in Somalia", at riferidu su presidente de s'organitzatzione, Denis Sassou Nguesso, pretzisende chi s'Ua "at a dare totu s'apogiu a su guvernu ad interim e at a favorire su dialogu internu in Somalia". S'Ua at finas atzetadu sa dimanda de s'Onu de allonghiare finas a sa fine de su 2006 su mandadu de sa missione militare sua in su Darfur, at ispricadu Nguesso. Su mandadu de su contingente Ua in sa regione de su Sudan diat a essere finidu su 30 de santugaine, pro lassare su logu a una fortza de paghe de sas Natziones Unidas, ma su capu sudanesu Omar Hassan al-Bashir at negadu a sos cascos biaitos de intrare a Sudan._[sch]_
+
+
+## Kola Boof violentada dae Bin Laden
+
+### 03-07-2006]
+
+### Secuestrada e violentada pro ses meses dae Osama Bin Laden. Est cantu narat sa famada iscritora afroamericana Kola Boof, chi cheret faghere de custa aventura sa trama de un'ispetaculu de televisione de sa Nbc. Naschida cun su numene de Naima Bint Harith in Sudan, orfana dae pitzinna e adotada dae unu militare americanu, est devennida famada in su 1995 cun su libru feminista "La carne e il diavolo", chi, publicadu in arabu, l'at causadu sa fatwa de cundenna dae su tribunale islamicu de Karthum. Oe est cojuada e tenet duos figios, bivet in unu ranch in foras de Los Angeles. Kola Boof at riveladu a su New York Post de aere fatu un acordu cun sa Nbc pro iscriere sos copiones de carchi puntada de s'ispetaculu "Days of Our Lives"(Dies de sas bidas nostras); una at a essere autobiografica e at a contare comente est finida cun Bin Laden.
+
+### S'istoria incumintzat in su 1996 in Marrakesh, in Marocu. Issa est seida in unu ristorante cun unu giogadore de pallone sudanesu chi li faghet sa corte candode repente paritzas guardias de su corpus de Osama Bin Laden si acurtziant e nche catzant su cumpangiu. Sa femina resessit a si nche fuire e a arribare a s'albergu; Osama pero la sighit a chircare e sa note matessi intrat in s'aposentu e la violentat. Dae tendo Kola Boof si trasformat in s'iscraa de su sessu de Bin Laden chi la impresonat pro ses meses in sas domos suas in Marocu, francu siat su martis siat sa giovia, chi issu dedicat a pregare.
+
+### "So istada una pecadora, fia disisperada, tenia gana e devia faghere carchi cosa" amentat s'iscritora devennida simbulu de sas feminas afroamericanas. "Isco bene ite cheret narrere a essere violentada, a dormire cun un omine petzi pro su dinare, a tennere pellitzias e diamantes". Osama Bin Laden, difatis, li at fatu regalos medas: bestires de seda, diamantes mannos, duas domos chi tenet finas oe (una fatoria in su Kenya e un'apartamentu in Sud Africa). "Est istada una cosa orribile a bivere cun issu, galu oe timo chi mi chergiat ochiere".
+
+### Medas, pero, pessant chi su contu non siat beru e chi chergias petzi balangiare milliardos de dollaros dae da Nbc. Sa duda naschet dae carchi particulare de s'autobiografia: chi Osama a s'ispissu faeddaiat male de sa mama, cando s'ischit chi l'est ligadu meda e chi li piaghent sas pilindoradas ma issa tenet sos pilos nieddos. Non s'ischit galu chi at a interpretare su ruolu de Bin Laden; su de sa Boof est istadu giai dadu a s'atora Kristian Alfonso.[_sch_]
+
+###
+
+### > www.lastampa.it]
+
+###
+
+
+## Contra a s'osteoporosi frùtora e birdura meda
+
+Pro sas feminas mannas chi tenent dae 60 a 83 annos e chi sunt sas chi sufrint de osteoporosi prus de totu, est netzessariu chi mandighent duas bias tantu sa cantidade de frutora e de birdura chi est consumada generalmente. Custu estde importu mannu ca custos alimentos diant aumentare sa parte minerale de sos ossos, una cosa chi diat essere importante finas pro sos giovanos. Custa noa est su resurtadu de una chirca fata dae Susan A.Lanham-New pubblicada in su 2006, in su numeru 83 de su Giornale Americanu de sa Nutritzione clinica. S'Italia, segundu sa Coldiretti est su Paisu de'Unione Europea cun su numeru prus mannu de pessones chi cun prus de 65 annos tenent sa maladia de s'osteoporosi (18,3% a cunfrontu de s'11,4% de s'Irlanda e de su 15,7% de su Regnu Unidu) e segundu sa Lega Italiana Osteoporosi sunt 4 milliones sas pessones cun custa maladia, e de custas, 3 milliones sunt feminas. S'istudiu chi est istadu fatu dimustrat su ligamene intre su consumu de sa frutora e de sa birdura e sa salude de sos ossos, un'istudiu fatu subra 212 giovanos(16-18 annos), 90 feminas(23-37 annos) e 134 pessones prus mannas e betzas(60-83 annos). In sos giovanos e in sos antzianos sa chirca at dimustradu chi sa frutora e sa birdura podent tennere u'efetu positivu in su chi formant sos minerales de sos ossos e in particulare pro s'ischina e su femore, e finas si cheret galu istudiadu bene, paret chi diant faghere bene sa vitamina C de ateros antiossidantes de frutora e birdura. Sos chi ant fatu custa chirca pessant chi sos resurtados devant agiudare su consumu de custos alimentos in sos giovanos chi nde mandigant pagu ma finas in sos prus betzos. In s'Unione Europea nessi su 40% de sas feminas e su 13% de sos omines, a pustis de sos 50 annos ant carchi fratura pro curpa de sa debilesa de sos ossos.[_len_]
+
+
+## Sardigna prima in sa tutela de sos tzetàtzeos
+
+Sas zonas protetas de sa Sardigna sunt sas reinas de "Sas banderas de sos delfinos 2005" de su Cts. Sos resurtados de s'indagine de annu coladu fata in 22 localidades de sas marinas italianas ant produidu una classifica chi premiat s'impignu in sa tutela de s'ambiente. Sas primas de custa classifica sunt sas localidades sardas, cumintzende cun su parcu de S'asinara e de sa Madalena e sighende cun Villasimius e s'Isula de Malu Bentu. Tando si sunt distintas sa Sitzilia e sa Toscana ca faghent progetos meda pro su mare siat sientificos siat pro nde mustrare sas carateristicas
+a su restu. In Sitzilia mescamente in Lampedusa bi sunt faghende progetos Life, imbetzes in Toscana b'at atentzione meda pro su _Santuario dei Cetacei_ e pro creare un'osservatoriu a posta pro custa chistione. Non sunt postas bene meda Latzio e Campania chi a su chi narat Stefano De Marco, vitzepresidente natzionale de su cts, patint su traficu de sas naes mancari s'interessent meda de sa chistione. S'urtima de totu est sa Calabria chi est cumintzende su caminu pro sarvare sas marinas." Sa pisca professionale arriscat de essere una minetza manna pro sos tzetatzeos, amus pero atzapadu collaboratzione dae sos piscadores" narat Irene Galante biologa marina.[_grs_]
+
+
+## Sa Cummissione europea contra a s'Itàlia
+
+Sa Cummissione europea at detzisu de protzedere contra a s'Italia pro bator infratziones de sa normativa comunitaria chi pertocant sa tutela de sa salude umana e de s'ambiente. Tres casos faghent riferimentu a sa gestione no adeguada de sos refudos. In su de bator, imbetzes, sas autoridades italianas no ant esaminadu su bisongiu de faghere valutatziones de impatu ambientale pro duos caminos noos in Milano. In duos casos sa Cummissione cheret deferire s'Italia a sa Corte de giustitzia europea, imbetzes in sos ateros duos casos est pro imbiare unu parrere motivadu (segunda fase de su protzedimentu de infratzione) pro informare s'Italia chi, si sa chistione de sas infratziones no at a essere risorta a lestru, s'at a faghere intervennere sa Corte de giustitzia.
+
+Stavros Dimas, Cummissariu europeu de s'Ambiente, at naradu: "Si non sunt gestidos in cunditziones de segurantzia sos refudos podent costituire una minetza pro sas pessones e pro s'ambiente. Ispero chi s'Italia potzat risorvere sos problemas chi amus agatadu. In prus, est importante a faghere una valutatzione adeguada de sos progetos de infrastruturas, a manera de evitare o minimare sos efetos negativos pro s'ambiente.[_lmr_]
+
+
+## Sigaretas
+
+S'istudiu americanu fatu dae s'Iscola de Meighina de s'Universidade de Pittsburgh at delusu s'illusione de chie at semper isseberadu sas sigaretas cun pagu nicotina e catrame cun s'isperu de resessire in antis a non pipare prus. A pipare lebiu paret chi diat essere prus perigulosu chi non a isseberare sas sigaretas prus fortes. Custu istudiu americanu at fatu una chirca cunsiderende sas abitudines de unos 12 migia pipadores de Ultraotzeanu; sos sientziados ant bidu chi pro chie pipat lebiu, a agabare custu vitziu devenit prus dificultosu: sa possibilidade de dassare sa sigareta est belle su mesu de chie pipat prus forte. Sos motivos de custu resurtadu sunt pro cumintzare sa cunvintzione chi a pipare lebiu fatzat prus pagu male. 1/3 de chie preferit sas lebias (unos 30 milliones de istadunidensos mannos) isseberat custas sigaretas ca creent de minimare sos perigulos pro sa salude issoro. Imbetzes, sos chircadores, de acordu cun s'Istitutu natzionale de su Cancru, narant chi su perigulu de custa maladia comente finas de ateras, est su matessi pro cale si siat casta de sigareta chi si pipet. In prus chie pipat sigaretas legeras faghet tiradas prus profundas propiu pro soddisfare su bisongiu chi tenent de nicotina. Sa chircadora Hilary Tindle narat de sa netzessitade de prus informatzione subra de custa cosa, de importu meda in sos Istados Unidos, ca si in Europa una lege at eliminadu dae sos pachetos de totu sas marcas de sigaretas paraulas che a "light" o "mild", in America paraulas gasi, chi trampant sa pessone, sunt galu permissas.[_len_]
+
+
+## Andat male s'addòviu de su Wto in Ginevra
+
+No est andada bene sa riunione de sos ministros de su Wto, s'Organizatzione mondiale de su cummertziu, cunvocada in Ginevra pro sarvare su Doha Round. S'atera die, sos ministros ant rinuntziadu a pustis chi pro tres dies, a su chi paret, no ant fatu ateru chi dare ognunu a s'ateru sa responsabilidade de custas dificultades. In sa cunferentzia istampa est istadu naradu chi non b'at progressos, chi sos collochios sunt in crisi, ma chi b'at galu s'isperu de arribare a un'acordu. S'obietivu est de agatare un'acordu intro de custu mese, at naradu Roberto Meregalli, de s'Osservatoriu subra de su Wto.
+
+"Su chi si pessat est de resessire a agatare un'acordu intre sos ses Paisos prus importantes (IUA, Ue, Brasile, Ìndia, Giapone, Nuova Zelanda in duas chidas, e de lu faghere atzetare in ateras duas chidas a su restu de s'organizatzione" - narat Meregalli. "Si no at a essere gasi at a essere impossibile a agatare un'acordu intro de s'istade e custu diat essere unu dannu mannu a beru", at decraradu su cummissariu europeu a su Cumertziu Èsteru, Peter Mandelson. "Sas cosas prus importantes ant a devere essere fatas intro de custu mese" - at sighidu Mandelson. Difatis, a sa fine de su mese de triulas s'at a faghere un'ateru addoviu intre sos 149 cumponentes de su Wto._[lmr]_
+
+
+## S'arga informàtica
+
+Su perigulu nou pro s'incuinamentu ambientale si narat _e-waste. _Cudda arga informatica chi cada borta at a finire in sa cantina o in su sostre. ismentigada in mesu a su pruere, e finas chi funzionat galu. Custu est su resurtadu de sa calentura de su consumismu tecnologicu, sa lestresa de sostitutzione de su portatile betzu o de su telefoneddu cun s'urtimu modellu essidu in su mercadu chi at a essere semper prus potente, esteticamente bellu e finas prus baratu. Si podent bidere_ _visores betzos o protzessores abbandonados a cutrzu a su cassonete de s'arga: custu at a essere unu gestu de intziviltade dannosu meda pro su praneta. Su problema de s'arga hi-tech est destinadu a arribare a proportziones preocupantes meda, pro sos volumenes chi creschent (est istadu istimadu chi unos 30 milliones de pc, cun una durada de unos duos annos, ant a essere imbolados cada annu in s'America, ma custu discursu podet essere fatu finas pro sas baterias de sos telefoneddos de sos italianos). E tocat a tennere in cunsideru finas sa perigulosidade de sos componentes de sos dispositivos eletronicos che a su mercuriu, su prumu, su cadmiu etc... e ateras sustantzias dannosas chi devent essere lassadas a tesu meda dae sas discarrigas. Pro resorvere custu problema, cando pessamus de comporare un'aparechiu nou, podimus torrare su betzu a su rivenditore, chi lu devet valutare e a pustis ricunsignare a sa dita chi lu produit. O si podet batire su pc in sa pratzedda ecologica de sa comuna ue si bivet. _[rpt]_
+
+_[repubblica.it]_
+
+
+## Emigrados:
+
+"Studiare in Sardegna" est su numene de su progetu chi at permitere a 14 pitzinnos de origine sarda de colare un'annu in sas iscolas superiores de Casteddu imparende sa limba e sa cultura de s'Italia e de sa Regione nostra afortende sos ligamenes cun s'isula. S'initziativa promovida dae s'assessoradu regionale de su Traballu e dae su Cunvitu natzionale istatale Vittorio Emanuele II de Casteddu at a interessare sos residentes in sos paisos europeos in ue b'apat Tzirculos e Assotzios de sos emigrados: Belgiu, Frantza, Germania, Inghilterra, Olanda, Ispagna e Isvitzera.
+In s'annu iscolasticu 2006-2007 ant a essere dadas duncas 14 borsas de istudiu: sos istudentes seletzionados ant a essere ospitados in su Cunvitu natzionale o dae familias inditadas dae su matessi cunvitu. Sos pitzinnos chi ant a istudiare pro un'annu iscolasticu (ma si previdet chi at a sighire pro ateros duos annos) in sas iscolas superiores de Casteddu, ant a podere frecuentare sos litzeos, sos istitutos tecnicos e sos professionales.
+Pro ogni paisu europeu interessadu a su progetu ant a essere leados duos istudentes (una pitzinna e unu pitzinnu) intre sos 14 e sos 17 annos chi connoscant unu pagu sa limba italiana.
+Sas dimandas cherent presentadas (o imbiadas in racumandada a/r) intro de su 31 de triulas de su 2006 a su Cunvitu Vittorio Emanuele II, carrera de Cesare Pintus 09100, Casteddu.
+Su testu de su bandu de cuncursu si podet abaidare in su situ de sa Regione Sardigna. [_spn_]
+
+
+## "Studiare in Sardegna"
+
+"Studiare in Sardegna" est su numene de su progetu promovidu dae s'Assessoradu de su Traballu, formatzione professionale, cooperatzione e seguresa sotziale de sa Regione Autonoma de sa Sardigna, in collaboratzione cun su cunvitu natzionale istatale "Vittorio Emanuele II" de Casteddu.
+
+Custu progetu pertocat totu sos istudentes de origine sarda, chi tengiant un'edade intre sos 14 e sos 17 annos, residentes in sos Paisos europeos in ue bi siant tzirculos e assotzios de immigrados (Belgiu, Frantza, Germania, Inghilterra, Olanda, Ispagna e Isvizera), e tenet comente finalidade sa de imparare a custos pitzinnos sa limba e sa cultura italiana e sarda, e de afortire sos ligamenes cun sa Sardigna.
+
+"Studiare in Sardegna" previdet s'atributzione, tramite bandu de cuncursu, de 14 borsas de istudiu pro s'annu iscolasticu 2006-07, cun sogiorno de sos alunnos in su cunvitu natzionale e/o in familias seletzionadas dae su cunvitu matessi, pro sa frequentzia de un'annu iscolasticu (rinnovabile pro ateros duos annos) in sas iscolas medias superiores de Casteddu pro sas areas iscolasticas de indiritzu umanisticu (litzeos), tecnicu (agrariu, cummertziale, industriale) e professionale (alberghieru, nauticu).
+
+Pro cadaunu de sos 7 Paisos europeos cuinvoltos in su progetu ant a essere seletzionados 2 partetzipantes, 1 pitzinnu e 1 pitzinna.
+
+Sa dimanda de ammissione a su cuncursu e sa documentatzione relativa s'ant a devere presentate intre de su 31 de triulas a: Convitto nazionale Vittorio Emanuele II° Via Cesare Pintus 09100 CAGLIARI. Pro ateras informatziones, e-mail:
+
+segreteria.alunni@convitto.cagliari.it [bmr]
+
+
+## Salude:
+
+In sas feminas chi tenent intre 60 e sos 83 annos, chi sunt sas prus sugetas a s'arriscu de osteoporosi, addopiende sas cantidade de frutora e ortalitzia mandigada diat acreschere de su 5 pro chentu su contenutu minerale osseu, ma resurtados positivos si otenent finas cun sos pitzinnos.
+Est custu su resurtadu de sa chirca - narat Coldiretti - fata dae Susan A. Lanham-New de su Centre for Nutrition & Food Safety de s'University of Surrey, Guildford, United Kingdom e publicada in su N.83 de s' American Journal of Clinical Nutrition, de lampadas de su 2006.
+S'Italia - narat s'assotziu de sos cultivadores diretos- est su paisu de s'Unione Europea chi tenet pessones meda de prus de 65 anni malaidas de osteoporosi (18,3 pro chentu contra a 11,4 pro chentu de s'Irlanda, e su 15,7 pro chentu de su Regnu Unidu) e cunforme a sa Lega Italiana Osteoporosi sunt 4 milliones sas pessones malaidas; 3 milliones sunt feminas. S'istudiu at verificadu su ligamene intre su cunsumu de frutora e ortalitzia e s'istadu de salude ossea cun riferimentu a sos contenutos minerales in grupos anagraficos diferentes formados dae 212 pitzinnos (chi tenet intre sos 16 e sos 18 annos), 90 giovanos (chi tenent intre sos 23 e sos 37 annos) e 134 pessones mannas o antzianas (chi tenet intre sos 60 e sos 83 annos). In sos giovanos e in sas pessones antzianas - narat sa Coldiretti - est istadu bidu chi sa frutora e s'ortalitzia podent tennere un'efetu positivu pro su chi pertocat su contenutu de minerales de sos ossos mescamente pro sa colunna vertebrale e s'ossu sacru e, finas si su mecanismu cheret verificadu, su contenutu de vitamina C de ateros antiossidantes ispetzificos de s'ortofruta parent tennere un'efetu positivu.
+Sos autores de s'istudiu pessant chi siant resurtados chi devent animare sa gente e mescamente sos giovanos a mandigare frutora e ortalitzia. In s'Unione Europea - congruit sa Coldiretti - a su nessi su 40 % de sas feminas e su 13% de sos omines, colados sos 50 annos leant fraturas cajonadas dae sa debilesa de sos ossos. [spn]
+
+
+## Sa coalitzione de sas fèminas de Sèrbia e de Kosovo
+
+Sa Rete de sas feminas kosovaras e sas Feminas in nieddu de sa Serbia si sunt unidas in una Coalitzione patzifista pro intervennere in sos negotziados subra de s'istatus de su Kosovo. Sa Coalitzione faghet riferimentu a sa risolutzione 1325 de s'Onu subra de su ruolu de sas feminas in sos protzessos postbellicos.
+
+Sa Coalitzione at pubblicadu dae pagu su primu comunicadu suo faeddende de sos negotziados subra sa protetzione de su patrimoniu culturale. Su comunicadu sutaliniat chi sas autoridades de sa Serbia e de su Kosovo non ant leadu in cunsideru sa risolutzione 1325 de s'Onu, chi pedit a sos guvernos de faghere partetzipare sas feminas a sos protzessos postbellicos, e informat chi sa Coalitzione at detzisu de cumintzare negotziados parallelos. Est sa prima bia, in sos urtimos bindighi annos, chi ant formadu una coalitzione intre duas organizatziones de sa Serbia e de su Kosovo. Su primu addoviu intre sa coordinadora de sa Rete de sas feminas kosovaras Igbala Rogava, e sas rapresentantes de sa Feminas in nieddu, Stasa Zajovic, Jovana Vukovic e Vera Markovic est istadu fatu in su mese de martzu de ocannu in Belgrado pro allegare de sa situatzione politica de sa Serbia, de sa segurantzia, de sa paghe in sa regione e de sa partetzipatzione de sas feminas a custu protzessu.
+
+In cussa riunione ant allegadu de sa collaboratzione issoro pro su tempus benidore: riuniones in paris, mesas tundas, cumprensione femminista de s'importantzia de sa segurantzia, partetzipatzione de sas feminas a su fraigu de sa paghe, organizatzione de negotziados parallelos de sas feminas in ue ant a essere cummentadas e crtiticadas sas positziones e sas conclusiones ufitziales (serbas e kosovaras) de sos grupos de negotziatzione. [_lmr_]
+
+
+## CTS Ambiente:
+
+Bator amministratziones de sa costa de sa Sardigna sunt intre sas prus impignadas de Italia in sa tutela de sa biodiversidade, de sos tzetatzeos e in sas atividades de sensibilizatzione pro su chi pertocat sa gestione e sa cunservatzione ambientale. Portu Turre pro s'isula de s'Asinara, su parcu natzionale de s'Artzipelagu de Sa Madalena, Villassimius pro s'area marina proteta de Capu Carbonara, s'area marina proteta penisula de su Sinis-Ìsula de su Mal di ventre in provintzia de Aristanis sunt istadas premiadas cun bator (Asinara) e tres delfinos (sas ateras areas), chi currispondent a balutatziones intre s'otimu e su bonu, in s'editzione de su 2005 de sa campagna "Il Veliero dei Delfini", promovida dae su Cts Ambiente, in collaboratzione cun su ministeriu de s'Ambiente e cun su cumandu generale de sas capitanerias de portu.
+In sa de tres editzione de s'initziativa, chi at fatu tapa in sas localidades de sas costas de Italia e chi at a essere torrada a faghere custa istade, sunt istados dados cuestionarios partzidos in chimbe partes a sas amministratziones bisitadas pro balutare s'interessu issoro pro su chi pertocat su rispetu de s'ambiente, sa presentzia de ispetzies protetas, s'impatu de su traficu nauticu e de sa pisca professionale. Sa Sardigna est sa regione prus impignada sighida dae sa Toscana, cun bator localidades premiadas cun tres e duos delfinos (Portu Ercole, Portu Santo Stefano, Portoferraio, Portu Azzurro), dae su Latziu (cun s'area marina de Ventotena, Gaeta, Ponza e Tzivitavecchia) e dae sa Sitzilia, cun ses localidades signaladas: Lampedusa pro s'area marina proteta de sas Pelagie, Favignana, Mazara del Vallo, Capo Murro, Pantelleria e Catania. [spn]
+
+
+## Regione: lege noa pro sa limba friulana
+
+Sa Giunta regionale, in s' urtima seduta, at costituidu su grupu de traballu incarrigadu de predisponnere unu disignu de lege pro su chi pertocat sa limba e sa cultura friulana. Su provedimentu at a cambiare sa lege regionale 15/96, como in vigore, amerende cumpetentzias noas leadas in s'interi dae sa Regione subra de sas limbas minoritarias.
+Faghent parte de su grupu de traballu: Pier Carlo Begotti (coordinadore), Bojan Brezigar (segretariu), William Cisilino, Licio De Clara, Rosalba Perini, Carlo Puppo e Federico Rossi. [spn]
+
+
+## Isòperu de su fàmene in sos IUA contra a sa gherra in Iràq
+
+"4th of July: Troops Home Fast" est su titulu de s'isoperu de su famene in dae in antis de sa Domo Bianca oe, die de sa festa de s'Indipendentzia americana. S'isoperu est fatu pro pedire chi sas tropas si ritirent deretu dae s'Iraq e pro ammentare mortos e fertos de sa gherra e de s'ocupatzione. At a partetzipare Cindy Sheehan puru, sa "mama paghe" americana, paris cun ativistas, veteranos de sa gherra in Irak e familiares de militares. Intre sos partetzipantes peri su Tenente Ehren Watada, dae su 22 de lampadas su primu ufitziale americanu a si refudare pubblicamente de andare a Iraq e sa mama sua, Carolyn Ho. Ant a partetzipare a custa initziativa 1500 tzitadinos americanos, personagios de s'ispetaculu, cumponentes de su Cungressu, veteranos, musitzistas, iscritores e religiosos. In tzitades americanas meda s'ant a faghere manifestatziones de solidariedade cun sas pessones chi sunt manifestende in dae in antis de sa Domo Bianca. In ateras partes meda de su mundu sunt in programma manifestatziones analogas cun isoperu de su famene, mescamente in Germania, Irlanda, Ecuador e in Italia in Firenze e in Roma. [_lmr_]
+
+
+## Tzina-Itàlia
+
+Su Ministru Alfonso Pecoraro Scanio oe in Pechinu at inauguradu sa "Chida birde Sino-Italiana", chi diat essere sa chida de un'agiudu intre s'Italia e sa Tzina pro sa protetzione de s'Ambiente e pro s'Isvilupu Sustenibile chi s'at a concruere su 7 de triulas. Su calendariu previdet initziativas meda ue ant a essere narados sos resurtados tentos dae su programma cumintzadu in su 2000 chi at bidu su Ministeriu de s'Ambiente e de sa Tutela de su Territoriu paris cun sas istitutziones tzinesas faghende progetos meda pro su monitoragiu e sa gestione de s'ambiente. Sos progetos realizados finas a oe sunt 57, e sunt istados fatos dae unu grupu italo-tzinesu cun sa sede in Pechinu e in Shanghai cumpostu dae prus de 60 espertos. Sos progetos sunt istados fatos subra de argumentos meda, dae sa protetzione e su mantenimentu de sas risorsas naturales a sa gestione de sas risorsas idricas, dae sa valorizatzione de s'arga a s'isvilupu de sas fontes rinnovabiles, dae sa pianificatzione urbana a sa protetzione de s'ambiente in sas zonas poveras, a sa protetzione de sa biodiversidade e a sa gestione de sos padentes. Ogni progetu est istadu fatu segundu sos obietivos e sos programmas de sas Cunventziones e de sos Protocollos de sas Natziones Unidas. Sos resurtados ant a essere presentados in 7 seminarios tematicos e in una sessione plenaria dedicada a sos efetos de custa esperientzia. At a bennere inauguradu finas unu padillione italo-tzinesu eco-efitzente, realizadu cun sas tecnicas italianas in s'Universidade Qinghua de Pechinu, e s'at a bidere sa posta de sa prima preda de su Ministeriu de s'Ambiente Tzinesu nou. Pro sos progetos realizados finas a oe sunt istados impreados186 milliones de euros. Pro nde testimoniare s'esitu, s'annu coladu su Guvernu tzinesu at assignadu su Premiu Internatzionale pro sa sientzia e sa tecnologia a Corrado Clini, chi est su diretore generale de su Ministeriu de s'Ambiente e de sa Tutela de su Territoriu.[_len_]
+
+
+## Àera cunditzionada
+
+Cun s'aera cunditzionada tocat a istare atentos a sos problemas respiratorios chi podet causare e a s'isprecu de s'energia. Tres motivos chi nos podent cumbinchere a impreare megius s'aera cunditzionada, sunt chi non nos devet causare malores, chi devimus istare atentos a sas bulletas de sa lughe e chi totu paris podimus cuntribuire a s'istraviu energeticu de s'Istadu. Custu est su chi at naradu su Ministru de sa salude Livia Turco, rispondende a una litera chi est istada pubblicada in su setimanale Republica Salude subra de s'aera cunditzionada. Segundu issa, s'aera cunditzionada est un'agiudu de importu mannu pro istare megius cando b'at calore ca megiorat sa cunditzione de sa pessone e duncas in unu postu de traballu agiudat sa produtividade. A s'atera ala pero, un'impreu malu de custa podet dare problemas a sa salude e a s'economia energetica de s'Istadu: est istadu istudiadu un'aumentu de sintomos de sa respiratzione che a sa rinite, ma podet causare finas mamentos de disagiu cando si colat dae logos chi tenent una temperadura diferente meda intre issos. Propiu pro custu, su Ministru de sa Salude at elencadu unos cussigios pro un'impreu prus bonu de s'aera cunditzionada. Issa at naradu de serrare ghennas e bentanas cando custa est in funtzione; de ponnere s'aera a una temperadura chi siat petzi 3-4 grados prus bassa de sa esterna; de no impreare s'aera cando non b'at nemos e istare atentos a innetare semper sos filtros de su machinariu pro chircare de non faghere acumulare fungos chi a pustis si perdent in s'ambiente.[_len_]
+
+
+## Su Parlamentu europeu aprovat s'impreu de sas limbas coufitziales de s'Ispagna
+
+Su Parlamentu - integradu cun su presidente Jose Borrell e finas cun sos 14 vitzepresidentes - at aprovadu s'impreu de sas limbas coufitziales in sa comunicatziones de s'istitutzione cun sos tzitadinos. Totu custu est istadu detzisu in una votatzione apretada de sos vitzepresidentes, chi si sunt divisos a metade: 7 votos in favore e 7 contrarios, duncas est agabada cun su votu de calidade favorevole de Jose Borrell. Totu sos vitzepresidentes de su partidu populare europeu (PPE), ant votadu contra, ma su restu de sos grupos politicos ant votadu in favore. Pro more de custa detzisione sos tzitadinos bascos, catalanos, valentzianos, baleares e galitzianos ant a podere imbiare petitziones e iscritos a su Parlamentu Europeu in sas limbas coufitziales e los ant a rispondere in sas matessi limbas. In sa matessi manera, ant a essere rubricados in sas paginas web de custa istitutzione sos atos de codetzisione intre su Parlamentu e su Cussigiu. Sas tradutziones las at a faghere s'Eurocamera in deretura chi las at a imbiare a s'istadu Ispagnolu. [_gpd_]
+
+
+## Sa Benetton at regaladu a sos Mapuches ètaros meda de terra inutilizàbile
+
+Sos 7514 etaros de terra chi Luciano Benetton at torradu a sos mapuches (populatzione indigena de s'Argentina) sunt inutilizabiles. E tando s'amministratzione provintziale de Chubut l'at torrada a chie l'at mandada.
+
+Sa cuntierra longa intre sos indigenos mapuches de s'Argentina e sa multinatzionale italiana Benetton at a sighire. Sos territorios chi s'industriale de Treviso- e finas propretariu de pagu prus o mancu unu millione de etaros in Patagonia- aiat detzisu de torrare a sos propietarios legitimos, cun s'agiudu de su guvernu de Chubut sunt istados controllados dae s'Istitutu natzionale de tecnologia agricola chi at tzertificadu sa paga retzitividade produtiva: petzi su 5 pro chentu de su totale podet esser utilizadu**.** Custa donatzione est istada fata in su 2004 dae sa Benetton tramite sa _Compañia de Tierras del Sur Argentino_, un'azienda prestanumene, chi fiat istada pessada comente s'unica solutzione pro agabare sa disputa cun sos indigenos chi pediant sos deretos naturales issoro contra a sa chi mutiant un'ocupatzione illitzita. Medas bortas sos Mapuches e sos Benetton ant chircadu de agabare sa chistione. Cussos 7514 etaros fiant istados pessados dae sa multinatzionale pro si sabunare sa cussentzia cun sos indigenos. S'azienda italiana aiat naradu " est unu cuntributu cuncretu, simbolicu, pro sa solutzione de un'iscontru istoricu". Ma sos Mapuches si fiant refudados dae s'incumintzu de atzetare sa proposta "Sa Benetton non podet donare su chi no est issoro"aiat naradu su populu. Est unu logu a 50 chilometros dae Gualjaina e a 150 dae Esquel. Sa propiedade deviat esser lassada a sa provintzia chi l'aiat destinada a usu esclusivu de sa populatzione mapuche. Ma su territoriu est resurtadu improdutivu e sos finantziamentos pro nche l'acontzare isproportzionados meda.[_rpt_]
+
+
+## Grètzia, sa discriminatzione de sos catòlicos
+
+A medas diat podere parrere un'assurdidade e imbetzes est beru: no est fatzile a essere catolicos in unu Paisu cumpostu, pro sa majoria dae cristianos. No est fatzile in Gretzia, in ue su 98 % de sas pessones si reconnoschet in sa Cresia cristiana ortodossa ponende in minoria sas ateras cunfessiones cristianas, chi a s'ispissu non sunt cunsideradas. "Sunt tolleradas ma non sunt incoragiadas" aiat naradu, diplomaticamente, s'ambasciadore italianu in Atene Gian Paolo Cavarai in s'addoviu cun su Patriarca e sa delegatzione venetziana in pellegrinagiu in Gretzia. Mescamente no est fatzile a ponnere de acordu una comunidade catolica mista: in una Gretzia chi tenet prus pagu de undighi milliones de pessones bi sunt petzi 50.000 catolicos "locales" (de origine grega) cando chi est creschidu meda, mescamente dae sos annos 80, su numeru de sos catolicos immigrados (mescamente filipinos, polacos e albanesos) chi sunt arribados a essere pagu prus o mancu 200 e le 300 milli pessones.
+
+
+## Sa Bartzellona de Gaudí
+
+S'architetu Antoni Gaudi, s'artefitze de sa _Sagrada Familia_, s'icona de sa tzitade de Bartzellona, diat essere cuntentu meda si diat ischire chi sete de sos monumentos progetados dae isse sunt catalogados comente "Patrimoniu de s'Umanidade" dae s'Unesco. 600 delegados de 180 biddas ant istimadu totu su traballu de custu artista pro su praghere de turistas meda chi totu sos annos cuntemplant s'opera sua.
+
+Sa tumba e sa fatzada de sa _Sagrada Familia_, sa _Casa Vicens_, sa _Casa Batlo_ - una prenda de su Modernismu -, sa tumba de sa _Colonia Guell_ e su _Palazzo Guell_ tzertificant s'aportu de s'artista in s'evolutzione de s'architetura e in sas tecnicas de fraigu de sos seculos XIX e XX.
+
+Dae bator annos, dae cando totu custas operas sunt bisitadas dae su pubblicu, sos turistas ant iscobertu cun interessu prus mannu sas richesas architetonicas de Bartzellona.
+
+Sa _Casa Mila_, de su 1906-12, est formada dae pedra calcarea e tenet un'istrutura architetonica de traes e pilastros. S'intrada est pretziosa meda e b'at un'iscala manna. Finas sa mobilia de custa domo est istada creada dae Gaudi.[_vmn_]
+
+
+## Su limbàgiu de sos signos nos giughet a s'orìgine de sas limbas
+
+Dae 30 annos, sos pitzinnos de un'iscola de surdos e tzurpos de Nicaragua comunicant cun una limba de signos chi nemos li at imparadu e chi at postu pregontas meda subra de s'evolutzione de sas limbas.
+
+Sa "limba" de custos pitzinnos tenet regulas comunas a sas ateras limbas. Sos espertos narant chi tratos meda de sa limba no sunt trasmissos culturalmente, ma naschent dae sa forma naturale chi s'umanidade usat pro formulare su limbagiu.
+
+S'isvilupu de sa comunicatzione intre sas pessones est istudiadu dae annos meda. Sos "naturalistas" narant chi sa grammatica est integrada dae su cherbeddu; in cambiu, sos sustenidores de sa teoria "educativa" narant chi sa limba si trasmitit culturalmente.
+
+Est difitzile a ischire chie narat sa cosa giusta ca sa majoria de sas limbas tenet un'origine millenaria e est impossibile a determinare comente si sunt formadas. Pro custu motivu, sa limba inventada dae sos pitzinnos surdos de Nicaragua est cunsiderada rara e a foras de sas cosas comunas.
+
+A su solitu sos istudiosos chircant s'evidentzia archeologica de sas origines de sas limbas.
+
+Ann Segas, autora de un'articulu de sa rivista _Science_ chi at descritu custa iscoberta, narat chi est sa prima borta chi si podet bidere unu protzessu de su genere in atzione ca sos creatores suos sunt galu bios. Cando naschet, s'omine non tenet sa grammatica giai incorporada a su cherbeddu, ma benit a su mundu cun capatzidades de aprendistadu.
+
+In antis de su 1980, sas pessones surdas e tzurpas istaiant in domo issoro, ma dae su 1981 est naschida custa iscola chi at permitidu a sos pitzinnos de comunicare. Issos matessi ant inventadu unu sistema de gestos pro faeddare. A sa prima fiant gestos comente de mimu, chi diat faghere una pessone pro ispricare carchi cosa sena impreare sas paraulas.
+
+Una de sas carateristicas prus importantes de sa limba de sos pitzinnos est de s'iscambiare s'informatzione in frammentos prus minores pro realizare un'idea. Custu protzessu est prus isvilupadu in sa fase de sa pitzinnia chi non intre sas pessones mannas, pro su fatu chi resessit megius in sa prima edade.[_vmn_]
+
+
+## Comente si devenit vegetarianos
+
+Unu grupu de chircadores inglesos at chircadu de rispondere a custa pregonta:_ Dae ite dipendet sa preferentzia de onniunu pro sa petza, sa pasta o s'ortalitzia? _Duncas ant analizadu sas preferentzias alimentares de 200 copias de gameddos eterozigotos e omozigotos, custos tenent su matessi patrimoniu geneticu e si podent bidere sas diferentzias intre eredidade biologica e influentzia ambientale in unu matessi nucleu familiare. S'istudiu at dimustradu s'influentzia culturale petzi pro carchi casta de mandigu. Sa preferentzia pro sos mandigos che a sa petza e su pische est de genia ereditaria imbetzes, cussa pro s'ortalitzia e sos durches est unu fatu culturale e ambientale. Est una chistione de abitudine chi naschet in familia dae sas impositziones diretas o indiretas de sos babbos. Jane Wardle sa chircadora chi at coordinadu s'istudiu, narat chi finas a como no est craru pro ite s'ambiente influit meda petzi pro sa frutora, s'ortalitzia e sos durches. Forsis est sa majoria de sas variedades de custos mandigos chi at permitidu sa predominantzia de su fatu culturale subra de cussu biologicu. Ma de seguru s'influentzia de sos babbos est essentziale meda pro faghere sas abitudines alimentares chi abarrant pro totu sa bida. Custu est un'istudiu interessante meda, chi diat agiuare a iscoberrere sos mecanismos de sos disturbos alimentares che a s'obesidade infantile.[_gcl_]
+
+
+## Prèmiu Fabrizio De Andrè
+
+Pro sos amantes de sa musica italiana de autore torrat su Premiu "Fabrizio De Andre" chi s'at a tennere in Roma su 6, 7 e 8 de triulas in Piazza Fabrizio De Andre, a sas 9 de sero sena pagare.
+
+In su palcu s'ant a esibire sa Banda Arvalia, Enzo Avitabile e i Bottari di Portico, Piccola Banda Ikona e Rocco Papaleo, chi at a leghere sas poesias de ses de sos doighi finalistas de sa setzione "Poesia".
+
+Su 7 de triulas imbetzes at a essere su turnu de Alessandro Benvenuti e La Banda Improvvisa, Alibia, Dolcenera e s'iscitore Marco Lodoli, chi at a leghere ateras operas de ateros ses finalistas de sa setzione "Poesia".
+
+In prus, in custas primas duas seradas s'ant a esibire (sete pro sero) sos batordighi finalistas de sa setzione "Musica".
+
+Sabadu 8 de triulas ant a cantare sos Almamegretta, Roberto Citran, Fluydo, sos Andhira, Giancarlo Onorato, I Tarantolati di Tricarico, Luca Madonia e Mario Venuti.
+
+Organitzadu dae _Look Studio_ cun sa diretzione artistica de Paolo Dossena e de Luisa Melis, su Premiu "Fabrizio De Andre", a sa de chimbe editzione, at a essere presentada dae su giornalista Massimo Cotto. Sa giuria est cumposta dae Gianni Paris (Presidente XV Munitzipiu de Roma), Adriano Labucci (Presidente de su Consigiu de sa Provintzia de Roma), Toni Maraini, Marco Lodoli, Claudio Damiani, Roberto Gasparini, Dino Piretti, Gianna Bigazzi, Vanni Pierini, Paolo Dossena, Luisa Melis e dae ateros giornalistas.[_vmn_]
+
+
+## Ucraina, una Babele sena guvernu
+
+Cara a ue andat s'Ucraina? A nuddue ca su Guvernu non b'est e sos problemas linguisticos, economicos, internatzionales chi tenet sunt andende de male in peus. Sos tres partidos in "colore de arantzu" sunt brighende dae duos meses subra de sa coalitzione de formare e eris si sunt arrendidos: a pustis de aere detzididu cun una luta manna chi su capu, intre Nasha Ukraina, su partidu de su presidente Viktor Jushchenko, e su blocu de Julija Tymoshenko, deviat essere sa Tymoshenko, eris Oleksandr Moroz, capu de su Partidu sotzialista chi at otentu su chimbe pro chentu de sos votos, at provocadu sa rotura narende chi diat aere aderidu a sa coalitzione petzi si l'aerent eleghidu comente portaboghe de sa Camera. Nasha Ukraina aiat refudadu ca aiat giai naradu chi emo a s'eletzione a primu ministru de sa Tymoshenko e non podiat acordare a su partidu prus minore de sa coalitzione sa segunda carriga prus importante. Pro curpa de custas chistiones s'Ucraina est abarrada sena guvernu.
+
+A custos problemas s'agiunghent problemas economicos e energeticos. Ma sas chistiones prus graves pertocant sa Nato, e su progetu de sa Jushchenko de bi faghere intrare s'Ucraina contra a s'opinione de sa majoria de sos tzitadinos, e sa chistione linguistica.
+
+Su tres duos de sos ucrainos faeddant semper in russu, e medas de custos non bi la faghent a comunicare in ucrainu. Su Partidu de sas Regiones de Viktor Janukovych est gherrende pro imponnere su russu comente segunda limba ufitziale, e in regiones meda l'at decraradu limba regionale. Sa reatzione de su guvernu est istada negativa meda: sas risolutziones subra de custas initziativas sunt istadas decraradas nullas pro ite incostitutzionales. In beridade, pero, non tocat a su guvernu tzentrale a faghere custu ma a sa Corte costitutzionale, chi no at fatu nudda.
+
+Sa chistione pero est difitzile meda. Su bonu de sos ucrainos faeddant in russu ca su Paisu est istadu colonizadu dae seculos - e ca s'Ucraina faghet parte oe de una regione, sa Crimea, chi non fiat ucraina e in ue de reghente bi sunt istadas manifestatziones chi ant fatu cantzellare sas manovras congiuntas Ucraina-Nato. Sas pressiones pro ripristinare sa limba autoctona sunt legitimas: s'esempru catalanu at cumbintu finas sos ucrainos chi preferint su russu a imparare a impreare s'ucrainu. Ma sa situatzione de sa Catalugna est diferente: in cue no ant proibidu dei esponnere iscritas in ispagnolu, e chie cumprendet petzi s'ispagnolu no arriscat de s'avelenare ca non cumprendet sos fogios de sas meighinas, comente capitat imbetzes in Ucraina.
+Janukovych, chi isetat de si ponnere de acordu cun unu de sos partidos "colore de arantzu" pro formare una coalitzione de guvernu, est istadu in custos meses colados abile meda. Su partidu suo, sa Partija Rehioniv, s'est decraradu "hotova do kompromisiv", prontu a su cumpromissu, e est prontu a istudiare totu sas ipotesis de coalitzione de guvernu. Ant chircadu de non faghere parrere sa rivendicatzione linguistica comente una positzione de nostalgia de s'Unione Sovietica: pro custu abaidant a sos "istandard europeos" de tutela de sas limbas minoritarias e cherent una legalizatzione chi non pertochet petzi su russu, ma finas sas ateras limbas faeddadas a livellu regionale. [_bmr_]
+
+
+## RADIO1:
+
+Sa pisca de sa tunnina in Sardigna, sos esitos de s'ispumante italianu, sa gastronomia alsatziana, una mustra fotografica itinerante subra de sa coghina italiana de sos urtimos chimbanta annos, e sa bonas maneras in sa mesa. Custos sos argumentos chi ant a essere proponnidos mercuris 12 de triulas a sas 18.38 dae Laura Pintus in su programma eno-gastronomicu "A tavola" de Rai RadioUno: sa pisca de sa tunnina in Sardigna. In s'isula de Santu Perdu in Carloforte b'at una de sas tonnaras prus antigas de su mediterraneu. Nicolo' Puggioni rais de sa matantza contat custu ritu antigu meda. [_spn_]
+
+
+## Aràbia Saudita: un'editu de su re contra a sas violèntzias a sas fèminas
+
+S'ordine no est de cussos chi si podent ponnere a un'ala ca arribat propiu dae su re. E in Arabia Saudita su re contat a beru. S'ordine de su re Abdullah est de faghere cummissiones de istudiosos de deretu familiare, fatas dae espertos de shari'a, de sotziologia e de psicologia, pro monitorare e punire sas violentzias domesticas.
+
+Sos cumponentes de sas cummissiones, chi ant a rispondere a su guvernu, ca a su progetu partetzipant 7 ministerios, ant a essere peri agiudados dae unu numeru birde ue, cun sa garantzia de s'anonimadu, sas vitimas de abusos e violentzias ant a podere mutire pro otennere giustitzia. De seguru no est in Arabia Saudita ebbia chi feminas e pitzinnos sunt vitimas de violentzias in familia, ma in unu paisu chi est conservadore meda in sa religione, su ruolu de su capu familia est in pratica su de unu despota. Peruna femina aiat mai pessadu de denuntziare su babbu, su frade o su maridu pro sas violentzias subidas. Ma custa est sa sotziedade de sa televisione e sa presentadora Rania al-Baz, in su mese de abrile de su 2004, andat in sa trasmissione cun sa cara devastada dae sas fertas, narende chi est istadu su maridu a la ferrere in custa manera. Ant a serbire 12 interventos chirurgicos a sa cara pro li torrare sa bellesa chi teniat.
+
+"Chergio chi su chi m'est capitadu servat pro allegare de sa cunditzione femminile in su Paisu meu", aiat naradu Rania. S'istoria sua cummovet totu su Paisu e devenit unu signale pro sas feminas: est possibile a si rebellare. Ma non totus sunt pessonagios televisivos famados e, in fines, Rania puru est istada custrinta a si nch'andare a Pargi. Ma s'istoria sua a su mancu est serbida pro cumintzare unu percursu nou pro sas feminas in Arabia Saudita.[_lmr_]
+
+
+## In su tabacu s'antìdotu a s'AIDS
+
+Forsis est istadu agatadu s'antidotu pro s'AIDS. Sa sarbesa dae custa maladia paret diat podere derivare dae una pranta de tabacu chi devet essere mudada geneticamente, e chi tando diat produire una proteina chi impedit a sa molecola de su virus de infetare sas tzellulas umanas. Sos chi ant traballadu a custu progetu sunt unu grupu de istudiosos britannicos chi sunt prantende in bia isperimentale custu tipu de prantas in unu laboratoriu in su Kent. Si su progetu at a tennere esitu positivu, su tabacu Ogm at a podere permitere sa produtzione, in cantidades mannas e a preju bassu, de una meighina capatza de firmare s'Aids. Julian Ma, s'istudiosu de su Tzentru pro sas infetziones de s'ospidale S.George de Londra, at infetadu una pranta de tabacu, sa Nicotina tabacum, cun unu bateriu mudadu geneticamente, e est resessidu a li faghere produire una proteina microbitzida, sa cyanovirin N, chi segundu chircadores meda podet serbire a firmare su contagiu dae s'Aids pro bia sessuale. Sos esperimentos chi sunt istados fatos diant essere positivos: sa proteina at protetu dae su contagiu 15 de sas 18 martinicas chi sunt suta osservatzione.
+
+CREMA ANTICONTAGIU: Sa cyanovirin N produida dae sas prantas de tabacu, prantadas dae Ma solu in bia isperimentale, diat podere formare su printzipiu ativu de una crema microbitzida de usare pro sa protetzione dae su contagiu in sos raportos sessuales. Una crema chi diat devennere de importu mannu in Africa e in sos ateros istados ue sa femina non podet obrigare s'omine a impreare sos anticontzetzionales. Sos chircadores sunt istudiende comente fagher produire a sas prantas una cantidade manna de cyanovirin N. Pro tennere un'efetu de importu subra de sa difusione de s'Aids, sunt netzessarias cantidades mannas meda de custu microbitzida, cantidades chi peruna industria farmatzeutica diat essere capatza de produire.[_len_]
+
+
+## Biodisel dae su pische gatu
+
+In Vietnam s'at a produire biodisel dae sos iscartos de s'industria itica. Sa proposta est istada fata dae sa Cumpangia Agifish chi est giai ativa in su setore de sa produtzione e de s'esportatzione de su pische gatu locale in su cummertziu internatzionale. Custa non diat essere una noa, ca sas industrias iticas ant semper riutilizadu su grassu animale de sos pisches comente combustibile pro alimentare sos machinarios industriales e sas pompas idraulicas locales. Dae unu chilu de pische gatu nde essint 1,13 litros de biodisel, una cosa de importu mannu pro su Guvernu de su Vietnam chi finas si b'at un'economia rica de riservas energeticas est pobera de istruturas de rafinatzione e duncas devet dipendere dae s'importatzione de sos carburantes dae s'esteru e dae sas flutuatziones de su preju de su petroliu. Segundu Ho Xuan Thien, capu ingenieri de su progetu, su Guvernu vietnamita at giai aprovadu su fraigu de sa prima industria in su 2007, un'industria chi diat essere capatza de produire 10 miiia tonnelladas de biomassa dae su pische gatu, chi sunt 11.300.000 litros de biodisel. Tzertos analistas pessant chi custa risorsa siat importante meda pro s'economia de su Vietnam si si pessat chi sa produtzione locale itica chi esportat su pische gatu in s'Europa e in sos Istados Unidos diat podere arribare a una produtzione superiore a 500 migia tonelladas in su giru de pagos annos, e in prus, cun s'aumentu continuu de su preju de su petroliu, sa capatzidade produtiva locale podet puru agatare unu cummertziu internu reddititziu meda in su setore de sos biocarburantes, prus reddititziu de s'agroalimentare ue b'est puru sa cumpetitividade internatzionale.[_len_]
+
+
+## Legambiente: Nàpoli e Milanu sunt sas tzitades europeas ue s'istat peus
+
+Legambiente botzat s'Italia, sena perunu apellu. Cunforme a s'indagine "Ecosistema Urbano Europa", fata paris cun Ambiente Italia sas tzitades italianas sunt sas ue s'istat prus male. Napoli est a s'urtimu postu in custa indagine, duncas est sa tzitade prus insostenibile de totu s'Europa, ca est in palas pro cale si siat parametru cunsideradu dae sa chirca, dae sa regorta diferentziada (petzi su 5% de su totale) a su trasportu pubblicu a sa depuratzione de s'abba. Sas isulas pedonales e sas pistas tziclabiles sunt petzi unu miragiu.
+
+Milano non istat megius, ca est deretu in dae in antis de Napoli, e est sa peus de su continente pro ismog e prueres sutiles e megius petzi de Parigi pro sos livellos de ozonu. Roma est a su quinturtimu postu, cun parametros negativos pro s'ismog e sos refudos, ma si sarvat in su trasportu pubblicu e in s'energia solare.
+
+Pro su chi pertocat sa sustenibilidade Helsinki est sa prima de sas 26 tzitades cunsideradas, ca andat bene in totu sos setores cunsiderados. Sunt postas bene peri Berlino, Goteborg, Dresda e Bartzellona. Sunt postas male, imbetzes, ateras tzitades europeas che a Madrid, Parigi, Londra e Brussellas. [_lmr_]
+
+
+## Tzèllulas istaminales creadas dae sos sòrighes
+
+Sos istudiosos giaponesos ant ingiovanidu sas tzellulas mannas da sa pedde de su sorighe e las ant trasformadas in tzellulas similes a sas istaminales embrionales. Sa trasformatzione, comente at naradu Shinya Yamanaka de s'universidade de Kyoto, est istada fata istimolende s'atividade de petzi 4 genes chi istant in sas tzellulas mannas. Sas embrionales pro como sunt sas prus versatiles chi si podent trasformare in genias tzellulares diferentes. Est pro custu chi interessant sas aspetativas de sos sientziados chi traballant pro curare maladias graves meda. [_rpt_]
+
+
+## Fèmina a pustis de s'ictus non tenet prus s'atzentu suo
+
+A una femina de Newcastle, Linda Walker de 60 annos, l'at bennidu un'ictus in su mese de martzu. Est istada fortunada meda a si nde torrare a ischidare, ma a pustis de s'ictus no teniat prus s'atzentu suo ma su giamaicanu. Su fenomenu si mutit "Sindrome de atzentu istrangiu" chi s'est verificadu sa prima borta in Norvegia in su 1941: a pustis de unu raid aereu, un'atera femina at incumintzadu a allegare cun atzentu tedescu. Como Linda est agiuende a sos chircadores de s'Universidade locale a traballare subra de custa genia de problema. [_rpt_]
+
+
+## Su Cussìgiu pro sos Deretos Umanos aprovat su testu de sos deretos de sos pòpulos indìgenos
+
+Cun unu votu istoricu chi est istadu sutaliniadu dae aplausos a sa ritza de sos partetzipantes, su cussigiu pro sos deretos umanos in Ginevra at aprovadu custa chida su testu de sa decraratzione de sos deretos de sos indigenos a pustis de prus de 20 annos dae sa prima discussione. Su disignu de sa decraratzione at a essere presentadu a s'Assemblea Generale de sas Natziones Unidas, in ue ocannu sos cumponentes de sos diferentes paisos l'ant a votare. Su Cussigiu racumandat s'Assemblea Generale de aprovare sa decraratzione.
+
+Sa decraratzione at a essere unu puntu de riferimentu ca reconnoschet a sos indigenos dignidade aguale che a sas ateros populos e mescamente sos deretos de bivere in sa terra issoro pro su tempus chi cherent, in custa manera no ant a essere custrintos a dassare sa terra sena su cunsensu issoro. Sa majoria de sos indigenos sunt como pessighidos e sufrint s'espropriu de sas terras a su puntu chi medas sunt in perigulu de estintzione. Amus a bidere cale guvernu at a faghere a beru carchi cosa pro sos indigenos, bastis chi non fatzant che a su Regnu Unidu chi at rispostu cun unu refudu a sa decraratzione de sos deretos colletivos. [_gbc_]
+
+
+## Intzidente de Valèntzia, perunu malore pro s'autista de sa metropolitana
+
+A s'autista de sa linia 1 de sa metropolitana de Valentzia Joaquin Pardo, 39 annos, no l'at bennidu perunu malore. L'at naradu su responsabile de sa Sanidade valentziana Rafael Blasco. No est istadu evidentziadu nudda de anormale chi podet giustificare s'aumentu de sa velotzidade - 80 km/h - de su trenu, duas bias in prus de sa velotzidade cunsentida, chi in cussu tretu est de 40 km/h. Duncas s'istragu, cun unu bilantziu de 41 pessones mortas e ateras 37 fertas, no est istada causada dae unu malore, ma s'autista no est resessidu a frenare pro sa velotzidade e finas isse est mortu pro sas conseguentzias de sas fertas.
+
+Su responsabile de sas infrastruturas de su guvernu autonomu de Valentzia at fatu finas a ischire chi est istada agatada s'iscatula niedda de sa metropolitana, chi como est in sas manos de sos espertos chi la sunt analizende.
+
+Sos sindacados ant acusadu a sas autoridades de no aere fatu in manera adeguada s'opera de manutentzione de sa linia de sa metropolitana, chi est sa prus betza de sa tzitade.
+
+Oe, die de dolu, est istada tzelebrada una tzerimonia funebre in sa catedrale de Valentzia, cun sa partetzipatzione ufitziale de su Re Giuanne Caralu e sa Reina Sofia e de su _premier_ Jose Luis Rodriguez Zapatero. Narant chi est unu de sos intzidentes de metropolitana prus graves de s'Istadu ispagnolu.[_vmn_]
+
+
+## Provìntzia de Casteddu:
+
+Sos 58 museos de sas provintzias de Casteddu, Iglesias e Campidanu Mediu a ghetada de poddighe. Tramite su situ de sa Provintzia de Casteddu s'at a podere bisitare in manera virtuale parte de su patrimoniu culturale de su sud de Sardigna, gratzias a su progetu "Musei in rete". Finantziadu cun sos fundos de su 2003 dae su Palatzu Regiu pro su 40%, dae sa Comunidade europea pro su 27% e su restu a carrigu de sa sotziedade Space Spa, su portale est costadu 100 migia euros. Ma s'assessoradu a sa Cultura diretu dae Luciano Marrocu nd'at pedidu a sa Regione ateros 800 migia tramite sos bandos de sa progetatzione integrada (Pit) pro faghere unu tzentru servitzios beru de su sistema museale provintziale.
+Su situ, fatu a pustis de su tzensimentu de totu sas Comunas de sa Provintzia betza (71 prus sos de s'Inglesiente e de su Campidanu Mediu) est formadu dae bator setziones: Archeologia e Istoria, Arte, Traditzione e Cultura.
+Clichende in sa "rete museale" si podent bidere sos museos sos museos partzidos in su territoriu. In su suta ligamene Sientzia, imbetzes si intrat a sos tzentros de educatzione ambientale e a sos giardinos botanicos e montanos, cando chi su "Territorio" est partzidu in Comunas, Istoria e Itinerarios.
+Progetadu dae sa giunta Balletto de in antis, su portale "Musei in rete" est figiu de su passagiu de cumpetentzia in su setore de sos benes culturales dae sa Regione a s'ente intermediu, incaminadu dae sa lege regionale reghente n. 4. Pro istabilire galu s'acuisitzione de cumpetentzias noas, s'assessoradu provintziale de sa Cultura at avantzadu a sa Regione una manifestatzione de interessu pro su Pranu integradu de valorizatzione de su sistema museale, cun sa finalidade de faghere naschere una gestione unitaria de su patrimoniu culturale de sa Sardigna de su Sud, cun atziones comunas de promotzione e interventos in su territoriu. Paris cun sa Provintzia de Casteddu a su bandu Pit ant a podere aderire finas sas ateras Comunas de s'Iglesiente e de su Campidanu Mediu chi, si interessadas, s'ant a devere proponnere intro de sa fine de austu. A issas at a essere afidada sa gestione de sos contenutos de portale nou. [_spn_]
+
+
+## Torrat a Sardigna s'àbbila marina
+
+A pustis de 40 annos de assentzia s'abbila marina est torrada a nidificare in s'isula. Fiat dae sa segunda midade de sos annos '60 sas urtimas riprodutziones de su pugione in Sardigna.
+
+Sos addetos de s'Ente Foreste de sa Sardigna ant agatadu unu niu cun unu pugioneddu in intro.
+
+S'abbila marina (Pandion haliaetus) est un'abiu ispetzializadu ca mandigat petzi pische, mescamente su chi campat in sas abbas superfitziales salidas e durches.
+
+Podimus narrere chi in tempos passados sa ratza de custos astores nidificaiat in paritzas localidades de sa costa (Cabu Catza, Cabu Frisca, Costa Sud Otzidentale, Golfu de Orosei, Tavolara e Ìsulas de su Nord de sa Sardigna); in custos logos sunt galu presentes sos restos de sos nios betzos (in su Mediterraneu otzidentale custa ratza faghet su niu petzi in sas rocas).
+
+Sas urtimas naschidas bi sunt istadas in sa segunda midade de sos annos '60.
+
+Dae tando, s'abila marina podet essere avistadu cando migrat in s'atongiu (in cabudanni e in santugaine) e in beranu (in martzu).
+
+Dae su 2005 esistit unu progetu Interreg intre sa Sardigna, sa Corsica e sa Toscana pro faghere a manera chi custa ratza torret a nidificare in terra sarda moende dae sa Corsica. Pro custu motivu sunt istadas creadas prataformas artifitziales in logos umidos de sa Sardigna.[_tbs_]
+
+
+## Presentadu su pranu 2006 contra a sos fogos
+
+At a costare** **prus de 80 milliones de euros e at a impignare prus de 10.000 omines, 15 velivolos (idrovolantes americanos "Fire Boss"), milli medios de terra e un campagna manna de informatzione cun literas imbiadas a totu sos sardos.
+
+Sa Regione est pronta a contrastare sos fogos pro totu s'istade de su 2006 ponende dae prima die de lampadas in sas noe bases de sos Forestales de sa Sardigna totu sos medios possibiles.
+
+Paris cun sos agentes de su Corpus de Vigilantzia Ambientale ant a essere impiegados sos addetos de s'Ente Foreste e sos voluntarios coordinados dae sa Protetzione Tzivile. Sa finalidade est de limitare su numeru de sos fogos e sighire sa campagna de sensibilizatzione a sa populatzione sarda.
+
+A presentare su pranu contra a sos fogos de sa Regione de sa Sardigna bi fiat in Fenosu s'Assessore a s'Ambiente Tonino Dessi, su sutasegretariu nou a s'Ambiente Bruno Dettori e sos vertitzes de sa Forestale e de s'Ente Foreste.
+
+Sa novidade de ocannu est rapresentada dae duos velivolos noos, sos idrovolantes americanos "Fire Boss", e da un'elicoteru nou acostados dae ateros 8 elicoteros e dae sos aereos postos a disponimentu dae s'Istadu, duos Canadair e duos Elitanker.
+
+Cun custu si cheret chi totu sos sardos fatzant su possibile pro tutelare su territoriu e bardiare su patrimoniu ambientale sardu pro sas generatziones de su tempus benidore. [_tbs_]
+
+
+## 120 partetzipantes in Ovodda e Gavoi pro "Ogru a su fogu"
+
+"Ogru a su fogu" est s'islogan chi dae annos teniat sa campagna de sensibilizatzione contra a sos fogos e chi at dadu su titulu a sa manifestatzione de sa pedalada ecologica chi b'est istada in sos territorios de Gavoi e de Ovodda.
+
+Sa partetzipatzione de sa gente est istada manna meda: 90 britzichetas, 120 partetzipantes in totu, pitzinneddos meda.
+
+A sa 9.30, dae sa pratza de Marconi de Gavoi e dae sa pratza tzentrale de Ovodda, amantes meda de sa natura sunt partidos in sos pedales pro arribare a su Bilaertzu, a curtzu de su lagu de Gusana, un'area de litu prena de arbores seculares in ue totus ant mandigadu paris in su prangiu cumbidadu dae sos amigos de Ovodda, cun Fabio Pollonica in prima linia.
+
+S'eventu est istadu promovidu dae Prociv-Arci de Gavoi, in collaboratzione cun s'Assotziu S'Arzola de Ovodda, sa Comuna, s'istatzione forestale, sos barratzellos de Gavoi e su patrotziniu de su WWF de Nugoro. Custu radunu s'inserit in su progetu contra a sos fogos in Sardigna, una de sas regiones prus ferta dae custa praga in Italia e in Europa.
+
+In arriscu su patrimoniu boschivu e una cuota de importu mannu de sas biodiversidades de s'isula.
+
+Cun custu ispiritu sa comitiva de "Ogru a su fogu" at coladu una die intrea, a s'umbra de sos elighes de sa localidade Laddore, ue su presidente provintziale de su WWF Costantino Daga at cussignadu a sos pitzinneddos s'atestadu de partetzipatzione.
+
+Costantino Daga dae cando est istadu nominadu presidente s'est mustradu disponibile meda pro custa genia de initziativas e sensibile a creare unu ponte intre sa gente comuna e sas istitutziones.[_tbs_]
+
+
+## Vela: totu prontu pro sa regada Alguer Palma Alguer
+
+Totu** **prontu pro sa de noe editziones de sa Regada istorica Alguer-Palma-Alguer.
+
+Si cumintzat su 6 de triulas dae su portu de s'Alighera finas a su portu de sa tzitade ispagnola de Palma de Mallorca. Est una regada de livellu mannu meda, chi in custos annos at aumentadu sa fama atirende partetzipantes meda siat dae sa Sardigna chi dae sa penisula iberica.
+
+Sa regada dae su 1989 (sa prima editzione) est organizada dae sa Lega navale Italiana Setzione de s'Alighera e dae su Real Club Nauticu de Palma de Mallorca.
+
+Pro sas iscritziones a sa gara velica, chi dae annos aunit sa Sardigna cun sa terra ispagnola, tocat a isetare galu carchi die ma b'at galu tempus pro sas iscritziones chi devent pervennere a sa sede aligheresa intro su 6 de triulas.
+
+Sunt tres sas classes chi at a essere partzida sa graduatoria finale: "a duos" (echipagiu cumpostu dae duos regatantes), in echipagiu o a sa sola.
+
+Pro chie cheret partetzipare o tennere informatziones noas si podet cramare sa banchina de su portu de s'Alighera, Lega Navale Italiana, Tel. 079.984093 e-mail [leganavalealghero@libero.it](mailto:leganavalealghero@libero.it) . [_tbs_]
+
+
+## Ismanniada sa fasca de tutela de sas costas sardas
+
+Su Presidente de sa Regione at firmadu su decretu in ue si disponet sa pubblicatzione de su Pranu Paesagisticu Regionale in su bulletinu ufitziale de sa Regione. Una copia de su Pranu Paesagisticu at a essere dadu a totu sas comunas teritorialmente interessadas, pro publicare pro 15 dies su decretu in s'Albu Pretoriu.
+
+Renato Soru at dispostu sa trasmissione de su Pranu Paesagisticu a sa cummissione consiliare cumpetente in materia de urbanistica., chi at tres meses de tempus pro espressare unu parrere in antis de s'aprovatzione definitiva de su Pranu.
+
+Su pranu Paesagisticu batit unu sistema nou in sa pranificatzione territoriale e ponet in mesu de sa politica regionale su balore economicu mannu de s'ambiente pro sas fascias de sa costa in sas zonas chi non sunt istadas cumpromissas dae s'edificatzione.
+
+S'atividade edilitzia est possibile in cussas zonas ue b'at giai domos in ue est permitida finas sa ricualificatzione urbana e architetonica, sa tramuda de sas domos de mare in atividades turisticas e alberghieras.
+
+Possibilidades finas pro sos operadores de sos campegios de si cambiare in imprendidores alberghieros. Est unu modu nou pro balorizare su paesagiu. [_tbs_]
+
+
+## Israele vìolat sos deretos umanos in Gaza
+
+S'ofensiva de Israele in sa Fasca de Gaza at violadu "sas normas fundamentales de su deretu umanitariu e de sos deretos umanos": est sa denuntzia chi su reladore de sas Natziones Unidas, John Dugard, at presentadu in Ginevra a su Cussigiu de sos deretos umanos de s'Onu, cunvocadu a pustis de una rechesta de sos Paisos arabos cun su sustentu de sa Russia.
+
+A parrere de Dugard s'atzione de Israele in Gaza est "_moralmente indifendibile"_ e at cundennadu "sos prus de 1.500 corfos de artiglieria isparados contra a Gaza" dae s'esertzitu israelianu chi ant fatu dannu meda a sa sanidade e a sos trasportos de sos Territorios. A pustis de aere cunfirmadu sa solidariedade sua a su militare israelianu chi est presoneri de sas militzias palestinesas dae chida passada, Dugard at naradu chi s'atzione militare israeliana est istada caraterizada dae "un'impreu isproportzionadu de sa fortza contra a sa gente".
+
+Deretu est arribada sa risposta de s'Istadu ebraicu. Itzhak Levanon, s'ambasciadore israelianu in sos organismos Onu de Ginevra, at naradu chi sa riunione est un'atacu "pranificadu e premeditadu" contra a Israele. A parrere de su diplomaticu israelianu, su Cussigiu de sos deretos umanos "no at cunsideradu sos deretos de una parte e at organizadu un'addoviu ispetziale pro difendere sos deretos de s'atera parte".[_lmr_]
+
+
+## L] "Albanesi e cossovari e molti altri nella scuola di Monteroni d'Arbia"
+
+Editore: Goree
+Data de Publicatzione: 2006
+Collana: Saggi. Scienze sociali
+ISBN: 8889605308
+Paginas: XV-125
+Repartu: Educazione e formazione
+Preju:15.00 euros
+
+Un'annu de traballu, finas tecnicu meda, in intro de un'iscola elementare de su Senese, in collaboratzione cun sos insignantes, produit unos cantos resurtados: s'abertura de prus ambitos subra de sa natura composita de sas classes, rendida prus crara dae sa presentzia manna de sos albanesos e kosovaros in Monteroni d'Arbia, sede de custa chirca, ma in realidade meda prus cumplessa. Sa chirca-interventu, propitziata finas dae sa boluntade de sa Comuna de Monteroni, afrontat duncas su tema, oe agradeschidu meda, de sa giustapositzione de culturas, de limbas e limbagios, cun s'intentu de connoschere custu mundu pro gherrare contra a s'emarginatzione ma finas contra a s'omologatzione. [_spn_]
+
+
+## L] "Comunità rom. Scuola come libertà"
+
+Editore: EMI
+Data di Pubblicazione: 2006
+Collana: Mondialita
+ISBN: 8830715506
+Paginas: 128
+Repartu: Educazione e formazione
+Preju: 12.00 euros
+
+Su volumene presentat una cronaca e unos cantos resurtados de su "Roma Project", unu percursu sustennidu dae su "Programma Grundtvig " de sa Cummissione Europea chi at permitidu a sos rapresentantes de tres Paisos, Bulgaria, Romania e Italia, de ponnere in craru e cundividere metodologias de traballu pro s'autopromotzione e s'educatzione de sas comunidades rom. Sa prima parte torrat a percurrere sa genesi e s'impostatzione de su progetu intre su 2004 e su 2005. Sa segunda parte mustrat sa tradutzione e s'addatamentu italianu de su testu amaniadu dae Rumen Valchev, professore de s'Universidade de Burgas (Bulgaria) e diretore de sos programmas de s'"Open Education Centre", pro dare medios de traballu a sos formadores e a sas familias rom interessadas a su progetu. [_spn_]
+
+
+## Doxa: S'italianu biet prus pagu alcòlicos, ma sunt semper de prus sos chi detzidint de bìere
+
+Sos italianos bient prus pagu alcolicos, ma paret siat creschende su numeru de chie si cuntzedit una tassa in prus. Una chirca de sa Doxa e de s'Osservatoriu permanente subra de sos giovanos e s'arculu, at postu a pare sa situatzione de como cun sa de 30 annos a oe, e at chircadu de osservare su raportu intre sas pessones, sa birra e su binu. A cunfrontu de sa fine de su 1960, paret chi su consumu de sos alcolicos siat su mesu: dae sos 12,4 litros peromine de su 1977 a sos 6,9 de oe. E totu custu sena divietos: sos espertos lu bident che unu misteriu beru, chi podet essere ispricadu cunsiderende sas carateristicas de sa dieta e de sa cultura de su Mediterraneu. In su sud de s'Europa b'est dae semper sa traditzione de su binu, simbulu de sotzializatzione. A biere su binu est belle unu ritu, est istadu naradu dae Umberto Veronesi, Presidente de s'Osservatoriu. Ma finas sa birra tenet unu "valore" diferente dae sos superalcolicos, ca custa la biimus cando mandigamus e cando semus in cumpangia, e in prus tocat a ammentare su tenore alcolicu suo, chi est bassu meda. Duncas paret chi sos italianos biant cun prus responsabilidade ma paret puru chi su numeru de sos chi bient siat aumentadu. Oe su 81% de chie at prus de 13 annos biet alcolicos: in su 1993 fiat imbetzes su 74%. Sos chi sunt cramados consumadores regulares sunt duos italianos subra de tres (su 67%), cando imbetzes s'impreu de arculu pro su 13,4% est ocasionale. Su primatu de sa "tassedda" est de sos omines, finas si sunt creschende sas "tassigheddas" de sas feminas. Sa cantidade de binu cuotidiana est de tres tassas, unu resurtadu chi abarrat in linia cun sos valores indicatos comente normales dae s'Oms, s'Organizatzione mundiale pro sa salude. Ma finas sa birra faghet cuncurrentzia a su binu, mescamentas intre sos giovanos. Non cheret ismentigadu chi intre sos giovanos, si arribat puru a s'abusu de s'arculu. A pustis de sa prima bia chi si biet su binu, chi a su solitu est in familia a 14 annos, o sos superalcolicos ( a sos 16 annos), giovanos meda s'abituant a sas imbreagheras. Unu subra de binti (su 5%) s'imbriagat una bia su mese. Manu manu chi si creschet paret chi su raportu cun s'arculu agatet un'echilibriu, ca a pustis de sos etzessos giovaniles si cumintzat a biere prus pagu ma megius, comente in durante su prangiu. Tocat semper a mantennere s'atentzione subra de sa ghia essende imbriagu (ammissa dae su 17,6%) finas si bisongiat de ammitere chi su raportu de sos italianos cun s'arculu est bidu in manera rilassada meda. S'83% pessat chi a biere una o duas tassas de binu o de birra mandighende siat una cosa normale, cando non devenit un'abitudine.[_len_]
+
+
+## Sindrome Down, unu gene chi càusat problemas neurològicos
+
+Su gene , chi in sa sindrome de sos Down, causat problemas neurologicos, est istadu individuadu dae sos chircadores de Stanford. Custa iscuberta podet agiuare a nche faghere eliminare custu gene o finas a nde invertire su funtzionamentu. Sas pessones chi sunt malaidas de sa sindrome Down, tenent tres copias de cromosoma 21, imbetzes de sas duas chi tenet chie est sanu, e propiu custa sindrome isvilupat in sas pessones una forma de dementzia, simile a su morbu de Alzheimer, a sos 40 annos, causada dae sa morte de unas tzellulas neuronales. Sos chircadores, ghiados dae William Mobley, ant agatadu chi sas tres cavias cun tres copias de unu gene cramadu Precursore Amiloide (APP), chi s'agatat in su cromosoma 21, tenent neurones prus mannos de su solitu. Segundu Mobley est propiu custu ci causat sa morte de sos neurones, faghende agabare sos signales intre sas tzellulas. S'ischit giai chi una mutatzione de custa genia, causat sintomos s'miles a s'Alzheimer, duncas a su chi narat su chircadore a tennere tres copias de custu gene produit efetos negativos a su cherbeddu. S'ateru passu de custa chirca est de cumprendere in cale modu custu gene cajonat sos problemas neurologicos, ca una bia iscobertu si podet istudiare pro comente disativare custu mecanismu. [_len_]
+
+
+## "Giogos antisemitas èducant sos pitzinnos islàmicos"
+
+Unu situ web de sos Frades Musulmanos educat sos pitzinnos islamicos a s'odiu ratziale e a s'antisemitismu tramite giogos eletronicos. Magdi Allam, vitzediretore de "Il Corriere della Sera" narat chi su situ "Awaladuna", est a narrere "Sos pitzinnos nostros", tenet rubricas comente "A l'ischis?" in ue si podet leghere dimandas che a custa: "A l'ischis, pitzinnu musulmanu chi sos ebreos ant mortu 25 profetas de Deus e chi s'istoria issoro est prena de crimines e de corrutzione?". S'immagine figurat s'istereotipu de s'ebreu carnefitze chi giughet in conca sa _kippa_, tenet una mirada e unu risu crudele, e in manu giughet unu leputzu brutu de sambene chi nche stiddat a terra.
+Su cuestionariu, in limba araba, sighit gosi: "A l'ischis chi sos ebreos mortores sunt cussos chi ant ofesu e insultadu su Sennore nostru, Mannu e Poderosu, prus chi no ateros?"; "A l'ischis chi sos ebreos ant chircadu unu muntone de bias de ochiere su Profeta nostru istimadu, ma Deus l'at amparadu dae sa malesa issoro?"; "A l'ischis chi su male e sa perversione difundidos oe in su mundu sunt su resurtadu de sas atziones de sos ebreos chi cherent faghere a modu chi sa gente non creat in Deus?"; "A l'ischis chi sos ebreos chi ocupant sa terra nostra e sos logos santos nostros in sa Palestina istimada tenent in coro de ocupare finas sos ateros territorios musulmanos, e ant progetadu de illargare Israele dae su Nilu finas a s'Eufrate e cherent profanare sa tumba de su Profeta nostru istimadu?"; "A l'ischis chi sos ebreos istigant totu su mundu contras de s'Islam e sos musulmanos cun s'iscotigu de cumbaatere contras a su terrorismu e ant amaniadu cumplotos contras de sos ateros Paisos musulmanos comente ant fatu in Iraq e in Afghanistan?". In sa rubrica "Sas sientzias e s"informatzione" si podet leghere custu titulu: "Est de sa fede ebraica su de ochiere sos pitzinnos". In su logu riservadu a "Giogos e cuncursos", b'at unu giogu eletronicu chi si narat "Sa carrera pro crompere a Gerusalemme". In s'isfundu si bidet s'Ispianada de sa muschea de Al Aqsa e de sa Cupola de sa Rocca, su de tres logos santos pro s'Islam, a manu manca un'aereu-catza cun s'iscrita "Allah est mannu". Incarchende·bi subra si distruent sos simbulos cun s'isteddu de David chi current in s'ischermu. Sa finalidade de su giogu est sa de distruere Israele.
+Custu modu de pessare est cunfermadu dae unu manifestu intituladu "Sa festa nostra at a essere sa die de sa liberatzione de sa terra nostra" in ue si bidet sa cartina de un'Istadu palestinese chi si subraponet a sa superfitzie de Israele, chi est istadu cantzelladu cumpletamente.
+
+In un'ateru cartellone intituladu "Giuro chi m'apo a vindicare, ma pro Deus e pro sa religione", b'at unu pitzinnu de bator o chimbe annos chi giughet unu kalashnikov. In sa rubrica "Sa patria mia manna" bi sunt Siviglia cun s'Andalusia indicadas comente partes de sa terra islamica. In sa rubrica "Cultura generale" cumparet un'arbore cun sos ramos chi simbulegiant sas batallas binchidas dae Maometto contras a sas tribus ebraicas e paganas, cun s'iscrita: "Su Profeta at giughidu su Jihad (sa gherra santa) contras de sos infedeles e de sos ipocritas e los at bintos. S'inferru est su logu issoro e su destinu issoro est de essere dannados!".
+
+In su commentu suo Magdi Allam sutalineat chi "s'odiu contra de sos ebreos e sa negatzione de su deretu de Israele de bivere sunt sa matessi cosa pero nois non nos abigiamus de nudda".
+
+"Ischimus chi Hamas, sa sigla chi rapresentat sos Frades Musulmanos palestinesos, cheret propriu distruere Israele - sighit s'intelletuale de origine egitziana - ma nos praghet a pessare chi pro more de sa politica de cunvenientzia at a cambiare modu de faghere, si no oe mancari cras. Ma pessende gosi semus abandonende Israele a sa sorte sua".
+"Gosi comente ischimus chi s'Ucoii, sa sigla de sos Frades Musulmanos in Italia, non reconnoschet su deretu de Israele de bivere e legitimat sos atentados terroristicos palestinesos, e mancari totu est istada su matessi isseberada comente interlocutore de s'Istadu - narat Allam - Su 7 de freargiu de su 2006 s'ex ministru de s'Internu Pisanu aiat finas faeddadu de "una evolutzione positiva de su movimentu de sos Frates Musulmanos in totu su mundu: deo pesso chi custa evolutzione devat essere agiudada". M'auguro chi como, una borta pro semper, chie tenet de bidere bidat, chie tenet de intendere intendat e chie tenet de faeddare faeddet". [bmr]
+
+
+## Limbas de sos Grigiones
+
+Su trilinguismu est una carateristica de sos Grigiones e devet essere agiuadu e ancoradu a sa lege: pro custu, su guvernu reticu at elaboradu una normativa noa in contu de limbas. Sa comunicatzione est istada dada como a su "Gran Consiglio", chi b'at a arresonare in sa sessione de santugaine. "Sa lege noa in contu de limbas dissiplinat, in antis de totu, s'impreu de sos tres idiomas ufitziales de sos cantones" - su tedescu, su romancio e s'italianu - cuntestos publicos e istitutzionales, narat in una nota sa Cantzelleria de s'Istadu. Issa istabilit finas su modu e in cale mesura devent essere amparadas e promovidas sas limbas minoritarias cantonales, est a narrere su romancio e s'italianu. Sos printzipios de base abarrant aguales a cunfrontu de cussos cuntemplados finas a como dae sa lege cantonale in contu de promotzione de sa cultura. Sas unicas duas innovatziones essentziales sunt sa possibilidade pro su Cantone de firmare acordos de prestatziones cun sas organizatziones linguisticas e sa de promovere s'iscambiu intre sas comunidades linguisticas. Su testu "non cuntenet dispositzione peruna subra de s'impreu de su _rumantsch grischun_ a livellu comunale e de tzirculu". Pro podere introduire su _rumantsch grischun_ in s'iscola est determinante su "cuntzetu de base" de guvernu de su 2004. Sa lege noa regulat imbetzes "sa determinatzione de sas limbas ufitziales e iscolasticas de sas comunas e de sos tzirculos, e finas sa cooperatzione intre su Cantone e custos entes in relatzione a sa determinatzione de sas limbas ufitziales e iscolasticas issoro". Sas comunas cun una proportzione superiore a su 50 pro chentu de pessones chi apartenent a una comunidade linguistica autoctona sunt cussideradas monolinguas comunas, cussas cun una cuota intre su 20 e su 50 pro chentu, plurilinguas comunas. Su comunicadu narat chi sa lege in contu de sas limbas est su resurtadu de una protzedura de consultatzione longa e "pigat in cussideru sas diretivas de su deretu internatzionale e cuntentat sos obietivos in contu de limbas de su deretu costitutzionale de Confederatzione e Cantone". A parrere de s'esecutivu, est "unu progetu modernu chi pigat in cussideru sa situatzione linguistica particulare chi b'est in su Cantone de sos Grigiones" [_bmr_]
+
+
+## Su "cocoliche": sa limba de sos immigrados italianos
+
+Antonio Cuccoliccio fiat unu de sos tres miliones de immigrados italianos chi sunt arribados a su portu de Buenos Aires intre sa fine de su seculu XIX e su cumintzu de su XX. S'Argentina fiat unu de sos istados prus ricos de su mundu, prenu de promissas chi incoragiaiant sos desiderios de sos giovanos sena dinare de totu s'Europa.
+
+A pustis de essere arribadu, Cuccoliccio at agatadu unu traballu comente giorronaderi in su tzircu de sos frades uruguajanos Jose e Jeronimo Podesta. S'ocupaiat de illetzire su logu, tentaiat sos animales e faghiat ateros servitzios minores. Cando faeddaiat, impreaiat paraulas italianas e castiglianas.
+
+Una die, su comicu Celestino Petray s'est esibidu in durante una serada e s'est postu a faeddare comente faeddaiat su fante Cuccoliccio: _Il mio quiamo__ __Franchisque Cocoliche e suono creolio fino al guese da l'astragalo e la tibia del caracuse, amico_ - impreende paraulas italianas e ateras castiglianas.
+
+A pustis de custa situatzione, Cuccoliccio est coladu dae sa positzione de giorronaderi a sa de comicu, cambiende su numene in _Cocoliche_ e traballende in totu su territoriu de su Rio de la Plata.
+
+Ma est naschida finas una paraula de sa limba ispagnola chi oe est presente in su ditzionariu de sa _Real Academia_ de su 1927: **cocoliche**, definida comente su suspu ibridu impreadu dae sos immigrados italianos e cumpostu finas dae termines ispagnolos.[_vmn_]
+
+
+## Meighinas contrafatas: prus de su 10% de su mercadu mundiale
+
+Una meighina onzi deghe bendidas in su mundu diat essere farsa. Cunforme a un'istudiu de sa FDA americana, sas Meighinas contrafatas rapresentant prus de su 10% de su mercadu mondiale, chi cheret narrere 32 milliardos de dollaros de balangios cada annu.****
+
+Sa Federatzione Internatzionale de sas Industrias de sas Meighinas carculat chi su traficu de meighinas diat essere a 25 bortas prus reddititziu de su cummertziu de s'eroina e a 5 bortas de su de sas sigaretas.
+
+Si contrafaghet de totu: pomatas, collirios, siropos, pastillias... Un'istudiu publicadu dae _The Lancet_ rivelat chi in su mundu finas a su 40 % de sos produtos chi diant devere tennere s'_artesunato_, non tenent custu printzipiu ativu e duncas perunu efetu terapeuticu. S'artesunato est sa meighina megius a disponimentu contra a sa malaria chimioresistente. S'OMS istimat chi cada annu, 200 000 malaidos de malaria morint pro curpa de meighinas adulteradas.
+
+Sa contrafatzione est un'impresa lucrativa a beru. Non b'at bisongiu de tennere istabilimentos mannos ne una logistica de importu. Medas bortas bastant unu depositu minore o una butega pro faghere custas imitatziones malas. Paret finas chi unos cantos contrafatores siant istados iscobertos traballende a s'umbra de un'arvule in Àfrica.
+
+Sa bendida si faghet a fura in sos mercados e in sos caminos, e, semper de prus, in internet chi permitit a sos contrabanderis de bendere finas in sos paisos ricos. Cunforme a su chi narat s'OMS su 40% de sas meighinas contrafatas nche finint in sos paisos isvilupados. [_sbs_]
+
+
+## Su nushu de sas fèminas tzinesas
+
+Yang Huanyi, una femina tzinesa morta a 98 annos, in sa provintzia de Hunan, est istada s'urtima pessone de su mundu chi faeddaiat sa limba _nushu_, un'idioma tipicu petzi de sas feminas de Hunan. Yang fiat una rapresentante importante de sa Tzina in sa Cunferentzia de sas Natziones Unidas subra sas Feminas, tzelebrada in Pechinu in su 1995. In custa ocasione, aiat dadu a sos istudiosos literas e articulos iscritos in cussu limbagiu e s'Universidade de Qinghua los at publicados in unu libru.
+
+Pessamust chi custu codighe segretu est istadu creadu in su III seculu e trasmitidu a sas generatziones de feminas. Sa limba _nushu_, iscoberta in su 1998 dae una insegnante tzinesa, fiat s'unicu limbagiu impreadu dae sas feminas pro faeddare e oe b'at paga documentatzione iscrita proite cando una pessone moriat, fiat traditzione de nde ghetare, in sa tumba cun issa, sos libros in _nushu_.
+
+Sas feminas tzinesas non teniant un'educatzione formale e biviant inserradas in sas domos, sutamissas a s'autoridade de sos maridos, sena sa possibilidade de imparare a leghere e iscriere sa limba de sos omines. Sende gasi, issas ant inventadu una limba propia. Sos linguistas l'ant cussiderada comente unu sistema unicu de comunicatzione. Sa paraula _nushu_ in tzinesu cheret narrere "istrutura de feminas".
+
+Cun su tempus custu codighe segretu s'est perdidu e est iscumpartu de su totu cun sa morte de Yang. Ma su guvernu de sa Tzina est chirchende de aunire e pubblicare sos iscritos, patrimoniu de sa cultura tzinesa. Unu de sos documentos recuperados narat: "Sos omines nche essint dae domo pro afruotare su mundu de foras, ma sas feminas sunt coragiosas creende unu limbagiu chi issos non podent cumprendere". Un'ateru narat: "Est netzessariu a istabilire relatziones de sorres dae sa gioventude e comunicare cun s'iscritura segreta".
+
+Sa limba _mandarina_, comente fundamentu istitutzionale de sa cultura, poniat in pare s'istrutura autoritaria, gerarchica e solenne; in cambiu, su _nushu_ fiat sa limba de sa bida cuotidiana de sas feminas, de sas emotziones, de s'ispontaneidade, de su mundu naturale, de sos bisos e de sos desigios. Pro custu motivu, impreaiant su _nushu_ pro iscriere sas "Literas de sa de tres die", cussigios de cojuiu pro sas figias iscritos subra de unu tessuto, e chi cunteniant finas cantzones; custas literas las retziant sas giovanas a sa de tres dies a pustis de su cojuiu.
+
+Sa limba _nushu_, impreada fintzas in sa Tzina meridionale, fiat cumposta a su mancu dae 2.000 paraulas, s'iscriiat dae s'artu a su bassu e caratteres meda s'ispiraiant a sos tzinesos, ma fiant prus istilitzados e personalitzados. Sa morte sua est petzi unu biculu de tragedia ca oe, in totu su mundu, cada duas chidas morit una limba.[_vmn_]
+
+
+## In su Madagascàr sa denutritzione ochiet unu pitzinnu ogni trèighi
+
+Cunforme a su chi narat s'Ufitziu Natzionale de s'Alimentatzione (ONN) de su Madagascar, pro curpa de sa denutritzione morit unu pitzinnu ognii treighi in antis de crompere un annu. Sa Denutritzione in su Madagascar est sa prima causa de mortalidade infantile e podet costare cara a sos pitzinnos e a s'economia de custu paisu.
+
+Est a beru chi sa pertzentuale de mortalidade infantile at minimadu meda gratzias a sos vatzinos chi sunt istados soministrados in sos urtimos annos, ma abarrat galu tropu arta, mescamente in sas zonas rurales in ue istat su 75% de sos pitzinnos.
+
+S'ONN crarit chi unu pitzinnu ogni treighi morit in antis de crompere un'annu e unu onzi oto in antis de crompere chimbe annos. Su 54% de sas mortes sunt de incurpare a sa denutritzione proteino-energetica. Su 65% de sa populatzione de su Madagascar est denutrida e pro su 45% de sos pitzinnos sa denutritzione est cronica e sos efetos negativos creschent cun sos annos.
+
+Su dannu immediatu de sa denutritzione est su ritardu in su creschingiu (capitat a su 60% de sos pitzinnos de tres annos), ma sos pitzinnos denutridos sunt finas prus vulnerabiles a sas maladias potentzialmente mortales che a sa malaria e a sas infetziones respiratorias graves.
+
+Cunforme a su chi narat s'OMS (Organizatzione Mundiale de sa Sanidade), sa denutritzione est responsabile de su 60% de sa mortalidade infantile in totu su mundu. [_sbs_]
+
+
+## Su prèmiu Nobel pro sa chìmica Paul Crutzen cussìgiat de "manipulare su clima"
+
+Pro gherrare contra a su caentamentu climaticu, s'espertu de s'istratu de s'ozono Paul Crutzen, premiu Nobel pro sa chimica, in un'intervista pubblicada in sa rivista "La Recherche", proponet de liberare in s'atmosfera unu millione de tonnelladas de zulfu.
+
+Pro su chircadore olandesu, chi oe tenet 72 annos, diat essere una solutzione de urgentzia in su casu chi su caentamentu climaticu devengiat prus intensu de su previstu. In custu casu si diant devere mandare in s'atmosfera partitzellas de sulfatos chi, rifletende sos rajos de su sole, diant minimare sa temperadura media de su globu in su giru de pagos annos.
+
+In cuncretu, crarit Crutzen, "si tratat de mandare a su nessi unu millione de tonnelladas de zulfu o de sulfuru de idrogenu in s'istratosfera, chi est s'istratu de s'atmosfera chi s'agatat intre 10 e 50 chilometros de artitudine. Una borta chi sunt a custu livellu sas partitzellas sunt brusiadas a manera de otennere diossidu de zulfu, chi est a pustis cunvertidu in partitzellas de sulfato chi tenent prus pagu de unu micrometru (unu millionesimu de metro) de diametru e rifletent sos rajos de su sole.
+
+"Custa idea no est noa, reconnoschet Crutzen. Est istada giai discutida una trintina de annos a como dae su sientziadu russu Mikhail Budyko. Ma mi paret chi bisongiat a l'istudiare megius, ca non podimus previdere totu pro su chi pertocat su clima. Est finas possibile chi apamus sutastimadu su caentamentu climaticu benidore.
+
+"Si diat devere discutere sena pregiuditzios s'idea de influentzare su crima de manera artifitziale" at agiuntu su professore onorariu de s'Universidade de Magonza e de s'Istitutu Americanu de Otzeanologia Scripps de Santu Diegu. [_sbs_]
+
+
+## Legambiente, ghia a su mare prus netu, sa Sardigna pratzat tres localidades
+
+Sa graduatoria de su mare prus netu est su cumintzu de sa _Guida Blu _chi si isfogiat deretu.
+
+Ocannu binchent sas Chimbe Terras, sighint Castiglion de sa Pescaia, Arbus, Bosa, Capalbio, Pollica, Villasimius, Isola del Giglio, Portovenere e Otranto.
+
+Legambiente e Touring Club mustrant sas primas deghe localidades costieras chi ant superadu sos 128 esamenes subra de sa calidade de s'ambiente marinu e de s'oferta enogastronomica.
+
+Sa majoria de sas localidades premiadas iscampiant in su mare Tirrenu: Liguria, Toscana, Campania, Sardigna. Petzi una in subra de deghe, Otranto, est infusta dae su mare Adriaticu.
+
+Bene a beru sa Sardigna chi resessit a pratzare tres localidades in sa graduatoria: Arbus, Bosa e Villasimius.
+
+Treghentas binti paginas a colores, treghentas fotos, sa _Guida Blu 2006_ (18 Euros), at dadu dae una a chimbe velas a sas localidades turisticas marinas bisidadas dae sa Goletta Verde.
+
+Sas primas deghe tenent totu chimbe velas; sas ateras 256 localidades tenent unu numeru de velas proportzionadu a su resurtadu de sos quiz de calidade: servitzios a sos turistas, ismaltimentu de sos refudos, partzimenta de s'energia, sa presentzia e su funtzionamentu de sas istruturas sanitarias.[_tbs_]
+
+
+## Sos rios incuinados
+
+"Sa Forestale devet defendere sos rios dae sa agressiones sighidas de sa gente disonesta - lu narat Cesare Patrone, Capu de su Corpus Forestale de s'Istadu - custu rapresentat una prioridade".
+
+Sos rios sunt ecosistemas diligos meda - sighit Pedrone - in ue sa dinamica de s'aba creat problemas destabiligende finas ateros ecosistemas, sas costas e sos mares.
+
+Sa Forestale ogni die faghet cuntrollos in sos rios, contrastat sos bersamentos abusivos, sas discarrigas illegales e s'abusivismu edilitziu in sos territorios sensibiles pro amparare sa flora,sa fauna e sos ecosistemas.
+
+In su Latziu, sa Sitzilia e sa Sardigna sa situazione prus grae: sos rios de custas regiones sunt sos prus incuinados de Italia.
+
+Sa Forestale traballat pro garantire a sos tzitadinos logos recuperados a su degradu a manera chi si creet sa frubilidade de sa gente e si sarvent sas economias locales eco - cumpatibiles chi istant in sos rios. Un' atzione mirada a collaborare cun sas istitutziones, sos tzitadinos e sos sotzios ambientalisticos.[_tbs_]
+
+
+## Cabu Teulada dae su satèllite
+
+Dae sas cartas de su Pranu Paesagisticu sas imagines de su disastru ambientale cajonadu dae sas esertzitatziones militares.
+
+Sas imagines satellitares e sos rilevamentos de sas orto-cartas fotograficas, chi s'Ufitziu de su Pranu at difundidu in totu sa Sardigna, at postu in evidentzia sos disastros ambientales chi sa presentzia de sas bases militares ant creadu in su diligu ecosistema isulanu.
+
+Sas fotografias iscatadas dae su satellite faeddant solas: sos campos dunales, sa rena bianca de sa costa, sa macra bassa e sos 20 km de territoriu sunt istados "violentados" dae sos tzingulos de sos carros armados e dae sas bombas impreadas in sas esertzitatziones in 50 annos de atividades militares, una ferta mortale pro unu logu chi no at connotu su tzimentu e su matone.
+
+Su binomiu matone-militare est istadu leadu comente esempru in custos meses in sas cunferentzias de sa copranificatzione de su Pranu Paesagisticu Regionale.
+
+Tecnicos, ambientalistas e istudiosos ant postu in evidentzia sos dannos de s'ambiente in sos fundales marinos de sa Madalena, Cabu de Frasca e sas zonas de s'Ogiastra.
+
+Sa situatzione est grave e b'ant a cherrere annos e risorsa meda pro bonificare sos sitos incuinados.[_tbs_]
+
+
+## Sa salude de sos tzitadinos a curtzu a sas bases militares
+
+Mortos e ricoveros meda in sos ospidales pro su linfoma Holdkin in sa Madalena, sa patologia resurtat prus arta de su 178% cunforme a sa media regionale.
+
+In s'area de su Sartu de Quirra, dae su 1997 a su 2001 sas mortes pro mieloma sunt aumentadas e superant sa media sos ricoveros pro tumores linfoticos. Finas in Teulada sos ricoveros pro linfomas e tumore a su prumone ant superadu sa media.
+
+Est custa sa situatzione presentada dae su Raportu subra de s'istadu de sa salude de sas populatziones residentes in sas areas interessadas dae sos polos industriales, minerarios e militares de sa Regione Sardigna presentadu dae s'Assessoradu de sa Sanidade.
+
+Su carculu, pubblicadu comente suplementu a su numeru 1 de su 2006 de "Epidemologia e Preventzione" faeddat in manera crara: in unas cantass zonas de s'isula s'istat peus de ateras zonas de Italia.
+
+In totu sunt 18 sas areas cunsideradas in arriscu (partzidas in industriales, minerarias, militares e urbanas) chi sunt istadas analizadas in su raportu, pro unu totale de 71 comunas e 850.000 abitantes.
+
+Su Raportu at esaminadu sas patologias agatadas a sas populatziones de sas bases militares de Cabu Teulada, Sartu de Quirra e de sa Madalena. [_tbs_]
+
+
+## Bentu de Sardigna
+
+Chi sa Sardigna esseret un'isula bentosa l'ischiamus totus difatis est ischirriada dae semper comente logu primariu pro sas regadas de ogni calidade, dae sa vela de artura a su kite surf a su wind surf. Signale evidente de sa violentzia de comente survat su bentu sunt visibiles in sas formas aerodinamicas de sos arbores de su ghiniperu e in su disisperu de etaros e etaros de campos brusiados dae sa fortza de su maestrale e de sos ateros bentos.
+
+Non podiat colare inosservadu su business energeticu mannu meda costituidu dae sos parcos eolicos.
+
+In Sedini, in provintzia de Tatari, est istadu inauguradu sa prus manna istrutura eolica italiana, cun un' impiantu de 36 aerogeneradores e 54 MW.
+
+Inoghe naschet, a dolu mannu, sa cuntierra intre s'isfrutamentu de s'bnergia neta e su deturpamentu ambientale pro sa bista de sa palas mannas de sos impiantos.
+
+Sas ateras comunas interessadas a su progetu si sunt partzidas: a una banda sos sustenidores de su progetu nou a s'atera banda sos chi paris a su deturpamentu ambientale de sas palas narant chi bi sunt finas arriscos pro sa gente pro s'incuinamentu acusticu.
+
+Sas palas girant e creant sonos chi s'intendent a km meda de distantzia e cun su tempus podent creare problemas de uditu a sa gente.[_tbs_]
+
+
+## Sa bellesa de sas erbas
+
+Sighit a registrare unu esitu mannu meda su parcu museu de "s'aba frisca" inauguradu un'annu a como in sa zona intre Ispinigoli e Cartoe.
+
+Custu parcu museu est naschidu gratzias a sa passione pro sa natura e sa cultura etnografica de su durgalesu Portolu Secci e at fatu registrare finas a como sa bisita de 10.000 pessones, 76 classes iscolasticas sardas, e turistas istrangios (frantzesos, tedescos, inglesos, ispagnolos, americanos e finas giaponesos). In sos urtimos tempos sunt arribadas comitivas medas dae sos paisos de s'Est.
+
+Est cuminzende finas una collaboratzione intre su parcu e duas universidades sardas pro aprufondire sos istudios antropologicos e creare unu progetu chi formet ghias turisticas noas, impreende su dinare de su POR Sardigna.
+
+Su parcu de "s'aba frisca" si distinghet pro duos aspetos diferentes: naturalisticu e etnograficu.
+
+Prus de 3000 sos petzos de sa tziviltade de sos massaios partzidos in 15 ambientes diferentes.
+
+Totu sa zona est rica meda de aba, funtanas e cascatas. In sos lagheddos bi sunt 1758 tostoines minores de aba durche e pagos esemplares de _Emis orbicularis linnaeus_ e a cabudanni _s'Ardea tzirenea_ paris cun pugiones migradores che a sos airones.
+
+Medas sunt sas erbas postas pro tinghere: sa nughe, s'elighe, s'aliderru, s'iscopa e fundos ofitzinales.[_tbs_]
+
+
+## Energia eòlica, s'Enel andat a Ispagna
+
+S'Enel s'ammaniat a dassare sa Sardigna pro tramudare sos investimentos a s'Italia tzentrale e a sa Sitzilia. Sos dirigentes de s'azienda l'ant naradu finas in ocasione de s'inauguratzione de su Parcu eolicu de Littigheddu in sa comuna de Sedini, 36 mega palas de generatzione noa pro 54 megawatt de potentzia. Cantu bastat pro faghere 90 milliones de kilowattore a s'annu e dare eletritzidade a 33.000 familias a s'annu.
+
+Su de Sedini est su parcu eolicu prus mannu de Italia e forsis finas s'urtimu fatu in Sardigna pro rispetare sa moratoria cherta dae sa Giunta de Soru cun perdidas millionarias.
+
+In su situ de Balascia in provintzia de Tatari si sunt perdidos 15 milliones de euros: sos traballos fiant finidos cando sunt istados firmados.
+
+In Sardigna deviant faghere sete tzentrales ma a pustis de su nono de Soru su primadu natzionale est coladu a sa Ivb, prima azienda italiana pro sa produtzione de s'eolicu.
+
+In totu sunt bator sos impiantos eolicos in Sardigna: Monte Arci (Ales), Alta Nurra (Tatari), sa Turrina Manna (Tula) e su Litigheddu.
+
+Finas si s'Enel no investit prus in Sardigna como si tramudat a Sitzilia e a Ispagna.
+
+
+## Sa provìntzia punnat in su Treneddu Birde
+
+"Su treneddu Birde, rapresentat un'atratzione manna meda in sa Provintzia nostra. In su profilu ambientale, istoricu e culturale. Rapresentat su sinzale de integratzione de s'oferta turistica mare-montes. Pro lu narrere cun prus craresa, su treneddu birde aunit totu sas comunidades ogiastrinas". Su Presidente de sa Provintzia de s'Ogiastra Piero Carta, ispricat chi s'ente at detzisu de investire meda in su treneddu birde chi ogni die colat in sos binarios dae Arbatax a Mandas.
+
+Sa provintzia at presentadu sas ideas-progetu in sambitu de sa Progetatzione Integrada pro valorizare custu territoriu.
+
+Ant a bennere inbestidos milliones meda de euros pro agiuare su megiu de trasportu chi contat su numeru prus artu de biagiadores de sa Sardigna.
+
+"Non si podet negare - sighit su Presidente de s'Aministratzione Provintziale - chi su treneddu rapresentat unu balore mannu in s'oferta turistica nostra, non petzi a livellu regionale ma finas natzionale e in tzertos casos internatzionale".
+
+Piero Carta gherrat dae annos meda pro aere prus visibilidade custa risorsa turistica de importu mannu pro totu sa zona.[_tbs_]
+
+
+## Birmania
+
+In sa frontera intre sa Birmania e sa Tailandia, bi bivet gente chi, in carchi casu, dae prus de baranta annos non podet torrare a sa patria sua. Familias derrutas, pitzinnos sena babbos, amantes ischirriados, totus bivent in logos inospitales, traballant pro gente chi non li nd'afutit nudda de issos, sufrint de maladias chi nemos curat. B'at de s'arrennegare a pessare chi nois e s'indiferentzia de sos politicos nostros cunsentant chi omines gosi cordiales e de bonu faghere siant tratados in una manera gasi indigna. Òmines chi cherent petzi traballare in paghe sos campos issoro e atendere a sas familias. Sos generales chi cumandant in Birmania cun sa fortza de sas armas e gratzias a su tzurpimine de sa comunidade internatzionale, podent oprimere chimbanta milliones de pessones, isfrutare oto populos, praticare s'omitzidiu e s'istupru, chirchende de assimilare cun sa fortza sas chentu minorias etnicas. Su mundu non cheret bidere comente su regimene de Rangoon chircat de suprimere limbas, culturas e traditziones millenarias. Su mundu non cheret bidere comente sos omines in divisa tratant sos dissidentes, comente sunt ispiados, impresonados in manera arbitraria, torturados, trasferidos a fortza e espulsos. Non faeddamus de sas violentzias de sos sordados a sas feminas, sos omines impreados che a riveladores viventes de minas, sos pitzinnos custrintos a devennere sordados assassinos. Su mundu non cheret bidere comente sos profugos, in sas cuadinas issoro de sa giungla, bivent in sa miseria cumpreta sena agiudu perunu.Totu custu, lu torramus a narrere sena chi sa comunidade internatzionale fatzat nudda pro megiorare sa situatzione, dassende custa pobera gente, feminas e omines, ma mescamente sos pitzinnos, sena perunu isperu pro su tempus benidore.[_gpn_]
+
+
+## Chìmica in intro de su sinu maternu
+
+Sustantzias tossicas che a ftalatos, retardantes de frama e allanadura artifitziale, sunt istados agatados in su sambene, in su cordone imbiligale e in su licuidu amnioticu de feminas pringias. Est custu chi est essidu dae s'indagine chi Greenpeace est faghende in s'ospidale Fatebenefratelli de Roma. Sos resurtados de s'indagine subra de 5 voluntarias sunt istados pubblicados in su Raportu "La chimica in grembo", un'indagine subra de sos contaminantes in su sambene de sas graidas.
+
+"Est sa proa chi su sistema de regulamentatzione de sas sustantzias chimicas de como no andat bene meda" narat Vittoria Polidori, responsabile de sa campagna incuinamentu de Greenpeace, una de sas voluntarias chi at fatu sas analisis. "Sunt sustantzias chi ponent in arriscos s'isvilupu de su fedu" narat Giuseppe Latini, diretore de s'unidade operativa neonatologia de s'ospidale Perrino de Brindisi, "podent causare dannos mannos, ma carchi maladia podet essire annos medas a pustis de s'espositzione chimica".
+
+Sunt dae 8 a 12 sos cumpostos incuinantes agatados, e de custos a su nessi 3 sunt proibidos in Europa. Sunt sustantzias chi s'agantat in totue, dae su pruere de domo a s'abba proina, contaminant su sambene, e nche colant puru in sa burba e in su cordone imbiligale. Pro custa resone tocat a regulamentare s'impreu de sos cumpostos chimicos impreados in trastis meda de cada die, dae sa cosa de mandigare a sa roba de bestire.
+
+In su parlamentu europeu b'at una cuntierra intre s'industria chimica e sos ambientalistas, Greenpeace dae 3 annos est narende de nche catzare medas de sos cumpostos impreados che a plastificantes, retardantes de frama e additivos. Proposta in su 2003 dae sa Cummissione Ue, Reach diat devere essere adotada intre su mese de abrile e su mese de maju de su 2007, ma sunt galu medas sas chistiones galu abertas. Sas sustantzias chi sunt galu a essere istudiadas pro sos efetos chi tenent subra de sa salude umana sunt belle 120 migia, e de custas 70 migia sunt reconnotas de arriscu. Greenpeace narat chi in ue si podet tocat a impreare ateras sustantzias chi no siant perigulosas. Custos datos sunt preocupantes meda.[_apg_]
+
+
+## Sa fua de sos "cherveddos"
+
+Non petzi metallos e pedras pretziosas, minerales, petroliu, linna pregiada, fundos e animales esoticos, ma finas "cherveddos" iscientziados, dotores, tecnicos. S'Africa dat a su mundu, su prus de sas bias pro nudda, richesas mannas, essentziales pro s'isvilupu de sas natziones prus avantzadas. Est unu problema antigu, cumintzadu cun su colonialismu e in antis puru de s'epoca de su mercantilismu e chi presentat noas pagu connotas. Sas pessones, sa majoria giovanos e capatzes, imbetzes de abarrare in su Paisu issoro, preferint de agatare traballu in s'esteru. Cunforme a un'indagine de sas Natziones Unidas, ogni annu prus de 70 migia africanos cualificados a beru dassant s'Africa, sighende sos programmas de "immigratzione seletiva" fatos dae diferentes Paisos otzidentales. Sa fua est mescamente in su campu iscientificu e tecnologicu, difatis sos africanos in mancantzia de personale cualificadu devent cramare sotziedades e tecnicos otzidentales. Sa resone de custu sunt sos programmas chi permitent de chircare giovanos diplomados in totu su mundu dende a issos sas possibilidades de terminare s'ispetzializatzione in otzidente e de agatare su primu traballu. Custas pessones a pustis detzident de non torrare in Africa, cuntentas de su livellu artu de sa bida e de s'agasagiu. Pro risolvere custu fenomenu, s'Unione Africana at incaminadu unu programma pro megiorare s'istrutzione e sas Natziones Unidas ant chircadu unu sistema de intzentivos pro sos professionistas africanos chi cherent abarrare in su Paisu issoro. Pero finas a como custos programmas no ant tentu resurtadu. Su problema mannu est cussu de non tennere amministratziones istatales efitzentes, chi siant contra a sos favoritismos basados subra de s'appartenentzia etnica e tribale_.[_gcl]
+
+
+## Contra a sa malària
+
+Sa Federatzione Internatzionale de sa Croce Rossa e de sa Mezza Luna Rossa (FICR) at a distribuire 28 migia zanzarieras pro protegere dae sa malaria 100 migia pitzinnos e feminas graidas chi bivent in noe Paisos de s' Africa orientale e otzidentale: Botswana, Etiopia, Kenya, Malawi, Namibia, Ruanda, Uganda, Zambia e Zimbawe. Sas zanzarieras sunt tratadas cun pestitzidas pro ochiere sa tzitzula chi trasmitet su parassita de sa malaria chi ochiet prus de tres migia pitzinnos sa die in totu su mundu. Sa FICR at a pagare totu sos gastos de trasportu imbetzes, sas sotziedades de sa Croce Rossa de sas natziones rispetivas ant a distribuire sas zanzarieras datas dae s' organizatzione non guvernativa "World Swim for Malaria", chi at sa sede in Londra. Ambas organizatziones aiant giai collaboradu pro carchi mese in Niger in ue sunt istadas distribuidas duos milliones de zanzarieras.[_gcl_]
+
+
+## Sos teleromanzos coesionant sa limba
+
+A parrere de su professore Gregorio Salvatore, vitzediretore de sa Real Academia Española, su teleromanzu est unu veiculu de coesione linguistica pro sos chi faeddant sa limba ispagnola. Custu est su chi at naradu a sa "II Cumbre Mundial de la Industria de la Telenovela y Ficcion".
+
+Salvatore, chi in su 1994 at pubblicadu su libru _Un vehiculo para la cohesion linguistica: el español hablado en los culebrones_, at contadu chi at iscritu s'opera cun coro cando in su 1990, in un'addoviu de sas 22 academias de sa limba ispagnola, calicunu aiat cumentadu s'isfortzu chi si faghet in sos teleromanzos pro impreare unu ispagnolu chi siet cumpresu dae totus. Sa die matessi, Salvatore aiat intesu a una pitzinna de origine castigliana faeddare cun un'amiga, impreende un'espressione tipica venetzuelana, "Che cheveres esos zapatos!": in cussu tempus in Ispagna sa televisione trasmitiat unu teleromanzu venetzuelanu, _Vetro_. Su professore si fiat resu contu chi sos teleromanzos fiant arichende su vocabolariu.
+
+Presentende in sa "Cumbre" sa relatzione sua subra de _El uso del español en los medios_, s'academicu at fatu un'ateru esempru prus reghente. Semper in Ispagna, una pitzinna in un'autobus, faeddende cun un'amiga, at impreadu un'espressione tzilena tipica de su teleromanzu _Machos_: "Voy a pololear un rato", chi si riferit a istare unu pagu cun su pitzinnu suo. Paret chi totu custu limbagiu isvilupet sa richesa de sa limba, in cambiu de ateros istados, in ue tzertas paraulas podent resurtare malas.[_vmn_]
+
+
+## Istados Unidos: sa netzessidade de formatzione culturale e linguìstica
+
+A su solitu sos tradutores e sos interpretes traduint e interpretant in sa limba issoro o sunt influentzados dae una determinada limba pro aere bividu o istudiadu in s'istadu in ue sa limba est autoctona. Pero custa situatzione est cambiende. In sos Istados Unidos sunt medas sos istudentes de origine inglesa, chi si cherent ispetzializare in sa tradutzione e interpretatzione (T - I) de ateras limbas, comente s'ispagnolu. In pagu tempus issos istudiant una variedade de materias pro tennere una fluididade perfeta, impreare bene sa gramatica, cumprendere e produire in manera totale sa limba istrangia, sena pero acuisire elementos culturales e folcloristicos de custa limba, cosa chi servit meda. Pro custu motivu, sos istudentes detzidint de faghere cursos de limbas in s'istade, o de istare e traballare pro pagu tempus in sos istados ispanofonos che a s' Ispagna, Costa Rica, Guatemala, Tzile e ateros.
+
+Su programma de s'Universidade de su Nebraska in Kearney est ricu meda: chircat a abilitare in totu sos ambitos a sos istudentes de tradutzione e interpretatzione faghende*lis istudiare materias obligatorias che a sa Gramatica Superiore, sa Gramatica cumparada inglesu-ispagnolu, Cunversatzione e Redatzione, Literaturas, Tradutzione e Interpretatzione iscritas e orales dae limba a limba de testos che a sos de Neruda, Shakespeare, Cervantes, Chaucer, Unamuno, Hemingway, Faulkner, Clancy, Capraia Infante, Garcia Marquez. A s'ispissu s'Universidade invitat finas a tradutores e interpretes espertos.
+
+Duncas sos Istados Unidos podent essere su segundu istadu de su mundu in ue si faeddat sa limba ispagnola, a pustis de su Messicu.[_vmn_]
+
+
+## Beneitu XVI in Valèntzia pro su de chimbe addòvios de sas famìlias
+
+Su Papa Beneitu XVI est arribadu oe a Ispagna pro su de chimbe addovios de sas familias. Su Pontefitze est arribadu a sas 11:30 in s'aeroportu de Manises, a curtzu de Valentzia, ue li ant dadu su benebennidu su Re Giuanne Caralu e sa mugere Sofia, e puru su presidente de su Guvernu, Jose Luis Zapatero, e finas ateros membros de su Guvernu tzentrale e Valentzianu. Duos sunt sos puntos crae in s'agenda sua: s'ogetu de sa visita, s'addoviu de sas familias, a unu chirru; e sa tragedia de su metro de Valentzia, de su lunis coladu, a s'atera ala. Su Re Giuanne Caralu, saludende su Papa, at ammentadu su mamentu de "_dolore"_ de s'Ispagna in s'ora de sa bisita sua, e narat chi: "_diat podet dare cunsolu a totus"._ A pustis at naradu chi sa familia est: "_su nucleu essenziale de sa bida, de sa trasmissione de sos valores e de sa carena de s'essere umanu"._ Su Papa sighit amentende su valore "insustituibile" chi sa familia fundada in su matrimoniu tenet pro sa Cresia ma puru de su logu tzentrale chi tenet in sa sotzietade. Su Papa saludat puru su Piscamu de Valentzia e sos familiares de sos mortos de su metro. Cun sa _papamobile_, in sa carrera pro arribare a s'istatzione de Jesus, est saludadu dae migias de gente. In su logu de s'intzidente faghet un' oratzione pro sos mortos, acumpagnadu dae sos Printzipes Filipu e Letitzia, deghinas de traballadores de sas emergentzias e dae chentinas de pessones. Sa politica de sa familia de Zapatero, in favore de su divortziu lestru e de sos matrimonios intre su matessi sessu, at creadu tensione intre su Vaticanu e su Guvernu Ispagnolu, difatis Zapatero no at a partetzipare a sa missa de cras de su Papa. "_Finas Fidel Castro e su Generale polacu comunista, a sos tempos, bi fiant andados",_ narat su portaboghe vaticanu Navarro Vals.[_gpd_]
+
+
+## Su Papa a Valencia
+
+Sa de oe est sa de ses bisitas de unu Papa in Ispagna. Giovanni Paolo II, in su pontificadu suo at fatu 104 biagios, pro chimbe bortas est istadu in terra iberica. Custa borta est tocadu a Papa Ratzinger a addoviare sos ispagnolos in Valencia. Su Papa est arribadu custu manzanu pro s'addoviu mundiale de sas familias. In risposta a sas leges ispagnolas a favore de sas copias gay at naradu: «est segundu sa natura de s'omine chi s'omine e sa femina paris devent dare un tempus benidore a s'umanidade»
+
+Gente meda est andada a s'aereoportu a lu saludare cun coros e istrisciones de bene bennidu. Medas fiant sas mammas e sas zajas chi giughiant in bratzos pitzinnos de naschidorgiu e pitzinneddos. Fruschios imbetzes a Jose Luis Zapatero chi, paris cun sos reales de Ispagna, fiat in sa pista de s'aereoportu.
+
+
+## Sos dimustrantes pro sos deretos de sas fèminas arrestados e iscutos
+
+Amnistia Internatzionale cundennat s'interventu violentu de sas fortzas de segurantzia iranianas in una manifestatzione patzifica fata su 12 de lampadas dae feminas e omines chi pediant chi sas discriminatziones de sas feminas in Iran agabent. Sos dimustrantes si fiant addoviados in sa pratza de 7 TIR in Teheran pro pedire, finas, cambiamentos in sa lege pro acordare a sa proa de una femina a sa corte unu balore uguale a su de un'omine e galu, pro faghere a manera chi sas feminas cojuadas potzant issas etotu isseberare su traballu issoro e potzant biagiare in manera libera sena su permissu de su maridu.
+
+S'organizatzione ammentat galu una borta a sas autoridades iranianas s'articulu 12 de sa decraratzione de sas Natziones Unidas subra de sos chi difendent sos deretos de sos omines. Custa narat chi "ognunu tenet su deretu de partetzipare a atividades patzificas pro lutare contra a sa violatzione de sos deretos de s'omine e de sa libertades fundamentales". Sa decraratzione pedit chi siant impreadas "totu sas misuras netzessarias pro garantire chi sas autoridades cumpetentes difendant ogni pessone dae cale si siat violentzia, minetza, rapresallia, discriminatzione, pressione o atera atzione arbitraria in su cuadru de s'esertzitziu legitimu de sos deretos cunsiderados in sa presente decraratzione". [_gbs_]
+
+
+## Croàtzia: denùntzia costitutzionale
+
+Su bilinguismu e sos deretos minoritarios a su solitu mancant in sas autonomias locales: pro custu su Cussigiu pro sas minorias natzionales, s'organismu chi si ocupat de realitzare sos deretos de sas etnias in Croatzia, cheret faghere una denuntzia a sos giuighes costitutzionales. S'iscopu est de custringhere a aplicare sa lege costitutzionale subra de sos deretos de sas minorias e sa lege subra de s'impreu de sas limbas e de sas iscrituras minoritarias. Difatis sas normativas finas a oe non sunt aplicadas e custu fatu, paris cun sas dificultades chi pertocant sa recuida de sos profugos serbos, rapresentat su problema prus mannu chi sas minorias devent superare in Croatzia. Su Cussigiu pro sas minorias natzionales at detzididu de faghere in cabudanni una denuntzia costitutzionale, si sos organos de sas amministratziones cumpetentes no ant a dare rispostas tzertas.
+
+Su presidente de su Cussigiu Aleksandar Tolnauer at naradu chi sas interpretaziones pro s'aplicatzione de sa lege costitutzionale subra de sas minorias sunt diferentes, ca unos cantos deretos minoritarios in su territoriu sunt istados modificados a pustis de su cambiamentu de su numeru de sos abitantes de carchi autonomia locale. Tolnauer isperat chi sos problemas siant risortos rispetende sas leges, si nono s'at a devere dimandare a sa Corte costitutzionale. In s'addoviu de su Cussigiu sa parlamentare de sas etnias tzeca e isvolaca, Zdenka Čuhnil, at denuntziadu chi de sas 125 autonomias locales ue bivent sos chi apartenent a sas minorias, petzi pro una barantina, mescamente in Istria, est istadu introduidu su bilinguismu.
+
+Su Cussigiu in s'addoviu de eris at faeddadu finas de su cofinantziamentu de sos programmas radiufonicos (a livellu istatale, regionale e locale) de informatzione de sas minorias natzionales in sas limbas issoro. Pro custu sunt istados istantziadas 450 migia kunas pro su finantziamentu de programmas in 17 istatziones radiu. In duos annos, at naradu Tolnauer, est istada isvilupada una rete de trasmissiones radiofonicas pro totus sas minorias natzionales. [_sch_]
+
+####
+
+
+## Museos: arte e mùsica in sos tzìvicos genovesos
+
+Un'istade rica de addovios cussa organizada dae sos Museos Tzivicos Genovesos. Dae Triulas a Cabudanni _Tra sera e notte_ e _Arte in dialogo_, programmas articulados e pro ogni gustu, ant a oferrere a su pubblicu genovesu eventos musicales e teatrales meda. _Tra sera e notte_ at giutu in sos museos genovesos sa musica classica de su de treighi Festival Internatzionale de sa Musica de Camera e atera nd'at a batire cun su Festival de sa Musica Classica Genovesa, finas a su 30 de cabudanni, gratzias a sa Fundatzione De Ferrari e a s'Assotziu Arte e Musica in sas dimoras genovesas e cun sa de ses Rassegnas de Musica Ritzercada, finas a su 21 de cabudanni.
+
+Ant a essere a pustis de iscena, su teatru musicale cun s'Alcesti in blues in Palatu Tursi su 21 de triulas e sa danza cun su Festival Internatzionale de Danza in "Paesaggi Urbani" finas a su 22 de cabudanni.
+
+_Arte in dialogo_ est imbetzes una rassegna de literatura, pintura, musica, multimedialidade chi s'at a faghere in sas istruturas museales tzitadinas.[_gbs_]
+
+
+## Deretos de sas etnias: possibile una denùntzia costitutzionale
+
+Su Cussigiu pro sas minorias natzionales, cheret solletzitare s'aplicatzione de sa lege costitutzionale subra sos deretos de sas minorias e de sa lege subra s'impreu de sas limbas e de sas iscrituras minoritarias. Sa mancantzia de s'aplicatzione de custas normativas, e su torrare a domo de sos profugos serbos, rapresentant sos problemas prus mannos chi sas minorias devent afrontare in Croatzia. Su Cussigiu pro sas minorias natzionales at detzididu de faghere una denuntzia costitutzionale, si sos organismos de amministratzione cumpetentes non lompent in pagu tempus a dare rispostas. Su presidente de su Cussigiu Aleksandar Tolnauer isperat chi sos problemas bengiant risoltos in cunformidade a sas leges, si nono s'at a dever recurrere a sa Corte Costitutzionale. A s'addoviu de su Cussigiu sa parlamentare de sas etnias tzecas e islovacas, Zdenka Čuhnil, at avertidu chi de sas 125 autonomias locales in ue bivent sos chi apartenent a sas minorias, petzi in una barantina, in manera printzipale in Ìstria, est istadu introduidu su bilinguismu.
+
+Su Cussigiu at faeddadu finas pro sos finantziamentos de sos programmas radiofonicos a livellu istatale, regionale e locale, chi serbint pro s'informatzione de sas minorias natzionales in sa limba issoro. Sunt istadas istantziados 450 migia kune pro programmas in 17 istatziones radio. A furriu de duos annos, at naradu Tolnauer, est istada isvilupada una rete de trasmissiones radiofonicas pro totus sas minorias natzionales.
+
+
+## Carta Europea pro biagiare
+
+Ogni pessone chi cheret andare a foras pro istudiare, pro si formare o finas petzi pro irrichire s'esperientzia sua, at a devere essere orientadu subra de sas possibilidades de mobilidade chi podet tennere e duncas at a tennere a disponimentu unu pranu de aprendimentu chi cumprendat, in antis de sa partentzia, unu formatzione linguistica e, unu servitziu de assistentzia e consulentzia in su logu chi lu retzit.
+
+Est custu s'obietivu interessante meda de sa Carta Europea de mobilidade proponnida dae Luciano Caveri, presidente de sa Valle d'Aosta, a Bruxelles sa die de s'addoviu in sessione plenaria de su Comitadu de sas Regiones.
+
+Segundu su Comiutadu de sas Regiones, pro sa formatzione linguistica sighida in antis de sa partentzia diat tocare a faghere prus atentzione a sas limbas minoritarias, e pessat finas chi s'impreu de sa Carta Europea de calidade pro sa mobilidade at a batire bantagios a sos Istados membros: bantagios a s'isvilupu economicu territoriale, a sa formatzione e finas a s'iscambiu de sos traballadores. Sa carta devet faghere a manera de agiuare a torrare a domo - agabat Luciano Caveri - ca su mancadu reconnoschimentu de sas cualificas e de sas cumpetentzias achistadas costituit un'ostaculu a sa mobilidade.[_gbs_]
+
+
+## Remèdiu antigu pro cumbàtere su dolore
+
+Tenet balore sientificu su remediu antigu pro cumbatere su dolore. Custa traditzione antiga est istada dimustrada dae sos istudiosos de s'University College de Londra, chi ghiados dae Brian King, ant atzertadu chi s'abba caente allebiat su dolore a livellu muscolare. Si sa temperadura de s'abba la faghimus pigare a prus de 40 grados, s'abba diat faghere a manera de ativare sos retzetores tzellulares de calore, blochende gosi su mecanismu, chi cunsentit a su cherbeddu de retzire sa sensatzione de su dolore. Pro crompere a narrere custu, Brian King e totu sos collaboradores suos ant impreadu unu sistema de controllu capatzu de analizare sas reatziones de sos retzetores de calore e de dolore a livellu tzellulare.
+
+In sa cunferentzia in ue est istada presentada sa chirca, sos istudiosos ant naradu chi s'efetu de s'abba caente, abarrat pro prus de un'ora a pustis de l'aere arrambada a su corpus. Segundu King, sa bussa de s'abba caente podet tennere efetos belle uguales a sos de carchi antidolorificu.[_gbs_]
+
+
+## Crèschete s?isperàntzia de sa bida.
+
+Creschete sisperantzia de sa bida.
+
+In su 1750 sisperantzia de sa bida a su naschidorgiu fiat intre sos 35 e sos 40 annos; pagu prus de unu seculu a como, in su 1901, fiat solu de 43 annos, cando a dies nostras nche suberat sos 80 annos: duncas est addopiada.
+
+A sos primos de su 1900 sarriscu prus mannu pro sa salude fiant sas maladias infetivas. Su meraculu de sisetu de sa bida chi est semper prus longa in su seculu XXI si devet a sas cunditziones igienicas e de collidura de sa cosa de mandigare chi sunt megioradas, a sos antibioticos e a sos vatzinos chi ant abassadu meda sa mortalidade dae agentes infetivos.
+
+www.repubblica.it
+
+
+## Aumentat s'isperu de bida
+
+In su 1750 s'isperu de bida a su naschidorgiu fiat intre sos 35 e sos 40 annos; pagu prus de unu seculu a como, in su 1901, fiat petzi de 43 annos, cando a dies nostras nche colat sos 80 annos: duncas est addopiada.
+
+A sos primos de su 1900 s'arriscu prus mannu pro sa salude fiant sas maladias infetivas. Su miraculu de s'isetu de bida chi est semper prus longa in su seculu XXI si devet a sas cunditziones igienicas e a su modu de collire sa cosa de mandigare chi sunt megioradas, a sos antibioticos e a sos vatzinos chi ant minimadu meda sa mortalidade dae agentes infetivos.[_apg_]
+
+
+## Otzèanos àtzidos
+
+Sas emissiones de biossidu de carboniu in totu su mundu pro sa combustione de sos combustibiles fossiles nche sunt alterende meda sa chimica de sos otzeanos, minetzende sos organismos marinos, incruidos sos coraddos . Custu est bessidu dae su raportu de sa chirca fata dae istudiosos de su NCAR (National Center for Atmospheric Research) de Boulder, in su Colorado.
+
+A su chi narat sa chirca sos otzeanos ant suspidu 118 milliardos de tonnelladas de carboniu intre su 1800 e su 1994.
+
+Sos otzeanos sunt alcalinos de natura, ma s'interatzione cun su biossidu de carboniu los est faghende prus atzidos. S'aumentu de s'atzididade minimat sa cuntzentratzione de iones carbonados, chi organismos meda impreant pro produire ischeletros de carbonadu de caltziu, comente capitat a sos coraddos.
+
+« Sa chimica de s'abba de mare est destinada a si mudare in su tempus benidore cun modalidades chi ant a alterare meda sa bida » at craridu Joan Kleypas, su primu firmatariu de s'istudiu. [_apg_]
+
+
+## Baunei e sas Cortes Apertas
+
+Escursiones, mustras e ammentos in s'istoria e in sas traditziones de Baunei.
+
+Est istada custa sa cosa primaria in sas tres dies de Cortes Apertas, in programma in Baunei dae su 30 de lampadas a su 2 de triulas. In sos locales de s'ex caserma de sos carabineris est cumintzada s'abertura ufitziale de sa manifestatzione cun sa cunferentzia istampa.
+
+At sighidu un'assagiu de sos produtos tipicos locales cun s'islogan "Baunei: su gustu de sa natura".
+
+Gastronomia, trekking, mountain bike e free climbing s'aunint cun su programma ue risartant sas mustras fotograficas e sos allestimentos museales chi contant a sos turistas su "bi fiat una bia" de Baunei, dae su puntu de bista artesanale e dae su de sa bida de cada die.
+
+Apuntamentu de importu mannu est istadu sa sagra de petza de cabra organizada in localidade Golgo in programma pro sa festa de Santu Pedru.
+
+Totus sas initziativas, sae escursiones e sas arrampicadas sunt istadas organizadas cunforme a su numeru de sos partetzipantes chi si sunt prenotados telefonende a su numeru 0782 614037 (Ufitziu Tourpass de Santa Maria Navarresa) dae sas 10 a sas 13 e dae sas 16 a sas 19 dae su lunis a sa chenabura.
+
+
+## Sa praja de Bidderosa petzi pro paga gente
+
+In sas dies chi sa Sardigna est in mesu de polemicas meda pro sas tassas subra de su lussu postas dae Renato Soru, b'at de valutare sas initziativas postas finas dae tzertos amministradores locales pro collire su territoriu a sas generatziones de su tempus benidore.
+
+Est su casu de Orosei, bidda de sa provintzia de Nugoro, ue su territoriu tenet un balore turisticu e naturalisticu mannu meda. Dae annos meda sa Comuna at chertu s'introdutzione petzi de unu tantu de pessones pro s'oasi proteta de Bidderosa.
+
+Bidderosa est un'area proteta formada dae 5 prajas galanas meda prenas de ghiniperos e formadas dae arena fine. Ocannu pro intrare a Bidderosa, finas a su 31 de santugaine tocat a pagare unu billete chi andat dae unu minimu de duos euros (pro sas bitzicletas) a unu massimu de doighi euros (pro sas veturas), pro unu totale de 400 bagnantes.
+
+Non b'at peruna ispeculatzione, assegurat su sindigu, ma est petzi una manera abbista de impreare su dinare pro sa tutela de su paesagiu e pro sa megioria de sos servitzios.
+
+Su 30% de sas intradas andat a s'Ente Foreste chi at giai progetadu de torrare a ponnere in custa oasi su fenicoteru colore rosa, preservare sas dunas e torrare a fraigare sa bidda antiga de sos pastores.
+
+Unu paradisu de tutelare in manera abbista pro su tempus benidore. [_tbs_]
+
+
+## Oro ruju in Sardigna
+
+Cun delibera sa Regione Sardigna at preannuntziadu, pro s'annu 2007, chi non s'at a podere piscare su coraddu. Su provedimentu de interditzione at a riguardare totu sos mares de sa Sardigna e at tennere comente finalidade sa salvaguardia integrale de sa risorsa ambientale.
+
+Pro su 2006 est giai istadu predispostu su blocu totale pro dare lissentzias noas e sa ridutzione de cussas rinnovabiles. Dae 38 programmadas in su 2005 s'at a colare a 30, cun sa pretzedentzia a sos chi sunt naschidos in Sardigna.
+
+Sos coradderis imbarcados ant a podere essere massimu duos e non prus de tres cun limites de pisca fissadu in 2 kg e mesu de coraddu.
+
+Est istadu in prus ampliadu su divietu in sa parte de su mare de sa costa nord orientale.
+
+Su providimentu est istadu fatu a pustis de su parrere favorevole de su Comitadu Tecnicu de sa consulta pro sa pisca.
+
+Sos operadores de su setore sunt giai a murrungiu pro custa lege noa chi no at de seguru a megiorare totu su repartu economicu, dae su coradderi a s'artesanu de sos laboratorios, a su contrariu s'Assessore Regionale Tonino Dessi narat chi totu custu at a permitere s'isvilupu de su turismu subacueu comente capitat in su Mare Ruju.[_tbs_]
+
+
+## Delfinos a prua!
+
+Su delfinu de sas costas, o pro narrere megius su tursiope, est de seguru su tzetatzeu prus avistabile in su Mediterraneu. Sa capatzidade de addatamentu e sa sotziabilidade l'ant postu protagonista de sos delfinarios, su prus istudiadu e su prus chertu bene ma non s'ischint galu cosas meda subra de sas populatziones in libertade in su Mediterraneu.
+
+Pro custu motivu _Delfini a prua, _sa sotziedade cooperativa pro s'educatzione ambientale e su turismu naturalisticu cun sede in Terranoa, est organizende una campagna de controllu costante in sa zona de Terranoa-Tavolara, a ue sunt invitados a partetzipare sos istudentes, sos apassionados e chie at a cherrere trasformare sas vacantzias in un'esperientzia a contatu cun sa natura.
+
+Su golfu de Terranoa in su tempus de s'istade est interessadu dae traficu nauticu diportista e de traghetos lestros chi arribant dae su Continente e sa presentzia de acuiculturas meda e mitiliculturas lu rendent un'ambiente antropizadu. Mancari custu est presente in su Golfu una populatzione istantziale de tursiopes istudiada dae annos meda.
+
+Est de primaria importantzia a sighire a istudiare e a tenner suta controllu sa zona e a controllare sa salude de sos delfinos. Sa campagna est cumintzada cun s'interventu de sas iscolas medias e superiores de sa Provintzia de Tatari chi ant a partetzipare a sa chirca cun essidas in mare e cun relatziones in classe subra de sa biologia de sos tzetatzeos e de sos tursiopes.[_tbs_]
+
+Pro informatziones: delfiniaprua@yahoo.it
+
+
+## Bolivia: limbas indìgenas
+
+Su presidente de sa Bolivia, Evo Morales, at postu su termine de duos annos a sos impiegados pubblicos pro imparare sos idiomas indigenos che a su Aymara e Quechua. At a obbligare finas sas iscolas pubblicos e privadas, siat in sa formatzione primaria siat in sa segundaria, a faghere letzione in sos idiomas nativos in base a sa regione.
+
+In Bolivia si faeddant prus de 35 limbas indigenas, sas prus faeddadas sunt su Quechua, s'Aymara e su Guarani. At annuntziadu una lege pro sos funtzionarios pubblicos chi in duos annos devent essere a tretu de imparare sa limba indigena de sa regione in ue traballant, frecuentende istitutos de limbas indigenas, si non lu faghent no ant a podere faghere prus sos funtzionarios pubblicos.[_gpn_]
+
+
+## Su pòpulu de sos Piraha
+
+Sos piraha sunt pagas chentinas, ma non l'ischint. Ca non l'ischint narrere. Sos chircadores de sa Columbia University nche sunt intrados finas a su tzentru de s'Amatzonia pro istudiare custu populu chi faeddat sa limba prus simpre de su mundu: tenet 7 cunsonantes e tres vocales, podet essere faeddada o fruschiada e non tenet paraulas pro espressaresos numeros, cantidades e colores. Millu su resurtadu de sa chirca, pubblicadu dae "Science": no ischint contare ca non tenent paraulas pro lu faghere e pro lu narrere.
+
+S'antropologu Peter Everett est istadu cun issos 27 annos e nd'at descritu sa bida: no impreant s'iscritura, sa memoria colletiva issoro durat pro su prus duas generatziones, non dormint prus de duas oras a sa bia e no ischint iscriere signos, mancari tengiant cuntatos dae duos seculos cun sas tribus a curtzu issoro. A Everett s'est agiuntu como Peter Gordon de sa Columbia University, chi s'est cuntzentradu subra de s'incapatzidade de contare. A pustis de duos meses de tentativos, sos adultos sighint a cunfundere sos numeros. A parrere de Everett, sos Piraha non diant ischire contare pro motivos culturales: in sa bida issoro s'astratzione e sa cualificatzione non sunt utiles. Diat essere unu tentativu estremu pro sarvare s'individualidade issoro. Pro Gordon in cambiu est sa limba a determinare sa manera de pessare: a sos Piraha mancant sas paraulas pro narrere sos numeros, duncas non s'ischint cumportare de conseguentzia.[_gpn_]
+
+
+## Ispagna: naschit Opentrad
+
+10/07/2006
+
+Tres aziendas de informatica e bator universidades ispannolas ant isvilupadu su primu sistema de tradutzione automatica in unu programma liberu chi permitit de bortare testos, documentos e paginas web dae su castiglianu a su catalanu, gagliegu e bascu, e dae su catalanu e gagliegu a su castiglianu.
+
+Su tradutore, chi si mutit Opentrad, est giai funtzionende e l'impreant, pro esempru, pro sa tradutziones de documentos de s'Amministratzione publica de sa Galitzia, custu est su primu sistema de tradutzione chi esistit dae su gagliegu a su castiglianu.
+
+Mancari chi esistant giai ateros tradutores bidiretzionales intre su catalanu e su castiglianu, custu est su primu chi ant isvilupadu in unu programma liberu, e custu cheret narrere chi ognunu lu podet impreare de badas intrende a sa pagina web Opentrad.com.
+
+In su casu de su bascu, Opentrad est su primu tradutore chi esistit dae su castiglianu a s'euskera, mancari chi su sistema isvilupadu siat petzi unu prototipu, ca pro como, sos errores chi faghet non li permitit de arribare a su livellu de calidade minima chi est rechedida.
+
+Sas dificultades de analisi linguistica de sa limba basca e sas diferentzias cun sas limbas romanicas chi si faeddant in Ispanna galu no at permitidu sa tradutzione dae su bascu a su castiglianu.
+
+Su progetu de custu tradutore, finantziadu dae su ministeriu de s'industria, est istadu ideadu dae unu cunsortziu formadu dae s'Universidade politecnica de Catalunia, su Paisu Bascu, Alicante e Vigo, gasi comente impresas de su Paisu Bascu e de sa Galitzia.[_gpn_]
+
+
+## "Una bidriera pro sa Sardigna"
+
+Su mercadu frantzesu, sas carateristicas suas e sas bagas de isvilupu chi dat a s'economia sarda, sunt sos argumentos tratados in su de chimbe seminarios organizados dae s'assessoradu regionale de su traballu in s'ambitu de su progetu "Una vetrina per la Sardegna".
+
+S'initziativa regionale, chi sas ateras bortas aiat dadu importantzia a sos mercados de s'Inghilterra, de s'Ispagna, de sa Germania e de su Belgiu, est inserida in unu programma de su Ministeriu de sos Afares esteros cun sa finalidade de promovere ligamenes istabiles cun sos italianos in s'esteru pro s'isvilupu de su Sud.
+
+Su progetu "PPTIE" orientadu a dare a sas Regiones de S'obietivu 1 e a sas istitutziones locales sas cumpetentzias e sas ainas chi serbint pro promovere acordos de collaboratzione cun sos italianos in s'esteru, pro s'internatzionalizatzione e pro s'isvilupu locale de sos territorios.
+
+Su de duos progetos "ITENETS" punnat a creare una rete internatzionale pro sa formatzione e pro su traballu, e bidet in s'osservatoriu de sos sardos in su mundu, su bratzu deretu a livellu regionale sardu. [_apg_]
+
+
+## Tibet
+
+Pro sos tibetanos su tempus est colende sena pasu: sa cultura millenaria issoro arriscat de iscumparrere. Ogni chida unas cantas migias de colonos tzinesos s'istabilint in su Tibet e dant a su paisu sos connotados culturales issoro. Atirados dae sas promissas de su guvernu tzinesu, sos colonos s'istabilint mescamente in sas tzitades in ue 7,5 milliones de tzinesos, controllant oramai su cummertziu, sos servitzios e s'amministratzione. Finas Lhasa, sa capitale antiga de su Tibet, nch'est perdende manu manu sas carateristicas originales suas.
+
+Sos chirros traditzionales devent dassare su logu a s'urbanistica "sotzialista", sunt frorende sos ristorantes de mandigu lestru, sos internet-cafe, sos casinos. Sos guturinos sunt sustituidos dae carreras largas, sos condominios modernos fatzilitant a sas fortzas de segurantzia su controllu de sa populatzione. Sos tzinesos costituint oramai sa majoria de sa populatzione. In filu de sos 1100 km de sa linia ferroviaria progetada intre Lhasa e Gormo s'ant a insediare deghinas de migias de colonos noos. Sa politica agressiva de insediamentu de Pechinu otenet sutzessos prus mannos de sa repressione violenta de sa resistentzia, comente s'arrestu de padres e mongias chi protestant in manera patzifica. Ant mudadu s'istrutura demografica de su Tibet, e sos 5,5 milliones de Tibetanos sunt oe sa minoria de sa populatzione in sa terra issoro.
+
+In sa capitale aberint semper prus butegas e bancas, e sos abitantes suos sighint a creschere de numeru. Sunt mescamente sos immigrados tzinesos chi resessint a tennere profetu de s'espansione economica. Agatant deretu traballu in s'amministratzione publica o in sas aziendas tzinesas. In cambiu sos Tibetanos sunt isvantagiados meda in s'ocupatzione de postos de traballu noos.
+
+Mancari custa espansione economica su Tibet est galu una de sas regiones prus poberas de sa Tzina. Sa situatzione est drammatica mescamente in sas zonas rurales, in ue b'istat s'85% de sa populatzione tibetana. Inoghe non b'at rastu de espansione economica. Pro como su Dalai Lama bi l'est faghende a mandare a in antis una politica non violenta e pro custu gosat de un'istima internatzionale manna, mancari chi, in concretu, non siant faghende nudda pro cumbinchere a Pechinu a dialogare cun su Premiu Nobel pro sa paghe. Si timet chi custu siat s'urtimu Dalai Lama capassu de cumbinchere a sos Tibetanos a atzetare in manera patzifica un'autonomia bera cuntratada e cuncordada cun sa dirigentzia tzinesa.[_gpn_]
+
+
+## Si medint sas oras de sonnu
+
+Cumbinat a meda gente de si nche ischidare su mangianu e de s'intendere galu prus istraca de su sero in antis. A crarire custa sensatzione como b'ant pessadu unos cantos sientziados de s'Universidade de Chicago, autores de un'istudiu publicadu in sa rivista "American Journal of Epidemiology".
+
+A cantu narant sos istudiosos, chi ant esaminadu 669 sugetos de edade incruida intre sos 38 e sos 50 annos, totu sas pessones osservadas fiant cumbintas de aere dormidu prus de sas oras de sonnu chi ant fatu a beru. A custa concrusione, sos istudiosos sunt arribados cun s'impreu de unu "Actiwatch", aina capassa de medire sas oras de sonnu, chi at craridu comente sa gente dormat, in media 6,1 oras cada note, puru si creet de dormire pro 7 oras. Dae su campione analizadu b'at bessidu chi sunt sas feminas a dormire de prus (6,7 oras pro note), imbetzes sos omines si firmant a 6,1 oras e, si sunt de colore, su sonnu minimat a 5,1 oras a note.
+
+Intre sas curiosidades de sa chirca tocat a sutaliniare s'influentzia de su redditu in su sonnu (prus dinare unu tenet e prus dormit) o su tempus mediu chi si nche colat in antis chi pighet su sonnu, chi est de 22 minutos.
+
+Intre sos progetos de sos chircadores de s'Universidade de Chicago b'est como su de investigare su ligamene chi b'est intre sas oras de sonnu perdidas e s'arriscu de sas maladias a livellu cardiovascolare. [_apg_]
+
+
+## Su dramma de su Darfur contadu in unu videugiogu
+
+Sa rete televisiva musicale MtvU at promovidu s'idea de unu videugiogu chi contet, in manera fatzile e direta, su dramma de su Darfur, isfrutende sas potentzialidades de immedesimatzione de sos giogos eletronicos. Sa rete televisiva musicale at postu a disponimentu chimbanta migia euros pro s'idea megius.
+
+A pustis chi sunt arribadas chentinas e chentinas de ideas, MtvU at dadu sa vitoria a Susanna Ruiz, una pitzinna laureada de sa California de su Sud, cun s'idea intitulada "_Darfur is dying_ -_ su Darfur est morende"_._ "_Sos giovanos no ischint semper ite est su Darfur, ne ue s'agatat e mancu ue est su Sudan - at cummentadu Susanna a sa Bbc - . Su giogu est una semplificatzione de sa crisi, ma est peri unu modu pro cumintzare a rispondere a custas dimandas". Sos personagios de custu giogu sunt Elham, una pitzinna de 14 annos, chi bivet in un campu de profugos intre su Sudan e su Ciad, a pustis de si nch'essere fuida cun sa familia sua dae su Darfur.
+
+Onni mangianu Elham o sos frades sunt obrigados a chircare unu pagu de abba pro sos bisongios de sa die, in s'ora chi su babbu e sa mama sunt traballende meda pro campare totu sa familia.
+
+S'isperu est chi custa istoria, fata cun su videugiogu, servat a sensibilizare sa gente subra de custa chistione.[_lmr_]
+
+
+## Friulanu in RAI, addòviu in Roma cun Gentiloni
+
+"Sa Rai diat atuatzione a sa lege 482 subra de sas minorias linguisticas, garantende servitzios informativos a ateras trasmissiones in limba friulana, e s'estensione de su servitziu radiutelevisivu in limba islovena finas a sa provintzia de Ùdine": est su chi at pedidu a su ministru de sas Comunicatziones, Paolo Gentiloni, sa delegatzione formada dae su presidente de su Confemili, Domenico Morelli, e dae sos rapresentantes de su Comitadu 482 Arnaldo Baracetti, Jole Namor e Carlo Puppo, aberende in Roma sa serie de consultatziones pubblicas subra de su cuntratu de servitziu Rai.
+"Sa lege cheret atuada in antis chi si podet- at naradu Morelli - finas pro rispetare sos impignos internatzionales assuntos dae su guvernu italianu. Pro su chi pertocat sa minoria friulana, tocat chi a sa redatzione de Ùdine siat reconnota autonomia prena e operatividade in sa produtzione de sas trasmissiones in friulanu".
+Su ministru, chi connoschiat sa problematica discussa pro aere leadu parte a su Comitadu de vigilantzia Rai, at garantidu chi ant a essere mantennidos sos impignos leados. [_spn_]
+
+
+## Sa Sèrbia isperat in su "pranu Mladic"nou
+
+Sa Serbia at detzisu unu programma pro afortire sa cooperatzione cun su tribunale de s'Aja, in su tentativu de faghere cumprendere a sa comunidade internazionale chi cheret a beru collaborare subra de sos crimines de gherra.
+
+Sa chida colada su guvernu at definidu su pranu chi at a essere presentadu intro de pagas dies in Brussellas dae su primu ministru Vojislav Kostunica.
+
+Su pranu previdet una cooperatzione prus astrinta intre sos servitzios segretos tziviles e militares, mescamente in sa cassa a su criminale de gherra prus chircadu, s'ex generale serbu-bosniacu Ratko Mladic.
+
+Su pranu est su pilastru de su tentativu de su guvernu de torrare a cumintzare sos collochios cun s'Ue pro su Patu de istabilizatzione e assotziu, SAA, chi como est firmu. Sos collochios fiant istados firmados dae s'Unione Europea a pustis chi Belgradu non fiat resessidu a cunsinnare Mladic a su tribunale de s'Aja.
+
+Semper e cando, carchi analista narat chi su pranu de atzione si diat podere iscontrare cun sas rivalidades chi bi sunt intre sas agentzias de segurantzia, sena cunsiderare chi b'at galu a s'internu issoro pessones chi sunt galu in favore de Mladic.
+
+Si a sa fine de cabudanni su guvernu no at a resessire a agatare una solutzione a sos problemas cun s'Unione Europea una parte fundamentale de sa coalitzione, su partidu riformista G17, at giai naradu chi at a essire dae su parlamentu e dae su guvernu. Difatis, cunforme a custu annuntziu, sos deputados de su G17 ant giai preparadu sas dimissiones issoro.[_lmr_]
+
+
+## Colòmbia: sa gherra finta a sa cocaina
+
+S'area coltivada cun sa coca est ismanniende. Sos fogos servint a totu ma no a binchere a sos narcotraficantes. Sa Colombia produit pagu prus o mancu su 70% de sa cocaina de totu su mundu, cun unu raportu de 640 tonnelladas in 86.000 etaros de terrinu. Custu cheret narrere chi sa cocaina est su produtu prus esportadu de su Paisu. Dae su 2000, sos IUA ant agiuadu sa Colombia in sa gherra a sa droga cun unu gastu de 4000 milliones de dollaros. Ma finas ocannu sos etaros coltivados sunt colados dae 80.000 a 86.000, mancari chi nde siant istados brusiados 140.000. Custu cheret narrere chi pro onni etaru de coltivatzione illegale brusiada sunt distrutos ateros 8 etaros ue b'at bestias, padentes o ortos.
+
+S'agiudu de sos IUA non megiorat sa situatzione. Dae su 2001 su Plan Colombia contra a sa produtzione de eroina e cocaina at tentu unu sustentu nou, ca, sighende su programma de sa gherra a su terrorismu, est devennida una gherra contra a sa gherrillia colombiana. Sighende custu programma sos IUA ant aumentadu su numeru de sos militares, ma sos resurtados non sunt bonos, ca sos reberdes abarrant meres de una parte bona de sas zonas ue sunt coltivadas eroina e cocaina, in s'ora chi sunt aumentende sos militares americanos chi leant parte a su traficu de droga.[_lmr_]
+
+
+## Sos chi in Mosca leant su note pro die
+
+Olga Lisova, una trucadora televisiva, colat oras e oras sa die apitzighende chigios de postigia, pintende de rossete lavras e de fundutinta caras de atores e presentadores e de chie si siat chi cumparit in sa televisione.
+
+Ma chie pessat a fachere bella a Olga?
+
+"So gasi impignada e trabballo gasi meda chi non tengio tempus de tennere cara de mene", narat sa bella pilindorada de 23 annos.
+
+"Devo impreare sas oras pro su sonnu", ispricat pipende cun nervosismu una sigareta in s'interi chi est isetende su turnu suo in foras de unu salone de bellesa abbertu 24 oras sa die.
+
+Olga est una de sas paritzas clientes chi in unu martis de carchi chida a como isetaiant a sa una de note in sa sala de isetu de Moi Parizh, o Parigi Meu, pro si nche segare sos pilos, si faghere sa manicure, agiunghere agigu de colore artifitziale a sa pedde bianca, o cumintzare sa gherra sena fine contra a sa tzellulite.
+
+"Non bi nche la faghimus a acuntentare a totus," ispricat Irina Mamedova, una pitzinna piliniedda chi pigat sos apuntamentos in Moi Parizh, chi aiat giai refudadu tres clientes in 20 minutos.
+
+"In Mosca non nde l'importat a nemos de perdere oras de sonnu, sa gente chircat de impreare su tempus a su massimu. Pro custu inoghe sas notes sunt gosi movimentadas," narat Mamedova.
+
+A sas duas de note sos caminos sunt mudos. B'at paga gente a giru, ma sas cadreas de sa libreria Bookberry sunt prenas. Sa gente leghet libros, isfogiat vocabularios, giornales e ghias de logos esoticos.
+
+Arkady Fyodorov, un'impresariu de baranta annos fiat isfogende unu libru subra de sos impressionistas.
+
+"Custa est s'ora megius pro comporare carchi cosa in Mosca: non b'at gente chi t'ispinghet, ti potes seere e cuntzentrare subra de cales libros cheres comporare," contat s'omine pighende un'ateru libru dae unu parastagiu chi aiat postu a chirru.
+
+"B'at tropu gente in custa tzitade. In onni logu chi andas b'at gente, gente e gente. Mi nche so eremende," contat acontzende*si una pinniga belle invisibile de su gessadu perfetu, "Pro custu chirco de evitare sas oras chi sa gente est in giru."
+
+Fedotov narat chi sa die a pustis andat a trabballare prus a tardu.
+
+"Trabballo pro contu meu. Cras in ufitziu no arribo in antis de mesudie," ispricat.
+
+Seidas in duas poltroneddas cara a sa bentana, duas pitzinnas leghiant una ghia de Londra, in s'interi un'omine de una chimbantina de annos fiat isseberende un'atlante.
+
+"Dae sa una a sas tres es prenu de gente inoghe," narat Daniela Novak, sa cassiera, "Medas si che colant sa note, medas iscrient relatziones o istudiant, ma gente meda comporat medas libros."
+
+Sos annos chi sas butegas fiant abertas dae sas 9 a sas 7 e filas mannas de gente isetaiant in foras, a su fritu, pro comporare su chi agataiant, sunt finidos, ma sa gente de Mosca si lamentat chi su ritmu de sa custa tzitade manna nche los est minimende.
+
+Medas narant chi a pustis de oras de trabballu, devent pigare una metropolitana tropu prena de gente, o devent abarrare oras blocados in su traficu de sa megalopoli (comente oramai in medas oe mutint sa tzitade). Sa gente narat chi finas si como b'at prus butegas de 10 annos a como, custas sunt gasi prenas de gente chi onni ispesa chi faghent devenit una tortura.
+
+Pro como non b'at datos istatisticos de cantos moscovitas impitant sos servitzios chi sa tzitade lis oferit sa note e cantu dinare si gastant.
+
+"Est una cosa noa," ispricat Maria Vakatova, un'analista de benes de consumu.
+
+Yevgeny Dukov, unu professore de s'Istitutu de arte, creet chi a su mancu su 5 pro chentu de sos moscovitas -- sa majoria cun un'intrada media -- s'istichint onni die in sas umbras de sa note pro evitare sas trumadas de gente de a de die.
+
+"Si ponimus a pare oe cun su tempus de s'Unione Sovietica, sos notianos tenent isseberu meda -- podent comporare onni cosa, che a de die," ispricat Dukov, chi s'annu coladu at iscritu su libru "Dae s'iscurigongiu a s'arbeschida, sa note comente eventu culturale" chi pintat sas notes de sa capitale.
+
+"Pro ite gastare tempus pretziosu de badas tzacadu in mesu de chentinas de machinas o agiunghere stress a sa routine de onni die tzacadu in mesu de chentinas de pessones in sa metropolitana cando podes usare sa note?"
+
+Segundu su tzensimentu de su 2002 Mosca tenet 10,4 milliones de pessones -- duos milliones in prus chi non 10 annos a como -- e sa populatzione arribbat a 12 milliones si si contant sos istrangios registrados ufitzialmente, mentras cada die 1 millione de pessones arribbat dae sas tzitades de a curtzu pro trabballare.
+
+In prus, Mosca, chi tenet una creschida economica de su 20 pro chentu a s'annu, atirat trabballadores -- medas illegales -- dae ateras partes de sa Russia, in ue s'economia est firma o in decadentzia. Custos s'agiunghent a sa populatzione ufitziale faghende creschere sa tzitade a 14 milliones.
+
+Prus gente cheret narrere prus machinas. Sa politzia istradale at carculadu chi b'at 3 milliones de machinas in Mosca, mentras una relatzione de Green Peace pubblicada in su 2006 narat chi 200,000 de machinas onni annu s'agiunghent a su traficu giai caoticu de sa tzitade.
+
+Sa metropolitana, chi trabballat dae sas 6 de mangianu a sa una de note, carrat onni die 9,5 milliones de pessones, meda de prus de sas metropolitanas de New York e Londra postas paris.
+
+A sas tres de mangianu, deghinas de machinas sunt parchegiadas in foras de su supermercadu Metro.
+
+Alexei Frolov, 25 annos, est assentende unos cantos botes de tamatas e de cufetura in unu carrellu prenu de ispesa. Su trabballu de manager pro una dita istrangia non li daiat tempus de faghere s'ispesa a de die.
+
+"A de note potzo comporare onni cosa chi mi servit in prus pagu de un'ora. Non chergio gastare oras e oras de su fine de chida meu pro faghere s'ispesa," contat Frolov.
+
+"Sos supermarcados sunt logos pro macos dae sas 10 de mangianu a mesanote in custa tzitade," agiunghet.
+
+In belle onni bighinadu de Mosca b'at como butegas abertas 24 oras sa die, ma a de note sa gente podet finas ordinare sa pizza, comporare frores pro sas amoradas, billetes de aereu, andare a sa sauna, o giughere sa machina a acontzare.
+
+Su situ www.moskva24.ru, in ue si podent agatare totu sos servitzios chi bi sunt in sa tzitade a de note, tenet 30,000 bisitatores a su mese.
+
+"Sa gana de tennere logos abertos sa note est aumentende onni die," narat
+Alexei Bogachyov, su diretore de una cumpannia IT chi at fatu su situ.
+
+A Bogachyov s'idea de su situ l'est bennida -mancu a lu narrere- a sa una de note cando torrende a domo sua dae trabballu est abbarradu blocadu in mesu de su traficu.
+
+"Est tando chi mi so abbigiadu chi custa tzitade non dormit mai," narat Bogachyov.
+
+Sergei Goncharenko, su diretore cummertziale de Samalyot, un'agentzia de biagios chi cussinniat billetes a sa domo, contat chi onni note bendet 40 billetes, agigu a cunfrontu de sas bendidas de a de die, ma "megius de nudda." In prus trabballare a de note agiunghet, segundu Goncharenko, prestigiu a s'agentzia.
+
+"L'ischis comente funtzionant sas cosa in Mosca: sa gente arribbat a trabballu a s'ora de mandigare, sas reuniones si faghent a su sero e tando ebbia s'abbizant chi s'incras devent andare a Amsterdam," contat Goncharenko.
+
+Maria Rubtsova, manager de Transpizza, chi giughet pizzas a sas domos, narat chi su 30 pro chentu de sas bendidas las faghent a de note, cando chi Dolgoprudniy Lada acontzat 20 machinas onni note.
+
+" Clientes meda benint inoghe in casos de emergentzia, ma medas benint a de note ca non tenent tempus a de die," contat Anastasia Drozdova sa manager.
+
+Yadviga Kulkina, sa parruchiera de Moi Parizh, contat chi medas bortas a de note arribbant clientes istrambos, che a cuddu businessman bene bestidu -- ma tristu tristu -- chi carchi chida a como at pedidu de lu tundere a rapu e de li lassare petzi una cogorosta birde.
+
+"Si nch'est andadu alligru a pustis de sa tusa," contat Kulkina.
+
+Acontzende*si sos pilos nieddos, Fedotov, su cliente de Bookberry, abaidat su caminu dae sa vetrina de sa butega e narat: "Mi praghet totu custu: non b'at nemos in giru. Sa note tenet carchi cosa de afadadu. Forsis ca custa est s'ora chi ti podes dedicare a tie matessi."
+
+Olga Lisova, una trucadora televisiva, colat oras e oras sa die apitzighende chigios de postigia, pintende de rossete lavras e de fundutinta caras de atores e presentadores e de chie si siat chi cumparit in sa televisione.
+
+Ma chie pessat a fachere bella a Olga?
+
+"So gasi impignada e trabballo gasi meda chi non tengio tempus de tennere cara de mene", narat sa bella pilindorada de 23 annos.
+
+"Devo impreare sas oras pro su sonnu", ispricat pipende cun nervosismu una sigareta in s'interi chi est isetende su turnu suo in foras de unu salone de bellesa abbertu 24 oras sa die.
+
+Olga est una de sas paritzas clientes chi in unu martis de carchi chida a como isetaiant a sa una de note in sa sala de isetu de Moi Parizh, o Parigi Meu, pro si nche segare sos pilos, si faghere sa manicure, agiunghere agigu de colore artifitziale a sa pedde bianca, o cumintzare sa gherra sena fine contra a sa tzellulite.
+
+"Non bi nche la faghimus a acuntentare a totus," ispricat Irina Mamedova, una pitzinna piliniedda chi pigat sos apuntamentos in Moi Parizh, chi aiat giai refudadu tres clientes in 20 minutos.
+
+"In Mosca non nde l'importat a nemos de perdere oras de sonnu, sa gente chircat de impreare su tempus a su massimu. Pro custu inoghe sas notes sunt gosi movimentadas," narat Mamedova.
+
+A sas duas de note sos caminos sunt mudos. B'at paga gente a giru, ma sas cadreas de sa libreria Bookberry sunt prenas. Sa gente leghet libros, isfogiat vocabularios, giornales e ghias de logos esoticos.
+
+Arkady Fyodorov, un'impresariu de baranta annos fiat isfogende unu libru subra de sos impressionistas.
+
+"Custa est s'ora megius pro comporare carchi cosa in Mosca: non b'at gente chi t'ispinghet, ti potes seere e cuntzentrare subra de cales libros cheres comporare," contat s'omine pighende un'ateru libru dae unu parastagiu chi aiat postu a chirru.
+
+"B'at tropu gente in custa tzitade. In onni logu chi andas b'at gente, gente e gente. Mi nche so eremende," contat acontzende*si una pinniga belle invisibile de su gessadu perfetu, "Pro custu chirco de evitare sas oras chi sa gente est in giru."
+
+Fedotov narat chi sa die a pustis andat a trabballare prus a tardu.
+
+"Trabballo pro contu meu. Cras in ufitziu no arribo in antis de mesudie," ispricat.
+
+Seidas in duas poltroneddas cara a sa bentana, duas pitzinnas leghiant una ghia de Londra, in s'interi un'omine de una chimbantina de annos fiat isseberende un'atlante.
+
+"Dae sa una a sas tres es prenu de gente inoghe," narat Daniela Novak, sa cassiera, "Medas si che colant sa note, medas iscrient relatziones o istudiant, ma gente meda comporat medas libros."
+
+Sos annos chi sas butegas fiant abertas dae sas 9 a sas 7 e filas mannas de gente isetaiant in foras, a su fritu, pro comporare su chi agataiant, sunt finidos, ma sa gente de Mosca si lamentat chi su ritmu de sa custa tzitade manna nche los est minimende.
+
+Medas narant chi a pustis de oras de trabballu, devent pigare una metropolitana tropu prena de gente, o devent abarrare oras blocados in su traficu de sa megalopoli (comente oramai in medas oe mutint sa tzitade). Sa gente narat chi finas si como b'at prus butegas de 10 annos a como, custas sunt gasi prenas de gente chi onni ispesa chi faghent devenit una tortura.
+
+Pro como non b'at datos istatisticos de cantos moscovitas impitant sos servitzios chi sa tzitade lis oferit sa note e cantu dinare si gastant.
+
+"Est una cosa noa," ispricat Maria Vakatova, un'analista de benes de consumu.
+
+Yevgeny Dukov, unu professore de s'Istitutu de arte, creet chi a su mancu su 5 pro chentu de sos moscovitas -- sa majoria cun un'intrada media -- s'istichint onni die in sas umbras de sa note pro evitare sas trumadas de gente de a de die.
+
+"Si ponimus a pare oe cun su tempus de s'Unione Sovietica, sos notianos tenent isseberu meda -- podent comporare onni cosa, che a de die," ispricat Dukov, chi s'annu coladu at iscritu su libru "Dae s'iscurigongiu a s'arbeschida, sa note comente eventu culturale" chi pintat sas notes de sa capitale.
+
+"Pro ite gastare tempus pretziosu de badas tzacadu in mesu de chentinas de machinas o agiunghere stress a sa routine de onni die tzacadu in mesu de chentinas de pessones in sa metropolitana cando podes usare sa note?"
+
+Segundu su tzensimentu de su 2002 Mosca tenet 10,4 milliones de pessones -- duos milliones in prus chi non 10 annos a como -- e sa populatzione arribbat a 12 milliones si si contant sos istrangios registrados ufitzialmente, mentras cada die 1 millione de pessones arribbat dae sas tzitades de a curtzu pro trabballare.
+
+In prus, Mosca, chi tenet una creschida economica de su 20 pro chentu a s'annu, atirat trabballadores -- medas illegales -- dae ateras partes de sa Russia, in ue s'economia est firma o in decadentzia. Custos s'agiunghent a sa populatzione ufitziale faghende creschere sa tzitade a 14 milliones.
+
+Prus gente cheret narrere prus machinas. Sa politzia istradale at carculadu chi b'at 3 milliones de machinas in Mosca, mentras una relatzione de Green Peace pubblicada in su 2006 narat chi 200,000 de machinas onni annu s'agiunghent a su traficu giai caoticu de sa tzitade.
+
+Sa metropolitana, chi trabballat dae sas 6 de mangianu a sa una de note, carrat onni die 9,5 milliones de pessones, meda de prus de sas metropolitanas de New York e Londra postas paris.
+
+A sas tres de mangianu, deghinas de machinas sunt parchegiadas in foras de su supermercadu Metro.
+
+Alexei Frolov, 25 annos, est assentende unos cantos botes de tamatas e de cufetura in unu carrellu prenu de ispesa. Su trabballu de manager pro una dita istrangia non li daiat tempus de faghere s'ispesa a de die.
+
+"A de note potzo comporare onni cosa chi mi servit in prus pagu de un'ora. Non chergio gastare oras e oras de su fine de chida meu pro faghere s'ispesa," contat Frolov.
+
+"Sos supermarcados sunt logos pro macos dae sas 10 de mangianu a mesanote in custa tzitade," agiunghet.
+
+In belle onni bighinadu de Mosca b'at como butegas abertas 24 oras sa die, ma a de note sa gente podet finas ordinare sa pizza, comporare frores pro sas amoradas, billetes de aereu, andare a sa sauna, o giughere sa machina a acontzare.
+
+Su situ www.moskva24.ru, in ue si podent agatare totu sos servitzios chi bi sunt in sa tzitade a de note, tenet 30,000 bisitatores a su mese.
+
+"Sa gana de tennere logos abertos sa note est aumentende onni die," narat
+Alexei Bogachyov, su diretore de una cumpannia IT chi at fatu su situ.
+
+A Bogachyov s'idea de su situ l'est bennida -mancu a lu narrere- a sa una de note cando torrende a domo sua dae trabballu est abbarradu blocadu in mesu de su traficu.
+
+"Est tando chi mi so abbigiadu chi custa tzitade non dormit mai," narat Bogachyov.
+
+Sergei Goncharenko, su diretore cummertziale de Samalyot, un'agentzia de biagios chi cussinniat billetes a sa domo, contat chi onni note bendet 40 billetes, agigu a cunfrontu de sas bendidas de a de die, ma "megius de nudda." In prus trabballare a de note agiunghet, segundu Goncharenko, prestigiu a s'agentzia.
+
+"L'ischis comente funtzionant sas cosa in Mosca: sa gente arribbat a trabballu a s'ora de mandigare, sas reuniones si faghent a su sero e tando ebbia s'abbizant chi s'incras devent andare a Amsterdam," contat Goncharenko.
+
+Maria Rubtsova, manager de Transpizza, chi giughet pizzas a sas domos, narat chi su 30 pro chentu de sas bendidas las faghent a de note, cando chi Dolgoprudniy Lada acontzat 20 machinas onni note.
+
+"Clientes meda benint inoghe in casos de emergentzia, ma medas benint a de note ca non tenent tempus a de die," contat Anastasia Drozdova sa manager.
+
+Yadviga Kulkina, sa parruchiera de Moi Parizh, contat chi medas bortas a de note arribbant clientes istrambos, che a cuddu businessman bene bestidu -- ma tristu tristu -- chi carchi chida a como at pedidu de lu tundere a rapu e de li lassare petzi una cogorosta birde.
+
+"Si nch'est andadu alligru a pustis de sa tusa," contat Kulkina.
+
+Acontzende*si sos pilos nieddos, Fedotov, su cliente de Bookberry, abaidat su caminu dae sa vetrina de sa butega e narat: "Mi praghet totu custu: non b'at nemos in giru. Sa note tenet carchi cosa de afadadu. Forsis ca custa est s'ora chi ti podes dedicare a tie matessi."
+
+de Frantzisca Mereu
+
+
+## Acordu importante meda
+
+Su ses de triulas, 26 Paisos africanos in sa tzidade de Abuja, in Nigeria, ant firmadu un'acordu contra a su traficu de sas pessones. S'acordu favoridu dae sa Comunidade Economica de sos Istados de s'Africa de s'ovest (CEDEAO) e dae sa Comunidade Economica de sos Istados de s'Àfrica tzentrale (CEEAC) previdet de megiorare su controllu e sa gestione de sas fronteras, de adotare una legislatzione chi castighet severamente su traficu de sas pessones, de megiorare sa distributzione de sos documentos de identidade a sos tzitadinos de sos Istados interessados, de faghere programmas informativos pro sa populatzione e cumintzare programmas de isvilupu. In s'Àfrica tzentrale e in s'otzidentale, su traficu de sas pessones pertocat su 70% de sos Paisos, su 26% sunt pitzinnos e a su nessi 50 milliones sunt custrintos a traballare. Unu de sos Paisos prus corfidos dae su traficu de sos pitzinnos est sa Nigeria. Medas arribant dae su Benin, unu de sos Istados prus poberos de s'Àfrica, in ue sas familias devent bendere sos figios a sas organizatziones de sos traficantes pro nudda, cun sa promissa de unu traballu detzente. A pustis sos pitzinnos, prus de bator migia ogni annu, andant a traballare a sas piantagiones o comente tzeracos. Pero cando sos pitzinnos arribant a sas piantagiones sunt custrintos a traballare sena paga peruna. Issos bivent isolados, petzi calicunu cando creschet resessit a si nche fuire e a torrare a domo sua. Ma paritzos pitzinnos custrintos a custa forma de "iscraitudine" no ant a bidere prus sa familia issoro_.[gcl]_
+
+
+## Una costituente pro torrare a promòvere su Friuli
+
+Una Costituente pro eleborare e delineare su Friuli de su tempus benidore: est sa dimanda avantzada dae su Comitadu pro s'autonomia e torrare a promovere su Friuli". Sos rapresentantes de su Comitadu - Giorgio Santuz, Arnaldo Baracetti, Gianfranco d'Aronco e Renzo Pascolat - ant cramadu a discutere in Ùdine esponentes de sas categorias economicas, de sos assotzios culturales e politicos (est a narrere Sergio Bolzonello, Marzio Strassoldo e Sergio Cecotti). E propiu dae custos urtimos sunt arribados sos ispuntos de importu mannu, ma finas diferentes, siat pro su chi pertocat sas finalidades siat pro su chi pertocat su caminu pro crompere a sa Costituente.
+In s'isetu de sa Costituente de santandria, su Comitadu at propostu sa costitutzione de bator grupos de traballu (economia-trasportos-infrastruturas, chistiones istitutzionales, ambiente e calidade de sa bida, cultura-limba-comunicatzione). "Cherimus - est istadu naradu - chi sa gente leet parte cumbinta a custa fase noa e de importu mannu de s'autonomismu friulanu". [_spn_]
+
+
+
+
+## Alzheimer
+
+A giogare cun sas pupias o cun sos pupatzeddos podet megiorare sa vida de sos malaidos de Alzheimer. Custu est su chi at naradu una chirca de s' ospidale de Newcastle, chi est istada presentada in su Congressu de sa Sotziedade Psicologica inglesa, e chi at iscobertu chi sos patzientes comunicant megius meda a pustis chi lis ant dadu unu giogu. Sos malaidos de custu morbu, in su tempus, perdent sas capatzidades emotzionales e intelletuales. Segundu su chi narant sos dotores s'impreu de sas pupias allebiat s'agitatzione e s'istress de custas pessones, e los agiuat a nche superare sas dificultades de sa comunicatzione. A bortas su giogu lis faghet torrare a sa mente finas tzertos ammentos. Custu istudiu chi est istadu fatu in antis subra de 14 pessones, como est fatu subra de unu numeru prus artu de gente, unas 50 pessones. Unu de sos autores, Ian James, at naradu chi no est chi sas pupias sanant dae sa maladia, ma serbint su matessi a megiorare sa calidade de sa vida de custa gente.[_len_]
+
+
+
+
+## Teoria e storia della traduzione
+
+Editore: Einaudi
+Data de Publicatzione: 2006
+Collana: Piccola biblioteca Einaudi. Nuova serie
+ISBN: 8806181203
+Paginas: 221
+Repartu: Linguistica
+
+Su problema teoricu e praticu de sa tradutzione tenet un'importu mannu in su mundu contemporaneu. In s'opera istremenada de chirca chi pro su chi pertocat custos problemas bidet impignados non petzi sos tradutores matessi ma finas linguistas, logicos e matematicos b'aiat bisongiu de un'istudiu chi, sintetizende sos resurtados de materias diferentes, aeret dadu unu cuadru de sa comunicatzione interlinguistica. Cun custu libru suo Georges Mounin tratat in manera sistematica sos problemas de sa tradutzione: a pustis unos cantos pretzisos tzennos istoricos e unu panorama de sas teorias modernas de tradutzione de importu mannu, s'autore esaminat sos ambitos linguisticos generales de semantica, istilistica, etnografia e teoria de sa comunicatzione. E in fines, a pustis de un'istudiu subra de sas formas diferentes de tradutzione (sa tradutzione literaria, poetica, teatrale, tecnica, ecc.; su traballu de s'interprete; sas machinas pro bortare), est indagadu s'istatus giuridicu, professionale e culturale de su tradutore. Su libru mustrat in custa manera una capatzidade particolare de illuminare su problema cuncretu de su bortare cun sas teorias sientificas prus modernas e fundadas. [_spn_]
+
+
+
+
+## Meighinas in sos supermercados
+
+Su Guvernu at abertu unu cunfrontu cun sa Federfarma subra de sas misuras previstas dae su DL Bersani in tema de meighinas e de apoticarias. E custu est su resurtadu- si leghet in una nota de sa Federfarma- de s'addoviu intre una delegatzione de sa Federfarma e su Presidente de su Cussigiu Prodi, su sutasegretariu Letta, su ministru de sa salude Livia Turco e sos tecnicos interessados. Su cunfrontu est istadu abertu cun s'idea de minimare sos costos pro sos tzitadinos e de aumentare sa cuncurrentzia, finas si pro comente faghere sunt istadas propostas ideas diferentes. Su dialogu at a sighire in s'interi de su protzedimentu parlamentare de cunversione de su provedimentu in una lege, bidende si bi podet aere ideas comunas. S'ateru passu at a essere un'addoviu de sa Federfarma cun su ministru de sa salude e cun su ministru de s'isvilupu economicu. In s' interi, sa Federfarma at a cumintzare unu dialogu finas cun totu sas fortzas parlamentares presentende*lis s'opinione e sas propostas suas. Arreende su resurtadu de custos cunfrontos, abarrat cunfirmada sa die de sa cungiadura de totu sas apoticarias italianas chi non siant de turnu, chi at a essere su 19 de triulas comente sinnu de protesta contra a su decretu.[_len_]
+
+
+
+
+## Dae Firenze a Siena cun una màchina elètrica
+
+S'assessore a s'ambiente de sa Regione Toscana, Marco Artusa, at detzisu de faghere su caminu dae Firenze a Siena cun una Panda cun su motore eletricu. Custa machina li permitit de biagiare sena ricaricas intermedias, andende a una velotzidade normale. In sa vetura b'ant a essere, cun s'assessore Artusa, sos organizadores de custa initziativa, Sergio Gateschi, Presidente de Sos Amigos de sa Terra de sa Toscana e Massimo Tucci e Claudio Copini de Firenzelettrica. Cun custu biagiu, at naradu s'assessore a s'ambiente, si cheret dimustrare chi custas machinas eletricas noas chi sunt in tzircolatzione podent essere una risorsa in prus pro cumbatere s'incuinamentu in sas aeras metropolitanas. Gratzias a s'afidabilidade de custos medios eletricos atuales si podent faghere finas distantzias medias, che a su caminu dae Firenze a Siena. Tzertu chi su preju de una machina eletrica pro como restat pagu atzessibile a sos tzitadinos, ma sos intzentivos chi gosant sas aministratziones publicas pro comporare custas veturas(contributos a fundu perdidu de su 65% de su preju), la faghent una cosa interessante meda pro sos entes pubblicos.[_len_]
+
+
+
+
+## Fogos meda in sas Comunas italianas
+
+Su problema de sos fogos istadiales tocat comunas meda de sa penisula. Segundu s'istudiu "Ecosistema focos 2006" de Legambiente, s'annu coladu, dae su Sud a su Nord de s'Italia b'at apidu 7.951 fogos, chi ant trasformadu in chinisu 47.574 etaros de terrinu, e de custos, 21.469 fiant padentes e litos. Sos fogos non distruent petzi custu importante patrimoniu natzionale, ma non dassant prus logos sanos chi podent essere impitados dae sos tzitadinos. Finas in su 2005 su primatu de su territoriu distrutu dae sos fogos est tocadu a sa Sardigna (13.416 etaros), sighida dae sa Sitzilia. In generale si podet narrere chi totu s'Italia est tocada dae custu problema, giai chi una Comune subra de tres at tentu unu fogu chi at distrutu unu cantu de terrinu de pagu prus o mancu un'etaru. Comente estensione de territoriu, sa Calabria est sa Regione chi tra su 2003-2004 at tentu su numeru prus artu de ammninistratziones comunales corfidas dae fogos de una tzerta entidade, prus de 800 Comunas, s'81%. Su de duos postos in custa classifica est pro sas Comunas lucanas (su 68% interessadas dae fogos), sighidos a pustis dae sa Sardigna(su 66%). Su Veneto e su Trentino imbetzes sunt sas regiones cun sa pertzentuale prus bassa de comunas tocadas dae sos fogos istadiales in sos annos 2003-2004, petzi su 6% e su 9%.[_len_]
+
+
+
+
+## Onu: una fèmina comente capu
+
+Una femina a sa ghia de s'Onu podet essere sa megius manera pro tzelebrare sos 60 annos de s'organizatzione mundiale. S'auguriu est istadu formuladu dae Kofi Annan in una intervista a su giornale tedescu "General Anzeiger". "Positziones meda de cumandu sunt giai de sas feminas", at naradu s'oramai ex segretariu generale . Sos traballos informales pro eleghere su sutzessore s'ant a aberrere a sa fine de su mese. Sas primas candidaturas arribant dae s'Asia: in sa rosa figurant sos numenes de su vitze primu ministru thailandesu Surakiart Sathirathai, su cussigeri guvernativu de su Sri Lanka Jayantha Dhanapala, su sutasegretariu de su dipartimentu de s'informatzione pubblica de s'Onu, s'indianu Shashi Tharoor. _[rpt]_
+
+
+
+
+## Su cafè proteget sa memoria de sos antzianos
+
+Pro un'iscuadra de sientziados de s'Universidade de Birmingham su cafe serbit a prevennere sa perdida de sa memoria. Custos istudios ant osservadu s'efetu de sa cafeina subra de sos neurones de unu grupu de sorighes, a biere in manera regulare cafe podet serbire pro triplicare s'intensidade de sas ondas gamma, cuddas chi su cherbeddu bogat a foras cando est impignadu a ammentare o a risorvere problemas graves meda. S'istudiosu at finas sutaliniadu chi in cantidade mannas meda su cafe est dannosu!_ [rpt]_
+
+
+
+
+## Sanidade: assistèntzia cun sa televisione
+
+Est unu servitziu de assistentzia chi at a impreare su televisore de domo comente un'aina de dialogu intre sos malaidos e sos operadores sanitarios. Custa solutzione est istada imbentada dae Alcatel per Telbios, in fase de validatzione cun s'Istitutu Sientificu Universitariu San Raffaele. At a essere disponibile intro de sa fine de su 2006. Su servitziu cheret s'installatzione de unu dispositivu ispetzificu in sa domo de su patziente, chi devet essere collegadu cun sa Televisione e de una webcam pro sas videutelefonadas. _[rpt]_
+
+
+
+
+## Tzensura in internet e deretos umanos
+
+Internet est s'urtima lacana de sa luta pro sos deretos umanos. Sas potentzialidades comunicativas suas permitint de ampriare su prus chi si podet sa libertade de chie si siat de narrere sa cosa chi pessat a manera chi potzat essere ascurtada dae cadaunu.
+
+Pro custu, dae pagu, sa rete est istada tzensurada dae sos guvernos repressivos, chi chircant de nche dogare totu sas boghes iscomodas cun regulamentatziones semper prus restritivas chi non permitint de faghere pubblicatziones "on line" (in linia).
+
+Custu capitat cun sa complitzidade de sas impresas, chi bastis chi tengiant mercados noos, atzetant de si faghere complitzes de violatziones de sos deretos umanos.
+
+Est capitadu gasi a sa Tzina, in ue Microsoft, Yahoo e Google ant atzetadu de cooperare a sa tzensura de sa rete fata dae su Guvernu. Tocat a ischire chi sas versiones tzinesas de sos motores de chirca fornidos dae sas tres aziendas numenadas, no cumbidant perunu resurtadu si s'iscrient paraulas crae che a democratzia, deretos umanos, pratza Tian An Man.
+
+No est bellu meda chi impresas mannas che a Microsoft, Yahoo e Google apant fatu una cosa gosi, issas devent, imbetzes, leare una politica chi asseguret su gosamentu de sos deretos gasi comente narant sas regulas de sas Natziones Unidas subra de sa responsabilidade de sas impresas.[_apg_]
+
+
+
+
+## Avertimentu UE: sas làntias abbronzantes favorint sas maladias malas
+
+Sas lantias abbronzantes favorint sa naschida de sas maladias malas, mescamente in sos giovanos e in sas pessomes cun sa pedde crara. S'avertimentu est istadu dadu dae sa cummissione Europea, cun unu documentu chi cussigiat a sos istados de adotare misuras pro faghere a cumprendere a s'opinione pubblica ite bi podet capitare.
+
+Su documentu si basat subra de istudios diferentes fatos in su continente nostru: in particulare, sos istudiosos de s'universidade de Newcastle ant agatadu chi subra de 1800 mortos pro melanoma malignu de sa pedde a su mancu 100 fiant cajonados dae s'impreu de letigheddos abbronzantes. A su chi narat su cummissariu UE a sa salude Markos Kyprianou sa cummissione est istudiende misuras legislativas chi miniment sa fortza de sas radiatziones de sos letigheddos e ateras restritziones pro s'impreu issoro. [_apg_]
+
+
+
+
+## Deo "googleo"
+
+Deo googleo. Tue googleas. Paret unu giogu imbetzes su ditzionariu Merriam-Webster at incruidu sa paraula _google_ comente verbu, chi cheret narrere a chircare in sa rete sas informatziones impreende su motore de chirca connotu dae totus. Est unu verbu transitivu e s'agatat in s'editzione de su ditzionariu de su 2006. S'editoriale Merriam-Webster est un'istitutzione in sos Istados Unidos e cuntenet ateros numenes che a _mouse potato_ chi definit a una pessone chi passat tempus meda impreende su computer; _himbo_ (dae s'unione de _him_ e _bimbo_), chi s'impreat pro definire omines bellos meda ma pagu interessantes; o _manga_ pro definire sos cartones animados giaponesos. Con custos termines noos, Webster tzelebrat su bitzentenariu suo. Su fundadore, Noah Webster, unu professore e giurista amigu de Benjamin Franklin, est istadu unu de sos difensores de s'americanizatzione de sa limba inglesa in su seculu XIX. In su 1806, su _Noah Webster's A __Compendious Dictionary of the English Language_ cunteniat giai paraulas chi oe sunt comunas, che a _surf_. Peter Sokolowski, unu de sos autores de Merriam-Webster at naradu: "Oe, cun sos medios eletronicos, sa difusione de unu numene nou est lestra meda". Google sighit a traballare cun ateras paraulas che a _kleenex_ o _xerox_ chi, gratzias a sa popolaridade sua, ant ocupadu unu boidu in sos catalogos de sa limba.[_vmn_]
+
+
+
+
+## A faeddare su "spanglish" est a isvalutare s'ispagnolu
+
+A parrere de su professore de literaturas ispanicas e cumparadas de s'Universidade de Yale, Roberto Gonzalez-Echeverria, a faeddare s'_ispanglish_, sa limba cumposta dae s'ispagnolu e dae s'inglesu, noghet a sos faeddos personales ca est unu perigulu grave pro sa cultura ispanica e su progressu de sos ispanicos in intro de sa currente nordamericana. Sa realidade, triste meda, est chi s'_ispanglish_ est sa limba de sos ispanicos poberos e analfabetas, chi impreant paraulas inglesas ca non tenent unu vocabolariu e peruna educatzione in ispagnolu pro s'addatare a sa cultura in ue bivent. Bi sunt ateras pessones, imbetzes, chi chircant de impreare paraulas inglesas e traduint in manera direta sas espressiones idiomaticas de s'inglesu. A livellu politicu, custu limbagiu inditat emarginatzione e non liberatzione, e paret chi sa limba de Cervantes, Lorca, Garcia Marquez, Borges e Pace no at tentu mai una dignitade sua. Pro sa preminentza de s'inglesu in ambitos che a su de sa tecnologia, termines meda, che a "biper" pro "beeper", devent essere incorporados a s'ispagnolu. Ma pro ite sutzedit custu si bi sunt paraulas ispagnolas curregidas? Si s'_ispanglish_ si diat isvilupare in s'America latina, comente est giai capitadu, si diat tennere un'impositzione finale de una manera de bida chi est dominante economicamente ma non prus arta culturalmente. A s'ispissu, in sos Istados Unidos, in sas trasmissiones de sa radiu e de sa televisione paret de intendere sa limba ispagnola, ma si si faghet atentzione si tratat de un'inglesu chi no est mancu traduidu a s'ispagnolu. Sa pubblitzidade in New York e in sa televisione est prena de errores. Est una cosa ingenua pessare chi si potzat creare una limba noa funtzionale e rica a livellu culturale.[_vmn_]
+
+
+
+
+## Montecarlo: unu de sos logos turìsticos de s'Europa
+
+Albergos de lussu, ristorantes connotos e de arta calidade, museos prestigiosos e su casino famadu faghent de custa tzitade unu de sos logos turisticos prus atraentes de s'Europa.
+
+Montecarlo est ubicada in sa zona est de sa Frantza e allacanat a ovest de sa cadena montuosa de sas Alpes cun s'Italia. Sos abitantes e sos bisitatores podent gosare de sas prajas e de sos montes. Montecarlo faghet parte de su Printzipadu de Monacu e est unu territoriu populadu meda dae sas pessones famadas de totu su mundu, europeas e americanas. Tantu pro faghere una similitudine, si diat podere narrere chi si podet pessare a custu logu comente a Hollywood o Le Pianure in Europa. S'atividade printzipale est su turismu; est una tzitade prena de lussu chi cumbinat yacht cun Ferrari e s'atrativa de sos bisitatores est unica. Su clima suo est durche meda, tantu chi sos turistas podent gosare de sa permanentzia sena si pessamentare de su fritu o de s'abba proina; frocat petzi in s'ierru. Su mercadu s'isvilupat durante s'istade. Cada annu si tzelebrat su Rally de Montecarlo, proa chi aberit comente traditzione su campionadu mundiale. Sa fama l'at otennida gratzias a su casino ispetaculare, chi est su prus prestigiosu e famadu de s'Europa. A su giogu si podent bidere atores, pilotas, modellos e ateras pessones famadas.[_vmn_]
+
+
+
+
+## Amsicora
+
+Autore : Salvatore Lai
+
+Titulu : Amsicora
+
+Editore : Amsicora Edizioni
+
+Annu de publicatzione : 1993
+
+Pag . 480
+
+Salvatore Lai Deidda, desulesu de naschida e de educatzione, finas a 18 annos at bividu a cuntatu cun su sartu finas a cando est resessidu a afrontare sos istudios classicos e a sighire un'atera esperientzia, sa religiosa, chi l'at leadu a frecuentare sa facultade teologica de Napoli e a oteenere s'ordine satzerdotale in Desulo, a 27 annos . Est mortu giovaneddu, in su 1951, a s'edade de 30 annos.
+
+Totus ischiant chi aiat lassadu un poema ineditu in otavas dedicadu a su tentativu isfortunadu de Amsicora de si rebellare a sa dominatzione romana.
+
+S'opera est essida a pigiu cun sa pubblicatzione de su volumene chi cuntenet sa presentada de Giulio Paulis e sa cura de Michele Congias, insegnante de Desulo, intelletuale seriu e impignadu meda in sa sotziedade .
+
+S'agatant in su poema elementos naturales de ambiente sardu chi faghent de isfundu a sa narratzione; sa passione eroica de su populu sardu chi galu una borta cumbatit cun malasorte contra a s'agressione de sos populos prus organizados e prus potentes in fortza militare; unu sensu prufundu de apartenentzia de sos cumbatentes a s'istoria e identidade comunas de su populu; su cuntzetu culturale de Barbagia e de Gennargentia bidu comente s'urtima barriera de libertade e de indipendentzia.
+
+Su poema est intituladu Amsicora ma tenet comente sutatitulu " Barbagia bella".
+
+Sa variante impreada de sa limba est su logudoresu illustre, imposta dae su tonu epicu e medas bortas finas cando sa limba espressat imagines commoventes de s'ambiente naturale mantenet tonos artos e solennes .
+
+Est naturale chi un'impresa culturale de custa portada custringat su poeta a impreare latinismos, italianismos e espressiones literarias classicas e prestidos carculados de sos maistros mannos de s'epica antiga .
+
+Cun totu cussu, s'opera est moderna comente materiale culturale e comente tema tratadu ca est istada cumposta a pustis de s'urtima gherra cando in Sardigna si faeddaiat de "Rinascita". In cussa diretzione si potet agatare unu rastu tzivile in s'ammentu de unu passadu de sa Sardigna prenu de glooia e de isperu .
+
+Ma de seguru ateras passiones de su poeta, a cuntatu diretu cun sa cultura classica, animaiant s'opera e su coro suo . (Barore Liori)
+
+
+
+
+## Bachis Sulis
+
+Segundu su chi nos narat Sebastiano Devilla, nebode de su poeta barbaritzinu e chi at curadu sa prima editzione de sas poesias, Bachis Sulis, naschidu in su 1795 e mortu in su 1838, corfidu dae corfu de balla a tardu sero andende a faghere bisita a unu parente suo.
+
+Finiat gasi s'istoria de un'omine chi fit connotu e istimadu in sa Barbagia intrea pro s'impignu in sa sotziedade ma connotu galu de prus pro sa cultura e s'eruditzione chi pro s'epoca fit una una cosa rara. Un'epoca connota pro sas faidas, traitorias, bardanas, amores e poesias, su mundu de Bachis Sulis poeta bellu, amante de sas feminas e imbidiadu pro cussu dae Malocu de Fonne.
+
+Sulis fiat unu poeta de s'edade sua in ue sa sustantzia fiat, comente naraiat M.Pira, in su raportu de su poeta cun sa comunidade sua . Si podet narrere chi su poeta si collocaiat in de una positzione de cuntestatzione e interpretazione de su modu de sentire, de pessare, de essere de sa comunidade sua pro l'arrichire de emotziones noas e de cosas noas; ma faghende gasi isse deviat ischire chi s'urtimu faeddu ispetaiat a sa bidda, chi teniat s'autoridade de l'aprovare o de lu respinghere: cussu lu podiat faghere cun semplitzidade, non cantende e ismentighende sos versos. Su logu de difusione de sa poesia mediat s'importantzia de su poeta . Un omine e unu poeta Sulis chi at bividu cuss'epoca petzi comente un'omine benestante e unu giovanu de passiones mannas podiat faghere. Passiones de amore pro feminas chi issu at istimadu e cantadu cun poesias dilicas. Bastat a ammentare sa lirica iscrita a una giovana, figia de unu notaju tempiesu tramudadu a Aritzo e fata recapitare dae unu carapignaju:
+
+" Columba, un'imbasciada nessi a fura /imbiami cun carchi caminante /lu cherzo ischire si mi ses costante/po bive allegru e foras de paura ".
+
+Cust'editzione de sas poesias de Bachis Sulis est istada curada dae Tonino Mameli, aritzesu e omine de cultura universitaria, chi nos narat puru chi custa produtzione poetica costituit una parte de sa connota ca un'atera parte est istada distruta dae sa sorre. (Barore Liori)
+
+
+
+
+## Ismog
+
+In custa chida ant a essere fatas sas modificas definitivas de s'acordu de programma cun s'Assotziu de sos fabbricantes de mototziclos. Su ministru de s'Ambiente, Pecoraro Scanio, at faeddadu in s'Assemblea Ancma narende de una formatzione de unu grupu de traballu pro istudiare comente faghere a riduire sas emissiones incuinantes de sas veturas a duas rodas. Isse at naradu chi sos primos resurtados s'ant a podere bidere in su 2007. S'importante est a agregare e a coordinare sas risorsas pro faghere creschere sas situatziones favorevoles e non sighire duncas cun initziativas disarticoladas. Sos raportos de s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade ammentat semper sas migias de sos mortos chi si podiant evitare cun unu megioru de sa calidade de s'aera chi respiramus. Propiu pro custu motivu sas impresas si devent sentire istimoladas a chircare tecnicas eficatzes pro cumbatere s'incuinamentu. A pustis, Pecoraro Scanio, in tema de bitzicletas at naradu de sa netzessidade de unu progetu organicu chi a as pistas tziclabiles de sas Comunas acostaget sos 24 Parcos natzionales e sas areas protetas.[_len_]
+
+
+
+
+## Trasportu aèreu e incuinamentu
+
+S'Europarlamentu at aprovadu unu pachete de normas subra de s'impreu de su biocarburante pro sos aereos, cun 439 votos favorevoles , 74 nono e 102 astensiones. In su testu est sutaliniada sa netzessidade de leare unas cantas misuras che a sa tassa subra de su cherosene e sa rimotzione de sos intzentivos fiscales in custu setore. S'addoviu de Istrasburgu diat devere serbire a fraigare unasustenibilidade prus manna a su setore de su volu, chirchende de riduire sos efetos in s'ambiente. In su de Sete de sos Programmas Cuadru s'at a devere dare prus importu a sa chirca e a s'isvilupu de sos carburantes alternativos e de sa tecnicas chi rispetant de prus sa calidade de s'aera. Dae su 1990 a su 2003 sas emissiones de su trasportu economicu sunt aumentadas de su 73%, meda de prus de cantu previstu dae su Protocollu de Kyoto. Pro custu su progetu de sos biocarburantes s'at a devere acostagiare a sa de sos iscambios de sas cuotas de emissiones. Finas sas Cumpangias aereas e sas impresas fraigadoras sunt isperimentende propulsores noos chi potzant riduire de su 20% su consumu de su carburante.[_len_]
+
+
+
+
+## Chie at bidu sa fiza de Tom Cruise.
+
+In uve est Suri sa fiza de Tom Cruise e Katie Holmes?
+
+Dae sa die chi est naschida su 18 de Aprile no l'ant mai bogada a mesus de gente.
+
+Custa cosa at boliadu sas teorias prus malas de sos complotistas chi si dimannat comente mai sa minore no la sient boghende e istan cuentende e narende cosas finas malas meda.
+
+Unu giornale US weekly at postu una rubrica chi dat contu de comente colat su tempus custa creatura dae canno est naschida a como chene b'aere mancu una aparitzione publica de cale si siet casta.
+
+Dae sa domo de Tom Cruise faghent ischire chi su babu e sa mama de sa pitzinnedda ant detzisu de mantennere sa riservatesa sa prus manna in suprade sa minoredda e non cherent pro custu chi si bidat a giru, da bi det aere tempus pro la bider.
+
+Giustamente como si cherent lassados in pasu.
+
+
+
+
+## K. Minogue: bi l'apo fata a bìnchere su cancru
+
+In un'intervista in Isky, Kili Minogue contat sa gherra sua contra a su cancru.
+
+S'intervista s'at a podere bidere dominiga .
+
+Sa cantante, chi l'aiant naradu in su 2005 in su mese de lampadas de su 2005 chi giughiat su tumore in sa tita como est cuntenta meda e narat chi est istada una gherra manna ma chi como si cunsiderat fortunada meda.
+
+"Mi sento una miraculada, mi so sarvada pro miraculu"
+
+"Sos giovanos a bias pessant chi custas cosas nche sunt a tesu meda e chi a issos no lis podet capitare nudda ma deo puru fia gasi, e puru m'est capitatu, ma bi l'apo fata gratzias a Deus."
+
+"Non so inoghe por assuconare sa gente ma pro ammentare chi in sa bida potet capitare cada cosa e cun su male non b'at de bi brullare, duncas bos cussigio de dare cara meda".
+
+Custu su chi at a narrere sa cantante in s'intervista.[_grs_]
+
+
+
+
+## Teatru in Casteddu
+
+Giovia e chenabura chi benint, cumintzende a sas 21, in su teatru Alkestis de Casteddu, b'at a essere "Per amore di Sarah".
+
+S'ispetaculu est s'istudiu de sas operas teatrales de Sarah Kane.
+
+Su regista est Sergio Piano e s'ispetaculu est una produtzione noa de su teatru Alkestis. Si chircat de dare unu cuadru cumpletu de s'universu drammaticu e biograficu de s'iscritora inglesa Sarah Kane.
+
+S'iscritora s'est morta in su 1999 cando teniat 28 annos a pustis de aere presentadu a su pubblicu una muda de testos e de regias teatrale de importu mannu pro su teatru inglesu.
+
+At cumintzadu in su 1994 cun sa trilogia de monologos Sick.
+
+In su 1996 est essida _Blasted_, un'iscandalu chi at partzidu sa critica britannica.
+
+A difendere s'iscritora si bi sunt postos, in mesu de sos ateros, Harold Pinter, David Edgard ,Caryl Churchill e Edward Bond.
+
+Un'apuntamentu de importu mannu pro Casteddu e pro sos chi lis praghet su Teatru de calidade.[_grs_]
+
+
+
+
+## I misteri del Supramonte
+
+Gianni Pititu, giornalista numenadu e iscritore importante, at sighidu semper cun passione sos eventos de sa Barbagia e at tentu s'oportunidade de nos podere contare cun connoschentzia direta totu sa sotziedade e s'istoria de sa Sardigna de s'internu.
+
+In custu libru, _I misteri del Supramonte_, isse nos contat su dramma de sos urtimos secuestros: vitimas e parentes .
+
+Su secuestru de persona est unu delitu chi at infamadu s'onore e s'istoria de sa comunidade sarda de s'internu ca non b'at ateru reatu prus malu e odiosu. E pro bonasorte, como semus unos cantos annos sena faghere atos delincuentziales de cussa natura, ma b'est istadu unu mamentu in ue cust'atividade fiat devennida un'industria fiorente de redditos mannos pro tzertos ambientes cun resurtados distrutivos pro s'economia sarda de s'internu e de sa Sardigna in generale.
+
+Pititu intrat in su corpus de su secuestru, dae sa fase de sa preparatzione finas a sa conclusione e esaminat formas diferentes de tipologias e de cumportamentu de sos bandidos e de sos secuestrados chi variant dae tempus a tempus e sighint su cambiamentu de sa sotziedade: bastat a pessare petzi a su logu de sa presone chi in carchi mamentu at cambiadu dae sa gruta de sos montes nostros malos a connoschere pro arribare finas a sas tendas de campegiu prus mobiles e malas a reconnoschere .
+
+Cust'opera est su resurtadu chi podet otennere un'omine chi connoschet bene su territoriu, sa gente e sas leges chi la guvernat. E totu custu est iscritu cun un'iscritura bella e prana chi petzi una pessone chi manigiat cun naturalesa sas leges culturales de su giornalismu impignadu e de sa literatura seria est a tretu de faghere. [Barore Liori]
+
+
+
+
+## Sa chistione de su bullismu in sas fèminas
+
+Pitzinnas malas creschent e devenint mamas perigulosas. A parrere de sa psichiatra inglesa Sue Bailey, su bonu de sas bias est su chi capitat a sas pitzinnas malas, sas chi essende pitzinnas o pitzocas matzant o mobizant sos de sas levas issoro- at ispricadu s'esperta de s'University of Central Lancashire in una cunferentzia de su Royal College of Psychiatrists in Glasgow, in Iscotzia- arriscant de faghere dannu de las ingraidare minores, a pustis de raportos sessuales violentos. E comente naschet sa creatura, sunt mesu gaddinosas e arrennegosas. Su figiu lis paret un' inimigu ca unu cumportamentu infantile lis paret fatu a posta e su pitzinnu bi podet istare male a beru, custu narat sa psicologa.
+
+Sos espertos, si leghet in sa BBC on line dant cara meda a su fatu chi su bullismu in rosa est prus raru chi non su de sos omines, ma forsis est peus de s'ateru ca sas pitzinnas , tratadas male, arriscant de trasmitere sos problemas issoro a sos pitzinnos, de essere isoladas e de tennere ategiamentos distrutivos.
+
+Tocat a cumprendere sa chistione e de bi intervennere, cun programmas prenatales pro custas mamas malassortadas.[_grs_]
+
+
+
+
+## Brincadu su tour de Lucianu Pavarotti
+
+Luciano Pavarotti, 70 annos, su cantante liricu italianu, su prus mannu de sa leva sua, at detzisu de rinviare su tour de saludu.
+
+L'at a faghere annoas, in su 2007, ocannu non si la sentit.
+
+Custa chida est in Noa York, comente at naradu sa manager sua, e lu sunt operende a su pancreas in ue bi tenet unu tumore.
+
+Sos dotores b'ant atzapadu una massa maligna pancreatica, comente li fiant faghende ateros esamenes.
+
+Pro fortuna sa massa tumorale non fiat manna meda e duncas bi l'ant fata a nche la tirare totu cun un interventu chirurgicu.
+
+A su chi paret Luciano Pavarotti s'est riprendende bene siat de carena siat de conca.
+
+Como at a devere faghere curas meda e dae cussu non podet faghere su tour ocannu.
+
+Dae totus sos ammiradores suos un auguriu mannu de coitare a sanare e de torrare su de in antis.[_grs_]
+
+
+
+
+## Mortu Syd Barret
+
+Syd Barret, fundadore de sos pink Floyd in su 1965 est mortu.
+
+L'at naradu unu portaboghe de sa band betza.
+
+Barret teniat 60 annos e fiat una figura importante meda de su _rock progressive_ de sos annos sessanta e de sos primos annos setanta.
+
+Su cantante e chitarrista aiat dassadu su grupu in su 1968.
+
+In sos urtimos trinta annos non s'est fatu bidere meda e biviat a sa sola in Cambridge.
+
+Fiat malaidu de diabete ma non s'ischit s'est mortu dae cussu o si b'at ateras causas de sa morte, non s'ischit dae ite est mortu.
+
+Est mortu serenu, at naradu su portaboghe.
+
+S'interru at a essere fatu in forma privada pro sa familia.[_grs_]
+
+
+
+
+## Chistione AIDS in Sudàfrica
+
+In Sudafrica s'AIDS intrat in su mundu doradu de sas telenovelas.
+
+Nandipha Matabane, personagiu noditu de sa serie 'Isidingo', de sas telenovelas prus bidas de Sudafrica, s'at a ismalaidare pro Fiction, pro binchere su pregiuditziu chi b'est meda in custa natzione.
+
+S'Hiv in Sudafrica ferit una pessone subra de nove, ma mancari gasi sa chistione no fiat mai istada afrontada in trasmissiones de a de die imbetzes si nde arresonaiat petzi a de note.
+
+E duncas sos iscenegiatores s'ant pessadu custa cosa, faghent ismalaidare una pessone chi in sa _soap_ nde l'ant fatu a caddu e a pee. In sas ateras puntadas difatis l'aiant ricacatada e violentada, e aiat perdidu su figiu in un'esplosione. Giovana e bella, aiat isperadu de devennere presentadora televisiva, ma in antis de cumintzare aiat iscobertu de essere sieropositiva. E como at a intrare in Aids conclamada.
+
+"Cherimus contare s'aids dende isperu a su pubblicu, non bi cheret isporamentu in custa chistione, no est totu bellu, ma si bi devet gherrare e cherimus dare custu messagiu" narat s'autore de sa serie Greig Coetzer. [_grs_]
+
+
+
+
+## Avistadu un'iscualu biancu in Lampedusa
+
+Ant avistadu un'iscualu de unu metro e mesu in Lampedusa.
+
+Est una cosa importante meda ca est su segundu casu documentadu fotograficamente in su mediterraneu.
+
+S'iscualeddu biancu, ispetzie proteta a livellu mundiale e minetzada meda, l'ant avistadu e fotografadu sos biologos de su tzentru de Lampedusa, su tzentru de chircas cts pro sos delfinos.
+
+Como a su chi narant sos espertos, est forte meda s'ipotesi chi in cuss'ala de su mare nostrum b'apat una _nursery_ de custa ispetzie, cosa importante meda a beru.
+
+A banda de sa sientzia chi cussiderat custa cosa in manera etzetzionale bi diat aere prospetivas galu de prus de turismu e de isvilupu pro cust'ala de su mediterraneu, tocat duncas a dare cara meda a custu eventu.[_grs_]
+
+
+
+
+## Paris cun Jovanotti in Serbariu sa Vegetable orchestra
+
+At a sonare in Serbariu sa _Vegetable orchestra_ in su cuntzertu de su cantante rap.
+
+Custa orchestra est particulare ca impreat s'ortalitzia a ghisa de istrumentos musicales.
+
+Un'ocasione in prus pro sos apassionados de Jovanotti de bidere, in prus de su mitu issoro, un'orchestra particulare a beru.
+
+Sa _Vegetable orchestra_ est naschida in Austria comente fiant finende sos annos noranta e presentat un'ispetaculu cun crocorigas, pedringianu, latuga, patatas etc, faghende diferentes generes musicales, dae sa traditzione europea a s'africana colende*nche in s'isperimentaztione eletronica.
+
+S'ateru sero est cumintzadu in Foligno su Buon Sangue Tour, mancari non b'apat apidu gente meda su cuntzertu s'est fatu e fiat emotzionante meda.
+
+Su cantante s'est presentadu cun sa mallia de sa natzionale e at faeddadu de su mundiale narende chi est un' esitu de s'Italia intrea.
+
+Tando at cumintzadu a faghere totu sos branos prus nodidos suos dae _L'ombelico del mondo_ a _Ragazzo fortunato_.
+
+Unu bellu cuntzertu chi isperemus at a faghere finas in Sardigna.[_grs_]
+
+
+
+
+## Ortobene, sa comuna sistemat su parcu
+
+Sa comuna est dende cara a ponnere a postu s'aera de s'Ortobene: b'est torrada s'erba, faghende su logu prus bellu e ordinadu e gai matessi ant fatu unu cantu de sa rete betza.
+
+Non si podet caminare in s'erba finas chi nche benit segada sa prima bia, ma unu muntone de gente custa cosa no la rispetat e antis rispondet cun arrogantzia e maleducatzione.
+
+Ant finas addereretzadu s'impiantu de illuminatzione e paris cun cussu totu sas tzentrales eletricas;b'ant postu sos luchetes pro chi no las abergiant e como ant a acontzare fians sos giogos de sos pitzinneddos.
+
+Unu grifone b'est duradu petzi una note ca si l'aiant leadu, ma sa comuna bi l'at postu nou deretu.
+
+Sunt a puntu de aberrere unu cantieri pro acontzare su caminu nou de Sedda Ortai, b'at unu gastu de unu millione e 545 migia euros.
+
+Sa comuna s'est ponende a faghere su chi devet e devet sighire ma b'at bisongiuu de totu sos nugoresos pro chi a beru s'Ortobene siat unu logu prus bellu puru.[_grs_]
+
+
+
+
+## Tazenda, unu cambiamentu
+
+Est essidu comente fiat finende su 2005 su discu nou de sos Tazenda.
+
+Su titulu est Bum-ba, forsis, comente narat sa prima cantzone, una bomba de energia chi essit dae una trumba.
+
+Ca a beru in custu cd de sos Tazenda si potet intendere un'energia diferente dae sos ateros cd, forsis s'est abbandonadu unu pagu su _sound Tazenda_, chi aiat caraterizadu sos album de sa fama cando pro sa prima bia chiterras eletricas si misturaiant cun sos sonos sardos de su tenore e de sas launeddas.
+
+Como est cambiada carchi cosa, in parte de Parodi b'est Gian Mario Masu chi cantat bene su matessi, ma chi forsis galu devet creschere, ma b'at pagu.
+
+In prus pero sa boghe de Gigi Camedda est megiorada meda a beru e sas cantzones de Gino Marielli sunt galu issas, bellas che a semper.
+
+Dae inoghe essit Bum.ba, sonoridades sudamericanas, frutu de unu biagiu a Cuba, ant naradu, ritmu a imboladura e musitzistas chi diant faghere sa figura issoro in ue si siat chi los pongias a sonare.
+
+Iperemus chi custu discu torret sos Tazenda a ue lis tocat, a ue fiant, a s'esitu internatzionale, ca su discu meritat meda.
+
+Dia cherrere signalare duas cantzones, _La vida la vida eh _ e _Bandidos_, cun unu ritmu chi ti pigat. De ascurtare. [_grs_]
+
+
+
+
+## Atacu in Gaza
+
+Est pretzipitende sa situatzione in s'Oriente probianu, a pustis de su ricatu de duos sordados israelianos e de sa morte de ateros sete in unu raid de gherrillieros Hezbollah in sa lacana israelo-libanesa. Forte meda sa risposta de Israele chi at cumintzadu sa mobilitatzione de sas tropas de riserva. In s'interi sighint finas sos _raids_ israelianos in sa Fasca de Gaza e in un'atacu aereu sa note colada sunt istados fertos bator militares de Hamas. S'atacu at finas cajonadu sa ruta de una palatzina de tres pranos e suta de sas matzerias sunt istados agatadas noe pessones, de custas sete fiant pitzinnos. Su presidente de s'Anp Abu Mazen est valutende in custas oras s'oportunidade de dare sas dimissiones e isorvere s'Autoridade Natzionale Palestinesa._ [rpt]_
+
+__
+
+
+
+
+## Tzentru nou de chircas pro Google
+
+Google at a fraigare in sa tzitade de Ann Arbor in su Michigan unu tzentru de chircas chi at a dare unu traballu a unos 1000 dipendentes in sos 5 annos chi benint. Sa noa est istada dada dae sas indiscretziones de s'istampa, ed est istada ufitzializada in una conferentzia istampa. Pro su progetu in s'istrutura at a essere sistemada un'untade de AdWors, sa divisione de servitzios pubblizitarios de su grupu de Mountain View. S'initziativa tenet su sustegnu de Larry Page chi est unu de sos fundadores de Google. [_rpt_]
+
+
+
+
+## Pistoia Blues
+
+At a essere su cuntzertu de Vinicio Capossela a aberrere sa de 17 editziones de su Pistoia Blues.
+
+Tando sa cosa prus importantes at a essere sa "tre dies" blues, dae chenabura 14 a dominiga 16 de triulas.
+
+B'ant a essere sas anteprimas natzionales de Bob Dylan, Ben Harper e Robert Plant.
+
+Ant a cantare finas sos Gov't Mule, Gov't Mule, Dirk Hamilton e The Bluesmen e sa _band_ di Elliot Murphy cun su chitarrista Olivier Durand.
+
+Cras giovia 13 de triulas Vinicio Capossela s'at a esibire cun Marc Ribot, chitarrista de Tom Waits e Elvis Costello.
+
+Custu chitarrista at una matriche particulare de manera latina meda e de siguru at a faghere bellas sorpresas a su pubblicu de Pistoia, sa de cras est sa prima de chimbe bias chi s'ant a esibire paris.
+
+Su cantautore, naschidu in Hannower, at a presentare unas cantas cantzones de s'urtimu discu suo _Ovunque proteggi_ ma b'at a aere logu finas pro _Scivola via via_, _Che cosse l'amor_ ateras cantzones meda.
+
+Su de Capossela est un'ispetaculu cun preigas e brias, ma cun serenadas e balladas durches.[_grs_]
+
+
+
+
+## Calore a mòrrere
+
+Est torradu su calore mannu in Italia, pariat finidu, imbetzes est galu peus.
+
+Su ministeriu de sa salude at aumentadu sas initziativas de preventzione e de informatzione.
+
+Su ministru Livia Turco at naradu: "Sos responsabiles devent esser informados de continuu, custu est su chi tocat a faghere."
+
+E duncas ant postu un'integratzione, istrutzione cun istruturas sanitarias, servitzios sotziales e volontariadu pro sos betzos, sos marturios e sas pessones in conditziones economicas metzanas.
+
+B'at finas una cunventzione cun sa Rai, cada die a sas 7.50 un espertu at a dare cunsigios pro dare cara a sa salude cun custu calore.
+
+Dae chenabura b'at a essere su numeru birde chi at a dare sas rispostas a sas pregontas prus frecuentes e a sas pessones prus in arriscu.
+
+Isperemus chi custu calore mancu passet.[_grs_]
+
+
+
+
+## Sa cancione de is frades Barraccas
+
+_A cura de_: Antonangelo Liori
+
+_Editore_: Edizioni Della Torre
+
+_Data de pubblicatzione_: 1993
+
+_Collana_: I libri dell'identita
+
+_ISBN_: 88 7343 2468
+
+Custa "poesia" est istada semper connota dae sa gente desulesa comente _sa cancione de sa cunfessione_, finas a cando Antonangelo Liori non at curadu s'editzione pro Della Torre, in Casteddu, in su 1993. A narrere sa beridade un'atera pubblicatzione fiat istada fata in unu fogitu iscapu in su 1920, imprentadu in chentu copias. Sos frades Barracas, gente chi non s'ischit mancu chi siat esistida ca non tenimus signales seguros e cuncretos de su passagiu issoro in custu mundu, los connoschiat sa gente desulesa comente _Sos Aulles_, erentzia de Saul.
+
+Narat su contu chi sos duos frades aiant improvisadu custos versos faghende su casu in unu cuile de su comunale desulesu a pustis chi fiant torrados dae ierrare in Campidanu. Narat puru chi, sigomente in su cantu si sunt permitidos de tocare puntos de Sos Cumandamentos, su late si fiat torradu in sambene in sas manos issoro.
+
+Su cantu, chi si cumponet de 480 versos endecasillabos, isvilupat s'istoria de una cunfessione ue unu faghet su cunfessore e unu su penitente arribende a creare una morale catolica - barbaritzina ue sa finale urtima deviat essere s'insegnamentu de sos deghe cumandamentos. Paret puru chi subra de sos duos frades b'esseret istada sa presentzia de unu regista imaginariu, unu preideru a beru, chi aiat ispiradu sos frades in s'itinerariu poeticu.
+
+Tocat a narrere puru chi tra sos duos poetas b'at diferentzias de sustantzia: su penitente aparit prus alligru, cun su versu prus armoniosu, prus echilibradu tra rimas e assonantzias.
+
+S'ateru, su cunfessore, est prus moderadu, non bolat in sos chelos de sa fantasia, non si lassat trasportare dae s'istintu o dae s'estru. Ambos duos sunt in ogni modu pretzisos in sa metrica e in sa rima e sa cosa est rara cando sa poesia apartenet a su filone populare . [Barore Liori]
+
+
+
+
+## Tzìnema:83 paises invitados a s'Oscar
+
+Sos organizadores de sos premios Oscar ant invitadu 83 paisos, finas s'Italia a partetzipare a sa competitzione pro sa megius pellicula istrangia. Intre sos paisos invitados bi sunt pro sa prima borta s'Azerbaigian e Kirghizistan. S'annu coladu bi sunt istados sos Territorios Palestinesos. Sa categoria de s'Oscar pro sa megius pellicula istrangia est istada istituida in su 1956. In cuss'annu at bintu su film de Fellini _"La strada". _Podet partetzipare a sa competitzione pro sa megius pellicula istrangia, petzi unu film pro paisu._ [rpt]_
+
+
+
+
+## Militzia de fèminas in Fatah
+
+Sunt giai duas chidas chi sa "proja de istade"-custu est su numene de s'operatzione militare chi est in cursu- nch'est falende subra de sa Fasca de Gaza e de sos abitantes suos. Dae sa catura de su caporale Shalit s'esertzitu israelianu at mortu chimbanta palestinesos. In sa majoria fiant militzianos armados, ma suta de sas bombas sunt istados agatados finas tziviles e pitzinnos. Una punitzione colletiva chi sas feminas de Fatah b'ant rispostu cun una luta armada. Oe unu gruppu armadu nou s'est presentadu a s'istampa: sunt 100 feminas ligadas a su partidu de su presidente Mazen, al Fatah e a sa fatzione sua armada sas Brigadas de sos Martires de Al Aqsa. Una de issas, Um al Abed, at annuntziadu sa naschida de su grupu in Gaza city e at decraradu chi sas feminas-chi benint dae sa Tzisgiordania, dae Gerusalemme, e dae sa Fasca de Gaza- si sunt ofertas de ghiare atacos mortales in Israele comente risposta a s'invasione che est in cursu. Sas feminas de Fatah, ant finas promissu de cumbatere contra a sos esponentes de Hamas chi sunt faltosos de sa morte de esponentes meda de Fatah. Su riferimentu printzipale est sa morte de unu militzianu mortu dae sos militzianos de Hamas, e custu documentu ponet in lughe chi sa gherra tzivile intre Hamas e Fatah est torra a puntu de esplodere._ [rpt]_
+
+__
+
+
+
+
+## Racconti della montagna
+
+_Editore_: AM&D Edizioni
+
+_Data de pubblicatzione_: 1997
+
+_Collana_: I GRIOT
+
+_ISBN _: 88 86799 22 5
+
+_Preju_: L. 25000
+
+Antonangelo Liori est un'iscritore sardu e de Barbagia, comente narat isse etotu , de cudda terra chi lu ligat cun raighinas malas a morrere e chi si lu leat cun totu sa pessone comente unu destinu, su destinu nostru, omines e feminas de sa matessi terra. _Racconti della montagna_ est unu tentativu evidente de ricostruire in s'animu suo s'esistentzia, sa memoria e s'istoria de sa gente de custu logu. "Custu est unu libru de Contos : cronacas imaginarias, chi apo agatadu in paristorias colletivas o contos chi parent frutos de sa fantasia mia e chi imbetzes sunt una mesura de realidade ". Ma s'autore iscriet pro un'ateru iscopu. Cumprendet chi su tempus de custos Contos finit cun isse etotu e s'erentzia sua non at a connoschere prus pastores transumantes, non at intendere fentomare prus de maias e de majargias, de porcargios e de bandidos, non at a intendere prus su fragu de su foghile o su fragu antigu de menestra de fasolu o de castangias sicas. Iscriet tando pro cumprendere e pro si cumprendere, pro tancare sas ghennas contra a sas dudas chi si lu mandigant, pro allegerire su pesu de sa vida, e comente narat isse etotu "cando su pesu de sa memoria est superiore a su praghere de sos ammentos, tando mi nche isterro in sa soledade mia a isfogiare paginas antigas pro cumprendere si sas bisiones de sa mente mia currispondent a un'ipotesi de realidade ". Gasi iscurrent in custu libru sas imagines de sas biddas nostras e de sas istorias nostras, de su tempus nostru, su tempus de Barbagia : dae s'urtima preiga in sa bidda de sos ammentos a s'angioneddargiu de Pepe Colora, dae sas muscas magheddas a sa Crabarissa, dae Boborrissina a sa note de Nadale in ue non nch'est coladu Deus, dae Bachis Sulis a sas gherras de Orgosolo e a sa bidda de Orune, terra de ammentos . [Barore Liori]
+
+
+
+
+## Tracce di memoria
+
+Editore: Edizioni Fondazione Sardinia
+
+Data de pubblicazione: 2002
+
+Paginas: 269
+
+Franciscu Sedda est un'istudiosu giovanu in Sientzia de Comunicatzione e at in pessu pubblicadu _Bortare sa tradizione**.**_
+
+_Tracce di Memoria_ istudiat chimbe argumentos: sa memoria incompatibile; sa semiotizatzione de su corpus sardu; apuntos subra de su natzionalismu sardu; Antoni Simon Mossa e su fraigu de sa Repubblica de Sardigna; a s'origine de sa Sardigna autonomistica: s'idea sarda in sos iscritos de Bellieni .
+
+Custu traballu s'autore l'at fatu a s'internu de unu programma ideadu dae sa Fundatzione Sardinia chi a s'istudiu de sa Sardigna operadu finas a pagu tempus in su terrinu de s'istoria, de sa literatura e de sa giurisprudentzia at agiuntu in custos annos s'antropologia, sa sotziologia, sa psicanalisi e in cust'opera s'aspetu semioticu.
+
+S'indagine dimustrat ca mai finas a como nemos aiat tratadu sas ideas de Lussu e de Bellieni comente cuddas de Mossa in termines gasi impignados. Gasi podimus cumprendere chi s'opera de sos primos duos fiat istada indebilitada dae sos teoricos de s'autonomismu ligados a sos partidos mannos de sa prima repubblica e su de tres fiat istadu tratadu che a un'indipendentista estremista.
+
+Custu est su libru de sa memoria e istudiat sa memoria chi est sa mente e s'ispina dorsale de unu populu e est gasi importante chi, cando si detzidit de distruere unu populu, sa prima cosa de faghere est a distruere sa memoria ca est in cue sa raighina dae ue naschet sa bida umana e tzivile de totu sos populos de su mundu .
+
+Custu est s'argumentu prufundu chi istudiat Sedda e chi li faghet cumprendere chi sa memoria de su passadu nos aberit un'ateru caminu pro sos tempos imbenientes: su caminu e s'isperu de s'indipendentzia. [Barore Liori]
+
+
+
+
+## La vedova scalza
+
+_Editore_: Adelphi
+
+_Data de pubblicatzione_: 2006
+
+_Collana_: Fabula
+
+_ISBN_: 88 459 2039 9
+
+_Paginas_: 182
+
+_Preju_: 15,00 euros
+
+A pustis de _La leggenda di Redenta Tiria_ chi in su 2005 at permitidu a Niffoi de si faghere connoschere dae su pubblicu mannu e importante, sardu, italianu e internatzionale, custu ateru romanzu, editadu dae Adelphi, nos torrat a mustrare s'autore cun unu contu tiradu dae sa cultura de sas biddas nostras. Su logu est nostru de seguru ma respirat e si animat cun sa passione e su sentimentu de totu sas feminas e omines de totu su mundu. Ca custu est su modu de si presentare de Niffoi, omine e intelletuale sardu e barbaritzinu, ma omine de totu sos tempos e logos de s'universu, dae sos tempos antigos finas a s'era de su mundu globale.
+
+Su contu de sa biuda iscurtza est s'istoria trista de feminas meda de Barbagia chi lis ochient su maridu lassende.las solas cun issas etotu e carchi pitzinnu de pesare. E medas detzidint de abbandonare su logu de sa morte e de sa tristura pro no pesare un'atera pessone cun su signale eternu de unu destinu tragicu. Su dramma de Mintonia est de lassare sa bidda de sa morte ma cun s'idea fissa chi Micheddu suo non si podet lassare sena vindita .
+
+Custu ca s'istoria sua e de Micheddu fiat un'istoria unica. Istoria de un'amore tra una pitzinna e unu giovaneddu cando fiant minores, tra una femina de Barbagia e unu bandidu in edade prus manna, amore a fura e sena lughe, comente sena lughe fiat sa die chi si l'aiant postu in domo illadadu a corfos de destrale che a unu porcu, comente mai aiant fatu in Barbagia finas a tando.
+
+Custu est s'istoria de una malassortada, ma podet essere s'istoria de una terra intrea, sa Barbagia, terra nostra, medas bortas terra de tristura e de malasorte. Terra de Niffoi ch'iscriet custu contu in italianu comente sos ateros contos ma non timet a l'acumpangiare cun totu su lessicu e sos modos de narrere de su sardu de sa bidda sua. Gasi sa limba italiana est a tretu de s'irrichire e de irrichire s'istoria e de mustrare contos e fatos cun frischesa e autentitzidade. Miraculos de sas limbas. [Barore Liori]
+
+
+
+
+## Kabùl: sas fèminas afghanas in sa polìtica
+
+In sa Camera Bassa de Kabul su 28% de sos rapresentantes sunt feminas, una pertzentuale de sas prus artas de su mundu. A pustis de sete annos dae sa gherra chi nch'at bogadu sos talebanos, pro una femina a faghere politica in Afganistan, bi cheret coragiu meda. S'onorevole Malalai Joya at naradu " In custu Parlamentu b'at meda ex cumbatentes mujaheddin, calicunu cheret rispetadu ca at gherradu pro s'indipendentzia de su Paisu nostru, imbetzes ateros sunt criminales ca lu ant destruidu e ant ochisu 60 migia pessones o sunt galu sustenidores de sos talebanos. Custos non devent essere in su Parlamentu ma in tribunale pro rispondere de su chi ant fatu". Malalai Joya at 30 annos est resessida a si sarvare dae atentados varios ca non dormit mai prus de duas notes in su matessi logu. S'Afganistan est su Paisu in ue sas feminas morint de partu (su 16 pro milli), su 60% de sas pitzinnas no andat a iscola, sos cojuios sunt impostos e non si contant sas violentzias, sos omitzidios e sos suitzidios femminiles. Essere feminas in Afganistan est un'arriscu. Duncas su resurtadu de sas eletziones de su 18 de cabudanni de su 2005 cun su 28% de feminas est una binghida manna. Issas ant un interessu magiore a dare contributos de paghe, isvilupu e democratzia. Habiba Sorabi, prima femina guvernadora de s' istoria de s'Afganistan at naradu chi s'isvilupu economicu e sotziale de sa provintzia de Bamiyan devet cumintzare dae su turismu. Sos progetos suos sunt de progressu e de paghe: isminare sos sitos archeologicos, faghere unu caminu de cullegamentu cun Kabul, progetare un'aeroportu a curtzu a sa tzitade, agatare e collire sos cantzos de sos Buddhas destruidos dae sos talebanos nessi pro nde faghere unu. Cando est istada eleghida sas feminas sunt istadas cuntentas ca no est ne unu segnore de sa gherra ne unu fundamentalista islamicu che a su restu de sos guvernadores de su Paisu. Su fatu chi in una sotziedade che a cussa afghana una femina siat in su guvernu e tengiat a sas dipendentzias suas collaboradores omines est unu signale mannu de isperu chi at dadu animu a sas feminas, dimustrende chi sas cosas podent cambiare.[_gcl_]
+
+
+
+
+## Blitz de sos de Greenpeace in sa funtana de Trevi
+
+Unu grupu de ativistas de Greenpeace at cugugiadu cun una retza ruja manna manna totu sa Funtana de Trevi pro protestare contra a sa pisca pirata chi a parrere issoro si faghet in totu s'Italia e non petzi in Italia.
+
+In mesu de sa retza si b'est acaddada finas una giovana bestida de sirena chi si fiat faghende su bagnu in sa Funtana.
+
+Cando ant fatu su _blitz_ b'aiat chentinas de turistas chi, che a cada die, fiant compassende*si su monumentu, unu de sos prus nodidos de Roma.
+
+Sos de Greenpeace, fiant in ses e fiant bestidos cun una tuta bianca, ant postu duos istrisciones; in unu b'aiat iscritu "sa pisca pirata ochiet su mare", in s'ateru "sa retza chi nos bisongiat no est sa de pisca ma una retza de riservas marinas."
+
+Pro nche tutare sa protesta, comente b'aiat coladu unos trinta minutos, b'at supridu giustitzia in burghesu chi, sena intzidentes o abolotu, nch'ant leadu sos istrisciones e nch'ant mandadu sos ativistas abbassende*nche*los dae s'ala de subra de sa funtana in ue si nche fiant aposentados.[_grs_]
+
+
+
+
+## Impresa de Porqueddu
+
+Un atera impresa pro su chitarrista nugoresu Cristianu Porqueddu, chi at pubblicadu a urtimos de lampadas su Cd Trascendentia vol. 3., su de tres capitulos de unu progetu chi previdet s'intzisione cumpleta de sos 60 istudios de virtuosidade e trascendentzia de Angelo Gilardino.
+
+Porqueddu est nugoresu, tenet 31 annos e est unu chitarrista classicu de fama internatzionale.
+
+Su progetu, un'isfortzu artisticu mannu, est cumintzadu in su 2004 e s'at a concruire in su 2007.
+
+Su cd l'ant registradu in Nugoro in sa Cresia de sa Soledade che a sos ateros duos, e presentat ispiratzione non de caratere musicale ebbia ma finas artisticu mescamente de pinturas, ammentamus sos mosaicos de Sant'Apollinare in Ravenna.
+
+Su progetu est sighidu e aprovadu dae maistru Gilardino matessi chi bantat su sonadore nugoresu e narat: "Est un'istrumentista de gabale, at fatu una chirca manna de sa musica de su 900 e de custa musica est connoschidore mannu".
+
+Su de bator cd at a essire in su mese de nadale, e s'intzisione at a cumintzare in atongiu. Como su maistru Porqueddu est professore in s'Academia de sa musica de Courmayeur frecuentada dae sos chitarristas europeos prus talentosos.[_grs_]
+
+
+
+
+## Torneu de murra sena giogadoras
+
+Peruna adesione de giogadoras in su torneu de murra in Luvula. Paret chi a pustis de unu mamentu chi sas feminas fiant semper gioghende a sa murra como non nde tengiant prus gana.
+
+Maria Pala, giogadora sa prus nodida de Sardigna e organizadora de su torneu isperat chi si bi nde marchet calicuna a su mancu a s'urtimu mamentu, e gasi matessi totu sos ateros de s'organizatzione.
+
+In sa bidda sos giovanos sunt isetende meda su cumintzu de sa de bator editziones de su torneu de murra chi s'at a faghere in sa cresiedda campestre de Santu Nigola.
+
+Sos organizadores, ghiados dae Gigi Serra Kis e dae Maria Pala, sunt aprontende totu sas chistiones, dae su mandigu, sos pastores ant dadu sas berbeghes pro sa chena, a sas ateras cosas, s'iscritzione est 30 euros e s'at a faghere in loco dae sas 18 a sas 19.
+
+Ant a essere premiadas sas oto copias chi arribant sas primas.
+
+S'isetat gente dae totu sas biddas de a curtzu, Bitzi, Ollolai, Onieri, Gavoi, ma finas dae s'ala de Terranoa, dae s'ala de Tatari e dae Aristanis, pro unu giogu chi est in su DNA de totu sos sardos.[_grs_]
+
+
+
+
+## Ferrero, nono a su ticket pro su ricòveru in s'ospidale
+
+Tassas chi creschent cunforme a sos redditos e sanidade chi at a essere de badas pro totus.
+
+L'at naradu su ministru de sa solidariadade sotziala Paolo Ferrero comente at finidu sa cunferentzia de presentada subra de sa relatzione annuale de s'istadu de sas tossicudipendentzias in Italia.
+
+"Non so de acordu subra de su ticket de s'ospidale prus artu pro chie tenet unu redditu prus artu, diat essere megius a faghere pagare de prus in sas tassas normales, ma no in sas prestatziones de sos ospidales si nono su chi si pagat in s'ospidale nch'at a essire in su matessi tantu de su chi si pagat in sas clinicas privadas cun sas matessi cunditziones de mercadu, e tando b'at a essere gente meda chi si nch'at a colare dae sa sanidade publica a sa privada, e custu tocat a lu evitare".
+
+E sighit su ministru "ca tando totu custa gente chi diat podere faghere custu isseberu at a pedire de non pagare prus sas tassas de sa sanidade ca issos no impreant sa sanidade publica ma sa privada".
+
+E finit "tocat a sighire unu criteriu chi chie prus nd'at prus pagat, ma sas prestatziones tocat chi siant de badas e pretzisas pro totus".[_grs_]
+
+
+
+
+## Jimmy della collina de Pau
+
+Jimmy est unu balenteddu galu a crompere sos 18 annos, pro bona sorte sua.
+
+Ca si nono sa giustitzia nche l'aiat leadu deretu a Bonu Caminu imbetzes de nche l'issacare in sa presone minorile de Cuartucciu, chi est unu logu metzanu, ma est unu logu in ue s'isperu no est perdidu.
+
+Ca b'at omines che a Ettore Cannavera chi sunt tosturrudos e pessant de tennere a s'urtimu mamentu ustinos chi sa sotziedade de oe cunsiderat marcados dae s'astru dae comente ant postu pee in custu mundu.
+
+Custu est, in pagas paraulas, su contu chi Enrico Pau contat leende*lu dae su libru de Massimo Carlotto. Contat de una Sardigna istrana e de seguru non de cada die, e at a rapresentare s'Italia e mescamente sa Sardigna in su Festival de Locarno.
+
+"Custa mi l'apo pessada comente apo letu su libru de Carlotto, unu contu chi paris cun s'iscenegiadora Antonia Iacarino amus chertu cambiare" narat Pau "ca si su libru contat sa realidade de su Venetu nois cherimus contare unu contu de sa realidade sarda: est unu contu imbentadu ma chi non s'iscostiat meda dae una muntone de istorias chi si bivent in sa terra nostra.[_grs_]
+
+
+
+
+## I nuraghi tra archeologia e astronomia
+
+_Editore_: Agora nuragica
+
+_Data de pubblicazione_: 2004
+
+_Paginas_: 120
+
+_Preju_: 9,90 euros
+
+S' archeoastronomia in Italia est naschida in su 1994, cun s'addoviu chertu dae Sabatino Moscati cun su titulu: _Archeologia e astronomia, esperientzias e prospetivas imbenientes_. In custa materia noa s'astronomia est paris cun s'archeologia e su resurtadu est chi s'archeologia non podet prus galu abarrare orientada petzi a sa chirca de sos elementos de argumentos istoricos, artisticos o de fraigu ma devet cumintzare a si ligare a totu sas sientzias de sa natura, si cheret a si misurare cun istudios e resurtados prus pretzisos e curretos. Custu est caminu nou ue si moet Mauro Peppinu Zedda chi at cumintzadu cun sos alliniamentos de Brabaciera. Zedda est omine chi at de seguru chircadu zente importante de totu su mundu pro cumprendere megius custu argumentu nou ma est omine puru chi traballat in su campu cun bussola e tacheometru in sa manu. Unu metodu de indagine seguru de Zedda est de regollere una serie manna de datos e los ponnere a cunfrontu in antis de espressare cale si siat istima ca est in su datu sientificu su balore de s'iscoberta. E in custa opera Zedda nos presentat sos resurtados de bindighi annos de chirca faghende nos cumprendere su valore de s'archeoastronomia chi istudiat un'epoca ue si podet pessare chi sa gente creiat chi s'arbeschida e su tramontu podiant sighire unu disigiu non terrenu. Si gasi fiat sa bisione de s'universu, sa dispositzione de unu nuraghe sighiat su movimentu de sa lughe e de sos astros tenende a mente sas eclisses, sos soltzitzios e sos ecuinotzios. In cust'aspetu archeoastronomicu de s'istudiu cumparet chi s'astronomia est sa sientzia pro nos faghere a connoschere su passadu e chi s'orientamentu de su Losa de Abbasanta o de su Santu Antine de Torrarba nos dat resurtados chi non sunt prus pagos importantes de cussos de sos tempios egitzios o de ateras partes de su mundu dedicados a su Sole. [_Barore Liori_]
+
+
+
+
+## Juan Peron - Giovanni Piras
+
+_Editore_ : Edizioni Storiche
+
+Data de pubblicatzione: 2000
+
+Preju: 11,87 euros
+
+Custu libru nos contat comente s'istoria complicada de unu de sos prus mannos istatistas de su Sud America, tres bortas presidente de s'Argentina, capu de totus sos " descamisados " , podet corrispondere a sa de unu giovaneddu de Mamuiada, emigradu dae sa bidda sua a sos printzipios de su Noeghentos cun ateros cumpangios de sa matessi comunidade. Custa est s'indagine seria e rigorosa chi at fatu Pepinu Canneddu cun cust'opera chi at tentadu de intrare in sa bida de custos duos omines, chi a pustis podent essere sa matessi pressone, chirchende de aprufundire fatos e documentos mai connotos in antis e chi cumponent un'unicu filu chi los ligat e los assimigiat. Canneddu si ponet una pregonta manna: proite Giovanni Piras aiat devidu cambiare numene e creare un'atera identidade a pustis de s'arribu in Argentina? Segundu isse, una risposta seria podet essere chi cun s'agiudu de su sogru isse aiat intrapresu sa carriera militare chi fiat cuntzedida a tzitadinos de natzionalidade argentina ebbia e duncas s'est agatadu in sa netzessidade de cambiare identidade. Totu su restu est determinadu dae una carriera chi non podiat essere prus firmada. Una cosa interessante ad ogni manera fiat chi Juan Peron daiat semper un'atentzione particulare a totu sos assotzios deemigrantes sardos trascurende carchi bia ateras prus importantes. Si difendiat su presidente narende chi su zaju suo fiat de origine sarda. De seguru chi a si cambiare identidade non deviat essere istadu gasi difitzile in cussos tempos cando sas fotografias in sa carta e in su passaportu non beniant aplicadas o sas improntas no esistiant pro nudda o sos archivios fiant male organizados. A ogni modu, nos narat s'autore, chi sa conclusione de custa istoria chi at apassionadu giornalistas, ambasciadas, servitzios segretos e tzente comuna tocat solu a su letore. Canneddu at fatu solu su dovere suo e l'at fatu cun seriedade e passione.[_Barore Liori_]
+
+
+
+
+## Proposta ispantosa in Noa York
+
+A parrere de su cussigieri comunale de Noa York Joel Rivera, pro gherrare contra a s'obesidade tocat a serrare unos cantos locales de mandigu lestru pro nde minimare su numeru.
+
+De seguru faghet praghere chi calicunu in sos Istados Unidos si siat ponende s'anneu de sa grassaria ma forsis no est possibile a lu mediare minimende sa chistione a sas lissentzias de sos locales de mandigu lestru.
+
+Finas ca in bia b'at gente chi bi traballat e si bi istudiant, e a banda de custu in America b'at unu fiotu de gente chi sena su _cheesburger_ non podet istare, e a banda de custos bi sunt sos meres de sos locales chi non nde devent essere cuntentos meda.
+
+Rivera tenet resone cando narat chi in sos bighinados prus poberos su numeru de sos pitzinneddos grassos che porcu est artu, ca in ogni parte e logu b'at de custos locales e sa proposta sua de nche los illargare s'unu dae s'ateru che a cada ristorante in America est petzi de ammirare, ma sa solutzione de su problema est difitzile meda e non si podet minimare a custa cosa ebbia.
+
+In sas familias si chenat in manera isballiada, patatas frissas e turta de casu cun una tauledda de tziculate isorta in subra e no est chi cambiet meda dae su chi pigant in unu locale de mandigu lestru, chi in prus est unu de sos logos in ue sa gente si imbenit.
+
+Tocat a cumprendere duncas chi si devent minimare sas lissentzias de custos locales ma tocat finas a educare sa gente a un'alimentaztione e a un bida prus sana.[_grs_]
+
+
+
+
+## Sa traditzione in sos media noos
+
+"Sos media noos e pro promovere su patrimoniu culturale bitzichesu" est su tema de s'addobiu de cras in su salone de prebania a sas noe, pro more de s'assessoradu a sa cultura de sa comuna de Bitzi.
+
+Duos sos puntos de sa serada: sa presentada de su cd de s'iscola de tenore e sa presentada de unu dvd chi s'intitulat "Bitzi coro de sa Sardigna". Ant a intervennere Natalinu Piras e s'etnomusicologu Marco Lutzu.
+
+Sa pellicula est duos annos chi at impignadu s'amministratzione comunale e contat de totu sas atividades e de sa cultura de sa bidda, in mesu b'at cantos teatrales de Bachireddu Bandinu e de Giuanne Carroni, e est trasmissu in s'aeroportu de Terranoa in sos logos promotzionales de Kara Sardegna.
+
+S'atera cosa de interessu mannu est s'iscola de tenores chi presentat su cd a sa bidda. S'iscola durat como oto meses e est fata dae sos maistros de su grupu dure, in mesu de totus si signalat sa boghe de Marieddu Sanna, a parrere de su chi iscriet sa megius boghe de sa bidda in tenores mannos minores e de mesu.
+
+Cuntentu mannu s'assessore Farina: "Su chi si bendet dae sos cd e dae sos dvd est pro acontzare sa cresia, mescamente su campanile" e sighit "augurios meda a sos giovanos de s'iscola de tenore, est sa prima bia chi si produit carchi cosa". [_grs_]
+
+
+
+
+## Leghide sos contos a fìgios bostros
+
+A leghere contos a sos pitzinneddos finas dae cando sunt creaturas est una manera pro los agiuare a isvilupare in manera megius sas capatzidades linguisticas issoro.
+
+Resurtat dae un'istudiu fatu dae universidades americanas diferentes e pubblicadu in sa rivista Child Development chi narat chi sos pitzinnos chi sos babbos lis leghent carchi cosa cada die dae cando sunt creaturas tenent unu vocabolariu prus ampru dae deretu, cun carchi variatzione cunforme a sa limba chi faeddant sas mamas.
+
+Su cussigiu chi dant sos sientziados est duncas a leghere sos contos a sos pitzinnos e cando ismanniant a los faghere leghere a issos matessi ca nessi creschent megius e ischende prus paraulas, e si nd'ant a agatare bene a pustis.[_grs_]
+
+
+
+
+## LinguaMón
+
+Sa "Domo de sas Limbas" est un'istitutzione naschida dae un'idea de Pasqual Maragall, presidente de sa Generalitat Catalana, durante su Forum de sas Culturas de su 2004, in Bartzellona. Custa istitutzione at unu progetu, e si narat Linguamon. S'obietivu est su de promovere sa preservatzione de sa diversidade linguistica in su mundu.
+
+Non si tratat de faghere unu museu pro s'ammentu de sas limbas mortas, ma de disignare unas cantas atividades cun proietziones in s'imbeniente.
+In totu su mundu b'at unas 6.000 limbas e su mesu de custas sunt in perigulu seriu de iscumparrere.
+
+Sos programas de traballu de Linguamon chircant un'ecuilibriu intre sa documentatzione cientifica, sa divulgatzione e s'agiudu a istitutziones e impresas chi si cumpromitant in una politica plurilingue.
+
+Sa "Domo de sas Limbas " si organizat in areas distintas.
+Su Tzentru Internatzionale de sas Praticas Curretas at a documentare sas esperientzias chi siant modellu de cunduta in cantu a mantennere sa richesa linguistica de unu logu.
+
+Su Tzentru de sa Diversidade Linguistica in su Tziberispatziu at a sighire e dare sustentu a sa presentzia de sas limbas in sa Rete.
+Su Tzentru de sas Limbas Bias de su Mediterraneu s'at a incarrigare de sa mapa linguistica de custa zona e nd'at a faghere connoschere su patrimoniu.
+Su Tzentru de su Multilinguismu est dedicadu a sas impresas e at a tennere comente traballu printzipale s'analisi de sos benefitzios de su multilinguismu in sas impresas privadas, in s'organizatzione interna e in su campu cumertziale, ue est impensabile su monolinguismu.
+
+Unu Tzentru de Informatzione Linguistica at a regollere ogni tipu de informatzione cun sa prospetiva de creare s'Osservatoriu Mundiale de sas Limbas.
+Linguamon at a tennere finas unu tzentru de presentatzione de sa limba catalana e unos locales pro espositziones permanents, temporales o itinerantes.
+
+Sa web de sa "Domo de sas Limbas www.linguamon.cat si podet consultare in 20 limbas diferentes. Su sardu, pro como, no est presente, ma de seguru chi no at a faltare s'impignu individuale e, isperamus, de sas autoridades linguisticas sardas, a manera chi sa limba nostra bi siat in un'imbeniente no a tesu, comente bi sunt s'otzitanu e su guarani.
+
+Pro cunsolidare totu custu progetu, Linguamon tenet unu comitadu de onore internatzionale e comitados sientificos pro totu sos progetos e pro assistere in sas atividades de sos tzentros. Su comitadu sientificu internatzionale est cumpostu dae personalidades de totu su mundu e su presidedente est su sotziolinguista inglesu David Cristal. [gld]
+
+
+
+
+## Creschet su nùmeru de sos pitzinnos chi pipant in s'edade de s'isvilupu
+
+Pro sa prima borta in deghe annos est creschidu su numeru de sos pitzinnos americanos in s'edade de s'isvilupu chi pipant.
+
+Lu narat su raportu de su "Center for Disease Control and Prevention" de Atlanta; unu cada bator de sos adolescentes americanos, de pretzisu su 23%, pipat sigaretas. Cando in su 2003 fiat su 21.9% e dae su 1997 fiant semper de mancu.
+
+Sos espertos narant chi sa curpa de custu aumentu est ca sunt bennidos mancu sos programmas istatales de educatzione in sas iscolas. Un'atera cosa de narrere est - at naradu Terry Pechachek, unu de sos istudiosos chi at fatu s'istudiu - chi a pustis de unos deghe annos chi no si bidiant prus, in sos films, iscenas cun pitzinnos pipende, como imbetzes sunt creschidas meda gasi comente fiant in su '50.
+
+S'unicu istadu virtuosu paret chi siat sa California, chi cun leges semper prus severas e cun tassas semper prus artas subra de sas sigaretas est resessida a minimare su fumu de sos giovanos fintzas a su 13.2%. [_apg_]
+
+> [Agi]
+
+
+
+
+## Osteoporosi: cortisone e càusas segundàrias
+
+S'impreu pro tempus meda de meighinas a base de cortisone, sos trapiantos de organos, su fatu de abarrare firmos immobiles pro tempus meda (in casu de ictus o de lesiones ispinales) sunt sas causas de s'osteoporosi segundaria.
+
+L'ant sutaliniadu sos espertos riunidos in Firenze in su primu simposiu internatzionale "Causas segundarias de s'osteoporosi chi non si connoschent ma chi sunt importantes".
+
+"Sas causas segundarias de s'osteoporosi sunt comunas meda ma a s'ispissu non si connoschent e galu prus pagu sunt diagnosticadas" narant sas "Chairpersons" de su Simposiu, sa professora Maria Luisa Brandi de s'Universidade de Firenze, e su professore Sol Epstein, de Mt Sinai Medical School de New York.
+
+Segundu sos espertos, sunt prus diligas sas pessones chi pigant meighinas ormonales antitumorales, chie at fatu interventos cun by pass pro situatziones de obesidade e totu sas pessones chi giughent bassa sa vitamina D comente chie tenet problemas a sos renes e a su figadu. [_apg_]
+
+> [Agi]
+
+
+
+
+## Ambròsia cun fògias de artemìsia: una pranta americana perigulosa meda
+
+Su polline de s'ambrosia, una pranta connota puru comente "ambrosia cun fogias de artemisia" podet provocare manifestatziones allergicas graes meda: infiammatzioes a sos ogros, a sa pedde e problemas a sa respiratzione, finas a provocare s'asma.
+
+Sos istitutos federales de chirca _Agroscope_ mutint a totu cantos a collaborare contra a sa difusione de custa pranta infestante meda.
+
+B'at una ghia informativa subra de custa pranta chi si podet iscarrigare dae internet e chi si podet agatare finas in sas cantzellerias de totu sas comunas.
+
+"Custa pranta nde cheret tirada dae sa raighina ca ponet in totue e est perigulosa meda" at naradu s'atera die a sos giornalistas Christian Bohren, istudiosu de sos istitutos federales de chirca _Agroscope ACW_.
+
+Pro nche tirare custa pranta tocat a ponnere sos guantes e cando frorit tocat a ponnere puru sa caratza antipruere. [_apg_]
+
+> [www.swissinfo.org]
+
+
+
+
+## Orgosolo 68 - 70
+
+_Editore_: Studiostampa
+
+_Data de pubblicatzione_: 1998
+
+_Paginas:_ 350
+
+S'autore de cust'opera, Pietro Muggianu, unu preideru de seriu, umile e de cultura manna, nos narat chi s'iscritura l'aiat giai fata in su 1972 e costituiat su fundamentu de sa tesi de laurea. Ma unu pagu pro mandronia o pro ateru s'opera est abarrada custoida in unu cascione pro 25 annos e petzi in su 1998, pro sos trint'annos de sos eventos de sa bidda sua, s'omine s'est detzididu a la pubblicare. Totus ischint chi su trienniu 1968 - 70 est istadu importante meda pro Orgosolo e pro su mundu intreu e sa cosa est ammentada in totue ma in Orgosolo tenet unu significadu particulare gasi chi, a parrere de Hobsbawn, duos sunt istados sos tzentros europeos de sa cuntestatzione de su sessantoto: Parigi pro sa sotziedade avantzada e Orgosolo pro su mundu rurale e arretradu. In custu libru sa bidda barbaritzina est bene fotografada, non tantu dae s'autore, chi si limitat comente narat isse etotu a sa chirca e sa catalogatzione de sos documentos de su Tzirculu culturale produidos in abundantzia, ma dae sos matessi documentos chi ant fatu opera de cuntestatzione, de informatzione e de propostas noas e medas bortas rivolutzionarias. Cussu fiat su tempus de "sa rivolutzione" cando Orgosolo at iscritu, cantadu , pinturadu sos muros e faeddadu a boghe arta e in craru: una comunidade acusada medas bortas de non faeddare meda. E cussos fiant mamentos de unidade contra a perigulos esternos chi podiant tocare su sentidu de sa zente, s'autonomia comunale e su modellu de isvilupu economicu; e fiant mamentos puru de divisione a intro de sa comunidade cun fraturas mannas, politicas e personales alimentadas dae unu passagiu istoricu in ue a meda gente pariat de podere cambiare su mundu in pagas oras imaginende tempos benidores de sotziedades prus giustas. Tempos de ideologias e de isperos, tempos de cunflitos verbales e umanos. Custu est su libru de sos documentos chi nos servint puru pro connoschere aspetos diversos de sa bidda: urbanisticos, territoriales, economicos, ocupatzionales e s'internu diretu de sa polemica politica, tzivile e sotziale de una comunidade in cambiamentu. Paritzos protagonistas de cussu mamentu sunt bidos galu giovanos: diat essere interessante chi, leghende custu libru, issos podiant espressare opiniones ue si podiat cumprendere si cussos mamentos istoricos de una comunidade importante tenent galu oe un' interessu e un'atualidade. Custa est una dimanda chi si ponet s'autore chi at fatu s'opera e chi l'at fata cun autoridade culturale e passione tzivile seria.[_Barore Liori_ ]
+
+
+
+
+## Noas…EJA
+
+### mensile in sardu
+
+Noas... EJA
+
+Sende chi su sardu est sa de duas limbas de s'istadu italianu, pro cantidade de pessones chi la faeddant, sa presentzia sua in sos medios de informatzione est belle nudda, francu carchi tentativu imprentadu in pabiru. E no est sa prima bia chi finas su grupu de amigos chi est publichende custa serie noa de Noas est proende a dare iscritura e informatzione in sardu. Ma, a dolu mannu, non resessimus a dare continuidade a custos propositos e, tando, a pustis de unu, chimbe o deghe numeros, su tentativu s'indebilitat e morit, o ca mancant sos medios economicos o ca si nch'istracant sas pessones chi bi traballant.
+
+Pero ischimus cantu est importante, pro s'ufitzialidade de sa vitalidade de sa limba, a tennere a disponimentu medios de informatzione modernos. Finas pro isperimentare su sardu in su mundu de oe.
+
+E tando publicamus custa rivista totu in sardu, pro tratare argumentos de limba sarda/limbas, minorias, natzione sarda/natziones, cun s'idea de cuntentare chie tenet gana de leghere e imparare in sardu e cun s'isperu de sighire a lu publicare, cun s'agiudu de amigos o entes comente sa sa Regione Autonoma de Sardigna chi nos agiuant.
+
+eja
+
+
+
+
+## Cantones de bandidos
+
+_Editore_: Edizioni della Torre
+
+_Data de pubblicazione_: 2001
+
+_ISBN: _887343 340 5
+
+_Collana_: I grandi poeti in lingua sarda
+
+_Paginas:_ 286
+
+_Preju_: 10,33 euros
+
+Zente meda, medas bortas a tortu, narat chi s'istoria de sa Barbagia est un'istoria de bandidos e amigos issoro. Su tempus riparat sas ofesas e sanat sas fertas mancari non faghet a ismentigare chi s'istoria de custa terra at tentu fintzas cussa malasorte chi carchi borta est, pro disgratzia nostra, galu presente. Gasi su vate barbaricinu, Sebastiano Satta, comente nos amentat Manlio Brigaglia, aiat mutidu custos omines "bellos, ferotzes, balentes" . Cussos fiant sos cunterraneos nostros: sos bandidos de Barbagia, sos bandidos de su norantanoe. Fiant zente connota e birgonzosa in s'animu populare ispiraiant passiones e timorias. Fiant cuddos omines de Morgogliai ue paris cun unu carabineri fiant mortos duos frades de Nugoro, sos Serra - Sanna e duos cumpangios issoro. Fiat tando chi sa fantasia populare aiat ricramadu una frase: "Nugoro no est prus Nugoro, ca sunt mortos sos _tzigantes"_. E sas feminas puru teniant, a manera issoro, una dignidade e unu cuntzetu mannu de s'onore familiare e de su ruolu sotziale de sos bandidos. Si contat chi una sorre de sos Serra - Sanna, chi si faghiat mutire "sa Reina" , e non fiat solu unu paralumene, cando faeddaiat de sos frades suos, naraiat : "Frades mios non sunt bandidos, sunt senadores". Custu est su cuntestu culturale ue sunt bividos sos bandidos de s'Otighentos, sos bandidos de sa fine de unu seculu chi sunt istados forsis sos prus ferotzes chi sa Sardigna at mai connotu .E subra de custos contos ant cumintzadu a circulare chentinas de otavas e fozitos volantes chi sa zente de sas biddas faghiant a fura a leghere . Cussu est s'epocae cuminzat a creschere sa literatura iscrita cun sa difusione de custas cantzones criminales e medas pessones leghiant e connoschiant petzi cussos documentos "literarios" . Custa est un'antologia de poesias chi iscurrent in totu su seculu e chi cuntenent sos eventos de sos personagios chi in cussa epoca sunt bividos. Ateros testos presentados sunt istados iscritos in su Noeghentos cando sos **_tzigantes_** no esistiant prus mancari ateros bandidos si fiant fatos connoschere pro sa matessi malesa destruidora. In su libru sa detzisione de sistemare s'ordine antologicu cunforme a unu criteriu cronologicu currispondet a s'orientamentu chi pessat chi custas cantzones, mancari prenas de mitos populares, sunt semper documentos istoricos chi nos servint pro cumprendere non petzi sa biografia de calicunu personagiu ma s'animu populare e sa mentalidade de comunidades intreas. [_Barore Liori ]_
+
+
+
+
+## Sa Crèsia podet e devet fàghere meda pro sa limba sarda
+
+Don Nicola Tuligi est unu salesianu naschidu in su 1927 in Baunei, in sa diotzesi de Lanusei. S'est fatu missionariu a sos binti annos. At cumintzadu sa preparatzione sua a su satzerdotziu in Hong Kong
+In su 1954 l'ant ordinadu satzerdotu e at cumintzadu a operare in India, in Shillong.
+Como est diretore de un'Istitutu pro s'Educatzione Vocatzionale, in sa diotzesi de Jowai, in s'istadu indianu de Meghalaya (cap. Shillong), mannu 22.429, cun una populatzione de 2 milliones de abitantes. Cun 300 km de longaria e 100 km de largaria, est pagu prus o mancu comente sa Sardigna.
+Don Tuligi, in un'Istadu che a s'India, cun chentinas de limbas, est naturale chi si siat interessadu de limbas. Comente sardu, in prus, at tentu sa sorte de faghere paragones intre sas limbas e de elaborare ideas subra de sa realidade e su tempus benidore de sas limbas chi de seguru ant a interessare sos letores de TN.
+Amus connotu a Don Tuligi in posta eletronica e cun custu mediu l'amus imbiadu sas pregontas de custa intervista. Nos at rispostu deretu, narende*nos chi est "propiu cuntentu chi sa limba sarda siat andende a dae in antis " e saludende*nos cun "Deus siat cun bois ".
+
+Ite nde pessat de s'utilidade de una norma iscrita unica pro sa limba sarda, dassende a onniunu sa libertade de la pronuntziare comente li paret?
+Tzertu chi sa limba comuna devet tennere una manera unica de iscritura e petzi gasi podimus narrere chi tenimus una limba comuna. Pero chergio narrere chi in s'ortografia non tocat de sighire s'italianu ebia ma ateras maneras de iscriere basadas subra de sos sonos de sa limba. Pro sa pronuntzia est megius a dare libertade: a bellu a bellu amus a ruere in su matessi caminu.
+
+Ite podet faghere sa Cresia pro afortire sa limba sarda?
+De seguru sa Cresia podet e devet faghere meda pro sa limba sarda ca in Sardigna sa Cresia est sarda e no italiana. Sa Cresia devet aprontare deretu in sardu comunu sa Missa, sos Sacramentos de Batiare e Cojuiu. Devet faghere una Missa in sardu in Dominiga in totu sas cresias. Sos cristinos ant a andare a sa chi lis paret. Custu servit finas a acurtziare sa cresia a sa gente.
+
+Ite relatzione tenet Voste cun sa limba sarda?
+Su sardu pro mene est sa prima limba, sa limba de su coro e de sa pitzinnia: sa limba de Mamai. Apo allegadu petzi in sardu finas a sos sete annos e cun unu pagu de italianu finas a sos doighi annos.
+
+Ite tocat a faghere pro assegurare unu tempus benidore a sa limba sarda?
+Sighire su chi seis faghende, non si podet faghere a mancu, comente apo naradu in antis, de una norma de riferimentu. Pro la faghere creschere bisongiat de la faeddare e iscriere: in cresia, in sos giornales, in sas riuniones e, custu est de importu mannu, tocat a la faeddare a sos figios.
+
+Ite limbas connoschet?
+A pustis de su sardu apo imparadu ateras noe limbas. Sa chi faeddo megius est su khasi, a pustis s'inglesu e s'italianu e su hindi. In sas ateras m'arrangio
+
+Ite at imparadu dae su cunfrontu de custas limbas?
+Chi onni limba tenet su deretu a esistere, ca si morit sa limba morit sa cultura e sa traditzione de unu populu.
+Faeddende medas limbas apo imparadu chi pro sa cresia, pro essere intesa de su logu, sa manera megius est a imparare sa limba de sos nativos. Pro cussu nois missionarios tenimus interpretes pro carchi mese ebia e a pustis faeddamus comente faeddat sa gente.
+
+Faeddende de sa limba khasi, cale est sa fortza chi tenet oe custa limba?
+Faeddande de sa limba Khasi podo narrere chi in mesu a custa limba mi pariat de essere in Sardigna. Medas bias apo naradu a sos Khasis chi deo puru soe unu " Tribale" pero politicamente italianu comente issos fiant indianos. Medas bias apo inbidiadu custa Tribu ca in chentu chimbanta annos at podidu faghere su chi nois sardos no amus podidu faghere in milli annos. In custos montes onni bidda tenet sa limba sua pero est craru chi sas raighinas sunt aguales. Po cussu ant atzetadu sa limba comune e gratzias a issa tenent su sentidu de essere una ratza ebia.
+
+In cantos la faeddant?
+Sos chi la istudiant in iscola e la faeddant in sas cresias sunt belle unu millione. In domo issoro faeddant sa chi lis paret. Custa limba iscrita la faeddant petzi in sete biddas, pero sas ateras biddas a curtzu la cumprendent.
+
+Ite origine tenet e in ue est faeddada?
+Apartenet a sa familia Mon-Khmer, de su grupu austro-asiaticu, est faeddadu in unu territoriu chi s'agatat in s'istadu indianu de su Meghalaya, subra de su Bangladesh
+
+Ite reconnoschimentu tenet?
+Como custa limba in sos distretos abitados da sos Khasis est comente su frantzesu in Frantza. finas a sa classe 4ª s'insinnamentu est in Khasi e a pustis in inglesu.
+
+Est presente in sa Cresia, in s'informatzione, in iscola, in s'aministratzione?
+Est impreadu in sos Ufitzios, in Cresia, in sa televisione e sa radiu e como finas in s'Universidade.
+
+E sa literatura khasi?
+Tenimus una surra de literatura. Giornales, libros, biblias , libros de iscola.
+
+Comente faghet su khasi pro sos termines noos?
+Cando in Khasi non b'est sa paraula impreant deretu sa de calicuna atera bidda; sas paraulas noas de sas politica, religione e industria si podent faghere bortende su sinnificadu. O si no, si leat sa paraula inglesa e si pronuntziat a sa manera issoro e s'ortografia est in base a sa pronuntzia issoro.
+
+Ite at fatu e est faghende Voste pro su khasi?
+Su cuntributu meu a sa limba khasi no est meda: apo publicadu carchi articulu in sos giornales catolicos e apo agiudadu a faghere paraulas noas pro sa terminologia cristiana. Un'atera cosa est chi apo cambiadu sos numenes cristianos in limba Khasi e los apo istampados in su calendariu. Custu po agiudare sa cresia e essere prus a curtzu a sa gente. Su numene meu, Nicola est in Khasi: Joplang; Benedetto: Kyrkhu; Diego: Kurupnam. Gasi, cando batiant, dant numenes de sa cultura issoro. [dsc]
+
+
+
+
+## Arressamus su mercùriu
+
+Si nche finint 3.200 tonnelladas de mercuriu cada annu in totu su mundu. S'impreat pro nche tirare s'ogiu dae sas minas, pro sas oturatziones de sas dentes, in sas ainas pro medire sa temperadura e sa pressione, ma puru pro produire lampadas fluoroescentes a consumu bassu.
+
+Semus faeddende de unu minerale grae chi est galu como unu problema ambientale e sanitariu, de totu su mundu, chi no aurrat perunu paisu ne in bia de isvilupu ne industrializadu. Unu de sos impreos prus classicos de su mercuriu est in sa tzella eletrolitica pro sa produtzione industriale de su cloro e de sa soda.
+
+In Italia sunt 10 sos impiantos cloro-soda in totu pro una capatzidade produtiva de belle 982.000 tonnelladas de cloro a s'annu, e chi segundu su chi narat s'Unione europea ant a andare ricunvertidas in tecnologias chi incuinent prus pagu. Legambiente isperat chi custa ricunversione si fatzat intro de su 2010. [_apg_]
+
+
+
+
+## Arriscu radiològicu
+
+Sa cummissione europea at detzisu de s'ingramessare a sa Corte de Giustitzia ca sa legislatzione de s'Italia no est cunforme a sas normas Euratom pro sa s'ammaniare a sas pranos de urgentzia e a s'informatzione preventiva chi est obrigu a dare a sa populatzione in s'ipotesi de urgentzia radiologica.
+
+S'Italia no at rispetadu sas normas prevididas in sa Diretiva Euratom 96/29 e in sa Diretiva 89/618.
+
+Sa Cummissione at bidu chi galu como sa Repubblica italiana no s'est adeguada. Una regulamentatzione natzionale crara e sena umbras est un'elementu essentziale pro assegurare unu livellu de protetzione de sa populatzione contra a sos efetos de sas radiatziones ionizantes. Mescamente pro s'ammaniare a sas urgentzias radiologicas, s'informatzione fata dae in antis est importante meda pro minimare sos efetos subra de sa salude in su casu de intzidentes rilevantes. [_apg_]
+
+
+
+
+## Intzentivos a su carbone
+
+Su ministru de sisvilupu economicu Pier Luigi Bersani, in un'auditzione a sa cummissione de sas Atividades produtivas de sa Camera denuntziat s'arriscu "Segurantzia natzionale" pro s'energia. Proponet unu "misturu cun tecnologias noas".
+
+Pro su Ministru tocat a andare a in antis in su protzessu de sas liberalizatziones e punnare a impreare fontes meda de energia dende prus pesu a su carbone.
+
+"So pensende de finantziare su prus chi potzo s'impreu de tecnologias noas subra de su carbone" at naradu su ministru.
+
+Medas non cuncordant cun issu. [_apg_]
+
+
+
+
+## S'eòlicu binchet su nucleare
+
+Sa potentzia eolica installada in su 2005 in totu su mundu est resurtada a dopiu de su nucleare (5.000 Mw dae su bentu petzi s'annu coladu).
+
+Sa previsione pro su 2005-2010 est chi sa potentzia eolica binchet su nucleare a su nessi de 5-7 bortas. Custos sunt sos datos chi sunt essidos dae unu cunvegnu in Roma intituladu "A pustis de su petroliu su tempus de sas tecnologias noas" in s'ambitu de Energetica.
+
+"Dae su mundu sientificu internatzionale nos arribant signales allarmantes meda subra de sas emissiones de Co2" at naradu su diretore de su Kyoto Club Gianni Silvestrini " Si no ponimus manu in antis chi si podet sos cambiamentos climaticos nos nche ghetant a terra e ant a essere de timere. S'unica manera pro los cuntrastare est a minimare sos consumos e a produire cantu prus si podet energia dae fontes rinnovabiles.
+
+Puru unos cantos istados de sos Istados Unidos de America, puru si no ant ratificadu su protocollu de Kyoto, ant detzisu de intervennere subra de sos consumos.
+
+In California, sos consumos sunt minimados de su 50% a cunfrontu de su restu de su Paisu e in su 2005 sos afarios de sas fontes rinnovabiles sunt arribados a 40 milliones de dollaros cun un'aumentu de su 30% in prus de s'annu in antis. [_apg_]
+
+
+
+
+## S'istàtua de sa libertade a su bentu
+
+S'istatua de sa libertade at a essere lughigiada dae s'energia eolica e gasi puru su museu de Ellis Island. Difatis sa U.S. National Parks Service at sigladu unu cuntratu de fornidura de energia pro 27 milliones de KWh dae unu fornidore de energia ispetzializadu in energia rinnovabile, sa Pepco Energy Services, pro tres annos.
+
+L'at naradu s'Anev, S'Assotziu Natzionale Energia de su bentu chi cheret proponnere s'idea americana puru in Italia.
+
+"Diat essere bellu a immaginare de bidere sos monumentos nostros prus famados lughigiados cun s'energia eolica", at naradu su presidente de s'ANEV, Oreste Vigorito. Contamus chi cun sa parte de energia produida dae su bentu in su 2005, chi assumat 2.5 milliardos de kWh, si diat podere lughigiare totu sa tzitade de Roma intrea. Pro sa patria de sos monumentos bi diant podere essere isvilupos de istraviu cun su bentu.
+
+Calicuna cosa cuncreta est istada fata a livellu locale. Unas cantas comunas non pagant prus sa bulleta ca ant fatu acordos cun sos produtores de energia dae su bentu che a cuddu cuntratu fatu pro s'istatua de sa libertade. [_apg_]
+
+
+
+
+## Su burdellu de sos cunditzionadores
+
+Chie istorbat su deretu costitutzionale a su reposu impreende impiantos de cunditzionamentu de s'aera burdellosos meda est mutidu a pagare una multa.
+
+Custa detzisione l'at leada sa Cassatzione cun sententzia numeru 23130 de sa I^ Setzione penale, a pustis de unu casu chi est capitadu in Palermo.
+
+Sa contraventzione est legitima puru si sas muidas de su climatizadore no nche colant sas lacanas postas dae sa lege, bastis chi istorbet sa sensibilidade media de sas pessones e sa tollerabilidade comuna. [_apg_]
+
+
+
+
+## Allergia dae sa nutzola americana
+
+Morrere pro un'arachide. A dolu mannu no est un'esageratzione: sas nutzolas americanas tantu famadas sunt sa causa de formas graves de allergias chi si faghent a bidere cun gana mala, asma, edema e reatziones anafilaticas chi podent puru essere mortales. Finas a pagu tempus pariat chi fiat unu problema petzi de sos Istados Unidos, ca fiant issos sos chi mandigaiant prus de totu cantos sas nutzoleddas e totu sos derivados issoro, ma como est cosa chi tocat puru s'Europa.
+
+Dae su 1989 a su 1995 sos casos de allergia sunt aumentados in Gran Bretagna, in ue si carculat chi 600 migia de pessones sunt allergicas a sas arachides. Cale est sa causa? Puru in Tzina si consumant duos chilos de nutzoledda pro capite cada annu a cunfrontu de sos tres chilos de sos Istados Unidos, ma in Tzina s'allergia est rara. Pro ite? Sa resone podet essere chi b'at una predispositzione genetica e non petzi custu. In sa coghina tzinesa sa nutzola la buddint frissa e non turrada.
+
+S'ipotesi est chi sos metodos de cotura tzinesos miniment sa cantidade de allergenes. Pro evitare sas reatziones allergicas sa solutzione prus segura est a non mandigare arachides. Ma istudios meda cussigiant unu regimene prenu de arachides in sos primos annos de bida pro faghere a manera chi su sistema immunitariu suportet sos allergenes. In Gran Bretagna ant cumintzadu una'isperimentatzione subra de 480 pitzinneddos. [_apg_]
+
+
+
+
+## Sunt sanos sos durches pro sos diabèticos?
+
+Unos cantos espertos pedint chi sos produtos pro diabeticos nche siant remunidos de su totu dae su mercadu ca, narant, cajonant su consumu sena moderatzione e tando favorint s'obesidade, chi causat sa diabete.
+
+Una de sas cadenas alimentares prus mannas de su Regnu Unidu at giai detzisu de nche dogare dae sos bancones custos produtos.
+
+Sos alimentos pro sos diabeticos podent essere prenos de grassos. Semus faeddende de tziculates, galletas, turtas, marmelladas, e durches de cada genia e cosa de biere chi podent essere etichetadas comente chi siant sena tzucaru ca giughent edulcorantes artifitziales. Ma custos produtos giughent unu livellu nutritzionale che a su de sos durches traditzionales, duncas giughent sas matessi calorias.
+
+Su perigulu no est tantu pro sas pessones diabeticas, chi pesant cada cosa, ma est pro chie los comporat cumbintu de no ingrassare petzi ca no bi giughent tzucaru sena abaidare sas calorias.
+
+> [www.internazionale.it]
+
+
+
+
+
+## Prus tensione nerviosa prus pagu timòrias
+
+Sa manera megius pro cumbatere sas timorias est de proare a si figurare sa tensione nerviosa o galu megius diat essere a pigare una bella dose de cortisolo. Sa tensione nerviosa est in antis de totu una risposta positiva a sas situatziones chi diant podere presentare unu perigulu, ca ativat totu sas risorsas chi tenet s'organismu pro una reatzione lestra e bona.
+
+Ma a su chi narat un'istudiu pubblicadu in sa rivista _Pnas _dae unu grustu de chircadores de Zurigu, su cortisolo podet serbire pro curare ateras timorias che a s'aracnofobia, s'agorafobia o sa claustrofobia.
+
+Sos neurofisiologos isvitzeros l'ant inditadu dende, custa sustantzia e medende sos parametros fisiologicos che a s'ansia, sos batidos cardiacos e sa cuntzentratzione de tzertas sustantzias in su sambene e ant pregontadu a pustis a custas pessones de narrere comente s'intendiant. Est resurtadu chi chie aiat biidu cussos ormones fiat prus pagu ansiosu e semper prus seguru.[_apg_]
+
+
+
+
+## Sos betzos sunt prus asseliados chi non sos pitzinnos
+
+Chircadores de s'Universidade de Sidney ant bidu chi sas pessones prus mannas de edade sun prus pagu nevroticas de sos giovanos. Un'istidiu fatu gratzias a sa risonantzia magnetica fatu subra de pessones de edade incruida intre 12 e 79 annos narat chi s'istabilidade emotiva megiorat cantu prus colant sos annos a cunfrontu de su chi si pessaiat pro su decadimentu de sas funtziones tzelebrales.
+
+Sa proa de su benistare emotivu at mustradu chi sos individuos prus emotivos sunt cussos intre sos 12 e sos 19 annos, imbetzes sos prus fritos sunt cussos intre sos 50 e sos 79 annos. Sos volontarios fiant 242 pessones chi fiant propiu sanas de salude.
+
+Sa risonantzia magnetica e sa misura de s'atividade eletrica sunt serbidas pro monitorare sas rispostas de su cherbeddu cando fiant inditadas espressiones de sa cara de timoria o de cuntentesa.
+
+Sos giovanos sunt istados prus pagu pretzisos pro identificare sas espressiones de cuntentesa e ant controlladu peus sas emotziones negativas.
+
+A pustis de sos 70 annos su benistare emotivu megiorat meda e comente si siat si andat a innantis cun s'edade e si reagit megius a sas emotziones negativas. In pratica su cherbeddu cambiat e si addatat semper de prus pro nche colare s'emotividade. Cun sos annos su cherbeddu seletzionat sas rispostas a sos istimulos, afortende s'abilesa de reatzione. Sa chirca non faghet ateru chi afortire s'opinione populare chi sos annos e sos sacrifitzios de sa bida batint sabiesa. [_apg_]
+
+
+
+
+## Tzina e Ìndia: intre isvilupu e crisi energètica
+
+A su chi narat s'urtimu Raportu _State of the world 2006_ su tempus benidore ecologicu de su praneta est in sas manos de sos colossos asiaticos chi ant a essere in su tempus benidore: sa Tzina e s'Ìndia, duos paisos chi a sa sola sunt destinados a brusiare intre 10 annos una cantidade de petroliu, carbone e cosa de mandigare chi est prus de su mesu de sa populatzione de totu su mundu.
+
+Semper istende a su chi narat custu Raportu parent duas sas cosas de faghere pro evitare unu muntone de disastros causados dae su fatu chi Tzina e Ìndia sunt arretrados meda in su setore ecologicu. Pro cumintzare diat tocare a istare prus atentos a su campu sotziale e ambientale (pro sa Tzina) e a pustis de basare s'isvilupu subra chircas e innovatziones capassas de minimare su consumu energeticu.
+
+Custu est in sintesi su Raportu _State of the world 2006_ fatu dae su Worldwacht Institute. [_apg_]
+
+
+
+
+## Sos ungheresos e sos finlandesos tenent sa limba a cumone
+
+Sos ungheresos e sos finlandesos tenent sa limba a cumone. Difatis sos idiomas de sos duos Paisos apartenent ambos a su grupu linguisticu ugrofinnicu, difusu in s'Europa orientale e setentrionale in un'area chi andat dae su nord de s'Iscandinavia a sos rios Ural e Don. Custu grupu incruit belle 25 milliones de pessones e est partzidu in duos sutagrupos: su de sas limbas ugricas e su de sas limbas finnopermicas. Sas limbas ugrofinnicas faghent parte de sa familia linguistica uralica chi derivant dae un'unica limba base uralica faeddada finas a belle 6 migia annos a como.
+
+In epoca preistorica, sos grupos etnicos chi faeddaiant custa limba istaiant intre sos rios Kama e Volga (in Russia) e galu prus a s'est, intre sos trainos de su Kama e sos montes Urales. A pustis custas populatziones si fiant partzidas e unas cantas fiant emigradas in Europa. Sos estones, sos lapones e sos finlandesos si nche sunt apoderados in s'Europa de su nord, sos ungheresos imbetzes nche sunt andados a su coro de su continente. [_apg_]
+
+
+
+
+## Il pastore sardo e la giustizia
+
+_Editore_: Edizioni Illisso
+
+_Data de publicatzione_: 2003
+
+_Collana_: Scrittori di Sardegna
+
+_Paginas_: 338
+
+Gonario Pinna, avogadu e figiu de avogadu, deputadu e figiu de deputadu, fiat giai un'avocadu cun esperientzia de bida e de professione bivida cun impignu, cando est torradu a Nugoro in su 1923 pro aberrere s'istudiu de su babbu e devennere gasi unu de sos avogados prus mannos e importantes de protzessos de ambiente barbaritzinu. Sa passione politica l'at batidu a si faghere eleghere deputadu in su 1958 cun un'impignu politicu chi l'at bidu a pustis de sa liberatzione aderire in antis a su Partidu Sardu e a pustis a su Partidu Sotzialista. Pubblicadu sa prima borta in su 1967, _Il pastore sardo e la giustizia_, podet essere cunsideradu su frutu de un'esperientzia professionale istraordinaria fata in paritzos protzessos cun una connoschentzia non petzi giuridica ma ambientale de prufundidade manna de sa Barbagia, solu comente unu chi est naschidu in cue e allatadu a cussa cultura, alimentada in sa pessone sua cun frecuentzias professionales e umanas de ogni die, podiat tennere . Su libru est partzidu in duas partes: in sa prima s'autore nos ispricat cale est s'imagine chi su pastore barbaritzinu tenet de sa giustitza e totu sas formas e sos sistemas ue cussa materia bivet, creschet e mediat in sa bona e in sa malasorte sa bida de sa gente. In sa segunda Pinna torrat a sa curiosidade leteraria sua cun sa presentatzione de una serie de contos chi tratant argumentos tirados dae s'esperientzia professionale o connotos a misura de sa connoschentzia orale chi at tentu s'ocasione de ischire dae sa bida de ogni die. Cumparit semper, ca faghet parte de su sentidu tzivile e professionale de s'autore, in totu su libru, sa distantzia manna tra sa giustitzia ufitziale de s'istadu e sa barbaritzina. Sa Barbagia est sa terra ue s'autore bivet e, meda de prus in su tempus suo ma galu presente in tempos de como, su mundu pastorale, chi in sos logos nostros contat galu meda, resistit cun totu sa manera de pessare, sas consuetudines e sas leges suas, a sos tempos modernos chi ogni die avanzant cun propostas noas e culturas noas. In sos tempos de s'autore s'argumentu fiat tzertu prus sentidu e un'omine che a isse lu biviat comente unu tema de sotziologia de su deretu e duncas comente ogetu de istudiu; lu sentiat galu de prus comente avogadu, politicu e intellettuale de Sardigna e de Barbagia ue fiat difitzile a faghere arribare sos primos frutos importantes de s'_autonomia_. Cumponnere custos duos mundos, culturas e giustitzias, sa barbaritzina e sa de s'istadu, est istadu pro Pinna semper unu dovere tzivile e un'impignu morale e intelletuale. [Barore Liori]
+
+
+
+
+## Ustinu afganu
+
+Sa democratzia no at postu raighinas in Afganistan. Est su chi narat Peter Preston de su cuotidianu _The Guardian_.
+
+In s'istoria longa e violenta de custu paisu no b'at mai apidu unu tempus longu de guvernu istabile, legalidade e galu prus pagu de libertade. Est istadu semper e est galu como unu giassu de violentzia, illegalidade e instabilidade profunda. Est pro cussu chi non podimus pretendere de creare una sotziedade tzivile dae su nudda impreende sa fortza.
+
+Su problema est chi a diferentzia de s'Iraq, s'Afganistan non tenet istruturas betzas in subra de in ue si diat poder fraigare un'istadu. Naramus chi est galu unu paisu medievale: in sos montes afganos b'istant capos tribu chi giughent sos matessi lantziaragios chi sa Cia lis aiat donadu binti annos a como. No sunt dispostos a iscambiare sas armas cun unu tratore o unu sussidiu de su Fundu monetariu internatzionale. [_apg_]
+
+
+
+
+## Prùere còsmicu
+
+Su pruere cosmicu nche ruet a sa Terrra. Cada annu belle 14 migia tonnelladas de pruere arribant dae su cosmo e andant a si depositare in sas regiones polares pro efetu de sa tzirculatzione de sos bentos. Custu est su resurtadu de una chirca fata dae su CNR e pubblicada in sa rivista _Nature_ in su mese de nadale de su 2005.
+
+Si tratat prus chi no ateru de partitzellas fines fines, prus minudas de unu granu de arena, chi si sunt formadas dae sa disintegratzione de meteorites de s'ispatziu interplanetariu cando tocant s'atmosfera intre sos 70 e sos 90 km de cuota. [_apg_]
+
+
+
+
+## Mùsica e ballos in su Carpino Folk Festival
+
+Su Carpino Folk Festival est traditzionalmente unu festival ecleticu meda, chi cumbidat a su pubblicu suo bagas diferentes pro acurtziare sa gente a sa musica. S'agatant cuntzertos pro sa traditzione in giassos minores e ispetaculos mannos in sa pratza. Est una traditzione antiga chi in su paisu garganicu non nche trampat a nemos.
+
+Su Carpino Folk Festival est naschidu gasi, comente una festa populare manna a sonos de tarantellas. Sa traditzione como andat a in antis puru si est diferente meda dae su tempus coladu.
+
+Pro sa Sardigna bi fiat Andrea Parodi, sa boghe de como e fortza importante de sa musica etnica italiana, chi in custos urtimos annos est semper chirchende e isperimentende cun sa collaboratzione intre culturas diferentes de su mundu e de sa limba sarda. Dae sas esperientzias betzas etno-rock at bortadu pagina pro si dedicare a sa musica mediterranea. Cantzones in limba sarda, sas prus bellas melodias populares de sa Sardigna e de su Mediterraneu, rielaboradas dae issu cun arrangiamentos noos e originales, a partire dae su progetu ispetziale e acusticu de su totu: _Abacada_, chi l'at irrichidu de esperientzias in ambitu jazz e world music, finas a su live _Armentos_, s'urtima produtzione artistica sua dae sas sonoridades sardas e jazz chi ammentat migratziones, fata paris cun su noaiorchesu Al Di Meola. [apg]
+
+
+
+
+## Bagas noas pro s'istràviu energèticu de sas impresas
+
+Approvatzione definitiva de sas diretivas de atuatzione de sas medidas pro s'istraviu energeticu de sas impresas prevididas dae sa lege finantziaria 2006.
+
+Puru ocannu s'Amministratzione regionale sarda at a sighire s'atzione de promotzione de sas energias rinnovabiles e de difusione de sa cultura de s'ambiente tramite s'inzentivatzione de s'istraviu energeticu in sas aziendas sardas.
+
+Pro su 2006 sunt a disponimentu 1.500.000 euros chi ant a serbire pro cuntzedere unu contributu in contu capitale (a fundu perdidu), finas a su 50% de sos gastos ammissibiles chi sunt istados sustennidos, pro su programma de istraviu energeticu de sas impresas.
+
+Sos programmas de investimentu aziendales ant a devere essere finalizados a minimare sos consumos energeticos e a s'otimizatzione de s'impreu de energia tramite sa ratzionalizatzione de sos impreos finales, su megioru de sas tecnologias, sos recuperos e sos istravios energeticos, sa diferentziatzione energetica e finas s'impreu de sas fontes rinnovabiles. [apg]
+
+
+
+
+## Pubblicadu su Raportu informativu subra de sos refudos urbanos in Sardigna
+
+S'Assessoradu a sa Defensa de s'Ambiente de sa Regione Sardigna, at pubblicadu su de sete Raportos informativos subra de s'atividade de gestione annuale de sos refudos urbanos in Sardigna.
+
+Puru ocannu, gratzias a sos datos fornidos dae sas Amministratziones comunales, est istadu possibile a elaborare su cuadru subra de sa gestione de sa regorta diferentziada, sos costos e sa situatzione de sos impiantos de tratamentu/ismaltimentu finale.
+
+Dae su chi resurtat dae su 2005 sos datos sunt cunfortantes subra de s'andamentu de sa trasformatzione de su sistema de gestione de sos refudos.
+
+Sa regorta diferentziada est arribada a su 10% e est semper in aumentu e pro sa prima borta s'est bidu chi est minimada a beru sa cantidade de refudos giuta a sos impiantos de tratamentu e a sos muntonargios. [apg]
+
+
+
+
+
+
+
+## Lentes a sa Terra
+
+S'astronomu Roger Angel, de s'universidade de s'Arizona, at propostu in una cunferentzia in s'Academia Natzionale de sas Sientzias de Washington, unu pranu pro nche mandare in orbita milliardos de lentigheddas de mesu metru de diametru pro deviare sa lughe de su sole dae sa terra. Est s'urtima proposta pro chircare de minimare sos gas serra e limitare su caentamentu de sa terra.
+
+S'urtimu allarme est istadu dadu dae su climatologu de s'Ohio State University Lonny Thompson in sa rivista _Proceedings of the National Academy of Sciences_. Segundu isse su caentamentu in sa chinta de sos tropicos nch'at coladu su livellu de guardia e tocat a pigare in cunsideru ateras propostas de geoingennieria. Paul Crutzen at faeddadu de sos arriscos e de sos bantagios de chircare de infritare sa terra inietende tzurfuru in s'istratosfera a unu costu de chimbanta milliardos de dollaros, est a narrere su chimbe pro chentu de sos gastos de su mundu pro sos armamentos. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Sa Biblioteca de Sardigna pùbblicat su "Ditzionàriu entziclopèdicu de su libru sardu"
+
+Agatamus un'isula de isfogiare intre sas 480 paginas de su Ditzionariu entziclopedicu de su libru sardu, sa produtzione noa de sa Biblioteca Tzentrale de Cargeghe, chi festat su primu annu de bida, imprentende un'opera _omnia_ subra de s'editoria regionale.
+
+Un'aina pretziosa de istudiu, traballu, consultatzione, pro connoschere e aprunfundire s'istoria e s'atualidade de su libru in Sardigna, cun autores, titulos, editores, ma finas premios, istitutziones, bibliotecas e artzivos.
+
+Curadu dae su giornalista Corrado Piana, cun sa collaboratzione de espertos e de operadores de su setore e sa consulentzia sientifica de dotzentes e istudiosos de sas universidades de Tatari, Casteddu e Istocarda, su Ditzionariu faghet un'elencu de prus de 2000 boghes, operas e iscritores chi ant fatu, in belle unu millenniu, s'istoria de su libru in s'isula, dae sos Condaghes, sa Carta de Logu e sos Cartulares de Arbare a sos cuntemporaneos Salvatore Mannuzzu, Gavinu Ledda, Marcello Fois e Salvatore Niffoi, dende non petzi sos datos anagraficos ma finas una bibliografia acurada pro invitare a sa letura.
+
+Tancat su traballu una'apenditze rica meda, cun chentinas de ischedas sinoticas de sas bibliotecas sardas, de sos artzivos, de sos istitutos de chirca e de sas istitutziones pubblicas regionales.
+
+Su Ditzionariu at a essere disponibile in sas librerias de sa Sardigna dae su mese de santandria. [_sch_]
+
+
+
+
+## Violèntzia contra a sas fèminas in Guatemala
+
+Amnistia Internatzionale acusat sa politzia de Guatemala de no investigare comente si tocat in sos casos de violentzia contra a sas feminas. In sos primos 6 meses de su 2006 b'at apidu 229 mortes violentas de pitzocas. S'annu coladu su numeru definitivu est crompidu a 665. In su 70% de sos casos non b'at mancu investigatzione, in su 97% non b'at arrestos. In ocasiones meda sas giovanas ant patidu violentzia sessuale, mutilatziones e ismermamentos. Trintases annos de gherra tzivile, s'influentzia de su narcotraficu e sa corrutzione a livellu istitutzionale ant favoridu e sighint a favorire s'impunidade de assassinos professionales in custu istadu de 15 milliones de abitantes.[_gmr_]
+
+
+
+
+## Moolaadè
+
+_Moolade _est su titulu de una pellicula de su regista senegalesu Ousmane Sembene, essida dae pagu in dvd. Moolade cheret narrere interditzione. Sa matessi chi sas feminas de una bidda de Burkina Faso ghetant contra a ateras feminas de sa matessi comunidade, chi atzetant de sighire sa pratica terribile de sas mutilatziones genitales feminiles. Sa protagonista de sa pellicula est una femina, Colle Ardo, chi sest refudada de sutaponnere sa figia a sa pratica de sescissione, lutat pro difendere bator pitzocheddos chi si nche sunt fuende dae su ritu de sa purificatzione , Sa pellicula, chi at bintu sannu coladu _Un certain Regard _ in Cannes, est acumpangiada dae unispetziale subra de su regista e dae unu documentariu de Amnistia Internatzionale.[_fpn_]
+
+
+
+
+## Su Guvernu bascu agiuat a sos familiares de sos presoneris
+
+Su guvernu bascu at aumentadu sos fundos destinados a sas familias de sos presoneris bascos detenudos in presones istrangias o de su restu de Ispagna. S'assessore a sa Giustitzia de su Paisu Bascu, Joseba Azkarraga, eris at rispostu a sas criticas de sos Sotzialistas e de sos Populares, narende chi "cuddas soventziones non diant essere netzessarias si su guvernu l'agabaret cun sa politica de nch'allargare a sos detenudos dae sas familias issoro", impreada mescamente cun sos militantes de s'ETA.[_gmr_]
+
+
+
+
+## Istudiantes comunistas contra a sos catòlicos
+
+Membros de sa Federatzione istudiantes Ìndia, de ispiratzione marxista leninista, ant degolladu sos istitutos iscolasticos catolicos in s'istadu de su Kerala. Sa cajone de sa protesta est sa detzisione de unu tribunale locale de permitere a sas iscolas privadas de sighire a aplicare sas normas de sos annos colados, pro s'iscritzione de sos alunnos. Sa detzisione est in cuntrastu cun sa Lege de sos istitutos professionales de su Kerala, chi proibit sa tassa de iscritzione, lege cuntestada dae custos istitutos, chi la cunsiderant anticostitutzionale. S'archipiscamu de Changanassery, Powathil, at definidu sas manifestatziones "una vindita violenta". Su Kerala est s'istadu prus cristianu de s'Ìndia, cun su 20% de sa populatzione. Segundu sa traditzione Santu Tommasu est arribadu in custos logos in s'annu 52 e cristianos de Santu Tommasu sunt galu mutidos sos catolicos de Kerala. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Fèminas in redatzione
+
+Sa comuna de Casteddu punnat a valorizare sas professionalidades feminiles de su giornalismu, setore pro su bonu dominadu dae sos omines mescamente in sos ruolos de responsabilidade prus manna, moende dae unu tzensimentu.
+
+Su progetu est de sa Cummissione pro sas pari oportunidades chi at incarrigadu sa Gia Comunicatzione de faghere una chirca subra de totu sas feminas, finas sas esordientes, chi traballant comente redatoras o collaboradoras esternas, in sas redatziones de sas testadas giornalisticas locales prus importantes chi b'at in Casteddu, e a inghiriu suo.
+
+Sa Gia at a realizare un'ischeda subra de ognuna de custas, cun sos datos essentziales, unu curriculum curtzu, chi pertocat sos istudios o sos titulos inerentes a sa professione e unu suntu de sas esperientzias giornalisticas issoro.
+
+A su documentu at a essere allegada finas una rassigna istampa de uno cantos articulos significativos de sas protagonistas, in ue ant a essere evidentziadas sas tematicas printzipales afrontadas.
+
+Totu su materiale regortu at a essere pubblicadu e at a rapresentare una casta de indagine conoscitiva subra de su mundu de su giornalismu feminile bida cun sos ogros de sas giornalistas diretamente interessadas. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Luta de sos massajos in Sudamèrica
+
+Sos iscontros intre politzia e massajos eris in Ñumi, tzitade a unos 300 chilometros dae sa capitale paraguajana Asuncion, ant cajonadu su ferimentu de a su mancu 10 pessones. Sos massajos pediant a su guvernu sa ridistributzione de sas terras cultivabiles e una riforma agraria. Sa politzia at finas efetuadu una chimbantina de arrestos intre sos massajos chi dae sa chida colada sunt mobilitados e ant ocupadu sas terras de traballare a pustis de aere blocadu sas bias de comunicatzione. Segundu sos rapresentantes de sa_ Mesa Coordinadora Nacional de Organizaciones Campesinas_ sa politzia diat aere fatu una repressione violenta. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Trampa pro otènnere sa tzitadinàntzia britànnica
+
+A su nessi 12 nordirlandesos ant atzetadu de si cojuare cun un'istrangiu sena documentos in cambiu de 2000 isterlinas, pro cunsentire a s'immigradu de s'istabilire in su Regnu Unidu, faghende parte in custa manera de unu traficu de omines organizadu dae una banda nigeriana. L'at riveladu sa politzia nordirlandesa, chi est indaghende in custos fatos. S'iscambiu diat essere cumintzadu in su 2002 e diat essere istadu efetuadu cun s'agiudu de sas organizatziones paramilitares nordirlandesas. Est probabile chi sos immigrados apant pagadu finas a 15.000 euros pro otennere sa tzitadinantzia in custa manera. [_fpn_]
+
+__
+
+__
+
+
+
+
+## Ollolai, cuore della Sardegna
+
+_Editore_: Edizioni L'Ortobene ****
+
+_Data de pubblicatzione_: 1995
+
+_Paginas_: 376
+
+_Preju_: L. 35.000
+
+Salvatore Bussu, preideru dae su 1953, numenadu pro s'autoridade de su ministeriu satzerdotale, est giornalista e iscritore e a pustis chi at diretu su giornale diotzesanu _** **S'Ortobene_, collaborat cun ateros giornales e rivistas. Bussu at iscritu libros meda e _Ollolai, cuore della Sardegna_, est de seguru unu tributu a sa bidda sua. S'opera faeddat de una bidda antiga e importante comente nos ammentant sos betzos chi cantaiant: _Ollolai, Ollolai / cando_ _at benner sa die / chi torres comente a mai?_ S'autore no est istoricu ma non timet a si misurare in cussu terrinu e lu faghet cun rigore e seriedade ca in custas cosas bi cheret bona cultura e amore pro s'argumentu e Bussu de cultura nde tenet fintzas tropu e amore pro sa bidda sua nde tenet ateretantu. Michele Columbu in sa presentada nos narat chi sa bidda de Ollolai est una bidda antiga e chi in su 1338 aiat partetzipadu a sa firma de sa paghe tra Leonora de Arbare e Giuanne 1 de Aragona. Ma est petzi in su 1490, segundu Bussu, chi sos _resistentes_ de Ollolai s'iscontrant cun sos partigianos de Aragona e s'annientant tra issos etotu arribende a impoberire sa capitale antiga de sa Barbagia. Sa tragedia de custa gherra intestina nos faghet a cumprendere ca sos sardos non fiant semper unidos tra issos, e custu nos l'aiat naradu fintzas un'imperadore famadu, ma sas biddas de s'internu, in cussos tempos, contaiant meda a intro e foras de Sardigna e sighiant cun passione sa bida politica .
+
+Cun sa gherra intestina Ollolai fiat torrada a essere una biddighedda de sas medas chi teniamus in Barbagia, una biddighedda impiticada in cussos tempos a 162 abitantes. Puru cun totu cussas dificultades, comente s'autore nos informat, sa gente at semper resistidu a sos mamentos de perigulu e de carestia e bi l'at fata a nos trasmitere sos usos, sa limba, su costumene, sos cantos e sos ballos .
+
+E arribamus a sos tempos nostros ue sos sambenados sunt sos matessi de cuddos tempos de bellesa, de fortza e de bonasorte: cheret narrere chi un'istoria antiga at tentu sa fortza de resistere in su tempus e cheret sighire a lu faghere in sos annos presentes e benidores, fortzis pro sa cultura nostra prus difitziles galu de prus chi non su tempus coladu. [Barore Liori]
+
+
+
+
+
+## Addòbiu PSE Batasuna legale
+
+Su giuighe de sa _Audiencia Nacional_ Baltazar Garzon assegurat chi sa riunone de su 6 de triulas coladu intre dirigentes de su PSE (Partido Socialista de Euskadi) e Batasuna no fiat illegale e duncas no at a pedire a perunu partetzipante a s'addobiu de decrarare in tribunale, comente cheriat imbetzes s'assotziu _Dignidad y Justicia_. Pro custa resone Garzon no at a tzitare a testimongios ne a su segretariu de su PSE, Patxi Lopez, ne a su portaboghe parlamentariu, Rodolfo Ares, chi faghiant parte de sa delegazione sotzialista chi s'est addobiada cun sos esponentes _abertzales_ Arnaldo Otegi, Rufino Etxebarria, Olatz Dañobeitia y Juan Jose Petricorena). [_gmr_]
+
+
+
+
+## Dead man walking
+
+"Mortu chi caminat, mortu chi caminat, potzo parrere ischidu ma so dormende. Mortu chi caminat, Signore sarva*mi dae custu dolore". Su ritmu est cussu de unu rap e sa boghe chi lu retzitat est cantilenante, a bias melodica, ma su testu arribat che unu pungiu in s'istomagu. Sos urtimos pessamentos in antis de essere giustitziadu pro omitzidiu, Maurice Brown los at afidados a sa musica. Su rap _Dead Man Walking_, est andadu in onda in televisione paga oras in antis de s'esecutzione, esecutada mercuris sero in sa presone de Huntsville, in Texas, cun un'inietzione letale. Court Tv at trasmitidu s'urtima intervista in ue Maurice Brown at contadu sa bida sua e at chertu cantare su rap, cumponnidu in sas dies coladas, a testimonia de sas urtimas reflessiones suas. "Cada note tengio timoria finas pro cungiare sos ogros e so cobertu de suore. Custas boghes, chi non si bident, mi nde ischidant a sa sighida a su pessamentu de sa morte. Mi podes abaidare in sos ogros e bidere s'anima mea iscumparrere.. "sighit su testu. Maurice Brown, 31 annos, afroamericanu est istadu cundennadu a morte ca in su 1997 aiat mortu durante un'isrobatoriu unu pitzoccu de 25 annos, Michael La Hood, istudiante in Lege e figiu de un'avogadu famadu de Sant'Antonio. Segundu s'acusa, Brown cun ateros duos membros de sa banda, _Hoover 94 Crips_, drogadu e imbriagu, aiat isparadu a su giovanu a pustis chi l'aiat pedidu sas craes de sa machina, chi issu non resessiat a las agatare[_fpn_]
+
+
+
+
+## Tzinesu in sos litzeos
+
+Su tzinesu arribat in sas iscolas de Roma e dae annu iscolasticu imbeniente sos istudiantes de unos cantos istitutos superiores ant a tennere sa possibilidade de imparare, in prus de sas limbas europeas, finas cussa de Pechinu. Pro como sa limba tzinesa at a devennere materia de istudiu in su litzeu linguisticu Catullo, in su linguisticu e tecnicu cummertziale Lombardo Radice, in classicu Montale e in su linguisticu pedagogicu de sas Suoras Angelicas de Santu Paulu, ma s'esperimentu diat podere essere allargadu a sas medias inferiores e fintzas a sas elementares. At a essere un'iseberu de sos alunnos sa detzisione de partetzipare o nono a su cursu, chi est extracurriculare, non si faghet in s'orariu normale de letzione, ma chi at a cunsentire de otennere creditos e at a essere duncas determinante pro sa votatzione finale.
+
+A cabudanni est previdida finas s'inauguratzione inche sa Sapienza de s'istitutu Confucio, unu de sos 70 tzentros mundiales sustennidos dae su ministeriu de s'istrutzione tzinesu pro difundere sa limba in totu su mundu e chi at a tennere comente obietivu printzipale sa divulgatzione de su tzinesu in sas iscolas pubblicas. Una cooperatzione cussa intre Roma e Pechinu chi at a funtzionare finas a s'imbesse: su 18 de cabudanni su presidente de sa Regione Piero Marrazzo at andare in bisita a su campus universitariu de sa capitale tzinesa pro promovere sos cursos de limba e cultura italiana e faghere connoschere s'oferta formativa de sas universidades de su Laziu.[_fpn_]
+
+
+
+
+## Il processo barbaricino
+
+_Editore_: Giuffre editore
+
+_Data de pubblicatzione_: 2003
+
+_ISBN _:88 14 09992 8
+
+_Paginas_: 193
+
+_Preju_: 18,00 euros
+
+Antonangelo Liori, naschidu in Desulo ue at coladu sa pitzinnia e ue torrat semper pro amore de sa bidda e de sa gente, connoschet sa Barbagia che a pagos ateros. E de custu logu s'est semper interessadu cun istudios prufundos, iscriende meda in libros e giornales fintzas a faghere unu libru importante che a custu cun s'istudiu diretu fatu in su campu ue isvilupat argumentos giai individuados dae ateros istudiosos puru, chi a su tema ant dedicadu tempus, cultura e passione: s'ordinamentu giuridicu de sa terra nostra e s'idea de sa giustitzia in su mundu pastorale chi in Barbagia s'espressat galu in bona parte cun su deretu consuetudinariu o megius cun su codighe de protzedura penale barbaritzinu.
+
+Antonangelo Liori afirmat chi oe no esistit prus una sotziedade barbaritzina giuridica organica ma custa s'est disunida in unu corpus cumpostu dae diferentes partes sotziales e una de custas partes si "definit issa etotu comente sotziedade. Si tratat de una sotziedade interpaisana de pastores barbaritzinos chi cumponent sa sotziedade de sos pastores barbaritzinos ". S'istudiu est istadu fatu subra de un'intervista de pastores de 19 biddas provenientes dae sa Barbagia de Ollolai, dae s'Ogiastra arta e dae sa Barbagia de Bervi. Pedire a sos pastores de sa Barbagia rispostas subra de argumentos dilicos no est fatzile e de seguru no est istadu fatzile mancu a s'autore chi at impreadu meda sa memoria e, ammentada sa cosa intesa, l'at iscrita in su libru. Su chi faghet meravigia, comente narat Liori, est ca custa sotziedade resistit a s'invasione de un'atera cultura giuridica ma sena l'ignorare. Su pastore sardu istudiat su codighe de s'istadu pro cumprendere totu sas diferentzias mancari mantenet e preferit su suo e isse in sa consuetudine s'agatat comente omine e mundu culturale ue est naschidu e bividu. In fines bessit a foras su raportu tra istadu e populu e unu codighe beru de protzedura penale chi si definit comente unu mundu cun regulas suas chi bivet in unu cunfrontu continu cun sas regulas ufitziales de s'istadu e costituit galu una manera de pessare de una parte importante de sa sotziedade sarda.[Barore Liori]
+
+
+
+
+## Fàrmacu nou contra a s' Aids negadu a sos Paisos pòberos
+
+Sa multinazionale farmatzeutica Abbott sighit a negare a paritzos malaidos sa versione noa de unu farmacu importante contra a s'AIDS: su lopinavir/ritonavir. A denuntziare su comportamentu de sa dita est s'organizatzione internatzionale de sucursu Meigos Sena Fronteras (MSF). Sa versione noa de su lopinavir/ritonavir presentat bantagios importantes meda a cunfrontu de sa versione de in antis: unu numeru inferiore de pillolas de leare, istocagiu sena refrigeratzione e peruna limitatzione dietetica. Totu elementos de importu mannu, mescamente in sos paisos prus poveros, in ue sa mancantzia de aba e sas artas temperaduras ponent problemas mannos pro sa cunservatzione e s'impreu de sos farmacos. Ma, finas a cando su farmacu no est registradu, est impossibile a lu tennere, a cale si siat preju. Petzi a pustis de pressiones longas e fortes sa Abbot at incumintzadu a imbiare sa versione noa de sa meighina a unu numeru limitadu de progetos de MSF in Àfrica a su costu de 500 dollaros a paziente cada annu. Pero, sa casa farmatzeutica si refudat de lu bendere a MSF pro sos programmas suos in Tailandia e in Guatemala e sighit a nde ritardare sa registratzione in sos paisos in via de isvilupu. Su resurtadu est chi sa versione noa de su lopinavir/ritonavir no est nen disponibile ne atzessibile pro su bonu de sos malaidos chi nde tenent bisongiu. [_fpn]_
+
+
+
+
+## Die internatzionale de boicotàgiu de sa Coca-Cola
+
+Sa sotziedade tzivile italiana at detzisu eris de rispondere a s'apellu de su sindacadu columbianu Sinaltrainal cun sa naschida de su Comitadu Beridade e Giustitzia subra de sa Coca-Cola in Colombia, chi in cabudanni at a individuare 15 pessones de imbiare in Colombia pro realizare un'inchesta autonoma e indipendente subra de sos impiantos de imbotilliamentu colombianos de sa Coca-Cola. Dae su 1994 a oe in Colombia ant mortu 8 sindacalistas chi gherraiant pro sa dignidade de sos traballadores de sa Coca-Cola.In su 2003 su sindacadu SINALTRAINAL at promovidu sa campagna internatzionale de boicotagiu de sa Coca-Cola. In su 2004 su Forum Sotziale Mundiale de Porto Alegre at proclamadu su 22 de triulas Die Mundiale de su Boicotagiu de sa Coca-Cola. In su 2006 su Forum Sotziale Europeu de Atene at torradu a promovere custa initziativa globale de su Movimentu. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Rabbinos antisionistas pro su Lìbanu
+
+Sos ebreos ortodossos de Neturei Karta ant manifestadu contra a s'interventu militare israelianu in Libanu. Custu grupu, fundadu in su 1938, cunsiderat sa creatzione de s'istadu ebraicu unu sacrilegiu, giai chi creent chi unu decretu divinu oblighet a totu sos giudeos a bivere disterrados, essende semper leales cun sos populos chi los agasagiant, finas a sa Die de su Giuditziu. Sos Neturei Karta, espressione aramaica chi cheret narrere Guardianos de sa Tzitade (Gerusalemme), tenent bases in Noa York e Londra ma deghinas de migias istant in Meah Shearim, a curtzu de Gerusalemme, in terrinos comporados dae sos arabos. Yasser Arafat aiat nominadu a unu de sos rabbinos de su movimentu, Moshe Hirsch, ministru pro sos afares ebraicos. Su rapresentante ufitziale de Neturei Karta est su rabbinu David Weiss, de Brooklyn, Noa York. [_gmr_]
+
+
+
+
+## In Sardigna semper prus caentu
+
+Su Sar (Servitziu Agrometerelogicu Regionale pro sa Sardigna) at naradu chi in sos urtimos trinta annos sa temperadura media in s'isula est aumentada de unu gradu tzentigradu. Una misura prus manna cunforme a su chi capitat a livellu planetariu (prus 0,4-0,8 grados) ma non b'at de s'ispantare bidu sas dimensiones e sas carateristicas de sa Sardigna e su fatu chi custu aumentu de temperadura pertocat totu su Mediterraneu. Sa maladia de sa lingua blu chi corfet sas berbeghes est istada batida dae unu babautzu arribadu pro more de s'aumentu de sa temperadura. A parrere de unos cantos istudiosos diat podere torrare finas sa malaria e in su 2050, cun una creschida de ateros 2 o 3 grados at essere in arriscu su 30% de sas ispetzies animales. In su Mediterraneu oramai si bident pisches tropicales (pische balestra, iscualeddos minores, upeneus molucensis, pische botza, su pische paone, pische serra, pische papagallu) e prantas de su Sud Àfrica. Sa cosa paradossale est chi s'aumentu de sa temperadura terrestre e iscagiamentu de s'astra de s'Àrticu diant essere su primu passu cara a una glatziatzione noa. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Sa UE càmbiat pàrrere: eja a catalanu, bascu e galitzianu
+
+A sa fine s'Ufitziu de presidentzia de su Parlamentu europeu at cambiadu parrere: su catalanu, su bascu e su galitzianu - limbas coufitziales in Ispagna - ant a podere essere impreadas dae sos tzitadinos in sas comunicatziones iscritas cun s'istitutzione europea. Sas chidas coladas, difatis, sos grupos politicos de s'Europarlamentu aiant botzadu sa proposta de su Governu ispagnolu de podere impreare custas limbas, faghende polemicas mannas finas ca Zapatero aiat garantidu sa cobertura totale de sos gastos relativos.
+Pro s'aprovatzione de sa proposta est istadu determinante su presidente de su parlamentu, Josep Borrell, ca sa votatzione fiat finida 7 contra a 7. Sa norma noa at a permitere a sos tzitadinos non petzi de faghere dimandas ma finas de rispondere in sa limba issoro. In prus ant e essere fatas paginas web apositas cun sos atos normativos printzipales de sa Ue bortados in custas limbas. [_spn_]
+
+
+
+
+## Liberados noe presoneris dae sas FARC
+
+Noe pessones, intre issas chimbe membros de sa Ong Conservacion Internacional, sunt istadas liberadas dae sos omines de sas Farc, Fortzas Armadas Rivolutzionarias de Colombia. Paret chi sas pessones ricatadas siant istadas liberadas in su dipartimentu de Cesar, a tesu meda dae sa capitale Bogota. Su cumandante de sa prima divisione de s'esertzitu, su generale Justo Peña, at fatu a ischire chi sa liberatzione est istada cajonada finas dae sa pressione forte fata dae sos omines de s'esertzitu colombianu. In sos mamentos de confusione de su recuperu de sos ricatados, paret chi un'elicoteru de sos sordados colombianos siat istadu atacadu dae sos gherrilleris. [_gmr_]
+
+
+
+
+
+
+
+## Sos galitzianos cherent su domìniu Internet
+
+S'assotziu Puntogal, chi promovet s'initziativa pro su dominiu galitzianu in Internet, presentat oe sa campagna, cumintzende sa programmatzione de Festigal, chi s'at a faghere in su Campus Sur, in Santiago de Compostela. Festigal est una rassigna musicale chi durat duas dies; s'intrada est de badas. Manolo Gonzalez e Camilo Regueiro, presidente e vitzepresidente de s'assotziu, ispricant sos obietivos de s'organizatzione. Puntogal tenet s'adesione de unas baranta entidades e est istadu promovidu dae una dusina de entidades: Asociacion de Editores de Galicia, Asociacion de Enxeñeiros de Telecomunicacions de Galicia, Asociacion Fillos de Galicia (fillos.org), Colexio Profesional de Xornalistas de Galicia, Consello da Xuventude de Galicia, Empresas Galegas Adicadas a Internet (Eganet), Galicia Hoxe, Idesga-Galego 21, ISOC-Galicia, Mesa pola Normalizacion Linguistica, Real Academia Galega (RAG) e Vieiros. S'initziativa est istada presentada in lampadas in sa Real Academia Galega (RAG). [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sos leonesos de su nord cherent intrare a Astùrias
+
+S'Istudiu sotziulinguisticu de Leon fatu dae Xoxe Anton Gonzalez Riaño e Xose Lluis Garcia Arias narat chi su 38,5% de sa populatzione de su nord de Leon diat preferrere a faghere parte de su printzipadu de Asturias. A sa pregonta: "Cherides un'autonomia paris cun sas Asturias?" su 38,5% at rispostu chi emmo, su 28,3% diat cherrere Leon ebbia e su 21,5% sa situatzione atuale Castiglia-Leon. Sos autores de s'Istudiu sotziulinguisticu de Leon afirmant chi non b'at intentziones politicas. Sos abitantes de su nord de Leon ant espressadu unu sentimentu de afinidade cun sas Asturias: su 72,8% s'intendet prus a curtzu de sos asturianos chi non de sos castiglianos. Segundu sos autores de s'inchesta sa cajone est su essere a probe, su cuntatu umanu e sos ligamenes culturales e istoricos. S'istudiu est istadu editadu dae s'_Academia de la Llingua Asturiana_. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Dia da Patria in Galìtzia
+
+Sos galitzianos tzelebrant oe sa Die de sa Patria. Su vitzepresidente de sa _Xunta_, su guvernu galitzianu, Anxo Quintana, at cungiadu sa manifestatzione de su BNG (Bloque Nacionalista Galego), narende chi at a proponnere a su Partidu Populare de Galitzia de traballare paris pro un'Istatutu de "prima categoria". Su BNG ocannu at isseberadu s'islogan _Semus una natzione_ e gasi etotu ant aboghinadu sas doighi migia pessones presentes. Sa deputada de su parlamentu galitzianu, Ana Belen Ponton, at dedicadu sa fine de s'interventu suo a sa gioventude natzionalista galitziana pro su traballu fatu in sos urtimos binti annos. Sa die de sa patria si tzelebrat dae su 1920, sa die de Santu Giagu Apostolu, interradu in sa capitale omonima de Galitzia. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Nuoro e il senato del vescovo
+
+_Editore_: Edizioni Solinas
+
+_Data de publicatzione_: 2003
+
+_Paginas_: 453
+
+_Preju_: 20,00 euros
+
+Salvatore Bussu, preideru importante, giornalista, iscritore, intrat cun custu libru in su terrinu de s'istoricu e lu faghet comente nos narat isse etotu cun su timore de faghere dannu in custa
+
+" terra sacra". Sa letura de s'opera nos batit a pessare ca puru in custu terrinu Bussu est istadu agiuadu dae una cultura isterminada e dae su privilegiu possibile de consultare personalmente cun prus fatzilidade sos documentos de sa cresia. Custos documentos non sunt cosas de nudda ma nos ant dadu s'aina pro cumprendere prus in prufundidade non petzi s'istoria de sa cresia de Nugoro ma de sa bida de ogni die de sa comunidade nugoresa religiosa e tzivile de s'internu. Cumparint in s'isfundu fatos e avenimentos de sa politica natzionale chi intraiat male, cun tassas e datzios de ogni manera, in sa bida de sa Barbagia, tancada in su mundu culturale suo in antis chi la tancarent, sos meres de semper, a muros a sicu. Paret ca essit dae su nudda in cussos annos sa tzitade de Nugoro chi s'est fata importante in su matessi periodu de s'arribu de sa sede de sa Diotzesi. Su libru est partzidu in bator partes: una prima, de introdutzione, totu dedicada a sa diotzesi de Garteddi, custa bidda baroniesa, bella e incantadora, rica de istoria e de cultura, chi pro seculos meda at agasagiadu sa sede de sa diotzesi. Sa segunda, sighende s'istoria de ogni piscamu, nos ammentat su periodu chi s'autore individuat cun sa liga tra s'istadu e sa cresia. Sa de tres est su periodu de cunflitu tra s'istadu e sa cresia e sa de bator su periodu cuncordatariu. Su fundamentu mannu de su libru est cunsacradu a sos 222 annos de sa diotzesi noa de Nugoro cun sa bulla de su Papa de su 1799 e sa costitutzione de su Capitulu. Gasi s'autore dedicat sos capitulos de s'opera, unu peromine, a totu sos bindighi piscamos chi ant guvernadu sa diotzesi de Nugoro, dae Giovanni Antioco Serra fintzas a Pietro Meloni. Custu libru est istadu fortemente pretendidu dae Bussu e abarrat un'opera in ue si podet assistere a sa creschida de s'istitutzione capitulare chi at guvernadu sa cresia nostra in mamentos bonos e ateros prus difitziles. E comente in ogni cosa de su mundu fata dae sos omines, cumparint in su libru istorias de dificultades internas pro postos de cumandu e sa Barbagia bida dae su podere ufitziale de sa cresia, medas bortas, comente una terra a tesu. Semper s'autore paret chi nos narat pero chi totus semus creschidos cun sa cresia in custa terra difitzile e complicada.[Barore Liori]
+
+
+
+
+## Su diàlogu cun s'ETA at a sighire
+
+Sa portaboghe de su Guvernu Bascu, Miren Azkarate, at decraradu chi tocat a andare a in antis cun prudentzia ma sena si firmare, in su dialogu cun s'ETA. Rispondende a una pregonta subra de su chi at naradu Zapatero, chi b'at de isetare un'annu pro bidere resurtados in sa tratativa cun s'organizatzione indipendentista, at naradu chi est un'initziativa de su guvernu istatale e duncas ispetat a issu a mandare a in antis sa cosa. Azkarate, pro su chi pertocat sa detzisione de su giuighe Garzon de evitare s'iscartzeratzione de sos _etarras_ David Pla e Aitor Lorente, at naradu chi sa legislatzione cartzeraria est uguale pro totus e chi sos deretos umanos esistint puru pro sos detenudos.[_gmr_]
+
+
+
+
+## ERC cheret sa Cultura
+
+Josep Lluis Carod Rovira, de Esquerra Republicana de Catalunya, at naradu chi una de sas cunditziones chi diat ponnere pro negotziare de unu patu eventuale de guvernu diat essere sa gestione de su Dipartimentu de Cultura. Carod at afirmadu chi est grave chi in sos urtimos bintighimbe annos sa cultura no siat istada una prioridade de sos guvernos in sa _Generalitat_. Est pro custu chi sas industrias tzinematografica e discografica catalanas ant perdidu importantzia. Su presidente de Erc at naradu chi s'obietivu de su partidu fiat de sustennere una relatzione etzellente cun sos autores, sena ignorare sa prospetiva economica de sa cultura. In custas decraratziones a Catalunya Radio, Carod at naradu finas chi diat essere soddisfatu si Esquerra repiteret sos resurtados eletorales de su 2003 in sas eletziones de sa die de Totu sos Santos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## LILA DOWNS
+
+Lila Downs (Tlaxiaco, Messicu, 19-09-1968) est una cantante messicana. Cantat compositziones suas e finas cantzones in sas limbas Mixteca, Zapoteca, Maya e Nahuatl. Downs est figia de Allen Downs, professore nordamericanu de arte e tzineasta arribadu dae su Minnesota a Messicu pro faghere unu documentariu, e de una femina mixteca, Anita, cantante. At cumintzadu a cantare a s'edade de oto annos cun sos mariachi e a batordighi at cumintzadu a andare a letzione de cantu in Los Angeles e in s'iscola superiore de Bellas Artes. A pustis s'est iscrita a s'Universidade de Minnesota in ue s'est laureada in cantu e antropologia. A su cumintzu cantat cun Los Cadetes de Yodoyuxi e La Trova Serrana, grupos chi mantenent bias sas traditziones e sos valors de sas comunidades Zapotecas de Guelatao. In s'interi istudiat finas sa lirica. Torrada a Messicu at imparadu a tessere e at istudiadu su simbolismu de sa bestimenta Triqui, chi at a devennere argumentu finas de sa tesi de laurea. At cumintzadu a duetare cun Paul Cohen, sassofonista americanu, in sos locales de Oaxaca e Filadelfia. Cun su grupu suo at fatu cuntzertos in Messicu, Sudamerica, Istados Unidos e Europa. At firmadu una cantzone, _Burn it blue_, de sa pellicula Frida chi at retzidu sa candidadura a s'Oscar. Àteras cantzones chi at cantadu in sa colunna sonora sunt _Benediction and Dream_, _Estrella Oscura_, e _La Llorona_.
+
+Discografia:
+Ofrenda (1994)
+Azulao: En vivo con Lila Downs (1996)
+La Sandunga (1999)
+Tree of Life (2000)
+Border (La Linea) (2001)
+La Sandunga (bonus tracks) (2003)
+Una Sangre (One Blood) (2004)
+La Cantina (2006)
+
+
+
+
+## Cadena de pregadoria pro sa paghe
+
+Sos istudiantes cristianos in Australia ant promovidu una cadena manna de pregadoria pro sa paghe in Oriente Probianu interessende deretu sas organizatziones istudentescas mussulmanas, ebreas e de ateras comunidades religiosas. Sos pitzocos sunt apessamentados pro sas vitimas de sa violentzia in Israele e in Libanu e pedint s'armonia e sa paghe. S'initziativa moet dae s'Australia, unu continente formadu dae una populatzione chi ponet paris comunidades de origines, etnias, religiones e culturas diferentes chi resessint a cunvivere in paghe. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Rimpastu in su guvernu sòmalu
+
+Binti esponentes de su guvernu somalu si sunt dimitidos pro chircare de arribare a un'acordu cun sos integralistas islamicos. S'obietivu est de assignare sos ministerios vacantes a membros de sas Cortes islamicas. Su guvernu de su presidente Abdullahi Yussuf non tenet influentzia foras de sa sede sua de Baidoa, ma tenet su sustentu de s'Onu, de s'Unione Africana e de s'Etiopia. Su parlamentu at a discutere sabadu chi benit de sa motzione de discunfiantzia a su primu ministru Mohammed Ghedi, chi non cheret chi sas tropas etiopes moant dae Baidoa. Sa Somalia arriscat de abarrare in mesu de una gherra intre Etiopia e Eritrea, chi imbetzes agiuat a sos integralistas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Missione de sardos in Brasile
+
+Dae oe a su 12 austu una delegatzione sarda, ghiada dae su presidente de s'assotziu Amici senza Confini, Roberto Copparoni, at a essere in Brasile in s'Istadu de Bahia. Sos obietivos chi si cherent otennere cun custa trasferta impegnativa sunt medas. In antis de totu, gratzias a sa collaboratzione de sa locale ONG Amigos de Bahia, s'at a chircare de organizare s'ispeditzione de unu container dae Casteddu, in ue ant a essere trasportados sos arredos e sas atretzaduras chi s'assotziu at regortu in custos annos pro essere depositados inche su tzentru culturale polivalente de Amelia Rodriguez ue dae su 2001 est istada incaminadu su progetu de cooperatzione internatzionale "Solidarieta senza confini" cun sa collaboratzione de s'Istadu de Bahia [_fpn_]
+
+
+
+
+
+## Fèminas in corsia
+
+Sas feminas sunt in aumentu in totu sos setores de sa Meighina, una tendentzia de creschida cunfirmada dae sos numeros: in su 2004 su 60% de sos iscritos a sas varias iscolas de ispetzializatzione fiat feminile e sas proietziones narant chi intre deghe annos, in sos ospidales ant essere sa majoria, finas in chirurgia. Ma oe sas dificultades non sunt pagas: sas iscritas a s'Assotziu chirurgos ospidalieros italianos (Acoi) sunt 515, unu detzimu ebbia de sos collegas e petzi doighi cun su ruolu de cumandu (primarios). Galu prus pagu sunt sas iscritas a sa Sotziedade italiana de chirurgia: 268 feminas ispetzialistas in chirurgia generale, de custas petzi chimbe sunt professores ordinarios. Su chi essit a campu est duncas su fatu chi sas feminas penant galu meda pro s'afirmare in custa professione. Pro custu motivu sa Acoi at detzisu de costituire una Cummissione a tutela de sos deretos issoro chi tenet comente obietivu sa creschida professionale de sas feminas chirurgu; sa promotzione de una chirurgia chi permitat a totus una bida extraospedaliera, una prus manna partetzipatzione a sos ruolos ativos in s'ambitu de sas istitutziones. In pratica cuotas rosa de su bisturi, in sala operatoria e in corsia.Est coladu unu seculu dae cando James Barry, meigu famadu de Edimburgo, chi si fiat distintu pro s'abilidade chirurgica e pro aere fatu su primu tzesareu, a sa morte si fiat riveladu una femina. Si non b't prus bisongiu de travestimentos a paridade de bravura e esperientzia, feminas meda sunt emarginadas, e su 50% de sas professionistas denuntziat episodios de mobbing. [_fpn_]
+
+
+
+
+## "EmigrantImmigrati in su Mediterràneu"
+
+Su 24 de triulas est cumintzadu in Paola (Cosenza), su Festival "EmigrantImmigrati in su Mediterraneu", "Saperes Migrantes" ammaniadu dae su Tzirculu Auser locale. (S'Auser est un'assotziu de voluntarios e de promotzione sotziale Onlus, chi chircat de valorizare sos betzos e de los agiuare a essere ativos in sa sotziedade. S'assotziu est naschidu in su 1989 dae un'idea de sa Cgil e de su sindacadu de sos pensionados Spi-Cgil). Ocannu su Festival est arrivadu a sa de tres editziones e cheret promovere su cunfrontu intre sas esperientzias de emigratzione/immigratzione chi bivent Natziones meda chi s'incrarant a su Mediterraneu.
+
+Tramite s'arte s'Àfrica, s'Oriente e s'area Euromediterranea s'ant a cunfrontare: cuntzertos, videuproietziones e dibatidos literarios ant a dare s'ocasione de resonare subra de su fenomenu de sos flussos migratorios in una situatzione de multiculturalidade. Sas sete dies, s'urtima at a essere su 30 de triulas, ant a essere impignadas cun sas esibitziones de artistas iranianos, senegalesos, latinuamericanos e italianos.
+
+(Inform)
+
+
+
+
+## Violèntzia preeletorale in sa R. D. de su Congo
+
+Duos politziotos e duos pitzinnos sunt mortos in Kinshasa in sos iscontros intre sas fortzas de s'ordine e sos sustenidores de Jean-Pierre Bemba, candidadu a sas presidentziales de su 30 chi benit. Paret chi su fatu siat istadu cajonadu dae unu fogu postu a sa sede de su partidu suo. Sos omines de Bemba ant atacadu sa politzia armados cun kalashnikov e bombas a manu. Sa situazione fiat peorada a pustis chi un'aereu militare frantzesu aiat sorvoladu sa capitale. Su candidadu favoridu est su presidente Kabila, sustennidu dae sa comunidade internatzionale, e sos aversarios ant interpretadu sa presentzia de su velivolu comente un'ingerentzia istrangia in sa cumpetitzione elettorale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## EA pedit sa legalizatzione de Batasuna
+
+Sa presidente de Eusko Alkartasuna, Begoña Errazti, at naradu chi sa legalizatzione de Batasuna est una chistione chi s'at a risorvere in pagu tempus, ca est una cosa netzessaria. Sa dirigente nazionalista at agiuntu chi su deretu de su populu bascu a s'autodeterminatzione no est negotziabile e chi diat tocare a aprofitare de custu mamentu istoricu e politicu pro otennere una soberania natzionale semper prus manna. Su problema de Batasuna pertocat sa sotziedade basca e tocat a una mesa de partidos bascos a chircare una solutzione, chi su guvernu tzentrale devet rispetare pro non noghere a su Paisu Bascu, giai chi autoguvernu cheret narrere finas bonistare de su populu. Su Partidu Populare no at galu cumprendidu chi est unu protzessu irreversibile chi podet permitere a sos bascos de bivere cun normalidade. Errazti pedit a su Partidu Sotzialista chi acurtziet a sos detenudos politicos a Euskal Herria, pro normalizare sa situatzione. In fines, s'esponente de EA creet chi mancari sa detzisione finale ispetet a sos partidos, su _lehendakari_, su capu de su guvernu bascu, siat un'agente fundamentale in custa mesa e chi meritet unu rispetu istitutzionale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Armas chìmicas in Gaza?
+
+Su ministeriu de de salude palestinesu at acusadu a sos israelianos de impreare armas chimicas e pedit s'istitutzione de una cummissione indipendente chi indaghet in su fatu. Sos dotores narant chi no aiant mai bidu fertas de cudda casta, brusiaduras localizadas mescamente in sa parte bassa de su corpus e gasi graves chi in sa majoria de sos casos est netzessaria s'amputatzione de sos artos inferiores. Testimongios oculares afirmant chi sas armas responsabiles de sas fertas sunt granatas translughidas invisibiles a sos rajos X. Sunt istados agatados cantos de plastica, restos de sas bombas, cun s'iscrita _test_. Sos meigos presentes creent chi Israele siat impreende finas _cluster bombs_, bombas a budrone, custas puru proibidas dae sas cunventziones internazionales. In Libanu puru b'at sa cumbintzione chi s'esertzitu de Gerusalemme siat bombardende cun armas illegales. Finas a como sunt mortas unas 140 pessones in sa Fasca de Gaza suta de sos corfos de s'aviatzione israeliana. Sas Fortzas Armadas de s'istadu ebraicu respinghent sas acusas.[_gmr_]
+
+
+
+
+## S'Iran decrarat gherra a sas paràulas istràngias
+
+Mahmoud Ahmadinejad, presidente de s'Iran, at detzididu de proibire totu sas paraulas istrangias, chi ant a essere sostituidas dae faeddos o espressiones currispondentes in limba persiana. Responsabiles de s'atuatzione de su provedimentu ant a essere s'Academia de sa Limba Persiana o su Farhangestan Zaban e Farsi, organismu pro su controllu de sa limba. Ant a essere abolidos finas termines internatzionales che a elicoteru, chi li ant a narrere _alas rotantes_, e xenismos che a pizza, chi at a cambiare a _pane elasticu_. Su persianu, farsi in sa limba locale, o parsi, paraula prus antiga ma galu impreada, est faeddadu, in variantes diferentes, dae 75 milliones de pessones. In prus de su farsi de s'Iran bi sunt su tagicu e su dari, una de sas limbas de s'Afganistan. S'alfabetu impreadu in Iran est una variante modificada de s'arabu.[_gmr_]
+
+
+
+
+## Shoa, si torrat a abèrrere s' "artzivu de s'orrore"
+
+Sa burocratzia de sa morte, prus de 50 milliones de documentos subra de sa sorte de sas vitimas e de sos pranos de isterminiu de s'esertzitu nazista: su chi est passadu in s'istoria cun su numene de "Artzivu de s'orrore", sa fonte de noas prus manna subra de sas violentzias fatas dae sa Germania nazista at a essere, gratzias a Deus, abertu.
+
+Sa detzisione est de maju coladu, ma petzi su 26 de triulas, in una tzerimonia in su ministeriu de sos Afares Esteros tedescu, sos ambasciadores de Germania, Istados Unidos, Italia, Frantzia, Inghilterra, Gretzia, Israele e Lussemburgu (Polonia, Belgiu e Olanda l'ant a faghere intro de sa prima die de santandria) ant firmadu su protocollu chi at a modificare s'intesa de su 1955 chi non permitiat de bidere sa documentatzione.
+
+Finas a como su materiale istoricu, de propiedade de su guvernu de Berlinu, est istadu regortu in sa bidda de Bad Arolsen in s'Assia, suta de sa diretzione de su Comitadu Internatzionale de sa Crughe Ruja cun sede in Ginevra.
+
+In sos documentos cumpilados dae s'organu burocraticu nazista est registradu su destinu de belle 17 milliones de pessones: sos "diferentes" de Hitler, sos ebreos, sos zingaros, sas minorias etnicas presoneras in sos campos de cuntzentramentu. In s'artzivu, chi sa Germania at negadu finas a como a sos istoricos e a sos istudiosos, b'est finas sa "lista de Schindler", devennida famada pro su film de Steven Spielberg.
+
+Dae eris, a onni Istadu est istada dada una copia in digitale de sa documentatzione chi pro como non s'at a podere bidere in Internet. Su guvernu tedescu creet chi intro de sa fine de s'annu sos atos ant a essere disponibiles pro sos istudiosos, sos chircadores e sos giornalistas. [_sch_]
+
+_ _
+
+
+
+
+## Congo. Sa Repùblica Democràtica oe votat
+
+Oe, a pustis de 46 annos, in sa Republica Democratica de su Congo, si votat. Su Congo est dae prus de ses annos unu paisu martoriadu dae sa gherra tzivile, chi at fatu belle bator milliones de mortos. Custas sunt sas primas eletziones presidentziales e legislativas liberas dae su 1960, annu de s'indipendentzia dae su Belgiu.
+
+Unu numeru mannu de osservatores internatzionales ant a sighire su votu: difatis si timet chi b'apat iscontros intre sas etnias e chi non si potzant firmare pro sa mannaria de s'istadu, chi est mannu che a s'Europa otzidentale e est ricu meda de risorsas naturales, mescamente oro e diamantes.
+
+Pro permitere de votare in manera regulare b'ant a essere belle 80 migia omines de sa politzia e 17 migia Cascos Biaitos de sas Natziones Unidas. Sunt 25 milliones sos tzitadinos chi diant a devere andare a votare e 33 sos candidados a sa presidentzia, intre issos finas Joseph Kabila, presidente dae su 2001, a pustis chi ant mortu a su babbu. Si non s'at a crompere a sa majoria, in cabudanni s'at a faghere su ballotagiu. [_sch_]
+
+
+
+
+## La leggenda di Redenta Tiria
+
+Autore : Salvatore Niffoi
+
+Titulu : La leggenda di Redenta Tiria
+
+Editore : Adelfi
+
+Collana : Fabula
+
+ISBN 88 459 1972 2
+
+Pag . 161
+
+Preju : Euro 14,00
+
+Salvatore Niffoi est un iscritore connotu in ogni logu e sos romantzos suos ocupant sos primos postos de sas classificas de bendida e pro meda tempus . Ma su libru chi l'at permitidu de arrivare a custu livellu est de seguru _La leggenda di Redenta Tiria_ , custu libru de morte e de bida, de misteriu e de destinu , de alligria ranchida e de lutu nieddu comente est ranchida s'ironia de custu logu e nieddas sunt medas notes de Barbagia . E sa bida e sa morte parent passagios ordinados dae atere in ue sa gente non podet faghere atera cosa che assolvere a su ritu antigu de su viagiu tragicu e finale chi isolvet una trama istudiada e regulada in atere ue . E puru cando arrivat Redenta Tiria e sa gente finit de s'impicare e sa bida paret torrare a binchere, tando puru totu nos paret unu disignu ue s'omine contat pagu pro su chi faghet da isse : su chi contat aberu est, galu de prus, s'ubidientzia a un ordine superiore ." In Abacrasta, de betzesa non morit mai nemos,'sagonia no at futidu mai unu cristianu. Totu sos omines, arrivados a una tzerta edade, s'isolvent sa chintortza e si la ligant a su tzugu. Sas feminas usant sa fune" . Ma una die est arrivada a Abacrast"a una femina tzega, cun sos pilos lughidos comente alas de corvu e a pes iscurtzos": si mutiat Redenta Tiria e fit figia de su sole. Dae sa die sa gente de Abacrasta at finidu de s'impicare. In custas pagas pereulas b'est sa sustantzia de totu s'istoria de su romantzu de Salvatore Niffoi, iscritore mannu comente gasi podent essere solu pagos iscritores sardos de Barbagia, cun iscritura sica, aspra, a gradu de pintare sos personagios cun pagas pintzelladas de colore e los ghetare in mesu de su cunflitu ma sena los abandonare mai . Megius, pro los tratare cun rispetosa piedade umana, cunbinchidu ca isse puru faghet parte de cussa istoria de ogni die chi bivit e cumprennet .Tando sa biddighedda de Abacrasta cumparit comente su turmentadu logu de su mundu ue ogni anima est su simbulu de sa conditzione umana, siat chi morit impicadu o chi si salvet pro s'interventu de una femina tzega . Salvatore Niffoi est unu iscritore aberu chi si faghet connoschere a su letore de ogni logu cun una iscritura antiga e moderna comente solu cudda chi tenent sos iscritores mannos. Cun una limba chi isse temprat de sardu e de modos de narrere antigos e primitivos. Cun sa fortza culturale de un'istoria chi solu unu populu cun s'identidade sua a podidu custoire gasi e chi s'autore non timet a la fundere in s'iscritura e s'opera sua .
+
+Barore Liori
+
+
+
+
+## Torra gherra in Sri Lanka
+
+S'esertzitu de su Sri Lanka est avantzadu, cun bombardamentos aereos, in su distritu nordorientale de Trincomalee, controlladu dae sas Tigres Tamil, chi gherrant contra a su guvernu singalesu pro s'autodeterminatzione de sa minoria tamil. Sos reberdes aiant blocadu unu canale cajonende dannos mannos a migias de massajos de sa zona chi campant dae sas risorsas de sa bia de abba. Est s'episodiu bellicu prus importante dae cando, in su 2002, fiat istada firmada sa tregua. A pustis chi Finlandia e Danimarca ant riteradu a sos osservadores, giai chi sos reberdes non garantiant s'incolumidade issoro, est abarrada sa Norvegia ebbia a chircare una soluzione de su cunflitu. Petzi ocannu pro neghe de custa gherra non decrarada unas setanta migia pessones ant devidu dassare sos logos in ue biviant.[_gmr_]
+
+
+
+
+## eja_1_1
+
+
+
+
+## Lingue minoritarie lingue nazionali lingue ufficiali nella legge482/1999
+
+_Editore_: Franco Angeli
+
+_Collana_: Il punto
+
+_Preju_: 19,00 euros
+
+S'autore in custu libru cheret dare crarimentos subra de sa lege 482 chi, a pustis de 50 annos dae s'intrada in vigore de sa Costitutzione, cheret atuare s'articulu 6 de sa Costitutzione matessi, in contu de sas etnias linguisticas minoritarias. S'istudiu incumintzat cun s'analisi de cada propositzione normativa. Giai dae sa rubrica e dae sa formulatzione de su primu articulu suo, Bonamore faeddat de sa possibilidade chi faghende sa lege esserent pero giai pighende sas distantzias dae sas limbas de minoria, destinatarias de su provedimentu. S'espositzione sighit duos codighes: su giuridicu e su linguisticu. A su legislatore tocat a faghere sas leges in materia de limbas, a su linguista (e in medida minore a s'antropologu, a su sotziologu e a s'istoricu) tocat a istabilire sa lacana intre limbas e dialetos.
+
+S'espositzione est cumpretada dae s'interventu de normas segundarias (de sas Regiones e Comunas), che a sa de sa Lege 26 de su 97 de sa Sardigna o sa de sa Comuna de Doberdo del Lago (chi impreat sa limba islovena in forma iscrita e orale paris cun sa limba italiana).
+
+S'opera pigat in cunsideru totu sas dispositziones de sa Lege aplicadas a sa vida de cada die e chi non pertocant petzi sos chi faeddant sas limbas minoritarias ma finas totu sos chi sunt espressione de s'autonomia (Regiones Provintzias Comunas), politicos e amministradores, Universidades e familias.
+
+Daniele Bonamore est professore de deretu e de filologia italiana in Universidades italianas e esteras, est abogadu e autore de prus de 200 publicatziones. At iscritu _Prolegomeni all'economia politica nella lingua italiana del Quattrocento, _Bologna 1974_, Disciplina giuridica delle istituzioni scolastiche a Trieste e Gorizia, _Milano 1979_, Il linguaggio dell'economia e della finanza a Venezia,_ Udine, 1980. At collaboradu e collaborat cun rivistas che a _Europa Etnica_ _Giustizia civile, Lingua e Stile _e_ Rivista storica italiana. _[bmr]
+
+
+
+
+## Sos partidos catalanos difendent s'istatutu
+
+Sos partidos catalanos, _Convergencia i Unio_, _Partit dels Socialistes de Catalunya_, _Esquerra Republicana de Catalunya_ e _Iniciativa per Catalunya_ ant definidu un'agressione su ricursu contra a s'istatutu presentadu dae sos populares a su Tribunale Costitutzionale. Segundu su Partidu Populare b'at oto puntos chi sunt contra a sa costitutzione ispagnola. Intre custos sa definizione de Catalugna, su sistema de finantziamentu e sa regulamentatzione linguistica. Su segretariu generale de CIU, Josep Antoni Duran i Lleida at reconnotu chi su ricursu est legitimu ma chi est un'agressione a sa Catalugna; sa sotzialista Carmen Chacon lu cunsiderat una falta de rispetu a sos catalanos; Jordi Guillot de _Iniciativa_ at faeddadu de catalanofobia e Carod-Rovira de ERC creet chi si su ricursu at a essere atzetadu diat tocare a modificare sa costitutzione in favore de sas aspiratziones de sos catalanos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S'esèrtzitu filipinu atacat Abu Sayyaf
+
+S'esertzitu filipinu s'est iscontradu cun sas militzias islamicas de Abu Sayyaf in s'isula de Jolo. A pustis chi su capu de su grupu mussulmanu Khadafi Janjalani est istadu avistadu in sa zona paris cun membros de s'organizatzione indonesiana Jemaah Islamiyah, sunt cumintzados sos bombardamentos de s'aviatzione. Fiant paritzos meses chi sos sordados fiant pessighende a sos integralistas. Abu Sayyaf, espressione araba chi cheret narrere _Su chi giughet s'ispada_, gherrat pro otennere sa costitutzione de un'istadu islamicu indipendente in sa banda sudotzidentale de s'artzipelagu filipinu. Collegadu e finantziadu dae Jemaah Islamiyah, Abu Sayyaf est nodidu pro essere istadu protagonista de assassinios e secuestros.[_gmr_]
+
+
+
+
+## Creschet sa repressione in Eritrea
+
+Unu grupu de parlamentares italianos at pedidu a su guvernu chi pighet initziativas pro cumbinchere s'Eritrea a cambiare politica. A custa dimanda, espressada in un'interrogazione parlamentare, s'est unidu s'Assotziu de sas ONG italianas. Su regimene de su presidente Isayas Afeworki est faghende*si prus e prus autoritariu e est militarizende sa natzione. In su paisu b'at tortura, arrestos arbitrarios e limitatzione de sas libertades de assotziu, de imprenta e de religione. In prus de custu est creschende s'ostilidade pro sos istrangios, chi lis ant limitadu sa libertade de movimentu, a calicunu, e a calicunu ateru nche l'ant bogadu. Intre custos, sos membros de sete organizatziones non guvernativas italianas. S'Italia, segundu su presidente de sas 163 ONG chi faghent parte de s'Assotziu, Sergio Marelli, diat devere finas favorire unu dialogu intre Eritrea e Etiopia, pro sa chistione de sas lacanas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## DDL subra de su friulanu
+
+Oe cumintzant sos traballos de su grupu de espertos incarrigadu dae sa Giunta regionale de redatare unu disignu de lege subra de sa tutela de sa limba friulana. A pustis de una prima riunione in ue sunt istados afrontados aspetos mescamente organizativos e a ue est intervennidu s'assessore Roberto Antonaz, su Grupu at a cumintzare a discutere de sos temas prus importantes chi pertocant sa riscritura de sa L.R. 15/96: impreos pubblicos, iscola e sos media. De su grupu de traballu faghent parte: Pier Carlo Begotti (coordinadore), Bojan Brezigar (segretariu-in sa fotografia ), William Cisilino, Licio De Clara, Rosalba Perini, Carlo Puppo e Federico Rossi.
+In s'interi, a pustis de aere tentu su parrere de su Cussigiu de sas Autonomias locales, sa Giunta regionale at aprovadu in manera definitiva su testu de su disignu de lege subra de sa tutela de sa minoria linguistica islovena. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Finas sa Navarra in sos negotziados, narat Batasuna
+
+Su dirigente de Batasuna Pernando Barrena at decraradu chi s'esclusione de sa Navarra dae sa mesa de sos negotziados pro normalizare sa situazione politica in su Paisu Bascu, diat essere una trampa. Est unu fatu de realismu politicu e non de revessura a ponnere totu paris Euskadi (sas provintzias ispagnolas), Navarra e Iparralde (sas provintzias frantzesas). Su politicu _abertzale_ at ispricadu chi su protzessu de normalizatzione no est galu irreversibile, ca in antis su guvernu ispagnolu la diat devere agabare cun sa dispersione de sos _etarras_ presoneris, cun sas operatziones de politzia e cun sos maxiprotzessos. Su cunflitu at a finire, a parrere de Barrena, cando nch'at a essere coladu su deficit democraticu, cajonadu non dae s'ETA ma dae s'opinione dominante in Euskal Herria chi no est rispetadu su deretu de detzidere de su populu. At naradu finas chi Batasuna at a peleare pro s'esitu de sa tratativa, in manera chi nemos at prus a pigare sas armas pro difendere unu deretu. Pro su chi pertocat sa legalizatzione de su partidu, Barrena creet chi s'unica soluzione diat essere a modificare sa _Ley de Partidos_. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Cristianos in fua dae su Lìbanu
+
+
+
+
+## Pro ite est brusende su Lìbanu ?
+
+Che in su contu de s'ou e de sa pudda, in sas gherras intre Israele e sos arabos mai s'ischit chie at cumintzadu a primu. Calicunu torrat a in segus finas a sa Bibbia. Àteros narant chi puru in su testu sagradu (Libru de Giosue) b'at iscritu chi cando sos ebreos sunt arribados a sa terra promissa, giai bi biviant sos filisteos, sos palestinesos...
+
+Pro podere cumprendere su chi est sutzedende in su Libanu e su proite de custa ennesima gherra chi podet allumare totu s'Oriente Probianu, sa teoria de sas causas no est sa prus adecuada. In s'origine de custu iscontru, b'at bator elementos chi, postos a pare, ant produidu su chi semus bidende. Su primu, sa vitoria giara de Hamas (chi non reconnoschet sa esistentzia de Israele) in sas eletziones palestinesas de su 25 de ghennarzu passadu. Eletziones chi sos osservadores internatzionales ant cunsideradu "perfetamente democraticas" (cosa chi non si podet narrere de sas de s'Egitu, pro esempru, o de s'Arabia Saudita, o de calesisiat paisu arabu moderadu amigu de s'Otzidente). Sos palestinesos, pro aere votadu comente non deviant, sunt istados castigados dae sa comunidade internatzionale. Pro sa pressione de Israele, pagos sunt istados sos paisos chi ant reconnotu su Guvernu palestinesu e, a peus, li ant revocadu s'agiudu economicu chi retziat. Custa ingiustitzia e sa pratica de sos assassinios seletivos, pro parte de Israele, de dirigentes de Hamas, ant aspriadu sos animos. Su 25 de lampadas, in una operatzione de commando, unu tropeddu de Hamas at secuestradu unu caporale de s'esertzitu israelianu, Gilad Shalit. Su capitulu atuale de custa gherra est cumintzadu cun custa atzione. S'ateru elementu, su de duos, aparentemente indipendente dae sos ateros, est sa boluntade de s'Iran de tennere, e nd'at totu su deretu, una tecnologia nucleare tzivile. Washington, Gerusalemme e ateras capitales europeas suspetant chi Teheran, cun custu pretestu, chergiat otennere sa bomba atomica; e, sigomente sos iranianos sunt giai in possessu de missiles a ghetada manna, diant podere imbatire finas a s'Israele. Su presidente de Iran, Mahmud Ahmadineyad, at postu in duda in varias ocasiones non solu sa realidade de s'Olocaustu, ma finas s'esistentzia matessi de s'istadu de Israele. Totu custu at creadu un'atmosfera de crisi internatzionale e at fatu pensare a sa possibilidade chi sos I.U.A., cun s'agiudu o nono de s'Israele, atachent preventivamente a Iran pro nde distruire sos impiantos nucleares. Pro s'Istadu Mazore Militare israelianu, s'Iran est s'inimigu numeru unu. Esistint pianos elaborados dae sos espertos pro eliminare de manera radicale custu perigulu comente giai ant fatu in su 1981 cun sos impiantos nucleares de Iraq, ue si suponiat chi Saddam Hussein fiat preparende sa bomba nucleare.
+
+Un'ateru elementu, su de tres, est Hezbollah, alliadu de Hamas. Ambas organizatziones gherrant contra de Israele e sunt islamistas, sende sa prima isciita e s'atera sunnita. Pro solidaridade cun sos palestinesos sutamitidos a rapresallias pro parte de sos israelianos a pustis de su 25 de lampadas, e pro alleviare sa pressione cun una manovra de distratzione a nord, su 12 de triulas Hezbollah at atacadu e fatu presoneris duos militares israelianos. Custa organizatzione s'est formada e afortida durante s'ocupatzione de su sud de su Libanu pro parte de Israele intre su 1982 e su mese de maju de su 2000. At isvilupadu tecnicas de guerrilla eficatzes chi ant induidu dannos a s'esertzitu ocupante, e nd'at provocadu sa retirada dae su sud de su Libanu. Sa fama de Hezbollah est creschida meda, tantu chi est cunsiderada s'unica fortza chi est resessida a binchere s'Esertzitu israelianu, e tenet una popularidade immensa non solu in sa comunidade isciita, ma in totu su Libanu. Hassan Nasrallah, su _leader_ de s'organizatzione, est cunsideradu prus che un'eroe natzionale, est unu mitu veneradu dae sas massas poveras isciitas in totu s'Oriente Probianu (Iraq incluidu).
+
+S'urtimu elementu de sa crisi atuale, su de bator, est forsis su prus determinante: s'inesperientzia de su Guvernu israelianu e, in modu particulare, de sos duos dirigentes prus implicados in custa situatzione: Ehud Olmert, unu ex abocadu oe primu ministru, e Amir Peretz, unu ex sindacalista oe ministru de sa difesa. Ambos duos sunt printzipiantes sena pesu politicu cara a sos militares. No ischimus in cale medida s'Istadu Mazore de s'esertzitu israelianu est manipulende s'inesperientzia issoro pro realizare panoramas de gherra chi bisaiat.
+
+Tocat a ammentare chi sos duos primos ministros anteriores a Olmert, Ehud Barak e Ariel Sharon, fiant generales veteranos, pagu influentziabiles dae sos ufitziales. In cambiu Olmert e Peretz (custu a prus de totu, chi provenit dae unu partidu de sa sinistra) non cherent dare un'impressione de debilesa cara a sos aversarios de Israele e duncas autorizant operatziones bellicas brutales, disproportzionadas cun su secuestru de sos tres militares israelianos.
+
+Tocat a cunsiderare chi in s'Oriente Probianu s'est gioghende una partida tragica de iscacos. Su problema est a ischire si Israele at impreadu su secuestru de Gilad Shalit comente pretestu pro destruire a Hezbollah e, a pustis, atacare sa Siria e s'Iran; o si Hamas, previdinde sa reatzione de Israele, l'at paradu una trapula su 25 de lampadas ischende chi a pustis diat atacare su sud de su Libanu ue sas militzias de Hezbollah, bene preparadas, diant atibbiare a sos israelianos una derrota umiliante. Sos duos disignos sunt possibiles. S'unu e s'ateru sunt istados realizados dae aprendistas majarzos, causantes de sa tragedia atuale.
+
+Articulu de opinione in "_El periodico de Catalunya"_ de Bartzellona
+
+
+
+
+## Cun su MP3 si devenit surdos
+
+Sa generatzione Mp3, totu cussos pitzoccheddos chi dae su mangianu a su sero ascurtant musica cun sos auricolares, arriscat de devennere una generatzione de giovanos surdos. S'allarme benit dae un'istudiu de sa _Deafness Research Uk_, chi narat chi a ascurtare a longu musica cun sas cufias a volumene artu, guastat in manera permanente s'uditu. Sa chirca at leadu in esamene pitzocheddos intre sos 16 e sos 24 annos, de cussos su 50% at amitidu de ascurtare musica in Mp3 pro prus de un'ora sa die e belle su 20% pro prus de 21 oras sa chida. Unu Mp3 ascurtadu a su volumene prus artu arribat a120 decibel, su matessi volumene cajonadu dae su decollu de unu jet. Su tropu sonu cajonat sa morte sas tzellulas de s'origra chi servint a intendere e filtrare sos sonos. Tzellulas chi s'indebilitant cun s'edade ma cun s'impreu de custu istrumentu s'arriscat de devennere surdos a trinta annos. Bi diat essere una manera curreta de impreare su Mp3: su metodu 60-60, est a narrere no ascurtare musica a prus de su 60% de su volumene massimu e pro non prus de 60 minutos a sa die. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Falta de rispetu pro su galitzianu
+
+"Est prus una dimustratzione de ignorantzia de sa denominatzione originale galitziana chi no una campagna pro animare sa gente a s'acurtziare a sa letura a cambiare sos toponimos curretos de Lanzada, Sanxenxo e A Coruña contravenende gasi a sa legislazione vigente in custa materia". Cun custu comunicadu dae sa _Mesa pola Normalizacion Linguistica_ criticant su ministeriu de sa Cultura e sa Federatzione de sos editores ispagnolos, in su Pranu pro fomentare sa letura in sas prajas galitzianas. In sa campagna de promotzione sunt integrados annuntzios pubblitzitarios cun testos che a _Sherlock Holmes istrangiat in San Xenxo_ e _Alitze istrangiat in La Coruña_. Dae sa mesa pedint a sos promotores de sa campagna de s'isfortzare de rispetare sa lege e de amustrare interessu pro sa cultura galitziana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## pàg_3
+
+
+
+
+## Crisi irachena foras de controllu
+
+
+
+
+## "A peu" in S'Alighera
+
+S'Alighera est sa protagonista de un'idea noa a beru: unu sistema mp3, "A peu", chi permitit a chie bisitat sa tzitade de caminare in manera autonoma in sas carreras e ammirare a sa sola sas bellesas de su tzentru istoricu. "A peu" est istadu ideadu dae Itinera: si partit dae su tzentru de informatzione in sa Turre _Porta Terra_. Inoghe su turista retzit su letore mp3 ( si podet isseberare una de sas ses limbas pro sa descritzione de sos sitos culturales prus interessantes ) e una mapa de su tzentru istoricu chi inditat su caminu de faghere pro arribare a sos monumentos, sinnados cun numeros a creschere. Cando si arribat a s'opera, bastat de chirrare su numeru currispondente in su mp3 e sighire s'ispiegatzione.
+
+Sas bisitas guidadas in sos tzentros istoricos cun letores mp3 sunt una novidade in Sardigna. Semper intro de sa Turre de _Porta Terra_, in su primu pranu, b'at finas su Museu Multimediale de sa Tzitade, ue noe elaboradores cun totu sas informatziones istoricas de s'Alighera in ses limbas diferentes permitint a su turista de faghere arrichire sa cultura sua.
+
+In prus, si podet bidere su plasticu de linna de S'Alighera in sa metade de s'Otighentos.
+
+Su bullette de intrada permitit finas de bisitare sa parte arta de sa Turre, dae ue si bidet totu S'Alighera. [_sch_]
+
+__
+
+
+
+
+## Armenos galu pessighidos
+
+Su guvernu azeru at belle distrutu totu sas 3000 khatchkar, crughes de pedra, presentes in intro de sas lacanas suas. Custos monumentos sunt unu simbolu de sa presentzia armena. Difatis sos armenos, su primu populu cunvertidu a su cristianesimu in su 301, ant semper, finas dae s'epoca paleocristiana, dassadu custas crughes, in printzipiu de linna, in ue bi fiant santuarios paganos e in logos de martiriu. Sas khatchkar s'agatant oe a curtzu de cresias, cumbentos, ma finas in s'oru de sas carreras. S'Azerbaigian, paisu a majoria mussulmana, est istadu populadu finas dae armenos, chi como, dae sa Repubblica issoro e dae sa diaspora, a pustis de su genotzidiu patidu dae s'Imperu Otomanu in sa prima gherra mundiale, assistint a ateru unu genotzidiu, custa bia de caratere religiosu e culturale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Isòperu de sos minadores tzilenos
+
+Duamigia traballadores de sa _Escondida_, sa prus mina de ramene manna de su mundu, sunt isoperende pro otennere megiorias economicas dae su grupu angloaustralianu BHP Billiton, mere de s'impiantu. Sa produtzione est de 3600 tonnelladas sa die, e s'initziativa sindacale at a causare una perdida de 15 milliones de dollaros pro ogni giorronada de mancu de traballu. Sos minadores pedint un'aumentu de su 13% cando chi sa dita lis oferit su 3. Sos operajos cherent gasi intrare in parte de su balangiu de s'azienda, giai chi su balore de su metallu est cuadruplicadu in sos urtimos tres annos. Sa mina, fraigada in su 1990 in su desertu de Atacama, in su nord de su Tzile, produit su bator unu de totu su ramene esportadu dae s'istadu sudamericanu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Lege pro sa tutela de sas partòrgias
+
+Su ministru de sa sanidade Livia Turco at annuntziadu sa pubblicatzione imbeniente de una lege subra de sa tutela de sos deretos de sas partorgias, sa promotzione de su partu fisiogicu pro limitare sos tzesareos chi oe in Italia sunt arribados a su livellu record de su 33%. Su ministru at naradu de aere pedidu a sas Regiones, deacordu cun sos ministros de sa Familia e de sas pari Oportunidades, s'atualizatzione de su progetu-obietivu maternu infantile pro "sa salude de sa femina e de su pitzinnu". In s'interi sos espertos de su ministeriu sunt traballende a sa definitzione de su livellu essentziale de assistentzia pro su partu sena dolore. E subra de su partu sena dolore Livia Turco si fiat zai impinnada in s'inaugurazione su padiglione de neonatologia in su policlinicu Umberto I de Roma:" su sistema sanitariu at assigurare a totu sas mamas italianas s'anestesia epidurale de badas -aiat naradu su ministru-in Italia si faghent tropu partos tzesareos, in sos urtimos binti annos sunt triplicados, unu livellu chi nche colat de su 15% cussu racumandadu dae s'Oms. A pustis servit una lege chi assistat sas neomamas cando naschit su pitzinnu, bidu chi belle su tres unu de issa patit crisis depressivas".[_fpn_]
+
+
+
+
+## Isperu pro sos pòpulos indìgenos
+
+Sunt cumintzados sos traballos de s'assemblea costituente boliviana, cunvocada dae su presidente de sa Republica Evo Morales, de etnia aymara, e presiedida dae sa quechua Silvia Lazarte. In sos doighi meses chi benint sos costituentes ant a sostituire sa carta de su 1947. Sa majoria indigena, unu 60%, de sa populatzione, isperat chi s'assemblea, cumposta dae 255 membros, rapresentet sa possibilidade de torrare a essere meres in domo issoro, sena discriminare a sos biancos. Pro crompere a su quorum de sos tres duos, est a narrere 170 votos, chi diat permitere un'aprovatzione lestra de sa costitutzione, a su partidu de Morales, _Movimiento al Socialismo_, nde li mancant 11, e duncas sa situatzione non si presentat fatzile. Su vitze de Morales, Garcia Lineras, at naradu chi s'assemblea est finas un'ocasione pro torrare a disignare sos raportos sotziales e politicos in intro de su paisu. Difatis a costagiu de s'economia natzionale s'est isvilupadu unu neocomunitarismu chi sa segunda carriga de s'istadu e ex capu de sa gherrilla aymara _Tupac Katari_, li narat capitalismu andinoamatzonicu. Sos indigenos bolivianos sunt quechuas e aymaras, cun una minoria guarani. Su restu de sa populatzione est costituidu dae biancos e metitzos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Pitzinnos iperativos, nono a sos fàrmacos
+
+Sa diagnosi de pitzinnos iperativos, pitzinnos cun deficit di atentzione, chi in sos Usa mutint _Adhd_ (Attention deficit hyperactivity disorder) est unu disturbu chi in Italia pertocat prus pagu de su 2% de sos preadolescentes. Bator Onlus-Asvi, Ccdu, Cesvi e Wda-Europe, ant formadu unu comitadu in defensa de sos pitzinnos cun deficit de atentzione cramadu "Perche non accada anche in Italia". Issas cherent evitare su chi in sos Istados Unidos capitat dae trinta annos, in ue in sas iscolas, sos pitzinnos tzineticos sunt individuados tramite test a pregontas e a pustis sutapostos a farmacos che a su Ritalin (normale, a efetu duraturu, o in sa cunfetzione tzeroto) chi funtzionat subra de issos, mudende*nde su cumportamentu e sas pertzetziones. Su comitadu non disconnoschet sos problemas de sos singulos pitzinnos, ma sutaliniat s'isballiu de fundu: est a narrere sa creatzione de categorias diagnosticas chi ponent paris problemas de natura diferente. Ogni pitzinnu diat difatis tennere su deretu a solutziones apropiadas, a sa tutela de sa creschida e de s'espressione creativa sua. Sas diagnosis, imbetzes, esecutadas cun sos test e s'eticheta dada a su pitzinnu cunsideradu pessone de curare est, a parrere de sas Onlus de su comitadu una cosa non sientifica e perigulosa.
+
+Si devet finas tennere in cunsideru su faturadu de sa Novartis, sa multinatzionale chi produit su ritalin, chi est aumentadu de su 15%. A sustentu de s'impreu de custu farmacu b'at siat s'aasotziu de sos psichiatras Usa siat su de sos babos de sos pitzinnos cun Adhd. Su comitadu at difundidu unu millione de copias de un'opusculu cun noas subra de custu argummentu pro evitare s'arriscu chi intret, finas in Italia, custu sistema in vigore in sos Istados Unidos[_fpn_]
+
+
+
+
+## Presidente asturianu contra a s'ufitzialidade de sa limba
+
+Su presidente de su guvernu de su Printzipadu de Asturias, su sotzialista Vicente Alberto Àlvarez Areces, at decraradu chi si at a binchere sas eletziones de s'annu chi benit, no at a dare ufitzialidade a s'asturianu. Areces at rispostu a sas criticas de _Izquierda Xunida_ chi s'impulsu de sa limba siat iscassu e chi b'apat una falta de politicas linguisticas, narende chi sos sotzialistas sunt sos prus chi ant batalladu pro s'impreu, sa difusione e sa promotzione de s'asturianu. At ammentadu su tempus chi fiat diretore provintziale de s'Educatzione, cando aiant cumintzadu a faghere sas primas classes voluntarias de limba asturiana in sas iscolas. Mancari at a sighire a sustennere s'asturianu, Areces at craridu chi no est de acordu cun s'ufitzialidade de sa limba. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Dudas pro sa formatzione de su Blocu progressista baleare
+
+Su presidente de Esquerra Republicana de sas isulas Baleares Joan Llado at annuntziadu chi in cabudanni ant a cunvocare un'assemblea pro detzidere si partetzipare o nono a su Blocu progressista baleare. In s'interi s'ant a sighire a addobiare cun sos sotzialistas e cun Esquerra Unida pro crompere a un'acordu. Su partidu cheret faghere parte de una coalitzione preeletorale, ma non de una formatzione prus manna, pro non nch'isperdere 70 annos de traditzione. Esquerra Republicana, chi deghe dies a como non si fiat presentada a s'atu costitutivu de sas bases ideologicas de su _Bloc_, reclamat cunditziones de agualidade e non de subordinatzione. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Nudu de autore "Tempt"
+
+Su nudu de autore de sa Sala Almadiani in Viterbo at a essere su protagonista de sa mustra fotografica de Riccardo Bergamini, "Tempt", chi at a essere inaugurada cras a sas 18, 30 e aberta finas a su 18 de austu. Sa mustra, promovida dae s'assotziu culturale Ademus cun su patrotziniu de s'assessoradu a sa Cultura de sa Comuna, at a proponnere unas cantas imagines ue sa protagonista est sa figura feminile, tratada cun delicadesa intelletuale meda.
+
+Riccardo Bergamini, unu de sos esponentes prus mannos in Italia e in foras de su nudu de autore, in sas operas suas, cun imagines provocadoras ispinghet a chie abaidat a faghere pessamentos subra de su raportu intre su feminile, sa sotziedade e su mundu de oe. Su cuntrastu intre su biancu e su nieddu de sas imagines, fatu prus forte dae su giogu de lughes, devenit sinonimu de una cunditzione interiore. Su corpus de sa femina est "traballadu" dae s'autore, chi impreat materiales diferentes: cadenas, filuferru ispinosu, tzelofan, etz.
+
+Pro Riccardo Bergamini fotografare unu corpus cheret narrere a "arribare a su tzentru de sa bida, ca su corpus est su puntu finale de pranos diferentes de letura". [_sch_]
+
+
+
+
+## pàg_3
+
+
+
+
+## Festa de su folklore internatzionale
+
+Grupos folk chi benint dae Venezuela, Thailandia, Bolivia, Sri Lanka, dae sa Russia (Kalmykia) e unos cantos rapresentantes de sa Sardigna ant a partetzipare a sa XVII Rassigna de su Folklore dedicada a Lorenzo Manconi, istoricu e istudiosu de sas traditziones populares. Sa manifestatzione, organizada dae su grupu folk Figulinas cun s'agiudu de sa Comuna de Florinas, de sa Regione e de sa Provintzia, at a incumintzare cras sero a sas 21,30, in s'anfiteatru comunale e sighit finas a mercuris.
+
+S'assotziu culturale grupu folk Figulinas est naschidu in su 1987 e est creschidu in sos annos cun custu eventu chi, paris a ateros pagos, est resurtadu a intrare in su Cioff (Cussigiu Internatzionale de sas organizatziones de sos festival internatzionales de su folklore e de sas artes populares).
+
+Pro su chi pertocat s'ambitu internatzionale, ant a partetzipare su grupu bolivianu Ballet Folkloricu "Cochabamba" de sos Roamwe, cun cantos e ballos chi ammentant sa luta contra a s'iscraitudine e sa rivolutzione, ma finas su mistitzismu. Su "Sama Ballet" de su Sry Lanka at a proponnere ballos alligros cun sos tumbarinos. Ballos cun costumenes colorados sos de su "Cruz Alejandro Quinal" de Venezuela. Ma curiosidade meda b'at finas pro sos thailandesos e sos russos, acumpangiados dae istrumentos de sa traditzione populare issoro.
+
+Pro sa Sardigna, b'ant a essere finas su Tenore Santa Sarbana de Silanos, su Grupu Folk de sos Iscurtzos de Cabras, su Sotziu de Ballu Ovoddesu Orohole de Ovodda e su Grupu Folk Tzitade de Ossi.
+
+Martis sa missa in onore de Santa Maria Assunta cun sos grupos in costumene e mercuris su de Chimbe Festival Minifolk "Pizzinnos". Ant a partetzipare sos grupos minifolk "Figulinas minore" de Florinas, "Salvatore Manca" de Ploaghe, grupu "Battos Moros" e Tenore "Antonio Mereu" de Oliana e "Ampurias" de Valledoria. [_sch_]
+
+_ _
+
+
+
+
+## Festival de sa limba gallesa
+
+
+
+
+## Aste Nagusia
+
+Cumintzat oe sa _Aste Nagusia_, o Chida Manna, de Donostia. Sa manifestatzione at a partire cun un'isparu de cannone dae su palatzu de sa Comuna. In prus de sos 600.000 euros a disponimentu, ateros 200.000, e finas de prus, sunt istados destinados a sos fogos artifitziales, chi arribant dae Ucraina, Malta, Portugallu, Italia, Valentzia o Castellon; custa est sa de barantatres editziones de su cuncursu pirotecnicu. In prus de custu, in sa _Plaza de toros_ de Illumbe b'at a aere corridas cun toreros famados. Non mancat sa musica, cun artistas bascos e istrangios. Cumpretant sa festa atividades isportivas e espositziones in sos museos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Bascos pro s'indipendèntzia
+
+Migias de pessones ant partetzipadu eris a sa martza cunvocada dae unu grupu de tzitadinos anonimos cun s'islogan "Su Paisu Bascu tenet sa paraula e sa detzisione". Fiant presentes in forma privada esponentes de Batasuna. Sa manifestatzione est partida a sas 17,45, cando sa _Ertzaintza_, sa politzia basca, cunsideradu chi non b'aiat ligamene perunu cun su partidu, at dadu s'autorizatzione. In prima fila b'aiat ses pitzocos a bestire traditzionale cun sa _Ikurriña_, sa bandera basca, e banderas de su Libanu e de sa Palestina. Sos manifestantes si sunt espressados in favore de s'indipendentzia e de su tramudu de sos presoneris de s'ETA a su Paisu Bascu. Agabada sa martza, su portaboghe de sos organizadores at naradu chi mancari b'apat "proibitziones e agressiones", sos bascos ant a sighire a difendere sa natzione issoro. In antis de concruire aboghinende "Fortza sa sinistra abertzale" at afirmadu puru chi s'isperu est chi bi siat su reconnoschimentu de sa paraula e de sa detzisione de sos bascos. Cun su cantu de su _Eusko gudariak_, s'Innu de su sordadu bascu, sa manifestatzione est finida de su totu, sena intzidentes. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S'esempru de Daniel Barenboim
+
+Ogni annu, e custa est s'editzione numeru XIX, a su Festival Internatzionale de Musica de Peralada, in sa Costa Brava catalana, sunt invitados sos diretores prus famados e sas megius boghes liricas de su mundu. Ocannu, Riccardo Muti at dirigidu su cuntzertu inaugurale su 14 de triulas, Montserrat Caballe sa prima die de austu at cantadu a Mozart e Daniel Barenboim, sa die 11 de austu at dirigidu sa Sinfonia num. 9 de Beethoven.
+
+S'orchestra suta cumandu suo est sa West-Eastern Divan Orchestra, formada dae musicos giovanos de Israele, Palestina e ateros paisos arabos. Su cuntzertu de s'ateru sero est parte de unu progetu umanitariu fundadu dae Daniel Barenboim, argentinu-israelianu e Edward Said iscritore palestinesu mortu in su 2003. Custu progetu pretendet de superare, sighende su caminu de sa musica, sos cunflitos etnicos, religiosos e politicos chi dae annos e annos sunt insambentende sa regione medio-orientale.
+
+In su programa de manu dadu a sos presentes si podiat leghere: "Nois creimus petzi in duas ideas politicas netzessarias: 1) No esistit una solutzione militare a su cunflitu palestinesu-israelianu. 2) Sos destinos de sos populos palestinesu e israelianu sunt unidos inevitabilemente; sos duos populos devent bivere umpare in sa matessi terra".
+
+Paraulas savias, modellu de tzivilidade.
+
+Sa dificultade de s'esecutzione de sa sinfonia num. 9 de Beethoven, mama de totu sas sinfonias, est chi est connoschida dae sos amantiosos de sa musica clasica, totus tenent in mente sas notas de s'urtimu CD chi ant iscurtadu; in prus, sa finalidade de unu progetu no est iscusa pro un'esecutzione mediocre. S'orchestra de giovanos chi dirigit Daniel Barenboim, non est tzertu sa Filarmonica de Berlinu. Su maistru pero, un'autoridade in su campu musicale mondiale, non podiat oferrere un'esecutzione iscolorida, sena personalidade; in contu de praticare una diretzione academica, neutra, iscolastica, dada sa gioventude de s'orchestra chi aiat in dae in antis, at detzisu pro una diretzione prus libera, prus atenta a dare caratere a s'energia musicale de s'opera, a dare personalidade propia a sa sinfonia, a distinghere s'orchestra dae sa globalizatzione de meda ateras. A seguru chi non devet essere fatzile, pro unu palestinesu e un'israelianu, tenende in contu su chi est sutzedende in sos paisos issoro, a leghere su matessi pentagramma; pro custu est chi s'esempru chi sunt dende custos giovanos musicos devet essere baloradu e difundidu ampramente.
+
+A livellu superlativu est istadu su cuntributu de s'Orfeon Donostiarra in su cuartu movimentu. Su publicu, a sa rea, at tzocadu a longu sas manos.
+
+G. Ledda
+
+
+
+
+## Pestitzidas in sa Coca Cola indiana?
+
+Sa Coca Cola at pedidu sa consulentzia de sos sientziados de su guvernu britannicu de su _Central Science Laboratory _pro dimustrare chi sas acusas chi sos produtos de sa cumpangia cummertzializados in Ìndia sunt perigulosos pro sa salude, non tenent fundamentu. Su labotaroriu de su Regnu Unidu afirmat chi sas bibitas sunt a norma. Sete istados de s'Ìndia ant detzididu de proibire totu sas marcas produidas dae Coca Cola e Pepsi. Sa cajone de su provedimentu est sa presentzia de pestitzidas in una cantidade chi est a 24 bias su livellu permitidu. Lu dimustrat un'istudiu de su Tzentru pro sa Sientzia e s'Ambiente (CSE) indianu. Sas sustantzias chimicas paret chi siant presentes in s'abba impreada pro sa produtzione. Sos membros de su CSE non cunsiderant atendibiles sa decraratziones de sos collegas britannicos ca, narant, sas mustras pro sas analisis las at procuradas sa Coca Cola etotu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Protestas posteletorales in Mèssicu
+
+Sighint sas protestas de sos sustenidores de Lopez Obrador, su candidadu de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica, chi at perdidu sas eletziones presidentziales su 2 de triulas coladu. Sa situazione s'est faghende grave, giai chi in custas urtimas dies contra a deputados federales de su PRD, chi fiant paris cun sos manifestantes, est intervennida sa politzia. Su PRD creet chi b'apat apidu trampas in sos iscrutinios. Sa diferentzia cun su binchidore Calderon, de su Partidu de Atzione Natzionale, est petzi de 240.000 votos e como sa natzione est isetende su resurtadu de su contu nou de sas ischedas de 11.000 setziones de sas 130.000 totales, istabilidu dae sa Corte Eletorale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Orfanotròfiu bombardadu: acusas a su guvernu singalesu
+
+Segundu s'Unicef e su _Sri Lanka Monitoring Mission_, organismu indipendente creadu dae guvernu e Tigres Tamil a pustis de sa tregua de su 2002, sas 61 pitzocas mortas su 14 coladu in su bombardamentu de un'orfanotrofiu in Mullaittivu non fiant reberdes, ma fiant partetzipende a unu seminariu de duas dies de primu sucurru organizadu dae sa Senchcholai, istitutzione chi amparat a sas orfanas de gherra. Su guvernu creet imbetzes chi s'istitutu fiat unu tzentru de addestramentu de sas Tigres Tamil pro formare pitzinnos sordados e su capitanu de s'aviatzione Ajantha Silva narat chi bi sunt sas proas. Sos gherrilleris solent reclutare gente, mescamente pitzocheddos, a mala bogia. A su mancu 3500 membros de sa gherrilla indipendentista sunt istados reclutados in custa manera. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Semper prus dèbile su guvernu sòmalu
+
+Sas autoridades kenianas ant decraradu chi in Somalia at a intervennere, si s'ONU at a dare su cunsensu, una fortza de interpositzione africana, intro de una pariga de chidas, o meses. A su progetu s'oponent sas militzias islamicas somalas, chi sighint a minetzare su guvernu de Baidoa. Sos integralistas sunt intrados in sa tzitade portuale de Hobyo, ma esponentes ufitziales de su movimentu ant negadu chi siat istada un'atzione violenta, narende chi sas tropas issoro sunt abarradas in foras de sa tzitade e chi a pustis de aere mandadu a sa populatzione unu messagiu de paghe, sos abitantes los ant retzidos sena problemas. Dominiga sas Cortes Islamicas aiant cunchistadu atera una tzitade de sa costera, Haradere, chi fiat sa base de sos piratas chi dae cue moiant a chirru de s'Otzeanu Indianu. Su guvernu legitimu, chi sa sede est unu magasinu de trigu moriscu, est semper prus debile e s'influentzia de sas Cortes est creschende: unos 100 sordados de s'esertzitu regulare ant disertadu e si sunt unidos a sos militzianos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Erutzione de su vulcanu Tungurahua
+
+Si cumintzant a connoschere como sos dannos de s'erutzione de giobia colada de su vulcanu Tungurahua, a 130 chilometros dae sa capitale Quito. Sunt a su mancu 6 sos mortos e 60 sos iscumpartos, e unos bator migia sos isfollados. In prus b'at biddas, intre custas Bilbao e Juive, chi sunt distrutas de su totu. Su chinisu est crompidu finas a sa tzitade de Guayaquil. Su Tungurahua est artu 5.029 metros e custa esplosione, a su chi narat su diretore de s'Istitutu Geofisicu Hugo Yepes, est istada sa prus forte dae su 1999. Su presidente de sa Republica Palacio at decraradu su disastru naturale in sa banda sud de s'istadu e su guvernu at pedidu s'interventu de sa cooperatzione internatzionale. [_gmr_]
+
+
+
+
+
+## Majorchinos contra a sa privatizatzione de sas costeras
+
+Duamigia pessones ant manifestadu eris in Majorca contra a sa privatizatzione de sas costeras majorchinas. A sa martza de protesta, cunvocada dae su capu de sa _Lobby per la Independencia_ Jaume Sastre, ant partetzipadu finas su _Grup d'Amics en Defensa del Medi Ambient_ (GADMA), sa _Obra Cultural Balear_, sindacados (_Unio Obrera Balear_ e CGT), partidos politicos (ERC, PSM, EU-EV) e atera una deghina de colletivos. S'ocasione de sa manifastatzione est istada sa detzisione de su Ministeriu de s'Ambiente de regularizare sa piscina chi su diretore de _El Mundo _s'at fatu in Son Servera, in unu logu publicu. B'at apidu una contramanifestatzione in defensa de sa "libertade d'espressione e de sa cunviventzia" chi b'ant partetzipadu su _Circulo Balear_ e _Nuevas Generacions_ de su Partidu Populare paris cun residentes che a s'ex giogadore de su Bartzellona Nadal. S'islogan de sa prima manifestazione fiat "Sa costera est de totus", su de sa de duas "Libertade sena arrennegu". [_gmr_]
+
+
+
+
+## Talebanos a sa cunchista de Kabùl
+
+Sighit s'ofensiva de sos Talebanos, chi ant atacadu unu bazar in Panjawyi. Sa politzia afgana, paris cun sordados de sa Nato, nd'at mortu una setantina, ma a su chi narant sos gherrilleris sas vitimas diant essere doighi ebbia. Sos politziotos mortos sunt bator. Panjawyi est in su distritu de Kandahar, in su sud-est de s'Afganistan, chi sos integralistas islamicos ant belle torradu a cunchistare. In sas biddas chi controllant aplicant sa lege martziale: a chie est suspetadu de collaborare cun s'esertzitu regulare, lu ochient. Sos Talebanos, paraula pashtun acudida dae s'arabu chi cheret narrere istudiantes, sunt naschidos durante sa resistentzia a s'invasione sovietica. A pustis de su ritiru de sas tropas de Mosca, in su 1992, sunt resessidos a binchere sa gherra tzivile e a istituire, in su 1997, unu guvernu teocraticu. S'atentadu a su _World Trade Center _de Noa York in su 2001 at cajonadu s'interventu de sa Nato, chi at favoridu s'eletzione de unu parlamentu democraticu. Como s'obietivu de sos Talebanos est sa capitale Kabul. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sos ayatollahs non firmant su programma nucleare
+
+S'ayatollah Khamenei at decraradu chi s'Iran at a sighire cun su programma nucleare. Su capu supremu de s'istadu mussulmanu at acusadu sos poderes arrogantes de s'otzidente de impedire s'isvilupu tecnologicu de sos paisos islamicos. Sa prima tzentrale, fraigada dae tecnicos russos, est pronta a su 93%. S'Iran at finas negadu s'atzessu a sos ispetores de s'Onu a su situ suterraneu de Natanz. Duncas sa Republica Islamica at refudadu sos intzentivos de su Cussigiu de segurantzia de sas Natziones Unidas e de sa Germania pro suspendere s'irrichimentu de s'uraniu. Su presidente de sos Istados Unidos Gorge W. Bush at naradu chi b'ant a essere cunseguentzias pro custa detzisione. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Emergèntzia clandestinos in Catalugna
+
+Su guvernu de sa Generalitat s'est lamentadu de su cumportamentu de su guvernu istatale chi nch'at mandadu a Catalugna sena preavisu perunu una chimbantina de sos immigrados clandestinos arribados a Canarias. Sos clandestinos agasagiados in Catalugna s'annu coladu sunt istados 176, ocannu sunt 758. Su prus benit dae Mali e Senegal, chi non tenent acordos cun s'Ispagna pro su rimpatriu. Sas autoridades los atendent pro duas chidas e a pustis si devent chircare domo e traballu, cun su problema chi non tenent documentos. Sa majoria tenet parentes o amigos in loco chi los retzint. Biddas che a Cassa de la Selva e Salt connoschent su fenomenu e sos sindigos denuntziant chi sa Generalitat non s'est ativada pro afrontare sa chistione. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Immigrados illegales nordcoreanos in Tailàndia
+
+Sa politzia tailandesa at firmadu unu grupu de 175 clandestinos nordcoreanos in sa capitale Bangkok. Sos immigrados illegales, 128 feminas, 37 omines e 10 pitzinnos, ant a essere protzessados e deportados a aterue. Sos coreanos fiant in chirca de otennere asilu politicu in ateru unu paisu, sa Corea de su Sud, a parrere de sas autoridades. Sos abitantes de sa Corea comunista sunt vitimas de su famene e dae sa repressione. In medas si nche fuint a sa Tzina nordorientale, chi sa populatzione est de etnia coreana, ma si sas autoridades tzinesas los tzapant, nche los rimpatriant. Sa Corea de su Nord est ghiada dae cando esistit, est a narrere dae su 1948, dae sa familia Kim: finas a su 1994 dae Kim Il Sung e dae tando dae su figiu Kim Jong Il. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa Xunta càrculat sos dannos de su fogu de ocannu
+
+Su 31 chi benit s'at a connoschere s'ischema de su pranu de recuperu de s'ecosistema, chi at a cuntennere medidas pro sa rigenerazione de sos litos, contra a s'erosione e a sa desertificatzione, e pro sa revisione de sas infrastruturas in sa gherra contra a su fogu. Su presidente galitzianu Touriño at naradu chi sos dannos sunt de unos chentu milliones de euros. Tocat a torrare a formulare su dispositivu de emergentzia, giai chi su fogu l'ant postu finas in sas biddas. Sa politica forestale devet cambiare: b'at litos chi sunt in ue non devent essere, tipologias pagu adeguadas, e ateros problemas. Comente medidas urgentes su decretu aprovadu custa giovia incruit agiudos de 13,1 milliones de euros de indennizu. Su decretu previdet sa cuntzessione direta de suventziones publicas cumplementares a cale si siat ateru sistema de cobertura de dannos, publicu o privadu, cando custas non coberint sa totalidade de sos dannos fatos. B'ant a essere noe lineas de agiudu. Sos obietivos: riparatzione de dannos personales e dannos causados a domos e trastes; recuperu de infrastruturas e materiales privados dannados; cumpensare sos dannos e sas perdidas in aziendas agriculas e de allevamentu, e in istabilimentos mercantiles, industriales, e turisticos; coberrere dannos cajonados a infrastruturas de sas entidades locales; agiudos pro sa morte de su bestiamene, su recuperu de sos terrinos brusiados destinados a pastura e de sos campos de ferraghine e su recuperu de terrinos e habitats tzinegeticos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Manifestatzione pro s'autodeterminatzione de sos bascos
+
+Migias de pessones ant partetzipadu eris in sas carreras de Bilbao a sa manifestatzione "Euskal Herriak Autodeterminazioa" organizada dae unu grupu de tzitadinos _abertzales_ e de sinistra. Fiant presentes finas esponentes de Batasuna. Sa martza, cun sa presentzia de sa Ertzaintza, s'est concruida sena intzidentes. Carchi minutu in antis de su cumintzu membros de sa _Mesa Nacional_ de Batasuna, intre issos Joseba Permach, Joseba Alvarez, Pernando Barrena y Jone Goirizelaia, in prus de su dirigente istoricu de HB Tasio Erkizia, e sos capos de su sindacadu LAB Rafa Diez Usabiaga e Txutxi Ariznabarreta, si sunt unidos a sos partetzipantes. Jone Goirizelaia at fatu unas cantas decraratzioenes pedende riflessione e responsabilidade e sa possibilidade pro sa formatzione _abertzale_ de faghere politica sena problemas, cosa chi diat ponnere in movimentu sa Mesa de sos partidos. At denuntziadu puru sa situatzione de sos presoneris de s'ETA. A sa fine de sa martza sos organizadores ant criticadu a su sindigu de Bilbao pro aere espostu sa bandera ispagnola in sa Comuna e a su Partidu Sotzialista chi segundu issos timet sa soluzione de su cunflitu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Arriscu de gherra tzivile in Timor Est
+
+Su Cussigiu de Segurantzia de sas Natziones Unidas at imbiadu atera una fortza de paghe a Timor Est cun unu mandadu initziale de ses meses, in cambiu de sa de in antis. Sa missione at a essere cumposta dae unos duamigia politziotos e non b'at a aere tropas militares. Sa violentzia est cumintzada cando sos sordados de sa banda otzidentale de Timor si sunt lamentados de discriminatzione etnica cajonende sas dimissiones de su primu ministru. Custu printzipiu de gherra tzivile at fatu bintighimbe mortos e unos 150.000 isfollados. Timor Est at proclamadu s'indipendentzia dae su Portogallu in su 1975, ma est istada ocupada deretu dae s'esertzitu indonesianu. Su referendum de su 1999 at permitidu a custu paisu a majoria catolica de si liberare de s'opressione de s'Indonesia, su prus istadu mussulmanu de su mundu. Sos timoresos ant cunchistadu sa libertade in manera definitiva in su 2002 a pustis de atera una invasione indonesiana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S'uraganu Ernesto minetzat su Caribe
+
+Un'annu a pustis de su degollu de Katrina in Louisiana e Florida, cun 1500 mortos, ateru un'uraganu est minetzende sas costeras de su Golfu de su Messicu. Sas Antillas Majores, est a narrere Cuba, Giamaica, Puerto Rico e Hispaniola, sunt in istadu de allerta. Sos bentos de Ernesto, gasi li narant, chi fiat catalogadu comente temporada tropicale, nch'ant coladu sos 110 chilometros orarios, velotzidade minima chi sos meteorologos dant a sos uraganos. Su mare de su Golfu ocannu est caente, cunditzione chi favorit s'afortimentu de custos fenomenos climaticos. Sos operadores de energia de sos Istados Unidos sunt pistighingiados, giai chi su bator unu de su gas e e de su petroliu nordamericanu benit propiu dae su Golfu de su Messicu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Rebellia de sos belutzos pachistanos
+
+Sa morte de su capu indipendentista Nawab Akbar Bugti at iscadenadu sa protesta violenta de sos belutzos contra a su regimene pachistanu. Bugti, chi teniat 80 annos, est mortu in un'ofensiva de s'esertzitu in sos montes de Dera Bugti. Su Belutzistan est partzidu in tres istados: Iran, Afganistan e Pachistan, paisu naschidu in su 1947 dae sa setzessione dae s'India. Sos belutzos pachistanos, pero, si sunt sempre opostos a s'annesione de sa terra issoro a Islamabad; in prus, in cambiu de s'isfrutamentu de sas richesas naturales no ant retzidu nudda, difatis sa issoro est sa prus regione pobera de s'istadu. E gasi sa gherra de indipendentzia est torrada a cumintzu in su 2003. A sas protestas si sunt unidos sos integralistas islamicos chi sustenent a sos talebanos in Afganistan e Waziristan, e s'opositzione democratica, ghiada dae su disterru dae Benazhir Butto. Duncas sa detzisione de su guvernu de intensificare sa repressione ponet in arriscu s'istabilidade de su Pachistan e podet finas favorire s'afortimentu de sos talebanos, chi sos belutzos ant semper cunsideradu inimigos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## pàg_4
+
+
+
+
+## Su Guvernu bascu punnat a s'ufitzialidade de s'euskera in sa UE
+
+S'Esecutivu Bascu creet chi non bastet su chi est istadu fatu a livellu europeu pro s'impreu de s'euskera, mancari como bi siat sa possibilidade de l'utilizare in comunicatziones iscritas a sa UE, de bortare sas dispositziones europeas adotadas dae su protzedimentu de codetzisione, e de faeddare in bascu in sas riuniones de s'Unione Europea. In su Bulletinu cuinditzinale de Informatzione Europea, s'espertu de cuestiones esteras de su guvernu bascu Santiago Llamas, ponet in evidentzia calicuna de sas defitzentzias de su sistema. Pro cumintzare, est insensadu a bortare petzi sas normas adotadas pro codetzisione, ca podent essere modificadas dae ateras chi no impreant custu protzedimentu. Sa tradutzione diat devere coberrere a su mancu totu sas normas publicadas in sa Serie L (Legislatzione) de su Diariu Ufitziale de s'Unione europea chi sos titulos siant in s'inditze in grussitu e pretzedidos dae un'asteriscu. In prus sas tradutziones in euskera non tenent balore giuridicu ca bi podent aere problemas de interpretatzione. In fines, sa versione in bascu de su Tratadu Costitutzionale Europeu tenet unu caratere testimoniale ebbia ca est fata petzi pro andare in sos artzivos de su Cussigiu e est sena balore giuridicu. S'intrada in vigore de sa Costitutzione Europea, a parrere de Llamas, podet essere s'ocasione de cambiare sas cosas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Tzetzènia: torturada dae sa politzia
+
+Sos ogros prenos de timoria abaidant in sa telecamera. Chigios tusos, pilos segados curtzos e colorados de birde, in cara una crughe de su matessi colore, chi pro una femina musulmana inditat birgongia . Imagines ispramosas in unu videu chi oe su cuotidianu istadunidensu "The New York Time" at difusu in su situ Internet: una femina tzetzena raida, acusada de adulteriu e pro custu torturada dae sa politzia. Su videu, in esclusiva pro su NYT, testimongiat unu de sos aspetos de sa violentzia chi cada die corfet sa Tzetzenia. Su filmadu faghet a bidere una pisedda raida, Malika Soltayeva, de 23 annos, acusada de aere traitu su maridu cun unu sordadu russu cristianu, chi benit umiliada e torturada dae omines de sa politzia tzetzena. Custos li segant sos pilos e sos chigios, aboghinant paraulas feas e li ordinant de s'ispogiare. Issa ubidit, chircat de s'amuntare cun sas manos ma issos sighint a l'iscudere.
+
+Sas imagines si firmant pro unu pagu, ma dae sas boghes de sa femina si cumprendet bene ite est sutzedende. Su videu torrat a cumintzare: como sa pisedda est bestida, a sa sola in sa carrera, cun sos pilos galu colorados de birde. Sighit finas s'umiliatzione: sos politziotos li ordinant de ballare, l'iscudent cun carches in s'ischina. Su video sighit cun imagines de ateras feminas acusadas de adulteriu, tratadas in sa matessi manera. [_sch_]
+
+
+
+
+## A sa "Fieste Ladine" bilàntziu subra de sa lege de tutela
+
+Sa lege regionale 15/96 chi pertocat sa tutela de sa limba friulana at permitidu de faghere passos mannos a dae in antis in sa promotzione de sa marilenghe, ma como tocat a l'addatare a su cuntestu sotziale e normativu nou. Custu, in sintesi, su resurtadu de s'addoviu "La Legge n. 15/96 a dieci anni dalla sua emanazione: considerazioni, valutazioni, risultati e proposte di revisione alla luce della legislazione di tutela linguistica nel mondo ladino", fatu sabadu coladu in sa cresia de San Antonio in San Daniele del Friuli in s'ambitu de sa segunda editzione de sa "Fieste Ladine". Intre sos temas prus dilicos sunt istados inditados s'insignamentu de su friulanu in iscola, sa programmatzione RAI, sas modalidades de finantziamentu a sos entes pubblicos, su sustentu a s'Universidade de sos istudios de Ùdine, s' ARLeF.
+Finas s'assessore a sa Cultura, Roberto Antonaz, pro s'inauguratzione de sa "Fieste", at ammentadu chi sa Regione devet, in pagu tempus, torrare a bidere sa lege de tutela.
+Ant leadu parte a s'addoviu, intre sos ateros, su sindigu de S. Daniele, Gino Pascolini, su presidente de sa Provintzia de Ùdine, Marzio Strassoldo, su retore de s'Universidade de sos istudios de Ùdine, Furio Honsell, s'assessore a sas minorias de sa Provintzia de Belluno, Daniela Larese, su diretore de su Servitziu minorias de sa Provintzia de Trento, Marco Viola, su diretore de s'Istitutu ladinu de sa Val di Fassa, Fabio Chiocchetti, su presidente de s'Istitut ladin furlan, William Cisilino e su vitzepresidente de sa Societa Filologica Friulana, Federico Vicario (chi at coordinadu s'addoviu). [spn]
+
+
+
+
+## "Madres: protzessu èticu populare"
+
+In Villa Fidelia de Spello (Pg) s'assotziu culturale "La Goccia" contat s'istoria de sas Madres de Plaza de Mayo. "Madres: protzessu eticu populare" est su titulu de sa serada de prima die de cabudanni, in intro de sa rassigna "Isplendidissima 2006", in onore de sas feminas, chi cun coragiu meda, dae binti annos in sas pratzas de Buenos Aires pedint giustitzia e de connoschere sa beridade subra de sos figios _desaparecidos_. Pro non faghere ismentigare chi sos curpevoles non sunt istados galu cundennados ant incomintzadu dae pagu una forma noa de protesta: sos protzessos populares, eticos e politicos contra a sos responsabiles de su genotzidiu.
+
+Solidales cun issas, finas sas feminas de s'assotziu culturale "La Goccia" ant creadu unu protzessu populare, ue aboghinant sas cundennas, sas protestas, sa chirca de veridade, in dae in antis de unu publicu chi rapresentat su mundu.
+
+Su testu de sa rapresentatzione est de Enzo Cordasco, sa regia de Marisa Veroni e su coordinamentu esternu de Carla Gariazzo. S'assotziu "La Goccia" aunit unu grupu de feminas chi dae su 1989 in Perugia faghent pessamentos subra de sa cunditzione de sa femina de oe e subra de sos fatos sotziales e politicos chi prus la pertocant, agiudende su dibatidu e sa comunicatzione feminile mediante su limbagiu de su teatru e de s'arte. Su grupu est formadu dae feminas de edade e natzionalidades diferentes e pro custu est devennidu unu logu importante meda de iscambiu de connoschentzias, de esperientzias, de solidariedade intre feminas de culturas diferentes. [_sch_]
+
+_ _
+
+
+
+
+## Mistèriu subra de sa morte de su capu indipendentista de su Belutzistàn
+
+Martis coladu belle 10 migia pessones ant prenadu s'istadiu de Quetta pro s'interru de Nawab Akbar Khan Bugti e non b'at cherfidu meda a cumprendere s'importantzia de su personagiu e mescamente de sa morte sua, prena de misteriu, chi at fatu artziare sa conca a sos Belutzos, su populu de sa regione prus a ovest de su Pachistan, a lacana de s'Iran e de s'Afghanistan. Su problema est dadu non petzi dae sa mancantzia de su corpus de su capu, chi non s'ischit ue siat, ma finas dae sa violentzias e dae sas manifestatziones chi sas dies in antis e a pustis de s'oratzione funebre in sa provintzia sos Belutzos ant fatu in totu sa provintzia: a su nessi 700 pessones sunt istadas arrestadas. Sos giornales faeddant de islogan contra a Musharraf, de banderas pachstanas brusiadas paris cun s'imagine de Muhamad Ali Jinnah, chi in su 1947 at fundadu su Paisu de sos puros. In nadale de s'annu coladu, difatis, pro impedire a sos autonomistas de sighire cun sas atziones militares, Musharraf aiat detzididu de impreare medios fortes: s'esertzitu est devennidu prus violentu in sa luta contra a su movimentu chi (a largu da integralismos islamicos, talebanos, etz.) gherrat cun su guvernu tzentrale dae cando est istadu creadu su Pakistan. Su territoriu in antis ospitaiat a sos musulmanos de su Raj britannicu, a sas tribus de sa Durand Line (fata dae sos inglesos pro dare una lacana otzidentale a s'imperu asiaticu), a sos punjabos, a sos masajos de su Sindh e finas a sos chi istaiant in sos montes de su Kashmir. Cando sos capos politicos ant costituidu sa natzione no ant dadu cara a sos fermentos autonomisticos e setzessionistas de sas areas de su Waziristan e de su Belutzistan. Dae tando est incumintzada una gherra longa e dolorosa. Sas autoridades pachistanas narant chi su corpus de Nawab Bugti est istadu agatadu suta de una pedra manna e chi b'ant a cherrere nessi tres dies pro nde lu bogare. Su figiu de su capu autonomista at decraradu chi sas violentzias ant a sighire finas a cando non l'ant a torrare su corpus de su babbu. Sa familia at negadu a sos funtzionarios guvernativos de presentziare a sa tzerimonia religiosa. [_sch_]
+
+_ _
+
+
+
+
+## Bloque e Izquierda Unida cumintzant sa campagna eletorale
+
+Su segretariu generale de Izquierda Unida candidadu de sa formatzione a sas eletziones regionales chi benint, Jesus Iglesias, at naradu chi su partidu suo cheret repitere s'acordu politicu cun su Bloque por Asturies comente aiat fatu in su 2003. Su Bloque puru at a presentare su candidadu suo, Rafael Palacios, a sa Xunta Xeneral s'oto de cabudanni, die de sas Asturias. Su dirigente de Izquierda Unida Javier Garcia Valledor s'est lamentadu de sa falta de dialogu intre sos duos partidos, ambos de sinistra, narende chi tocat a si torrare a alleare. Iglesias puru est in favore de s'acordu chi lis at permitidu de guvernare paris in sa legisladura colada. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Protzessu a sos mortores de su capu de s'opositzione kazaca
+
+Deghe pessones sunt istadas cundennadas pro sa morte de su politicu de s'opositzione Altynbek Sarsenbaiuly, furadu e mortu in freargiu. Segundu sos giuighes su movente diat essere un'articulu in ue sa vitima aiat criticadu a Erzhan Utembayev, capu amministrativu de su senadu, unu de sos cundennados. Sos arrestados ant naradu chi s'assassiniu faghiat parte de unu cumplotu contra a su presidente Nursultan Nazarbayev. Sos parentes e s'opositzione pessant imbetzes chi a segus de su fatu bi siant sos servitzios segretos e su guvernu e duncas creent chi b'apat implicatziones politicas e non personales. Sarsenbaiuly, chi in sa campagna eletorale de su 2005, concruida cun sa vitoria de Nazarbayev cun prus de su 90% de sos votos, fiat istadu vitima de un'agresione, est su segundu politicu de s'opositzione chi ant mortu. In su 2003 aiat dassadu sa majoria pro protesta contra a sos metodos autoritarios. Su Kazachistan est unu paisu produtore de petroliu e finas a como no aiat connotu s'instabilidade politica tipica de sos istados de s'Àsia tzentrale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su fùbalu iscotzesu faeddat in gaèlicu
+
+Su Gaelicu iscotzesu at in pessu otentu una vitoria simbolica importante cun sa noa chi Alba, su numene gaelicu pro Iscotzia, s'at a bidere a costagiu de s'ecuivalente inglesu in sa malliedda de sa natzionale de fubalu. Est su resurtadu de una campagna longa cumintzada dae su ramu iscotzesu de sa Celtic League chi est istadu agiuadu puru dae una serie de organizatziones chi incruint _Cli Gaidhlig_, _Comunn na Gaidhlig_ e su _Scottish Parliament's Cross Party Group on Gaelic_. Faeddende de sa detzisione de sa Federazione Iscotzesa, Colin Banks, responsabile de _marketing_, at ispricadu: l'amus agiuntu comente risposta a unu muntone de rechestas de sos tifosos, intre custos s' Assotziu de sos _Tartan Army Clubs._ L'amus fatu pro reconnoschere s'erentzia gaelica de s'Iscotzia, e mi paret chi semus sa prima natzionale in totu sos isport chi at fatu custu gestu. S'impreu de Alba in sas mallieddas de fubalu at a aumentare sa pressione subra de sa natzionale de rugby pro acuntentare sa rechesta. Finas a como sa _Scottish Rugby Union_ at refudadu de impreare su gaelicu. Pro como, sunt pagos sos chi ischint chi Alba est su gaelicu pro Iscotzia ca su profilu de sa limba est in generale bassu in signales e marcos, mescamente foras de sas Highlands. Sas mallieddas noas de fubalu ant a agiuare a cambiare custa situatzione e a aumentare sa cussentzia pro sa limba in generale. Su chi est prus pagu tzertu, pero, est si s'aumentu de cussentzia pro su numene Alba at a essere acumpangiadu dae sa pronuntzia curreta. Alba si pronuntziat Al-a-pa e no Al-ba, comente creent sos chi non faeddant gaelicu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Iscoberta positiva pro su rinotzeronte giavanesu
+
+Sientziados de su WWF paris cun guardias forestales e gente de su logu, ant iscobertu in su Parcu Natzionale de Ujong Kulon, in sa provintzia de Banten, orminas de bator rinotzeronteddos. Est sa prima bia in baranta annos chi b'at una presentzia gasi manna de rinotzerontes in s'area. Su numeru de custos animales in su Parcu andat dae 26 a 58, e bi nd'at ateros 8 pro meda in Vietnam, in su Parcu Natzionale de Cat Tien. Duncas su rinotzeronte giavanesu est una de sas prus ispetzies raras de su mundu, de seguru sa prus rara intre sos mammiferos. Su WWF isperat chi su guvernu indonesianu sigat cun su progetu de salvaguardia de custas bestias fomentende s'insediamentu de unu segundu nucleu de populatzione foras de su Parcu pro evitare chi unu disastru naturale, che a su terremotu reghente in Giava, nch'isperdat totu sos animales. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Guvernu guatemaltecu in gherra contra a sos narcos
+
+Su guvernu at suspendidu sas garantzias costitutzionales in chimbe biddas a lacana cun su Messicu, pro sa presentzia de narcotraficantes chi bi tenent campos semenados a tzanda e marihuana. Sas comunas interessadas sunt Ixchiguan, Concepcion Tutuapa, San Miguel Ixtahuacan, Tajumulco e Tejutla. Sas medidas de preventzione, chi ant a essere aplicadas pro una bindighina de dies, pertocant finas sas emitentes radiofonicas chi ateras bias chi fiat capitada una cosa simile, si fiant bortadas contra a s'autoridade, chi nche cheret isperdere custos cultivos. In prus, est istadu organizadu unu grupu operativu cun bintunu magistrados, duos giuighes e milli politziotos e sordados. Sa frontera intre Guatemala e Messicu est unu logu de transitu pro sa droga, giai chi sa destinatzione finale sunt sos Istados Unidos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## VERSIONE IN PDF
+
+si podet iscarrigare e imprentare in formadu prus minore, a cunfrontu de s'originale chi est de 35*50 cm
+
+
+
+
+## Rechesta pro su còdighe internatzionale internet frisone
+
+"Si unu grupigheddu de isulas in Finlandia cun una minoria de limba isvedesa de 26.000 migia pessones nch'est resurtada a otennere su dominiu internet, nois bi devimus nessi proare", narat su capu de su Partidu Natzionale Frisone Johannes Kramer. At pedidu a su guvernu provintziale de sa Frisia de faghere che a su guvernu autonomu de sas Aland e rechedere unu dominiu internet frisone de livellu massimu. Sa ICANN (_Internet Corporation for Assigned Names and Numbers_) at annuntziadu dae pagu chi .AX est operativu comente codighe de sas isulas Aland . " In su casu de sas Aland su guvernu regionale autonomu at rechedidu su dominiu de livellu massimu e l'at retzidu intro de un'annu", narat Kramer. "A parrere meu custu cheret narrere unu cambiamentu nou pro s'ambitzione frisona de otennere su dominiu .FRL." Kramer sutalinait chi sa Frisia tenet prus de 600.000 abitantes e, che a sas Aland, tenet limba, identidade, guvernu regionale suos. Custa identidade e entidade ispetzifica meritat s'ispatziu suo in internet. A parrere de Kramer su codighe .FRL non diat devere essere a disponimentu petzi de sos frisones olandesos, ma finas de sos tedescos de sa Frisia nordotzidentale. A tennere su dominiu est finas unu cambiamentu unicu pro si distinghere in su mundu digitale de oe. Su guvernu provintziale no at galu torradu sa risposta a sos natzionalistas. Est fatzile chi lu fatzat cun su documentu "Su Frisone e sa ICT" chi at a essere publicadu luego. Mancari sa Frisia tengiat prus abitantes chi non sas Aland, a sa rechesta sua li faltat calicunu de sos argumentos fortes de sas isulas. Unu: sa rechesta de sas Aland teniat s'agiudu de sa Finlandia e non s'ischit ite at a faghere s'Olanda. In prus sas Aland teniant giai su subdominiu ALAND.Fi, chi at a essere sustituidu dae .AX, cosa chi sa Frisia non tenet. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Mèssicu: cunfirmada s'eletzione de Calderón
+
+Sos sete magistrados de su tribunale eletorale ant cunfirmadu a s'unanimidade sa vitoria de su candidadu de su Partidu de Atzione Nazionale Felipe Calderon in sas eletziones presidentziales de su 2 de triulas cun una diferentzia de 233.831 votos. Sos sustenidores de su candidadu progressista Lopez Obrador, de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica, chi aiant denuntziadu trampas in sos iscrutinios, ant annuntziadu chi ant a sighire a protestare e Obrador etotu at decraradu chi no at a reconnoschere s'insediamentu de Calderon e antis at a istituire unu guvernu parallelu. Sas fortzas progressistas ant cunvocadu un'Assemblea Natzionale Democratica su 16 de custu mese propiu pro formare custu guvernu. Felipe de Jesus Calderon Hinojosa, naschidu in s'istadu de Michoacan, est avogadu e tenet 44 annos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Nòvas d'Occitània creschet
+
+
+
+
+## Cumintzat sa programmatzione de sa Radiutelevisione de Astùrias
+
+Sa televisione de su Printzipadu de Asturias cumintzat s'emissione oe, _Dia d'Asturies_, cun una programmatzione ispetziale dae su santuariu de Cuadonga. Sa Radiu de su Printzipadu puru cumintzat oe sa programmatzione de proa cun su tema musicale "Xirandiyes", un'addatamentu de tres dansas asturianas fatu dae sos Felpeyu, pro ammentare a Igor Medio e Carlos Ridondo, sos duos membros de su grupu mortos in su mese de lampadas in un'intzidente de machina. Ispatziu finas pro sos grupos chi in Nava tzelebrant cun unu cuntzeru sa Die de sas Asturias. Sos giornalistas Cristobal Ruitiña e Diana Sanchez presentant dae Cuadonga s'ufitziu religiosu e sa prufessone a sa _Santina_. Sa programmatzione isperimentale at a sighire pro totu su mese de cabudanni, cun musica e notitziarios. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sos baleares cherent sighire a abaidare su fùbalu in catalanu
+
+S'Obra Cultural Baleare at cumintzadu una campagna de imbiu massivu de posta eletronica a Andreu Buenafuente e Emilio Aragon, atzionista e diretore de s'emitente televisiva La Sexta, pedende chi sos isulanos potzant bidere sas partidas de fubalu in catalanu. Sos acordos televisivos pro sa programmatzione de su campionadu de ocannu ant escludidu sas Baleares dae sas telecronacas in catalanu, garantidas a sa Catalugna e a su Paisu Valentzianu ebbia. A pustis de binti annos sos abitantes de sas isulas arriscant de torrare a abaidare sas partidas petzi in ispagnolu. In su testu de su messagiu eletronicu b'at iscritu chi sos baleares sunt dispostos a torrare a manifestare pro su deretu de bidere su fubalu in sa limba issoro comente aiant giai fatu binti annos a como. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su guvernu navarresu finàntziat sas iscolas in bascu
+
+Su guvernu navarresu e rapresentantes de sas _ikastolak_, iscolas in limba basca, de sas areas non bascofonas de Navarra ant firmadu unu protocollu in s'istade chi istabilit un'ischema generale pro dare garantzias economicas a custos istitutos in su tempus benidore. S'acordu l'ant firmadu rapresentantes de su Guvernu de Navarra, de sa Federatzione de sas _ikastolak_ de Navarra e su segretariu generale de su CDN, su segundu partidu in sa coalitzione de guvernu. Assignat 1.718.253 milliones de euros pro su 2006; 1.798.724 pro su 2007; 1.758.489 pro su 2008, 1.758.489 pro su 2009 e 1.758.489 pro su 2010. Segundu s'Àutu de sa Limba Basca de su 1986, su bascu no est coufitziale in sas areas non bascofonas de sa Navarra meridionale e duncas sos babbos e sas mamas chi cherent chi sos figios istudient in bascu los devent mandare a sas _ikastolak_, istitutziones chi non tenent bases legales e non sunt reguladas dae s'amministratzione. Sa ratifica de s'acordu at rapresentadu sa fine de sos negotziados partidos in su mese de santandria de su 2005, chi punnaiant a l'agabbare cun sa situatzione non regulamentada de custos tzentros. S'agiudu economicu de su guvernu cheret narrere su reconnoschimentu ufitziale e sa legalizatzione de sas _ikastolak_, chi ant a podere otennere programmas de finantziamentu publicu, borsas de istudiu pro sos istudiantes e tirotzinios pro sos professores. Peio Mariñelarena, diretore de sa Federatzione de Ikastolak de Navarra at afirmadu chi custu est istadu un'acordu istoricu e sena pretzedentes, e chi est istadu possibile pro more de sa campagna de sos assotzios de babbos e mamas pro faghere istudiare a sos figios issoro in bascu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa Bp ammitet s'incuinamentu de s'Alaska
+
+Sa British Petrolium ammitet de aere fatu errores in su tempus coladu in materia de segurantzia e tutela ambientale, ma ispricat finas chi cheret promovere unu comitadu indipendente pro valutare sas megius medidas de adotare a pustis de sas perdidas iscobertas in sos oleododos de Prudhoe Bay, in Alaska, chi in austu in printzipiu ant causadu sa suspensione cumpleta de sa produtzione de petroliu e a pustis su torrare a cumintzu de s'atividade, mancari a regimene bassu. L'at naradu su numeru unu de sa Bp America, John Malone, durante sa prima die de auditziones in su Cungressu promovidas dae su sutacomitadu Energia e Cummertziu pro investigare sas causas chi ant cajonadu su blocu de su prus giatzimentu de gregiu mannu de su Nordamerica, cun unu potentziale de 400.000 bariles sa die, s'8% de totu sa produtzione interna de sos I. U. A.. Malone at agiuntu puru chi sa cumpangia britannica est aumentende sos gastos pro su megioru de sa manutentzione de rafinerias e oleodotos, in prus de revisionare sas praticas de traficu de s'oro nieddu. Su colossu energeticu, su de tres in su mundu pro capitalizatzione de Borsa, bivet in sos I. U. A. una perdida de credibilidade sena pretzedentes, ca devet finas afrontare unu protzessu pro s'esplosione in sa rafineria de Texas City, chi at fatu 15 mortos e sas acusas de aere manipuladu sos prejos de petroliu e derivados, in prus de sos de su gas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Est mortu su re de Tonga
+
+Taufa'ahau Tupou IV est mortu a s'edade de 88 annos in Auckland, Noa Zelanda, in ue fiat ricoveradu dae su mese de abrile. Su guvernu galu no at fatu a ischire sas causas de sa morte. L'aiant incoronadu in su 1965, a sa morte de sa mama, sa reina Salote Tupou III. Su figiu Tupoito'a est istadu proclamadu re cun su numene de Tupou V. Tupou IV, su primu soberanu tonganu chi at istudiadu in terra istrangia, si fiat laureadu in Australia, aiat modernizadu s'istrutura sotziale de sas 169 isulas, mescamente in su setore de s'educatzione e de sa salude. Ocannu pero in s'artzipelagu b'at apidu manifestaziones pro pedire prus democratzia in s'istadu reguladu dae unu sistema semifeudale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Manifestatzione antiguvernativa in Bangladesh
+
+Sa protesta de s'opositzione in sa capitale Dakha est istada firmada cun sa fortza dae sa politzia. Migias de pessones ant manifestadu in dae in antis de sa residentzia ufitziale de su Primu Ministru Khaleda Zia pedende riformas pro sas eletziones de ghennargiu e sas dimissiones de sa cummissione eletorale acusada de trampas in favore de sa majoria. Sas fortzas de s'ordine sunt intervennidas cando sa gente at chircadu de nch'intrare in su palatzu guvernativu. S'atzione de sos politziotos no est istada violenta che a chida colada, cando in atera una manifetatzione antiguvernativa a s'esponente de s'opositzione Saber Hossain Choudhury l'ant fertu a conca. Su politicu como est ricoveradu in Singapore. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Unu menù pro cada fèmina otzitana famada
+
+Connoschere sas minorias in sa mesa. Si podet cumintzare cun sa manifestatzione "L'Occitania in tavola - Ristoranti in rete". Custa sa proposta: in onore de su de 60 anniversariu de su votu a sas feminas in Italia, 18 ristorantes in rete adotant cada unu una femina famada de s'istoria otzitana dedichende*li unu menu leadu dae su libru "18 Menu d'Occitania". Su 29-30 de cabudanni e 1 die de santugaine, su 27-28 -29 de santugaine e su 24-25-26 de santandria sos ristorantes ant a proponnere ognunu su menu cun pratos de sa traditzione otzitana dae sas Alpes a sos Pireneos, cada unu dedicadu a una de custas feminas.
+Est sa prima initziativa chi aunit sas retzetas tipicas de totu s'Otzitania: dae sas ostricas de Arachon a s'angione sanbucanu, dae sa fritada a sos tartufos de su Perigord a sa supa de pische a sa marsigliesa.
+Cun custa initziativa imbentada dae sa Chambra d'oc, promovida dae s'Assessoradu a sa Montagna de sa Regione Piemonte, cun su Patrotziniu de Eventos in Piemonte, Atl de Cuneo, Uncem Delegazione Piemontese, Provintzia di Cuneo, si cheret faghere a connoschere in manera originale unu territoriu e unu cantu de s'istoria sua.
+In su situ de sa Chambra d'oc s'agatant totu sas informatziones de sa manifestatzione. [_spn_]
+
+
+
+
+
+## Tensione intre Germània e Polònia
+
+Sas relatziones intre Polonia e Germania arriscant de peorare si passat su progetu de su Partidu de sa Liga de Familias Polacas, chi at propostu chi sas organizatziones politicas de sas minorias etnicas puru nche devant colare su limite de su 5% pro nch'intrare in su Parlamentu. Su capu de su partidu Janusz Dobrosz at naradu chi pro su chi pertocat su rispetu de sas minorias bi devet aere retziprotzidade e sa lege eletorale tedesca non faghet etzetziones. Su Primu Ministru Jaroslav Kaczynski at decraradu chi s'at a addobiare cun su Capu de su guvernu tedescu Angela Merkel pro discutere de sa chistione. In Germania sos danesos de su Schleswig Holstein non tenet signales bilingues e sos Sorbos de Sassonia non tenent s'agiudu cumpletu de sa regione, mancari li siat reconnotu su deretu a su bilinguismu totale. Belle gasi sa Germania non ponet limites de polulatzione: sos sorbos, de erentzia islava, in logos meda no arribant a su 5 %. In Polonia imbetzes, sos grupos minoritarios devent crompere a su 20% pro lis podere garantire sos deretos linguisticos. A pustis de sa Segunda Gherra Mundiale 14 milliones de tedescos ant devidu dassare sa terra issoro passada a sa Polonia pro emigrare a intro de sas lacanas tedescas e 4 milliones de polacos chi istaiant in territorios sovieticos ant fatu sa matessi cosa. Oe sos tedescos de Polonia sunt unos 400.000, sos prus in su distritu de Oppeln, in ue rapresentant su tres unu de sa populatzione. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su khöömji, unu càntigu chi assimìgiat a sos tenores
+
+A migias e migias de kilometros dae sa Sardigna, in mesu a s'istepa, a su desertu de su Gobi e a sos montes de s'Altai b'at unu populu cun un'istoria e una traditzione millenaria: sos Mongolos. Custu populu, chi at connotu cun Gengis Khan su megius tempus de s'istoria sua, tenet oe unu territoriu istatale chi est deghe bortas su de s'Italia, ma ue b'at petzi duos milliones de abitantes. Una parte de su territoriu istoricu de sa Mongolia est oe galu in Tzina comente regione autonoma.
+
+Sos terras sena lacanas de s'Istepa e de sos montes ant fatu de sos mongolos unu populu de pastores nomades, unu pagu comente a sos sardos, meda atacados a sa cultura de su caddu, mediu de trasportu fundamentale pro sas tramudas e a su cantigu comente acumpangiamentu de su traballu e de sas festas prus importantes. Propiu su cantigu est s'aspetu chi prus ispantat pro more de s'assimigiu mannu cun sos tenores sardos. Sa tecnica de cantigu si cramat khoomji e est caraterizada dae un'emissione guturale uguale a su bassu a tenores e comente sa contra chi faghent de bordone, e dae s'emissione cuntemporanea (difonia ) de sonos flautales armonizados chi recramant melodias bellas a beru. Est una tecnica chi s'imparat a minores e chi in su tempus est perfetzionada semper de prus dae sos cantores pro arribare a livellos de virtuosismu ispantosos a beru .
+
+B'at de ponnere in craru pero una diferentzia importante: su cantigu sardu si faghet a cuncordu, su khoomji est prus chi no ateru solisticu, acumpangiadu dae un'ispetzia de violinu arcaicu cun cordas de crinu chi si cramat morin-khuur o cun una chitarredda chi si cramat tobshuur.
+
+Sos grupos prus connotos a livellu mundiale sunt sos Egschiglen e sos Huun huur Tu, chi sunt pero de sa Republica de sa Tuva, ateru logu ue est praticadu su khoomji.
+
+
+
+
+## Su Guvernu ispagnolu e s'ETA sunt chirchende un'acordu
+
+Su portaboghe de su PNV (Partido Nacionalista Vasco) in Parlamentu, Josu Erkoreka, pessat chi sos cuntatos intre Guvernu e ETA bi sunt istados in custas dies, pero, pro como, sos partidos politicos non sunt istados informados.
+
+Erkoreka narat pero chi, "a su chi diat parrere", in istade sos sotzialistas sunt "istados unu pagu lentos" a cunfrontu de sos chi fiant sos intentos issoro pro su chi pertocat custa chistione, "ant realizadadu prus pagu reunines de sas chi pessaiant e, a su chi isco, custos cuntatos bi sunt istados petzi in custas dies, eris, gianteris, cras".
+
+Su dirizente bascu at naradu chi custas sunt sas informatziones chi luego ant a essere dadas a sos partidos, in prus, at agiuntu chi est peri beru chi su Guvernu at faeddadu de "protzessu de paghe non fatzile" e chi si in custas dies b'at riuniones est una cosa positiva chi at a illestrire sas cosas. [_lst_]
+
+
+
+
+## Su Lìbanu faghet càusa a Israele
+
+Su Libanu est a puntu de aviare una causa contra a Israele in sa Corte Internatzionale de Giustitzia pro sos dannos cajonados dae s'incuinamentu dae combustibiles de su Mediterraneu e de sas costeras libanesas a pustis de sos bombardamentos chi ant corfidu sos serbatojos de una tzentrale eletrica a sud de Beirut. L'at comunicadu su Ministru de s'ambiente libanesu, Yakub Sarraf, chi tzitat una norma segundu chi un'atacu intentzionale fatu ischende chi at a creare unu dannu ambientale difundidu in su tempus podet costituire crimine de gherra. Sos serbatojos de sa tzentrale eletrica de Jiveh, in sa costera a 25 chilometros a sud de sa capitale, sunt istados corfidos duas bias cun coetes e missiles de cassa israelianos, su 13 e su 15 de triulas. Dae sos contenidores nde sunt essidas unas 15 tonnelladas de combustibiles diferentes, chi nd'ant recuperadu finas a como 400 ebbia. Su Ministru sutaliniat chi su dannu est istadu agravadu dae s'impossibilidade de faghere sos interventos urgentes de disincuinamentu neghe de su blocu navale e aereu de su Libanu, duradu 56 dies, 22 in prus de sa durada de sa gherra. Una cumpensatzione de sos dannos patidos dae s'ambiente, su carculu petzi de sos gastos pro innetare sas costeras est de 100 milliones de dollaros, at a essere pedida a Israele in base a su chi at istabilidu una cunferentzia de donadores in Istocolma su 31 de austu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Galles e Bretagna pro su domìniu internet issoro
+
+Sighende s'esitu catalanu pro otennere su reconnoschimentu de su dominiu .cat e de sas isulas Aland pro .ax, ateras comunidades linguisticas in Europa como sunt aumentende sos isfortzos pro essere reconnotos in su _Wide World Web_. PikBZH, sa campagna pro su dominiu de sa limba e cultura bretone, est istada animada dae prus de 11.409 firmas in sa petizione in linia. Che a sa gallesa, sa de BZH est una campagna non politica e incrusiva chi est sustennida finas foras de sa Bretagna dae sos chi faeddant bretone. "Est bellu a bidere chi sas diferentzias de limbas sunt tzelebradas in su _web_, sena lacanas e ligamenes. Non bidimus s'ora de intendere de s'esitu de sa campagna pikBZH", at naradu Maredudd ap Gwyndaf in favore de sa campagna dot.CYM. Sa campagna gallesa at cuntatadu su _Welsh Language Board_ cun s'isperu chi potzant atualizare s'istrategia informatica in favore de su dominiu .cym. "Creimus chi como siat s'ora chi su _Board_ si impignet de a beru a agiuare un'incrementu in s'impreu de su gallesu in linia. Creimus chi custu cambiu de pertzetzione in s'impreu de su gallesu in linia e in su campu de s'informatica siat collegadu cun su logru de unu dominiu pro sa limba e cultura gallesa, e faghende gasi s'at a normalizare su gallesu in custos campos", at agiuntu Maredudd ap Gwyndaf. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Savoias bandidos dae sa toponomàstica
+
+Soru comente a Zapatero? Su 25 de austu su Ministru de sa Difesa de su guvernu ispagnolu aiat fatu cantzellare dae s'Academia Militare de Saragoza un'istatua de su ditatore Francisco Franco, ponende in atu sa lege chi obrigat tutu sas Comunas ispagnolas a nche catzare ogni simbulu de sa ditatura de Franco. Gasi e totu in Sardigna, s'"Academia Campidanesa de sa Lingua Sarda" at dimandadu a su presidente de sa Regione, Renato Soru, de "verificare si podet faghere isse puru sa matessi cosa pro su chi pertocat su numene e sos simbulos de sa familia Savoia chi dae su 1760 at atuadu una politica linguistica e culturale chi, pro imponnere s'italianu, no at respetadu sa limba e sa cultura sarda, finas a s'utopia de su ministru Lorenzo Bogino chi, comente contat s'istoricu Girolamo Sotgiu, si bisat de catzare in totu sa limba sarda".
+
+Duncas, mancari chi su Printzipe apat dimandadu perdonu pro sas perrerias chi aiat naradu faeddende de sos sardos, sighit su protzessu de "desavoiardizatzione" de s'isula chi in Comunas meda fiat giai partidu in antis de custu intzidente diplomaticu cun s'eliminatzione de su numene de sos Savoias dae sas carreras comunales. Gasi aiant giai fatu Bitzi, Garteddi e Nugoro: como s'isetat sa risposta de su Presidente pro estendere s'initziativa a totu sa Regione.
+
+S'Academia tzitat sa chirca de Amos Cardia, _S'italianu in Sardinnia_, pro amustrare su bisongiu de sighire fatu de su giassu abertu dae sas Comunas sardas chi ant giai catzadu dae sa toponomastica urbana su numene de sos Savoias "custu -lamentant- est galu presente in biddas meda, partende propiu dae Casteddu in ue b'est finas un'istatua de Caralu Felitze in Pratza Yenne cando chi bi diat devere essere carchi monumentu a sos chi ant gherradu e dadu sa vida pro s'Isula, respetende semper sa cultura e sa limba sua. Duncas, isetende una risposta de Soru, dimandamus a totu sas amministratziones comunales de sa Sardigna de faghere comente ant giai fatu (e bene fatu!) sas de Garteddi, Bitzi e Nugoro". [_bmr_]
+
+
+
+
+## Su còdighe de sos Navajos
+
+Intre sa prima e sa segunda gherra mundiale, sos IUA aiant detzididu de cuare a s'inimigu sas comunicatziones bortende*las in su limbagiu de sos indianos Choctaws. A pustis s'istudiu de sa critografia s'est allargadu isperimentende sos limbagios de Comanches, Kiowas, Winnebagos, Seminoles, Navajos, Hopis e Cherokees, finas a cando sos capos militares ant isseberadu s'impreu de s'idioma Navajo. Difatis custu appartenet a una familia limguistica sena ligamenes cun sos ateros idiomas asiaticos e europeos; in prus, in cussos tempos, fiat s'unica tribu non bisitada galu da sos istudiosos tedescos. Sos "NAC" (Native American codetalker), faedda-codighe, sunt istados importantes meda in sa gherra de su Patzificu contra a sos Giaponesos.
+
+S'arruolamentu issoro est cumintzadu in su beranu de su 1942 e est creschidu cun s'allargamentu de sa gherra in s'Otzeanu Patzificu. Ma non totu sos militares ischiant de sa presentzia de sos Navajos e a bias los iscambiaiant pro inimigos. Pro non faghere de custos errores, onni Navajo fiat acumpangiadu da unu _marine_ cun su compitu de protegere non petzi issu ma mescamente su codighe. Su "codetalkers" non deviat essere caturadu dae sos giaponesos, ca gasi aiat podidu iscobiare sa crae de su codighe: su _marine_ lu deviat ochiere in antis chi esseret fatu presoneri.
+
+A s'incumintzu problemas meda fiant dados dae sa mancantzia in s'idioma de sas paraulas tecnicas e militares modernas, ma sa dificultade est istada superada impreende numenes imbentados: de pugiones pro sos aereos e de pisches pro sas naes. Sas laudes pro s'abilidade e sa lestresa de sos Navajos sunt creschidas in sa gherra: su Magiore Howard Connor at naradu: " Sena sos Navajos, sos Marines non bi l'aiant fata a ocupare Iwo Jima". S'impreu de sos Navajos in sa Segunda Gherra Mundiale e s'importantzia issoro est abarrada unu segretu militare finas a su 1968, cando issos matessi l'ant podidu contare a totu su mundu. [_sch_]
+
+
+
+
+## Lege pro su tzìnema sardu: non b'at sa tutela e sa promotzione de sa limba sarda
+
+A pustis de meses e meses de traballu est istada aprovada sa lege pro su tzinema sardu ma, a parrerede sos cunsigeris sardistas Beniamino Scarpa e Giuseppe Atzeri, b'at una farta manna chi non bi deviat essere: mancat calesisiat riferimentu craru a sa tutela e a sa promotzione de sa limba sarda.
+
+Sa botzadura de s'emendamentu chi poniat in lughe custu aspetu, at provocadu sa reatzione de sos duos sardistas chi, pro protesta, ant abandonadu s'aula.
+
+Comente at decraradu sa relatora Giovanna Cerina "sa lege at prenadu una farta normativa manna" aberende a sa segura possibilidades noas a unu setore artisticu chi meritat de essere agiuadu, ma a tempos de oe, forsis, diat essere ora chi sa limba nostra tengiat totu su logu chi li bisongiat pro s'afirmare sighende, in prus, intre sas ateras cosas, s'indiritzu giai leadu dae sa Giunta Soru. _[zls]_
+
+
+
+
+## Ràdiu catalana in festa
+
+In su 1981 est naschida Radio Arrels in sa Catalugna de su nord, in s'istadu frantzesu. Ocannu custa emitente chi trasmitit sos programmas in limba catalana tzelebrat su de bintighimbe anniversarios. In cointzidentzia cun s'anniversariu, pro sa prima bia, ant publicadu, custu mese de cabudanni, datos de audientzia atendibiles: s'emitente tenet unos 50.000 ascurtadores mensiles (unos 2.000 cuotidianos) in sa Catalugna de su nord, in ue est unos de sos riferimentos informativos chi non si de podet faghere a mancu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## 'Cara a ue moet sa dialetologia?'
+
+In Valle Aosta faeddant de dialetos e de politicas linguisticas. 'Cara a ue moet sa dialetologia?' est su titulu de su cunvegnu sientificu internatzionale chi ant a faghere dae su 21 a su 23 de cabudanni in Saint Vincent, Aosta e Cogne. A s'addobiu dialetologicu ant a leare parte ispetzialistas in contu de dialetologia e de linguistica, italianos e istrangios.
+
+S'eventu, chi est ammaniadu dae s'Universidade de sa Valle d'Aosta, " at a tratare argumentos diferentes cullegados a sas urtimas tendentzias sientificas de sa dissiplina - gasi b'est iscritu in sa presentatzione - finas su de sas politicas linguisticas chi, a livellu locale, natzionale e europeu, podent essere fatas in favore de sas limbas minoritarias ".
+
+Su cunvegnu si proponet de "definire sos ogetos noos de istudiu de sa dialetologia, chi como incruent finas variedades che a sos 'italianos regionales', e de pretzisare sa collocatzione de sa disciplina in intro de sas ateras sientzias umanas e linguisticas, cunsiderende finas canta importantzia apat in sa detzisione de sa positzione e funtzione de sas limbas minoritarias in sas istitutziones iscolasticas e amministrativas".
+
+Su cunvegnu at a cumintzare su 21 de cabudanni in s'Hotel Billia de Saint-Vincent cun una sessione intitulada 'Sa dialetologia oe: rassigna de carchi situatzione natzionale' e una dedicada a su tema 'Cara a ue moet sa dialetologia? Intre continuidade e prospetivas noas'.
+
+Su 22 de cabudanni, a pustis de unu mangianu de traballos in Saint Vincent, su cunvegnu at a sighire a borta de die in sa sala Sant'Anselmo de s'Univesidade de Aosta cun un'addobiu intituladu 'Cara a ue moent sos dialetos?'. In fines in su mangianu de su 23 in sa sala de sas cunferentzias 'Maison de la Grivola' de Cogne, b'at a essere sa sessione subra de 'Sa dialetologia in s'area francu-proventzale: chirca, formatzione, politicas linguisticas'.
+
+Su presidente de sa Regione Valle d'Aosta, Luciano Caveri, at a serrare su cunvegnu cun un'interventu intituladu 'Propostas pro una politica transfrontaliera in favore de su francu-proventzale'. [_bmr_]
+
+
+
+
+
+## Sa Chida de sa Sardigna in Helsinki
+
+At otentu fortuna manna sa Chida de sa Sardigna, s'initziativa fata, dae su 5 a su 9 de cabudanni,dae Sa Caisa (Tzentru Culturale Internatzionale ativadu in sa capitale finlandesa pro suportare s'isvilupu multiculturale de sa tzitade e s'interatzione intre sas diferentes comunidades presentes in su Paisu) in collaboratzione cun s'assotziu Cabuderra Bidda Nostra.
+
+S'eventu at riunidu manifestatziones de musica, ballos, limba e cultura: dae sos ballos in costumene de su grupu 'Sa Scabizzada' finas a sos seminarios, fatos dae Irene Farigu subra de sos nuraghes.
+
+Massimilianu Loi at mustradu comente fraigare sas cranistas sardas e Dinu Boero e Irene Farigu ant faeddadu de sa natura e de s'architetura regionale.
+
+Sa die riservada a sa limba, sos sardos ant faeddadu a sos finlandesos de sas carateristicas generales de su sardu e finas de sas diferentzias sub-regionales suas. Sa matessi die est istada proietada una pellicula sarda « Sa destinatzione » de Piero Sanna, ambientada in Barbagia.
+
+In fines, s'urtima die de sa manifestatzione, ant fatu festa manna cun sas musicas e sa coghina sardas. [_bmr_]
+
+
+
+
+## Sa Transdnièstria si cheret unida a sa Rùssia
+
+In su referendum de dominiga colada pro s'annessione de sa Trandniestria a sa Federatzione Russa b'at apidu unu 97,1 % de ei. Sos 500.000 abitantes, in majoria russos e ucrainos, ant cunfirmadu su disigiu de si nch'illargare dae sa Moldova. In su 1990, custu territoriu russofonu aiat proclamadu s'indipendentzia e a pustis de una gherra fata cun s'agiudu de s'esertzitu de Mosca, in su 1992 aiat logradu un'autonomia de facto. Su resurtadu referendariu pero non tenet valore perunu, ca sa comunidade internatzionale non reconnoschet s'esistentzia de custa Republica Sovietica. In prus sos istados otzidentales ghetant sas neghes a su guvernu de su presidente Smirnov de totu sos traficos illegales, mescamente de armas, chi sa mafia russa organizat in custu cantu de terra intre s'Ucraina e su riu Dniestr. Dae Mosca, imbetzes, faghent a ischire chi Unione Europea e Istados Unidos non podent ignorare custas votatziones. Sa Russia tenet 1200 sordados in Trandniestria pro sustennere su guvernu locale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S'Ispagna cùngiat sa tzentrale atòmica de Garona
+
+Ant a cungiare sa tzentrale nucleare de Garona, in sa provintzia de Burgos. Segundu su cuotidianu El Pais su Guvernu at detzididu de non rinnovare su permissu cando at a iscadire in su 2009, in s'ambitu de unu pranu nucleare chi previdet sa cungiadura programmada de totu sas tzentrales de s'istadu. Su Ministeriu de s'Industria pero at fatu a ischire chi non b'at nudda de definitivu e chi tocat a isetare unu raportu de su Cussigiu Nucleare. Su pranu guvernativu, semper a su chi narat El Pais, istabilit chi perunu impiantu funtzionet prus de 40 annos. Su Partidu Populare e su Forum Nucleare ant criticadu s'esecutivu pro sa detzisione de Garona. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Dinare pro sa limba irlandesa
+
+Éamon Ó Cuiv, Ministru de sos Afares comunitarios, rurales e gaeltacht, sas areas in ue s'irlandesu est sa prima limba, at annuntziadu chida colada sa detzisione de aprovare finantziamentos a sas istitutziones de livellu 3 dae unu fundu de 1 millione de euros pro predisponnere cursos de livellu 3 in irlandesu. Custos cursos sunt finalizados a produire laureados cun abilidades ispetzificas in irlandesu e ant a essere amministrados in collaboratzione cun su Dipartimentu de Educatzione e Sientzia e cun s'Autoridade pro s'Istrutzione Superiore. Custos finantziamentos los ant procurados ca b'at bisongiu de ismanniare su numeru de laureados cun abilidades in areas ispetzificas cunsiderende s'Àutu de sas Limbas Ufitziales 2003 e s'irlandesu comente limba ufitziale de sa UE. Ocannu s'autoridade de s'Istrutzione Superiore at presentadu una dimanda pro progetos relativos a s'espansione de cursos esistentes o a s'introdutzione de cursos noos in sas istitutziones de livellu 3. Su Ministru Ó Cuiv at decraradu: "Custu est unu passu agradessidu in sa creschida de laureados cun abilidades in irlandesu e at a agiuare s'Istadu a crompere sos obrigos suos pro su chi pertocat s'irlandesu comente limba ufitziale in sa UE." [_gmr_]
+
+
+
+
+## Ite cherent sas fèminas mussulmanas
+
+Su tzentru sondagios prus importante de sos Istados Unidos, Gallup, at pubblicadu sos resurtados de una chirca intitulada: What muslim want (ite cherent sas feminas mussulmanas). S'analisi, fata tramite 8 migia intervistas cun feminas chi istant in oto paisos a majoria mussulmana de s'Oriente Probianu, de s'Àfrica e de s'Àsia, teniat s'obietivu de contare cale sunt sas ambitziones de sas feminas mussulmanas. Dae sas rispostas essit a campu chi medas de sas intervistadas assotziant s'Otzidente a su cuntzetu de paridade intre sos sessos e chi desigiant mescamente de podere votare sena cunditzionamentos, traballare a foras dae domo e ghiare sa machina. Ma cussa casta de crotziada chi su mundu cristianu at incaminadu pro sos deretos de sas feminas non est bida bene e s'istereotipu de sa femina mustradu in sas pelliculas est cunsideradu pornograficu. Essit a pigiu chi su velu no est bidu comente un'ostaculu a s'isvilupu de sa femina e s'islam e sos balores religiosos e sotziales chi trasmitit sunt tennidos in cunsideru mannu. Chie pero truncat cun sa traditzione dae ue benit, belle mai agatat agiudu a s'internu de sas feminas de sa matessi comunidade. Diat tocare duncas de ghiare sa batalla abarrende in intro de sa sotziedade, critichende*la eja, ma chirchende in su matessi tempus de s'esponnere su prus pagu possibile a s'acusa de essere filotzidentale e inemigas de s'islam. Est su chi chircat de faghere su premiu nobel pro sa paghe iranianu Shirin Ebadi, avogadu, minetzada e controllada in patria in ue girat velada, cunforme a sa traditzione, chirchende de defendere sas feminas. [_fpn_]
+
+
+
+
+## Torra su DDT contra a sa malària
+
+Su vitzediretore generale de s'Organizatzione Mundiale de sa Salude pro HiV, Tbc e malaria, Annarfi Asamoah-Baah, at naradu chi ant a torrare a impreare su DDT pro nch'isperdere sa tzintzula anofele, torra presente in tzertos giassos, mescamente in Àfrica. A parrere de sos responsabiles de s'OMS non b'at perigulu pro sa gente si s'impreu est curretu, est a narrere limitadu a sas domos sena ghetadura massiva in sos campos. In su 1962 sa biologa americana Rachel Carson aiat publicadu su libru _Silent Spring_, Beranu Mudu, in ue naraiat chi su cumpostu chimicu noghet a s'ambiente e a sos omines; dae sos annos '70 istados meda ant cumintzadu a bi rinuntziare e in su 2004 su Tratadu pro sos Contaminantes Organicos Persistentes l'at proibidu francu una clausula chi nde permitit s'impreu in casu de maladias. Belle gasi paisos tropicales e subtopicales no ant mai sessadu de l'impitare. Su DDT, diclorodifeniltricloroetanu, sintetizadu dae Othmar Zeidler in su 1874, aiat fatu binchere in su 1948 su Premiu Nobel a su sientziadu isvitzeru Paul Hermann Muller, chi nd'aiat iscobertu sas propiedades insetitzidas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Bombas illegales israelianas in Lìbanu
+
+David Shearer, coordinadore umanitariu de sas Natziones Unidas, at decraradu chi si Israele non narat in ue at ghetadu sas bombas a budrone in Libanu b'at a cherrere meses e meses pro su traballu de bonifica. Custas bombas ant fertu gente cun una media de tres sa die, e su 90% l'ant isparadu a sa fine de s'urtima chida de gherra. De sas 350.000 sena esplodere sos omines de s'ONU nd'ant agatadu 17.000 ebbia. Dae cando su cunflitu est agabadu custas bombigheddas in colore de chinisu artas sa metade de unu bote de coca-cola ant fatu 15 mortos e 83 fertos. Dae Tiru su Tzentru de coordinamentu pro sas minas de su Libanu meridionale at acusadu a sos israelianos de lis aere dadu mapas de sos bombardamentos inutiles, giai chi non b'at coordinadas nen legenda. Custa situatzione est dannende s'economia libanesa ca sa presentzia de bombas in su sartu firmat s'atividade de sos massajos. S'istadu ebraicu finas a como s'est negadu de aere impreadu custas armas illegales. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Una bandera sola pro totu sos frisones
+
+Dae paritzos seculos sos frisones bivent in istados diferentes in sa costera de su Mare de su Nord intre Danimarca e Fiandras. Pro cussu no ant mai tentu una bandera a cumone pro totu sos frisones chi bivent in sa banda olandesa e in sa tedesca. Custu como at a cambiare ca su _Groep fan Auwerk_ interfrisone presentat oe sa prima bandera interfrisona a sa cummemoratzione annuale de sa batallia de Warns (1345). "Craru chi est una chistione dilica, narat su portaboghe de su _Groep_ Siwert Reinarda. In su 2004, in un'addobiu cun frisones de ogni giassu in s'isula de Helgoland, nos amus pregontadu pro ite non tenimus una bandera a cumone, e amus detzididu de nde disignare una." Su grupu _Auwerk_ at pedidu agiudu a su cussigiu frisone de s'araldica e at disignadu una bandera, chi rapresentat sos colores e sos simbolos de sos diferentes simbolos e banderas frisones. Su modellu sunt sas banderas iscandinavas. S'oro simboligiat sa terra saliosa cun culugrassu, trigu o coltza. B'at puru fogias de corcoriga de abba, a s'ispissu cunfundidas cun coros, simbolu de sa Frisia otzidentale. Su _Groep fan Auwerk_ presentat sa bandera a su Cussigiu Mannu Frisone e in s'ierru l'at a presentare in sa banda tedesca. Su _Groep_, chi s'annu coladu at produidu adesivos FRL pro sas machinas, at pedidu a sos politicos de permitere s'impreu de Frisone imbetzes de Olandesu in sa natzionalidade in sos documentos ufitziales de s'istadu olandesu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Incuinamentu in sas tzitades alpinas
+
+Est allarme incuinamentu puru in sas tzitades de s'arcu alpinu: in sos urtimos annos sos valores de ozonu e prueres fines (Pm10) sunt creschidos e sighint a creschere. Est su chi est essidu a pigiu in Aosta a sa presentada de sa chirca Transalp Air, fata totu paris dae sas agentzias ambientales de Val d'Aosta, de sos cantones isvitzeros de Vaud, Valais e Ginevra e de su Dipartimentu frantzesu de Ain, Savoie e Haute Savoie tramite 50 istatziones de rilevamentu. "Custu traballu de chirca, at cummentadu s'assessore a s'ambiente de sa Val d'Aosta Alberto Cerise, sutaliniat s'importantzia de una collaboratzione internatzionale in chistiones de incuinamentu chi non las podent afrontare petzi sas colletividades locales solas." In su 2005 in Ginevra su livellu de ozonu nch'at coladu de 10 bias su liminargiu de informatzione, est a narrere su limite chi coladu est perigulosou pro sa salude umana, Aosta imbetzes at fatu registrare sos prus livellos artos de prueres fines colende*****nche 56 bias sos limites pro die, in fatu b'est Losanna cun 19 bias. Signales positivos arribant imbetzes dae sas rilevatziones de su biossidu de azotu, chi in s'urtima decada at minimadu mescamente in sas tzitades, pro more de sa difusione de su catalizadore. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Campagna pro s'afortimentu de su gallesu
+
+Sa _Cymdeithas yr Iaith Gymraeg_ (Sotziedade pro sa limba gallesa) at presentadu sa prima petitzione sua in linia. Sa sotziedade pedit a su Guvernu gallesu de dare un'istatus prus mannu e unu defensore tzivicu a sa limba (simile a su Cummissariu de sa limba irlandesa) paris cun deretos fundamentales chi permitant a totus in Galles de imparare su gallesu, essere istruidos in gallesu e essere a tretu de impreare sa limba in totu sos aspetos de sa bida. Sa _Cymdeithas_ est collende numenes in pabiru dae carchi mese e los at a sighire a collire siat in pabiru siat in linia finas a sas primas dies de santandria cando b'at a aere un'atzione de sensibilizatzione in s'Assemblea Natzionale in Cardiff. Sa campagna at fatu unu passu a dae in antis importante in s'istade, cando Adam Price de su Plaid Cymru, Eleanor Burnham de su Partidu Liberaldemocraticu e Lisa Francis de su Partidu Cunservadore ant faeddadu in favore de un'afortimentu de sa legislatzione atuale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## VERSIONE IN PDF
+
+
+
+
+## Morta a balla fèmina sìmbolu de sa luta antitalebana
+
+Ant mortu a Safia Amajan, sa responsabile de sas chistiones feminiles in sa provintzia de Kandahar. L'ant isparada duos omines in moto cando fiat leende unu tassi pro andare a traballare. Aleem Siddique, portaboghe de sa missione assistentzia de s'ONU in Afganistan, at naradu chi sa vitima fiat in prima linia pro garantire sa paridade a sas feminas afganas. Amajan, ex professora, aparteniat a sa minoria isciita e teniat cuddu incarrigu dae su 2002; aiat denuntziadu sa situatzione feminile suta de su regimene talebanu e aiat pedidu, sena essere acuntentada, protetzione a su guvernu. Kandahar est sa tzitade dae ue fiat cumintzada s'ofensiva de sos Talebanos in su 1996. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Cumpromissu pro su gaèlicu iscotzesu in sas iscolas
+
+S'istrutzione in gaelicu at a abarrare optzionale in sa prus comunidade vitale de sos _Gaidhealtachd_ (zonas de limba gaelica) iscotzesos; l'at detzididu su comitadu pro s'istrutzione de su Cussigiu de sas Higlands. S'iscola de Sleat in s'isula de Skye at sa essere iscola in gaelicu ma cun un'unidade in inglesu. Unu grupu de babbos e de mamas at pedidu chi siat un'iscola totu in gaelicu: s'area est unu tzentru propulsivu pro s'atividade gaelica, cun su _College _natzionale iscotzesu _Sabhal Mor Ostaig_, e sa majoria de sos pitzinnos istruiduos in custu idioma. Sos promotores creent chi un'iscola totu in gaelicu potzat agiuare sas abilidades linguisticas de sos iscolanos e afortire sa limba in sa comunidade. Àteros membros de sa comunidade sunt contra ca pessant chi un'iscola gaelica potzat creare divisiones locales. Finas a como s'istrutzione in gaelicu est istada possibile pro more de su voluntariadu de babbos e mamas dispostos finas a faghere biagios longos pro nch'acumpangiare sos pitzinnos a iscola. Si aerent decraradu su de Sleat istitutu gaelicu imbetzes, como diat tocare a sos sustenidores de s'inglesu a nch'andare a iscolas foras de sa bidda, comente capitat in sos _Gaeltacht_ irlandesos e in Galles. Àtera una autoridade, _Comhairle nan Eilean Siar_, at rinuntziadu ocannu a decrarare duas iscolas dedicadas a su gaelicu pro s'opositzione locale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Partidu botswanesu in defensa de sos boscìmanos
+
+Su Partidu de su Cungressu de su Botswana, BPC, de opositzione, at cundennadu s'isfratu de sos Boscimanos dae sa _Central Kalahari Game Reserve_ chertu dae su guvernu. Su BCP at fatu como pagu tempus una missione investigativa in sa riserva e in sos campos de reinsediamentu pro consultare a sos Boscimanos in deretura. Kesitegile Gobotswang, capu de sa missione e presidente de su BCP, at decraradu chi sos Boscimanos non cherent assimilados e integrados a mala bogia in sa sotziedade dominante de su paisu. At fatu puru un'apellu a su guvernu pro reconnoschere chi sos Boscimanos sunt su populu indigenu de su Botswana. Segundu s'iscuadra in missione, su tramudu at tentu costos sotziales, economicos e culturales mannos a beru. Gobotswang at afirmadu chi s'impositzione de un'istile de bida nou a unu populu lu diat podere distruere e at sutaliniadu sa suferentzia de sos Boscimanos in sos campos a ue nche los ant mandados, logos in ue "s'abusu de bevandas arcolicas at giutu a un'aumentu de violentzia e in ue s'arriscat s'estintzione de sa limba issoro". Segundu sos imbiados in missione non b'at apidu una negotziatzione reale intre su guvernu e sos Boscimanos e sas proas collidas denegant sena duda sas decraratziones de _Ditshwanelo_, s'organizatzione locale pro sos deretos umanos, chi acusat sa campagna pro-Boscimanos de _Survival_ de aere fatu collassare sas tratativas. Su raportu narat chi _Survival_ est intervennida cando giai sos negotziados fiant fallidos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Cundennadu a 27 annos Krajisnik
+
+Su Tribunale penale pro sa ex Jugoslavia oe at cundennadu su serbu-bosniacu Momcilo Krajisnik a 27 annos de presone, ma l'at assoltu dae s'acusa de genotzidiu.
+
+Krajisnik fiat istadu acusadu de essere unu de sos organizadores de sa pulitzia etnica in sa gherra de Bosnia intre su 1992-1995.
+
+In sa sententzia leghida dae su giuighe Alphons Orie si decrarat chi Krajisnik est curpevole de persecutziones, mortes e deportatziones in sa gherra in Bosnia Herzegovina.
+
+Ma pro sa Camera Momcilo Krajisnik non at partetzipadu a su genotzidiu. Su procuradore aiat, imbetzes, dimandadu s'ergastolu, ca pro issu Krajisnik fiat curpevole siat de genotzidiu siat de aere organizadu cun Slobodan Milosevic e Ratko Mladic mortes e persecutziones meda durante sos atacos a tzitades e biddas bosniacos. [_sch_]
+
+__
+
+__
+
+__
+
+
+
+
+## Arrestados agentes russos in Geòrgia
+
+Sa politzia at arrestadu bator agentes de sos servitzios segretos militares russos paris cun deghe georgianos acusende*los de provocatziones antinatzionales. Su Ministru de s'Internu Vano Merabishvili at decraradu chi sos arrestados fiant collende informatziones subra de infrastruturas portuales e ferruviarias e de partidos de opositzione. In prus su presidente Mikhail Saakashvili at torradu a insediare in su Bacu de Kodori su guvernu filogeorgianu de s'Abkatzia disterradu dae su 1993 in Tblisi. Sa Russia e sos Abkazos, chi sunt indipendentes de facto dae sa Georgia dae su 1992, si sunt lamentados de ambas atziones. [_gmr_]
+
+
+
+
+## 26-09-06 Die Europea de sas Limbas
+
+In ocasione de sa die europea de sas Limbas cherta dae su Cussigiu de Europa e dae sa Cumissione europea, in Nugoro b'at apidu un'addoviu pro torrare a faeddare de sas minorias, de su multilinguismu e de sa diversidade comente balore pro s'unidade.
+
+A s'eventu, organizadu dae su Cunsortziu Universitariu de Nugoro e dae s'Universidade Autonoma de Bartzellona in sos locales de su Litzeu Linguisticu Maria Immacolata de Nugoro, sunt intervennidos Aureli Argemi e Maria Areny dae su Ciemen de Bartzellona, Carli Pup de Radio Onde Furlane dae Friuli, e Diegu Corraine dae sa Sardigna, chi at fatu de organizadore e de moderadore in beste de diretore de su master de tradutzione fatu cun sas Universidades catalana e nugoresa.
+
+Aureli Argemi at postu in craru s'importantzia de sa diversidade comente balore generale chi podet ponnere in su matessi livellu totu sos populos de Europa e de su mundu: totus diferentes, duncas totus uguales in sa matessi cunditzione.
+
+Maria Areny at faeddadu de s'aspetu prus mediterraneu de sa chistione. Su Mare Nostrum, comente su restu de su continente europeu, presentat diversidades chi galu istentant a essere reconnotas e balorizadas, mescamente in s'Africa de su nord.
+
+Carli Pup at batidu s'esperientzia radiofonica de su Friuli. Sos medias podent dare a beru un'agiudu mannu a sa causa de sas minorias pro more de sa difusione e a sa popularidade de trasnissiones chi dant prus importu a sa limba, mescamente si sunt fatas in limba.
+
+Diegu Corraine at faeddadu de sa situatzione in Sardigna e de s'importantzia de custa die de cunfrontu pro cunprendere ite tocat a faghere galu pro essere prus presentes in Europa.
+
+Interessante meda est istadu peri s'interventu de sas autoridades e mescamente de su rapresentate de sas politicas iscolasticas de s'Assessoradu de sa Cultura e Istrutzione de sa Regione sarda Bachis Porru, chi at repitidu sos intentos oramai craros de sa politica lnguistica regionale: afortire sa limba in onni ambitu, aministrativu e iscolasticu.
+
+
+
+
+## Una fèmina presidente de s'Athletic Bilbao
+
+Ana Urkijo est sa prima femina presidente de s'iscuadra de fubalu de s'Athletic Bilbao, a pustis de sas dimissiones de Fernando Lamikiz. Custa abogada bilbaina est figia de Rufino Urkijo, vitzepresidente intre su sos annos '70 e '80, e est istada puru sa prima femina a faghere parte de su diretivu de sa sotziedade basca in su 1990, deghe annos a pustis de su cambiu de sa norma chi proibiat a sas feminas de essere sotzias e lis permitiat de essere abbonadas ebbia. Tenet sa tessera de s'Athletic dae su 1969, cando at cumintzadu a andare a s'istadiu San Mames cun su babbu. Sa neopresidente tenet unu compitu difitzile ca sa situatzione de sos biancos-rujos est grave: in sos urtimos duos campionados sos Leones, gasi lis narant, sunt semper in una positzione de classifica bassa, s'iscuadra giogat male e b'at apidu bator allenadores diferentes. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa Rùssia minetzat sa Shell pro dannos ambientales
+
+Su capu de su servitziu de controllu ambientale russu Oleg Mitvol, at decraradu chi sas autoridades de s'istadu cherent cumintzare un'atzione giuditziaria contra a s'industria petrolifera angloolandesa Shell, pro aere cajonadu dannos ecologicos a s'isula de Sakhalin. "Cherimus un'inchesta pro ogni arbore distrutu e pro ogni frumene incuinadu", at naradu Mitvol, "gasi s'impresa at a firmare s'atividade sua barbara". "Sos traballos in s'oleodotu non podent sighire. Su progetu cheret firmadu." at agiuntu in fines. S'isula possedit una riserva de petroliu de 45 milliardos de bariles. Su Sakhalin 2 est unu progetu mannu de 15,8 milliardos de sa Shell, chi nde tenet su 55%, de sa Mitsui, cun su 25% e de sa Mitsubishi cun su 20%, pro fraigare su prus impiantu petroliferu mannu de su mundu, capassu de produire finas a 9,6 tonnelladas de combustibile a s'annu, diretu mescamente a su mercadu asiaticu. Sa multinatzionale si difendet e narat chi non tenet nudda de cuare. Unos cantos analistas pessant chi s'operatzione siat totu un'iscusa de sa Russia pro torrare a negotziare sos cuntratos petroliferos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Unicef: Raportu nou "Progress for Children"
+
+Dae su 1990 a oe prus de 1,2 milliardos de pessones ant tentu sa possibilidade de godire de unu de sos benes prus importantes: s'abba. Gasi narat su raportu UNICEF _"Progress for Children" (PFC)_, dedicadu a s'argumentu de s'abba e de sos servitzios igienicu-sanitarios.
+
+Su raportu leat in cunsideru sos progressos fatos pro su chi pertocat su de sete de sos _"Obietivos de Isvilupu de su Millenniu"_ chi previdet de ismesare intro de su 2015 sa pertzentuale de pessones privas de s'atzessu sostenibile a s'abba potabile e a sos servitzios igienicu-sanitarios minimos.
+
+Dae su 1990 a su 2004 s'atzessu a s'abba potabile est creschidu, a livellu mundiale, dae su 78 a s'83%. In America Latina e Caraibos e in s'Asia meridionale s'obietivu leadu pro s'abba potabile at a essere realizadu cun belle 10 annos de antitzipu.[_zls_]
+
+
+
+
+## Su galitzianu in sas universidades istràngias
+
+Sa Segreteria Generale de Politica Linguistica at rinnovadu sas cunventziones cun sas universidades de Bartzellona, Deusto, Complutense de Madrid, Paisu Bascu e Salamanca, in Ispagna, Bahia (Brasile), Algarve, Lisbona e Minho (Portugallu), Sorbona (Parigi), Padua (Italia), Heildeberg e Tubinga (Germania), Birmingham, Oxford, Stirling e Bangor (Regnu Unidu) e Varsavia (Polonia). In custos urtimos duos casos sunt cunventziones noas. Sos acordos ant a permitere de dare continuidade a s'insegnamentu de sa limba e de sa cultura galitziana in sos pranos de istudiu de custas universidades e de organizare atividades de promotzione, chirca e difusione de s'idioma tramite cunferentzias, seminarios, cungressos o mesas tundas. In prus, sas universidades s'impignant a dare a sos professores letores un'ufitziu e s'impreu de sas installatziones a disponimentu de sos professores residentes. Su Tzentru de Istudios Galitzianu, organismu fundadu in su 1994 dae sa _Consellaria de Educacion e Ordenacion Universitaria _de sa _Xunta_ galitziana e dae s'Universidade Nova de Lisbona, at a essere su puntu de riferimentu de totu sas atividades in sas diferentes universidades. [_gmr_]
+
+
+
+
+
+## Creschet su nùmeru de iscolas in limba brètona
+
+_Ofis ar Brezhoneg_, s'Ufitziu de sa Limba Bretona, comunicat una creschida de su 6,5% pro s'annu iscolasticu nou in su numeru de iscolas bilingue e de immersione, ma sa tendentzia atuale no at a permitere de crompere a s'obietivu de su Guvernu Regionale de 20.000 istudiantes pro su 2010. Sas istruturas noas sunt chimbe cun su modellu publicu bilingue _Diw Yezh_, in Briec, Daoulas, Queven e Landerneau, tres cun su modellu catolicu bilingue _Dihun_ in Melrand, Plouarzel, Plouvron e duas cun su modellu de immersione _Diwan_ in Chapelle Neuve e Louannnec. Como b'at un'istrutzione bilingue in 157 istitutos de 114 biddas, s'8% de sas comunas de sa regione. Totu sas iscolas sunt in sa banda otzidentale. Sos iscolanos cun un'istrutzione bilingue o de immersione ocannu sunt 11.090, cando chi s'annu coladu fiant 10.407. Pro arribbare a sa cuota de 20.000 intro de bator annos bi diat cherrere una creschida annuale de su 15%. Sos pitzinnos chi frecuentant cursos in limba bretona sunt su 2% de totu sa populatzione iscolastica de Bretagna. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Arriscu ambientale in Astùrias
+
+Treighi grupos ecologistas ant pedidu a su Ministeriu de s'Ambiente de non ponnere mente a sa proposta de s'Esecutivu asturianu de artziare sos deretos de emissione de CO2 de sas impresas regionales prus mannas in su pranu disignadu dae su Guvernu tzentrale pro crompere s'acordu de Kyoto, ca, a parrere de custas entidades, custas impresas nche colant giai sa cuota assignada. In prus sunt pessamentados pro sas atziones prevididas pro s'isvilupu industriale de sas Asturias in ue b'at tzentrales de gas, un'inchinisadore, un regassificadore e un tzementifitziu. Sos assotzios firmatarios de sa dimanda ant asseguradu chi in sos urtimos bindighi annos sas emissiones de gas de efetu serra sunt creschidas in sas Asturias de su 32% cando chi deviant creschere de su 15% ebbia. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Istatutu Aragonesu: leges noas pro sas limbas minoritàrias
+
+Su presidente de su Guvernu aragonesu e segretariu generale de su PSOE aragonesu, Marcellino Iglesias, at asseguradu oe s'aprovatzione de una normativa autonomistica subra de sas limbas minoritarias de sa comunidade, in su segundu e urtimu turnu de interventu in su Cungressu de sos Deputados, in ue est prevista s'aprovatzione de sa lege de riforma de s'Istatutu de Autonomia.
+
+Marcellino Iglesias at amintidu chi s'Istatutu aprovadu in s'82 fiat "limitadu meda" e, difatis, aiat impostu sa "bia lenta" in su caminu pro s'autonomia. [_zls_]
+
+
+
+
+## Epidemia misteriosa in Pànama
+
+Un'epidemia at fatu a su mancu ses mortos in Panama in sas urtimas chimbe dies. Àteras ses pessones sunt ricoveradas in isolamentu pro custa sindrome acuta agressiva. Sos sintomos sunt calentura, diarrea, dolore de conca e debilesa, chi in una chida cajonant insufitzientzia renale e complicatziones neurologicas chi giughent a sa paralisi de sa cara e de sas estremidades. Su Ministeriu de sa Salude at pedidu agiudu a su _CDC_, su Tzentru Controllu e Preventzione Maladias de sos Istados Unidos imbiende*li mustras de sos mortos. Sas vitimas teniant prus de 60 annos e sufriant de problemas renales e de ipertensione. Sas zonas interessadas sunt s'area metropolitana, Panama ovest, San Miguelito e sa provintzia de Cocle. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Naschet Sardegna Radio
+
+S'idea naschet cun sa boluntade de cunsentire a sos Sardos, mescamente a cuddos emigrados, de tennere a disponimentu cun fatzilidade su patrimoniu musicale de sa terra nostra e de permitere a istudiados e curiosos de s'acurtziare a sa musica sarda cun discansu e comodidade.
+
+In pratica un'archiviu dinamicu e semper in creschida chi cun programas tematicos agiuat chie si siat a cumprendere su mundu meravigiosu e istremenadu de sa musica sarda.
+
+Luego su situ at essere cunsultabile peri in sardu, cosa chi at a dare prus visibilidade a sa limba.[_zls_]
+
+
+
+
+## Noas bonas pro sos bascos frantzesos
+
+At a essere normalizada sa cooperatzione intre Iparralde e Euskadi. Dae nadale de ocannu su guvernu de Euskadi e s'Ufitziu de sa limba basca de Iparralde, OPLB, ant a cumintzare unu protocollu cumpletu de cooperatzione pro su bascu. S'obietivu est de definire una collaboratzione interlacanas intre bascofonos chi istant in duos istados diferentes, e mescamente de agiuare s'isfortzu de sos de Iparralde. Su prefetu de sos Pireneos Atlanticos at partetzipadu a s'addobiu preparatoriu de Donostia su 13 coladu. Est istadu su primu cuntatu intre s'autoridade regionale frantzesa e su Guvernu autonomu bascu. S'OPLB tenet autonomia legale e finantziaria dae nadale de 2004; su presidente Max Brisson aiat annuntziadu in s'atongiu de su 2005 unu pranu de recunchista pro sa limba. S'obietivu de sa collaboratzione est de fomentare s'impreu de s'_euskara_ a pustis de annos de declinu causados dae sa politica frantzesa de israighinadura. Su diretore de s'Ufitziu Jean-Claude Iriart sutaliniat chi su 25% ebbia de sa populatzione faeddat su bascu. Imbetzes in sa banda ispagnola est coufitziale paris cun su castiglianu. In 25 annos est istadu recuperadu s'impreu de s'_euskara_ in sa bida publica, mescamente in sas iscolas, in ue b'at tres modellos de insegnamentu. In logos in ue sa limba si nche fiat isperdende, che a sa provintzia de Àlava, como si podet intendere, in sa capitale Gasteiz, su bascu faeddadu dae pitzocos chi sos babbos e sa mamas faeddant petzi s'ispagnolu. Custu non capitat in Bayona, mancari apant proadu a cambiare sa situatzione assotzios linguisticos agiuados dae su Guvernu de Euskadi. Sas cosas pero parent megioradas dae su 1999, cando su Cussigiu de sos Pireneos Atlanticos at detzididu de sustennere siat s'otzitanu siat su bascu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa limba sarda in sa famìlia e in sa sotziedade | Sa Lege 482/99 e sa Limba sarda
+
+RELATORES
+
+Tina LOI
+SÌNDIGU DE SEUI
+
+Piero CARTA
+PRESIDENTE DE SA PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA
+
+Giorgio MURINO
+ASSESSORE DE SA CULTURA DE SA PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA
+
+Diegu CORRAINE
+COORDINADORE de S'UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA
+
+Organizatzione: PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA, COMUNA DE SEUI
+
+UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA
+
+
+
+
+## Legendariu de Santas Virgines... / Roma 1627
+
+S'AUTORE, S'ÒPERA, SA LIMBA,
+SOS TEMPOS, SOS LOGOS
+
+RELATORES
+
+Heinz Jurgen WOLF
+PROFESSORE EMÈRITU DE S'UNIVERSIDADE DE BONN
+
+Pascale ZUCCA
+ISTUDIOSU DE LIMBA LITERATURA SARDA
+
+Pietro MUGGIANU
+DIRETORE DE S'ISTITUTU DE ISTÙDIOS RELIGIOSOS de NÙGORO
+
+Diegu CORRAINE
+COORDINADORE de S'UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA
+
+Giorgio MURINO
+ASSESSORE DE SA CULTURA DE SA PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA
+
+Organizatzione: PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA, COMUNA DE TRIEI
+
+
+
+
+## S'Irlanda càmbiat sa denominatzione geogràfica
+
+Sa sotziedade editoriale dublinesa Folens nch'at a dogare dae ghennargiu sa denominatzione Ìsulas Britannicas dae sos atlantes. Su babbu de un'istudiante si fiat lamentadu cun su ministru de s'educatzione Mary Hanafin narende chi s'Irlanda est indipendente dae su 1922 e duncas non faghet prus parte de su Regnu Unidu; pro cussu sa Republica non tenet perunu ligamene cun su mundu britannicu. Su ministru l'aiat cussigiadu de nde faeddare cun su professore de geografia. E propiu unu professore at postu su problema a su diretore generale de sa Folens John O'Connor. Dae s'annu chi benit, duncas, in sos atlantes irlandesos s'Irlanda no at a essere prus un'isula britannica; in sos testos publicados dae sa matessi editoriale in su Regnu Unidu imbetzes, sas Ìsulas Britannicas ant a sighire a esistere. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Iscoberta archeològica in Mèssicu
+
+Sos archeologos messicanos ant iscobertu un'artare e un'iscultura monumentale aztecos in Tzitade se su Messicu, in sa zona in ue bi fiat su tzentru de sa capitale indigena Tenochtitlan, durante sos traballos de ammodernamentu in su Museu de su _Templo Mayor_. S'artare est de su tempus de s'imperadore Moctezuma I (1440-1469) e in sa base giughet duos frisos chi rapresentant su deus de sa proja Tlaloc e una deidade de sa massaria. In terra b'aiat ofertas: conchigios, crogas e resugios de copale. S'iscultura, dedicada semper a Tlaloc, de pedra rosa de sos Andes, est larga 3 metros e mesu, in artu est decorada e in bassu b'at unu tretu cofudu, forsis pro bi ponnere sas ofertas. Sa datatzione diat devere essere 1505-1521. Sos istudiosos ant definidu s'iscoberta "sena pretzedentes". [_gmr_]
+
+
+
+
+## eja 3 2010
+
+versione pdf
+
+
+
+
+## Anna Politkovskaja ochìida in Mosca
+
+Eris, in Mosca est istada ochiida Anna Politkovskaya, giornalista russa chi durante sa gherra in Tzetzenia aiat denuntziadu sos abusos de sas trupas federales. L'ant morta a corfos de pistola in s'intrada de su palatzu in ue istaiat, in su tzentru de sa capitale russa.
+
+Sa Politkovskaya fiat naschida in New York in su 1958 dae funtzionarios sovieticos chi traballaiant in s'Onu.
+
+Como traballaiat pro su giornale Novaya Gazeta, critichende sa politica de su guvernu Putin.
+
+At iscritu medas libros. In mesu de custos, unu de sos prus connotos, bortadu in italianu, est "Cecenia. Il disonore russo", chi nois amus presentadu in sas paginas de TN:
+
+
+
+
+## Petròliu serbu in su Danùbiu
+
+Sas autoridades serbas ant ammitidu chi b'at apidu una fua de una cantidade indeterminada de petroliu serbu in su Danubiu dae unu depositu de sa sotziedade petrolifera serba Nis de Prahovo a sudest de Belgradu. L'at fatu a ischire sa radiu B92 chi at tzidadu sa decraratzione de su diretore de sas Abbas serbas Nikola Marjanovic, chi at naradu chi sa magra de petroliu est longa 300 metros e larga 50. Segundu s'agentzia Fonet sos datos los at cunfirmados finas su Ministeriu de sa Massaria, abbas e litos. Sas autoridades bulgaras ant faeddadu de una magra de produtos petroliferos longa una sessantina de chilometros e larga unos 300 metros chi dae s'ala serba falaiat a chirru de s'ala rumenu-bulgara de su Danubiu. Su Ministeriu rumenu de s'Ambiente at acusadu sa Serbia de aere cajonadu custu intzidente e at criticadu a Belgradu ca no at informadu sos istados probianos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Catalugna-Euskadi 2-2
+
+Pasqual Maragall e Juan Jose Ibarretxe, presidentes de Catalugna e Paisu Bascu, ant pedidu s'ufitzialidade pro sas seletziones isportivas de sas natziones issoro in s'intervallu de sa partida giogada eris in su Nou Camp, presentes 56.354 ispetadores. Maragall at naradu chi "giai chi s'istatutu narat chi sa Catalugna est una natzione, devimus tennere una seletzione natzionale". Sos duos politicos isperant de bidere una die custa partida in una cumpetitzione internatzionale, comente podet essere unu mundiale. Sos giogadores de ambas iscuadras ant espressadu cun manifestos su disigiu pro su reconnoschimentu de sas seletziones. Cun sos billetes sunt istadas regaladas mallieddas tzelebrativas de s'eventu, de sa prataforma "Pro su deretu de detzidere". Sa partida est finida 2-2 cun gol de Aduritz e Llorente pro sos bascos e de Verdu e Luque pro sos catalanos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## P&R;] «in pessone» NON "de pessone"
+
+Si narat «in pessone» NO "de pessone", es.: A sa riunione, su presidente s'est presentadu in pessone.
+
+
+
+
+## P&R;] «famìlia» NON "famìglia, famìllia"
+
+EI: "**familia**"
+
+NONO: "fa_miglia, famillia_"
+
+Resone: benit dae s'isp._ familia_.
+
+In documentos sardos antigos, dae su lat. FAMILIA, tenimus_ famigia_,_ famiia_, ma oramai non sunt proponibiles.
+
+
+
+
+## P&R;] «elencu» NO "elenco"
+
+EI:** elencu** (es.:_** elencu telefonicu**_)
+
+NONO:_ elenco_
+
+Resone:** elencu** est s'addatamentu normale dae ITA_ elenco_, chi benit dae su lat. med. ELÈNCHUS, dae su gr. ÈLEGCHOS, dae ELÈGCHO,_ esamino_.
+
+A dassare "_elenco_" est sinnale de passividade linguistica a cunfrontu de s'italianu. S'addatamentu, in sardu, cun sa -**u** finale, in custu e in ateros casos (finas si si tratat de cultismos reghentes),_ est giustificadu dae sa -**u** finale latina originaria_. Si nono, totu sos cultismos modellados in s'italianu, diant devere agabare semper cun sa -**o**, cosa chi andat male.
+
+
+
+
+## P&R;] «ministèriu» NON "ministeru"
+
+EI:** ministeriu**,** ministeriale**
+
+NONO:_ ministeru_
+
+Resone: sunt cultismos influentziados dae isp._ ministerio_,_ misterio_, etc., chi benint dae lat._ MINISTERIUM, MISTERIUM_
+
+
+
+
+## P&R;] «artesanu, artesania» NO "artigianu, artigianadu"
+
+EI:** artesanu**,** artesania** = italianu_ artigiano_,_ artigianato_
+
+_
+_
+
+NONO: _artigianu_,_ artigianadu_
+
+_
+_
+
+Resone: benit dae isp._ artesano_ (chi benit dae ita._ artigiano_) e_ artesania_.
+
+
+
+
+## Greenpeace: Ambiente e tecnologias noas no andant de acordu
+
+S'assotziu ambientalista Greenpeace at publucadu custas dies un'istudiu importante cunfirmende chi in tzertos elaboradores difundidos meda in Europa sunt presentes sustantzias incuinantes de primu livellu.
+
+S'istudiu si cramat "Toxic Chemicals in Computers Exposed" e at leadu in cunsideru sos modellos de Acer Aspire 5670, Apple MacBook Pro, Dell Latitude D810, s'HP Pavilion dv4000 e su Sony Vaio VGN-FJ.
+
+Sos prus incuinantes pero resurtant sos Apple e sos HP, in prus, b'at de ponnere in craru un'ateru problema: sas iscorias. Difatis, s'incuinamentu no abarrat petzi in Europa, sas iscorias a dolu mannu sunt imbiadas a totu sos continentes de su mundu, e mescamente a sos istados sutasvilupados chi las manigiant in manera isballada.
+
+A custu propositu pero, sas ditas prus importantes comente sa Apple ant dadu sa disponibilidade issoro pro gherrare contra a custu problema. [_zls_]
+
+
+
+
+## VII Congreso Latinoamericano de Educación Intercultural Bilingüe
+
+Sas limbas de sos populos indigenos in su prus de su mundu sunt arrischende de morrere pro su minomongiu de faeddadores e de su protzessu de urbanizatzione, in America Latina e Africa. Custu est su chi est istadu naradu in sa de tres dies de su "Congressu Latinoamericanu de Educatzione Interculturale Bilingue" ospitadu in Bolivia cun sa presentzia de 600 delegados.
+
+Sos istudiosos ant postu in craru chi 6000 sunt sas limbas originarias e chi sa metade de custas at a morrere dae inoghe a chentu annos.
+
+Pro ponnere mediu a custa situatzione est istadu propostu de abivare custas limbas, mascamente cussas prus pagu faeddadas, dende∙lis su logu chi meritant in su mundu de oe, in internet pro narrere.
+
+Onni limba cando morit est difitzile a la torrare a bida, custa est sa sustantzia de s'addoviu. Sa Bolivia tenet unu patrimoniu linguisticu de 36 limbas pro ateretantos populos indigenos chi sunt in perigulu, e est mustrende una sensibilidade particulare a custas tematicas.[_zls_]
+
+
+
+
+
+## Euskadi: sos funtzionàrios de s'Istadu devent faeddare euskera
+
+Sos partidos chi sustenent su Guvernu bascu, ant presentadu una proposta in su Parlamentu regionale ue pedint a su Guvernu de Ispagna chi leet sos provedimentos netzessarios pro chi sos funtzionarios de Istadu chi traballant in Euskadi siant a tretu de faeddare e iscriere a sos tzitadinos in euskera gasi comente in ispagnolu.
+
+Sos politicos bascos ant peri pedidu chi sos simbulos de Istadu amustrent s'esistentzia de prus idiomas ufitziales (numene de Istadu, francubullos, documentos de identidade, pasaportos, etc.) e pedint su rispetu pro sos deretos linguisticos de sos tzitadinos bascos e de sas leges de normalizatzione. [_zls_]
+
+
+
+
+## Decraratzione internatzionale de agiudu a su protzessu bascu
+
+Ses personalidades internatzionales ant firmadu unu documentu, presentadu eris in Lisbona, in ue animant sas duas partes in cunflitu, sa basca e s'ispagnola, a sighire in su protzessu de paghe. Sos ses sunt sos ex presidentes de sas republicas italiana e portughesa Francesco Cossiga e Mario Soares, su premiu Nobel pro sa paghe argentinu Perez Esquivel, su fundadore de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica messicanu Cuauhtemoc Cardenas, su segretariu de sa coalitzione de guvernu sudafricana Kgalema Motlanthe e su natzionalista nordirlandesu Gerry Adams. Sos firmatarios pedint chi siant istangiadas sas fertas de su cunflitu cun su balsamu de sa responsabilidade politica, finas a nd'irraighinare causas e efetos e cunsiderant su dialogu comente s'unica aina pro risorvere sos problemas politicos. Sutaliniant tres aspetos importantes de su cuntestu nou in su Paisu Bascu: s'abertura de una bia de comunicatzione intre Guvernu ispagnolu e ETA; sa boluntade de Zapatero de rispetare sa detsisione de su populu bascu; sos primos passos fatos dae sas fortzas sotziales e politicas in Euskal Herria. In fines sos autores de sa decraratzione si ponent a disponimentu pro dare totu s'agiudu possibile a sas initziativas democraticas pro lograre sa paghe. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su whisky iscotzesu como est bilìngue
+
+Su presidente de su Partidu Natzionalista Iscotzesu Ian Hudghton est tzelebrende unu votu in su parlamentu europeu de eris chi at a permitere su reconnoschimentu de _uisge beatha Albannach_, whisky iscotzesu in gaelicu, in sa legislatzione europea. Sa votatzione pertocaiat s'etichetatura de tzertos arcolicos, e tutelat su _Scotch_ dae imitatziones; su votu allargat custa tutela a sa denominatzione puru, ponende su whisky iscotzesu in sa matessi situatzione de s'irlandesu. Hughtdon at cumentadu: "Podimus brindare dae Brussellas a Benbecula pro tzelebrare custa vitoria simbolica in su parlamentu europeu. Unas cantas marcas de whisky tenent giai s'eticheta in gaelicu e como b'est finas sa tutela legale pro sas paraulas _uisge beatha Albannach_, comente capitat in Irlanda. Como podimus gosare de sa bevanda natzionale iscotzesa paris cun sa limba natzionale iscotzesa." [_gmr_]
+
+
+
+
+## Mau Mau contra a su Regnu Unidu
+
+In sos annos '50 sos colonos britannicos aiant espropriadu sa terra de sos indigenos. Intre sos prus dannados dae custas operatziones sos Kikuvu, chi aiant fundadu su movimentu natzionalista de sos Mau Mau, chi nde faghiat parte finas su chi a pustis est istadu presidente de su Kenya, Jomo Kenyatta. Sa rebellia, cumintzada in su '52, est finida in su 1959. Acusados de terrorismu pro s'eliminatzione de deghinas de familias britannicas e de 2.000 africanos cunsiderados collaboratzionistas, sos Mau Mau sunt istados a pustis vitimas de sa repressione. In deghe annos de gherra sos mortos sunt istados: 32 biancos, 200 sordados e politziotos e 11.000 kenianos. Como una deghina de ex Mau Mau at acusadu su guvernu de su Regnu Unidu de torturas chi lis ant cajonadu lesiones permanentes. Sos abogados cherent mutire a testimongia a Caroline Elkins, chircadora universitaria americana e autora de su libru _Imperial reckoning: the untold story of Britain's gulag in Kenya_, in ue narat chi 100.000 kenianos sunt mortos in sos campos de cuntzentramentu pro sas torturas. Martyn Day, abogadu inglesu de sos ex gherrilleris, at a presentare su casu in sa Corte Arta de Londra su 20 de santugaine, anniversariu de s'arrestu de Keniatta. S'abogadu kenianu Paul Muite narat chi non sunt pedende petzi un'indennizu, ma cherent chi Londra amitat sas faltas suas. Charley Williams, portaboghe de s'ambasciada britannica in Kenya at decraradu chi cun s'indipendentzia su guvernu kenyanu at ereditadu totu sas responsabilidades de su guvernu coloniale. Si su ricursu at a finire in tribunale b'at a aere polemicas in Kenya ca sos Mau Mau aiant mortu prus kenyanos chi non europeos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## L] «Limbas minoritàrias e unidade europea»
+
+A 25 annos dae s'aprovatzione de sa risolutzione subra sa Carta de sas limbas e culturas regionales e una Carta de sos deretos de sas minorias etnicas dae parte su Parlamentu europeu, a parrer de su presidente de su Cussigiu regionale Alessandro Tesini, b'at bisongiu de una ricontestualizatzione de cussu atu fundamentale chi at dadu una moida e est istadu unu puntu de riferimentu pro s'integratzione e s'unidade europea.
+
+Gasi, cun custas paraulas est incumintzadu s'addoviu in sa sala Tiziano Tessitori in sa sede cunsiliare pro sa presentada de su libru "Limbas minoritarias e unidade europea. Sa Carta de Strasburgu de su 1981" de Marco Stolfo, editu dae Franco Angeli, chi est de importu mannu pro aviare sas initziativas chi su Cussigiu regionale, paris cun s'Universidade de Udine, Cirf e Tzentru internatzionale pro su plurilinguismu, at promovidu pro tzelebrare custu eventu: in prus de sa presentada unu cunvegnu e una mustra subra sa chi est connota comente sa risolutzione Arfe, dae su numene de s'eurodeputadu sotzialista italianu chi at fatu de relatore a custos provedimentos de importu mannu.
+
+Su libru est un'istudiu chi servit a cumprendere su raportu intre tutela de sas limbas minoritarias e integratzione europea. Leende in cunsideru su significadu de paraulas comente "minoria", "minoria etnica", "minoria linguistica", "limba minoritaria", e "tutela de sos deretos" sunt amustradas sas situatziones diferentes in onni istadu de s'Europa.[_zls_]
+
+
+
+
+## Nobel pro sa literatura a su turcu O. Pamuk
+
+Eris in Istocolma, s'iscritore turcu Orhan Pamuk at otentu su Premiu Nobel pro sa literatura. Pamuk, naschidu in su 1952, est connotu in Italia pro sas tradutziones de sas operas suas publicadas dae Einaudi: La nuova vita, Il mio nome e Rosso, Neve e, urtimamente, Istanbul. Pamuk est connotu meda in totu su mundu finas ca, publicamente, at denuntziadu sas responsabilidades turcas in s'isterminiu de sos Armenos, in sos annos '20, e de sos Kurdos. [red]
+
+
+
+
+## Sa Galìtzia a sa cunchista de su Liet-Lavlut
+
+
+
+
+## Sa violèntzia contra a sas fèminas
+
+«Sa eliminatzione de sa violentzia contra a sas feminas est una de sas isfidas prus importantes de su tempus nostru». Lu narat su segretariu generale de s'Onu Kofi Annan in su raportu subra de sa violentzia contra a sas feminas chi est istadu presentadu su 9 de santugaine in sa sede de sa Natziones Unidas in New York.
+Su raportu de s'Onu at istudiadu totu sas formas de violentzia contra a sas feminas, violentzias fisicas, psicologicas, economicas, peroo finas sas mutilatziones genitales, sas violentzias sessuales in sos cunflitos militares, su traficu de feminas e su de mantennere sas feeminas a iscraas.
+S'iscenariu chi essit a campu dae su raportu de s'Onu est ispramosu. Sos datos de sa chirca ant cunfirmadu chi sa violentzia contra a sas feminas est unu fenomenu difusu in totu su mundu, cumplessu, chi creschet in totue e chi si mustrat in formas noas. Sa media carculada dae su raportu est chi in totu su mundu una femina onni tres est maletratada dae su cumpagnu.
+Su raportu, de 139 paginas, mustrat chi in paisos comente s'Australia, su Canada, Israele, Sudafrica e Istados Unidos, sa majoria de sas mortes violentas de feminas (intre su 40 e su 70 pro chentu) est istada fata dae su cumpagnu. S'omitzidiu de sas feminas est semper diferente dae cussos de sos omines e medas bias est acumpannadu da violentzia sessuale. In Messicu e in Guatemala onni annu chentinas de feminas sunt istadas furadas, violentadas e ochiidas.
+Sa violentzia sessuale est finas un'arma de gherra: in su genotzidiu in Rwanda in su 1994 sunt istadas violentadas dae 250.000 a 500.000 feminas. In sa gherra in Bosnia in sos annos Noranta an patidu violelezia sessuale dae 20.000 a 50.000 feminas.
+Su preju chi si pagat pro sa violentzia contra a sas feminas est artu meda, finas in s'arretramentu sotziale e culturale. Lu amentat su Segretariu Generale in su raportu: «Finas a cando b'at a essere in su mundu violentzia contra a sas feminas non podimus narrere de tennere paridade a beru intre sos gees, isviluppu e paghe». [csc]
+
+Pro nd'ischire de prus e pro iscarrigare totu su raportu de s'Onu:
+
+
+
+
+## ABBA
+
+Abba, in sardu, non semper tenet su sinnificadu lessicale de elementu licuidu chi falat dae sas nues e est presente in mares, rios, istainos e lagos.
+Si una frutora est de abba bona, cheret narrere chi est de sabore ischisitu, lichitu.
+Si si tratat de pessone, sa locutzione essere de abba bona o de abba mala, significat chi cussa pessone tenet caratere bonu, est de indole bona o est agreste, paret una bespe terrangia.
+Una pessone podet finas essere in abbas bonas o malas; sa locutzione inoghe ponet in risaltu s'umore de sa pessone, podimus finas narrere chi est de bona o de mala mutria.
+Sa locutzione, forsis prus impreada in sa forma negativa: no essere in abbas bonas dat inditos subra de sa situatzione economica de una pessone o de una familia, e inditat chi no est floridu de dinare, e si non tenet abba in broca est in sa miseria.
+Si faeddamus de sa salude de una pessone, narrere chi su malaidu no est in abbas bonas significat chi est istentende a sanare.
+Leare abbas dae unu, est a leare informatzione.
+Ùmprere s'abba cun su chilivru, est a faghere unu traballu de badas o cun ainas inadatas, su matessi che pistare abba in pistone.
+Si unu est disisperadu e no ischit ite isseberare, est a s'abba leada.
+Si unu est macu est chi at bufadu abba de sa billellera.
+E si un'amigu durgalesu cheret mustrare sa bellesa de una femina nos at a narrere chi: a cudda giovana li lughet s'abba in guturu.
+
+
+
+
+## Fiera de su libru de Francoforte
+
+Una ballerina a bratzos in artu sustenende unu pesu, pinturada dae Miquel Barcelo, at a rapresentare sa cultura catalana, cumbidada de onore in sa Fiera de su libru de Francoforte in s'annu 2007. Comente at naradu su diretore de s'Institut Ramon Llull, Emili Manzano, sa figura chi at creadu s'artista at unu sensu: "Est una femina de aparientzia delicada ma chi resessit, cun isfortzu, a sullevare unu pesu mannu, che sa cultura catalana chi, comente indicat s'epigrafe, est unica e universale"
+
+S'assessore a sa cultura de sa Generalitat, Ferran Mascarell, in sa cunferentzia de presentatzione a s'istampa, at ispricadu custos duos cuntzetos: "Sa cultura catalana est unica ca s'est isvilupada a inghiriu a una limba, sa catalana, chi non tenet un'Istadu propriu, e at consighidu livellos artos de creatividade. Est universale ca dae semper tenet ligamines solidos cun sas culturas ispagnola, latinoamericana e europea."
+
+Cosa inusuale - bi nd'aiat meda a sa rea - in ocasione de sas cunferentzias de sos paisos cumbidados de onore, meda fiant sos giornalistas presentes, catalanos e furisteris.
+
+Mascarell at cumintzadu ponende in resaltu chi isse faeddaiat in numene de su Guvernu de sa Catalugna, de sas Ìsulas Baleares, de su Dipartimentu de cultura de su Guvernu de Andorra e de sa tzitade de Perpigna, e at postu enfasi in su chi est sa literatura catalana: "Un'aspetu importante de su programa Francoforte 2007 at a essere su de dare rilievu a sa literatura catalana de su passadu e de su presente. Paret una cosa istrana a narrere, ma tocat a la narrere: sa literatura catalana est sa chi si iscriet in limba catalana".
+
+Pro sos giornalistas furisteris si trataiat de una afirmatzione indiscutibile, ma in unu cuntestu ispagnolu cussas peraulas leaiant un'ateru significadu.
+
+Meda fiant sos giornalistas catalanos e ispagnolos presentes, e meda sunt istadas sas preguntas, ripitidas prus de una borta, subra de sa presentzia de iscritores in limba castigliana in sa Fiera. S'assessore, un'aizu infadadu, at rispostu chi "semus creende unu problema chi no esistit. Iscritores in limba castigliana bi nd'at a aere, ma sena minispressiare una realidade indiscutibile de unos iscritores in limba catalana chi tenent totu su deretu de essere dados a connoschere. Si tratat de una chistione de sensu comune culturale".
+
+Sos iscritores presentes in Francoforte ant a essere unos 200, at naradu Anna Soler-Pont chi at presentadu su programa, narradores, poetas, sagistas, tradutores, illustradores, academicos..."pero semper vinculados a sa literatura catalana" at torradu a insistire Mascarell. "S'obietivu de su programa est su de dare a connoschere sa cultura catalana, incrementare sa tradutzione e universalizatzione de sos iscritores catalanos e mustrare a su mundu sa potentzia de s'industria editoriale de sa Catalugna".
+
+A banda de sa polemica castiglianu-catalanu, Soler-Pont at dadu a connoschere totu sas atividades pensadas pro podere conchistare su publicu de Francoforte. B'at in programa unu cuntzertu inaugurale de s'Orchestra sinfonica de Bartzellona; una iscultura at a servire comente reclamu pro s'espositzione subra de sa literatura catalana istruturada in tres temas printzipales: Sa cultura catalana de oe, Milli annos de limba e de literatura catalanas, Industria editoriale in Catalugna. S'ant a presentare libros cun originales de Miro e Tapies e comente atividades collaterales s'ant a faghere espositziones de arte catalana in sos museos de sa tzitade e in sa _Literaturhaus_ s'at a organizare unu cungressu subra de sa literatura catalana.
+
+
+
+
+
+## S'Universidade de Bartzellona tutelat su catalanu
+
+Sos professores de sa UB devent comunicare dae como sa limba, catalanu o ispagnolu, chi ant a impreare a letzione in manera chi sos istudiantes lu potzant ischire in antis de cumintzare sos cursos. Gasi s'iscritzione at a essere prus trasparente e in prus sos insegnantes no ant a cambiare de faeddu a annu cumintzadu pro sas lamentelas de sos alunnos Erasmus. Custa detzisione l'at leada a sa fine de s'annu coladu sa cummissione de politica linguistica formada dae professores, istudiantes e personale de amministratzione e servitzios. Sa matessi cummissione at istabilidu puru chi sos professores noos devent tennere su livellu "c" de catalanu; custa dispositzione la devent galu ratificare sa cummissione de sos professores e su cussigiu de guvernu presiedidu dae su retore. [_gmr_]
+
+
+
+
+## TEMPUS
+
+Tempus
+
+Modos de narrere formados cun sa peraula "tempus" bi nd'at meda, inoghe nde iscrio unos cantos.
+
+_Andare che su tempus _est a andare unu pagu bene e unu pagu male.
+
+_Èssere a tempos_, denotat su caratere incostante de una pessone, volubile.
+
+_A Frantziscu ando a l'agatare a tempos_, bi ando sena regularidade, (it. irregolarmente)
+
+_A domo de mama bi ando a intantos_, (it. ogni tanto, di tanto in tanto)
+
+Impreadu in forma reiterativa, isse _faghet a tempus a tempus_, inditat sa puntualidade de una pessone (it. in perfetto orario, spacca il minuto)
+
+_Mi l'as a narrere a tempus benzende_, no est como chi tocat a mi lu narrere, ma un'ateru mamentu, a tempus suo (it. quando sara il momento, piu in la nel tempo)
+
+_Babbu est intradu in tempus_, est imbetzende.
+
+_Àteros tempos ! _ _Bennidos sunt e passados sunt ! _ Su tempus bellu nch'est coladu e non torrat prus! Espressione chi narat sa zente manna, cun nostalgia.
+
+_Tempus suo ! _ Esclamatzione pro resaltare chi est su tempus prus bellu de sa vida sua.
+
+Tempusnostru. Su giornale ue semus iscriende. Isperamus de bi ponnere su puntu de esclamatzione!
+
+
+
+
+## Monòlogu modernu in asturianu
+
+Sunt in bendida sos billetes pro su Segundu Certamen de Monologu Modernu in Asturianu organizadu dae s'Assotziu H. A. XAREOS chi s'at a faghere sabadu 28 de santugaine in sa Sala Albeniz de Xixon. S'obietivu de custu Festival est chi su monologu asturianu siat unu riferimentu in sa bida culturale de sos asturianos e chi si sigat a faghere in asturianu cun formas e tematicas rinnovadas. In prus, ocannu su Certamen est integradu in sos atos de s'_Arribada_ 2006. [_gmr_]
+
+
+
+
+## MENTE
+
+Mente
+
+Mente est memoria, ammentu, pessamentu.
+
+_Passare de mente_ est a si ismentigare de una cosa, si podet narrere finas _essire*nche dae mente o falare dae mente. _ _Olvidare_ est terminu poeticu.
+
+_Leare dae mente_ est faghere ismentigare: m'as leadu dae mente chi devia andare a Piaghe.
+
+_Passare in mente_ est a s'ammentare de una cosa, su matessi che _bennere a mente_.
+
+_Tennere a mente_ est imparare, istudiare, ischire.
+
+_Ponnere mente_ est sinonimu de ubbidire, ma at finas su sinnificadu de: sighire sos cussizos de calecunu (it. dar retta a ...., non far di testa propria): pone mente a su chi ti naro deo, a su chi ti narat su coro.
+
+_Ruere a mentes in segus_, est a ruere a bentre a chelu.
+
+
+
+
+## Sa Bìblia in 41 limbas de su Perù
+
+Sa Biblia est istada bortada in 41 limbas nadias de su Peru e su progetu no agabat gasi. Difatis, James Robets, diretore de s'ILV _(Istituto Linguistico de Verano)_, chi at mandadu a in antis s'initziativa, narat chi luego sa tradutzione at pertocare ateras 15 limbas minoritarias peruanas.
+
+Roberts at craridu chi su traballu est istadu fatu cun s'agiudu de sos faeddadores, de sa Cresia Catolica e de ateras organizatziones religiosas comente sa Federatzione de Cresias Indigenas de s'Amatzonia Peruana, diretas dae su preideru de s'etnia shipiba Rafael Ahuari.
+
+S'ILV, chi tenet giai 60 annos, at cuntribuidu peri a sa tradutzione de sa Decraratzione Universale de sos Deretos Umanos in 34 limbas de su Peru. [_zls_]
+
+
+
+
+## Mortu Andrea Parodi
+
+Est mortu eris Andrea Parodi, s'ex cantante de sos _Tazenda_. Teniat 51 annu e fiat malaidu de cancru. In su 1988 aiat fundadu su grupu paris cun Gino Marielli e Gigi Camedda a pustis de s'esperientzia in sos _Sole Nero_. Sos _Tazenda_, chi aiant leadu su numene dae unu romanzu de Asimov, aiant partetzipadu duas bias a su Festival de Sanremo. In su '98 aiat cumintzadu sa carriera solista e in su 2002 aiat publicadu su primu discu, _Abacada_. S'urtimu cuntzertu l'at fatu su 22 de cabudanni in s'Anfiteatru de Casteddu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S'Obra Cultural Balear contra a su Registru de Optzione Linguìstica
+
+Su Guvernu baleare cheret aproare unu decretu pro sa creatzione de unu Registru de Optzione Linguistica in ue sos tzitadinos narant ite limba bolent impreare cun s'aministratzione. S'_Obra_ pedit a su cussigeri de s'Internu, Jose Maria Rodriguez, de lu ritirare ca violat sa lege de normalizatzione linguistica chi at istabilidu su catalanu comente unica limba de s'aministratzione. S'OBC ammentat chi non si podet pedire a sos catalanofonos de si registrare pro dimandare a sas istitutziones chi rispetent s'obligu de impreu de sa limba de sas isulas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Càusas chìmicas pro su cancru a sa tita
+
+Sos distrutores endocrinos presentes in sos incuinantes chimicos sunt sos inditziados printzipales pro s'aumentu de sos tumores a sa tita. Est su chi narat un'istudiu cumissionadu a sa _London University_ dae su WWF de su Regnu Unidu. Su dotore Andreas Kortenkamp, responsabile de su tzentru de tossicologia de s'iscola de Farmatzia de sa _London University_ dimustrat chi prus pagu de sa metade de sos casos de cancru est cajonada dae s'istile de bida o dae sa genetica. E in Italia s'Istitutu Superiore de Sanidade at fatu a ischire chi sos tumores a sa mamidda sunt creschidos de su 29%. Sas causas de su tumore podent essere s'efetu _cocktail_, cando b'at un'espositzione simultanea a sustantzias chimicas diferentes cun propiedades estrogenicas, e s'espositzione a cuntaminantes durante sa fase de sensibilidade prus manna, est a narrere durante sa pubertade e s'isvulupu intrauterinu. Kortenkamp at tzitadu un'istudiu fatu in Ispagna chi afirmat chi si podet collegare su cancru a sa tita petzi a sustantzias chimicas estrogenicas presentes in s'organismu, escludende de su totu sos ormones naturales. [_gmr_]
+
+
+
+
+## GIUSTU
+
+GIUSTU
+
+Beru est chi oe in die in sa limba nostra intrant peraulas noas, o modos de narrere, chi la faghent prus rica e prus dutile, prus elastica. Su malu pero est cando custas peraulas nche catzant dae sa limba faeddada e iscrita peraulas sardas chi ant su matessi sinnificadu.
+
+S'averbiu _giustu _est unu de cussos in disusu. Medas bias naramus, e a peus iscriimus: segundu su chi ti apo naradu, segundu su chi pesso deo, in contu de narrere, cun prus fidelidade a su sardu: _giustu a su chi ti apo naradu_ (it. rispetto a cio che ...; secondo quanto ti ho detto), _giustu a su parrere meu_ (it. secondo il mio parere),
+
+
+
+
+## Festa de la limba otzitana
+
+Oe in _Place de la Comedie_ si tzelebrat su TOTAL FESTUM, festa totale de sa limba d'oc, organizada dae sa regione Languedoc Roussillon pro faghere a connoschere sa Carta pro una dinamica istitutzionale pro sa limba d'oc, aprovada dae pagu a s'unanimidade sae su Cussigiu regionale. Est unu programma de orientatzione politica in favore de sa limba e de sa cultura otzitana. Su documentu proponet su passagiu dae un'identidade rivendicativa a un'identidade bivida e sa collaboratzione interregionale pro valorizare, ognunu segundu sa realidade sua, su patrimoniu culturale otzitanu. [_gmr_]
+
+
+
+
+### 25/07/2011
+
+## LEGENDARIU DE SANTAS VIRGINES ET MARTIRES DE IESU CHRISTU
+
+### _formadu 21x30 cm |Pagg. 336 | Preju 45,00 €_
+
+_Editzione noa basada in s'editzione de Iuanne Matheu Garipa, 1627_
+
+
+
+
+## Due antifascisti sardi: Michele Schirru e Silvio Mastio
+
+Michele Schirru, naschidu in Padria e emigradu a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale a Istados Unidos, in ue si faghet propagandista anarchichu, torrat a Italia pro ochiere a Mussolini. Arrestadu in antis de s'atentadu, su Tribunale Ispetziale lu cundennat a morte. Su 28 de maju de su 1931 lu fusilat unu plotone de esecutzione fatu dae sardos chi ant pedidu s'onore de lu podere giustitziare.
+Silvio Mastio, casteddaju, est militante de su Partidu Republicanu e amigu de Lussu. Arrestadu a pustis de sos fatos de su 31 de santugaine de su 1926, si nch'andat a Cuba, in ue traballat comente chimicu. In Messicu intrat in cuntatu cun sas organizatziones rivolutzionarias latinoamericanas. Morit gherrende in un'ispeditzione in Venetzuela pro nde ghetare sa ditadura de Gomez, su 12 de santugaine de su 1931.
+Ant a intervennere: Franco Bertolucci, autore de paritzos insajos istoricos, e diretore de sa Biblioteca Franco Serantini de Pisa, tzentru de istudios importante de s'istoria de su movimentu libertariu, afiliadu a sa rete de istitutos istoricos de sa resistentzia; Aldo Borghesi, de sa sede ISSRA, _Isitituto sardo per la storia della resistenza e autonomia_, de Tatari.
+S'initziativa pro su de 75 anniversarios de sa morte de Schirru e Mastio at a essere presiedida dae Simone Sechi. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Suitzìdios e fàmene intre sos Guaranì
+
+Teresa Murilha, una Guarani Kaiowa mama de bator figios, s'est morta s'undighi coladu. Su figiu prus mannu l'at agatada impicada in sa comunidade de Paso Piraju. Cudda die fiat andada a chircare consulentzia legale pro ischire comente podent otennere benefitzios sas familias chi su babbu est in presone. Cando issa non bi fiat ant distribuidu sa ratzione de alimentos a sas comunidades poberas e sigomente non fiat presente a sa familia sua non bi nd'ant dadu. Disisperada, s'est morta. A su maridu l'aiant arrestadu in abrile cun ateros oto Guarani pro sa morte de duos politziotos chi nche fiant intrados in sa comunidade. Sos indios sunt gherrende pro sa terra: bivent in 60 etaros de terra inghiriada dae fatorias e patulliadas dae _pistoleros_. In sas urtimas duas decadas unos 300 guarani, s'unu pro chentu de sa populatzione, si sunt mortos e ocannu coladu deghinas de pitzinnos sunt mortos de famene. Sos capos Guarani narant chi totu custu est causadu dae fatores diferentes, intre custos sa perdida de sa terra chi noghet a s'economia e sas familias issoro. [_gmr_]
+
+
+
+
+## S.O.S. incuinamentu in sa Moscova
+
+Allarme incuinamentu pro sa Moscova: in su frumene de sa capitale ant agatadu un cantidade manna de nitritu de azotu chi, segundu su Ministeriu de sas Risorsas Naturales, diat podere minetzare sos acueodutos de Riazan. Si suspetat sa responsabilidade de una rafineria de petroliu in sa periferia sud de Mosca, pero sa situatzione galu no est crara. S'abba cun sas sustantzias dannargias a 60-80 bias de su limite permitidu nch'est finida in su frumene Oka e como est biagende a chirru de Riazan, chi tenet unos 600.000 abitantes. [_gmr_]
+
+
+
+
+## GIORRONADA
+
+_Giorronada_ est totu una die traballada. Cumprire sa giorronada est a faghere una die de traballu. Sa locutzione: _essere a sa giorronada, _si_ _in antis teniat su sinnificadu de traballare una die o unas cantas dies, a cumandu angenu, in tempos de oe leat su sinnificadu chi in italianu si dat a: avere un lavoro temporale, stagionale, saltuario, a contratto a termine. _Èssere a oras_ est a traballare unas oras ebbia sa die, su chi oe, impreende unu anglitzismu est: part time.
+
+
+
+
+## Pagu presèntzia de s'asturianu in sa Rete
+
+Sa presentzia de s'asturianu in internet est iscarsa, est suta de sas possibilidades reales suas, e a «annos lughe» a largau dae ateras comunidades de limba natzionale . Custu est su parrere de Psospero Moran, espressadu in una cunferentzia fata eris a merie in sa Facultade de Filologia, in ocasione de sa de 25 Dies internatzionales de istudiu organizadas dae s'Academia de la Llingua Asturiana.
+
+«B'at un'isproportzione intre sas posibilidades chi nos cunsentit sa Rete pro s'impreu de sas limbas minoritarias e sa cantidade de paginas, de blogs, de sitos cumpretos chi b'at in limba asturiana», at naradu su diretore de su cuotidianu in Rete AsturNews. In Asturias b'at petzi unu cuotidianu generalista in sa rete e un'ateru ispetzializadu, cando chi in Catalugna bi nd'at una trintina e in Galitzia a su nessi una dusina.
+
+Pro Moran, sa neghe de sa paga presentzia de s'asturianu in sa Rete est de sa mancantzia de reconnoschimentu de sa limba. Ma b'at finas un'atera resone: «Tenimus una populatzione imbetzada», duncas gente chi tenet pagu interessu a impreare custu istrumentu gosi modernu e lestru. [red]
+
+
+
+
+## Reconnotu su deretu nadiu de sos aborìgenos Noongar
+
+Sos aborigenos Noongar, chi ant sempre bividu a inghiriu de Perth, capitale de s'Australia otzidentale, ant otentu su reconnoschimentu legale de sos deretos de propiedade. Est una sententzia istorica ca est sa prima bia chi sunt reconnotos custos deretos pro sa capitale de un'istadu australianu. Sos Noongar tenent su deretu de cassare e piscare e de mantennere sos logos sacros in intro de unu territoriu de unos 6.000 kmq. Su provedimentu pero non pertocat domos privadas e impresas cummertziales. Sos guvernos regionales e federales ant a faghere ricursu. Unu portaboghe de su Cussigiu aborigenu pro sa terra e su mare de s'Australia sudotzidentale at espressadu su dispraghere suo pro sa detzisione de su guvernu de s'apellare: "Sos Noongar ant giutu su casu issoro in tribunale dimustrende dignidade, passentzia e coro mannos; amus aguantadu sos rigores de su protzessu, de su contrainterrogatoriu e de totu su chi est bennidu a pustis. Nos isporat a costatare chi su Commonwealth (su guvernu federale) no atzetat sa detzisione de unu giuighe chi connoschet a sa perfetzione sa giurisprudentzia in materia e chi at esaminadu totu sas proas." [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su 90% de sas limbas iscumpartas intro de custu sèculu?
+
+Su presidente de sa Regione Rhone- Alpes, Jean-Jacques Queyranne at avertidu, giovia colada in Lione, in su sud-est de sa Frantza contra a s'iscumparta, dae inoghe a sa fine de su seculu 21, de su 90% de sas limbas, cramende totu sos Istados a ratificare in presse sa Cunventzione de sas Natziones Unidas pro sa diversidade culturale.
+
+"Contra a s'arriscu de s'uniformizatzione, contra a sas minetzas a sas limbas -chi su 90% de issas arriscat de iscumparrere dae su mundu dae como a sa fine de su seculu- tocat a ponnere in opera initziativas pro preservare sos patrimonios culturales e agiuare sas creatziones artisticas" at naradu
+
+Queyranne, faeddende in su Forum pro sa mundializatzione responsabile, at insistidu in s'urgentzia de otennere sa ratifica "de totus" de sa Cunventzione pro sa diversidade culturale adotada in su mese de santugaine de su 2005 dae sa de 33 Assembleas generales de s'Unesco. [_red_]
+
+
+
+
+## Sas limbas de sa literatura
+
+Ite bi faghent totu custas limbas in unu mundu globalizadu? Cumbenit a las cunservare? Sa literatura est traduibile?
+
+A custas preguntas ant rispostu, in unu addoviu literariu tzelebradu in su Forum de Bartzellona, cun su titulu _Sos limbazos de sa diversidade culturale_, sos iscritores Peter Esterhazy, Eduardo Mendoza e Carme Riera, ognunu in sa limba sua. " Sunt sas limbas sas chi formant sa multiplitzidade culturale, e no a s'imbesse" at afirmadu s'iscritore ungheresu Peter Esterhazy, candidatu meda bortas a su Nobel de literatura. "Deo faeddo e respiro in sa limba de mama", at naradu Esterhazy, "e est cun custa limba chi connosco su mundu. Est giustu su monolinguismu su chi megius servit a sa diversidade". S'iscritore, riferende*si a sa relatzione chi ant sos chi faeddant limbas minoritarias cun sas ateras limbas at annantu: "Connoschere ateras limbas nos permitit de abbaidare sa limba nostra cun ateros ogros. S'iscritore at su dovere de dominare de su totu sa limba sua, e de connoschere sas limbas furisteras chi la inghiriant".
+
+Sa mallorchina Carme Riera pro parte sua at annantu: "Si non nos ponimus bene in conca chi devimus sighire impreende sa limba catalana, est probabile chi iscumpargiat" at pronosticadu, a pustis de aere ispricadu a sos presentes chi durante su franchismu una generatzione de iscritores catalanos chi aiant istudiadu in castillanu, ant isseberadu de iscriere in sa limba chi faeddaiant in domo pro resones politicas. "Nos sentiamus partitzipes de sos versos de Salvador Espriu chi animaiant a sarvare sas peraulas e a torrare a dare a sas cosas su lumene issoro". Oe sa situatzione generale at megioradu, ma non meda. A parrere de Carme Riera s'immersione linguistica in sas iscolas no est servida pro chi su catalanu tengiat una presentzia mazoritaria intre sa populatzione. "Sos castillanos de origine faeddant in catalanu petzi cando si dirigint a s'amministratzione autonomica" at naradu. "Si amparamus sos animales in perigulu de estintzione, devimus faghere de totu pro cunservare sas limbas autoctonas, puru chi, dae unu puntu de vista de sa globalizatzione, non siat cumbeniente".
+
+In cantu a sa tradutzione de sas operas literarias, Carme Riera tenet sas ideas giaras: "Sa literatura est intraduibile, ma su mi diat agradare de prus est a essere traduida a totu sas limbas de su mundu. Sos iscritores publicamus pro essere leghidos, pro chi nos connoscant; e disigiamus arribare a cantos prus letores possibile, ca oe sunt unu bene iscassu , nessi inoghe in Catalugna, ue b'at prus iscritores chi non letores".
+
+Eduardo Mendoza, iscritore famadu chi at traballadu comente tradutore pro domos editoras e finas pro sas Natziones Unidas, de intrada at chertu pretzisare chi isse est bilingue "comente pessone e comente iscritore", puru chi belle totu sa produtzione sua siat iscrita in castillanu. "Iscrio in castillanu ca est sa limba mea materna, sa chi si faeddaiat in domo. Babbu fiat imigradu. Nois no isseberamus sas limbas, sunt sas limbas chi nos isseberant" at naradu, Finas isse tenet una resone politica pro iscriere in castillanu. "In su tempus de su franchismu m'aia propostu de istudiare a fundu sa limba ispagnola ca s'autoridade l'aiat usurpada". In antis pero at fatu una cunfessione prus intima: "Apo istudiadu limbas furisteras cun su propositu de podere agantzare cantas prus bajanas podia, e mi so innamoradu .... de sas limbas chi imparaia". Sa literatura, a parrere de Mendoza, est trasversale pro definitzione, e traduibile. "E ite cheret narrere chi cun sa tradutzione bi perdimus carchi cosa? No importat. Si leghimus petzi operas iscritas in sa limba nostra, mai amus a tennere una connoschentzia reale de sa literatura. At unu sensu a leghere sas operas traduidas ca, pro bene chi connoscamus una limba furistera, mai nd'ischimus cantu su tradutore".
+
+Peter Esterhazy at annantu chi: "Cantu prus valore at un'opera literaria, prus fatzile est a la traduire. In su protzessu de tradutzione sas operas mediocres sunt sas chi bi perdent de prus". A parrere suo, un'iscritore non podet traduire sos libros suos, pro bene chi connoscat custa segunda limba.
+
+Carme Riera, in cambiu, preferit bortare issa etotu a su castillanu sos libros suos; non faghet una tradutzione literale, ma los torrat a iscriere.
+
+Sos tres iscritores pensant chi sa tradutzione de operas literarias est unu male minore netzessariu. "Si lego unu romanzu de Esterhazy traduidu a s'ispagnolu forsis perdo unos cantos detallios de sa limba originale, ma si lu lego in ungheresu est seguru chi non nde cumprendo nudda" at concruidu Mendoza.
+
+
+
+
+## CÀMBIU
+
+CÀMBIU
+
+Cambiu est sostantivu, sinonimu de permuta, de muda; agetivu, sinonimu de diferente, diversu; congiuntzione aversativa, in cambiu de .... Est impreadu in locutziones de sinnificadu opostu. Unu primu grupu sunt sas locutziones chi espressant generosidade, solidaridade intre pessones. _Faghere a manu cambia_ o a _manos cambias, _est sinonimu de si agiuare pari pari (it. aiutarsi l'uno con l'altro, vicendevolmente, aiutarsi reciprocamente). Cun su bighinu in sas fainas de su giardinu _faghimus a manos cambias_.
+
+Si podet finas narrere: _faghere a cambiu torradu_. Custa urtima locutzione pero est megius a la impreare cun su sinnificadu de: faghere un'atzione pro vindita. E in Sardigna, a dolu mannu, ischimus bene ite cheret narrere! A Barore nche li ant furadu sos fiados, _bi l'ant fatu a cambiu torradu_. Pro sos vengativos: _sos macarrones si mandigant finas fritos_ (it. la vendetta e un piatto che si serve freddo).
+
+E si imbiamus un'articulu a tempusnostru una chida si e un'atera nono, lu semus faghende _a chidas cambias_.
+
+
+
+
+## Halloween e sa Die de sos mortos
+
+Dae unos cantos annos semus assistende, cun su cunsentimentu mudu de una parte importante de sa populatzione, a s'espansione de una "festa", Halloween, chi no at nudda ite bidere cun sa cultura nostra millenaria. Halloween cheret narrere: sa note in antis de Totus sos Santos, e in note che custa sos Celtas, si caratzaiant de animales, imbrutaiant sas domos, poniant in sas giannas tzuchitas e ossos de mortu, totu pro assuconare sos mortos chi torraiant in chirca de intrare in sa carena de sos bios pro podere vivere un'ateru annu.
+
+Su costumadu nostru, de Sardigna, in una die che sa de oe, die de Totus sos Santos, est chi a sero, fiotos de pitzinnos andent dae una domo a s'atera pedende "a su mortu mortu", o impreende un'atera formula dipendende dae su logu, e si lis dant papassinos, mendula, frutora, nughe o ateru. Sa note, pustis chena, si torrat a aparitzare sa banca, pro un'atera chena, pro sos mortos de domo, ca torrant e tocat a los acasazare. A sos minores si lis narat de non s'ischidare e non si nde pesare pro no infadare sos mortos. Totu sa familia est partitzipe de custu eventu, de custu rito de ammentu de sos mortos e de sa morte, de su misteriu de sa morte, parte de un'ateru misteriu: su de sa vida. Est unu misteriu sa naschida, su essere in custu mundu, est unu misteriu s'amore, est unu misteriu sa morte. Sos mortos de domo sunt animas bonas, los atzetamus, non los timimus, los rispetamus. Dae sende criaduras sa morte est presente, si vivit s'agonia de su giaju e de sa giaja, s'intrat in s'aposentu de su mortu, s'acumpagnat a su campusantu.
+
+Si no ischimus dae ue nde benimus no ischimus mancu a ue andamus. Sas costumantzias nostras sunt parte de s'identidade nostra, nos definint rispetu a ateras culturas, nos ant dadu una personalidade, e cun custas nos devimus presentare a custu mundu semper prus globalizadu; non las devimus bidere comente cosas betzas de che frunire a su fogu de su consumismu, non devimus essere ogetos de s'aculturatzione dilagante chi est apranende totu e totus. A su mortu mortu.
+
+
+
+
+
+## Rotten Apples in cuntzertu
+
+Eris in su tzirculu _Aggabbachela_ s'est esibidu su grupu _punk_ americanu de sas _Rotten Apples_. Sas bator pitzocas de Seattle ant otentu un'esitu mannu presentende su repertoriu de su primu discu _Real Tuff (Durable Plastic)_ e sas cantzones de su nou galu in preparatzione. Su cuntzertu, duradu unos otanta minutos, at permitidu a su publicu tataresu de connoschere sa formatzione de s'istadu de Washington costituida dae sa cantante e chitarrista Dejha Colantuono, dae sa bassista Bambi Nutt, dae sa chitarrista Kimberly Morrison e dae sa baterista Laura Derig, impignadas in su primu _tour_ europeu issoro. At abertu sa serada su grupu locale de sos _Take the time_. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Olivàriu medievale in perìgulu
+
+Arriscat de iscumparrere suta de su tzimentu un'olivariu medievale in sa Bia Aurelia. Cun duos putzos de pedra e unu ponte de istile gallicu-ligure, apartenet a una familia genovesa. In cue diant devere fraigare unu cumplessu de 20 apartamentos, 22 box e unu campu de tennis. Su Comitadu ispontaneu naschidu pro difendere custu ammentu de unu tempus antigu proponet de trasformare sa domo rurale incruida in su perimetru de su terrinu in unu museu de s'arte olearia e de bi ponnere finas un'ortu botanicu precolombianu cun erbas aromaticas de s'epoca de s'olivariu. Sa Sovrintendentzia pro sos Benes Ambientales e Monumentales at vinculadu su logu, ma sa domo diat podere essere escludida. Sa gherra de su Comitadu no est galu binta. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Unu Forum feminile de sas religiones e de sas etnias
+
+Sa Ministra pro sos Deretos e sas Paris Oportunidades, Barbara Pollastrini, at propostu sa costitutzione in su Ministeriu suo de unu Forum feminile de sas religiones e de sas etnias.
+Su Forum cheret proponnere unu cunfrontu subra de su respetu de sos deretos de sas feminas e at a essere abertu a esponentes de diferentes etnias, religiones, comunidades chi istant in Italia, a istudiosas, rapresentantes de assotzios e de Ong.
+«Sas feminas at decraradu sa Ministra podent tennere una funtzione importante de cunfrontu e de dialogu, chi diat tzentralidade a su balore de sa pessone, de sos deretos suos de autonomia, dignidade, capatzidades e regulas ispirados a sos printzipios liberales e laicos de sIstadu. Faghere praticabiles e cogentes sas regulas pro una cunviventzia in sa cuntemporaneidade tocat a onni ischieramentu, in su respetu de totu sas opiniones, cumbinchimentos e balores issoro».[csc]
+
+
+
+
+## Presentadu su libru Mari Glesie
+
+Est istadu presentadu sas dies coladas su libru bilingue _Mari Glesie. L'esperience cristiane in Friul/L'esperienza cristiana in Friuli_, unu volume bilingue (friulanu-italianu), curadu dae don Carlo Dorligh e editadu dae s'Archidiotzesi e dae sa Provintzia de Ùdine. S'obietivu de su testu iscolasticu est de trasmitere su patrimoniu culturale e religiosu de sa Cresia mama de Aquileia. Sunt intervennidos, in prus de s'autore, s'Archipiscamu de Ùdine mussegnore Pietro Brollo, su presidente de sa provintzia de Ùdine Marzio Strassoldo, su diretore de s'ufitziu iscola diotzesanu, don Giancarlo Brianti, su diretore de su Dipartimentu de Sientzias istoricas e documentarias de s'Universidade de Ùdine, Cesare Scalon e su pedagogista Bruno Forte. Sa consulentzia didatica est de ses professores de religione, sa consulentzia teologica est de mussegnore Marino Qualizza e cudda istorica de mussegnore Giancarlo Menis. De sa grafia s'est ocupadu s'Ufitziu de sa limba friulana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Duas vitòrias istòricas de sos indìgenos peruanos
+
+Sa cumpangia petrolifera tzinesa SAPET at annuntziadu chi no at a intrare in sos territorios de su sudest de s'Amatzonia peruana populados dae indianos isulados. Su cuntatu cun istrangios podet essere fatale a sos 600 individuos chi faghent parte de sa tribu Piro. In s'interi sos Achuar in su nord de s'Amatzonia peruana ant otentu, a pustis de unu blocu de sos impiantos de duas chidas, chi sa cumpangia argentina PlusPetrol sesset de produire petroliu in sa terra issoro, megioret s'impatu ambientale e lis paghet sos deretos de produtzione. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa Crèsia asturiana pro s'autonomia
+
+Cun su documentu _Materiales de reflexon en torno a la reforma del Estatutu_ de su dipartimentu de Sotziologia, istatistica, e informatica de s'Archidiotzesi de Oviedo sa cresia asturiana espressat sa boluntade sua de sustennere un'avantzamentu de s'autoguvernu e de s'afirmatzione de sas Asturias. S'istudiu de sos professores Jose Ramon Álvarez, diretore de su dipartimentu, e Jose Manuel Padilla, insignante de Sotziologia e Dutrina sotziale de sa Cresia, punnat a sa risolutzione de sa chistione linguistica in sa riforma de s'istatutu chi at a bennere, giai chi sa limba est un'elementu fundamentale de s'identidade, e criticat sa folclorizatzione de su sentimentu de asturianidade. In prus, cheret chi sas Asturias siant incruidas in sas natziones de s'istadu, sutalineende chi s'indipendentismu est unu fenomenu irrilevante. In fines, su documentu narat chi s'unidade de s'Ispagna no est una cosa sacra e si devet podere arresonare de sa possibilidade de tennere ateru unu modellu de istadu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Itàlia prima in sos produtos doc
+
+S'Italia est prima in s'Unione Europea pro numeru de produtos a denominatzione de origine, Dop, Igp, e Stg. Lu narat s'assotziu _Slow Food_ dae su _Salone del gusto_ de Torinu. Cun 155 denominatziones reconnotas de sas 709 in totu s'Unione s'istadu italianu controllat su 21,9% de su mercadu europeu, chi moet 4,5 milliardos de euros a sa produtzione e faturat unos 8 milliardos in totale, in sos mercados a su detalliu, cun una creschida de su 5,5% a cunfrontu de su 2003. Finas s'esportatzione de Dop e Isp est creschida de s'8,5% colende*nche su liminargiu de sos 900 milliones de euros. Su balore de su setore si basat mescamente in casu e petza ma est creschende finas su compartu ortofruticulu. S'unica nota negativa benit dae su consumu de sas familias chi a parrere de su _Slow Food_ non sunt galu a tretu de valutare bene su raportu calidade-preju. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Est finidu eris su Correllengua 2006
+
+Su Correllengua at finidu sa curta de ocannu e l'at fatu che a semper in sa Catalugna nord, in Perpignan, cun una die festivu-rivendicativa. Dae mesudie sunt cumintzadas sas atividades ludicas in sa pratza de Catalugna e a su sero bi sunt istadas sas atziones prus politicas. Duamigia chimbighentas pessones ant isfiladu cun s'islogan _Una llengua viva. Un poble en marxa_. Pro agabare sa die si podiat assistere a su festival musicale _Rellamp! _Sos organizadores ant postu a disponimentu postales dae Catalugna e Paisu Valentzianu, pro chie cheriat partetzipare a sa prus manifestatzione linguistica manna de su paisu. Sa comitiva de su Correllengua nch'est colada in unas dughentas comunas de su sos Paisos Catalanos [_gmr_]
+
+
+
+
+## Ispàtzios mannos ma fundados in sas natziones
+
+Aureli Argemi est fundadore e presidente de su CIEMEN (Centre internacional Escarre per a les minories etniques i nacionals), organismu naschidu in su 1975 e intituladu a Aureli Maria Escarre, abade de Monserrat (Catalugna), esiliadu in Milano ca fiat contrariu a su regimene de su ditadore Francisco Franco e in favore de sos deretos de sos Catalanos.
+Argemi e su Ciemen, in totu sos annos colados e finas como, sunt istados e sunt galu su puntu de riferimentu in Europa de sas elaboratziones e istudios in favore de sos deretos natzionales de sas "natziones sena istadu". Pro medas annos ant organizadu in Cuixa, Catalugna frantzesa, sas "Dies de istudiu subra de sa Natzionalidades", a ue semus andados in medas finas dae Sardigna (finas G. Lilliu, A. Cossu, A. Satta, E. Spiga e ateros). S'intervistadu connoschet bene meda finas sa Sardigna e sas chistiones suas e at leadu parte a medas addovios. At organizadu unu cungressu de sa CONSEU in Casteddu, at leadu parte a s'Universidade de Istade de Galannoli de su 2004 e, de reghente, est istadu presente in Nugoro, pro sa Die europea de sas Limbas, su 26 de cabudanni de ocannu.
+Argemi est finas fundadore e diretore de sa rivista de su Ciemen "Europa de les Nacions", in catalanu.
+
+In sos urtimos annos, sas natziones sena istadu de s'istadu ispagnolu si sunt afortidas in sos poderes, in sas cumpetentzias, in sa cussentzia natzionale?
+Sa sistematizatzione e s'esertzitziu de su regimene politicu de caratere autonomista, postu in pratica dae su 1980, pagu tempus a pustis de sa morte de su ditadore Franco, at permitidu su cunsolidamentu de una leada de cussentzia de sas diferentes natziones in su sensu chi s'Ispagna "una" no esistit, chi sa realidade est un'Ispagna plurale cun populos diferentes. Custa pigada de cussentzia pero non s'est podida isvilupare, a su mancu in tzertas natziones, comente sas sotziedades currispondentes diant aere chertu. Custu a sa fine ca galu no ant agatadu sa currispondentzia o bastante sensibilidade in su cumplessu de sa sotziedade ispagnola e de sa classe politica majoritaria sua (de destra o de sinistra), chi la rapresentat e chi guvernat su cumplessu de s'istadu ispagnolu. Duncas s'istoria de sas autonomias est prena de dificultades e resistentzias. Ma finas de progressos. Su fatu est chi at podidu progredire.
+
+Pro more de ite est capitadu?
+Unu de sos sintomos de custu progressu l'agatamus in sa realidade chi totu sas natziones sena istadu incruidas in s'istadu ispagnolu ant decraradu chi cun sos istatutos de autonomia rispetivos non si podiat prus andare a in antis: sa majoria de sas autonomias pedint prus autoguvernu. Difatis, ant presentadu progetos non pro atualizare ebbia sos istatutos oramai betzos ma finas pro ismannioare sas cumpetentzias. In parallelu, sa sotziedade tzivile, organizada in paritzos movimentos e assotzios, est istada determinante comente fortza pro amustrare sos limites de sas autonomias e pro faghere bidere chi ateros tempos benidores sunt possibiles.
+
+Cales sunt sos perigulos atuales pro s'esistentzia de custas natziones?
+Dae unu puntu de bista istitutzionale, bidimus chi calicunu de sos progetos de atualizatzione de sos istatutos de autonomia est giai coladu in su filtru, netzessariu pro essere aproadu in definitiva, de su parlamentu de Madrid (s'istatutu de su Paisu Bascu, Catalugna e Paisu Valentzianu), cando chi ateros non los ant galu discutidos in parlamentu:.
+A sa fine de su 2004, pagu prus de sa metade de sos deputados de su parlamentu autonomu bascu at votadu positivamente unu testu atualizadu de istatutu de autonomia chi, a pustis, in freargiu de su 2005, est istadu presentadu a su Parlamentu de Madrid. Sa majoria manna de sos deputados ispagnolos non at dadu mancu sa possibilidade de discutere su testu ca, a parrere issoro, cunteniat duos printzipios inatzetabiles: sa cunsideratzione de su populu bascu diferente dae su populu ispagnolu e sa cunsideratzione chi s'istatutu de autonomia matessi fiat una proposta fata in termines de istadu assotziadu (su Paisu Bascu) cun s'istadu ispagnolu. Duncas custu istatutu est abbarradu suspesu (e finas a oe galu sos Bascos no ant presentadu unu testu alternativu).
+Pro su chi pertocat s'istatutu de autonomia de Catalugna, ant presentadu in su Parlamentu de Madrid unu testu votadu dae belle su 90% de sos deputados de su parlamentu autonomu de Catalugna (30 de cabudanni de su 2005). A pustis, una majoria simpre in su Parlamentu de Madrid (s'opositzione de destra aiat votadu contra) at discutidu e aproadu custu testu, cun retalliaduras importantes. In fatu, su 18 de lampadas coladu, sa sotziedade catalana l'at ratificadu in referendum.
+Cun custas limitatziones printzipales, in relatzione a su testu aproadu dae su Parlamentu catalanu:
+- su parlamentu de Madrid at suprimidu totu su chi podiat faghere pessare chi su populu catalanu fiat unu populu a sese (su progetu de istatutu aproadu dae sos deputados catalanos naraiat, pro narrere, in su primu articulu, chi sa Catalugna est una natzione); chi su guvernu catalanu teniat cumpetentzias esclusivas in sa regorta de sas tassas, pro negotziare a pustis cun su guvernu istatale sa partzidura de su dinare; chi su guvernu catalanu podiat tennere una politica autonoma de su totu in sos raportos cun s'esteru. In prus de custu, paritzas cumpetentzias atribuidas a su guvernu catalanu dae s'istatutu aproadu dae su parlamentu catalanu, nche sunt istadas catzadas.
+Su progetu de istatutu de su Paisu Valentzianu est crompidu a Madrid cun su votu de sa majoria manna de su parlamentu autonomu de cudda comunidade. Finas su parlamentu de Madrid l'at aproadu, ma custa bia cun sa majoria manna, est a narrere cun su partidu de guvernu printzipale, su sotzialista, e su partidu de opositzione printzipale, su populare. Custu istatutu cuntenet pagas modificas a cunfrontu de s'anteriore, mancari introduat sa definitzione de su Paisu Valentzianu comente natzionalidade, isvilupet in sensu autonomista unas cantas cumpetentzias de su guvernu autonomu, dassende sa ghenna aberta in su sensu chi, si ateras autonomias otenent prus poderes autonomos, su guvernu valentzianu puru cheret sa possibilidade de los pedire.
+
+Cale logu at tentu e tenet sa rivendicatzione linguistica pro s'isvilupu de s'identidade e de sa cussentzia natzionale?
+Pro su chi pertocat sa limba, s'istatutu de autonomia de Catalugna aproadu introduit unu reconnoschimentu de sa limba catalana chi, non de essere unu deretu, ma est unu dovere a la connoschere, mancari ammintat, rispetende su chi fiat giai istabilidu, sa limba castigliana comente coufitziale. S'istatutu de su Paisu Valentzianu ammintet sa coufitzialidade e petzi chi sa limba mutida valentziana (pro non narrere catalana) est reconnota a livellu de deretu, ma non narat nudda de su dovere de la connoschere. Pro s'impreu de sa limba catalana, segundu s'istatutu de sa Catalugna tocat a mandare a in antis una politica chi sa limba siat limba de integratzione e veiculare in totu sos livellos. S'istatutu valentzianu no est esplitzitu in custos puntos e faeddat prus a prestu de garantire su bilinguismu.
+A custu propositu tocat de annotare chi su tribunale costitutzionale ispagnolu at retzidu sa denuntzia de su Partidu Populare e de su defensore de su populu ispagnolu pro suprimere s'articulu chi in s'istatutu de Catalugna faeddat de su dovere de ischire su catalanu. Sos denuntziantes creent chi siat unu printzipiu anticostitutzionale. Ma sa sententzia non l'ant galu emitida.
+De seguru, in intro de s'istadu ispagnolu esistit una dinamica chi faghet pessare chi sas natziones sena istadu siant ativas, chirchende unu tempus benidore megius e oramai pessende prus chi no ateru, a su mancu tzertos partidos de avanguardia presentes in sas istitutziones, a comente si collocare in intro de s'Unione europea.
+Tenende contu chi oramai belle su 60% de sa politica de s'Unione europea dipendet dae sas istitutziones europeas, non dae sos istados membros singulos. Ogni bia importat prus pagu comente contribuire a mantennere sos istados costituidos.
+
+Foras de s'istadu ispagnolu, in cale natzione de Europa b'at prus dinamismu, recuperu linguisticu e creschida?
+Su protzessu de mudializatzione o globalizatzione at fatu pessare a gente meda chi sas natziones minores, mescamente sas chi non tenent un'istadu issoro, aiant perdidu ogni isperu pro sa supraviventzia comente sunt, est a narrere chi diant essere destinadas a iscumparrere in presse in intro de sos cumplessos mannos (in s'Unione Europea, pro narrere). Ma sa realidade est dimustrende su contrariu. Propiu in Europa sunt naschidos istados noos. Istados minores indipendentes, dae natziones chi non teniant un'istadu issoro pagos annos a como. S'urtimu est su Montenegro in su 2006.
+
+Pro more de ite b'at apidu custu avantzamentu?
+Semus fraighende ispatzios mannos noos (politicos, economicos), ma semus finas recuperende sas diferentes identidades colletivas chi tenent raighinas no in sos istados chi sunt perdende pesu, tramudende cumpetentzias a sas organizatziones mannas, ma in sas limbas e culturas chi sunt s'"anima" plurale de s'Europa e de su mundu. No est pro casu chi unu de sos printzipios fundantes de s'Unione Europea est s'unione in sa diferentzia (printzipiu chi nche colat sos istados chi ant fatu de totu pro limitare siat s'unione, cunfundende*la cun s'uniformismu, siat sa diferentzia, cunfundende*la cun sa farta de agualidade).
+
+S'intrada reghente de istados noos in sa UE, at aumentadu sa tzentralidade de su problema de sas natzionalidades? Pro ite?
+B'at carchi sintomu. Pro narrere, sa Cumissione eEuropea, cun s'agiudu de eurodeputados prus e prus numerosos, est mandende a in antis una politica in favore de paritzas de sas revindicatziones de sas natziones sena istadu.
+
+Ite si faghet pro faghere connoschere a pare sas natziones singulas?
+Tocat sena duda a faghere una pedagogia adeguada pro imparare chi s'afortimentu de sas limbas e de sas culturas in sas diferentes comunidades o populos o natziones (de sas identidades colletivas, in pagas paraulas) est un'iscummissa fache a unu tempus benidore positivu, liberadore pro totu sa sotziedade europea. A su mancu, custu est su traballu chi est faghende su CIEMEN e s'organizatzione in rete de sas natziones sena istadu, promovida dae su CIEMEN, mutida "Cunferentzia de natziones sena istadu in Europa" (CONSEU). [trad. G. Muroni]
+
+
+
+
+## Seminàriu de dinamizatzione sotziulinguìstica in s'iscola galitziana
+
+Sa Segreteria Generale de politica linguistica organizat, in sete tzitades, su primu seminariu de Dinamizatzione Sotziulinguistica diretu a sos professores de s'iscola primaria e segundaria, in particolare a sos membros de grupos de normalizatzione linguistica de sos tzentros, chi s'at a isvilupare in su mese de santandria. Sos obietivos fundamentales sunt sa posta a cumone de sas esperientzias fatas, su riorientamentu de su traballu e s'istabilimentu de linias possibiles pro sas atziones de dinamizatzione sotziulinguistica, riferende*si semper a su Pranu Generale de Normalizatzione de sa Limba Galitziana. [_gmr_]
+
+
+
+
+### 27/07/2011
+
+## Pro collaborare
+
+### modalidades:
+
+
+
+
+## Haiti primu in su mundu pro corrutzione
+
+Haiti est su prus istadu currumpidu de su mundu. Est su chi est essidu a pigiu dae un'istudiu de s'organizatzione non guvernativa Trasparentzia Internatzionale, cun sede in Berlinu. Sa causa printzipale de sa corrutzione, a parrere de sa presidente de TI Hugette Labelle, est sa povertade. S'instabilidade politica e sa violentzia, dae sos annos '80 a como, sunt fatores chi ant impedidu s'isvilupu de sa republica caraibica. Sa situatzione haitiana est finas peus de sa de s'Iraq, degolladu dae sa gherra, chi est su de tres in custa classifica. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa limba sarda in sa famìlia e in sa sotziedade | Sa Lege 482/99 e sa Limba sarda
+
+RELATORES
+
+Franco TEGAS
+SÌNDIGU DE SEUI
+
+Giorgio MURINO
+ASSESSORE DE SA CULTURA DE SA PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA
+
+Simona MEREU
+UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA - Isportellu linguisticu de Biddamanna
+
+Diegu CORRAINE
+COORDINADORE de S'UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA
+
+Organizatzione: PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA, COMUNA DE TALANA
+
+UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA
+
+
+
+
+## Gigi Riva crompet sos annos
+
+Su megius atacante de s'istoria de sa natzionale italiana de fubalu, cun 35 gol in 42 partidas, crompet oe 62 annos. Naschidu in Leggiuno (Va), at cumintzadu sa carriera professionale in su Legnano, in serie C1, in su 1962 e est arribadu a Casteddu s'annu in fatu otenende sa prima promotzione in serie A de sa sotziedade sarda. In su 1969/70 at bintu su campionadu e su titulu de capucannonieri, su de tres, cun 21 marcaduras. Cun s'Italia at bintu su campionadu europeu in su 1968 e at giogadu sa finale mundiale in su 1970. Ocannu est istadu nominadu vitzecummissariu de sa FIGC. Istat in Casteddu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Protesta catalana pro su raportu pro sos deretos umanos
+
+Unas cantas entidades chi faghent parte de sa FOLC (Federatzione de sas organizatziones pro sa limba catalana) ant intregadu a sos consolados de sos I.U.A. de Bartzellona, Palma e Valentzia, documentos de protesta contra a su raportu pro sos Deretos Umanos 2005, in ue si narat chi sos ispanofonos sunt discriminados, in sa limba e in su traballu, in sos Paisos Catalanos. Sos assotzios de sa Catalugna nord ant imbiadu su matessi documentu a su consoladu de Parigi. Custas organizatziones cunsiderant tendentziosa custa informatzione e pedint a sos redatores de impreare ateras fontes, che a sa Segreteria de politica linguistica e a s'Osservatoriu de sa limba. Intre sos assotzios bi sunt CIEMEN e Omnium Cultural in Bartzellona, Obra Cultural Balear e Stei in Palma e Escola Valenciana in Valentzia. [_gmr_]
+
+
+
+
+## 3.982 topònimos in asturianu
+
+Su Diretore generale de Promotzione Cultura e Politica linguistica, Carlos Madera, at annuntziadu chi pro more de sa campagna de ufitzializatzione de sa toponomastica asturiana, chi bi partetzipant 42 de sas 78 comunas de su paisu, 3.982 toponimos tenent sa denominatzione ufitziale in asturianu, reconnota e aproada dae su Bulletinu Ufitziale de Asturias (BOPA). S'agiudu de su Guvernu a sa limba est inecuivocu e su dinare a disponomentu creschet de unu 20% pro su 2007. Hugo Moran, presidente de sa Federatzione asturiana de comunas at naradu chi sa funtzione de sa toponomastica est de recuperare numenes de biddas e tzitades "chi in un'epoca istorica aiant proadu a nche los cantzellare". Ramon D'Andres, capu de s'Ufitziu de Politica Linguistica, at decraradu chi in custa campagna ant a investire 25.000 euros in sa distributzione e disignu de manifestos pro difundere sos numenes traditzionales. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Una banca pro sas prostitutas
+
+Sa "Usha multi-purpose co-operative society" est sa prima banca indiana pro sas prostitutas.
+Est istada fundada in Calcutta dae Rekha Chatterjee, custrinta, che a medas ateras feminas, a sa prostitutzione dae una povertade manna e dae s'impossibilidade de agatare traballu e devennida vitima de sos usureris. Sos interessos semper prus artos la custringhiant a traballare totu sa die. Pro custu, a pustis de oto annos de prostitutzione, at detzisu de fundare issa matessi una banca pro dare a prestidu dinare a sas pitzinnas de caminu, agiuende*las a si nch'essire dae s'isfrutamentu de sos protetores e de sos usureris.
+S'initziativa s'ispirat a s'atividade de microcreditu promovida dae Muhammad Yunus, Premiu Nobel pro sa paghe e fundadore de sa Grameen Bank, chi in Ìndia e Bangladesh cuntzedit prestidos a sos poveros.
+Oe sa banca fundada dae Rekha Chatterjee tenet unu faturadu de 52 milliones de rupias (940 migias de euros) e at a abberrere luego doighi filiales noas in totu su Bengala otzidentale.
+«Sa banca nostra -ispiegat Rekha Chatterjee- est una forma de sustentu finantziariu chi tenet sa finalidade politica de gherrare pro su reconnoschimentu de sos deretos de sas prostitutas». [csc]
+
+
+
+
+## Agiudu a s'ùrtimu indianu de una tribù amatzònica
+
+A s'urtimu subravivente de una tribu amatzonica disconnota li ant a dare prus terra pro li garantire sa subraviventzia. S'ischit pagu de custu indianu chi bivet in unu cantzu de litu, inghiriadu dae fatorias e prantagiones de soya. De seguru sos ateros indianos sunt mortos pro sas maladias batidas dae bacargios e colonos chi in sos urtimos baranta annos ant degolladu s'istadu de Rondonia, noghende a su litu e sos indianos. Lu mutint s'omine de sos cofos, ca est semper faghende cofos de carchi metru pro cassare sos animales. At finas fatu unu cofu in sa barraca in ue bivet pro si podere cuare cando calicunu s'acurtziat. Su FUNAI, su dipartimentu pro sos afares indianos, at a ismanniare su territoriu de sos Tanaru, a pustis de aere iscobertu chi at s'fatu ortos e campos de cassa foras de s'area de protetzione. Su FUNAI at detzididu de no lu cuntatare rispetende sa boluntade sua de abarrare isuladu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Discàrrigas abusivas in sas costeras sardas
+
+Sos carabineris de Tatari in sas urtimas barantoto oras ant secuestradu undighi discarrigas abusivas pro una superfitzie cumplessiva de bindighi migia metros cuadros. S'operatzione at interessadu sa _Costa Smeralda_, sa _Costa Paradiso,_ su litorale de S'Alighera, sa periferia de Tatari e areas internas de sa provintzia. In prus de sos refudos ispetziales, machinas abbandonadas, baterias de machina e ateru, sos militares ant agatadu, a curtzu de su Coghinas, deghessete animales mortos, intre bacas e berbeghes, chi segundu sos responsabiles de su servitziu veterinariu de sa ASL, podent essere veiculu de difusione de maladias. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Aberta s'iscritzione pro su Festival de su Tzìnema asturianu
+
+Sunt abertas sas iscritziones pro sa de tres editziones de su Festival de su Tzinema asturianu, chi l'ant a faghere in abrile. Ocannu si cheret ammentare su de 102 anniversarios de su tzinema asturianu. Su cuncursu presentat duas categorias: pelliculas in asturianu e pelliculas asturianas in cale si siat ateru idioma. Longumetragios e curtzumetragios de fintzione e documentarios in cale si siat formadu sunt atzetados pro partetzipare, e sos autores podent presentare prus de un'opera. Una giuria de personalidades at a dare sos premios in sa tzerimonia de cungiadura. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Chávez e Lula inàugurant ponte in s'Orinoco
+
+Chavez e Lula, presidentes de Venetzuela e Brasile, ant inauguradu eris su ponte in su frumene Orinoco, longu 3.156 metros, finidu bator meses a como, e costadu 1,28 milliardos de dollaros. S'opera, mutida Orinoquia, unit s'istadu de Bolivar, in su sud, cun Anzoategui e Monagas, in su nordest de su paisu, e si ligat a su caminu chi dae Bolivar giughet, colende*nche sa lacana, a Roraima. Su ponte l'at fraigadu s'impresa brasiliana Odebrecht, e est pro cussu chi fiat presente Lula. Como sas mercantzias brasilianas nche podent crompere prus in presse a sos portos caribicos de Venetzuela. Chavez cunsiderat su ponte, chi a parrere de sos espertos est una meravigia ingennieristica, un'esempru de integratzione intre sos duos istados e at chertu chi in subra de Orinoquia paris cun sa bandera venetzuelana bi siat sa brasiliana puru. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Como si podet comporare cun PayPal
+
+Como si podent comporare sos libros nostros cun su sistema seguru PayPal.
+
+Bastat a intrare in sa pagina de su libru isseberadu e agiunghere a su carrellu de s'ispesa o, si nono, intrare in su CATÀLOGU generale e issberare dae cue.
+
+Pustis fata sa compora cun PayPal, sas editziones Papiros ant a imbaire sos libros, faghende pagare in prus unu tantu pro sos gastos postale.
+
+Tando faghe compora bona!
+
+#_ papiros_
+
+
+## Cunfirmados sos tècnicos de sa seletzione galitziana de fùbalu
+
+Sa Federatzione Galitziana de Fubalu at cunfirmadu custa chida chi Arsenio Iglesias e Fernando Vazquez ant a sighire a ghiare sa seletzione galitziana. A sos tecnicos sa noa bi l'at dada su presidente Julio Meana etotu. Sos duos allenadores ant a pilotare s'iscuadra chi devet giogare contra a s'Ecuador, su 28 de nadale in A Coruña, in s'istadiu Riazor, pro tzelebrare sos 100 annos de su Deportivo. S'annu coladu sos galitzianos aiant bintu contra a s'Uruguay. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Kabila binchet sas eletziones
+
+Su presidente Joseph Kabila est istadu cunfirmadu a sa ghia de sa Republica Democratica de su Congo. In su segundu iscrutiniu at otentu su 58,1% de sos votos, cando chi s'ateru candidadu Jean-Pierre Bemba at leadu su 41,9%. S'afluentzia est istada de su 65%. S'annuntziu l'at dadu su presidente de sa cummissione eletorale Apollinaire Malu Malu. Kabila at bintu in sa banda de limba Swahili, Bemba imbetzes at leadu prus votos in sas alas de limba Lingala. In s'istadu africanu b'at una fortza internatzionale de paghe de 17.000 omines, sa prus manna de su mundu, ca sa situatzione politica est instabile: in sos iscontros intre sostenidores de sos duos candidados a pustis de su primu iscrutiniu sunt mortas 23 pessones. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su Parlamentu europeu pedit "isfortzos" pro sas limbas minoritarias de sa UE
+
+Sa relatzione, elaborada dae s'eurodeputadu catalanu Bernat Joan de sa Esquerra Republicana de Catalunya (ERC), est istada aprovada dae su plenum pustis introduidas unos cantos emendamentos- dae 537 in favore, 50 contrarios e 57 astensiones.
+S'est astennidu finas su proponente de s'ERC ca su testu finale est istadu "isnaturalizadu meda" a cunfrontu de s'orizinale.
+
+Sa risolutzione de su PE "insistit chi sos tzitadinos devent imparare limbas istrangias, chi devent essere favoridas".
+
+Sos eurodeputados ant insistidu in "s'importantzia istrategica chi tenent sas limbas europeas de difusione mundiale", ma in su matessi tempus ant naradu chi b'at un'arriscu mannu chi "sas limbas prus pagu difusas siant catzigadas" dae su dominiu sotziulingisticu de sas limbas minoritarias.
+
+Cunforme a su chi ponet su testu finale, sas propostas in favore de s'aprendimentu de ateras limbas dae bandas de sos tzitadinos "non si diant devere limitare a sas limbas ufitziales printzipales de sos istados membros", a parrere de sos deputados europeos.
+
+Issos sunt de acordu pro fortzare sos Istados membros a istabilire pranos linguisticos pro afortire medas de sas limbas prus pagu difusas", annanghet su comunicadu de su PE.
+
+In relatzione cun sas istitutziones de s'Unione, sos eurodeputados sunt istados "in favore de un'avantada in sa comunicatzione cun sos tzitadinos 'in sa limba natzionale de onniunu, indipendentemente si custa limba tenet un'istatus ufitziale in s'ambitu de s'Istadu membru o de sa UE".
+
+Ma s'eurodeputadu de s'ERC, chi s'est astennidu, at decraradu chi s'Eurocamera cunsiderat "petzi su multilinguismu cando si riferit a sas limbas de sos Istados ufitziales de sa UE, bortende sas palas a una realidades meda prus rica e cumplessa".
+
+Semper e cando, su PE narat totu su contrariu de su chi est faghende su guvernu italianu de tzentru-sinistra chi est minimende in su giru de tres annos sa lege 482 dae prus de 9 milliones a prus pagu de 4,5 milliones! [red]
+
+
+
+
+## Rebellia in Tonga
+
+Ses pessones sunt mortas in Nuku'alofa, capitale de Tonga, a pustis chi chentinas de manifestantes ant iscutu pedras a su Palatzu de su Primu Ministru Feleti Sevele e ant postu fogu a sas machinas de sa politzia aparcadas in cue in dae in antis. Sos reberdes ant distrutu s'80% de sos edifitzios de sa capitale. Sa cajone de sa protesta est s'istentu de s'esecutivu in s'atuatzione de riformas democraticas. Sa majoria de sos parlamentares benit dae sa nobiltade ereditaria. Su guvernu at decretadu s'istadu de emergentzia e at pedidu agiudu a Australia e Noa Zelanda.[_gmr_]
+
+
+
+
+## Nukak Makú galu vìtimas de maladias
+
+Sos Nukak Maku, indigenos nomades, si sunt ismalaidados de tubercolosi e de pigota burda. Sos indianos sunt acampados in foras de una tzitade e sunt pedende a su guvernu de podere torrare a su litu pluviale, dae ue si nche sunt devidos andare neghe de sa gherra pro sa droga intre militzias marxistas e paramilitares. Su bator unu de sa tribu at giai patidu una callentura epidemica chi at causadu sa morte de unu pitzinnu de noe annos e su suitzidiu de su capu Mow-be', disisperadu pro su fallimentu de sas tratativas pro sa torrada a domo de sa gente sua. Cuntatados pro sa prima bia in su 1988 custos indigenos sunt abarrados in 500, dae 1200 chi fiant, degumados dae sas maladias. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Fèminas e traballu
+
+Sa Cumissione europea at presentadu sa relatzione "Ocupatzione in Europa 2006" elaborada dae sa Diretzione generale pro s'Ocupatzione, sos Afares sotziales e sas Pari Oportunidades.
+Dae sos datos publicados essit a campu una creschida generale de socupatzione de su 0,9 pro chentu, belle duos tantos de su 0,5 de sannu coladu. Imbetzes, sa disocupatzione est minimada dae su 9,1 a s'87 pro chentu.
+Creschet finas s'ocupatzione feminile de 0,6 puntos e crompet a su 56,3 pro chentu, ma custu datu est galu a tesu dae ss'obietivu globale de su 70 pro chentu isetadu pro su 2010 dae sa Istrategia de Lisbona, deliberada dae su Cussigiu europeu in su 2000.
+Su divariu intre socupatzione feminile e sa maschile est semper forte: pro sas feminas su tassu intre sa media de sos Paisos europeos est de su 62,5 pro chentu, pro sos omines est de su 77,8 pro chentu cun una diferentzia de 15,3 puntos pertzentuales. Sa diferentzia est peri prus manna in unos cantos Istados, intre custos sItalia chi crompet a su 20 pro chentu, finas a arribbare a su 40 pro chentu de Malta in ue petzi una femina onni tres agatat traballu.
+In fines, sa relatzione evidentziat su fatu chi, mancari belle totus sos Paisos membros apant adotadu politicas pro sustennere socupatzione feminile, sas feminas sighint a leare pagas prus bassas a cunfrontu cun sos omines e a tennere prus pagas oportunidades de carriera. [csc]
+
+
+
+
+## Trasmissiones de atualidade in limba friulana
+
+Radio Onde Furlane est naschida in su 1980. Propiu in custu annu, difatis, naschet ufitzialmente sa "Cooperativa de Informatzione Friulana" (oe "Informatzione Friulana" sotziedade cooperativa) editora de sa radiu e incumintzant sas trsmissiones radiofonicas de s'emitente nostra.
+
+S'idea prima de sas pessones chi ant formadu sa cooperativa, difatis, fiat sa de "produire e isvilupare m�edios de informatzione addatos a sos obietivos de autonomia e autodeterminatzione de sa natzionalidade friulana".
+
+In custu mamentu sos dipendentes sunt sete. B'at in prus collaboratziones a progetu, sena contare sos collaboradores voluntarios. Oe est sa realidade lavorativa e ocupatzionale intre sas chi traballant cun e pro sa limba friulana.
+
+Sa radiu podet e�ssere ascurtada in sos 90 Mhz in modulatzione de frecuentzia in sos montes e in sos pranos tzentru-orientale. In custas dies, a onni modu, semus giughende su singiale a sa Carnia (montes de su Friuli), mescamente, a curtzu a sa tzitade de Tolmezzo.
+Sa sede de sa radiu est in Udine, ma, cun sa creschida de su singiale, semus pessende de abberrere una redatzione peri in Tolmezzo.
+Su singiale de Onde Furlane, a onni modu, est ritrasmitidu finas in sa zona de Colonia Caroya (In Argentina), una tzitade fundada in s'Otighentos dae sos colonos arribados dae su Friuli e ue est galu bia sa presentzia de sa limba friulana. Su progetu est naschidu dae carchi mese, pro more de una collaboratzione cun s'emitente locale Radio FM Comunicar, e est andende bene meda insa comunidade locale.
+
+Est unu publicu bastante diferente. B'at unos cantos "amantiosos" chi alluent sa radiu su mangianu e abarrant sintonizados totu sa die, a s'ispissu pero (pro more de sos impinnos de traballu, o de sos gustos personales) su numeru de sos ascurtadoress cambiat cunforme a s'orariu e a su casta de sas trasmissiones. Pro narrere, una parte de sos ascurtadores est prus atenta a sos ispatzios informativos, ateros sighint cun interessu mannu sas trasmissiones musicales, etc.
+Cun custu non chergio narrere chi totu sos friulanos ascurtant s'emitente nostra, ma petzi chi su publicu chi nos ascurtat est bastante diferente.
+
+Tocat a narrere chi sa radiu non trsmitet petzi in limba friulana. Su friulanu est sa limba impreada pro su 75% de sa programatzione. Su restu est in italianu, ma b'at peri programas in sas limbas de sos imigrados (albanesu, arabu, frantzesu, inglesu, russu, etc.) e, mescamente, su castiglianu (pro sa situatzione particulare ligada a s'emigratzione friulana in Sud Am�rica, mescamente in Argentina, e a s'imigratzione "de torrada" prus reghente).
+Naradu custu, s'impreu mannu de su friulanu a sa segura faghet a manera chi Onde Furlane siat si no unica, a sa segura diferente a beru dae sas ateras emitentes radiofonicas. E, a su solitu, in su "mercadu", sa diversidade "pagat". A mantennere bia un'istrutura che a sa nostra costat meda, ma finas a como sos isseberos fatos nos ant permitidu de sighire a faghere s'atividade nostra. Pesso chi unu datu podat crarire sas cosas: in sos annos Otanta sas chi fiant cramadas radios liberas ativas in sa provintzia de Udine fiant unas trinta; oe bi nd'at abbarradu chimbe, Onde Furlane est una de cussas. Pesso chi in pagos, a s'incumintzu aiant apidu iscumitidu chi una radiu che a sa nostra aeret sighidu s'atividade pro prus de bintichimbe annos!
+Onde Furlane no est una radiu "rica", ma custu dipendet meda finas dae sa casta de radu chi amus detzisu de faghere. Su fatu de e�ssere radiu comunitaria, e non cumertziale, nos cumandat de t�ennere limites pro su chi pertocat sos ispatzios publitzitarios e bi cheret un'isforrtzu mannu de autoprodutzione de sos programas. In pratica, sa nostra est una "radiu de servitziu". In s'istadu italianu, a su solitu chie dat custa casta de isseberos? Cunsiderados sos costos artos, si tratat, pro suprus, de realidades radiofonicas ligadas a tzircuitos mannos (che a sa de Radio Popolare), a grupos editoriales mannos (pro narrere, Radio 24), o a su cuntzessionariu publicu (RAI). Radio Onde Furlane non disponet a sa segura de risorsas de gasi, mancari gasi est forte e sana. Custu cheret narrere chi s'impreu de su friulanu nos at premiadu.
+
+No amus fatu mai classificas de ascurtos, ma dae su raportu cun sos ascurtadores ischimus chi agradat meda s'ispatziu informativu subra sos apuntamentos de sa die (cuntzertos, teatru, tzinema, presentatziones e ateros eventos culturales). Totu sos ispatzios informativos tenent, a onni modu, esitu mannu (non petzi sas editziones de su giornale radiu, ma finas sa rassigna istampa, sas noas subra sa viabilidade, sas previsiones de su tempus, sos aprofundimentos). Si tratat, est craru, de trasmissiones totu fatas in friulanu. B'at in prus tzertas trasmissiones musicakales chi tenent unu n�meru bonu de ascurtadores amantiosos.
+
+B'at batoro essidas cuotidianas pro su GR (cun intervistas subra de sos argumentos prus importantes de sa die). In prus, onni die, amus sa rassigna de istampa, sas noas subra sa viabilidade, su meteo, sos apuntamentos culturales de sa die. B'at in prus a su mancu una pariga de oras sa die de aprofundimentos informativos e culturale, ma b'at prus logu pro sos programas musicales (cun cundutores ispetzializados in unu tzertu genere musicale: dae su rock indipendente a sa musica argentina, dae s'industrial a su hip hop, etc.). A sas 6 de sero b'at s'urtima editzione de su GR, sighida dae s'ispatziu de sos apuntamentos. Su sero est dedicadu a su solitu a sos programas musicales, ma non mancant trasmissiones de atera casta (comente a cudda autgestida dae su Tzentro Sotziale de Udine). A de note e a tzertas oras cuotidianas b'at peri "musiche cence confins"; musica in libertade, sena cundutores, organizada in: friulana, ateras natzionalidades minorizadas, e de generes diferentes.
+
+In prus de s'atividade radiofonica, sa cooperativa chi gestit Onde Furlane s'ocupat de ateras atividades pro sa promotzione e s'isvilupu de sa limba.
+Non bi balet a ispiegare ite cheret narrere a te�nnere una radiu chi onni die pro 365 dies s'annu trasmitit su prus de sa programatzione sua in friulanu. Onni die dimustramus chi cun sa limba nostra si podet faghere totu, si podet faeddare de totu. Una bia sos criticos de sa limba naraiant chi su friulanu fiat sa limba de sos massajos, de sa traditzione (in su sinnificadu peus de sa paraula), de s'antigoriu. Radio Onde Furlane at rspostu a issos faghende informatzione, faeddende de su mundu, de cultura, de traballu, de tecnologias noas, de m�usica, de economia, de isport, etc. e faghende∙lu in friulanu!
+S'esperientzia tenta in radiu, mescamente cun su compitu de faghere informatzione cuotidiana e duncas cun s'obrigu de faeddare de totu, nos at permitidu de realizare su primu curretore ortograficu e su primu ditzionariu friulanu-italianu/italianu-friulanu in suportu informaticu. Amus esportadu sas connosch�ntzias nostras in televisione: su primu notitziariu setimenale in friulanu trasmitidu dae una televisione, difatis, l'amus realizadu nois. Sena ismentigare in prus sas initziativas in iscola, traballende cun professores e istudentes pro realizare programas radiofonicos in friulanu: un'ispetzia de iscolighedda de giornalismu in friulanu pro pitzinnos.
+B'at in prus su "Premi Friul", unu cuncursu annuale pro animare sa produtzione in limba friulana. Su prus de sas editziones est istada dedicada a sa musica, ma bi sunt istados peri sos radiodramas, sos fumetos, etc. Como su premiu est devennidu "Musiche Furlane", est a narrere unu cuncursu annuale pro sa produtzione musicale in friulanu, ma mescamente una vetrina pro animare sa naschida de grupos noos o cantautores friulanos e un'eticheta discografica chi in custos urtimos annos at realizadu una bindighina de cd de musica in friulanu (rock, hip pop, combat folk, etc.).
+
+Sa publitzidade podet essere in friulanu o in italianu. A bias s'insertzionista arribbat cun sa publitzidade giai pronta in italianu e nos pedit de la trasmitere gasi, ma su prus de sas bias nos pedit a nois de la realizare in friulanu. Si tratat de privados, ma peri de entes publicos. Unos cantos politicos nos ant cumissionadu publitzidades in friulanu finas pro sos ispatzios ligados a sa campagna eletorale.
+Pro su publicu est normale a int�endere sa publitzidade in friulanu in sa radiu nostra. Nois impreamus sa limba in manera naturale pro totu e, duncas, finas pro sa publitzidade.
+B'at apidu peri unu tempus chi unas cantas publitzidades las aiat fatas unu grupu teatrale. Fiant publitzidades pessadas e fatas in friulanu, cun una bene comica a bias surreale. B'at pessones chi, a distantzia de medas annos, si las ammentant galu a memoria!
+
+In sas radios cumertziales (belle totus de propiedade non friulana) pro sa limba nostra no b'at logu. In una pariga de radios privadas locales s'intendet totora su friulanu. Diferente sa situatzione de Radio Spazio 103, emitente ligada a s'artzivescovadu de Udine, ue sa limba friulana est impreada in unos cantos programas, tzertos cun ascurtos mannos. Semus faeddende de unu 25/30% de presentzia de friulanu in sa programatzione de custa radiu. In custos urtimos annos b'at unas cantas trasmissione in friulanu finas in sa RAI regionale de su Friuli Venetzia Giulia: si tratat, semper e cando de programas finantziados dae sa Regione (comente a narrere, nudda dinare, nudda trasmissiones), su prus culturales o de recreu (duncas sena informatzione giornalistica).
+
+Sas radios "liberas" friulanas sunt pagas a beru: sas prus importantes sunt Radio Onde Furlane e Radio Spazio 103, ue su friulanu est presente (apo giai naradu in cales pertzentuales).
+Sas radios cumertziales pessant galu chi su friulanu non "rendat" e non cherent mancu trasmitere cantzones in friulanu (finas cando si tratat de grupos che a sos Arbe Garbe chi in sos cuntzertos issoro acudint migias e migias de giovanos!). Prus chi unu giuditziu de profetu economicu, paret prus chi no ateru unu pregiuditziu. E sos pregiuditzios, s'ischit, sunt malos a morrere.
+Su datu, a parrere meu, iscandulosu, est rapresentadu dae sa cuntzessionaria publica, est a narrere sa RAI. Non si tratat petzi de su non rispetu de sas leges in vigore (sa lege istatale 482 de su 1999, difatis, obrigat sa RAI a garantire in manera autonoma ispatzios a sas limbas minoritarias tuteladas in manera proportzionale a sa difusione issoro: e su friulanu est faeddadu dae prus de su mesu de sa populatzione de su Friuli VG), ma finas de una mancantzia de rispetu pro sos tzitadinos friulanos chi sunt obligados a pagare su canone a sa RAI, ma non tenent unu servitziu non naro adeguadu, ma mancu de gabale, in sa limba issoro!
+
+Sa Regione Friuli VG nos reconnoschet comente ente de importantzia primaria pro sa promotzione de sa limba friulana e custu nos dat su deretu (ma unu deretu chi amus otentu pustis de unu muntone de sacrifitzios) a unu cuntributu annuale chi cambiat onni annu e chi arribbat semper in ritardu, ma chi b'est.
+Sa lege istatale 482/99, imbetzes, non grantit agiudos pro sas emitentes privadas. Pro su restu, su prus de sas intradas nostras arribat dae cunventziones, mescamente, mescamente cun realidades publicas pro sa realizatzione de programas e progetos.
+
+Eja. Su voluntariadu est presente e est istadu fundamentale pro sa creschida e, in tzertos casos, pro sa supraviventzia de sa radiu.
+
+Tzertu. Sa naschida de neologismos est carchi cosa de naturale in una situatzione che a sa nostra. Podimus narrere chi su giornalismu radiofonicu in friulanu est naschidu cun Radio Onde Furlane, duncas est istadu metzessariu a traballare subra salimba pro realizare carchi cosa chi in antis non bi fiat.
+Su chi ateras limbas ant isvilupadu in tempos relativamente longos (so faeddende de sas limbas ufitziales, de istadu, cun totu su chi capitat in termines de impreu ufitziale, de iscolarizatzione de sas massas, de impreu sotziale), l'amus elaboradu meda prus in presse. Non si podet pretendere chi una limba chi, non tzertu ca l'at chertu issa, est abarrada in cunditzione de subalternidade pro seculos apat isvulupadu sos matessi istrumentos de una limba ufitziale, de una limba de istadu imposta a totu sos tzitadinos.
+Faghere informatzione, faeddare de totu sos argumentos, nos at obligadu a faghere un'isfortzu de ampliamentu de su vocabulariu pro intervennere in cussos campos a su solitu negados a sa limba nostra e chi, in cunsegu�ntzia, sufriant de una carentzia lessicale.
+B'at in prus su discursu istilisticu e de impreu de limbagios ispetzialisticos. Non si podet pessare de faeddare de economia, de traballu, de tecnologias noas, etc. in unu giornale radiu o in unu programa de aprofundimentu, comente chi siamus seidos in tzilleri cun sos amigos. Non si trata, est craru, de bortulare una limba, ma de l'adatare, comente faghent totu sas limbas normales, a sos livellos diferentes e a sas esigentzias de sa comunicatzione.
+In una situatzione gasi, b'at logu pro isseberos o propostas isballadas, ma s'importante est a faghere tesoro de custos isballos pro ischire a nche los colare. Bisongiat, a un'ala, a rispetare sas carateristicas de sa limba, e a s'atera, abbaidare a su chi ant fatu sas ateraslimbas chi, ant fatu su matessi caminu nostru: mancu s'inglesu comente limba de s'informatica! S'isvilupu de sos neologismos sighit r�gulas bastante pretzisas, a faaghere sa finta de essere sos primos a traballare in custu setore est petzi unu dannu.
+Sa realizatzione de su primu curretore ortograficu e de su primu ditzionariu friulanu-italianu/italianu-friulanu in suportu informaticu est istada fata gratzias a custu tipu de traballu.
+
+Lassende a un'ala su casu de sa cuntzessionaria radiotelevisiva publica, ue si tratat de traballare paris pro chi siant rispetados a su mancu sos obrigos de lege, b'at a sa segura galu traballu meda a faghere.
+Bisongiat a sighire longu su protzessu de normalizatzione linguistica, est a narrere s'isvilupu de una limba "normale" chi podat essere impreada in onni ambitu e pro cale si siat esigentzia. Sos medios de comunicatzione podent t�ennere unu balore educativu mannu, bisongiat duncas a tennere una limba cumpleta (cun un'istandard graficu, cun unu modellu de limba comuna chi non cheret narrere a iscantzellare sas variedades locales-, cun s'isvilupu de neologismos, etc.).
+Sas tecnologias noas, oe, dant possibilidades chi binti o deghe annos a como non fiamus atretu nemancu de pessare. Pro narrere, finas si no est sa solutzione de onni problema, comente a calicunu li praghet a creere, internet dat possibilidades de importu mannu de difusione de materiales informativos e musicales a costu bassu. Permitet, in prus, di podere faghere tzertos traballos peri dae domo, cun profetos mannos pro sos costos e su tempus.
+Creo in prus chi su cuncambiu de esperientzias, mescamente in realidades chi presentant unu muntone de afinidades (comente in sa situatzione friulana e sarda), siat fundamentale a beru. Peruna comunidade est aguale a un'atera, ma b'at esperientzias chi si podent addatare a situatziones diferentes. Est importante ducas, a afortire sos raportos intre sas comunidades e creare retes pro cuncambiare esperientzias e informatziones.
+Tenimus unu muntone de cosas de faghere e su de caminare paris nos podet agiuare a nche colare megius sos impeigos chi amus a agatare in caminu. [trad. ZL. Stochino]
+
+
+
+
+## Tzerimònia de sa bandera otzitana
+
+Su sindigu de Crissolo, bidda de sas baddes Otzitanas, intregat sa bandera a su sindigu de Barathier, bidda de su Queyras in s'Otzitania manna. Sa tzerimonia de inauguratzione de sa bandera est sa chi faghent semper in sas baddes otzitanas e francuproventzales: letura a duas boghes in otzitanu e frantzesu de su testu ufitziale chi ispricat sas motivatziones de sa tzerimonia e su significadu de cuddu simbolu oe, artziadura de sa bandera cun s'esecutzione de s'innu _Se Chanta_, discursos de sas autoridades. A pustis, unu mamentu de festa de amighentzia tranfrontaliera. Sa comuna de Crissolo ponet a disponimentu unu postale pro chie cheret partetzipare. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Iscudos umanos palestinesos
+
+S'aviatzione israeliana at rinuntziadu a bombardare sas domos de unu de sos capos de Hamas, Wael Baroud, e de sa familia Faraj, simpatizante de su movimentu, in su nord de sa Fasca de Gaza, pro sa detzisione de deghinas de palestinesos de faghere de iscudos umanos a sos edifitzios. S'iscopu ufitziale de sos militares israelianu est sa distrutzione de arsenales militares. Sas pessones protagonistas de s'initziativa ant rispostu a s'apellu fatu dae sas moscheas sabadu coladu, sa die chi est cumintzada s'atzione difensiva. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Pische incuinadu in su Mediterràneu
+
+Sos datos de s'Unep, programma de s'Onu chi si ocupat de s'incuinamentu de su Mediterraneu, dimustrant chi sas 9.400 industrias costieras de 21 istados esaminadas nche ghetant a mare ogni annu 900.000 tonnelladas de fosforu e 200 milliones de tonnelladas de azotu, suatantzias responsabiles de su protzessu de eutrofizatzione. In prus bi sunt 85.000 tonnelladas de metallos graes, 200.000 de organocloruros e 47 tonnelladas de Ipa, idrocarburos politziclicos aromaticos. Su perigulu pro s'omine est s'assuntzione de mandigu contaminadu, mescamente pische: su 70-95% de incuinantes persistentes s'agatat in produtos iticos. A causare custa situatzione sunt rafinerias, industrias chimicas e metallurgicas e impiantos de tratamentu de abbas de iscartu. In Italia s'assuntzione de Ipa nche crompet finas a 3 microgrammos sa die, a 100 bias de sa cantidade cunsiderada tollerabile. [_gmr_]
+
+
+
+
+## SU BELU DE SA BONAURA [clone]
+
+### _Autore:** Larentu Pusceddu**|Pagg. 94 |€ 10.00_
+
+#_ papiros_
+
+
+## 48581: unu sms pro agiuare sas fèminas afghanas
+
+Dae su 18 a su 28 de santandria si podet cuntribuire cun unu sms a sa campagna "Agiuda sas feminas a non deper prus pedire agiudu! 2006 Afganistan" , promovida dae sa Fundatzione Pangea Onlus.
+Gratzias a s'adesione de Tim e Telecom Italia, Vodafone, Wind e 3 Italia si podet donare 1 euro imbiende unu sms a su numeru 48581 o 2 euro cun su matessi numeru dae su telefonu fissu.
+Su dinare regollidu at a essere destinadu a su Progetu Jamila pro sas feminas afganas chi istant in povertade, sunt biudas o disabiles, isvilupadu in Kabul dae Pangea, sa fundatzione italiana chi s'ocupat de sos deretos de sas feminas.
+Su Progetu Jamila est cumintzadu in pare cun sa Die internatzionale pro s'eliminatzione de sa violentzia contra sas feminas chi ruet su 25 de santandria. [csc]
+
+
+
+
+## Assassinadu Pierre Gemayel
+
+Pierre Gemayel (34 annos), ministru de s'Industria e deputadu de sa regione cristiana de su Metn, est istadu assassinadu, oe a merie, in Jdeide, a probe de Beirut. Figiu de Amine Gemayel, ex capu de istadu libanesu, Pierre Gemayel est istadu ochiidu dae omines armados chi ant corfidu sa vitura sua a mitra.
+Sas fertas mortales l'ant corfidu a conca e a petorras. Gemayel est mancadu cando nche lu fiant giughende a s'ospidale. Finas una de sas guardias suas est istada ferta mortalmente.
+Custu atentadu capitat propiu in mesu de una crisi politica grave, cun 5 ministros sciitas chi sunt dimitidos, e cando su Cussigiu de Segurantzia de sas Natziones Unidas est esaminende su progetu de costitutzione de su tribunale incarrigadu de giuigare sa chistione Rafik Hariri (ex primu ministru assassinadu su 14-2-2005) e ateros 14 atentados e mortes chi sunt istados in Libanu a pustis de su mese de santugaine de su 2004. [red]
+
+
+## Sentèntzia in favore de sos aborìgenos
+
+Sa Corte Federale australiana at ghetadu a pagare a s'istadu de su Queensland 6 milliones de euros comente risartzimentu a sos aborigenos chi aiant traballadu in duas missiones luteranas in Hopevale e Wujal Wujal, in su nord de s'istadu, in sos annos '70 e '80. Sa sententzia at istabilidu chi sos indigenos, unos 1.500, fiant pagados prus pagu pro chistiones ratziales e duncas tenet deretu a unu cumpensu. Sa Corte at ammitidu s'apellu de 8 traballadores contra a una detzisione contraria de s'annu coladu. Su guvernadore Beattie est chirchende una solutzione chi rispetet sa sententzia e tengiat contu de sas possibilidade economicas de s'istadu. S'istoricu Ros Kidd at sutaliniadu s'importantzia de custa detzisione, ca istabilit unu pretzedente pro ateros casos similes. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Quebèc natzione
+
+Su Primu Ministru canadesu Stephen Harper, de su partidu cunservadore, at annuntziadu chi at a pedire a sa Camera bassa de reconnoschere chi su Quebec est una natzione in intro de s'istadu. S'obietivu de Harper est de antetzipare, e duncas vanificare, una rechesta simile de su _Bloc Quebecois_, su partidu indipendentista. Harper at naradu puru chi su Quebec no est indipendente e no lu at a essere mai. Su capu de su _Bloc_, Gilles Duceppe, at criticadu su providimentu narende chi sa proposta de su guvernu refudat de ammitere chi su Quebec podet esistere comente natzione finas foras de su Canada. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su catalanu in sos telèfonos Nokia
+
+Sa Nokia at detzididu de incruire su catalanu intre sas limbas de sos tzellulares suos. Su primu modellu chi la tenet est su 5200 e intro de su 2008 l'ant a tennere totu sos modellos. In su menu como bi sunt 34 limbas, chi 12 sunt prus pagu faeddads chi non su catalanu. Sa Generalitat isperat chi a pustis de Siemens, Alcatel, Sagem chi ant post su catalanu in carchi modellu, e de sa Nokia, sas ateras marcas puru fatzant sa matessi cosa. Sa Generalitat impreat petzi tzellulares chi tenet s'optzione in sa limba natzionale. Sa Nokia at fatu custu passu pro more de sa Generalitat e de sa _Plataforma per la Llengua_ chi ant fatu pressiones subra de s'industria finlandesa. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Riserva pro sos Toromona
+
+Su guvernu bolivianu at creadu una riserva a posta pro sos indianos isulados. Sa riserva, chi dat amparu a sa tribu de sos Toromona, est de unos 19.000 chilometros cuadrados e non si podet segare linna, faghere esploratziones petroliferas e atividades minerarias. In Peru b'at giai rivervas de custa casta, ma sunt minetzadas dae totu cuddas atividades. Si carculat chi siant 15 sas tribus isuladas chi bivent in Peru. S'initziativa boliviana podet cumbinchere su guvernu peruanu a dare prus agiudu e protetzione a sos indigenos suos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Libros noos «Aborìgenos australianos»
+
+
+
+
+### 16/12/2009
+
+## SA PRATZA DE SU DIAMANTE [clone]
+
+### _Autore: **Merce RODOREDA**|Tradutzione: Giagu Ledda|Pagg. 128 |€ 8.00_
+
+FileNotFoundException while reading 80.html :: java.io.FileNotFoundException: C:\www\ww4_multisite_tempusnostru\ROOT\applications\webwork\site_papiros\local\document\html\80.html (The system cannot find the file specified)
+
+#_ papiros_
+
+
+## Elaboradores in galitzianu
+
+S'Assessoradu de sa Massaria at comunicadu chi su bandu pro su cuncursu de acuisitzione de carculadores personales, in ue bi fiat iscritu chi sos elaboradores deviant tennere Windows XP in castiglianu at a essere modificadu. Su de su castiglianu difatis fiat un'errore de redatzione. Sos carculadores devent tennere su sistema opertativu in galitzianu, e in prus su pachete Open Office, in sa tradutzione galitziana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Rafael Correa presidente nou de Ecuadòr
+
+Sa vitoria de Rafael Correa in sas eletziones presidentziales de dominiga 26 de santandria, est a puntu de essere cunfirmada dae s'iscrutiniu ufitziale. Prus de unu millione de votos est sa diferentzia dae s'aversariu Noboa.
+
+Su Tribunale Supremu Eletorale at informadu, dae sa pagina Internet sua, chi, cun 58,48% de sos votos contados, su binomiu Correa-Moreno, presidente e vitzepresidente, de Alianza Pais, disponet de su 64,81% de sa votatzione generale. Álvaro Noboa, oposidore, si collocat praticamente 30 puntos suta de Correa, cun su 35,19% de sos votos iscrutinados a merie de su 27. [red]
+
+
+
+
+## Cunferèntzia islàmica contra a sas mutilatziones genitales
+
+Unu vertice islamicu riunidu in Egitu at pedidu a sos mussulmanos de totu su mundu de l'agabbare cun sa pratica de sas mutilatziones genitales de sas pitzinnas.
+A sa fine de sa cunferentzia, organizada dae sos assotzios pro sa defensa de sos deretos umanos, sos espertos islamicos ant decraradu chi sa mutilatzione genitale comente pratica religiosa devet essere cunsiderada unu crimine dae sa lege de totu sas natziones e chi sos chi la praticant devent essere cundennados.
+
+Su Sceicu de al-Azar, sautoridade prus manna de su mundu musulmanu sunnita, at afirmadu chi no esistit peruna giustificatzione religiosa pro custa pratica.
+
+Sa traditzione de sa circuntzisione de sas pitzinnas est cumintzada in tempos preislamicos, ma una parte de su cleru islamicu sustenet chi est una pratica religiosa importante.
+
+SOrganizatzione Mundiale de sa Sanidade at carculadu chi prus de 100 milliones de feminas in su mundu sunt istadas custrintas a sa mutilatzione genitale.
+
+
+
+
+## Su friulanu in sas iscolas
+
+S'assessore de s'istrutzione e de sas identidades linguisticas Roberto Antonaz s'est impignadu pro faghere aprovare dae sa Giunta una lege pro s'insignamentu de su friulanu in s'iscola. L'at naradu in sa domo Turoldo de Coderno di Sedegliano a sa fine de su dibatidu _ Scuele, cuale leç pal insegnament de lenghe furlane? _chi bi ant partetzipadu su vitzepresidente de su cussigiu provintziale cun delega a sas politicas linguisticas, Valeria Grillo, sos cussigeris regionales Paolo Menis (Margherita) e Claudio Violino(Lega Nord), sa responsabile pro sas minorias de s'Ufitziu iscolasticu regionale, Rosalba Perini e su cumponente de sa Cummissione iscola de s'Arlef, Adriano Ceschia. Su moderadore fiat William Cisilino, presidente de s' _Istitut Ladin-Furlan Pre Checo Placerean_ , chi at organizadu s'addobiu paris cun su portale www.lenghe.net in s'ambitu de sa de chimbe rassignas _Puints_. Sa regione at a ponnere su dinare pro podere imparare una limba comunitaria e una regionale. Sos politicos de ambos orientamentos sunt de acordu. Antonaz at faeddadu de abberrere unu cunfrontu cun su ministru Fioroni pro s'istitutzione de classes de cuncursu ispetzificas pro sas limbas minoritarias. S'at a partire dae su disignu de lege de sa Lega Nord e dae un'analisi de sa Cummissione iscola de s'Arlef (Agenzia regionale per la lingua friulana) chi punnant a s'insignamentu curricolare de sa limba friulana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Libros noos «Aborìgenos australianos»
+
+
+
+
+## Libros noos «Minorias africanas»
+
+
+
+
+## Sa Costitutzione messicana luego in sas limbas indìgenas
+
+Su problema de sas minorias linguisticas de su Messicu e sa pratica de sos deretos fundamentales, diat parrere chi siat arribadu a unu puntu bonu. Su Parlamentu de su Messicu at firmadu un'acordu cun sas rapresentantzias de sas populatziones indigenas pro sa tradutzione de sa Costitutzione messicana chi, finas a como, est abarrada petzi in ispagnolu, causende unu muntone de problemas a livellu giuridicu. In sos interventos sos sos rapresentantes ant postu in craru s'importantzia de sa cunviventzia de prus limbas e chi unu monopoliu de s'ispagnolu est, dae su puntu de bista umanitariu, "inamissibile".
+
+In antis de totus su presidente e ministru de sa Suprema Corte de Justicia de la Nacion (SCJN), Eduardo Zarzosa Sanchez, sindigu de San Felipe del Progreso, istadu de su Messicu, at naradu chi "su reconnoschimentu de s'autonomia prioritaria chi cherent sas populatziones indigenas nostras non ponet in perigulu s'unidade de s'Istadu natzionale".
+
+Pro parte sua, su ministru presidente de sa SCJN, Mariano Azuela Guitron, at singialadu chi su fatu chi sa Costitutzione est istada iscrita petzi in limba ispagnola "minimat sa possibilidade a sos indigenos de faghere balere sos deretos issoro in sas limbas imparadas dae sos mannois", ca sunt obligados a impreare una limba diferente dae s'issoro.
+
+A faeddare in numene de sos grupos indigenos chi eris ant firmadu un'acordu cun su tribunale massimu pro bortare sa Costitutzione a sas limbas indigenas chi b'at in s'istadu, Zarzosa Sanchez ant afirmadu chi una garantzia de atzessu a sa giustitzia pro sos grupos indigenos est, in antis de totu, rispetare sa pratica libera de sa normativa consuetudinaria pro sa solutzione de sos cunflitos chi si presentant intre custos.
+
+Azuela Guitron at peri naradu chi "non b'at perunu motivu pro cunditzionare sa pratica de sos deretos fundamentales a su dominiu de sa limba ispagnola, in prus dae su puntu de bista umanitariu "custu est inamissibile", s'articulu batoro de sa Lege Generale de sa Lege de sos Deretos Linguisticos de sos Populos Indigenos istabilit chi sas limbas chi ant a essere reconnotas in custa regorta de normas e s'ispagnolu, "sunt limbas natzionales pro origine istorica, e tenent sa matessi valididade in su territoriu issoro, localizatzione e cuntestu ue sunt faeddadas. [zls]
+
+< A>>
+
+
+
+
+## Aproadu s'istatutu de Castiglia e Leòn
+
+Su parlamentu de Castiglia e Leon ant aproadu sa riforma de s'istatutu de Autonomia cun sos votos de sos rapresentantes de su Partidu Populare e de su Partidu Sotzialista; s'unicu deputadu de s'Unione de su populu leonesu at votadu contra a su testu propostu. Su testu nou faghet riferimentu a su leonesu chi finas a como fiat definidu cun su genericu " modalidades linguisticas" . At a essere tuteladu pro su valore in intro de su patrimoniu linguisticu. Su galitzianu puru at a essere promovidu e rispetadu. Sa limba castigliana at a tennere un'amparu ispetziale e sa Comunidade e sa Giunta nd'ant a fomentare s'impreu in sos ambitos educativu, amministrativu e culturale. Su testu cheret presentadu in su parlamentu ispagnolu pro s'aprovatzione definitiva. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su tifone Durian degollat sas Filipinas
+
+Su tifone Durian at cajonadu sa morte de a su mancu 200 pessones e at noghidu a ateras 22.000 in sas alas tzentrusetentrionales de s'artzipelagu, ma su contu de sos mortos paret destinadu a creschere. S'abba e su ludu ant inundadu nessi duas biddas, sas linias eletricas e telefonicas non funtzionant prus, sos pontes sunt distrutos e sos caminos sunt interrados dae sos istremamentos; in prus mancat s'abba potabile. Cun bentos de 225 km/h , custu est su peus tifone in s'istoria de sas Filipinas e su de bator chi at degolladu s'istadu asiaticu in sos urtimos tres meses. Durian, chi tenet su numene de una frutora tropicale, como est moende a chirru de su Mare Tzinesu Meridionale. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Plurilinguismu: aunidos in sa diversidade
+
+S'isfida de su multinguismu in Regiones diferentes, est istadu tema de unu cungressu in Bruxelles. Fiant presentes rapresentantes de realidades locales europeas diferentes. Sa Provintzia de Bolzano, rapresentada dae su diretore de sa Ripartitzione de sos Afares comunitarios** **Karl Rainer, at faeddadu de sa situatzione altoatesina paris cun su presidente de sa Val d'Aosta, Luciano Caveri, e sa Boemia.
+In sa relatzione sua su diretore Rainer at illustradu sas initziativas de tutela de sas limbas minoritarias e sos bisongios de parificatzione cullegadase a su bilinguismu e trilinguismu de sa zona. At faeddadu finas de sa partetzipatzione de s'Alto Adige a sos programmas europeos de istudiu e promotzione de sas limbas, "chi cherent semper motivatziones noas pro sos giovanos".
+
+Aunidos in sa diversidade, segundu su chi narat s'UE, est istadu s'argumentu de sos traballos, chi ant cunfirmadu su bisongiu de sighire a afortire sa presentzia de sa diversidade linguistica comente richesa e de imparare cada unu sa limba de sa terra sua, paris cun ateras duas limbas, includidu s'inglesu. [bmr]
+
+
+
+
+## Capìtulu I
+
+I
+Julieta fiat bènnida a sa durcheria in ue traballaia pròpiu pro mi nàrrere chi, in antis de sorteare sa toia, diant àere sorteadu unas cantas cafeteras; issa las aiat giai bidas: bellas, biancas nìidas, cun un’arantzu pintadu, isperradu, mustrende sos sèmenes. Deo non tenia gana de andare a ballare e mancu de essire ca fia istada totu die ispatzende durches e mi doliant sas puntas de sos pòddighes a fortza de istrìnghere truneos indeorados, de fàghere nodos e presòrgios. E mescamente ca connoschia a Julieta, chi pro issa fiat semper die manna e, mancari chi dormiret pagu o nudda, no l’importaiat. Ma l’apo postu aficu, ca fia fata gasi, sufria si mi pediant una cosa e devia nàrrere chi nono. Fia bestida de biancu dae conca a pees: bestire e sutana immidonados, iscarpitas nìidas che su late, arracadas biancas, tres bratzales tundos intonados cun sas arracadas e portamoneda biancu, chi Julieta m’aiat naradu chi fiat de tela incherada, cun sa tancadura che còtzula de oro.
+Cròmpidas a pratza, sos musicantes fiant giai sonende. Su chelu de sa pratza fiat mudadu cun frores e cadenitas de pabiru, de totu sos colores, una tira de cadenitas, una tira de frores. B’aiat frores cun una lampadina in mesu e totu su chelu de sa pratza pariat unu paracu a s’imbesse cun sas tiras chi fiant presas in sos cabos prus in artu chi no in mesu, in ue totus s’auniant. Su chintòrgiu elàsticu de sa sutana, chi m’aiat dadu matana a la giùnghere cun s’agùgia a gantzu, chi fiat aunida a una limeta cun una baga de filu, m’apretaiat in chintzu. De seguru chi tenia unu sinnu ruju, e, cando m’essiat s’alenu dae buca, su chintòrgiu torraiat a m’ammarturare. Su palcu de sos musicantes fiat totu inghiriadu de ispàrau agreste chi faghiat a barandilla, mudadu cun frores de pabiru presos a filuferru fine. E sos musicantes, suorados e in mànigas de camisa. E mama morta dae annos e sena mi pòdere cussigiare e babbu cojuadu cun un’àtera. Babbu cojuadu cun un’àtera e deo sena mama, chi campaiat petzi pro mi tènnere in pranta de manu. Babbu cojuadu e deo bajanedda e sola in sa pratza de su Diamante, isetende chi tirarent a billeteddos sas cafeteras, e Julieta abboghinende pro nche brincare sa mùsica cun sa boghe sua: non ti seas chi t’atripoddis su bestire! e in dae in antis meu sas lampadinas bestidas de frores e sas cadenitas de pabiru apitzigadas cun colla de farina e totu sa gente cuntenta. In s’ìnteri chi fia abbaucada, una boghe in s’origra m’at naradu: a ballamus?
+Agiumai sena bi pessare apo rispostu chi no ischia ballare e mi so bortada a bìdere chie fiat. Tenia una cara in dae in antis meu chi de cantu la tenia a curtzu no la podia bìdere bene, distinghia però sa cara de unu giòvanu. No importat, m’at naradu, deo nd’isco a beru e nde li potzo imparare. Tando apo pessadu a Pere, s’iscuru, inserradu in cussas oras in su fùndagu de s’Hotel Colón, in antalena bianca, faghende a coghineri, e apo fatu su machine de li nàrrere:
+—E si l’ischit s’amoradu meu?
+Cussu giòvanu si m’est acurtziadu un’àteru pagu e, riende, m’at naradu: “E comente mai, gasi giovanedda e giai tenet s’amoradu?” E cando s’est postu a rìere at iscantzadu sas lavras e l’apo bidu totu sas dentes. Teniat sos ogritos de muninca e bestiat in camisa bianca a rias biaitas, suoradu in suircos e isbutonadu in su tzugru. Totu in unu s’est bortadu palas a mie e, fichidu in punta de pees, si bortaiat a un’ala e a s’àtera; e torra ogros a mie at naradu, iscuset, e s’est postu a boghes: eh! Chie est chi at bidu sa giancheta mea? Fiat in cue, subra de una cadrea! A fache a sos musicantes! Eh! E m’at naradu chi nche l’aiant leadu sa giancheta e chi diat èssere torradu luego, a bìdere si li cheria fàghere su praghere de l’isetare. Cintet… Cintet! S’est postu a abboghinare.
+Julieta, bestida in colore de canàriu, cun brodados birdes, nche fiat bènnida dae no nd’isco ue: cua·mi, m’at naradu, ca mi nche bogo sas iscarpas… no aguanto prus… L’apo rispostu chi no mi podia mòere ca unu giòvanu in
+
+#_ papiros_
+
+
+## Banner
+
+
+
+
+## sponsor_onlineTicket
+
+
+
+
+## sponsor_supramonte
+
+
+
+
+## system_editz_locale_choose
+
+
+
+
+## system_menu_mancu_locales
+
+
+
+
+## system_ses_inoghe_locales
+
+
+
+
+## en] last minute
+
+N. Paginas in GOOGLE: 674.000
+
+Data urtima chirca: 15/05/2008
+
+Cuntestu in sa frase: viaggi last minute, offerte last minute.
+
+Proposta in italianu: ultimo minuto. Es: "viaggi dell'ultimo minuto, offerte dell'ultimo minuto, ..."
+
+Proposta in sardu: urtimu minutu. Es: "biagios de s'urtimu minutu, ofertas de s'urtimu minutu, ..."
+
+
+
+
+## Ite nde faghimus de sa limba sarda?
+
+In sos urtimos annos, organismos che a su PenClub, Linguapax, Ciemen (mescamente a pustis de sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos de su 1996), e semper cun prus fortza s'Unesco (chi in su 2001 at propostu a totu sos guvernos sa Decraratzione subra de sa Diversidade Culturale sua), sunt narende a boghe arta chi mai che a como sunt in perigulu sas limbas de su mundu e sa diversidade linguistica.
+Medas atziones e leges ant finas proadu a firmare su fenomenu de indebilitamento o morte de sas limbas. Ma no est semper chi a sas paraulas currispondent sos fatos. Antis, custos urtimos, a ss'ispissu, sunt contrarios a sos matessi printzipios giuridicos e a sos proclamas politicos.
+Est su casu de su Decretu Bersani de su 4 de triulas de ocannu (in s'elencu allegadu a s'articulu 25), chi in cabu a tres annos cundennat sa lege 482 de su 1999 a minimare de su totu su finantziamentu pro sas minorias linguisticas.
+In pratica, in giru de tres annos, s'agiudu a sas limbas minoritarias, chi como est de pagu prus de 9 milliones de euros pro totu sas minorias de s'istadu italianu, diant currispondere a prus pagu de su mesu. E a parrere de calicunu a prus pagu de 2 milliones! Si cumprendet deretu cantu paga diat essere sa parte chi diat tocare a sa limba sarda.
+De seguru prus pagu meda de sos 20 milliones de euros chi una delibera de sa Regione Sarda ponet a duisponimentu pro faghere imparare a sos Sardos sa limba inglesa. Nemos s'at a pessamentare o at a essere contrariu a gastare su dinare pro custa finalidade si a su sardu at a essere destinadu su matessi dinare o finas de prus.
+
+
+
+
+## Bush: In Iràq, sas cosas sunt andende male
+
+Su primu ministru britannicu Tony Blair, chi eris fiat in bisita a sa Domo Bianca, at saludadu cun favore su raportu de s'Iraqi Study Group, definende*lu unu "istrumentu importante".
+In prus at naradu: "Pro prima cosa tocat a agiuare su guvernu de su primu ministru irachenu Nouri al-Maliki e tutelare s'unidade sua. Segundariamente, totu sas partes implicadas di devent carrigare sas responsabilidades issoro cun su guvernu de Baghdad. E in fines, devimus faghere totu su possibile pro ponnere sas paghes intre Israele e sos Palestinesos".
+
+George W. Bush at amintidu chi in Iraq "sas cosas sunt andende male". Sa situatzione "est grave e male posta", at naradu s'agabby de s'addoviu cun su primu ministru britannicu Tony Blair, numenende sa relatzione de su Iraq Study Group, chi at definidu "costrutiva" a su puntu de meritare unu "aprofundimentu seriu". [red]
+
+
+
+
+## Sas Limbas emergentes de su Mediterràneu
+
+S'11 de maju de su 2008, est naschida sa Rete de Osservatzione de sas Limbas Emergentes de su Mediterraneu.
+Si sunt riunidos in Bartzellona rapresentantes de sa limba amazigh, sa limba de sos Berberos de s'Àfrica de su nord, de sa limba catalana, de sa limba friulana, de sa limba maltesa e de sa limba sarda.
+Mohand Tilmatine, berberu, professore in s'Universidade de Cadiz, Carles Castellanos, catalanu, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona, Lorenzo Zanon, friulanu, de s'Istitutu Ladin-Furlan, Joseph Brincat, maltesu, de s'Universidade de Malta, Diegu Corraine, sardu, de s'Ufitziu de sa Limba sarda de Tortoeli, ant analizadu sa situatzione generale de sa limbas issoro, leende in cunsideru sos aspetos relativos a 4 aspetos fundamentales de sa bida de sas limbas: situatzione sotziolinguistica, sa politica linguistica de sos Guvernos e istitutziones locales, sos istandards linguisticos, sas risorsas linguisticas (mescamente ditzionarios e curretores linguisticos).
+Sos espertos presentes ant dadu su parrere issoro, personale, duncas comente istudiosos indipendentes, de sa cunditzione de sas limbas issoro: su maltesu, chi est limba ufitziale in Malta ma finas limba, oramai, de sa UE; su catalanu, ufitziale in Catalugna, Andorra e, cun grados diferentes de isvilupu e presentzia publica, in su Paisu Valentzianu, Ìsulas Baleares, S'Alighera; su friulanu e su sardu reconnotu dae s'Istadu italianu; s'amazigh, cun una presentzia partziale reconnota in Marocu, Algeria, Mali.
+Pero, totu custas limbas, sas chi tenent ufitzialidade e sas chi nde tenent mancu o nudda, devent gherrare pro sighire a esistere in su mundu de sa comunicatzione, in ue sas limbas de istadu e sas internatzionales tenent una fortza gasi manna chi no lis dat segurantzia pro su tempus benidore.
+Pro custu, sunt istadas definidas "emergentes", ca non tenent galu peruna segurantzia de isvilupu e presentzia "normale" in sa sotziedade.
+Su bisongiu de tennere in "osservatzione" permanente, non cunditzionada dae positziones ufitziales, sos 4 aspetos analizados de sas limbas emergentes de su Mediterraneu, est sa resone prima de sa costitutzione de sa Rete Rolem. Sa segunda resone est sa de cunsentire a "osservadores" indipendentes de istudiare, analizare sa situatzione de cada limba, finas proponende una bisione diferente, s'in casu, dae bisiones istitutzionales.
+
+Dae manca: D. Corraine, C. Castellanos, s'iscritore berberu Salem Zenia, J. Brincat, M. Tilmatine
+
+
+
+
+### 25/07/2011
+
+## MUSA DURGALESA
+
+Antologia di poesia dorgalese (1850-1950) curata da Billia Fancello
+
+### _F.to 15x21 cm | Pagg. 240_
+
+#_ papiros_
+
+
+## BannerOgiastra
+
+
+
+
+## sponsor1_Ogiastra
+
+
+
+
+## en] on demand
+
+N. Paginas in GOOGLE: 302.000
+
+Data urtima chirca: 15/05/2008
+
+Cuntestu in sa frase: Tv on demand, prodotto on-demand, Music On Demand, Seminar On-Demand, Book on demand, Print on demand, Video on Demand, SMS Meteo on demand, stampa on demand, Intervista on demand, Pubblicazioni on Demand, Verso l'assistenza sanitaria "on demand", Audio On demand, Corsi on demand, Sessione Print on demand, servizio di webtv on demand, Desktop On Demand, eBooks on demand, Text On Demand, Film via internet "on demand", "cv on demand" cerca lavoro, il curriculum vitae e on demand, video didattici on demand, Un gestionale on-demand, servizio di eventi on demand, noleggio on demand, videogames on demand, "Controllo Remoto On Demand", Telecom: nuovi servizi "on demand", ANALISTA REPORTING ON DEMAND, Training on Demand, Streaming video on Demand, Brani, Album, Concerti Live e on demand, Poster on demand, Corso Hr On Demand, Censura on demand, Formazione in tempo reale e on demand, Law on Demand, applicazioni ON DEMAND , On Demand Solutions, On Demand Planning, Comunicati stampa erp on demand, istruzioni video on demand, Radio on demand, stream on-demand, deejay on demand, un approccio on-demand, unita server on demand, art on demand, canale TV di architettura on demand, Edizione Rapida on-demand, SMS on demand, servizio telefonico fax on demand, gestione documentale on-demand.
+
+Proposta in italianu: a richiesta. Es: "Stampa a richiesta, edizione a richiesta, ..."
+
+Proposta in sardu: a dimanda. Es: "Imprenta a dimanda, editzione a dimanda, ..."
+
+
+
+
+## Banner_rolem_sardu
+
+
+
+
+## sponsor_papiros
+
+
+
+
+## BannerOgiastraParadisu
+
+
+
+
+## sponsor_4_ipod
+
+
+
+
+## Olmert in Roma bidet su Papa e Prodi
+
+Su primu ministru israelianu Ehud Olmert oe at addoviadu in Roma su Papa Beneitu 16 e su presidente de su Cussigiu Romano Prodi.
+In custa ocasione, Olmert at invitadu su Papa a bisitare Israele. Su Papa at atzedadu s'invitu. In prus, Olmert at sulitzitadu Papa Ratzinger a cundennare publicamente sa cunferentzia negatzionista de sa Shoa fata in Teheran. Su Vaticanu aiat giai denuntziadu custa cunferentzia in unu documentu. Olmert e Prodi, in prus de cundennare sa riunione de Teheran ant cunfirmadu sa s'interessu a sighire su caminu de s'acordu intre Israelianos e Palestinesos.
+Olmert at addoviadu finas su ministru de sos Afares internatzionales Dalema e su presidente de sa Republica Giorgio Napolitano. At a devere addoviare finas Gianfranco Fini, Francesco Rutelli e sa comunidade ebraica de Roma. [red]
+
+
+
+
+## Libros noos «Aborìgenos australianos»
+
+
+
+
+## Libros noos «Turchia-Unione Europea»
+
+
+
+
+### 25/07/2011
+
+## DECRARATZIONE UNIVERSALE DE SOS DERETOS DE S'ÒMINE
+
+###
+
+_Sos Deretos de s'Òmine in 29 articulos. Sa base pro sa paghe e sa solidaridade in s'Umanidade._
+
+_formadu 21x30 cm Paginas 40 | Preju 8,00 €_
+
+_Coberta cartonada cun impressiones in oro_
+
+_
+_
+
+_Figuras de Pinuccio Sciola
+
+__Sa Decratzione Universale de sas Natziones Unidas de su 1948_
+
+#_ papiros_
+
+
+## Limba sarda e sanidade
+
+La lingua sarda per umanizzare la sanita
+
+CURSU DE FORMATZIONE RISERVADU A SOS ISCRITOS
+
+con il patrocinio dellAssessorato Regionale della Sanita Regione Autonoma della Sardegna
+
+Venerdi 15 dicembre 2006
+
+08.30-09.00
+PRESENTAZIONE DEL CORSO
+
+SALUTI:
+Assessorato Regionale della Sanita
+Direzione Generale della ASL 3 di Nuoro
+Provincia di Nuoro/ULS (Ufitziu de sa Limba sarda)
+
+Il Consenso informato
+
+Prima sessione
+09.00-10.00
+Pre-test (orale) Lavoro individuale
+
+10.00-11.00
+Aspetti della qualita percepita: il sardo come valore aggiunto
+M. Mameli
+
+11.00 11.15 Pausa caffe
+
+Seconda sessione
+11.15 - 12.15
+Comunicare nel rispetto dellidentita
+T. Oppes
+
+12.15 - 13.00
+Discussione
+
+pausa pranzo
+
+Terza sessione
+
+14.00 - 15.00
+Alleanza terapeutica tra malato e medico ospedaliero
+P. Capelli
+15.00 16.00
+Discussione
+16.00 16.15 Pausa caffe
+
+Quarta sessione
+16.15 17.15
+Lavoro di gruppo e presentazione degli elaborati
+P. Capelli / M. Mameli
+
+17.15 18.15
+Il consenso informato nellassistenza domiciliare
+A. Camboni
+
+18.15 19.15
+Dicussione
+
+Sabato 16 dicembre 2006
+
+Umanizzazione e rispetto del cittadino in sanita
+
+Prima sessione
+08.00 09.00
+Il glossario sanitario: criteri per identificare la terminologia scientifico-sanitaria
+D. Corraine
+
+09.00 09.30
+Discussione
+D. Corraine
+
+09.30 10.00
+Lavoro di gruppo
+D. Corraine
+
+10.00 11.00
+Radiologia tradizionale e alta tecnologia radiologica in lingua sarda
+V. Migaleddu
+
+11.00 11.15 Pausa caffe
+
+Seconda sessione
+
+11.15 12.15
+Discussione
+
+12.15 13.00
+Lavoro di gruppo e presentazione degli elaborati
+V. Migaleddu
+pausa pranzo
+
+Terza sessione
+14.00 15.00
+Esperienze bilingui e sanita. Le ASL friulane in friulano
+G. Pitzalis
+
+15.00 16.00
+Lavoro di gruppo
+
+16.00 17.00
+Il sardo in ambito veterinario
+S. Marchi
+
+17.00 17.15 Pausa caffe
+
+Quarta sessione
+17.15 18.15
+Discussione
+S. Marchi
+
+18.15 18.45
+Post-test (orale)
+
+Segreteria organizativa ASL 3 NU/ URP / Fax 0784-240955
+
+
+
+
+## Abu Mazen cunvocat eletziones antitzipadas
+
+Su presidente de s'Autoridade natzionale palestinesa Abu Mazen ant cunvocadu eletziones presidentziales e legislativas antitzipadas, in dae in antis de su parlamentu riunidu. In prus at pedidu un'acordu politicu pro parare fronte a sa crisi interna e a su cunflitu de poderes chi l'oponet a su capu de su Guvernu Ismail Haniyeh, de su movimentu Hamas.
+Hamas at decraradu chi su votu est illegale, chi si tratat de unu corfu de istadu, e non reconnoschet sa detzisione. Abu Mazen s'est assugetadu a custa detzione, in s'intentu de faghere essire sos Palestinos dae una situtzione de imobilidade, crisi economica, politica e sotziale. Una situatzione perigulosa, in ue s'arriscu de un'iscontro internu de sos Palestinesos est semper pru possibile.
+Su Guvernu americanu, su Guvernu inglesu e s'Unione europea sunt de acordu cun sa detzisione de Abu Mazen. [red]
+
+
+
+
+## Isvìtzera: sas limbas latinas discriminadas
+
+Amus semper naradu chi sas relatziones "democraticas" de cunviventzia de sas limbas de sa Cunfederatzione elvetica podiant essere unu modellu pro medas logos e istados. Creiamus chi esseret una sotziedade e un'istadu in ue tedescu, frantzesu, italianu e romantzu fiant ligados a pare dae s'echilibriu e dae su reconnoschimentu a pare. Dae unu puntu de bista formale e legale sighit a essere semper gasi.
+In sa pratica, pero, capitat chi una limba, su tedescu, est prus "aguale" de sas ateras, leende a prestidu s'espressione de G. Orwell (Dominariu de sos animales). S'Assotziu Helvetica Latina at ghetadu un'allarme, urtimamente, pro sa situatzione de su frantzesu e de s'italianu in intro de sa amministratzione federale.
+In unu comunicadu de s'11 coladu, Sarkis Shaninian, de HL, at naradu chi sa promotzione de su plurilinguisnu est sacrificada pro resones economicas, de risparmiu, a dannu mescamente de su personale federale de limba italiana e frantzesa. E sos de limba romantza? Pro issos at a essere galu peus. HL narat chi sa chistione interessat a beru pagu ca sos dirigentes sun pro su prus de limba tedesca.
+Antis, in medas setores, a su chi ant naradu ateros, in sas relatziones interpersonales, sos de limba tedesca pretendent s'impreu de s'inglesu, imbetzes de imparare una de sas ateras limbas federales. E custa no est prus una chistione economica o finantziaria ma culturale, de politica culturale de assimilatzione, cunforme a sas regulas de sa mundializatzione peus.
+Ite sorte curiosa capitat a sas limbas: in un'istadu sunt issas chi discriminant ateras limbas, in un'ateru istadu sunt issas etotu sas discriminadas! Si esseremus malos, diamus podere narrere chi "non b'at che lu provare!". Ma sigomente semus contra a cale si siat forma de discriminatzione, lu semus finas cando custa discriminatzione corfet limbas che su frantzesu o s'italianu. Ca, si nono, bi semus perdende totu cantos.
+In pratica, finas in su modellu Isvitzera, paret intrende cun fortza semper prus manna sa bisione piramidale de sas relatziones linguisticas, in ue b'at semper una limba regionale dominante (su tedescu, in su casu nostru) e, in pitzu de totu, s'inglesu! [dsc]
+
+
+
+
+## BannerSanidade
+
+
+
+
+## Frantza: sas limbas minoritàrias no intrant in sa Costitutzione
+
+Su 13 coladu, in s'Assemblea natzionale frantzesa , su deputadu bretone Marc Le Fur at presentadu unu emendamentu pro modificare s'art. 2 de sa Costitutzione «Sa limba de sa Republica est su frantzesu» cun s'agiunta «in su rispetu de sas limbas regionales chi sunt parte de su patrimoniu nostru».
+Cun 57 votos contrarios e 44 in favore, sa proposta est istada negada.
+S'iscusa de sos contrarios est chi a amintere sas ateras limbas (prus de 75 in sa Frantza metropolitana e in sos territorios de sa Noa Caledonia, Polinesia, Gujana) est una manera de nch'iscontzare s'istadu. E no est bastadu a los cumbinchere su fatu chi sunt medas sos istados chi ant reconnotu sa diversidade linguistica issoro (finas s'istadu italianu cun sa lege 482/99) sena chi su nche siant iscontzados!
+
+Le Fur non s'isporat e at impromintidu de proponnere su matessi emendamentu in atera ocasione. No est sa prima bia chi bi proat: ateras duas. Ma s'urtima bia sos votos de diferentzia fiant 25 e como petzi 14. Cheret narrere chi b'at isperu in unu cambiu de idea in sos deputados.
+Su tentativu de Le Fur e de ateros trintasete deputados no est ispiradu petzi dae un'interessu
+de democratzia linguistica formale.
+
+Costitutzione e Carta europea de sas limbas
+Su 9 de maju de su 1999, sa Corte costitutzionale aiat blocadu sa ratifica de sa Carta europea, cun s'iscusa chi sa costitutzione non previdiat atera limba si non su frantzesu. Est craru tando chi sa botzadura de sa proposta de Le Fur impedit sa ratifica de sa Carta matessi e duncas unu reconnoschimentu prus forte de sa diversidade linguistica. Gosi sos Frantzesos sunt abbarrados sos urtimos chi no ant firmadu sa Carta, paris cun sos Turcos.
+E si cumprendimeus pro ite sa Turchia non ratifichet, ca non cheret reconnoschere sos deretos linguisticos de sos Curdos (chi sighint a cramare Turcos de monte), benit male a cumprendere sas resones de sos Frantzesos. Non reconnoschende sa diversidade linguistica in sinu issoro, sunt catzende fortza a sa gherra de sas limbas contra a su mundializatzione omologante, contra a su predominiu imperante de s'inglesu. Petzi costituende "presidios linguisticos" in totu sos logos in ue est presente una comunidade linguistica diferente (e duncas su multilinguismu) podimus tennere s'isperu de cuntrastare su pesu cunditzionante e distrutivu de s'inglesu (linguisticu e duncas culturale).
+Sa Frantza forsis non cumprendet chi liberende (finas in manera oportunistica) sas limbas "suas" aumentat finas sas possibilidades de supraviventzia sua. Chi no est contraponende*si a sa sola a s'inglesu chi s'at a sarvare. Ma no est petzi sa Frantza chi no l'est cumprendende...
+
+
+
+
+## Libros noos «Turchia-Unione Europea»
+
+
+
+
+## CALENDÀRIOS ÈTNICOS
+
+
+
+
+## en] tour operator
+
+Tortoli - Sabadu coladu a sas 5 de merie, in sa Biblioteca Comunale de Tortoli, b'at apidu sa Die de Istudiu intitulada "Intre Pisa, Genova e sa Corsica: Ogiastra e Sardigna in su Tirrenu medioevale".
+Sa die de istudiu ammaniada in sa Provintzia de s'Ogiastra dae su Tzentru de Istudios de Istoria de sa Tzitade e de su Territoriu - Sardigna, est s'ocasione pro cunfrontare sas ipotesis de chirca e sas tesis de sos istoricos de s'architetura e de sa Tzitade cun cussas de sos istoricos de s'Edade media, chirchende de sutaliniare e valutare torra s'importantzia de s'Ogiastra e de sa costa orientale sarda in intro de su sistema territoriale isulanu e mediterraneu. Sa publicatzione de s'urtimu libru de Corrado Zedda S'urtima illusione mediterranea (editziones AM&D) presentadu in custa ocasione dat prospetivas ampras a sa riflessione e a su dibatidu, comente giai ant fatu sos ateros testos chi Zedda at giai dedicadu a su Giuigadu de Gaddura.
+In su libru, s'autore proponet de collegare s'istoria locale de sa Sardigna medievale a s'istoria cuntemporanea internatzionale: bi decrarat cun cumbinchimentu chi fissende s'atentzione subra de sos eventos sardos ebbia non si cumprendet meda de s'istoria de s'isula ma, mescamente, non si cumprendet su sensu reale de s'istoria mediterranea, chi non tenet s'isula comente tzentru. Isse prospetat duncas unu collegamentu indissolubile intre s'istoria de sa Res Publica de Pisa e sa de sa Sardigna, cunsiderende ambos sos territorios partes indispensabiles, in sa matessi manera, de sos indiritzos de sa politica comunale. Est pretzisu duncas a analizare e a balorizare sa parte chi at tentu sa regione orientale de sa Sardigna e sa regione ogiastrina in s'istoria isulana, sighende sos eventos istoricos e urbanisticos chi aunint Pisa e sa Sardigna.
+A s'addoviu ant leadu parte finas Piero Carta, Presidente de sa Provintzia Ogiastra, Marco Cadinu (Universidade de Casteddu), Enrica Salvatori (Universidade de Pisa), Jean Andre Cancellieri (Universidade de Corte, Corsica) e Raimondo Pinna (Architetu de Casteddu).[bmr]
+
+
+
+
+## Chistione de genes
+
+In su Dna b'at iscritu si sas arterias nostras coidant tropu imbetzende e cale sunt sos arriscos cardiovasculares nostros; ma finas si semus ansiosos, estroversos o generosos. S'iscoberta benit dae una chirca de "progenie" de su Cnr de Casteddu.
+Lanusei, Irbono, Elini e Arthana, bator biddigheddas postas in su coro de sa Sardigna, sunt istadas mudadas in laboratorios dae sos chircadores de s'Istitutu de neurogenetica e neurofarmacologia (Inn) de su Cussigiu natzionale de sas chircas. Propiu in custas biddas sunt istudiende, in s'ambitu de su progetu Progenia, sos genes de 6000 abitantes de una populatzione chi est abbarrada isulada pro migias e migias de annos pro more de s'insularidade sua e chi forsis derivat dae unu numeru minore de individuos 'fundadores'.
+Antonio Cao, diretore de s'Inn-Cnr e coordinadore de su Progetu sutaliniat chi "Sas diversidades intre sos individuos derivant dae su fatu chi cada unu de nois tenet variedades diferentes de su matessi gene". "In s'isula nostra sas diferentzias sunt prus pagas. E custu nos permitet de assotziare in manera prus discansosa sa variante genetica a unu o pagu prus tratos particulares, comente, pro narrere, s'elastitzidade o nono de sas arterias (importante pro s'insurgentzia de carchi maladia comuna comente sa coronaropatia), o sa capatzidade de parare fronte a sas dificultades de sa bida cun isperu".
+In media, sos genes podent motivare su 40% de sa variabilidade de 38 parametros ematologicos (comente su livellu de su colesterolu bonu HDL o de su malu LDL); su 51% de sa variabilidade de 5 mesuras antropometricas (comente artaria, pesu e tzircunferentzia de su chintzu); su 20% de 20 parametros cardiovasculares, e su 19% de 35 tratos de sa personalidade. Dae s'istudiu essint a campu finas sas diferentzias in sa cumponente genetica intre omines e feminas.
+"Difatis, si sas diferentzias de sos parametros fisicos (comente artaria e pesu) intre omines e feminas sunt craras", narat Cao, "non sunt gasi craras, pro esempru, sas de su cumportamentu: sa tendentzia a isvilupare nevrosis, o cussa de essere estroversos, est influentziada dae sos genes pro su 30% in sas feminas, ma pro su 20% ebbia in sos omines. Paret finas chi bi siat unu ligamene intre sa variabilidade de custos parametros e s'edade de sa pessone. Sos resurtados mustrant chi unu tratu che a sa pressione arteriosa tenet un'ereditariedade bassa meda in individuos chi tenent prus pagu de 40 annos, cando chi sa currelatzione est prus forte in pessones prus mannas".
+De reghente, sa genotipizatzione de su Dna de 6000 voluntarios sardos est istada fata impreende una tecnologia de avanguardia chi, tramite s'impreu de Gene Chip Arrays particulares, permitit s'analisi sistematica de sas variatziones polimorfas de su Dna de totu su genoma umanu. Cao agabbat narende chi "sunt galu faghende s'analisi de collegamentu intre sas variatziones de secuentzia de su Dna e sos tratos fenotipicos istudiados. Mancari gasi pero sos resurtados preliminares faghent bidere sa fortza istatistica de su campione nostru in s'identificatzione de genes, cunfirmende sa valididade e sa fortza de sa manera de istudiu isseberada".
+Sas connoschentzias chi ant a essire a campu dae s'istudiu ant a permitere de cumprendere sos mecanismos moleculares chi sunt a sa base de su protzessu articuladu de s'imbetzamentu. Sos resurtados ant a essere importantes meda pro sa comunidade sientifica ma mescamente ant a cuntribuire a megiorare sa calidade de sa bida non de sa populatzione de s'Ogiastra o de sa Sardigna ebbia ma de sos betzos de totu su mundu, tramite cussigios subra su regimene de bida e cun s'agiudu, s'in casu, de meighinas addatas. [bmr]
+
+
+
+
+## Sos basos faghent bene a sa salude
+
+Sos sientziados de s'Universidade de Tokio ant istudiadu su cumportamentu e su codighe geneticu de sos sorighes pro iscoberrere sa causa de su disigiu umanu de si dare basos e su benefitziu chi si nde podet tirare. Su cuntatu de sa buca e de su nare in sos sorighes cunsentit de trasmitere una casta de feromone chi permitet de controllare sa cumpatibilidade a pare.
+In su basu umanu, duncas, diat essere presente unu rastu de s'istintu primordiale a controlalre sa cumpatibilidade sessuale. Francesco Bottaccioli , psico-neuroendocrino-immnologu, narat chi su basu est una tecnica antitensione naturale. Sa tensione ponet in movimentu ormones che a su cortisolu e a s'adrenalina chi faghent dannu a s'organismu .
+In prus, sos basos afortint su sistema imunitariu, ca liberant una cantidade manan de baterios presentes in sa salia, chi sunt trasmitidos dae una pessone a s'atera. Custos baterios agiuant sa produtzione de anticorpos.
+S'imunologu giaponesu Hajime Kimata at iscobertu chi sos basos sunt unu mediu bonu meda contra a sas allergias ca diant tennere un'influssu in su sistema imunitariu. A parrere de ateros sientziados tedescos e austriacos, in fines, su de si basare diat abbassare su livellu de colesterolu e sa pressione.
+Duncas, a si basare faghet bene a sa salude a s'organismu, nos cunsentit de tastare de prus su sabore de sa pessone chi cherimus e de nde istabilire sa cumpatibilidade. [red]
+
+
+
+
+
+## Àteros duos mortos in Gaza
+
+Duos palestinos sunt mortos eris in iscontros de sos militzianos de Hamas e cun sos de Fatah in Gaza. Duncas, sa tregua proclamada dae ambas partes eris, paret debile. Totu est cumintzadu cando su Presidente Abu Mazen, sabadu coladu, at proclamadu sas eletziones antitzipadas, criticadas e refudadas dae Hamas comente "incostitutzionales".
+
+
+
+
+## Su sardu in sa sanidade
+
+Chenabura 15 e sabadu 16 de nadale, in su «Hotel Grillo» in Nugoro, s'Azienda Sanitaria de Nugoro at organizadu un'eventu formativu intituladu «Su sardu pro dare umanidade a sas curas».
+Su cursu de formatzione, pro veterinarios, dotores, maistras de partu, psicologos e infirmieris, teniat s'obietivu de mustrare s'importantzia de sa limba sarda in unu ambitu gasi importante che a su sanitariu in ue s'atentzione pro sa pessone malaida colat finas tramite s'impreu de sa limba. Sos dotzentes chi sunt intervennidos in su cursu sunt pessones connotas in campu sanitariu che a Dr. Bissente Migaleddu, radiologu famadu de Tatari, Dr. Marchi, veterinariu e Dr. Capelli, Diretore Sanitariu de sa ASL de Nugoro, Dr. Camboni de sa Asl de Aristanis. Ant partetzipadu finas Diegu Corraine, espertu de limba e professore de materias literarias, chi at craridu s'importantzia de impreare in cale si siat ambitu, finas in sa meighina e in sa sanidade, sa limba sarda, cun totu sa terminologia tecnica sua.
+
+S'esperientzia friulana
+De importu mannu est istadu su cuntributu dadu a su cursu dae Dr. Pitzalis, pneumologu de origine sarda, chi faghet servitziu in Friuli e chi est istadu, paris cun ateros, promotore de initziativas in campu sanitariu in limba frilulana, islovena e tedesca. S'interventu de Pitzalis at mustradu comente siat longu su caminu de valorizatzione e promotzione de sa limba sarda ma chi, comente at contadu isse matessi, est s'unicu caminu de leare pro chi su sardu siat impreadu in cada setore.
+Dae sa Regione Friuli tenimus de imparare cosas meda, est beru, ma est finas beru chi podimus sighire ssu modellu issoro pro promovere e valorizare s'impreu de su sardu.
+Totus, dotzentes e allievos ant cuncordadu subra de s'importantzia de s'impreu de sa limba comente istrumentu forte de identidade e comente mediu de comunicatzione in su sensu prus profundu de su termine, est a narrere «ponnere a cumone». S'impreu de sa limba, ant decraradu totus, agiuat a ponnere sos operadores sanitarios in su matessi livellu de sos malaidos, chi gasi sunt prus liberos de espressare sos disturbos chi tenent e sas dudas possibiles subra de sas curas chi lis proponent. Sa limba, duncas, est un'elementu de base de s'alliantzia terapeutica intre malaidu e dotore chi agiuat a nch'eliminare s'inferioridade psicologica de su malaidu cara a s'operadore e faghet possibile s'umanizatzione e s'atentzione a sa pessone. [alu]
+
+
+
+
+## Gràidas? Nono, cun unu tzerotu
+
+Sa femina est cambiada e oe cheret prus libertade de isseberare, chi li tocat comente deretu, ma cheret essere finas prus segura, liberada dae s'arriscu de efetos negativos. Duncas, preferit sistemas prus comodos e chi s'ammentant de prus. Est pro custu chi sas femicas sunt preferende su tzerotu transdermicu setimanale pro no abbarrare graidas. Praticu meda in custa modalidade noa de impreu pro su 90% de sas feminas, seguru e aguantadu bene, cun prus pagu problemas gastro-intestinales e epaticos, a cunfrontu de sa pillula traditzionale pro s'88% de sas feminas.
+In sa contratzetzione, duncas, s'idea fundamentale est sa segurantzia, sa sustantzia assunta non devet "faghere male", non devet tennere efetos collaterales arriscosos pro sa salude, ma in su matessi tempus devet dare resurtados positivos. Su tzerotu diat parrere su megius sistema.
+"Est finas pro custu" at decraradu sa professora Alessandra Graziottin "chi una cantidade manna de feminas italianaa (su 63%) si disigiaiat una modalidade noa pro no abbarrare graida, giai in antis chi su tzerotu esseret a disponimentu in su mercadu e como, su 70,1% de sas feminas chi l'ant provadu, a pustis de aere impreadu ateros sistema contratzetivos, decrarat sena duda chi lu preferit e s'86% lu diat cussigiare". [red]
+
+
+
+
+## «Universidade» in Nùgoro
+
+Dae eris, in sa sede de su Cunsortziu Universitariu de Nugoro, in carrera de Saslaris, est presente s'iscrita UNIVERSIDADE, paris cun UNIVERSITÀ. Sa detzione de su Cussigiu de Amministratzione de ponnere s'iscrita in duas limbas currispondet, cun coerentzia, a sos disinnos e atziones de su CUN de Nugoro pro dare sa matessi dinnidade ma mescamente sa matessi oportunidade a sa limba sarda, paris cun s'italianu. Su CUN, difatis, finas in base a su chi previdet sa lege 482/99, dae tres annos at organizadu atividades pro dare visibilidade e presentzia territoriale a sa limba sarda: unu Master de Tradutzione in limba sarda, arribbadu a su de 4 annos, un'isportellu linguisticu pro sighire s'impreu de sa limba in s'Universidade, sa cartellonistica interna in sardu in sa sede carrera de Salaris in Nugoro. Est petzi su cumintzu, ma est unu singuale importante de comente si podet operare in favore de su sardu, si b'at sa craresa e boluntade culturale, politica e& finas su dinare pro ponnere in pratica sas ideas.
+Est sa prima bia chi una Universidade intervenit cun craresa e coerentzia in favore de sa limba sarda. Isperemus chi su CUN andet a dae in antis in sa pratica ufitziale de sa limba sarda cun ateras initziativas, e chi finas sas ateras Universidades operent in sa matessi manera.
+Cun s'atividade sua, su CUN est mustrende chi in sardu si podent faghere cosas modernas, si podent imparare abilidades ispetzialisticas chi podent essere iscfrutadas pro trabballos noos e dinamicos: tradutores, giornalistas web, interpretes, etc. [red]
+
+
+
+
+## Mèssicu: violèntzia contra a sas fèminas
+
+Sa lege, aprovada cun 106 votos in favore e unu contrariu, cheret tutelare su deretu de sas feminas e de sas pitzinnas a una bida libera dae sa violentzia, cumintzende dae sa creatzione de su Programa de assistentzia, protetzione e eliminatzione de sa violentzia contra sa popolatzione feminile.
+
+Sa lege crarit sos diferentes tipos de violentzia: patrimoniale, economica, sessuale, psicologica, de sa comunidade, istitutzionale, abusos in intro de sa familia e in su traballu. Includet finas su _feminitzidiu_, neologismu imbentadu dae su movimentu feminista latinuamericanu pro sutaliniare s'aspetu politicu de sos omitzidios de sas feminas chi, in America Latina, e mescamente in Messicu, sunt arribbados a livellos allarmantes.
+Unu de sos puntos prus controversos est istadu su reconnoschimentu de sa violentzia istitutzionale contra a sas feminas chi si determinat cando sas istitutziones non promovent politicas pro garantire sos deretos previstos dae sa Costitutzione.
+Custa lege rapresentat unu progressu importante in unu Paisu in ue sos datos ufitziales narant chi, dae su 1995 a su 2005, sunt istadas ochiidas in media 1000 feminas cada annu. Ciudad Juarez est sa tzitade messicana simbulu de su feminitzidiu. Belle totu custos delitos, comente denuntziat su Raportu 2006 de Amnesty International, sunt abbarrados impunidos, a s'ispissu pro sa cumplitzidade de sas autoridades istatales e federales.
+Sa normativa noa s'integrat cun sa lege pro sa paridade intre sos generes in vigore dae austu de ocannu e ponet su Messicu, a su mancu dae unu puntu de bista legislativu, a s'avanguardia intre sos Paisos latinuamericanos. [csc]
+
+
+
+
+## In perìgulu su Consoladu portoghesu de Vigo
+
+Su guvernu portoghesu in crisi economica est in chirca de cungiare su consoladu de Vigo. Su Portogallu est su de duos clientes in sas esportatziones galitzianas e est finas su segundu importadore. Sa Camera de cummertziu at pedidu de blocare custa detzisione e su _Clube financieiro_ de Vigo s'est postu in cuntatu cun s'esecutivu lusitanu pro lu cumbinchere a cambiare idea e est intzidiende sa Xunta pro leare initziativas in defensa de su Consoladu. Sa cunfederatzione de impresarios de Pontevedra puru cussiderat sa supressione de s'istitutzione diplomatica unu dannu mannu a s'economia de Galitzia e de su nord de Portogallu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## In antis sas pessones, a pustis sos brevetos
+
+S'organizatzione Meigos Sena Fronteras promovet una regorta internatzionale de firmas pro pedire a sa multinatzionale farmatzeutica Novartis de rinuntziare a s'atzione giuditziaria contra a su Guvernu indianu.
+In su 2005, s'Ìndia at promulgadu una lege subra de sos brevetos chi permitit sa produtzione de farmacos genericos cun costos sustenibiles, inclusas sas meighinas contra a s'Aids, e chi at cunsentidu s'atzessu a sas curas meigas a milliones de pessones. Prus de su mesu de sos farmacos impreados pro sanare dae s'Aids in sos Paisos prus poveros, chi tenent finas sa cantidade prus manna de malaidos, sunt produidos in Ìndia. Finas Meigos Sena Fronteras curat s'80% de sos 80migia patzientes sieropositivos cun sos farmacos indianos.
+Sas cumpangias farmatzeuticas chi tenent sa propiedade de sos brevetos subra de sos farmacos essentziales, comente sa Novartis, ponent in su mercadu meighinas cun costos proibitivos pro belle totu sas populatziones poveras de su mundu chi non tenent sa possibilidade de si curare.
+Pro defendere sos brevetos issoro e sos balangios meda mannos, 39 multinatzionales farmatzeuticas, intre custas sa Novartis, giai in su 1999 aiant intentadu una causa giuditziaria che a custa contra a su Sudafrica e petzi sas protestas de s'opinione publica internatzionale e su carisma de Nelson Mandela aiant custrintu sas cumpangias a si ritirare dae su protzessu.
+Pro custu, Meigos Sena Fronteras pedit a s'opinione publica de totu su mundu de faghere pressiones subra de sa Novartis pro otennere chi su deretu a sa bida e a sas curas siat prus importante de sa tutela de sa propiedade intelletuale.
+
+
+
+
+## Pasca de Nadale
+
+Pasca de Nadale.
+
+Su termine "Pasca" derivat dae s'aramaicu "Pascha" chi cheret narrere: passagiu, liberatzione, festa nodida annuale de sos Èbreos in ammentu de su passagiu de su Mare Ruju, a pee, fuende dae s'Egitu. Pro sos Cristianos est sa festa de sa Resurretzione de Nostru Segnore, sa prima dominiga a pustis de su pleniluniu sighente a s'ecuinotziu de beranu. In sardu est sa **Pasca de Abrile**
+
+In limba nostra amus ateras Pascas: su bintichimbe de custu mese tzelebramus sa **Pasca de Nadale**. Nadale benit dae su latinu Natalem, in relatzione cun su naschimentu de Nostru Segnore.
+
+Su ses de ghennargiu est sa **Pasca de sos tres Res** (Epifania in italianu, dae su latinu Epiphania, aparitzione de s'astru chi dae oriente ghiat sos Tres Res a Betlemme. Chimbanta dies a pustis de Pasca de Abrile est sa **Pasca Frorida** o **Pasca de Frores** (in italianu est Pentecoste, dae su grecu Pentecoste, chimbanta).
+
+
+
+
+## Torturas russas in Tzetzènia
+
+Sunt medas sos raportos de sas organizatziones internatzionales subra sas torturas in Tzetzenia chi si podent narrere "sistematicas", ma diat parrere chi nemos si nd'abiget - narat s'Osservatoriu pro sos Balcanos chi dedicat un articulu aprofundidu e b'at fianas unu raportu publicadu dae Human Rights Watch (HRW) su 13 de santandria, denuntziende chi "sa tortura e sos maltratamentos in Tzetzenia sunt sistematicos". Sos responsabiles, a parrere de s'organizatzione, sunt mesche totus sas fortzas filo-russas de su primu ministru tzetzenu Kadyrov, ma finas sORB-2, un'ufitziu investigativu de su ministeru federale de s'internu. A su chi narat HRW, sas torturas sunt fatas in fraigos chi non sunt destinados a sa detentzione. Sos presoneris, narat s'organizatzione, "non podent esertzitare sos deretos garantidos dae sa lege russa e internatzionale, comente a tennere un'abogadu o unu meigu". "Sas iscumpartas fortzadas in Tzetzenia", a parrere de HRW, "sunt gasi difundidas e sistematicas chi si podet faeddare de crimines contra s'umanidae". [_zls_]
+
+
+
+
+## Ong: sa Finantziària pòngiat sos 260 mls de su Fundu Aids-Malària
+
+Un'apellu pro pedire s'istantziamentu de sos fundos, 260 milliones de euros promintidos a su "Fundu globale pro sa luta a s'Aids, sa tubercolosi e sa malaria", est s'initziativa de Raffaele K. Salinari (Terre des hommes International), Laura Ciacci (WWF Italia), don Luigi Ciotti (Libera-Associazione contro le mafie), Nicoletta Dentico (Osservatorio italiano sulla salute globale), p. Alex Zanotelli (missionariu combonianu), Vittorio Agnoletto (giai presidente de sa Lila) e ateros puru. S'apellu s'agiunghet a sa denuntzia fata sas dies coladas finas dae S'Assotziu de sas Organizatziones non guvernativas italianas (Ong) subra s'istantziamentu non mantesu dae sa Finantziaria."Sa Finantziaria no at destinadu su dinare promintidu, una farta manna chi cheret narrere chi s'impinnu chi su Guvernu aiat postu est minimende in sede internatzionale in cantu a luta a custos males" - iscrient sos promotores de s'apellu chi denuntziant chi "mancant 20 milliones de euros pro pagara sa cuota de su 2005 e 260 milliones promintidos pro su bienniu 2006-2007". [_zls_]
+
+
+
+
+
+## Libros noos «Pòpulos indìgenos de Àfrica»
+
+
+
+
+## Libros noos «Chistione palestinesa»
+
+N. Weinstock, **Storia del sionismo. Dalle origini al movimento di liberazione palestinese**,
+
+
+
+
+## Libros noos «Minorias europeas»
+
+
+
+
+## Libros noos «Dalit/Intocàbiles»
+
+
+
+
+## Aèreos etiòpicos bombardant in Somàlia
+
+Aereos etiopicos de fabricatzione russa ant bombardadu eris duos aeroportos somalos suta de su controllu de su Cussigiu de sas Cortes Islamicas: su de sa capitale Mogadishu, in ue sas bombas ant fertu una femina, fatu dannu a una pista e a unu platzu, e su de Baledogle, a una chentina de chilometros dae sa capitale.
+Su primu ministru etiopicu Meles Zenawi at decraradu chi s'Etiopia est custrinta a intervennere cas sas Cortes Islamicas somalas lis ant decraradu sa gherra santa, e chi tenet s'obrigu de agiuare su guvernu de su presidente somalu Abdullahi Yussuf. In realidade sos etiopicos tenet totu s'interessu a gherrare contar a sas Corte chi sunt agiunde sos Somalos chi istant in Etiopia a gherrare contra a su guvernu tzentrale pro otennere s'indipendentzia.
+Pro cumprendere sa gravidade de sa situatzione (chi podet essere s'ischintida chi ponet fogu a totu su territoriu de su Corru de Àfrica) tocat a tennere in contu che sas Cortes sunt agiuadas dae s'Eritrea, inimiga istorica de s'Etiopia. [red]
+
+
+
+
+## Banner_cunf
+
+
+
+
+## sponsor_smirg_1
+
+
+
+
+## sponsor_ciemen_1
+
+
+
+
+## Cundenna a morte cunfirmada pro Saddam Hussein
+
+Eris, su tribunale de apellu irachenu at cunfirmadu sa cundenna a morte, intro de trinta dies, de Saddam Hussein, de su frade Barzan Al-Tikriti e de un ex giuighe. Custa cundenna cunfirmat sa de su 5 de santugaine coladu, in ue l'ant imputadu sa morte 148 pessones in sa bidda isciita de Dujail in su 192.
+Sa data at a essere detzidida dae su guvernu de Nouri al-Maliki, in ue sos isciitas sunt sa majoria. Su presidente irachenu, su curdu Jalal Talabani, est contrariu ca timet chi sa morte de s'ex ditadore fatzat creschere sa resistentzia contra a su guvernu, mescamente de sos sunnitas, fideles a Saddam Hussein.
+In favore de sa cundenna s'est decraradu G. Bush e sos IUA. Contraria s'Italia e sa UE, ca sunt contrarios a sa cundenna a morte in cale si siat casu. Su radicale Pannella, contrariu a ochiere a Saddam, at cumintzadu una protesta, refudende de bufare e de mandigare.
+Medas organismos internatzionales Human Rights Watch sunt contrarios, ca a parrere issoro su protzessu "no est istadu regulare". [red]
+
+
+
+
+## Galìtzia- Ecuador 1-1
+
+Est finida 1 a 1 sa partida giogada eris intre sa seletzione galitziana e sa natzionale de s'Ecuador. Sos americanos ant marcadu cun Calle e carchi minutu a pustis est arribadu su gol de Pereira. Est istadu un'esitu isportivu, giai chi sos periodicos ecuadorianos ant faeddadu de paregiu chi balet una vitoria, e finas de publicu, cun unas 20.000 pessones in s'istadiu e una pertzentuale de audientzia televisiva de su 20%. S'islogan prus ascurtadu in su campu e in sos caminos de A Corunha, agabbada sa partida, est istadu _Una natzione, una seletzione_. [_gmr_]
+
+
+
+
+
+## Ambiente in perìgulu
+
+Bissente Migaleddu, dotore e ispetzialista in radiologia, istudiosu de sa salude, autore de medas publicatziones internatzionales, s'interessat de sa relatzione intre ambiente e salude e est referente de s'assotziu "Meigos pro s'ambiente" e consulente sientificu de su WWF.
+
+Cale est sa situatzione de sa Sardigna como?
+Si tenimus in conca s'idea de una Sardigna sena contaminada, tocat de la cambiare. Istudios epidemiologicos de su 2006 ammustrant datos preucupantes subra de sa mortalidade pro tumores in degheoto areas sardas, su prus industriales.
+
+Devent ponnere unu termovalorizadore in Otzana; custu a la podet peorare sa situatzione?
+Otzana e totu sos logos a inghiriu non tenent sa matessi cunditzione che a Porto Vesme, Portu Turre e Sarroch; in su tzentru de sa Sardigna s'industria chimica est moida prus in ritardu e giai in crisi, duncas sena tennere su tempus e sa fortza pro imbrutare totu su logu. B'at carchi datu chi non torrat pro sos linfomas non Hodgkin e custu cheret narrere chi non devimus sighire a faghere isballios.
+
+Ite b'at de isballiadu in unu termovalorizadore chi brusiat arga? male a sa salude faghet?
+Faghet male a sa salude e a sa butzaca: a sa salude ca, cun sas emissiones, ispartzinat diossinas, furanos, CO2, ossidos de Z, atzidu cloridricu e fluoridricu, policlorobifeniles o PCB, metallos graes (arsenicu, berilliu, cadmiu, prumu, cromomercuriu e ateros 19) e, in prus, pruere minudu finas a prus pagu de 0,1 micron de diametru.
+
+E ite dannos faghent?
+Medas de custas sustantzias sunt connotas ca faghent bennere tumores. Unu termovalorizadore che a su de Otzana ispartzinat diossinas, duncas sustantzias cantzerosas, comente podent faghere otighenta migia veturas sa die: una cantidade chi currispondet, semper in una die, a sa chi s'OMS (Organizatzione Mundiale de sa Sanidade) carculat comente possibile pro una populatzione de unu millione e chimbighentamigia pessones! Tando devimus firmare totu sas ateras atividades chi produint diossina.
+
+Ma, a su nessi non bidimus muntonargios?
+E inoghe gente meda s'est isballiende, ca, sende chi non bidimus sos fumos tossicos, brusiende s'arga la faghimus creschere in volumene ca si ligat s'ossigenu chi b'at in s'aera.
+In prus, abbarrant chinisas e fangos tossicos e perigulos pro sa salude chi diant custringhere a aprontare muntonargios ispetziales chi costant meda.
+
+E tando, ite nde faghimus de s'arga?
+Sa politica chi s'Unione Europea favorit est sas R: Risparmiu, Ritziclu, Reimpreu, in particulare diferentziende s'arga dae s'incumintzu. In custa manera, podimus faghere finas economia: s'impiantu de Mores, chi trasformat s'arga in cuntzimu, pro como, e sena abbenenare a nemos, dat trabballu a binti pessones: pagu prus o mancu sos chi diant trabballare in su termovalorizadore. Ma si faghent custu impiantu in mesu de sa Sardigna, sos ateros s'ant a devere firmare, ca sa mannaria de s'istabilimentu de Otzana e de Casteddu cheret aga meda e de cussa indiferentziada. E tando b'at a cherrere de la batire dae foras.
+
+E pro torrare a su contu de sa butzaca?
+Prus chi no unu contu, est una befa: in s'istadu italianu sos chi brusiant arga, minetzende sa salude de sa gente, sunt premiados cun dinare chi li damus totus; in sa bulleta de sa lughe b'at una tassa chi nois pagamus pro agiuare sa produzione de s'energia dae fontes rinnovabiles ma custu dinare est dadu su prus a sos chi brusiant arga, carbone e ateras sustantzias perigulosas. S'annu coladu si nch'ant leadu belle 3 milliardos de euros contra a su parrere e a sas leges de s'Unione Europea.
+Custas atividades, sena s'agiudu publicu, non diant resurtare economicas.
+
+Semus paghende pro nos ismalaidare?
+In fines at a essere gasi, si custu guvernu non si detzidet a difendere sa gente onesta e chi trabballat. Pessade a cantos pastore diant perdere su trabballu, ca su late at a resurtare contaminadu. Duncas: paghende, malaidos e sena trabballu. [aon]
+
+
+
+
+## Saddam Hussein impicadu
+
+Contrariamente a su parrere de medas istados otzidentales, francu sos IUA, e organismos contrarios a sa pena de morte, Saddam Hussein e sos ateros duos cundennados sunt istados impicados a sas 4 ora italiana de oe 30 de nadale, in Bagdad, in sa zona birde controllada dae sos Americanos.
+No ischimus si at a essere una cundenna chi at a giughere sa paghe, in fines, in Iraq, o si at a essere un'atera ocasione de gherra. De seguru no at a essere prantu dae Curdos e Isciitas, semper pessighidos dae su ditadore. [red]
+
+
+
+
+## Como sunt 23 sas limbas de s'Ue
+
+S'adesione de Romania e Bulgaria e s'intrada de su gaelicu de s'Irlanda comente limba ufitziale at a giughere a 23 su numeru de sas limbas ufitziales de s'Unione Europea giai dae su mese de ghennargiu 2007, e sa Cumissione Europea est pronta cun tradutores e interpretes noos. Su cumissariu de Educatzione, Formatzione e Multilinguismu, Jan Figel, at dadu su benebennidu a custas tres limbas chi ant a afortire sa "diversidade de limbas" in sa UE e at agiuntu "est una richesa pro totus". "Sa promotzione de custa diversidade est una prioridade manna pro sa Cumissione Europea". Paris cun custas limbas sunt oramai coufitziales dae ocannu su catalanu, su bascu e su galeicu etotu. Sa cuntentesa de su Cumissariu europeu faghet isperare chi b'apat un'apertura semper prus mannas finas cun sas ateras limbas minoritarias. [_zls_]
+
+
+
+
+## Finas sos Vènetos cherent su bilinguismu
+
+Sos venetos diant cherrere chi a sa minoria issoro bengiat reconnotu su status de limba. A sa matessi manera de su friulanu. "Su venetu no est unu dialetu - narant issos - ma una limba romanza impreada dae carchi millione de pessones in ses istados diferentes dae Bergamo a Gorizia, ma finas in Trentinu, Lombardia, Istria e Dalmazia, cun focolares in Romania, Brasile e Messicu. Est reconnotu dae s'Unesco e s'Unione Europea at chircadu de la tutelare a livellu regionale".
+Sos autonomistas luego ant a ponnere su sigillu a sa lege chi previdet s'insegnamentu de sa limba issoro in sas iscolas e s'impreu in sos ufitzios publicos. Su provedimentu legislativu de su 2007 at a dare oportunidades a su venetu finas in ambitu produtivo e cummertziale. Etichetas in limba, signaletica istradale, programmas radiu-televisivos e s'ora de "marilenghe" (comente issos mutint sa limba issoro) in iscola.
+
+Sos venetos ant giai gherradu meda pro otennere s'inserimentu de s'idioma issoro in sa lege 482 ma galu no ant otentu reconnoschimentu perunu mancari chi su venetu siat impreadu a livellu orale in totue, in sas butegas, in sas universidades, in sas domos e finas in sos Cussigios provintziales e regionales. «Su 90% de sos Venetos - narat Luca Zaia, vitzepresidente de sa Regione Venetu - iscriet, faeddat e, mescamente, pessat in venetu. Est una limba presente in cada istratificatzione sotziale».
+" Sa limba veneta - narant sos autonomistas - mescamente in sa variedade venetziana, est ativa dae seculos e difusa gratzias a sos cummertzios de sa Republica Serenissima, mescamente in su Rinascimentu, diventende in su tempus coladu una de sas limbas francas de unu cantzu mannu de su Mediterraneu. Tenet una produtzione literaria discreta e est istada semper preferida a su latinu in sos atos ufitziales".
+Sa Lega cheret sighire duncas s'essempru de sos friulanos "Sunt sos giovanos chi nos sunt dimandende sa legitimatzione, ca su Venetu no est una limba morta ma bia e digna de aere un'academia de sa Crusca sua, ma Roma - sighit Zaia - non nos dat nen federalismu nen autonomia nen limba. Pro como non tenimus sos numeros in Cussigiu regionale ca non b'at su cunsensu, mescamente de sos partidos de s'Unione, ma credimus chi sa causa de sa limba si balet sa gherra chi cherimus faghere e l'amus a sighire". /bmr/
+
+
+
+
+## Sos asturianos punnant a su domìniu .ast
+
+Sos internautas asturianos recramant su dominiu .ast comente signale de identidade de sa comunidade asturianofona in sa rete. Cun custu iscopu unu grupu de internautas ant in pessu creadu su _Ensame pol puntu AST_, una comunidade dae in ue faghere a cumprendere chi cumbenit a identificare sas paginas iscritas in asturianu suta de custu dominiu. Ponende fatu a s'esempru de sa creatzione de su dominiu.cat a sa fine de su 2005 custu grupu de internautas cheret amustrare sa presentzia de sa limba e cultura asturiana in sa rete tramite sa naschida de custu dominiu. Su _Ensame pol puntu AST_ at cumintzadu una campagna in sa rete in ue tramite un'imagine si recramat s' istitutzione de custu dominiu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Maliki: Saddam est un'afare internu irachenu
+
+Su primu ministru isciita de Iraq Nuri al-Maliki est istadu craru, a propositu de sa cundenna a Saddam Hussein, infurcadu su 30 de nadale coladu: «est una chistione interna irachena e interessat petzi a nois». L'at naradu in ocasione de sa tzerimonia pro su de 86 anniversarios de sa formatzione de s'esertzitu irachenu.
+At agiuntu chi sa cundenna de su ditadore no est istada una detzisione politica ma su resurtadu de unu protzessu giustu.
+Maliki at minetzadu de «cambiare» sas relatziones cun sos istados e sos organismos internatzionales chi ant criticadu sa cundenna a morte de Saddam narende: «In ue nche fiant a s'epoca de sos crimines de Halanja e de Anfal, in ue ant impreadu sas armas chimicas, cun mortes de massa e in fossas comunas? Pro ite, tando, no amus intesu sa boghe issoro»? [red]
+
+
+
+
+## Sos pitzinnos, sa parte dèbile de sa limba.
+
+Su 6 de ghennargiu coladu, in Biddamanna, b'at apidu sa premiatzione de su Cuncursu "Iscrie una Litera a sos Tres Res", riservadu a sos piseddos de s'Iscola Elementare de sa Sardigna. Su cuncursu est crompidu giai a sos 15 annos: 15 editziones cun una media de literas imbiadas a sos Tres Res de unas 600 cada annu. In totu prus 8000 literas in sardu, dae deghians de biddas sardas, in ue sos alunnos, a bias agiuados dae sas maistras, manifestant sos sentimentos issoro pro su mundu de oe. Unas 1500 literas sunt istadas publicadas finas in 15 libros.
+In custos 15 annos amus assistidu, a pagu a pagu, a una trasformatzione de su mundu linguisticu de sos pitzinnos nostros e de s'iscola: sunt essidas a campu sa Lege 26/97, sa Lege 482/99, e su sentimentu in favore de sa limba est creschidu. Diat parrere totu positivu, tando. Ma...
+Ma in s'iscola sa limba sarda no est essida dae s'isperimentalismu, dae proas episodicas chi sunt meritu de sos maistros chi galu bi creent.
+Ma in s'iscola sa limba sarda no est su mediu pro imparare ateras materias.
+Ma in s'iscola, sos progetos finantziados dae sas Leges numenadas in antis, a su solitu s'interessant petzi de argumentos segundarios.
+Ma in sas familias est s'italianu chi est semper prus presente e imparadu, mescamente dae sas femineddas.
+Ma sa limba faeddada est peorende semper de prus comente calidade, currumpida dae sas interferentzias de s'italianu.
+Ma in sa sotziedade e in su territoriu, in sos medias, su sardu est presente pagu o nudda.
+Ma sos intelletuales e sos iscritores chi contant in su panorama literariu preferint a iscriere in italianu.
+Ma est binchende sa moda de ponnere sa limba sarda in sas manifestatziones culturales petzi pro dare unu "sabore" locale particulare, in sos "titulos", cando chi totu su restu est in italianu.
+Ma est prevalende su localismu linguisticu, sena contare chi podimus cuntrastare sa fortza de s'italianu petzi aunende*nos comente limba, totu sa limba: su sardu, non sa limba de cada bidda a sa sola.
+Ma, ma... pro ite est capitende chi sa limba nostra, cun milli annos de istoria, arriscat de si perdere in pagu tempus?
+Ca mancat s'idea chi su sardu est sa limba de s'identidade nostra, chi petzi nois Sardos la podimus praticare e afortire, chi lu devimus faghere deretu, sena isetare chi cras siat megius.
+Ca mancat una politica linguistica coerente de su guvernu sardu, chi pongiat sa limba comente orizonte de sa pratica politica sua, comente faghent Catalanos, Bascos, Galitzianos e ateros.
+Ca sa limba est mediu de comunicatzione, mediu de identificatzione, depositu culturale: tres cosas in una. Nois semus Sardos ca "semus" sa limba. E si non colamus sa limba a sos figios e nebodes nostros, arriscamus de no esistire prus comente Sardos. Sa fortza de una limba si medit cunforme a comente e cantu colat dae una leva a s'atera.
+Tando, diat tocare chi sa limba sarda siat obrigatoria in sas iscolas, dae sa de s'infantzia a s'universidade. A dolu mannu, custa est un'idea de pagos. E totus parent imbriagos petzi de italianu e de inglesu!
+
+
+
+
+## S'Onu contra a sa pena de morte
+
+A pustis de sa cundenna a morte de Saddam Hussein, como su segretariu de s'Onu pedit de suspendere sa cundenna a sos ateros duos Barzan Ibrahim al Tikriti e Awad Hamed al Bander.
+Su segretariu generale invitat cun fortza su guvernu irachenu a suspendere sas esecutziones de sos chi diant podere essere impicados luego. Su capu-gabinete de Ban Ki-moon, Vijay Nambiar, at imbiadu una litera a su rapresentante irachenu in s'Onu chi cunfirmat sa positzione de su segretariu generale chi aiat giai apogiadu s'apellu de de s'Artu cumissariu pro sos deretos umanos, Louise Arbour, pro no impicare so duos co-imputados de Saddam. [red]
+
+
+
+
+## Mèssicu: violèntzia contra a sas fèminas
+
+Sa lege, aprovada cun 106 votos in favore e unu contrariu, cheret tutelare su deretu de sas feminas e de sas pitzinnas a una bida libera dae sa violentzia, cumintzende dae sa creatzione de su Programa de assistentzia, protetzione e eliminatzione de sa violentzia contra sa popolatzione feminile.
+
+Sa lege crarit sos diferentes tipos de violentzia: patrimoniale, economica, sessuale, psicologica, de sa comunidade, istitutzionale, abusos in intro de sa familia e in su traballu. Includet finas su _feminitzidiu_, neologismu imbentadu dae su movimentu feminista latinuamericanu pro sutaliniare s'aspetu politicu de sos omitzidios de sas feminas chi, in America Latina, e mescamente in Messicu, sunt arribbados a livellos allarmantes.
+Unu de sos puntos prus controversos est istadu su reconnoschimentu de sa violentzia istitutzionale contra a sas feminas chi si determinat cando sas istitutziones non promovent politicas pro garantire sos deretos previstos dae sa Costitutzione.
+Custa lege rapresentat unu progressu importante in unu Paisu in ue sos datos ufitziales narant chi, dae su 1995 a su 2005, sunt istadas ochiidas in media 1000 feminas cada annu. Ciudad Juarez est sa tzitade messicana simbulu de su feminitzidiu. Belle totu custos delitos, comente denuntziat su Raportu 2006 de Amnesty International, sunt abbarrados impunidos, a s'ispissu pro sa cumplitzidade de sas autoridades istatales e federales.
+Sa normativa noa s'integrat cun sa lege pro sa paridade intre sos generes in vigore dae austu de ocannu e ponet su Messicu, a su mancu dae unu puntu de bista legislativu, a s'avanguardia intre sos Paisos latinuamericanos. [csc]
+
+
+
+
+## Balcanos: sos pregiudìtzios contra a sas fèminas
+
+Cale est s'imagine de sa femina difusa dae sos medias in sos Balcanos a pustis de sa gherra? Si l'at pregontadu in un'istudiu presentadu in Belgradu in custas dies MediaCentar, unu tzentru de chirca istituidu in Sarajevo in su 1995 pro promovere su giornalismu professionale in Bosnia-Erzegovina.
+Sa chirca "Istereotipos: sa rapresentatzione de sa femina in s'istampa de s'Europa sud-orientale" at esaminadu pro un'annu sos giornales prus importantes in Albania, Bosnia-Erzegovina, Bulgaria, Croatzia, Matzedonia e Serbia.
+Sos resurtados, publicados in unu documentu de 300 paginas, evidentziant chi in su 80% de sos articulos, in totu sos temas afrontados, sunt sos omines a essere rapresentados, sas feminas cumparent petzi in sas setziones dedicadas a s'intratenimentu, a sa moda o a sa televisione. Narat s'istudiu chi sos medias de s'Europa sud-orientale emarginant sas feminas finas in sos articulos subra de setores e professiones feminiles, comente s'assistentzia sanitaria, s'educatzione e s'amministratzione locale.
+Un'ateru puntu criticu essidu a campu dae sa chirca est chi sas feminas sunt pagu rapresentadas finas in intro de sas redatziones, in ue belle mai ocupant ruolos de responsabilidade. [csc]
+
+
+
+
+### 29/07/2011
+
+## EDUCAZIONE E BILINGUISMO
+
+### _Autore:** Miguel Siguan / William F. Mackey **| Pagg. 224 | F.to 15x21 cm | € 16.00_
+
+#_ papiros_
+
+
+## Libros noos «Kosovo»
+
+PARTE I MORIRE PER PRISTINA?
+
+Paolo QUERCIA - **Il Kosovo in bilico**
+Fabio MINI - **Buco nero, Stato mafia e/o Stato canaglia**
+Manfredo FANTI - **Cinque scenari di crisi o di guerra**
+Franz GUSTINCICH - **Tornano le milizie albanesi**
+Alfonso DESIDERIO - **L'arma segreta del Kosovo**
+Rosario AITALA - **Pristina capitale delle mafie**
+Gian Pietro CALIARI - **Re Onu e nudo**
+Emanuela C. DEL RE - **Quanto costa lo status**
+
+PARTE II SERBI versus ALBANESI
+
+Milivoje MIHAJLOVIC´ - **Che cosa vogliono i serbi**
+padre LAZAR - **Geostrategia dei monasteri**
+Albin KURTI - **Ne Serbia ne Unmik** (in appendice una scheda di Paolo QUERCIA - **Quale bandiera per il Kosovo?**)
+Hashim THACI - **Belgrado vuole un Bantustan per gli albanesi**
+Agim CEKU - **Manifesto del Kosovo indipendente**
+Eno TRIMCEV - **Dalla _kulla_ al parlamento**
+
+PARTE III ALTRI BALCANI
+
+Miodrag LEKIC´ - **Dove va il Montenegro** (in appendice una scheda: **Italiani e montenegrini, vicini e lontani**)
+Dario D'URSO - **L'insostenibile leggerezza della Bosnia-Erzegovina**
+Christian SCHWARZ-SCHILLING - **"Per il Kosovo si poteva aspettare"**
+Irene ZISSIMOS - **Il caso Tracia**
+Victor RONCEA - **Mosca infiltra il buco nero chiamato Romania**
+Federico EICHBERG - **Il mosaico dei Balcani: grandi utopie e piccoli Stati**
+
+
+
+
+## Eminentia interruptus
+
+de Alfred Bosch
+
+Su Vaticanu t'at invitadu a sas dimissiones e tue as rinuntziadu a sa mitra de archipiscamu de Varsavia. In sa cara tua, Stanislaw Wielgus, amus bidu sas lagrimas internas de chie galu non creet a su chi l'est capitende, e chi est abbaidende totu sa bida sua, fata de pregadorias, curias e capitulos, chilivrada dae una pantasima de su passadu. Sos collegas tuos ant chircadu de t'iscusare: nat chi unu 10% de sos preideros, in antis de essere pastores de animas fiant ispias e nat chi t'ant obrigadu a collaborare cun minetzas, pressiones e boghes. Ma milli istrapatzadas non giustificant binti annos faghende a giaganeddu isleale, prus chi no ateru si tenimus in contu chi in custos binti annos b'aiat una gherra decrarada intre funtzionarios e sutanas, gherra chi at lassadu calicunu preideru a buca a terra cun una balla in conca. Tue, in prus, aias negadu totu finas chi sa beridade no est essida a pigiu, e totus amus ischidu chi, suta su numene de Gris, ses istadu informende su regimene comunista de sos cumpangios tuos de missa. Tropu pro unu paisu che su tuo. Sa Cresia non si podiat assugetare chi tue, connotu como comente s'archispia de Polonia, esseres intronizadu dae unu paba chi aiat fatu parte de sas gioventudes hitlerianas e chi aiat gherradu in sa Reichswehr. Mi dispraghet meda, eminentia interruptus, ma lu cumprendo. Diant essere torrados in bida totu sos dimonios de su patu nazi-sovieticu chi ant isperradu sa patria tua, e s'erentzia de Wojtyla si diat essere issaculada in sa tumba. [trad. gld]
+
+
+
+
+## Sa Cumissione Europea e su càmbiu climàticu
+
+Sa Cumissione Europea, riunida eris in Brussel, at propostu a sos 27 Istados chi nde faghent parte, de si cumpromitere a reduire, minimu de unu 20%, s'emissione de gassos contaminantes responsabiles de su caentamentu de su praneta, dae inoghe a su 2020. Totu custu est pensadu pro intentare de evitare una degeneratzione de su cambiu climaticu cara a una catastrofe ecologica e economica.
+
+"Sa UE devet ghiare su mundu a una rivolutzione industriale noa", at afirmadu su portughesu Jose Manuel Durao Barroso, presidente de sa Cumissione Europea. Su pianu europeu prevedit una ridutzione de unu 20% de su consumu de energia e un'aumentu de sa produtzione de energias rinnovabiles, minimende in custa manera sa dependentzia dae su petroliu. Sena las racumandare, sa cumissione at dadu importantzia a sas tzentrales atomicas, comente fonte alternativa de energia.
+
+Unos cantos istudios sientificos reghentes ant calculadu chi pro un'aumentu de sa temperatura media de su pianeta de 2 grados, su dannu economicu est de unu 20% de su prodotu internu lordu (PIL). Oe in die sa temperatura media est de 0,6 grados superiore a sa de sos annos pre-industriales e est creschende de 0,2 grados ogni decada. Sos paisos de sa UE prus dannados diant essere sos meridionales e sos de s'area mediterranea, chi diant bidere arruinada s'industria turistica e sa produtzione agraria.
+
+
+
+
+## «Serrare Guantánamo, como!»
+
+Su 11 de ghennargiu est cumintzada sa campagna de Amnesty International pro pedire a sas autoridades de sos Istados Unidos sa serrada de su tzentru de Guantanamo, in Cuba.
+Dae su 11 de ghennargiu de su 2002, in su tzentru de detentzione gestidu dae sos Istados Unidos sunt istados trasferidos 775 presoneris de prus de 45 natzionalidades, oe 400 sunt galu in presone sena acusa nen protzessu.
+«Sa detentzione issoro est illegale» at decraradu Irene Khan, segretaria generale de Amnesty International. «Guantanamo est su tzentru de una rete de presones segretas e de trasferimentos illegales de presoneris chi sos Istados Unidos ant estesu a su mundu, cun sa cumplitzidade de ateros guvernos, includidos sos europeos, de s'Oriente Mediu e de s'Àfrica de su Nord. Torturas, umiliatziones, discriminatzione e minispretziu pro sos tratados internatzionales, belle semper in una cunditzione de impunidade, ant caraterizadu sos chimbe annos de s'istoria de Guantanamo».
+Adesiones a sa campagna «Serrare Guantanamo, como!» sunt arribbadas dae tottu su mundu e manifestatziones de protesta sunt istadas fatas in Washington, Tokio, Tunisi, Tel Aviv, Asuncion, Londra, Madrid, Copenaghen, Parigi, Roma e in medas tzitades italianas.
+
+
+
+
+## Master de Tradutzione e Comunicatzione in limba sarda
+
+Seletzione Publica pro Titulos e Esamenes pro sammissione a su Master de Tradutzione e Comunicatzione in Limba Sarda Promovidu dae su Cunsortziu Universitariu de sa Sardigna Tzentrale, Nugoro in collaboratzione cun sa Universidade Autonoma de Bartzellona
+
+Pro sa formatzione de 30 pessones espertas in tradutzione e comunicatzione in limba sarda .
+
+Su Cursu at a essere fatu in Nugoro, pro 320 oras, dae freargiu a lampadas de su 2007 .
+Sas pessones ammintidas in su Cursu non pagant nudda pro frecuentare sas letziones. Si devet petzi pagare una tassa de iscritzione de 272 euros e, a sa fine de su Cursu, unu cuntributu de 175 euros pro sa cunsinna de su Titulu.
+Sa frecuentzia est obrigatoria.
+
+Pro leare parte in su Master, sos candidados devent essere laureados in cale si siat facultade, e decrarare, in sa dimanda, de connoschere sa limba sarda orale e iscrita e a su nessi una limba istrangia, chi una siat inglesu, ispannolu, frantzesu, catalanu, tedescu, e de tennere pratica bastante in su manigiu de sos elaboradores eletronicos, de programas de tratamentu de testos e de navigatzione Internet.
+
+Pro essere ammintidos, sos Candidados devent colare una prova iscrita e orale e presentare titulos eventuales e curriculum vitae.
+
+Sa dimanda pro leare parte in su Master bolet fata in su modulu chi si podet riterare in sa segreteria de su Master, Cunsortziu Universitariu de Salaris 18, Nugoro, tel. 0784-244704/244704, o si podet iscarrigare dae su situ: www.consuninuorese.it Intro de mesudie de su 30 ghennargiu 2007, sa dimanda bolet cunsinnada a manos (no imbiada cun sa Posta) a: Cunsortziu Universitariu, Salaris 18, Nugoro.
+
+
+
+
+## Cuncursu Lawrence: limba ei, ma inglesa.
+
+Urtimamente sa Provintzia de Casteddu at leadu un'initziativa de importu culturale particulare: su Cuncursu de literatura de biagiu intituladu a D.H. Lawrence, s'autore de _Sea and Sardinia_. Tenet duas setziones, una de narrativa e s'atera dedicada a sos istudios. Sa operas in cuncursu podent essere iscritas in italianu e in... inglesu. No in sardu chi est sa limba de sa Sardigna e finas de sa Provintzia de Casteddu, si est beru chi luego diat devere abberrere un'isportellu linguisticu cunforme a sa lege 482/99. Comente mai? Ca in sardu non b'at operas chi tratant su tema? Si custu esseret beru, pero diamus devere tennere sa possibilidade chi su sardu siat sa limba de operas de "biagiu", ponende*lu in cuncursu.
+
+Non bastat. Cun su patronadu de sa RAS, in custas dies coladas ant distribuidu de badas cun totu sos cuotidianos una calendariu chi faeddat de sos Progetos POR, in italianu e in... inglesu. Ma no in sardu! Finas sa RAS devet istituire s'isportellu linguisticu suo cunforme a sa lege 482/99, at adotadu sa LSC.
+
+Comente mai s'esclusione de su sardu? Esterofilia, cumplessu de inferioridade, sos efetos de sa mundializatzione a dannu de sa limba nostra? Isseberade bois.
+De seguru, in ambos duos casos, est un'ocasione perdida pro presentare in manera ufitziale sa limba nostra.
+
+
+
+
+## Su giornalista de origine armena Hrant Dink ochìidu
+
+Chenabura mangianu, a ora de sas 11, in Istanbul, est istadu ochiidu Hrant Dink, de origine armena, connotu meda ca aiat semper criticadu su negatzionismu de s'isterminiu armenu de 90 annos como, ghiadu dae su Guvernu turcu de tando e mai reconnotu. Pro custu fiat istadu finas cundennadu in su 2005 a ses meses de presone, cunforme a s'art. 301 de su codighe penale chi pessighit pro "atentadu a s'identidade turca" chie si siat chi faeddet de genotzidiu de sos Armenos.
+Dae annos fiat istadu minetzadu pro sas positziones suas e protzessadu prus de una bia. Sende chi s'atentadu mortale est istadu cundennadu dae su primu ministru turcu Erdogan, sunt in medas sos chi acusant sos setores prus de destra e antiarmenos de sa responsabilidade de sa morte: «In Turchia, b'at fascistas bastantes, macos, assassinos chi tenent sos ogros prenos de odiu pro s'ateru», a su chi at naradu Ahmet Insel, diretore de sa rivista politica Birikim. E Ahmet Sever, presidente de su grupu de comunicatzione turcu cun s'Unione Europea, at decraradu chi «Si tratat de un'atentadu chi noghet a sa comunidade turca e armena e cumpromitit finas sas relatziones cun s'Europa». Cun sas matessi acusa, nche fiant giai istados giutos a tribunale finas su premiu Nobel Orhan Pamuk e s'iscritora Elif Shafak.
+Sa politzia est chirchende unu giovanu de unos 18-20 annos, acusadu de essere su mortore, cunforme a su chi mustrant telecameras postas a probe de su logu de su mortorgiu, suta de sa sede de su giornale Agos. [red]
+
+
+
+
+## Apocalypto
+
+_Regia_: Mel Gibson
+_Iscenegiadura_: Mel Gibson, Farhad Safinia
+_Fotografia_: Dean Semler
+_Interpretes_: Rudy Youngblood, Dalia Hernandez, Jonathan Brewer, Morris Birdyellowhead, Raoul Trujillo, Gerardo Taracena
+_Durada_: 1h. 40'
+
+S'urtima pellicula de su regista australianu Mel Gibson est ambientada in su tempus de s'imperu maya. Tramite sa figura de su protagonista Pee de Giaguaru, cassadore in una comunidade de su litu, interpretadu dae s'indianu istadunidensu Rudy Youngblood, custrintu a si cunfrontare cun sa realidade ispramosa de sa tirannia, fata de sacrifitzios umanos e iscraitudine, su _film_ nos amustrat sa situatzione de decadentzia e de violentzia chi fiat crompida sa tziviltade mesoamericana in sas urtimas fases de s'edade precolombiana. S'autore de _The Passion of the Christ_ pintat un'_a fresco_ realisticu de sa fase terminale de su regnu de su "Populu de su sole", paradigmaticu de sa fine de cale si siat cultura. S'opera est in limba originale, cun sutatitulos. Pro sa realizatzione su regista at pedidu sa consulentzia archeologica de su professore Richard Hansen, diretore de su Progetu _Cuenca del Mirador_, in Guatemala, e linguistica de unos cantos indigenos yucatecos chi ant imparadu sa pronuntzia a sos atores. A sa riprodutzione de sa bida de su Yucatan de chimbighentos annos a como ant contribuidu su diretore de sa fotografia Dean Semler e s'iscenografu Tom Sanders, chi aiant giai traballadu in _Dances with wolves_ su primu e in _Dracula_ e _Braveheart_ su segundu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Est mortu Frantziscu Màsala
+
+Eris est mortu in Casteddu Frantziscu Masala, poeta e romazieri in sardu e italianu. Fiat naschidu prus de noranta annos a como in Nughedu a probe de Otieri, ma istaiat oramai in Casteddu.
+Est istadu professore in s'Istitutu magistrale e at collaboradu a medas rivistas e giornales.
+Sas operas suas sunt istadas publicadas in ateras limbas. At iscritu finas pro sa radiu.
+Su libru prus connotu est de seguru "Quelli dalle labbra bianche" publicadu in su 1968. In su 1986 est essidu su segundu romanzu suo "Il Dio Petrolio". In su 1989 est essidu in limba sarda "S'istoria".
+In su 1993 sas editziones Alfa ant publicadu totu sas operas suas in tres volumenes.
+At collaboradu a longu cun su mensile bilingue Nazione sarda, at semper gherradu pro su reconnoschimentu e promotzione de sa limba sarda. [red]
+
+
+
+
+## UE: irlandesu ei, sardu nono
+
+In s'Unione europea, sunt ufitziales, minores o mannas chi siant, 23 limbas: bulgaru, tzecu, danesu, estone, finlandesu, frantzesu, gregu, inglesu, irlandesu, italianu, letone, lituanu, maltesu, neerlandesu, polacu, portughesu, rumenu, islovacu, islovenu, ispagnolu, isvedesu, tedescu e ungheresu. Custu cheret narrere chi sos atos e sos documentos printzipales ant a essere bortados in custas limbas e chi sos sitos ufitziales de sa Ue ant a tennere contu de custa variedade de espressiones.
+De acordu cun su guvernu ispagnolu, unos cantos testos ant a essere bortados in catalanu/valentzianu, bascu e galitzianu.
+Est craru chi su criteriu chi binchet in sa Ue no est sa cantidade de sos faeddadores ma sa "istatualidade" de sas limbas, su fatu chi siant ufitziales de un'Istadu. S'irlandesu, difatis, dae sa 1a die de custu ghennargiu est limba de sa Ue, ca est ufitziale in Irlanda, sende chi no est faeddadu dae prus de 200.000 pessones. Su catalanu, sa galitzianu, su sardu sunt limbas faeddadas dae milliones de pessones, ma non sunt ufitziales, espressiones de un'Istadu. Evidentzia manna de su fatu chi sa Ue est un'unione de istados e non de populos!
+E ite li podimus faghere?
+Su lussemburghesu, limba natzionale de Lussemburgu, e sas limbas regionalies de unos cantos Istados membros, comente su gallesu, su sami, su sardu o su bretone, non sunt istadas propostas dae sos guvernos istatales rispetivos comente limbas ufitziales de sa Ue e duncas nch'abbarrant in foras. Forsis nois Sardos diamus podere gherrare pro essere ufitziales in Europa, gherrende comente ant fatu catalanos, bascos e galitzianos pro "fortzare" su guvernu ispagnolu a otennere dae sa Ue una rapresentatividade pro custas tres limbas. E forsis diamus podere cumbinchere su guvernu italianu a operare in favore nostru in intro de sa Ue.
+
+Ma pro ite e comente? Ma cun cale fortzas nos movimus? Cun cale cara pedimus de essere presentes in Europa si non semus mancu presentes in Sardigna? si est sa Regione Sarda etotu chi no est mustrende perunu interessu a ponnere su sardu ufitziale in totue, in cada ambitu e impreu, mancari sas leges lu cunsentant? si est sa Ras sa prima a pessare petzi a s'inglesu, lassende a unu chirru su sardu?
+
+
+
+
+### 29/07/2011
+
+## LA SOVRANA E LA CAMERIERA
+
+La Sardegna tra sovranita e dipendenza
+
+### _Autore:** Gianfranco Pintore**_
+
+_F.to 14x21 cm | __Pagg. 128 __|__€ 11,00_
+
+In questo breve e agile saggio, Gianfranco Pintore esamina le vicende dell'autonomia sarda, le resistenze dei partiti, le loro complicita con il centralismo, il sospetto innamoramento per il federalismo, ma anche la voglia di sovranita che anima i sardi. E fa una proposta.
+
+#_ papiros_
+
+
+## Acordu pro sa formatzione de unu Guvernu de unidade natzionale
+
+Su partidu Al Fatah, de su presidente Mahmud Abbas (Abu Mazen), e su Movimentu pro sa Resistentzia Islamica Hamas, chi est guvernende, sunt arribbados a un'acordu pro sa formatzione de unu Guvernu de unidade natzionale, cunforme a sas informatziones dadas dae su Fronte Democraticu pro sa Liberatzione de sa Palestina a s'agentzia Maan.
+Cunforme a custas informatziones, sas partes diant essere arribbadas a un'acordu in 5 puntos pro sas sistematzione de sos territorios palestinesos: formatzione de unu guvernu de unidade natzionale, s'ativatzione de su ruolu de s'Organizatzione pro sa Libertazione de sa Palestina (OLP), s'ativatzione de unu Cussigiu de seguresa natzionale, sa creatzione de unu Fronte de resistentzia unidu, sa democratizatzione de sos sindicados. [red]
+
+
+
+
+## 2006: annu bonu pro sa tradutzione bìblica
+
+Sa cantidade de limbas chi tenet a su mancu unu libru cumpretu de sa Biblia est arribadu a s'agabu de su 2006 a 2426 pro sas Sotziedades Biblicas Unidas. Cando, in su 2004, sas SBU aiant festadu sos dughentos annos de sos assotzios, unu 95% de sa populatzione mundiale teniat, in teoria, atzessu a sa Iscrituras in una limba chi podiat cumprendere, finas si non fiat sa limba materna. Pero su fatu chi petzi su 5% non teniat una tradutzione in sa limba materna (sos 300 milliones de pessones chi faeddant limbas "minoritarias") no at firmadu su traballu de tradutzione de sa SBU. B'at como tradutziones in 23 limbas e dialetos noos petzi in su 2006, e in deghe annos sa cantidade est artziada a 260. Dae su puntu de bista umanu cheret narrere unu resurtadu importante chi dat sa possibilidade a milliones de pessones de cumprendere sa Biblia in sa limba materna. [_zls_]
+
+
+
+
+## S'Itàlia cantzellat su dèpidu de su Kènia
+
+Eris 23 de ghennargiu, in Nairobi, in ocasione de su Forum Sotziale Mundiale (FSM), su rapresentante de su Guvernu italianu, sa vitzeministra pro sas relatziones internatzionaleas Patrizia Sentinelli at aprovadu su regulamentu de atuatzione de s'acordu de s'Italia pro sa cantzellatzione de su depidu de su Kenia. «Su guvernu nostru at detzididu de cantzellare sos 44 milliones de euros de depidu de su Kenia, finas pro more de sas pressiones de sa sotziedade tzivile de ambos Istados» at naradu Sentinelli.
+A parrere de sa Banca Mundiale, sos interventos de cantzellatzione de su depidu atuados finas a como dae s'initziativa cumintzada dae sos Istados de su G8 (initziativa Hipc) crompent a 64 milliardos de dollaros, cando chi su totale de su depidu internatzionale de s'Àfrica est galu de 200 milliardos de dolalros, e su de sos Istados chi si sunt isvilupende nche brincat sos 2700 milliardos de dollaros. [red]
+
+
+
+
+## Iscontros armados intre Hamas e Fatah
+
+Contrariamente a su chi aiamus iscritu su 24 coladu, s'acordu intre Hamas e Fatah pro sa formatzione de unu guvernu de unidade natzionale est a largu galu dae essere atuadu. Antis, sunt aumentende sas ocasiones de disacordu e de iscontru si est beru chi in sas urtimas bator dies, in Gaza e in Cisgiordania, b'at apidu 28 mortos in sa "gherra" chi oponet sas organizatziones palestinesa prus mannas: sa prima, Hamas, chi cumandat su Guversu, sa segunda. Fatah, chi tenet Abu Mazen comente presidente de s'Autoridade palestinesa.
+Ambas partes faghent apellos a ponnere a un'ala sas armas, ma in pratica nemos ponet in mente.
+Surtimu tentativu de ponnere sas paghes est de s'Arabia saudita: dominiga sero at propostu una riunione de paghe in sa Meca, presiedida dae re Abdullah. Ma finas s'Egitu est chirchende de agiura sos Palestinos a si ponnere de acordu. [red]
+
+
+
+
+## Nàufragat unu mercantile
+
+Eris sero sa Sierra Nava, unu mercantile de 70 metros, s'est arenadu in sa praja de Getares de Algeciras , in su sud de Ispagna, a probe de su Parcu Natzionale _Estrecho_: un'area marina tutelada a curtzu de Gibilterra. Su gasoliu at incuinadu 4 km de costera in intro de s'area. Sa nae giughiat unas 350 tonnelladas de carburante in 4 serbatojos, ma unu ebbia at tentu dannos. Sa causa de custu intzidente est su tempus malu: su bentu forte e sas undas nche l'ant ispinta a chirru de una praja in ue s'est arenada. Su cargu, fatu in Hong Kong in su 1991, isbentulat bandera panamensa. Sos 14 membros de s'echipagiu si sunt sarvados pro more de sa Guardia Costiera. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Clima: sa Terra est semper prus caente
+
+Sas cosas sunt andende peus de su chi si pessaiat. Pustis de su raportu de sa Cumissione europea e finas de sa relatzione de su cussigeri economicu de su primu ministru britannicu Tony Blair unu documentu nou, importante meda, narat chi su praneta nostru est semper prus caente. Oramai sas dudas sunt pagas subra s'efetu chi sos gas provocant a su clima. In su raportu chi ant in pessu cumpiladu, sos espertos de su Comitadu interguvernativu de sas Natziones Unidas subra sos cambiamentos climaticos (Ipcc) narant cun craresa chi su diossidu de carboniu est sa causa prima de sa creschida de sas temperaduras. Su documentu at a essere presentadu chenabura in Parigi, in s'agabu de s'addoviu mundiale subra su clima. Su giornale britannicu _The Indipendent_, chi at dadu sas primas indiscretziones subra su documentu, narat chi sos resurtados de s'istudiu de s'Onu sunt prus malos de su chi si podiat pessare. [_zls_]
+
+
+
+
+## Clima: 46 Istados pedint una 'Onu de s'ambiente'
+
+
+
+
+## UE: irlandesu ei, sardu nono
+
+In s'Unione europea, sunt ufitziales, minores o mannas chi siant, 23 limbas: bulgaru, tzecu, danesu, estone, finlandesu, frantzesu, gregu, inglesu, irlandesu, italianu, letone, lituanu, maltesu, neerlandesu, polacu, portughesu, rumenu, islovacu, islovenu, ispagnolu, isvedesu, tedescu e ungheresu. Custu cheret narrere chi sos atos e sos documentos printzipales ant a essere bortados in custas limbas e chi sos sitos ufitziales de sa Ue ant a tennere contu de custa variedade de espressiones.
+De acordu cun su guvernu ispagnolu, unos cantos testos ant a essere bortados in catalanu/valentzianu, bascu e galitzianu.
+Est craru chi su criteriu chi binchet in sa Ue no est sa cantidade de sos faeddadores ma sa "istatualidade" de sas limbas, su fatu chi siant ufitziales de un'Istadu. S'irlandesu, difatis, dae sa 1a die de custu ghennargiu est limba de sa Ue, ca est ufitziale in Irlanda, sende chi no est faeddadu dae prus de 200.000 pessones. Su catalanu, sa galitzianu, su sardu sunt limbas faeddadas dae milliones de pessones, ma non sunt ufitziales, espressiones de un'Istadu. Evidentzia manna de su fatu chi sa Ue est un'unione de istados e non de populos!
+E ite li podimus faghere?
+Su lussemburghesu, limba natzionale de Lussemburgu, e sas limbas regionalies de unos cantos Istados membros, comente su gallesu, su sami, su sardu o su bretone, non sunt istadas propostas dae sos guvernos istatales rispetivos comente limbas ufitziales de sa Ue e duncas nch'abbarrant in foras. Forsis nois Sardos diamus podere gherrare pro essere ufitziales in Europa, gherrende comente ant fatu catalanos, bascos e galitzianos pro "fortzare" su guvernu ispagnolu a otennere dae sa Ue una rapresentatividade pro custas tres limbas. E forsis diamus podere cumbinchere su guvernu italianu a operare in favore nostru in intro de sa Ue.
+
+Ma pro ite e comente? Ma cun cale fortzas nos movimus? Cun cale cara pedimus de essere presentes in Europa si non semus mancu presentes in Sardigna? si est sa Regione Sarda etotu chi no est mustrende perunu interessu a ponnere su sardu ufitziale in totue, in cada ambitu e impreu, mancari sas leges lu cunsentant? si est sa Ras sa prima a pessare petzi a s'inglesu, lassende a unu chirru su sardu?
+
+
+
+
+## Limbafolk
+
+In tempus de carrasegare, in medas biddas de Sardigna, sunt semper de prus sas manifestatziones culturales organizadas dae sos entes locales o dae assotzios culturales. E semper de prus est intrende sa moda de intitulare in sardu custas manifestatziones: karrasecare (cando no est karrasekare o karrasekkare) nugoresu, karrasegare 'osinku, etc. A su solitu ponent su sardu pro "pagare" su depidu cun s'identidade, su restu in italianu chi tando faghet a beru sa parte de sa limba "importante", cando chi sa parte sarda est petzi simbolica, servit a dare unu "sabore" folkloricu a s'initziativa.
+Diat parrere (s'initziativa culturale) una cosa bella e l'est. Lastima pero chi totu sa publitzidade, invitos, manifestos, francu su titulu, siat totu iscritu in italianu. Lastima chi a nemos l'importet de iscriere in sardu sighende unu minimu de regulas generales. Megius si est prenu de kapas, de acas, de apostrofos e elisiones. Megius si est su limbagiu locale; no importat si sos de foras non cumprendent o cumprendent pagu. S'importante est a afirmare chi est limbagiu nugoresu, orgolesu, bosincu, etc. In custos casos, a dolu mannu, no est sa limba chi s'est afirmende e afortende ma s'ispiritu localisticu, sa bidda. Contrarios, custos, a cada regula e a una limba iscrita pro totu sos Sardos? Ei, ca si nono a parrere de medas, su sardu perdet s'identidade sua. E cale est 'identidade sua, sa de essere limba de sa bidda? Ma tando semus perdende cale si siat possibilidade de essere limba ufitziale de su matessi balore praticu cun s'italianu: limba duncas, pro essere petzi dialetos, limbagios. Arriscamus de essere petzi una "limbafolk", pro neghe de su localismu, de su cumplessu de inferioridade chi cheret sa limba comente simbulu e non comente mediu de comunicatzione liberu, cumpretu, coerente, modernu de unu populu e non de una bidda ebbia.
+
+
+
+
+## Pitzinnos Guaranì mortos de fàmene
+
+Duos pitzinnos Guarani Kaiowa sunt mortos de famene, e a dusinas sunt ricoverados pro malnutritzione grave. In sas dies de sa morte de sas creaturas, Valdinez Souza, impiegadu in su setore de sa sanidade e babbu de duos figios s'est impicadu dassende unu fogiu in ue aiat iscritu chi si fiat mortu ca sos pitzocheddos de sa comunidade fiant colende famene. Belle gasi, su guvernu de su Mato Grosso do Sul at minimadu s'agiudu alimentare a sos indigenos. Sa FUNASA, sa fundatzione pro sa salude brasiliana at a distribuire pacos de alimentos, ma si pessat chi siat petzi una medida temporanea. [_gmr_]
+
+
+
+
+
+## Etiòpia: secuestrados 15 turistas
+
+Duas tropas de turistas (11 frantzesos e 3 britannicos) sunt istadas secuestradas in Etiopia, in sa regione nord orientale de Afar. In mesu de custos b'at finas un'italiana. Diat dever essere Rossana Moore, mugere de su diretore de su British Council in Addis Abeba. Sa noa est istada cunfirmada dae su maridu. Sa Farnesina at cunfirmadu chi in mesu de sos turistas b'at "un'italiana cun dopia natzinalidade". Su guvernu etiopicu at dadu gasi etotu sa noa e est monitorende su logu. S'Afar est una regione de s'Etiopia chi in custu mamentu est bivende una situatzione de crisi politica, difatis, s'etnia chi b'istat, cheret s'indipendentzia dae Addis Abeba, peri cun s'impreu de sas armas. [_zls_]
+
+
+
+
+## Nara·mi de prus
+
+S'organizatzione Meigos Sena Fronteras promovet sa campagna "Nara*mi de prus " pro pedire a sos diretores de cuotidianos e TG una informatzione prus atenta e puntuale subra de sos problemas chi in su mundu tocant milliones de pessones.
+
+Famene, povertade, maladias, gherras e violentzia ocupant ispatzios marginales in sos medias, comente dimustrat su raportu de Meigos Sena Fronteras subra de sas crisis ismentigadas.
+
+Pro su de tres annos cunsecutivos MSF, cun sa collaboratzione de s'Osservatoriu de Pavia, at analizadu s'ispatziu chi sos medias ant dedicadu a sas crisis umanitarias in su 2006. Sos datos cunfirmant chi sos medias italianos s'ocupant de cuntestos de crisis mescamente cando sunt ligados a fatos o pessones italianas e belle mai faghent connoschere sas cunditziones dramaticas de sas populatziones tziviles.
+
+A sa tubercolosi, chi contagiat 9 milliones de pessones e nde ochiet 2 milliones cada annu, sos telegiornales ant dedicadu in totu su 2006 3 noas. A sa malaria, chi ochiet unu pitzinnu cada 30 secundos, 6 noas (pero 4 fiant subra de sa morte de un'italianu chi fiat istadu contagiadu in Congo). In cambiu, a s'influentza aviaria, contada comente sa pandemia noa ma chi at registradu petzi 116 malaidos e 80 mortos, sos TG ant dedicadu 410 servitzios.
+
+Meigos Sena Fronteras invitat totus a firmare sa cartulina eletronica de sa campagna "Nara*mi de prus" chi a pustis at a essere cunsinnada a sos diretores de su TG1, TG2, TG3, TG5, Studio Aperto, TG4, TGLA7, La Repubblica-Repubblica.it, Il Corriere Della Sera-Corriere.it, La Stampa, Il Sole 24 Ore e Il Messaggero.
+
+
+
+
+## Olia tòssica in Sìria
+
+Sas autoridades sirianas ant secuestradu a su mancu sete tonnelladas de olia tossica in sa provintzia nordorientale de Hasake, in s'ambitu de sa campagna antitrampa chi su guvernu de Damascu at cumintzadu a metade de freargiu. Unos cantos massajos cambiaiant dae birde a nieddu su colore de s'olia cun colorantes e ateros agentes chimicos, incruidos detersivos pro sabunare in terra. Carchi funtzionariu publicu complitze issoro lis daiat sos tzertificados sanitarios pro la bendere. Sas autoridades aiant giai cunfiscadu sos benes de batordighi impresarios pro trampa a s'Istadu e corrutzione in sa provintzia de Tartus. [_gmr_]
+
+
+
+
+## 8 de martzu: mai prus violèntzia subra de sas fèminas
+
+In ocasione de su 8 de martzu, Die internatzionale de sas feminas, sa Setzione Italiana de Amnesty International proponet unas cantas initziativas e apellos pro pedire sa fine de sa violentzia contra a sas feminas.
+
+Sa violentzia contra a sas feminas est una de sas formas prus graes de violatzione de sos deretos umanos, chi tocat totu su mundu, siat in tempus de paghe siat in tempus de gherra. Milliones de feminas sunt iscutas, agredidas, violentadas, mutiladas, ochiidas, non tenent perunu deretu. Est istadu carculadu chi in su mundu una femina onni tres at patidu formas graes de violentzia.
+
+Intre sos apellos chi sa Setzione Italiana de Amnesty International proponet in ocasione de sa Die internatzionale de sas feminas, duos riguardant sa violentzia domestica e in sos cunflitos militares, su primu in Bielorussia, in ue custu fenomenu tenet dimensiones preocupantes in sa indiferentzia totale de sas autoridades, e su de duos in sa Republica Democratica de su Congo, in ue Amnesty pedit torra a su guvernu giustitzia pro sas deghinas de migias de feminas e pitzinnas violentadas dae sos militares e pro totu sas feminas mortas pro curpa de sas violentzias fatas dae componentes de s'esertzitu regulare e dae paramilitares.
+
+In sa campagna de Amnesty s'ammentant ateras duas situatziones emblematicas: su feminitzidiu in Messicu e sa discriminatziones contra a sas feminas in Iran.
+
+A sas feminas messicanas est dedicada finas s'initziativa prus importante organizzada dae Amnesty International pro s'8 de martzu, "Isetande Bordertown" , chi proponet anteprimas de su film chi contat 14 annos de omitzidios seriales de feminas in s'istadu messicanu de Chihuahua. A su dibatidu partetzipant esponentes de s'assotziu "Cherimus torra figias nostras in domo" , chi reunit sas mamas de sas feminas ochiidas in Messicu. De prus, unu apellu riguardat duas indigenas Tlapaneca, chi sunt galu isetende de tennere giustitzia a pustis de essere istadas violentadas dae cumponentes de s'esertzitu messicanu in su 2002, in s'istadu de Guerrero.
+
+Semper pro s'8 de martzu, Amnesty International aderit a sa campagna cumintzada dae Shirin Ebadi, premiu Nobel pro sa paghe 2003, pro collire milliones de firmas a sustentu de sa dimanda de cambiare sas leges chi discriminant sas feminas in Iran. S'urgentzia de sa campagna iraniana est sutaliniada dae s'arrestu, su 4 de martzu, de trinta feminas chi partetzipaiant a una manifestatzione patzifica in sa capitale Tehran.
+
+
+
+
+## Sa limba sarda in s'amministratzione pùblica
+
+Eris in sa sala de su Tzentru de ispiritualidade _Nostra Signora del Rimedio_ b'at apidu unu seminariu dedicadu a sa limba sarda in s'amministratzione publica, organizadu dae s'Ufitziu de sa limba sarda de sa provintzia de Aristanis e moderadu dae Giuseppe Contini, professore emeritu de s'universidade de Casteddu, chi at bortadu in sardu s'istatutu regionale. Ant abbertu sos traballos Pascale Onida e Cristiano Carrus, presidente e assessore de sa cultura de sa provintzia. Sos interventos no fiant limitados a problemas linguisticos ma ant afrontadu finas chistiones economicas e organizativas: Vincenzo Santoro, responsabile de s'ufitziu cultura, isport e politicas giovaniles e delegadu pro sa lege 482/99 de s'ANCI, at comunicadu chi pro su chi pertocat sos isportellos linguisticos in su tempus benidore b'at a devere aere unu puntu de riferimentu, chi diat podet essere s'ufitziu de sa provintzia, chi coordinet su traballu de sas ateras biddas. Su publicu at apretziadu in particulare s'interventu de su linguista Michele Contini, professore emeritu de s'universidade Stendhal-Grenoble 3, chi at dimustradu s'impossibilidade de partzire su sardu in duas macrovariantes ebbia e at sutaliniadu s'importantzia de sa costitutzione de un'Academia de sa Limba Sarda, idea custa chi Onida at sustennidu e chi s'est impignadu a mandare a in antis. Custos sos ateros relatores: Antonina Scanu, dirigente de su servitziu limba e cultura sarda de s'assessoradu regionale de s'Istrutzione, Renato Fedele, coordinadore de su servitziu regiones a istatutu ispetziale e provintzias autonoma, Maurizio Virdis, professore de filologia romanza e linguistica sarda de s'universidade de Casteddu, Gabriele Iannaccaro, professore de glotologia e linguistica de s'universidade de Milanu-Bicocca, Carla Marcato, diretora de su Tzentru internatzionale subra de su plurilinguismu de Udine. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Deretu a una morte digna
+
+Eris in Granada est morta Inmaculada Echevarria. Sa gente in Sardigna e in Italia s'at a pregontare chie fiat custa femina e pro ite nde faeddamus.
+
+Inmaculada Echevarria fiat una femina de chimbantunu annos e dae s'edade de undighi annos sufriat de una maladia, sa distrofia musculare progressiva, chi a pagu a pagu l'at fatu perdere sa mobilidade de belle totu sa pessone. Sos urtimos deghe annos los at passados in unu letu de ispidale podende movere petzi sos poddighes de sas manos e de sos pees. Pro podere respirare, noe annos como, li ant praticadu una tracheotomia e tramite unu tubu retziat automaticamente ossigenu dae una machina.
+
+Sa detzisione de non sighire a dipendere dae unu respiradore chi la manteniat artifitzialmente in bida l'at leada issa etotu, de acordu cun sos dotores chi l'aiant in cura dae annos e chi l'ant acumpagnada finas a s'urtimu mamentu non faghende*la sufrire mai. Sa diretzione de su Tzentru sanitariu at giustificadu custa detzisione, "curreta e atzetabile giuridicamente e eticamente", pro rispetu a su printzipiu de autonomia de su malaidu e a su documentu de voluntades antitzipadas, amparende*si in su Cunveniu de su Cussigiu d'Europa e in una lege de s'Istadu Ispannolu, de su 2000, subra de sa protetzione de sos deretos umanos e dinnidade de s'essere umanu rispetu a sas aplicatziones de sa biologia e de sa meighina. Su Comitadu de Ètica e de su Cussigiu Consultivu de sa regione Andalusia ant dadu su parrere favorevole.
+
+Non si tratat de eutanasia e nen de agiudu a su suitzidiu, ma de sa retirada de "s'isfortzu terapeuticu"; si tratat duncas de no impreare unu tratamentu inutile, chi non resolvet sa maladia. Custa estt sa linia etica sighida dae totu sas pessones e organismos implicados e apogiada dae rapresentantes de rilievu de sos chi si ocupant de curas palliativas e de aspetos eticos, intre ateros: su presidente de sa Sotziedade Ispannola de Curas Palliativas, X.Gomez Batista e su presidente de su Comitadu Sientificu de sa Sotziedade Internatzionale de Bioetica, Marcelo Palacios.
+
+Non totus pero la pessant de sa matessi manera. Su cardinale primadu de Ispanna e archipiscamu de Toledo afirmat chi sa morte de Inmaculada est "un'atzione de eutanasia o de suitzidiu assistidu".
+
+
+
+
+## Su friulanu in iscola
+
+In Trieste mercuris ant presentadu unu disinnu de lege in contu de istrutzione e formatzione chi previdet intzentivos a sa difusione de sas limbas de minoria. Su ddl Antonaz-Cosolini, chi at a essere aprovadu oe in sa giunta, ghiat s'iscola friulana a bias de unu plurilinguismu beru e cuncretu. Custu at a cumportare s'insinnamentu de prus de una limba comunitaria (cunforme a su chi cheret s'UE) ma finas sa definitzione de programmas chi impreent sas limbas istrangias pro s'insinnamentu de sas materias curricolares, a cumintzare dae sas superiores. Custu cheret narrere un'atera ocasione in prus pro s'inglesu e sas ateras limbas ufitziales europeas, ma finas unu giassu abertu pro sas limbas minoritarias de sa regione (su friulanu, s'islovenu e su tedescu). Sa cuncretesa de su progetu est chi sa definitzione de sos programmas e de sas initziativas didaticas no at a essere responsabilidade de sa boluntade o de s'intraprendentzia e originalidade de unos cantos professores ebbia; at a essere imbetzes s'Amministratzione regionale a definire sas linias ghia de custa modalidade de insinnamentu e de sa formatzione de sos dotzentes. Sa Regione matessi at a conferire contributos economicos pro sa programmatzione de totu cussas iscolas chi ant a introduire programmas de faghere in sas limbas minoritarias e at a istituire una Cummissione permanente pro s'insinnamentu de sas minorias istoricas. S'insinnamentu de sas limbas minoritarias, de s'italianu comente segunda limba e de sas materias curricolares in una limba comunitaria at a essere fatu dae insinnantes iscritos a un'anagrafe professionale plurilinguistica chi est istituida dae sa normativa noa. /bmr/
+
+
+
+
+## Grammàtica friulana in lìnia
+
+
+
+
+## Naschit sa MIR.
+
+Mercuris chi benit at a naschere sa MIR, sa Radiu de Informatziones dae su Mediterraneu, su primu progetu de radiu tramite satellite fata dae radios e grustios de produtzione de su Mediterraneu de giosso.
+
+Su progetu est ideadu e realizadu dae s'agentzia radiofonica AmisNet paris cun Radio Student (Lubiana), Palestinian News Network (Betlemme), Radio 4 peace (Bologna), Progetto Melting Pot (Padova), Radio Ammannet (Amman) e cumpangios de Frantza, Turchia, Ispagna e Maroco. MIR cheret narrere paghe in bona parte de sas limbas islavas e propiu pro custu sa prospetiva de Mir Info Radio at a essere cussa de chie no at boghe in sas ateras radios, de chie pedit paghe e agualidade. Cun cust'isetu, MIR at a essere plurilingue, cun noas subra sas initziativas e sos movimentos de sa sotziedade in Europa e in su Mediterraneu.
+
+Sos temas ant a essere sa paghe, sa multicultura, intercultura e integratzione, sas chistiones de genere, sos deretos de sos migrantes, sa comunicatzione e sos medios indipendentes, sa libertade de resonare de totu, s'ambiente e sa gherra contra sas discriminatziones. At a aunire sos populos dae s'Italia a s'Islovenia, finas a sa Turchia e a su Mediu Oriente, sa Giordania e sa Palestina, a su sud finas a su Maghreb e torra in Ispagna e Frantza.
+
+Sos collaboradores de custu progetu ant a trabballare in rete tramite su canale satellitare, e su palinsestu de sas trasmissiones at a resurtare partzidu in setores linguisticos, pro balorizare su patrimonio linguisticu presente in cussos territorios geograficos e dare un'istrumentu a sas minorias linguisticas e a sas comunidades de migrantes chi bi sunt.
+
+Su canale satellitare impreadu dae MIR si basat subra su canale Hot Bird 13° E, e resurtat ragiungibile in totu s'Europa continentale e in su territoriu Mediterraneo. /bmr/
+
+
+
+
+## Initziativas 482
+
+### Sa Comunidade Montana Valli Gesso e Vermenagna, dae giovia 15 de freargiu 2007 a chenabura 30 de santandria 2007 Chambra d'oc faghet unu Cursu de formatzione continua in limba otzitana pro Amministradores, Operadores de s'Amministratzione Publica e abertu finas a sos tzitadinos. Su cursu chi at a essere fatu in sos ufitzios "Il servizio della lingua occitana" in sa Biblioteca M. Silvestro de Robilante, at a durare 50 oras, parzidas in 30 de letzione frontale e 20 de tirotziniu in su territoriu. Sos insinnantes ant a partire dae sos pre-recuisitos e dae sa cualifica de cada unu pro fraigare percorsos didaticos individuales cun sa finalidade de faghere naschere cumpetentzias linguisticas solidas. Onni mercuris un'insinnante at a abbarrare a disponimentu de sos corsistas individualmente cunforme a su monte-ore e s'orariu cuncordadu. Su progetu, coordinadu dae s'Assessoradu a sa Cultura de sa Regione Piemonte, est finanziadu cun sa lege 482/99. /bmr/
+
+
+
+
+### 29/07/2011
+
+## INDIPENDÈNTZIA: IL GIORNO DOPO
+
+Interviste e interventi sulla Repubblica di Sardegna
+
+### _Autore:** Silvano Reina**_
+
+_F.to 14x21 cm | __Pagg. 288_
+
+#_ papiros_
+
+
+## Autobiografia de Günter Grass
+
+Su libru autobiograficu de s'iscritore tedescu Gunter Grass premiu Nobel de literatura in su 1999, cun titulu originale "Beim Haeuten der Zwiebel", in ue ammitit chi a sos 18 annos fiat intradu in sas SS hitlerianas, at a essere in sas librerias de Catalugna su 12 de abrile, in sa tradutzione catalana, pro sas Edicions 62. Su titulu est: "_Pelant la ceba"._ Sa tradutzione castillana, pro totu s'Ispagna, at a essire unas cantas chidas a pustis. Cando amus a bidere unu libru traduidu a su sardu essende in antis de s'editzione in italianu?
+
+
+
+
+## Fortza, eleghimus sas fèminas!
+
+In antis de sas eletziones politicas chi b'ant a essere ocannu in Turchia in su mese de santandria, sassotziu Ka.Der (Assotziu pro sa formatzione e su sustentu a sa candidadura de sas feminas) at cumintzadu una campagna de pressione subra de sos partidos politicos pro chi siat garantida una cuota importante de feminas in sas listas eletorales.
+
+Sa campagna Fortza, eleghimus sas feminas! , sustennida dae medas cuotidianos e personalidades importantes de sa bida culturale turca, si distinghet in tres mamentos. Su de unu, tenet sobietivu de ponnere satentzione subra de su problema de sa presentzia de sas feminas in politica. Cun manifestos de mustrare in totu sa Turchia, annuntzios televisivos, publitzidade in sos giornales, materiale informativu in ue si bident feminas cun mustatzos e riende suta de sa dimanda: Pro intrare in parlamentu, a essere omines tocat? . Su de duos, in lampadas, at a essere dedicadu a sa sensibilizatzione de sas cussentzias. Su de tres est dedicadu a sa mobilitatzione, at a cumintzare intre austu e cabudanni, su mamentu prus rilevante pro sa formatzione de sas listas eletorales.
+
+Comente at ammentadu sa fundadora de Ka.Der, Sirin Tekeli, una presentzia prus manna de sas feminas in su Parlamentu turcu est una de sas cunditziones indispensabiles pro podere colare dae sa democratzia de sos omines a sa democratzia bera .
+
+Pro sutaliniare sa cunditzione difitzile de sas feminas turcas b'at apidu finas sinterventu de su Parlamentu Europeu in su mese de freargiu de ocannu chi ammentat a sa Turchia chi su rispetu de sos deretos de sas feminas est cunditzione essentziale pro sadesione a sa UE.
+
+
+
+
+## Limba... a pagamentu?
+
+Cando non cando capitat de bidere in cuotidianos e periodicos paginas intreas iscritas in sardu. Bene -diat narrere calicunu- cheret narrere chi est creschende in sos medios de informatzione sa boluntade de dare visibilidade e presentzia a sa limba sarda.
+Lastima, pero, chi si tratet de ispatzios de publitzidade a pagamentu, finantziada cun fundos de sa lege 482/99.
+Lastima chi custas paginas siant intituladas in italianu (Spazio finanziato dalla Legge 482/9...) comente chi non si podant narrere sas matessi cosas in sardu.
+Lastima chi in custas paginas su sardu non siat postu pro faeddare de atualidade, de noas normales, ma siat dedicadu a sas traditziones, a s'istoria, etc., dende, in custa manera, un'idea de sa limba ligada a su tempus coladu e no a sa normalidade e modernidade.
+Lastima chi su sardu impreadu in custos testo non sigat peruna regula istabilida, mescamente a pustis chi una regula de riferimentu b'est, sa Lsc de sa Ras de su 2006.
+Lastima chi calicunu de custos periodicos apat criticadu in tempos colados sos chi iscriiant in Lsu (acusende*los chi no iscriiant in nugoresu), cando chi issos non sighint peruna regula e peruna limba, mancu nugoresa, e chi sos testos siant prenos de italianismos.
+Lastima chi totu sos medias publicant in sardu petzi a pagamentu e cando agabbat su dinare torrant a publicare in... italianu.
+Ma non diat tocare, a su nessi, a los custringhere, si cherent ss paginas a pagamentu, a nde pubblicare su matessi tantu NO a pagamentu e in manera costante?
+Si nono, misera sa limba... a pagamentu!
+
+
+
+
+## Costa de Avòriu: fèminas e pitzinnas, sas vìtimas ismentigadas de su cunflitu
+
+Amnesty International at denuntziadu in unu raportu nou sa dimensione dramatica de sa violentzia sessuale contra a sas feminas e a sas pitzinnas in su cunflitu in sa Costa de Avoriu.
+Sorganizatzione umanitaria denuntziat violentzias de grupu, secuestros e ridutzione in iscravitudine sessuale de feminas e pitzinnas fatos dae sos cumbatentes.
+«Sas feminas e sas pitzinnas, calicuna de prus pagu de 10 annos narat su raportu sunt sas vitimas preferidas mescamente pro motivos etnicos e politicos. Cunsideradas comente su simbulu de sonore de sas comunidades issoro, sunt violentadas finas pro las umiliare e, cun sa violentzia, umiliare su grupu issoro. De sos autores de sas violentzias, pro cantu nd'ischit Amnesty International, nemos est istadu cunsinnadu a sa giustitzia. Simpreu de sistupru est gosi mannu, sistematicu e impunidu chi tocat de pessare chi sas fortzas de seguresa guvernativas e sos grupos de sopositzione armada lu cunsiderant un'istrategia deliberada pro difundere su terrore intre sa populatzione civile.»
+
+
+
+
+## Sas fèminas de su desertu
+
+Dae su 2 a su 7 de abrile in Tinduf, in su sud de s'Algeria, b'at a essere su cungressu de s'Unione Natzionale Feminas Saharawi (UNMS), su de chimbe.
+Su populu saharawi revindicat dae unos trinta annos s'autodeterminatzione subra de su territoriu suo, su Sahara Otzidentale, ocupadu dae su Marocu in su 1976, e denuntziat sa violatzione costante de sos deretos umanos e tziviles de su guvernu marochinu. Denuntzia chi est sustennida finas dae sas organizatziones umanitarias, comente Amnesty International.
+Migias de saharawis, mescamente feminas e pitzinnos, sunt ospitados in sos campos profugos allestidos in su desertu algerinu e istant in cunditziones difitziles meda agiuados dae sa solidariedade internatzionale ebbia. In custu iscenariu, sas feminas tenent una parte fundamentale ca resessint a garantire sa supraviventzia de sa comunidade e de sa cultura issoro.
+Sas organizatziones de sas feminas biagiant in su mundu pro contare de su populu saharawi, de sa cunditzione de sas feminas e pro pedire s'autodeterminatzione e su rispetu de sos deretos issoro: su 20 de martzu coladu sunt istadas ospitadas dae sa Domo Internatzionale de sas Feminas de Roma, in ue b'at apidu un'incontru cun, intre sas ateras, Fatima Mahfoud, de s'Unione Feminas Saharawi e de su Fronte Polisario e Aminatu Haidar, de su Comitadu Saharawi pro sos Deretos umanos in sos territorios ocupados dae su Marocu.
+Sitos utiles pro nd'ischire de prus:
+
+
+
+
+## La leggenda di Redenta Tiria
+
+Autore : Salvatore Niffoi
+
+Titulu : La leggenda di Redenta Tiria
+
+Editore : Adelfi
+
+Collana : Fabula
+
+ISBN 88 459 1972 2
+
+Pag . 161
+
+Preju : Euro 14,00
+
+Como Salvatore Niffoi est un iscritore connotu in totue ma su libru chi l'at permitidu de cumentzare custu caminu onoradu est de seguru _La leggenda di Redenta Tiria_, lughe e umbra de morte e de bida, de misteriu e de destinu, de alligria ranchida e de lutu nieddu comente est ranchida s'ironia de custu logu e nieddas sunt medas notes de Barbagia. E sa bida e sa morte parent passagios ordinados dae atere in custu romantzu in ue sa gente non podet faghere atera cosa che assolvere a su ritu antigu de su viagiu tragicu e finale chi isolvet una trama istudiada e regulada in aterue. Totu custu finas a cando arrivat Redenta Tiria e sa gente finit de s'impicare e sa bida paret torrare a naschere.
+
+" In Abacrasta, de betzesa non morit mai nemos, s'agonia no at futidu mai unu cristianu. Totu sos omines, arrivados a una tzerta edade'isolvent sa chintorgia e si la ligant a su tzugu. Sas feminas usant sa fune . Ma una die est arrivada a Abacrasta una femina tzega, cun sos pilos lughidos comente alas de corvu e a pes iscurtzos" : si mutiat Redenta Tiria e fit figia de su sole. Dae sa die sa gente de Abacrasta at finidu de s'impicare.
+
+In custas pagas peraulas b'est sa sustantzia de totu s'istoria de su romantzu in ue s'isprigada sa piedade umana, s'istoria de ogni die chi s'autore bivit e cumprendet, su turmentadu logu de su mundu de Abbacrasta , simbulu de sa conditzione umana, siat cando s'omine morit impicadu o chi si salvet pro s'interventu de una femina tzega .
+
+Salvatore Niffoi est unu iscritore aberu , cun d'una iscritura antiga e moderna comente solu cudda chi tenent sos iscritores mannos. Cun d'una limba ch'isse temprat de limba sarda e de modos de narrere antigos e primitivos chi solu in s'animu populare si manifestant ancora cun frischesa naturale . Cun d'una iscritura sica, aspra, a gradu de pintare sos personagios cun pagas pintzelladas de colore e los ghetare in mesu de su cunflitu sena los abandonare mai . Possedit sa fortza culturale de un'istoria chi solu unu populu cun s'identidade sua a podidu custoire poderosa e vitale e chi s'autore non timet a la fundere in s'scritura e s'opera sua .
+
+Issas puru figias naturales de s'istoria de unu populu intreu .
+
+Barore Liori
+
+
+
+
+## Il giorno del giudizio
+
+Autore : Salvatore Satta
+
+Titolo : Il giorno del giudizio
+
+Editore : Adelfi Edizioni
+
+Anno di pubblicazione : 1999
+
+Collana : gli Adelfi
+
+ISBN 88 459 0762 7
+
+Pag . 292
+
+Pariat chi a sa bidda de Nugoro li bastaiat unu Satta solu , su poeta mannu , ma como chi nde tenet duos e non s'ischit e chie siat su mazore , creo chi custa bidda meritat de campare in s'istoria literaria galu tempus meda cun sa lumenada de" Atene sarda" .
+
+E Salvatore Satta tenet meritu mannu in custa chistione proite cun su romantzu ,_ Il giorno del giudizio_ , non solu nos at dadu una conoschentzia crara de una bidda intrea in d'unu periudu istoricu pretzisu ma at iscritu un'opera chi est giai connota in medas partes de su mundu e at fatu una parte de s'istoria de su romantzu italianu e sardu cuntemporaneu .
+
+Totu custu s'iscritore lu faghet sighinde s'istoria de una familia antiga , sos Sannas - Carboni, notaios benestantes , simbulos de un'autoridade chi apartenet a un ateru mundu. E no est unu mundu tantu aillargu in su tempus proite semus a caddu de sos ultimos seculos passados , s'Otoghentos e su Noeghentos , cando Nugoro fit prena de notabiles e "feminas ricas e de cara mala chi faghiant bisos e intristiant in clausura", de pastores e bandidos, de mandrones de su Cursu e de preideros, de vagabundos e de feminas malas .
+
+Totu custa gente,chi no aiat motivu de esistere, biviat in d'una bidda, sa bidda nostra, chi Satta non timiat a la mutire "unu nidu de corvos".
+
+Est in custa bidda chi s'autore animat s'istoria de sos Sanna - Carboni chi formant s'ispina dorsale de su libru mancari a sa fine unu ligamene istranu unit a totus, ricos e poberos, gente de tzitade e gente de campagna, mortos e bios .
+
+Su filu chi ligat totu cust'istoria insoro est in veridade sa morte, custu campusantu de Nugoro "dominadu dae una rocca, chi pariat una parca" , su cumentzu e s'arrivu de su rivu de s'umanidade nuoresa . Est in cue chi sa gente, comente ispinta dae una tirada de bentu sicu , si presentat a sa memoria de chie la racontat, "calicunu chi ti pighet, ti resussitet,ti racontet a tie e totu e a sos ateros comente in d'unu giudissiu finale".Gai sa die de su giudissiu est s'unica die e s'unica istoria de custa gente comente s'unicu pecadu est su pecadu d'essere bios .
+
+S'iscritura est dura e assuta , comente assuta e dura est s'istoria e sa limba de custa gente chi in sa vida a faveddadu una borta solu e calicunu , tristu , at bividu solu proite b'aiat postu in custu mundu. Satta tenet meritos mannu e unu de custos est chi at fundidu limba, gente e istoria in d'unu corpus unicu comente solu sos omines de cultura manna ischint faghere .
+
+Barore Liori
+
+
+
+
+## Naschet sa TV digitale in gaèlicu
+
+S'Iscotzia at a tennere una televisione digitale in gaelicu intro de su 2007, cun su contributu de 3 milliones de isterlinas a s'annu de s'esecutivu. Su guvernu iscotzesu at finas garantidu un'agiudu additzionale a su _Gaelic Media Service_, s'organismu chi in su 2003 at sostituidu su _Gaelic Broadcasting Committee_. Pro cumintzare b'at a aere un'ora e mesu de programmatzione inedita e pro su restu replicas; prus a in antis at a essere trasmitidu unu notitziariu puru. Finas a como sas trasmissiones in limba gaelica fiant pagu, ispartzighinadas in canales diferentes e programmadas a de note a tardu. Su ministru de sa cultura Patricia Ferguson creet chi custa siat un'ocasione pro afortire sa limba e pro creare oportunidades economicas. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Est finida eris sa Korrika
+
+Eris est finida in Pamplona, Iruñea in bascu, in dae in antis de 20.000 pessones, sa de bindighi editziones de sa Korrika, una curta a istafeta in defensa de sa limba basca. Ocannu est cumintzada su 22 de martzu in Karrantza, bidda de Biscaglia, pro pedire chi su bascu siat reconnotu comente limba ufitziale finas in Navarra e Iparralde, sas provintzias frantzesas. Sos urtimos istafestistas sunt istados Aitziber Sarasola, responsabile de s'AEK (Koordinadora de Alfabetizacion y Euskaldunizacion) in Navarra, e su bertsolari, est a narrere cantadore a poesia, Xabier Amuriza, chi at iscritu su messagiu postu in su testimongiu, chi sa sustanztia fiat: Semus bascos non ca semus naschidos in su Paisu Bascu, ma ca bivimus in bascu . Agabbada sa manifestatzione, Sarasola at leghidu unu comunicadu in ue revindicaiat s'ufitzialidade de sa limba in totu Euskal Herria e sutaliniaiat sa netzessidade de imparare s'idioma a sa gente manna puru. Sa die s'est concruida cun un'esibitzione de grupos musicales. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Initziativa de sa IACHR pro sos indianos isulados
+
+Sa Cummissione Inter-Americana pro sos deretos umanos (IACHR) at pedidu a su guvernu peruvianu de amparare sas tribus incuntatadas de s'istadu, che a sos Mashco-Piro e a sos Murunuahua, intre sas urtimas abarradas in sa terra. Custos indigenos non cherent tennere cuntatu perunu cun su mundu esternu. Su territoriu issoro est istadu invadidu pro sa linna de moganu, chi su 90% nche lu esportant a Istados Unidos. A pustis de su primu cuntatu cun sos linnadores in su 1996, sa metade de sos Murunuhaua si nch'est morta. S'assotziu est peleende pro garantire s'isulamentu de Mashco-Piro, Yora e Amahuaca in su dipartimentu de Madre de Dios. [_gmr_]
+
+
+
+
+### 17/08/2011
+
+## SONOS
+
+###
+
+_Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_**
+
+_Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine** >_
+
+_Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_
+
+Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro.
+
+#_ papiros_
+
+
+## Sardegna tra due lingue
+
+Autore : Michelangelo Pira
+
+Titolo : Sardegna tra due lingue
+
+Editore : Edizioni della Torre
+
+Anno di pubblicazione : 1984
+
+Pag .141
+
+Cando Michelangelo Pira, in su 1968, aiat detzididu de trasformare in dunu libru, _Sardegna_ _tra due lingue_, sas cunversatziones chi aiat tentu a Radio Cagliari in su 1963, sa Sardigna tentaiat sos primos timidos passos pro s'acostare a s'Europa . Annos difitziles e importantes cussos annos, annos de cambiamentos epocales sunt istados sos annos de sa _Rinascita. _Fit tando chi sa Sardigna pariat _ _chi depiat abandonare sa pobertade economica e sa betzesa de unu pensamentu tzivile paris cun totu sas memorias , sas leges , sa tziviltade sua pro s'aviare a su tempus nou e bonu de su progressu . A pustis, a dolu mannu , nois totus amus connotu comente est finida s'illusione manna : s'urbanismu disisperadu, s'ispopolamentu de s'internu, su turismu de duos meses, su campusantu industriale. Totu custu sutzedet cando una classe de gubernu non cumprendet su valore mannu de s'identidade, de sa cultura , de sa limba...
+
+Totu custu l'aiat cumprendidu Michelangelo Pira e l'aiat iscritu in totu sas operas suas e l'aiat postu a fundamentu de _Sardigna tra due lingue_ , chi cheriat narrer fintzas duas culturas , duas tziviltades, duos tipos de isvilupu . E totu custu l'aiant cumprendidu totus sos sardos de sa generatzione sua, cuddos _de sa memoria rustica._ Cantaiat su poete pagu tempus prima : " E pro mi narrere omine civile / m'apo leadu noa sa coghina /ma s'anima in segretu poberina / pianghet a tie rustigu foghile". Gai cantaiat Montanaru pro nos ispiegare chi su contu mannu no est a si narrere omine tzivile ma a essere omine a beru e non bastat, mancari utile, una coghina noa . Oie , a pustis de medas annos , cun sa _Rinascita_ mancada e s'autonomia tradidida , torrat de atualidade custu libru proite est torrada de atualidade sa chistione de sa limba , su fundamentu de sa _chistione sarda_. E bidimus custa atualidade . In presentzia de una limba regulada , sa LSC, b'at galu gente meda chi iscriet in ateras variantes sena regulas e sena prospetivas : sa matessi chi criticat sa limba regulada . Bind'at atera galu chi sighit a iscrivere in italianu comente a semper e sighit a faveddare de autonomia e calchi borta finas de indipendentzia . E a pustis bi sunt cuddos chi iscrient e publicant in sardu a pagamentu . Sa limba in su mercadu.... No isco ite aiat a narrere_ Mialinu_ si torraiat a biu bidinde sa Sardigna sena progressu mannu e sena identidade definida, s'istadu italianu e su gubernu sardu chi ispendent meda pro sa limba italiana e inglesa, sos sardos in Parlamentu chi si dividint cando si votat sa chistione de sa limba .Comente a semper. E nois chi bivimus a caddu de totu custas limbas e culturas no ischimus faveddare sa limba nostra , finas proite calchi borta nd'amus birgonza . Cantaiat Tucconi :
+
+_ Su contu 'e Giuanne es contu bellu_
+
+_chi a lu contare piaghere dada :_
+
+_unu giuu tenia che vascellu;_
+
+_ite at fat'isse ? Bendidu si l'ada ,_
+
+_ca nachi si poniad in capellu _
+
+_e a istudiare sinc'andada._
+
+_Su contu de Giuanne es contu 'riere:_
+
+_non tene giuu e no ischid iscriere ._
+
+_Barore Liori_
+
+
+
+
+## Pranu pro sarvare su Lagu de Aral
+
+In su pustis gherra su regimene sovieticu aiat detzididu de destinare s'abba de sos frumenes Amu Darya e Syr Darya a sos campos de cotone de s'Àsia tzentrale, cajonende in custa manera s'agonia, chi pariat irreversibile, de su Lagu de Aral, mutidu finas Mare de Aral pro s'origine otzeanica, privadu de sos afluentes. Custu cadinu naturale, chi a printzipiu mediat 68.000 chilometros cuadros, at perdidu su 75% de su volumene. S'Aral como est partzidu in duos, s'Aral Minore, in territoriu kazaku, e s'Aral Mannu, in terra uzbeca. In sos urtimos annos pero unu prestidu de 68 milliones de dollaros de sa Banca Mundiale at permitidu a su guvernu kazacu de fraigare una diga, finida in su 2005, chi at fatu creschere de su 40% su livellu de su lagu; sa calidade de abba est megiorada e sos piscadores sunt torrados a traballare. In prus unu segundu prestidu at a serbire pro nde fraigare atera una, cun s'iscopu de ismanniare su mare finas a su portu de Aralsk, a ue crompiat in su tempus coladu. Sa situatzione in Uzbekistan imbetzes est semper mala e sas autoridades sunt pessende chi diat cumbennere de prus a riforestare su tretu chi una bia fiat ammuntadu de abba cun matas addatas a su clima deserticu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Una classe polìtica tzurpa chi umìliat sas raighinas suas matessi
+
+At a parrere curiosu chi petzi in su 1999, s'italianu siat devennidu limba ufitziale de sa Republica: cun sa lege 482, de «Tutela de sas minorias linguisticas istoricas». In s'art. 1 narat chi «Sa limba ufitziale de sa Republica est s'italianu», una cosa chi nemos aiat mai postu in duda. Ma tando cussu fiat istadu su preju chi aiant pagadu sos sustenidores de sas minorias linguisticas pro nche faghere colare sa lege cun su parrere favorevole de sos giacobinos de dereta e de manca. Cun custa lege, pero, si reconnoschet chi s'Italia est unu paisu istoricamente plurilingue, in sustantzia plurinatzionale, si reconnoschent deretos de paridade a cadauna de sas minorias ma ammentende chi s'italianu est sa limba ufitziale . Pagu prus o mancu comente in su "Dominariu de sos animales» de Orwell, in ue totu sunt aguales ma calicunu est prus aguale de sos ateros. Sa lege, de su restu, non fiat e no est sa cuntzessione a tendentzias disgregadoras, comente calicunu at chertu faghere cumprendere, ma s'aplicatzione giusta, mancari in ritardu, de sart. 6 de sa Costituzione. E duncas, s'aprovatzione de sa proposta de lege de sa Camera de nch'agiunghere una nota in s'art. 12 de sa Costituzione de sa Republica, subra de su reconnoschimentu de s'italianu comente limba ufitziale de s'Istadu paret curiosu. E curiosu est chi sos chi l'ant proposta nargiant chi «su reconnoschimentu costituzionale de s'italianu comente limba ufitziale est [...] finas un'atu de atentzione chi su Parlamentu faghet a sa limba matessi e a su contivigiu suo».
+Ma si totu sa classe politica de dereta e de manca tenet una manera subalterna de si ponnere cara a sos anglitzismos in italianu, si bastat a leghere sos giornales o a sighire sa televione pro intendere a totus, sena distinzione, faeddende de autority, fiction, intelligence, nomination, location, gossip, privacy, news, educational, ecc? Giornales, televione, intelletuales, politicos parent ubidende a sa matessi boluntade cunformista de narrere in inglesu (belle semper pseudoinglesu) su chi si podet narrere bene in italianu, cun prus atentzione a sa possibilidade de cumprendere de sos tzitadinos comunos e a s'elegantzia. Una politica linguistica bera ma in favore... de s'inglesu intro de s'italianu!
+Nos paret chi s'initziativa, prus de faghere sas cosas prus fatziles e preservare su tempus benidore de s'italianu, siat fata pro afortire, faghende imboligos, unu tzentralismu antigu e mai mortu. E pessare chi mancu in sos Istados Unidos est colada sa boluntade de unos cantos de istabilire s'ufitzialidade de s'inglesu! E sos fautores suos nde diant tennere su motivu a beru, si diat essere beru chi a inghiriu de 70 o 80 annos s'ispagnolu at a essere sa limba de su mesu de sos tzitadinos istadunidensos! E pessare chi, in Italia, s'andat a in antis in sa direzione contaria a su chi si faghet, pro esempru, in Frantza, in ue su bretone Marc Le Fur, cun ateros deputados, at presentadu a s'Assemblea natzionale un'emendamentu pro modificare s'art. 2 de sa Costituzione «Sa limba de sa Republica est su frantzesu» agiunghende «cun su rispetu de sas limbas regionales chi sunt parte de su patrimoniu nostru».
+Cun 57 votos contrarios e 44 in favore, sa proposta est istada negada, cun su pretestu chi sa modifica (e duncas sa legitimatzione de prus de 75 limbas de sa Frantza metropolitana e de sos territorios de sa Caledonia Noa, Polinesia, Guajana) fiat una manera de nche distruere s'unidade istatale.
+In fundu, pero, nemos est contrariu chi s'italianu siat limba ufitziale de s'istadu, si nono diamus essere contrarios a sa lege 482/99 chi l'afirmat. Nemos ponet in duda chi, in un'istadu plurilingue comente s'italianu, in carchi casu, bi devet essere una limba de riferimentu legale , s'italianu, comente narat sa 482/99. Custa cunditzione, de su restu, est atzetada dae sos Sudtirolesos matessi.
+Semus contrarios, imbetzes, in fortza de sa lege matessi, de sa Carta europea de su 92 e de su cuadru giuridicu internatzionale, chi s'italianu siat s'unica limba ufitziale. Semus pro un'istadu in ue sas limbas si cunfrontant in unu raportu de cumplementariedade e non de esclusividade in favore de una limba ebbia, s'italianu. Propiu pro rispetare sa Costitutzione.
+Sas Limbas amintidas a tutela cun sa 482 diant devere godire s'in casu de su deretu de «co-ufitzialidade» a cunfrontu de sitalianu, in sos territorios istoricos rispetivos. Comente est naradu in sa Costituzione ispagnola pro su bascu, su catalanu e su galizianu.
+Tando, si si nche cheret ponnere in sa Costituzione sa chistione linguistica, s'allarghet s'art. 6 in custa manera: «Sa Republica tutelat cun normas apositas sas minorias linguisticas [albanesa, catalana, germanica, grega, islovena, croata, frantzesa, francu-proventzale, friulana, ladina, otzitana, e sarda]» inditende*las in manera crara. In s'agiunta a s'art. 12, a pustis, si nargiat in manera crara chi Ss'italianu est sa limba ufitziale de s'Istadu, paris cun sas ateras limbas amintidas o fatos sarvos sos deretos de sas limbas amintidas a tutela . Si nono sa proposta de lege at a tennere su caratere de incostitutzionalidade, andende contra a su chi narant ateras leges o de s'art. 6 matessi de sa Costitutzione.
+
+
+
+
+## Sa CGIL contra a su friulanu in s'iscola
+
+Sas dies coladas Gianfranco Dell'Agnese, de su Diretivu Natzionale de sa _CGIL Scuola_ e Carla Franza, Segretaria Generale provintziale de Pordenone, si sunt espressados contra a sa proposta de lege pro s'insignamentu de su friulanu in s'iscola presentada in sa Regione dae s'_Agjenzie regjonal pe lenghe furlane (ARLEF). _Sos sindacalistas cherent proibire sas "discriminatziones linguisticas in su de tres millennios" . Sa CGIL cheret a dare prioridade a s'italianu e a s'inglesu finas ca su 50% de sos professores benit dae ateras regiones e non connoschet sa limba. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Discogràficos australianos contra a su p2p
+
+S' Australian Recording Industry Association at propostu a sos fornidores in internet unu programma chi in automaticu lis signalat s'indiritzu de Protocollu Informaticu de sos utentes chi iscarrigant materiale in p2p, est a narrere iscambiendeּlu cun ateros utentes. In custos casos su fornidore diat devere imbiare una difida iscrita e a sa de bator violatziones cungiare sa registratzione de sos clientes. Su programma, a su chi narant sos de s'ARIA, podet individuare ora, die e cantzone iscarrigada. S'Australia est un'istadu in contratendentzia pro sa musica, difatis su mercadu traditzionale sighit a creschere. In ie ant firmadu Kazaa e est proibida pro lege sa publicatzione de ligamenes a materiale " pirata ". Sos fornidores no ant galu torradu un risposta ufitziale a custa proposta. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su galitzianu cheret incruidu in sos programmas eletorales
+
+Su Coordinamentu de Traballadores/as de Normalizatzione de sa Limba (CTNL) at pedidu a sos partidos chi tengiant contu de s'istitutzione de servitzios de defensa e promotzione de su galitzianu in sos programmas eletorales issoro. Su comunicadu narat chi s'assotziu s'est giai indiritzadu a sos _lider_ politicos pro creare o potentziare gabinetes tecnicos "istabiles cun capatzidade de interventu sotziale" e at annuntziadu chi in sas chidas chi benint s'at a addobiare cun sos candidados a sindigu de sete tzitades. Su CTNL sutaliniat chi sas amministratziones sunt obligadas a sustennere sa normalizatzione linguistica e chi finas a como 50 comunas ebbia de sas 315 chi bi sunt tenent unu dipartimentu ispetzializadu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Die de sa rosa e de su libru
+
+Oe, 23 de abrile, est festa nodida in Catalugna: est sa die de su patronu, _Sant Jordi_.
+
+Est una festa chi dae semper at tentu unu caratere fortemente natzionalista, de rivendicatzione de sa catalanidade in totu sos aspetos suos, de sa limba e de sa cultura catalana in antis de totu. Sos edifitzios publicos esponent sa bandera catalana, _les cuatre barres_, e finas in barcones e bentanas de sas domos non mancant banderas.
+
+Antigamente custa fiat puru sa die de sos innamorados e s'omine regalaiat a sa femina una rosa, sinnale de amore. Custa traditzione est semper bia e in totu sas biddas e tzitades de Catalugna si podent bidere sas carreras prenas de bancos in ue si bendent rosas.
+
+Un'atera traditzione, cun unu seculu de istoria, est sa de comporare, e mandigare in die de oe, unu durche, naradu durche de Sant Jordi.
+
+Ma sa traditzione prus bella est pero sa de comporare unu libru, pro lu regalare o pro si lu regalare. Est un'ispetaculu ispantosu su de bidere sas carreras prenas de gente ammuntonada a inghiriu de bancos a columu de libros. Paret chi los diant de badas. Pro chie leghet pagu, oe est sa die prus indicada pro si comporare unu libru e pro sos prus amantiosos de sa letura oe est s'ocasione pro chircare una novedade, pro si comporare un'ateru libru o pro lu regalare, o simpremente pro faghere duos passos in una tzitade in festa, allegra, trasformada in libreria.
+
+
+
+
+## Indipendentistas de s'Ogaden atacant campu petrolìferu
+
+74 mortos, 9 tzinesos e 65 etiopes, est su bilantziu de un'atacu de sos reberdes de su Fronte Natzionale de Liberatzione de s'Ogaden a un campu de sa cumpangia petrolifera tzinesa Xu Shuang in Abole, Etiopia orientale. Su movimentu gherrat pro s'indipendentzia de sa regione, populada dae somalos de religione musulmana. In su '77-78 in su cunflitu somalu-etiopicu pro sa soberania subra de su territoriu sunt mortas 300.000 pessones. Sa vitoria in sas eletziones locales de sos indipendentisas in sos annos '90 at iscadenadu sa repressione de su guvernu de Addis Abeba, chi como acusat s'Eritrea de dare amparu a sos gherrilleris. S'ONFL s'oponet a s'isfrutamentu de sas risorsas energeticas in s'Ogaden, chi at causadu una politica de irraighinamentu de sa populatzione nomade de s'area. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Su Papa s'interessat a su Missale in friulanu
+
+In ocasione de sa bisita ad limina in Vaticanu, s'archipiscamu de Ùdine miss. Pietro Brollo at regaladu a su Papa una copia de su Missale Romanu e de su Letzionariu in limba friulana. A su chi at naradu s'archidiotzesi, Beneitu XVI, in prus de aprofundire sa situatzione de sa cresia udinesa eredera de Aquileia, at discutidu in particulare de sa chistione de su Missale in _marilenghe. _L'at isfogiadu cun atentzione e s'est interessadu de s'iter pro s'aprovatzione in sa Cunferentzia Episcopale Italiana. S'archipiscamu Brollo at fatu a ischire chi, in s'addobiu cun sa Cungregatzione de su Cultu Divinu de oe, ant a afrontare finas su tema de s'aprovatzione de su Missale in limba friulana. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Tensione interètnica in Tallin
+
+Sa detzisione de su guvernu estone de eliminare s'istatua de su sordadu de s'Armada Ruja, cunforme a una lege de s'annu coladu chi proibit s'esibitzione de simbolos sovieticos, at iscadenadu sa protesta de sas autoridades de Mosca, chi ant faeddadu de atu blasfemu e ant minetzadu ritorsiones economicas, e de sa minoria russa, chi at manifestadu in manera violenta. In sos iscontros cun sa politzia est morta una pessone. Su monumentu de brunzu, artu 1,83 metros, fatu in su 1947, at a essere tramudadu a su campusantu militare. Su tres unu de sa populatzione de sa republica baltica est russu, pro more de sa colonizatzione sovietica in su segundu pustis gherra. S'Estonia, indipendente dae su 1918, est istada ocupada dae sas tropas sovieticas in su 1940 a pustis de su patu Molotov-Ribbentrop de su 1939. Migias de estones sunt istados vitimas de sa repressione russa. Cando sos sordados tedescos ant invadidu s'Estonia in su 1941, los ant retzidos comente liberadores e unu muntone de estones s'est arruoladu in sas Waffen SS, sos batalliones de voluntarios istrangios de s'esertzitu tedescu. Finida sa gherra, cun s'annessione a sas Republicas Sotzialistas est torrada sa repressione paris cun sas deportatziones a Siberia. Est naschidu unu movimentu de gherrilla chi est andadu a in antis finas a sos annos chimbanta. In su 1991, ruta s'URSS, s'istadu balticu at logradu torra s'indipendentzia. Sos estones faeddant una limba ugrofinnica, preindoeuropea; sa religione dominante, mancari su paisu siat pro su prus iscristianizadu, est su cristianesimu protestante. Diferentzias etnicas, culturales e istoricas sunt a sa base de sa contrapositzione, chi paret insanabile, intre sos duos istados. [gmr]
+
+
+
+
+### 17/08/2011
+
+## CONTRÀRIOS
+
+###
+
+_Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_**
+
+_Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_
+
+_Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_
+
+Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro.
+
+#_ papiros_
+
+
+## Unu libru subra de sa Catalugna in curdu
+
+_Catalugna: istoria, limba e autonomia_ est su titulu de su libru de s'iscritore curdu Necat Ayaz chi faghet a connoschere s'istoria de su paisu e lu leat a esempru de sighire a sa comunidade curda. Ayaz, chi at connotu sa Catalugna durante unu cungressu de su _Centre Unesco Catalunya_, ispricat chi sa natzione catalana at ischidu difendere limba e personalidade pro chentinas de annos. Su libru ponet in evidentzia su sistema istraordinariu chi at permitidu a sos catalanos de difendere sa limba issoro mancari siat istada minetzada dae limbas egemonicas che a s'ispagnolu e su frantzesu. S'intentzione de s'autore est de faghere a connoschere s'esperientzia catalana e, a su matessi tempus, istabilire unu parallelismu intre sa natzione catalana e su populu curdu, dae semper vitima de sa Turchia. In sa prima parte s'iscritore contat comente sa dominatzione castillana at proadu a nch'isperdere sa limba e sa cultura catalanas. Sa segunda parte la dedicat a s'istatutu de su 1979 e a su protzessu de normalizatzione linguistica chi at permitidu su recuperu de sa limba, chi s'autore definit esemplare. Cun custu libru, Ayaz isperat de istabilire unu pontigheddu intre catalanos e curdos, chi bivent in coordinadas geograficas diferentes, ma chi cundivident valores similes . [_gmr_]
+
+
+
+
+## A propòsitu de un'artìculu in "La Nuova Sardegna" de su 25 de abrile
+
+Si sa die bella si bidet giai dae su mangianu, su titulu de s'articulu "_La Limba Sarda Comuna, e un ridicolo inganno che va a danno dei sardi"_ non faghet isperare nudda de bonu in s'isterrida de sos argumentos. Si cumintzat narende chi sa Limba Sarda Comuna est un'imbaucadura ridicula, a dannu de sos sardos. No est un'imbaucadura, ma una norma iscrita de riferimentu chi non si sustituit a sas variedades faeddadas locales. No esistit perunu obrigu a la faeddare; e custu si chi diat essere ridiculu, non s'esistentzia de normas iscritas. Normas chi non sunt fatas a dannu de sos sardos, ma in favore de sa limba nostra chi, si cheret sighire esistende si devet dare unas regulas, comente ant fatu ateras limbas in Europa chi finas a eris fiant che su sardu: teniant una pluralidade linguistica ampria, ma no una normalizatzione iscrita. Est custa chi, paris cun una politica linguistica, acumpagnada dae una boluntade individuale e colletiva assegurat un'imbeniente a sa limba.
+
+S'articulu in chistione si sustentat subra de sa seguridade de s'autore chi: su sindigu de Mogoro, pro aere organizadu unas letziones de LSC a sos dipendentes comunales "_sta entrando in rotta di collisione col buonsenso locale"_, e si pregontat si sos impreados ant a essere obrigados a faeddare e iscriere in LSC.
+
+Pro si faghere a cumprendere finas in Europa, s'articulista annanghet: "_Chissa che direbbero gli svizzeri ticinesi se per decisione di non si sa chi dovessero parlare e scrivere negli uffici di Lugano il tedesco di Berna."_ In Isvitzera custa est un'ipotesi chi non cuntemplant; nemos obrigat unu ticinesu a faeddare su tedescu de Berna, ne unu tzitadinu de Losanna a faeddare in italianu. In cambiu pero est obligatoria in sas iscolas s'istrutzione in sa limba propria, limba veicolare, e in un'atera de sa cunfederatzione. Esistint bator limbas natzionales, limbas proprias de s'Isvitzera: tedescu, frantzesu, italianu e rumanzu. De custas sas primas tres ebbia sunt ufitziales (limbas in sas cuales s'iscrient sos documentos ufitziales), mentres chi in rumanzu sos documentos si faghent petzi si lu pedit sa pessone interessada, chi at deretu a impreare sa limba sua cun sas autoridades tzentrales. Sos chi faeddant in rumanzu sunt 35.000, cantu sunt sos abitantes de Nugoro. Sa limba est dividida in meda dialetos, ma esistit una norma iscrita istandard. Sos isvitzeros tedescos non faeddant tedescu ma dialetos tedescos diferentes dae una badde a s'atera, cun carchi dificultade de cumprensione s'unu cun s'ateru, dialetos chi sos germanofonos de Germania e Austria non cumprendent. Su tedescu istandard, su "tedescu bonu" narant issos, est impreadu comente limba iscrita e pro sas comunicatziones ufitziales. Sos programas de sa televisione isvitzera tedesca in su canale internatzionale, sunt sutatitulados in tedescu istandard.
+
+Sa Sardigna tenet una limba propria, podimus narrere natzionale, primu elementu de identidade, e custa limba est su sardu. Sos sardoparlantes, de cale si siat variedade de sardu, tenimus unos deretos linguisticos colletivos, deretos chi, pro nde podere usufruire tenimus bisongiu de una normalizatzione linguistica. Tenimus deretu a "vivere in sardu". Una de sa formas de vivere in sardu est finas sa de pedire a un'isportellu comunale de Tortolie o de Pabillonis unu "Tzertificadu de naschida" , e si unu est naschidu su 14 de triulas, in su tzertificadu bi devet essere iscritu "14 de triulas". Custu est andare contra de su criteriu de sas pessones?
+
+In totu s'articulu publicadu in "La Nuova Sardegna" non bessit mai a campu su disigiu de faghere intrare sa limba sarda in su seculu XXI, de l'afortire cun unas normas iscritas, de nde favorire s'impreu in sos ufitzios publicos, de la dare a connoschere in su territoriu, de promovere sa literatura in sardu, de la faghere intrare in sas iscolas, dae sa gianna e non dae sa bentana. S'autore iscriet petzi chi tocat a "_constatare, riconoscere e valutare in positivo"_ sa pluralidade linguistica, ma non narat comente. Tocat a totus nois a li narrere comente.
+
+
+
+
+## Limba Sarda Comuna: chistione de puntos de bista...
+
+M'ispantat su tzurpine, s'incapatzidade de calicunu de abbaidare prus a tesu de su nare suo, de bidere in sa limba su signu de identidade de unu populu e de una cultura ma finas unu mediu, su prus lestru e seguru, pro s'acurtziare a sos ateros e comunicare -superende cada ostaculu!
+
+M'ispantat s'incapatzidade de bisare unu tempus benidore chi si potzat liberare dae sos orizontes geograficos e nono (insularidade geografica e mentale) e s'aberrere a su mundu intreu, sena su cumplessu de inferioridade propiu de sas limbas minoritarias e, in manera particulare, de su sardu.
+
+Non b'at sa boluntade e, imbetzes, si remat contra a sos chi difendent s'utilidade de sa Limba Sarda Comuna. Chi est unu mediu pro otennere su chi in Galitzia, Catalugna e Paisu Bascu ant giai otentu: co-ufitzialidade paris cun sa limba de s'Istadu, pro issos s'ispagnolu e pro nois s'italianu.
+
+Sa Limba Sarda Comuna non leat balore a sas bariedades locales de su sardu nen las sustituit (difatis onniunu sighit a allegare sa bariedade sua) pero, pro more de una iscritura tzerta e coerente pro totus, permitit a su sardu de achistare torra s'ufitzialidade perdida annos a como e de lassare unu signale finas in su tempus benidore.
+
+Su sardu est una limba chi tenet prus de milli annos de istoria e, duncas, de cultura, pero est in arriscu de estintzione , che a ateras limbas de su mundu.
+
+Mi maravillat e inchietat chi carchi intelletuale sardu siat gasi tontu chi no atzetet sa limba sarda comuna, difendende∙si cun s'iscusa de su plurilinguismu de cunservare e megiorare. Cada bariedade linguistica tenet una dignidade chi cheret preservada, ma custu non andat contra a sa boluntade de tennere una norma iscrita aguale pro totus, pro brindare a su sardu s'internatzionalidade chi tenent ateras limbas (frantzesu, ispagnolu, catalanu, inglesu...); pro faghere a manera chi su sardu si potzat imparare in iscola, finas a sos istrangios; pro no lu perdere... Sa paraula iscrita sighit in su tempus e in s'ispatziu, cussa lassada a sa boghe si perdet e ismentigat...
+
+Mi dat anneu s'imagine de «lacana ultima» e «terra de nemos» chi iscritores sardos proponent in sos libros issoro iscritos in italianu, revindichende gosi s'essere sardu issoro, su de tennere sas raighinas postas in custa terra e in sas traditziones suas. Pro ite no iscrient in sa limba de sa tita issoro?
+
+Pesso chi non siat bastante su de naschere in Sardigna pro essere sardu, bisongiat de s'intendere sardu ...
+
+Custu est s'isfogu de chie non tenet unu gutzu de sambene sardu in sas benas, pero s'intendet sarda... sarda e tzitadina de su mundu; de chie creet chi sa limba siat unu tesoru estremenadu chi onniunu podet impreare e irrichire...
+
+
+
+
+## Limba sarda comuna. Una ricerca sociolinguistica
+
+Eris in su teatru Grazia Deledda sos professores Giovanni Lupinu de sa Facultade de Literas de s'Universidade de Tatari e membru de sa cummissione chi at elaboradu sa Limba Sarda Comuna, e Anna Oppo de sa Facultade de Sientzias Politicas de s'Universidade de Casteddu ant presentadu sos resurtados de sa chirca sotziulinguistica cummissionada dae sa Regione subra de s'impreu de su sardu e de sas ateras limbas minoritarias faeddadas in Sardigna. Est essidu a campu chi su 68,4% de sa populatzione faeddat sa limba locale e ateru unu 29% la cumprendet e petzi su 2,7% non faeddat nen cumprendet una de custas limbas. S'84,7 % de sos sardos est in favore, su 57,3% de su totu e su 27,4 in parte, de s'impreu de sa limba locale in iscola. Su 57,7% est in favore, su 37,8 de su totu e su 19,9 in parte, de s'introdutzione de una forma iscrita unica de sa limba locale pro sa publicatziones de documentos de sa Regione Sarda. Sunt intervennidos sos professores Roberto Bolognesi, Diegu Corraine, Mario Puddu e Manlio Brigaglia, issos puru, che a Giovanni Lupinu, esponentes de sa cummissione pro sa LSC. At abbertu sos traballos su sindigu Domenico Gallus e los at cungiados, faeddende in sardu, su Presidente de sa Regione Renato Soru. Su cunvegnu s'est concruidu cun unas cantas leturas de s'iscritore Gavino Ledda. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Sa limba sarda: una sienda chi si podet impreare.
+
+A pustis de batallas linguisticas, nche semus resessidos a reconnoschere e a tutelare su sardu comente limba cun sa lege regionale 26 de su 1997, cun sa lege natzionale 482 de su 1999 e cun sa Carta europea de sas limbas de su Cussigiu de Europa de su 1992. Unu de sos sustenidores prus cumbintos de sa limba sarda comente istrumentu pro difendere s'identidade e s'istoria propia est Diegu Corraine.
+
+Naschidu in su 1949, est istudiosu e tradutore in limba sarda. Est istadu segretariu de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros._ _S'interessat dae annos medas de problemas de politica linguistica, de normativa de sa limba sarda e de terminologia. Est istadu membru de sa Cumissione regionale chi at iscritu su modellu LSC (limba sarda comuna). Est istadu diretore de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Provintzia de Nugoro e como est diretore de s'Ufitziu de sa limba sarda de s'Ogiastra. Est cordinadore de su Master Comunicatzione e tradutzione in limba sarda organizadu in Nugoro cun sa collaboratzione de sa Provintzia de Nugoro, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona e de su Cunsortziu universitariu de Nugoro.
+
+«Sa limba sarda at de seguru milli annos e est galu populare meda, cun a su nessi su 70% de sos sardos chi l'allegant galu, finas si oe su sardu est dominadu dae sa presentzia forte de s'italianu. Sas leges, chi no ant sa fortza de faghere miraculos a sa sola, ant reconnoschidu s'esistentzia de sa limba sarda, l'ant dadu ufitzialidade cun s'aplicatzione de s'articulu 6 de sa Costitutzione italiana subra de sa tutela de sas minorias linguisticas. Sas leges ant apidu su meritu de creare sa cussentzia chi su sardu non est unu dialetu ma una limba, sorre de s'italianu, de su frantzesu e de s'ispagnolu chi s'istoria de sas dominatziones nche l'ant bogadu dae s'ufitzialidade e dae unu isvilupu possibile. Su cuadru giuridicu nou, moidu finas dae sa Carta europea de sas limbas de su 1992, at torradu unu deretu chi pariat perdidu, at torradu a ponnere su sardu in cumpetitzione. Pro custu, sa limba nostra, chi (ammentamus∙lu) est sa sigunda de s'Istadu italianu pro su numeru de sos chi l'allegant, a pustis de s'italianu, podet aere e at dae sas leges unu agiudu beru chi, si est isfrutadu bene, li podet assegurare unu cras seguru e ufitziale, comente capitat giai in aterue, tantu pro narrere cun su catalanu, su bascu e su galitzianu in Ispagna».
+
+«Est una norma iscrita isperimentale adotada dae sa Giunta regionale de Renatu Soru mescamente pro impreu amministrativu, ma chi podet essere impreada dae totus, privados o entes publicos. Si cherimus dare ufitzialidade a su sardu non podimus faghere a mancu de lu iscriere in manera tzerta e coerente, comente cale si siat atera limba».
+
+«Sas limbas bi sunt dae tempos chi non si podent ammentare, s'iscritura petzi dae carchi millenniu. Est s'inventzione de s'omine prus ispantosa e at su balangiu, in cunfrontu de s'oralidade, de dare sas noas in su tempus e in s'ipatziu, de las rendere universales, chi las podent impreare chie si siat e in ue si siat. No est pagu. In su mundu de oe, carrigu de messagios iscritos de cada casta, su sardu non podet dassare a s'italianu ebia custa possibilidade».
+Medas sunt cuntrarios a sa limba sarda unica ca narant chi b'at medas variedades de sardu cantas sunt sas biddas de sa Sardigna. Ite rispondes a custas pessones?
+«Pro b'essere in sos medios de comunicatzione, in s'iscola, in s'aministratzione, in s'economia e pro cada impreu (comente sas leges nos permitint de faghere) amus tentu sa netzessidade de istabilire e de ponnere una norma iscrita de riferimentu, sa LSC, lassende a cadaunu sa possibilidade de la pronuntziare comente cheret. S'impreu de sa variante personale o locale non est contraria a sa norma iscrita unica. Podimus faghere unu esempru minore: intre sos corrispondentes orales e locales de sa paraula italiana pozzo, comente putu, puthu, pussu, pucciu, putzu, sa LSC proponet, comente modellu iscritu, putzu, duncas sena imbentare nudda. In prus, s'atera proposta, grussera ma pratica, est istada de isseberare, pro su modellu iscritu su tz, e non zz o ts, chi est possibile su matessi. Sa norma LSC, duncas, comente ateras normas de ateras limbas, non tenet nudda de ispantosu, est petzi un'indicatzione de coerentzia e de segurantzia, chi pro chie iscriet cumbenit e est codoma. Duncas una norma iscrita comente sa LSC est cumplementare in cunfrontu a sas variedades locales, ma non las iscambiant. Cadaunu est liberu de pronuntziare su chi cheret comente cheret. De su restu, pro iscriere su sardu no amus isetadu su 2006, ca si iscriet dae seculos, in ue su sardu at tentu una regularidade iscrita e non teniat contu de sas variedades locales pro essere cumpresu e iscritu in manera fatzile in totu sa Sardigna. Sa Commisione de istudiosos incarrigada dae su Guvernu de Soru, e a pustis sa Giunta, no ant fatu ateru chi torrare a leare custa traditzione, dende*li coerentzia e modernidade».
+
+«A cunfrontu de sas decraratziones de printzipiu de medas e de sas leges chi lu permitint, no est presente meda. In sas riuniones publicas e in sas assembleas non lu impreat nemos, si non pagas bortas e pro finalidades simbolicas o ideologicas. A dolu mannu, b'at una mancantzia de totu sos grupos politicos, de sos entes e (naramu*lu) de sos intelletuales. Nemos faghet belle nudda. Proclamos (in italianu) medas, pratica peruna. Non b'at unu situ internet de partidu o de entes chi siat iscritu finas in sardu. Petzi carchi Ufitziu de sa limba sarda aiat cumintzadu a lu faghere, ma su prus de custos progetos non benint agabados. Sa situatzione est grave finas ca non nos podimus defendere cun s'iscotigu chi calicunu no lu impedit. Segundu sas leges chi amus, si podet faghere totu in sardu».
+
+Sena cunsiderare chi, s'impreu publicu e ufitziale de su sardu permitit de isfrutare in manera economica e finas de postos de traballu sa "risorsa" limba. Bastat de pessare a sos redatores de notitziarios, a sos bortadores, a sos mediatores, a sos espertos, a sas aplicatziones possibiles e a sos isvilupos de su sardu in iscola, in s'amministratzione, in sos medios de comunicatzione, betzos e e noos. In ateras realidades chi assimigiant a sa nostra, sunt deghinas de migias sas pessones espertas de sa limba propia, chi traballant totu su tempus cun custa risorsa naturale chi est sa limba, chi no abenenat sa natura, si rennovat, est de badas e, in fines, est sa realidade prus forte de s'identidade nostra. Sa limba est de seguru una possibilidade de traballu possibile, identitaria e moderna, pro medas laureados nostros».
+
+«Tzertu. Medas limbas sunt benende a mancare e finas su sardu est in periculu. Su sardu s'at a podere assegurare unu cras si, finas gratzias a sas leges, sos sardos s'ant a impignare pro nd'assegurare sa presentzia orale e iscrita in totue, semper e non carchi borta e petzi in manera folclorica».
+
+«Ca in su mundu de sa comunicatzione semus comente una corda chi benit tirada dae un'ala a s'atera. Devimus essere bonos e faghere a manera chi, dae como in susu, su sardu afortat_ _sa presentzia sua in sa sociedade, in su territoriu, in s'informatzione».
+
+«Cadaunu devet faghere sa parte sua. Isfrutare cada occasione pro faghere logu a su sardu, in sos sitos internet, in sos diarios personales interativos (blogs), in sa publicidade, in sa promotzione de sos produtos, in su logu de traballu, cun manifestos, signos, avvisos, informatziones. In sa Comuna propria, ponende presse a s'aministratzione pro impreare un'interfache in sardu cun sos utentes e sos tzitadinos, in intro de s'Ente e in su territoriu, in su cummertziu, in sos trasportos e in su turismu, cun indicatziones e etichetas finas in sardu; in sa toponomastica; in s'isseberu de sos numenes in sardu pro sos figios proprios; in su paperi intestadu, in sos billetes de visita, in sos avisos de su giornale (cojuios, laureas, avisos de mortu). Devimus agiudare sas campagnas de visibilidade de sa limba sarda ca, sena custas, su sardu abarrat impreadu petzi dae sa familia o dae su grustu de sos cumpangios.
+A pustis, devimus ispinghere, finas faghende sotzios o grupos de pressione, supra de sos entes e de sas aministratziones in manera chi sigant sas leges,impreande su sardu in manera ufitziale».
+
+«Pro nudda. B'at una falsidade manna meda: a paraulas si giurat supra de su sardu, in sa pratica non si perdet ocasione pro faghere totu in italianu, ca paret prus codomu e fatzile. Nemos cheret faghere frutare su sardu. Si a pustis, bisongiat finas de l'istudiare, galu peus. Peruna limba podet essere impreada sena unu tantu de istrumentos e de istudiu. Pro su sardu, nemos tenet gana de faghere isfortzu meda, si non cussu de l'allegare.
+Mancat, a pustis, unu modu pro si torrare a apoderare de sa limba, mancant ideas e regulas craras, costantes e unitarias. Mancat una politica linguistica. Medas interventos sunt male assortados e sena finalidades craras. Medas ufitzios linguisticos, chi sunt istados abertos cun sa lege 482, sunt istados dados (o lotizados politicamente) a gente chi non nde ghelat e chi non faghet nudda e custu sistema arriscat de dare unu cuntzetu isballiadu de su chi proponent sas leges linguisticas. Sena cussiderare chi, in casos medas, s'est faghende unu impreu localisticu e folcloricu de sa lege 482, chi imbetzes defendet e favorit su sardu e s'impreu ufitziale e non petzi sas variedades locales».
+
+«Tzertu. Cunforma a sa lege 26, su tataresu, su gadduresu, su tabarchinu e saligheresu non faghent parte de su sardu( non sunt variantes de su sardu), ma sunt limbas a banda, finas si in sistoria, chie in prus chie in mancu, ant leadu paraulas medas dae su sardu. A custas limbas sa lege garantit, in sos territorios issoro, _sa tutela_ matessi chi garantit a su sardu».
+
+«Devimus reconnoschere chi s'iscola est una de sa pacas entidades culturales chi, pro meritu de medas insinnantes, chi traballant a sa sola o paris, e de dirigentes medas, faghet un'opera manna de sensibilizatzione, de promotzione de sa limba, cun sos alunnos e intre sas familias.
+A dolu mannu, a s'ispissu non s'essit dae s'isperimentalismu e dae s'impreu ocasionale e segundariu de su sardu, finas si carchi cosa est cambiende dae pagu. Si diat devere e si diat podere imparare s'istoria, sa geografia e totus sas ateras materias in sardu, ma non si faghet. Si preferit a faghere chircas supra de su passadu, supra de sas traditziones (in genere in italianu) chin s'arriscu de narrere a sos istudentes chi su sardu siat sa limba de su passadu ebia, de unu mundu _agru-_ pastorale, chi no est addatu pro sa sientzia e pro sa modernidade.
+A pustis, si no amus a agatare formas de obrigu pro su sardu in iscola, comente capitat in aterue cun esitu bonu, su logu de su sardu at a essere debile e episodicu, destinadu a su fallimentu».
+
+_Intervista de Juvanna Tuffu [Sardegna Ventirighe n. 47]_
+
+_testu bortadu dae Juvanna Tuffu pro TempusNostru_
+
+
+
+
+## Catalanos, Bascos e Galitzianos paris pro sas limbas issoro
+
+Sos responsabiles de sa politica linguistica de sos guvernos de Catalugna, Paisu Bascu e Galitzia Miquel Pueyo, Patxi Baztarrika e Marisol Lopez ant firmadu, in su Cungressu de sos deputados, un'acordu de collaboratzione in ue si sunt impignados a li pedire a s'istadu unu tratamentu prus giustu pro custas limbas giai chi su 40% de sa populatzione faeddat un'idioma chi no est su castillianu. Sa durada de s'acordu est de tres annos prorogabiles, tempus chi ant a dare amparu a sos faeddos issoro in s'Amministratzione istatale e in s'Unione europea. Ant finas a promoere s'insignamentu de s'istoria e de sa cultura locale in sas limbas minoritarias, comente previdet sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritarias. In prus sas tres comunidades ant a intercambiare esperientzias e istrategias de sensibilizatzione de sa populatzione pro sa normalizatzione linguistica e pro sa promotzione esterna de sos produtos culturales issoro. [gmr]
+
+
+
+
+## "Est una richesa manna a tènnere una limba"
+
+Non si fiat mai bida una cosa gosi in antis. Unu cunvegnu in ue relatores medas e sas pessones chi sunt intervennidas ant allegadu no in sa limba ufitziale, s'italianu, ma in sardu. Chie in campidanesu, chie in nugoresu, chie in logudoresu. Cadaunu at podidu impreare sa limba de sa tita. Est istada de seguru una cosa curiosa e originale meda. Interventos interessantes, a bortas polemicos e cuntrastantes ma de seguru intzisivos galu de prus, ca fiant fatos in limba.
+
+Duncas sa limba non prus comente unu fatu folcloricu ma comente unu mediu beru pro comunicare finas in cuntestos informales comente unu dibatidu publicu. E pro sa prima borta finas unu presidente de Regione at faeddadu in sardu. Unu interventu intregu in campidanesu. Est partu a sa prima unu pagu birgongiosu, comente chi lu esserent ispogende. Ca l'at naradu issu puru chi su sardu est sa limba de sas emotziones e de sos sentimentos. Sa limba chi l'ant imparadu sa mamma e su babbu e duncas sa limba de su coro. "Est una richesa manna chi tenimus comente populu chi si biet comente una natzione, cun un'identidade natzionale".
+
+Soru s'est ammaniende a sa seria pro sa chistione de sa limba. E duncas puntegiu in sos cuncursos pro chie chistionat e connoschet su sardu, su matessi tratamentu de unu chi connoschet s'inglesu. Creditos formativos in iscola pro cussos istudentes chi connoschent sa limba. Non paret beru, ma l'amus intesu in medas e non pariat brullende. Ca l'at naradu issu etotu "S'importante non est a ddu chistionai ma a lu chistionai". At cumpresu bene su chi devet faghere e at cumpresu s'importantzia de sa limba in s'iscola. No est importante a nd'allegare de limba, ma tocat de allegare in limba in totu sos cuntestos, siat cussos informales siat cussos, mescamente, formales. Isperemus chi non siant petzi paraulas. [jtu]
+
+_
+
+_
+
+
+
+
+## "Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos"
+
+In su mese de abrile, sa biblioteca de Orune in collaboratzione cun su Cunsortziu de publica letura "Sebastiano Satta" e de s'assotziu "Bocheteatro", at organizadu una rassigna culturale intitulada "Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos".
+
+Su percursu est cumintzadu cun sos poetas de Orune, at sighidu cun sa letura de _Sos Sinnos_ de Michelangelo Pira, a pustis sos cantos de libertade e at agabadu cun sa letura de sa _Divina Commedia _de Dante Alighieri.
+
+Sabadu 7 de Abrile ant cumintzadu cun sos vates orunesos, chi cun sos versos issoro ant cantadu seculos de istoria dassende una testimonia bia de su tempus coladu. Sos versos de sos poetas sunt istados declamados dae Giuanne Carroni accumpangiadu in custa ocasione dae su tenore orunesu "Nunnale". Sos autores tzitados sunt istados Giuanne Sotgiu, Zosepina Unida e Tzilipu Coccone, ma importantzia prus manna at tentu Antoni Montesu, unu poeta giovanu mortu antis de su tempus in sa tzitade de Genova, chi at dassadu una produtzione poetica manna meda e de valore bonu.
+
+Sabadu 14 de Abrile sos apassionados orunesos ant podidu godire de sa letura de _Sos Sinnos_ de s'antropologu bitzichesu Michelangelo Pira, fata semper dae Giuanne Carroni, chi fiat acumpangiadu dae su sax de Simone Pala.
+
+Martis 24 de Abrile, sa die in antis de sa festa de sa liberatzione, Orune at dedicadu unu sero a sos cantos de sos omines e poetas chi ant gherradu contra a ogni totalitarismu. Giuanne Carroni at letu sas operas de poetas italianos comente Ungaretti e Quasimodo ma finas de poetas internatzionales comente s'ispagnolu Neruda, su palestinesu Abu Manu, su curdu Sherco Beca e s'arabu Darwschi. Non est mancadu un'ammentu particulare a Frantziscu Masala e pro cuntzare, tziu Bernardinu Mangia, partigianu orunesu de 88 annos, at faeddadu de s'esperientzia sua in sa segunda gherra mundiale, contende istorias de dolore e crudelidade chi l'ant signadu sa bida.
+
+S'urtima die, sabadu 28, Massimu Goddi, unu poeta orunesu giovanu, at abertu sa manifestatzione cun sa declamatzione in fiorentinu tretzentescu de sa Divina Commedia. Su sero est sighidu cun sa letura fata dae Giuanne Carroni de sa tradutzione in sardu de sa Commedia dantesca de prade Paulu Monni, retore de sa cresia de sas Gratzias de Nugoro. S'opera _Cantigos de sa_ _Commedia Divina,_ publicada in su 2002 dae s'editore Della Torre de Casteddu, est su resurtadu de binti annos de trabballu in ue prade Monni, mancari siat durgalesu de naschida, at usadu totu sas variantes de sa limba sarda, pro torrare un'opera su prus chi si podet aguale a s'originale, rispetende∙nde sa musicalidade e sos colores. Carroni at declamadu su cantu primu, su de chimbe e su de trintatres.
+
+Gosi est agabadu su mese orunesu dedicadu a sa cultura e a sa poesia, ma Orune no est nou a initziativas de custa casta e luego ant a tancare sas iscritziones pro su premiu de poesias "Lilinu Brau" sighidu meda dae giovanos e mannos e abertu a sos orunesos ma finas a sos istrangios . [Frantzisca Monne]
+
+
+
+
+## Gai, goi e tocadimò: ma sa limba abarrat e at a abarrai sèmpiri puita sa genti chentza mancu 'e iscola chistionat in sardu
+
+Ci fut una borta una limba. Una limba bella po nai: ti 'ollu beni, ses macu, ses imbriagu, ita ses pentzendu, non cumprendis nudda, forza paris.
+
+Una limba semplici, de genti chentza mancu 'e iscola, una limba de padenti e de ortu e de fai pani. Una limba de velludu e de oru beni traballau, de malicaducus e de brebus, de pregadorias e de cantus a Babai mannu.
+
+Nci fut e nc'est, custa limba. Nci fut, nc'est e nc'at a essiri. Nci funt una surra de scientziaus, politigus, opinionistas, dotoris soberanus, circadoris, linguistas, lampus e tronus, chi parint puddas gherrendusi unu puini de trigu. E intantis, ca mellu est custu e mellu est cuddu, ponedda aici e ponedda de truessu, gai, goi e tocadimo, sa limba abarrat.
+
+Abarrat e at a abarrai, a foras de is puligas de crobeddera (in italianu ddi nant _seghe mentali_, ma siant a podi narri _seghe scientifico - politico - sociolinguistiche_) chi custu pesari pruini est.
+
+E a pustis, Soru innoi, Soru in iguddei, ma Soru eita ndi pentzat, e Soru est bravu, est malu, est macu, est stontonau: a chini prus podit lingi (ca po custu sa limba parit ca srebat) e a chini prus podit spudai in pissu de totu su chi s'est fendu. E sa genti, intantis, sa chi bivit in padenti, sa chi andat a s'ortu, sa chi fait pani, chistionat sempiri in sardu: e narat brebei, narat cibudda, narat farra.
+
+E chini mullit mullit, e chini iscrit iscrit, e chini tenit limba fueddat.
+
+E tandu: LSD o ita? Fortzis LSD: ca parit un'imburdugu de genti foras de conca. Comuncas, deu non cuntestu perunu datu, mi ispantu invecias po is risultantzias de custus datus riferias a su tempus benidori. Is proietzionis de custa circa in su mundu de cras. Su chi non possu cumprendiri est su studiai sa limba e su fai circas scientifigas chentza intzrimoniai mai s'economia.
+
+Fortzis sa limba no est economia? E fortzis non est giustu studiai cali crassis sotzialis e economicas sighint a imperai su sardu po fai s'economia intzoru? De aberu is cosas si cumprendint tirendundeddas de sa realtadi? De sa realtadi chi narat ca una limba benit e at a benniri impreada candu permitidi e at a permitiri, a su chi da chistionat, de guadangiai sa dignidadi sua, in pagus fueddus candu at a essi unu bonu istrumentu economigu.
+
+E tandu: chi s'economia nosta at a andai beni - e chistionu de s'economia artigiana, agropastorali e operaia in primis, ca in custas crassis su sardu est meda prus impreau, finas e in su traballu - sa limba at a biviri.
+
+E duncas: non carrageus su mortu a biu! Annus fait ia fatu un'inchiesta e ndi fut risultau ca is crassis sotzialis resistentzialis impreant sa limba e da imparant a is fillus intzoru, meda prus de is crassis acurturadas: bolit narri ca is dotoris no imparant su sardu ais fillus, solumancu cuasi sempiri, e invecias is massaius giai.
+
+Bolit narri puru, perou, ca is massaius no imparant su sardu ais fillus chi bolint fai is dotoris. Sa contrazioni de sa limba est a imputai a sa crisi de custas economias primarias, e de custu mundu traditzionali. Bolit nai ca su cresciri de s'una est acapiau a su cresciri de s'atra e a s'imbessi.
+
+E tandu: su cras non si connoscit cun is percentualis, at essi s'economia de cras a cantai sa cantzoni giusta. Chi eus a andari mali mali eus a andari totus in Germania e eus a chistionari su tedescu. E s'eus a citiri puru.
+
+Segundu: sa forza de is bideas chi cun custa limba ant a essiri esprimias in su tempus benidori at a sinnari su destinu suu. Nc'est istau un omini, in s'istoria, chi ddi narant Gesus, chi assolu at ispainau una bidea, unu modu de biviri, chi at cuntagiau e cumbintu miliardus de personas.
+
+Is proietzionis de is datus pubricaus depint tenniri contu de custu: ca s'istoria non bivit de istatistigas. Antzis: is istatistigas narant fesserias luegu cantu is circas sotziulinguistigas! (Non si dda pigheis, est sa limba chi sola s'imbolat e giogat).
+
+S''e tres: nannau miu est pastori, a sa filla dd'at chistionada sempiri in sardu. Issa, chi est impreada in iscola, a mei m'at chistionau in italianu: sempiri. Deu, invecias, chistionu meda su sardu e a fillu miu si dd'ap'a imparai. Custu si podit intzerriai _sardofonia di ritorno_, o calencuna cosa de aici? Dd'eis pigau in cunsideru?
+
+Cuatru: nc'est genti chi, a manna, mancari in domu sua su sardu non si siat mai chistionau, s'est impenniendu po d'istudiai e ddu chistionat in donnia momentu. Est sa cuscientzia de s'identidadi chi ndi pesat custus momotis ca su mundu iscientifigu no at ancora cumprendiu.
+
+Est po custu ca custa polemica, chi parit fata feti poita is cosas si torrint a frimari un'atra 'orta - podint mancari de calencuna cosa: e perou toca a innanti, non torreus agoa - est feti alighingiu in is ogus. Ca sa cumplessidadi de su mundu est cosa tropu grai, spetzialmenti po puddas chi no iscint fai atru che gherrari po unu puini de trigu.
+
+
+
+
+## Si passi dalle parole ai fatti
+
+_De evidentibus non est disputandum_, recita un antico adagio latino, che a buon diritto puo attagliarsi alla crisi della scuola in Sardegna, ultima regione in classifica in Italia secondo l'Invalsi (Istituto nazionale per la valutazione del sistema educativo di istruzione e formazione). Certo si potra anche discutere sui parametri utilizzati dall'istituto nello stilare la graduatoria, ma credo che comunque la sostanza non cambi molto: la scuola sarda e sicuramente gravemente "malata".
+
+Si e parlato, per colmare lacune e mancanze, di porre mano alla soluzione di problemi strutturali che storicamente la caratterizzano: carenza e/o fatiscenza degli edifici, in sufficienza dei laboratori, assenza di mense e di adeguati trasporti. Certo, cio e la condizione necessaria per farla decollare, ma ho l'impressione che non sia assolutamente sufficiente: quello che occorre aggredire e la catastrofica situazione didattica.
+
+La scuola sarda, e una semplice succursale della scuola italiana: metodi e contenuti sono omologhi. Direi di piu: la scuola italiana nel suo complesso e rivolta a un alunno che non c'e, tutt'al piu a uno studente metropolitano, nordista e maschio. Non a un sardo. E una scuola che con i contesti sociali, ambientali,culturali e linguistici degli alunni non ha niente a che fare.
+
+Nella scuola, la Sardegna non c'e: e assente da programmi, discipline, libri di testo. Si studiano personaggi quali Orazio Coclite, Muzio Scevola e Servio Tullio: fantasie con cui Tito Livio intende esaltare Roma. Non si studia invece-perche lo storico romano non poteva scriverlo - che i romani fondevano le statue dei bronzetti nuragici per modellare pugnali e corazze, per chiodare giunti metallici nelle volte dei templi, per corazzare i rostri della navi da guerra.
+
+Nella scuola si studia qualche decina di piramidi d'Egitto, vere e proprie tombe di cadaveri divinizzati, erette da centinaia di migliaia di schiavi, sotto la frusta delle guardie; ma non si studiano le migliaia di nuraghi, suggestivi monumenti alla liberta, eretti da migliaia di comunita nuragiche indipendenti e federate fra loro.
+
+Si studia Napoleone, "piccolo e magro, resistentissimo alla fatica!" ma non si spende una parola per ricordare che il tiranno corso, venuto in Sardegna, bombardo la Maddalena e, sconfitto da Domenico Millelire, con la coda fra le gambe dovette ritirarsi e abbandonare l'"impresa".
+
+Si studia, insomma, l'Italia "dell'elmo di Scipio", e "alle amate sponde" ma la Sardegna con le sue vicissitudini storiche, le dominazioni, la sua civilta ei suoi
+
+Tesori ambientali, culturali e artistici e del tutto assente. Un diplomato sardo e spesso persino un laureato, esce dalla scuola senza sapere nulla dell'architettura nuragica, della Carta de Logu, di Salvatore Satta e della lingua sarda.
+
+La regione per piu di 50 anni -benche lo statuto speciale lo prevedesse esplicitamente nell'articolo 5, comma a), non ha mai voluto legiferare sul versante scolastico. Oggi la sua azione non e piu rinviabile per la drammaticita dello status della scuola, ma anche perche piu di ieri ne ha la potesta, specie in seguito alla normativa sull'autonomia scolastica e alla riforma del titolo V della Costituzione. Essa ha cioe oggi il compito di legiferare, definendo gli indirizzi e i programmi per quanto attiene all'insegnamentodella lingua e della cultura sarda, segnatamente della storia. Oltre che la potesta, ha il consenso della stragrande maggioranza di cittadini sardi come e emerso qualche giorno fa a Paulilatino, da una indagine voluta dalla Giunta regionale e svolta dal dipartimento universitario di Ricerche economiche e sociali di Cagliari e da quello di Scienza dei linguaggi dell'ateneo di Sassari: il 68,4 per cento degli abitanti dell'isola dichiara di conoscere e parlare una qualche varieta della lingua sarda; una percentuale ancora piu alta, il 78,6, si dichiara d'accordo sull'insegnamento del sardo a scuola; addirittura l'81,9 per cento vorrebbe che si insegnasse il sardo insieme all'italiano e a una lingua straniera.
+
+Il presidente Soru ha assicurato che i progetti della regione saranno tesi a introdurre in maniera ufficiale la lingua sarda nelle scuole, attribuendo crediti formativi e punteggi a chi dimostrera di saperne fare uso. Bene: che la sua Giunta passi finalmente dalle parole ai fatti. Altrimenti i numerosi applausi, che centinaia di docenti e amministratori gli hanno tributato a Paulilatino, potrebbero trasformarsi in amari e sonori fischi.
+
+
+
+
+### 17/08/2011
+
+## NÙMEROS
+
+###
+
+_Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_**
+
+_Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_
+
+_Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_
+
+Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro.
+
+#_ papiros_
+
+
+## Soglie-Nawafeth
+
+Dae su 19 a su 26 de maju una delegatzione de esponentes de sas traditziones sardas andat a Rijad, in ue su teatru est vietadu, pro leare parte a _Soglie-Nawafeth_. Sa manifestatzione est organizada dae s'ambasciada italiana in collaboratzione cun _Al Nahda Philanthropic Society_. Si tratat de un'initziativa de cuncambiu interculturale intre s'Italia e s'Arabia Saudita, cun delegatziones de Sitzilia, Puglia, Latziu, Venetu, Liguria e Piemonte. S'ispeditzione isulana est organizada dae sa cussigiera regionale Simonetta Sanna e bi leant parte duas artisanas orafo-tessiles Marina Marini e Rita Gabriella Lutzu. Una chida de addovios e de cunfrontos interessantes intre duas culturas gasi diferentes in ue su tema est su ruolu de sa femina in sa sotziedade e su raportu chi issas tenent cun s'arte in generale. Sas feminas arabas tenent una cultura manna e una mentalidade aberta ca istudiant in Europa e in sos Istados Unidos ma cado torrant a sa patria issoro tenent problemas mannos de afirmatzione, a s'ispissu chi si narat chi non b'at arte femmninile. Custa chida at a servire finas a sensibilizare sas autoridades arabas subra de sos sistemas de recuperu e cunservatzione de sas traditziones culturales. Finas sa partetzipatzione de s'atora Elisabetta Podda, presidente de sa cumpangia teatrale Akroama, est basada in su recuperu de sas traditziones sardas e in particulare subra de sas capatzidades de las mandare in iscena cun una beste moderna.
+
+Sos arabos ant a torrare sa bisita dae su 2 a s'8 de triulas in Roma, in Campidoglio .
+
+
+
+
+## Limbas diferentes, limbas bias
+
+Su 9 de Maju in Tortoelie b'at apidu unu addoviu pro sa die de sa limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna. Limbas diferentes e bias.
+
+S'addoviu, organizadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia Ogiastra, at aunidu diferentes espertos de limba, cadaunu rapresentante de s'area linguistica sua.
+
+Nicolo Capriata, in rapresentantzia de sa Comuna de Carloforte, at naradu totu sos chi sos tabarchinos sunt faghende pro afortire sa limba issoro. Su tabarchinu est semper faeddadu in s'area linguistica sua dae mannos e minores e finas sos emigrantes sighint a lu faeddare in foras de sa comunidade.
+
+Esistit unu vocabolariu tabarchinu/italianu e una grammatica de tabarchinu, chi est istudiadu finas dae sos istrangios.
+
+Pro more de progetos diferentes in sas iscolas, sos pitzinnos e sos giovanos ant creadu unu vocabolariu tabarchinu/sardu e ateru materiale didaticu in tabarchinu.
+
+Capriata at mustradu, duncas, chi custa limba tenet istrumentos linguisticos e culturales fortes meda e sos chi la faeddant tenent sa boluntade de la colare a sas generatziones benidoras. Singiale bonu de a beru pro una limba minoritaria...
+
+Tzosepe Desole, presidente de s'Assotziu Culturale Tataresu, at contadu s'istoria de su sardu-logudoresu e de su tataresu.
+
+Su sardu-loguderesu est istada sa limba ufitziale finas a su 16° seculu, cando su tataresu, pro more de sas preigas de sos preideros_ e _de sa tradutzione de "Imitatio Christi" li leat su logu e diventat ufitziale. In tataresu sunt iscritos componimentos augurales e satiricos numenados _gobulas_.
+
+A pustis de sa segunda gherra mundiale, s'italianu s'imponet comente limba veiculare de sa cultura: sos pitzinnos l'imparant in iscola e a s'ispissu lu faeddant finas in domo. Petzi in su 1960 torrat a naschere s'interessu pro su tataresu pro more de sos poetas (Aroca..) e de sos testos teatrales iscritos in custa limba.
+
+Meloni bortat sa "Divina Commedia" in tataresu.
+
+A parrere de Desole in sas iscolas si diat devere imparare sa limba sarda comuna a sos istudentes, preservende pero sas bariedades locales diferentes.
+
+S'interventu de Antoni Vernier, presidente de su club UNESCO de Casteddu, at postu s'atzentu subra de s'importantzia manna chi tenet sa limba comente mediu pro preservare, afortire e cunsinnare s'identidade e sa cultura de unu populu a su tempus benidore, pro faghere a manera chi non si perdat.
+
+A s'agabu de s'addoviu sas paraulas de Diegu Corraine: "Sa limba est unu mediu pro comunicare in su tempus e in s'ispatziu, est unu balore mannu a tennere una norma iscrita chi nos permitat de faghere bivere su sardu non petzi comente limba orale ma finas in s'iscritura. Su mundu pedit chi su sardu, limba antiga, sigat a esistire in su tempus benidore e tocat a nois de faghere a manera chi custu siat possibile; su caminu est abertu, bisongiat de andare a dae in antis".
+
+Sa Sardigna tenet una richesa linguistica manna meda: su sardu ( e sas bariedades suas), su tabarchinu, s'aligheresu, su gadduresu e su tataresu sunt limbas cun una istoria in palas rica meda e cun unu tempus benidore belle totu de creare; tocat a sos amantes de sas limbas a s'impinnare pro custu. In unu mundu semper prus globalizadu, est importante meda de non perdere s'identidade de cadaunu e, duncas, sa limba.
+
+Serena Evangelisti
+
+## Beneitu XVI ammentat su genotzìdiu ruandesu
+
+Beneitu XVI at leadu pinna e pabiru pro s'unire a sa Die de dolu natzionale in ammentu de su de treighi anniversarios de su cumintzu de su genotzidiu de su Ruanda. In sa litera, iscrita in frantzesu, su Papa si unit "a su dolore natzionale e a distintu a sa pregadoria pro totu sas vitimas de custa iscarramatzina orrorosa, sena distintzione de religione o de apartenentzia etnica e politica". Su Padre Santu at detzididu de imbiare su messagiu autografu a su Presidente de sa Republica de su Ruanda, ca ocannu sa die de sa memoria est capitada su 7 de abrile, Sabadu Santu. Su testu de sa litera l'at publicadu sa Santa Sede custu lunis. M'auguro cun brama chi totu sos ruandesos, ghiados dae sas autoridades tziviles e religiosas, s'impignent in modu semper prus generosu e profetosu in favore de sa ricontziliatzione natzionale e pro su fraigu de unu Paisu nou, in sa beridade e in sa giustitzia, in s'unidade fraterna e in sa paghe, at iscritu. Su genotzidiu de su Ruanda l'ant cummitidu unas cantas fatziones de hutus chi ant mortu intre 800.000 e unu millione de tutsis e hutus moderados, est a narrere s'11% de sa populatzione chi biviat in su Paisu in cuddu mamentu. [_gmr_]
+
+
+
+
+## In defensa de su latinu
+
+
+
+
+## A CHI SERVE DAVVERO UN MOSTRO ALLA FRANKESTEIN?
+
+E' talmente poco "comuna" - comuna!- quella che dovrebbe essere la lingua ufficiale di tutti i sardi- uscita, come il famoso homunculus di Frankestein dal "laboratorio" regionale- che sta gia operando nel senso di dividere, frammentare, contrapporre i sardi, come dimostrano dichiarazioni, prese di posizione, e interventi sui giornali. Molti dei "parlanti" delle diverse varieta del ricco repertorio linguistico isolano manifestano ben poco entusiasmo- per usare un eufemismo- di fronte all'ibrido della "limba sarda comuna" che- a quanto mi e parso di capire dal manifesto d'intenti- e frutto di una complessa operazione di ingegneria genetico-linguistica che ha prodotto un inquietante OGM, organismo geneticamente modificato, frutto della fusione del sardo parlato nel cuore profondo della Sardegna, "con aperture al logudorese e al campidanese".
+
+La promessa, o meglio, la minaccia, e che la LSC- per usare l'acronimo ormai diffuso anche nei siti web- sara "introdotta in via sperimentale e con possibilita di aggiustamenti successivi dall'Amministrazione regionale in alcuni suoi atti, tra cui lo Statuto e la legge sulla promozione della cultura e della lingua sarda". In Gallura, dove la caratteristica parlata- essenzialmente corsa- si sente risuonare nelle piazze, negli studi professionali, nelle stanze d'ospedale, nei corridoi del tribunale di Tempio Pausania, alcuni sindaci sono sul chi vive. Qualcuno, anzi, e gia sul piede di guerra, come Mario Scampuddu, primo cittadino di Luogosanto, veterinario e appassionato cultore di storia e tradizioni popolari, autore di raccolte di poesie e canti in dialetto "gadduresu". Con lo stesso piglio guerresco che, nel 1793, animo i miliziani della sua terra, accorsi in forze sulle coste, sotto le insegne della Madonna di Luogosanto, per respingere la spedizione francese al comando dell'allora giovanissimo Napoleone Bonaparte, dichiara che fara fronte all'invasione della limba ufficiale, ignorando gli atti regionali scritti e preparandosi alla disobbedienza civile se dovesse affermarsi l'obbligo di usarla nella prassi amministrativa.
+
+Molte le considerazioni che si potrebbero fare sull'ukase linguistico e su questa lingua inventata che- secondo la bizzarra affermazione degli "unificatori"- ci dovrebbe aprire la strada in Europa. Intanto, si muove nella direzione opposta a quella della legge regionale 26 del 1997, che proclamava la pari dignita di tutte le varieta linguistiche della Sardegna in qualunque ambito d'uso. Varieta considerate una ricchezza da salvaguardare, di cui si temeva e denunciava la possibile perdita, come esito della politica linguistica tradizionalmente italianocentrica dello Stato unitario. E poi, per limitarsi a qualche sparsa considerazione, bastera chiedersi, per dire, chi insegnera ai funzionari regionali la nuova lingua con cui saranno elaborati i previsti atti ufficiali. E, ancora, a quale ristretta "auctoritas" linguistica sara affidata la supervisione ed il controllo? E quanto ci costera- e non solo in termini finanziari- questo progetto da Vandea leghista e "l'impossible mission" di affermarne l'uso scritto ( e poi magari anche parlato) dal Campidano al Sulcis, dalla Barbagia alla Gallura? E chi dara creativita, movimento, profondita, forza, espressivita a questa "lingua" nata a tavolino, destinata- con tutta probabilita- a restare sepolta in atti della pubblica amministrazione, inerte, spenta, morta, non abitata, senza relazione con la realta? Teniamoci, dunque, i sapori e i colori delle parlate locali e difendiamo una pluralita linguistica che e parte integrante dell'identita dei sardi.
+
+
+
+
+## Totus ùnicos, totus diferentes
+
+## Sa diversidade culturale: patrimoniu de s'umanidade
+
+_"Sa cultura leat formas diferentes in su tempus e in s'ispatziu. Custa diversidade si faghet reale in s'unitzidade e in sa pluralidade de sos grupos e de sas sotziedades chi costituint s'umanidade. Comente bena de cuncambiu, innovatzione e creatividade, s'umanidade tenet bisongiu de sa diversidade culturale che a sa natura sa biodiversidade sua. Pro custu, est patrimoniu de s'umanidade intrea e si diat devere reconnoschere e afermare pro su bene de sas generatziones presentes e de su tempus benidore."_
+
+Custas sunt sas paraulas de s'articulu 1 de sa Decraratzione Universale de s'UNESCO, subra de sa diversidade culturale, bene de totu s'umanidade.
+
+Su 25 de Maju in Elini, b'at apidu unu addoviu pro tzelebrare sa die de sa diversidade culturale, istabilida dae s'Unesco comente mamentu utile pro azaminare subra de s'importantzia de essere totus unicos e totus diferentes.
+
+S'addoviu, organizadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Ogiastra, s'est abertu cun sas paraulas de Murino, assessore de **sa** cultura, chi at ammentadu comente, in unu mundu cada die prus globalizadu est de importu meda a ischire reconnoschere e promovere sa diversidade culturale de cada grupu umanu, in unu clima de cuncambiu e creschida a pare.
+
+"Sa cultura colat in su mundu tramite sas paraulas e custas sunt sa raighina prus forte chi cada populu tenet pro mustrare a su mundu s'identidade sua; durante s'istoria de su mundu sos populos si sunt addoviados e ant cuncambiadu; su chi semus oe est su resultadu de custu protzessu. Sas limbas sunt su mediu prus lestru e seguru pro s'acurtziare a sos ateros e comunicare, pro cuncambiare...est importante a non perdere s'identidade linguistica de cadaunu e de cada natzione, est importante a afortire custu istrumentu. Sa diversidade linguistica est una richesa manna chi si devet preservare e impreare pro s'isvilupu de totu sos populos de sa terra"; custas paraulas de Corraine, prenas de significadu, ant abertu su caminu a sa riflessione de Pique, professore de tradutzione in s'Universidade Autonoma de Bartzellona.
+
+Pique at ammentadu chi sa diversidade linguistica est in arriscu de estintzione che a sa biodiversidade. A bisu suo, sigomente sa limba est su signu prus mannu e prus forte de s'identidade de unu populu, sa boluntade de sos chi la faeddant devet essere cussa de l'impreare semper e in totue, de faghere a manera chi sa limba, mancari minoritaria o minorizada, tengiat** **sos istrumentos pro podere esistire in su tempus benidore. Su colore de sa pedde o sa religione non sunt medios gasi fortes pro traballare in su campu de s'identidade che a sa limba&sos chi si reconnoschent in una cultura, si reconnoschent e faeddant sa limba de custa cultura.
+
+Su catalanu e su sardu sunt esempros de limbas minoritarias chi sunt gherrende pro sighire a esistire in su tempus benidore, pro sighire a essere veiculu de sa cultura e de s'identidade de unu populu; no est una "gherra" contra a ateras limbas: est sa boluntade de podere aere sos matessi istrumentos e sas matessi oportunidades pro comunicare e s'acurtziare a su mundu.
+
+In unu mundu in ue totus semus unicos e diferentes a su matessi tempus, in unu mundu in ue bisongiat de dare balore a custa diversidade.
+
+
+
+
+## Testos sacros e liturgia in limba sarda: su tempus benidore
+
+Sa limba sarda tenet unu tempus benidore? E cantu est de importu pro su tempus benidore de sa limba sarda (finas in ambitu cresiasticu) un'istandard linguisticu chi aunat totus sos Sardos? Su 30 de maju coladu, piscamos, preideros e istudiosos de limba ant chircadu de dare una risposta a custa pregonta. Est naschida gasi in s'aula magna de su Seminariu Episcopale de Lanuse sa Die de istudiu subra de "Testos sacros e liturgia in limba sarda: su tempus benidore" chi at sighidu a sas ateras dies de istudiu fatas in Galannoli (Orgosolo) in su 2004.
+
+A s'addoviu, ammaniadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda in pare cun s'Assotziu Culturale Ogiastra, ant leadu parte personalidades importantes de sa Cresia sarda, Missennore Antioco Piseddu, Piscamu de sa Diotzesi de Lanuse e Presidente de sa Cumissione Limba Sarda de sa Cunferentzia Episcopale de sa Sardigna; Missennore Pietro Meloni, Piscamu de sa Diotzesi de Nugoro; Missennore Sebastiano Sanguinetti, Piscamu de sa Diotzesi de Tempiu-Ampurias; Don Raimondo Turtas de s'Universidade de Tatari; Don Antonio Pinna, Vitzepreside de sa Facultade Teologica de sa Sardigna; Don Giovanni Usai de sa Comunidade S.Anna de Arborea.
+
+Fiant presentes finas sas autoridades provintziales, s'Assessore de sa Cultura Giorgio Murino e su Presidente de sa Provintzia Piero Carta, chi dae su cumintzu de su mandadu issoro si sunt semper dimustrados sensibiles meda a su bisongiu de unu recuperu efetivu e totale de su sardu in cada dimensione sua: diamesica (iscrita e orale), diafasica (in totu sos cuntestos de usu e duncas finas in sa religiosidade) e diastratica (dae banda de totus, dae sos antzianos a sos piseddos, dae sos istudiados a sos chi tenent petzi s'iscola elementare, dae sos credentes a sos chi non creent).
+
+A su dibatitu ant dadu su cuntributu issoro finas duas personalidades esternas a sa realidade isulana, unu Missennore de sa Diotzesi de Ùdine, Duilio Corgnali e su Presidente de su Ciemen (Centre Internacional Escarre per a les Minories Étniques i les Nacions) de Bartzellona, Aureli Argemi i Roca. Ambos duos ant batidu sa testimonia de sos resurtados otentos, in sos dominios linguisticos issoro, gratzias a una politica linguistica coerente de istandardizatzione de sa limba e a s'impreu suo finas in ambitu cresiasticu.
+
+Custu tema est resurtadu prioritariu giai dae sa presentada fata dae Diegu Corraine, promotore de s'addoviu e moderadore de sos interventos. Missennore Piseddu, chi at fatu dae mere de domo de sa die de istudiu at abertu sa discussione dimandende propiu in cale mesura su sardu podet cuncurrere a dare vitalidade noa a su sentidu religiosu de totu cussa gente chi at tentu su sardu comente limba de sa sotzializatzione primaria.
+
+Su fatore identitariu at fatu de filu cundutore de medas interventos finas a s'urtimu, de Don Giovanni Usai chi at semper gherradu pro sa difusione e s'afortimentu de sa limba sarda e finas como, traballende in sa comunidade de recuperu de Sant'Anna, sighit a dare su cuntributu suo a custa causa.
+
+De modernidade manna est istada s'idea de limba presentada dae Msr. Corgnali, chi at afirmadu duas bortas s'importantzia de non si lassare trampare dae su "cumbeniu" pretesu de duos istandard, solutzione demagogica chi diat resurtare finas anti-economica. Msr. Corgnali at fatu un'apellu a sos piscamos sardos, pro chi siant issos "sos espertos de s'evangelizatzione, a si mobilitare pro atuare su chi giai in su Cuntziliu de Trento sa Cresia si fiat proposta: impreare sa limba de cada populu pro divulgare sa Fide in manera prus cuncreta e capillare".
+
+Operatzione cumplicada, diat narrere calicunu, "mescamente - afirmat Msr. Sanguinetti - ca medas non cunsiderant importante custa chistione chi imbetzes est fundamentale: sa liturgia est s'atu prus artu de sa Cresia e su logu ideale de addoviu de s'Òmine cun Deus e duncas devet essere rispetosa de sos omines e de s'identidade issoro".
+
+At cussigiadu sa solutzione de un'istandard unicu (duncas s'isperimentatzione iscrita de sa Limba Sarda Comuna) finas Aureli Argemi chi, contende de sa gherra de su populu catalanu contras sa ditatura de su generale Franco pro rendere ufitziale e operativa sa limba catalana, at allegadu de "s'importantzia de evitare sas brias intestinas chi in numene de sa pluralidade diant otennere petzi su resurtadu de acreschere sas divisiones e sa debilesa. In custa gherra - at sighidu Argemi - sa Cresia catalana s'est dimustrada fidele a sa comunidade sua, isseberende de impreare sa limba catalana comente sinnu mannu de identidade e de adesione a sos ideales de su populu".
+
+Sas esperientzias friulana e catalana ant agatadu riscontru in sas ideas de Msr. Meloni chi, ammentende sos problemas e sas dudas naschidas in su segundu Cuntziliu Plenariu Sardu (2001) subra de sas tradutziones in limba sarda, at cuncruidu chi est dovere de sa cresia sarda totu in pare de abrontare e bortare cun cuidadu e cumpetentzia sos testos biblicos e liturgicos. Petzi gosi, a bisu suo, nos podimus movere e presentare in Roma pro pedire s'aprovatzione de custos testos dae sa "Cungregatzione pro su Cultu Divinu e sa Disciplina de sos Sacramentos".
+
+Intervenende subra de custa chistione, don Turtas at chertu insistere in sa netzessidade de faghere cosas chi podant essere impreadas prus a lestru, tenende contu de sa netzessidade pratica de tennere testos de divulgatzione prus manna e lestra, sena devere a mala gana cumintzare dae totu sa Biblia. Un'impostatzione pratica chi su gesuita bitzichesu at dimustradu in su mese de martzu de custu annu, tzelebrende in sa cresia de s'Annossata una missa totu in sardu.
+
+Don Antonio Pinna, Vitzepreside de sa Facultade Teologica de sa Sardigna at traballadu pro sa tradutzione de su Canone II de sa Missa in limba sarda. Isse at illustradu su cuntzetu de "inculturatzione" pro crarire comente, in s'ambitu de sa tradutzione de sos testos in sardu, tochet a isseberare cussas paraulas "prenas" de significadu chi sunt impreadas in sa limba populare e chi propiu pro custu, podent agiuare a cumprendere megius sa Paraula de Deus.
+
+In cuntemporanea, est istada presentada e distribuida de badas a totus sos presentes sa "Biblia contada a minores e a mannos" de Regine Schindler, bortada in LSC (su primu testu pubblicadu in Limba Sarda Comuna) e realizada cun s'agiudu de s'assotziu _Amigos de sa Paraula_.
+
+Custu testu, postu a costagiu de sas Biblias e de sos Letzionarios in galitzianu e friulanu, at dimustradu chi si podet creere in unu tempus benidore de su sardu in ambitu cresiasticu, e chi sa limba sarda, mancari in ritardu in su protzessu de istandardizatzione e ufitzializatzione, tenet su cumbeniu de si podere servire de sas esperientzias de ateras limbas de minoria chi si sunt giai liberadas dae sos vinculos impostos dae sas limbas istatales issoro e como nos podent lumare su caminu pro arribbare in manera prus lestra e giusta a una coufitzialidade cun sa limba italiana.
+
+Gasi at cuncruidu finas Msr. Piseddu, rispondende a una provocatzione chi li dimandaiat ite fine aiat fatu sa Cummissione pro sa tradutzione de sos testos sacros chi aiat giai cumintzadu a traballare: "In antis - at rispostu Msr. Piseddu - non bi fiat peruna norma chi podiat agiuare sos espertos. Como chi sa norma b'est e est istada aprovada dae sa Regione, creo firmamente chi si podat cumintzare a traballare torra cun profetu a sa tradutzione de sa Biblia, de su Letzionariu, de su Libru de sas oras e de totus sos ateros testos in un'istandard unicu".
+
+Barbara Murru e Simonetta Mereu
+
+
+
+
+## Su presidente de s'Espanyol pro sas seletziones catalanas
+
+Su presidente de s'Espanyol decrarat, in un'intervista a Selecciona't, sa rivista de sa Plataforma pro Seleccions, su suportu a sas seletziones catalanas, ammitende pero chi no est una cosa fatzile, mancari tochet a sighire a proare. Segundu Daniel Shanchez Llibre, sa realidade de seletziones catalanas ufitziales dipendet, pro su prus, dae sos politicos. A su tzitadinu li diat agradare meda a tennere seletziones, e sa majoria de sos isportivos diat cherrere cumpetere cun sa Catalugna, ma est una chistione politica mala a risorvere. Custa fine de chida, dae chenabura a dominiga, sa Plataforma pro Seleccions at a organizare paritzas manifestatziones in Reus, in ocasione de sa Die de sas Seletziones Catalanas. [gmr]
+
+
+
+
+## Cummissàriu istraordinàriu in Mòdolo
+
+Custu mangianu, in sa bidda de sa Pranarza, s'est insediadu su Cummissariu istraordinariu, sa Dot.ra Graziella Madau. A pustis de sas dimissiones de sete cussigeris, su 31 de maju, sa Giunta regionale at detzididu, cun deliberatzione n. 22/9 de su 7/6/2007 de aproare s'isorbimentu de su Cussigiu comunale, chi fiat cumpostu dae su sindigu, Lucia Milia, e dae ateros 11 membros, e sa nomina de su cummissariu. S'amministratzione modolesa fiat in carriga dae sas eletziones de s'8 e 9 de maju de su 2005. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Globalizatzione: chistione de puntos de bista
+
+Naschida in su 1981 in Egitu, dae babbos sardos (issa matessi, finas si s'intendet tzitadina de su mundu, reconnoschet in sa Sardigna su puntu de riferimentu suo e sas raighinas profundas), Corinna Fiora at istudiadu siat in Bruxelles siat in Oxford. Laureada in Antropologia a su SOAS de s'University of London, s'est semper ocupada de comunicatzione interculturale, ponende in paris s'atividade de chirca e s'impignu in sa pratica. In su presente traballat in Senegal (su traballu suo est presentadu in Sardigna cun conferentzias),in una bidda a su tzentru de su Sahel, Ndem, in ue documentat e sustenit una atzione de riscoberta e de recuperu, fata dae sa populatzione locale, de sas traditziones antigas suas, traditziones agricolas,artesanales e linguisticas. In sos biagios suos, chi sunt medas, si interessat finas de chircas musicologicas, alimentende gosi, paris cun sa de sa chirca sientifica, s'ateru interessu suo chi la bidet operare comente cantante e cumposidora.
+
+Abbaidende su mundu dae su Sud, in manera ispetziale dae su Senegal, ite idea tenes de sa globalizatzione?
+Globalizatzione...su programa Word meu no reconnoschet sa paraula, si bidet chi non abbaidat sa televisione...est una de sas paraulas crae de su seculu nostru: "globalizatzione", derivada dae "globale", semus totus pigados in cunsideratzione, magiorantzias, minorias etnicas, mulatos culturales e ideologicos, totus in su matessi brodu primordiale, atacados a carchi biculu de pane chi gallegiat, imbidiende sa menestra de si bichinu. Finas s'indiu Yanomami dae su fundu de sa bidda amatzonica faghet parte de custa moda nova! Ma ite est sa globalizatzione? "Scuset? Connoschet sa globalizatzione?" " Comente nono! A pustis de sa salsa e sa pachanga, como fatzo letziones de globalizatzione, mi agiuat cun su dolore de ischina". Comente pro cada moda bona, tenimus sos "a favore"e sos "contra a", chi si cumprendent raramente: "COMENTE? Ses NoGlobal? Ses unu dinosauru! Non bides comente podimus imparare in manera libera sos unos dae sos ateros? Comente su cambiu est prus fatzile? Comente su mundu est una bidda manna?" e dae s'ateru chirru: "Ei, una dose bella de isfrutamentu internatzionale, comente cun su mercadu liberu sas multinatzionales nostras e sos politicos nostros podent andare de manera prus fatzile a inghiriu de su mundu pro isfrutare sas risorsas naturales de sos bichinos nostros de globu, pro li faghere creere a pustis chi sas titulias chi li dant in cambiu sunt sa modernidade!".
+
+Pero tue crees chi totus pessant gosi, in sa matessi manera?
+A pustis b'at finas s'indetzisu: "Be, ei, in realidade est bellu de bidere cantos amigos tenet figiu meu in internet, usat s'elaboradore comente unu indimoniadu...deo non bi cumprendo unu atzidente pero issu imparat s'inglesu cun unu grupu de neozelandesos. De su restu mi dispiaghet unu pagu cando abbaido sas iscarpeddas suas Nike (pro sas chi apo gastadu unu cuartu de su salariu meu) e penso a su pitzinnu tzinesu chi b'at traballadu pro 16 oras sa die, dat de pensare...". Ei, faghet pensare, ma pensare a ite? De a beru sa gente azaminat supra de sa globalizatzione? Forsis su bonu de sa gente est, imbetzes, trascinada dae su trimizone de sas implicatziones chi li sunt ligadas, e no tenet mancu su tempus de azaminare supra de su pro ite e su comente; forsis semus totus unu pagu istracos. Astenide*bos e consumade, chi totu est a disponimentu...de a beru totu? E sas informatziones? Pro sos chi las chircant, finas cussas: est comente pro su mandigu, si faghes s'isfortzu, e ti lu podes permitere, agatas botegas minoreddas in ue bendent produtos genuinos e biologicos, in sa matessi manera faghes unu giru in sa rede e agatas unu muntone de informatziones interessantes meda, pero bisongiat de ischire abbaidare...Su mercadu est abertu...e su dibatidu?
+
+Tantu pro dare unu esempru praticu, a mi podes narrere ite resurtadu tenet in Senegal?
+Sa populatzione locale est bivende cambios medas pro more de sa globalizatzione: su cuntrastu intre sa sotziedade traditzionale in sas biddas che a sa in ue isto e sa "modernidade" de sa capitale est craru e lestru meda. Sas giovanas de bidda, ligadas a sa traditzione Islamica e a sos abitos locales, si bestint prus chi no ateru cun sa veste traditzionale a cunfrontu de sas giovanas de tzitade, semper prus cunformes a sa moda europea; pero finas a inoghe bi semus: in su mundu otzidentale puru su cuntrastu intre sos abitos rurales e sos urbanos si bidet meda. Ateros esempros craros meda sunt: s'usu de sa meighina traditzionale cada bia chi sa meighina moderna ammustrat sos limites suos (cosa chi capitat a s'ispissu, ca custa urtima est istada impreada totu in paris, sena mai tennere in contu sa sabiduria e su cuntestu traditzionale); sos pratos tipicos cundidos cun su cubo maggi connotu meda (brutu de fabrica frattadu); analfabetos a curtzu de genieddos de s'informatica; s'imparamentu de s'Iscola Coranica, a s'ispissu prus reconottu a livellu sotziale de cussu de s'iscola frantzesa, pero ostaculo a s'intrada in su mundu de su mercadu liberu ( resone pro sa chi sas iscolas franco-arabas si sunt moltiplichende); butegas basadas in su modellu economicu capitalista ( distributzione manna) a curtzu de bendidores bana-bana chi andant pro sos tzentros urbanos mannos meda chirchende una paga cotidiana misera, e chie prus nde*tenet prus nde*pongiat.
+
+E sos governos, a parrere tuo, ite faghent o podent faghere contra a custas tendentzias?
+Su problema reale no est in cue: su problema naschit cando unu governu, semper prus a largu dae sas realidades de sa popolatzione sua, decidit de imitare in totu "s'isvilupu economicu" de sos paesos otzidentales chi tenent realidades cun diferentzias craras. E naschint gosi programas de urbanizatzione selvagia, tzentralizatzione de cada cosa, agiudos pro sas impresas mannas sena cunsiderare s'economia pitica e familiare, etc. Sas consecuentzias de sas detzisiones politicas e de sas dispositziones de su governu tocant totus, pero sunt in pagos a ischire chi custas detzisiones bennidas dae s'altu, a s'ispissu ifadosas e cuntestadas, faghent parte de un manera de essere sas cosas chi pertocat su mundu intreu, una manera globale de essere sas cosas, ei. Bisongiat de ammitire pero chi, a su mancu inoghe in Senegal, b'at una cussentzia politica dada dae sa ferida galu aberta de sa colonizatzione e sa trata. Podet duncas capitare, finas in biddas isperdidas, de intendere discursos supra de sa neo-colonizatzione e de sa cussentzia de unu ligamene, mancari iscuru, intre sa politica de isvilupu de como e sos interessos coloniales betzos.
+
+Fiamus faeddende de globalizatzione. Ite idea nde tenet sa gente?
+Naramus sa beridade: a su bonu de sa gente, siat in otzidente siat in su restu de su mundu, no nde l'importat nudda de sos dibatidos e de sas riflessiones subra de sa politica mundiale chi nos inghiriat, mancari onniunu de nois, chergiat o nono, est ligadu a sos avilupamentos suos. A nde*tennere cussentzia o no est una atera cosa, su ischire est unu lussu. Sa globalizatzione, pro calicunu unu signu de progresu: abbaidant sa tecnologia chi avanzat, su cuncambiu de informatziones, sas oportunidades de cumertziu e gasi; pro sos ateros unu inimigu invisibile, e no faeddo de sos NoGlobal o de sos ativistas anticapitalistas varios, ma de sos chi in cussa paraula intendent cosas medas: invasiones, timoria de su chi no si connoschet nutrida dae sos medias, unu misturiu bellu chi a bias si manifestat cun ascras de xenofobia contra a unu immigradu; pro ateros galu una paraula che una atera. Credo pero chi bi siat unu pagu de confusione a inghiriu de custa paraula chi est a beru rica de connotados.
+
+Medas narant chi non b'at una casta de globalizatzione ebbia e chi no est totu de imbolare.
+Est beru. Pro cumintzare tocat a distinghere sa globalitzazione dae su chirru de s'informatzione dae cussu economicu. Su primu est sena dubiu positivu: permitit a onniunu de contatare pessones de totu su mundu, a mene de bos iscriere custu articulu dae su Senegal, e prus de totu nos dat una possibilidade d' espressione libera, cosa rara pro custos tempos, bo lu potzo assigurare. Gratzias a su cuncambiu de informatziones bi podent essere entes mediaticos indipendentes e separados dae sos interessos de s'istadu o de sos poteres economicos mannos. Custu at permitidu a sas minorias e a sos grupos rivendicativos de totu su mundu de s'organizare e comunicare (sas comunidades de indipendentes in Brasile, numenadas "New Commons" dae s'intelletuale Escobar1, sos grupos ecologistas, sos alternativos, sos istudentes de totu su mundu e chie prus nde*tenet prus nde*pongiat), e duncas imbentare maneras de sussistentzia alternativas. De sa matessi manera at permitidu a sos chi amant biagiare (sos connotos "travellers") e s'integrare in sas comunidades visitadas, de s'organizare a manera de gastare pagu pro sos biagios e de otennere mandigu e domo in cambiu de agiudu in su traballu.
+
+Pro allegare galu unu pagu in manera concreta, a torramus a Senegal? Non ca est una fissatzione tua ma semplitzemente ca istas in ie!
+Comente fia narende, gratzias a sas retes de comunicatzione novas, inoghe s'agatant semper prus biagiadores chi ressesint a si moere cun unu minimu de "savoir vivre". Lastima chi su biagiu geograficu siat a s'ispissu a diretzione unica e duncas sos giovanos de inoghe chi sonniant orizontes novos e non cherent ponnere in perigulo sa vida atraversende s'oceanu cun una piroga, nde podent tennere una proa pro more de s'elaboradore, e mescamente si podent abigiare de sas conditziones de bida una bia in Europa, finas si a s'ispissu s'imagine est falsificada, prus lughente de su chi diat essere, esagerada (e gosi calicunu pessat chi totus sos europeos bestint Gucci e faghent s'amore comente in sas pelicolas porno chi sos pitzinnos iscarrigant in sos internet cafe). Puntu positivu: podent imparare sas limbas, abbarro difatis semper ispantada dae su numeru de giovanos de Dakar chi ant imparadu s'inglesu petzi pro more de s'elaboradore e de sas comunidades de discussione internatzionales (ei, a bias servint)...
+
+Ei, pero in urtimu no nos agatamos serrados in intro de una giungla estremenada in ue est difitzile agatare s'issida?
+Ei, s'unicu problema est de resissire, in antis de totu, a nos regulare in custu mare de informatziones. Totus podent tennere atzesu a cale si siat casta de informatzione, pero cale est sa manera de otennere sa paraula crae chi cunsentat a su motore de chirca tuo de agatare sas informatziones prus pagu atzessibiles? Pro sos chi tenent tempus, sa curiosidade e sa sorte podent essere solutziones eventuales, e pro sos ateros? E est inoghe chi cumingiat de nou sa matessi istoria: pessones medas no tenent nen su tempus nen sa gana de colare una paia de oras chirchende informatziones in rede. Su telegiornale triste meda bastat e bi nde*restat puru! E gosi totu sas informatziones supra de su chi nos proponent, supra de sas implicatziones reales de su consumismu nostru sena frenos, supra de sas catastrofes ecologicas de custos ultimos tempos, supra de su chi sutzedit de a beru in sas periferias e sas ateras informatziones "incomodas" colant sena si nde*abigiare...
+
+Custu nos giughet a s'atera cara de sa medallia: s'aspetu economicu de sa globalizatzione. No est gosi?
+Tzertu, e paris cun isse su neo-maltusianismu, sas teorias (torro a lu narrere: teorias) de su mercadu liberu, sa numenada abertura de sas lacanas, e totu sos temas supra de sos chi no apo a faeddare prus de gosi. Sa dimanda chi dia faghere deo est, in antis de totu: dae in ue benit totu custu? Ca, non isco bois ateros, pero a mie non lu ant mai imparadu in iscola, su cumertziu triangulare, sa trata de sos negros, e cosas barias supra de sas chi si fundat su sistema capitalisticu nostru simpaticu. Custu ca, diat parrere, iscavare tropu in unu tempus coladu e brutu deprimit s'animu de sas ordas de dirigentes de su tempus benidore, o a su mancu custa diat essere sa resone de sa riforma iscolastica frantzesa 2, chi. sorte bona, ant cantzelladu cun lestresa. Unu male istoricu netzessariu naraiat Leopold Sedar Senghor? Non nde so gosi segura...
+
+In custos urtimos tempos s'andongiu generale in America Latina diat sugerire chi bi sunt ateras possibilidades.
+Tzertu, bidimus unu cambiu, mescamente si pensamus a su discursu de su presidente bolivianu nou chi nos amentat chi sa terra (e paris cun issa sos esseres umanos, datu chi faeddaiamus de sa colonizatzione e de sa trata, mamas de capitalismu modernu) non est una risorsa de impreare sena regula, ca s'impreu etzesivu giughet semper a s'agabu de sa risorsa. Una postura cumpretamente a s'atera ala de cussa de sos Istados Unidos, chi no cherent ponnere in discussione "s'American way of life" (sa manera de bida americana), e gosi cumbintos de s'ideale capitalista chi sunt dispostos a operare genotzidios inoghe e in cue in sa terra, e provocare (indiretamente, lassamus*bi*lu colare) catastrofes ecologicas, cun su de lu difendere. In realidade pero sa terra est sa base de su pane nostru de cada die e diat duncas essere prus logicu de nde*faghere unu impreu moderadu, ca non semus virus.
+
+Pero custa cussentzia b'est finas in Senegal?
+Nono, e est una lastima chi custa cussentzia chi est una carateristica de s'America Latina galu no si cunformet a sa realidade senegalese (e forsis de totu s'Africa otzidentale) in ue, a parte ascras isporadicas de Pan-Africanismu, su bonu de sa popolatzione rurale devet atzetare sas detzisiones politicas chi benint dae sos tzentros urbanos, semper prus a tesu dae sas realidades de sas regiones. Su podere sighit una politica de tzentralizatzione, francu durante sas eletziones (chi bi sunt istadas su 25 de Freargiu coladu), in sas chi si divertint a organizare carovanas cun musica e ballerinos pro sa cuntentesa manna de sos "supporters". E bia libera a sas promissas, a s'ispissu e cun praghere, ismentigadas in caminu. Sos errores nostros matessi si ripetint de manera inesorabile, mancari si fatzat semper prus craru chi unu mercadu basadu subra de s'investimentu internatzionale mannu prus chi subra de su regionale e s'impresa minore, siat unu errore madornale. Custu balet finas pro nois e, a dolu mannu, sa die chi nos amus a abigiare chi no tenimus peruna fortza a cunfrontu de su mercadu asiaticu at a essere, forsis, tropu tardu (no nde nos abiagiamus giai in Italia?). In su pestantis s'Africa repitit tostorrudamente sas catzadas economicas nostras matessi...
+
+A parrere tuo, si su mercadu no at a essere prus ostaculadu dae sas regulas de s'aparatu istatale e limitadu dae barrieras geograficas, ite capitat ?
+Comente fiamus narende, sa teoria a sa base de su mercadu liberu (parte integrante de sa globalizatzione) si mutit Neo-maltusianismu, chi semprificadu a su massimu narat pagu prus o mancu chi una bia chi si mercadu no at a essere prus ostaculadu dae sas regulas rigidas de s'aparadu istatale e limitadu dae barrieras geograficas, s'at a podere duncas regulare a sa sola in manera meda prus efitzente. Su raportu impresa- consumidore at a devennere pagu prus o mancu che a cussu intre s'eleghidu e eletore, cun una diferentzia ebbia chi su consumidore at a tennere meda prus podere in s'impresa de su chi s'eletore at in s'eleghidu. In pratica diamus essere faeddende de democratzia (Pipinu, a cantu mi lu das s'etu de democratzia?) . e Funtzionat?
+Ei, ma colamus dae sa teoria a sa realidade.
+In sa realidade sas impresas minores pagu a pagu sunt ingurtidas dae sas multinatzionales chi cun abilidade leant numenes diferentes pro produtos diferentes o pro ramos suta de su cuntrollu de s'impresa creadora, a manera chi dant s'impressione falsa chi b'apat unu tzertu isseberu e unu tzertu controllu dadu dae sa cuncurrentzia, cando imbetzes su mercadu est diventende semper prus monopoliu de bator o chimbe sotziedades mannas (pensamus a sa Nestle, a sa Coca-Cola, Unilever, etc.) chi podent si permitere belle totu, finas de "comporare" governos intreos, mescamente in sos paisos chi si sunt isvilupende (parauledda sogetiva) a corfos de privatizatziones e publitzidade.
+
+E totu custu, ite contraditziones creat?
+A propositu de comporare, in su "paisu adotivu"meu, su Senegal, unu fatu bastante curiosu est chi non b'at prus pische, o a su mancu non su pische bonu: su thiof famadu, pische de base, mannu mannu e saporidu meda, preferidu dae sos senegalesos. Istrambu pro unu paisu in ue sa pisca diat devere essere una de sas industrias prus ricas. sa pisca difatis est fonte de sussistentzia pro unu grupu etnicu intreu: su de so Lebus, abitantes de sa costera. Be, oramai su thiof non b'est prus, si nde andat totu a Europa sena nemancu bisongiu de unu vistu e sos Lebos disisperados chircant de lu persighire cun sas pirogas issoro, ma a dolu mannu unu cargu intercontinentale est prus lestru e non tenet problemas cun sa politzia de sas costeras ispagnolas. Sos " problemas de imigratzione" leant atera cara una bia chi los abaidas dae s'atera ala de su globu,
+no?
+
+E su guvernu senegalesu comente manigiat custos problemas?
+Su guvernu senegalesu, pro non abbarrare in s'urtimu postu in sa cursa a s'isvilupu economicu, atzetat de bendere sas materias primas suas prus importantes totu paris a sas multinatzionales chi offerint prus dinare, lassende su chi b'abbarrat e sos iscartos a sa popolatzione. S'impresa s'agatat duncas in una relatzione "simpatica" cun su paisu e si custu est istabile politicamente (che a su Senegal) podet finas aberrere una filiale.
+Sa partzidura de una impresa in diferentes ramos e paisos cunsentit de essere galu prus liberos dae sas regulas. In terminos praticos: deo ando a comporare unas materias primas in Africa in ue costant prus pagu ( pro more de sa mancantzia de diversidade de produtos causada dae sa politica de sa monocoltura, cravada cun sa colonizatzione e mantesa dae sa politica destruidora de su FMI e de sa Banca Mundiale), a pustis mi las fatzo triballare in Tzina in ue sas leghes de amparu de su triballadore sunt intre sas prus elasticas.
+In terminos politicos: de a beru s'impresa est una entidade paraistatale a subra de sas leghes natzionales e, finas a unu tzertu puntu, internatzionales. Custu cumportat chi in sos paisos "isvilupados" sas leghes brincadas sunt mescamente cussas ligadas a s'informatzione subra de su produtu in ue, pro more de abiles giogos de paraulas, nos podent faghere creere, pro esempru, chi sos aromas impreados in sas patatinas sunt naturales, sena nos narrere chi in su limbatzu cumertziale "aromas naturales" si devet leghere "aromas chi imitant a sa perfetzione cussos naturales". Ite bellu! Sa publitzidade est megius de s'enigmistica!
+
+Ma custu no at balere in Senegal? L'ispero.
+Finas su Senegal est prenu de produtos alimentares (a s'ispissu de ingrosso ma bendidos a su detagliu)ue sos ingredientes non sunt nemancu iscritos. Peus galu: su late"beru" non s'agatat belle prus (istranu pro unu paisu prenu de Peuhl, grupu etnicu de pastores ispetzializados in sa produtzione de late) ma est prenu de late in pruere ( o dia devere narrere grassu vegetale) cun disegnadas subra bacas curiosas chi faghent creere a sos babbos chi cussa pruere podet tranchillamente sustituire su late beru e su fabisongiu cuotidianu incalciu de sos figios issoro. Dae ue est chi beniat su rachitismu?
+A s'atera ala de sa terra s'ateru ramu de s'impresa si podet permitere de andare, prus a tesu, si est netzessariu. Custu si podet bortare in una filiale de sa Coca-Cola chi isparghet frigoriferos in totu s'Africa cun s'impergiu pero de no bi ponnere mai abba (comenet capitat in sa bidda mea, in ue sa pertzentuale de su diabete est creschende de manera innaturale)finas si sa butega s'agatat in su desertu. Esempre prus estremu est cussu de Shell, chi carchi annu a como aiat pagadu s'esertzitu nigerianu pro ponnere fine a sas protestas de sos chi istaiant in una bidda locale, contra a su brutamentu causadu dae sa fabrica in su delta de su frumene Niger, sa fonte prima de sussistentzia issoro por sa pisca e s'abba de biere. S'esertzitu at mortu totus sos chi istaiant in sa bidda. E a dolu mannu no est unu casu unicu; sos esempros sunt medas...
+
+Ma nessi sos genotzidios sunt assentes in Senegal?
+Eja, gratzias a Deus inoghe in Senegal no apo mai intesu genotzidios de tale casta, o a su mancu non gosi craros.Ite chergio narrere cun custu?Chergio narrere chi sos traballadores in sas fabricas de sas diferentes multinatzionales non tenent ne protetzione sotziale nen una cobertura medica e cando sos paritzos pitzocheddos chi traballant in sas fabricas de alluminiu ant a cumintzare a tennere sos efetos segundarios de su produtu chi manigiant, cando sos cancaros devidos a sos alimentos noos (o refudos) introduidos dae s'otzidente ant a cumintzare a naschere e cando una filiale at a cungiare sena preavisu, no at a essere de seguru sa privatizatzione signore Cocola o Signore World Bank a agiuare custa gente. In sa matessi manera cando sas abbas in ue su guvernu cunsentit de imbolare sos refudos, at a essere incuinadas de su totu e sa desertificatzione at aere fatu su restu ite ant a bibere? Coca Cola?
+
+Mi', duncas, s'atera cara de sa medalla globalizatzione, sa cara prus pagu umana, basada in su profetu pro issu matessi e sas aparentzias
+Comente naraiat su saviu: no est totu oro su chi lughet. E pustis custa bella tzarrada arribamus a sa fine. Forsis sa pregunta chi diat podere naschere est: ite est peus su podere de unu politicu corrumpidu o su de sa de un'impresa multinatzionale? Forsis sos duos chi sunt a manu tenta che a duos amorados. E balet sa pena de distruire sas risorsas umanas o naturales de su pranreta nostru pro podere faeddare cun su oramai bighinu Neozelandesu? Su saviu narat finas chi no est semper totu biancu o nieddu.. Sas conclusiones meas mi las tengio pro mene, e dasso chi cadunu de bois arribet a sas propias, sa globalizatzione est finas a dare sa possibilidade a ognunu de espressare sas ideas suas..o fiat sa democratzia?
+
+
+
+
+## Sas orìgines de sos Etruscos
+
+S'istudiu geneticu de sas populatziones de Volterra, Murlo e Casentino fatu dae su grupu de chirca de su professore de s'Universidade de Torinu Alberto Piazza, dimustrat chi sos etruscos nche fiant crompidos a sa penisula italica dae Anatolia. Difatis su DNA de sos abitantes de custa biddas, diferente dae su de sos bighinos issoro, est istadu postu a pare cun su de Sardos, Sitzilianos, Italianos, Gregos de Lemno, mediuorientales e Turcos e su prus chi s'assimigiat est propiu su de sos Turcos. Non de bi aere afinidades de DNA umanu, bi sunt finas afinidades in su patrimoniu geneticu animale. Sas bacas de cudda ala de Toscana sunt similes a sas de Turchia, cunforme a ateru unu istudiu de Marco Pellecchia, de sa sede de Piacenza de s'Universidade Catolica. Totu custu diat cunfirmare sa veriditzidade de Erodotu chi segundu issu sos Etruscos cun su bestiamene in fatu aiant dassadu sa Lidia, chi sa capitale fiat Sardi, pro sas costeras tirrenicas a pustis de una carestia. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Essidu su cd "Vida" de sos TAZENDA
+
+Pustis de duos annos dae s'essida de "BUM-BA!!!" sos Tazenda si faghent intendere torra cun unu traballu nou "Vida". Su discu, chi tenet sete cantzones noas e ses istoricas, est bellu a beru e interessante comente musica e testos e tenet in intro duas sorpresas de importu mannu: su cantante nou Beppe Dettori e... una cantzone cantada cun Eros Ramazzotti. S'istoria de custu discu est meda particulare, difatis, Eros Ramazzotti, chi fiat amigu meda cun Andrea Parodi, comente at intendidu sas cantzoone "Domo mia" at bolidu dare deretu sa boghe sua cantende in sardu paris cun Beppe Dettori trasende gasi de deghe dies s'essida ufitziale de su discu. Bella meda finas croba virtuale Dettori-Parodi chi cantat "No potho reposare" ue sa boghe de Andrea si fundet cun sa de Dettori in manera "reale". Tocat a narrere peri chi sos Tazenda ant agatadu a beru su caminu giustu gratzias a su cantate nou chi donat a sos ammiradores emotziones noas e unu tempus benidore mannu pro su grupu sardu.
+
+Custas sas cantzones:
+
+
+
+
+## Sa Regione Friuli tenet unu situ nou
+
+Bintimigia paginas de informatziones, 4.900 noas, partzidas in 11 areas tematicas e in 102 argumentos pritzipales seberados cunforme a sos bisongios de sa gente, e non partzidos petzi pro assessorados, percursos de chirca ""intelligentes" pro chi siat prus fatzile sa cunsultatzione. Totu custu est su chi dat oe su situ nou de sa Regione Friuli Venetzia Giulia, unu situ a curtzu a sa gente suta onni puntu de vista. Nos bastet a ischire chi totu custa cantidade manna de informatziones est disponibile in batoro limbas: italianu, friulanu, islovenu e tedescu. Sos friulanos dae semper dant s'esempru de una sensibilidade manna in contu de limbas, promotzione, valorizatzione e tutela, diat essere una cosa bona si esseret gasi finas in Sardigna. [_zls_]
+
+
+
+
+## Adiosu La Coruña
+
+Sa comuna de A Coruña paret chi apat a superare sa polemica betza de su toponimu. S'intrada de sos natzionalistas in s'esecutivu locale at a essere detzisiva. Sa cussigera de Normalizatzione Linguistica, Ermitas Valencia, at sutaliniadu chi su protzessu at a essere lentu pro sa cantidades de pabiros e cartellas in ue aparit su toponimu castillianizadu (cun sa L in dae in antis). Sos cambios ant a essere prus lestros meda in su casu de sas insignas e de sas automobiles. A partire dae como, su guvernu cheret chi si uset su toponimu ufitziale. Sa limba de su paisu at a essere sa limba " pro difetu " de s'amministratzione locale. Pro custu, sa cussigera de Normalizatzione Linguistica at sutaliniadu chi "amus a dare agiudos a sas pessones chi faeddant in castillianu, cosa chi finas a como no capitaiat cun su galitzianu".
+S'imagine chi bidides l'at imbiada a su cuncursu _Unha imaxe para o galego_ Xose Anton do Rio Señaris. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Udine- Sa marilenghe artziat a sa corriera
+
+Udine - Sa marilenghe artziat a sa corriera
+Firmadu su protocollu de intesa pro promovere sa limba friulana in su trasportu publicu locale
+
+"Unu tassellu importante in diretzione de una rivalutatzione globale de sa limba friulana e
+
+de unu afortimentu de sa cussentzia de sa diversidade linguistica comente sienda e balore".
+
+Cun custas paraulas su Presidente de sa Provintzia de Udine Marzio Strassoldo at commentadu
+
+s'initziativa chi at bistu trisinadas paris s'Aministratzione provintziale de Udine, sa
+
+Regione, s'Agentzia regionale pro sa limba friulana e sa Autoservitzios SAF chi ant firmadu
+
+unu protocollu de intesa pro cumintzare unu caminu de collaboratzione chi cheret promovere
+
+s'impreu de sa marilenghe in su sistema de trasportu publicu locale. <>.
+
+
+
+
+## IN ANTIS SU FRIULANU, S'INGLESU PETZI A PUSTIS
+
+Su friulanu in s'iscola, pro Silvana Schiavi Fachin, esperta de didatica de sas limbas de s'universidade de Udine, est un'ocasione pro trasformare s'iscola regionale in unu logu de formatzione de cussos "tzitadinos plurilingues" chi cheret s'Unione europea. Tocat pero de si liberare dae sos pregiuditzios in materia e evitare de disperdere sos contributos regionales pro progetos finas importantes, ma sligados dae custu obietivu.
+
+Non lu potzo negare cantu chi sa lege 482 est de su 1999 e su decretu lege de sas normas de atuatzione de s'istatutu de su Friuli Venezia Giulia "pro su trasferimentu de funtziones in materia de tutela de sa limba e de sa cultura de sas minorias linguisticas istoricas" giughet sa firma de su presidente Ciampi e risalit a su 12 de cabudanni de su 2002.
+
+In sas linias ghia de sa lege pro su deretu a s'istudiu, chi sunt ammaniende, b'at unu titulu chi s'ocupat de educatzione plurilingue, chi pero cussiderat petzi carchi printzipiu. In sa lege bi diant devere essere finas aspetos de educatzione plurilingue cun sas limbas de minoria, ma pro como b'at apidu unu rallentzmentu de totu sa protzedura. In s'interi, pero, a sa sesta Cummissione de Cussigiu regionale sunt arribadas nessi ateras duas propostas de lege chi pertocant s'impreu de su sardu in iscola.
+
+Sa de sa Lega Nord e sa de sa Cummissione pro sos obietivos didaticos, chi est naschida gratzias a s'Osservatoriu pro sa limba friulana e como est de pertinentzia de s'Arlef, s'Agjenzie Re-gjonal pe Lenghe Furlane.
+
+Nono, cussu est un'organismu chertu dae Antonaz pro valutare torra sos printzipios de sa lege 15 del 1996 chi s'ocupat de totu sos aspetos de sa promotzione e tutela de su friulanu.
+
+Isco chi Intesa democratica est esaminende su documentu nostru, ma galu no isco si l'at a atzetare. Nos paret pretzisu pero chi in antis de ammaniare sa lege finale sas duas cummissiones s'addoviant e si cunfrontent.
+
+Abbarro a su chi narat sa lege. S'articulu 4 de sa 482 afirmat in manera crara chi in sas iscolas maternas s'educatzione linguistica "previdet, paris cun s'italianu, finas sa limba de minoria, est a narrere unu bilinguismu de base. Custu in parte lu faghent giai in carchi iscola ma no est sa norma generale comente diat devere essere, est a narrere in totu sas comunas chi ant dimandadu de essere tuteladas linguisticamente.
+
+
+
+
+## CIEMEN e Linguamón firmant unu acordu de collaboratzione
+
+Su CIEMEN e Linguamon-Casa de les Llengues ant firmadu unu acordu de collaboratzione pro contribuire a sa chirca e a sa difusione de sos connoschimentos subra de su mundu de sas limbas. S'acordu est firmadu dae Antoni Mir, diretore de Linguamon-Casa de les Llengues,e dae Aureli Argemi, presidente de su CIEMEN.
+In prus de acreschere s'informatzione subra de sas limbas de su Mediterraneu, frutu de unu addoviu pretzedente, s'ambitu de istudiu si tendet finas a sas repubblicas de sa Federatzione Russa e a sa zona de su Caucasu e sa Transcaucasia (paisos comente sa Tzetzenia,s'Armenia).
+Sos traballos concretos chi su CIEMEN at a leare a cabu si tzentrant subra de sos aspetos linguisticos e sotziolinguisticos de sas limbas, comente s'alfabetu, sa filiatzione linguistica, sos protzessos de standardizatzione e codificatzione, su connoschimentu, s'impreu e sa situatzione legale.
+Linguamon est una entidade naschida in su 2005, computada a su Governu de sa Catalugna, cun s'obietivu de documentare e isparghere sas limbas de su mundu. Tenet finas s'obietivu de creare in sa gente sa cussentzia de s'importu de sa preservatzione de totu sas limbas e de sas dificultades a mantennere sa diversidade linguistica de su mundu.
+
+
+
+
+## Su trigu e s'arzola
+
+Manifestatzione organizada dae s'Assotziu Culturale Primaghe in collaboratzione cun:
+Provintzia de Nugoro
+Comunidade Montana n. 8 Marghine Pranarza
+Assotziu Culturale Santu Sidore de Silanos
+
+Triula a boes
+Mustra panificatzione segundu sa traditzione locale
+Dimustratzione produtzione _macarrones de arzola_
+
+Dibatidu Su trigu e s'arzola
+Relatores:
+Prof. G. Angioni, Universisade de Casteddu
+Prof. G. A. Farris, Universidade de Tatari
+Coordinat s'iscritore N. Piras
+
+Ballos e cantos traditzionales cun su Cuncordu Leiesu
+e sos tenores Santa Maria de Othana
+
+
+
+
+## Ufìtziu linguìsticu provintziale in Tàtari?
+
+Pro s'Assessore a sa Cultura de sa Provintzia de Tatari non devet sighire prus sa progetatzione pro s'Ufitziu linguisticu provintziale. S'Assessore Mundula, de sa Margherita, no at pedidu sos finantziamentos pro su 2007, prevididos dae sa lege 482 de su 1999 (lege natzionale pro sa tutela de sas minorias linguisticas).
+
+Su Grupu cunsiliare de sos Democraticos de manca de sa Provintzia de Tatari at preguntadu, cun una interpellantzia de Alba Canu (capugrupu), sas resones chi ant giutu s'Assessore a presentare pro su 2007 unu progetu chi non faeddat pro nudda de s'Ufitziu linguisticu. Sa lege 482 dat sa possibilidade a sas amministratziones publicas de sighire s'esperientzia de s'Ufitziu linguisticu pro chimbe annos, e sa Provintzia de Tatari aiat podidu tennere finantziamentos ispetzificos finas a su 2010. Sa Provintzia de Tatari at giai apidu unu primu finantziamentu in su 2006 pro aberrere s'Ufitziu. S'Ufitziu pro como est in fase de atuatzione e sa Provintzia dae pagu at bandidu sos cuncursos pro incarrigare duos espertos tradutores. Su grupu de sos Ds marcat chi custa mancantzia de s'Assessore at a tennere efetos malos ca at a mancare sa programatzione e su coordinamentu pro ponnere in collegamentu sos ufitzios linguisticos de sas Comunas. Tocat de narrere chi medas de custos ufitzios sunt giai istituidos, ateros imbetzes sunt pro incomintzare a traballare. Totu custu at a faghere petzi dannu e mescamente at a faghere perdere finantziamentos a sa Provintzia de Tatari e a medas (non pagas) Comunas. Finantziamentos chi non deviant essere perdidos, ca ocannu sa Presidentzia de su Cussigiu de sos Ministros e sa Regione sarda aiant naradu chi sas Provintzias, in antis de sas Comunas, deviant tennere sa prioridade.
+
+Bisongiat finas de narrere chi sas Comunas de sa Provintzia de Tatari, interessadas das custa oportunidade in su 2006 ant presentadu 37 progetos pro faghere sos ufitzios linguisticos e totus sunt istados aproados. Su grupu de sos Democraticos de manca pessant chi sa Provintzia de Tatari apat su dovere de sustennere, finas cun siendas propias, sa defensa e sa promotzione de su patrimoniu culturale e identitariu rapresentadu dae sa limba sarda e dae su catalanu, e chi apat, intre sos compitos suos, sa programatzione e su coordinamentu de sos interventos in cooperatzione astrinta cun sas Comunas, a manera chi s'esperientzia noa de sos ufitzios linguisticos non siat annientada dae detzisiones chi non sunt coerentes cun sos obietivos de sa promotzione de sa limba, pro su chi pertocat s'impreu de sa limba matessi in sas amministratziones publicas.
+
+Alla Presidente della Provincia di Sassari
+
+Dott.ssa Alessandra Giudici
+
+Al Presidente del Consiglio Provinciale
+
+Cons. Enrico Piras
+
+OGGETTO: **Interpellanza **del Gruppo DS - L. 482/1999 - Bando regionale per Progetti sulla tutela delle minoranze linguistiche
+
+1. le ragioni che hanno indotto l'assessorato competente ad interrompere la continuita del progetto dello sportello linguistico
+
+2. le motivazioni che hanno portato a non concretizzare e proseguire il percorso di programmazione e coordinamento con gli enti locali avviato nel 2006 che, nella circolare applicativa del 14 febbraio 2007 e negli altri atti citati, e indicato, al pari della continuita, come elemento di premialita per il finanziamento dei progetti
+
+3. se si ritiene che il progetto presentato dalla Provincia di Sassari per il 2007 sia coerente con i contenuti della legge 482/99 e con le circolari esplicative per l'anno in corso e, soprattutto, con le indicazioni del Ministero per la Pubblica Istruzione a cui e demandata la regolamentazione degli articoli 4 e 5 della legge 482/99 riferiti alle scuole, cosi come prevede il DPR 2 maggio 2001, n.345, artt 2 e 3 (Regolamento di attuazione della 482/99)
+
+4. se si conosce la valutazione con la quale l'assessorato regionale competente ha definito gli atti relativi alla trasmissione del progetto presentato dalla Provincia di Sassari per l'anno 2007.
+
+I Consiglieri dei Democratici di Sinistra
+
+Alba Canu, Emilio Fenu, Gian Nicola Cabizza, Gavino Sechi, Nicola Sanna
+
+
+
+
+## Algeria, una vitoria bèrbera
+
+_Su gobernu algerinu fundat una academia pro sa limba de sos cabili._
+
+"Su cussigiu de sos ministros at esaminadu e aprobadu duos decretos presidentziales pro
+
+s'istitutzione de una Academia algerina de sa limba Amazigh e de unu Cussigiu de sa limba
+
+Amazigh". Cun custa nota su gubernu de Algeri at comunicadu chi est efetivu uno de sos
+
+acordos leados cun sa minoria berbera de sa Cabilia.
+Sa dignidade de sas paraulas. A pustis de chimbe annos, s'at mantesu sa promissa de
+
+preservare sa dignidade de sa limba de sos berberos, s'amazigh, faeddadu in Algeria giai
+
+dae s'epoca preislamica. Sa chistione de sa limba pro sa minoria berbera est de importu
+
+mannu ca rapresentat s'identidade de sa popolatzione matessi cuntzetrada in sa regione de
+
+sa Cabilia.
+S'Academia at a essere, a parrere de su gobernu, "una istitutzione natzionale sientifica e
+
+culturale" e custu marcat sa boluntade de preservare sa cultura berbera comente patrimoniu
+
+de su paisu intreu e non de una minoria ebbia. Su caminu cumintzadu in su 2002, cun su
+
+reconnoschimentu de sa limba berbera comente limba natzionale paris cun s'arabu, est leadu
+
+a cabu cun sa creatzione de duos tzentros culturales de calidade manna.
+
+
+
+
+## Sa limba aymara intrat in s'informàtica pro more de sa tradutzione de su programa Abiword
+
+_Sa presentatzione ufitziale at a essere in su Ministeriu de Relatziones Esteras de sa _
+
+_Bolivia, e at a aberrere su caminu a sas tradutziones de ateros programas._
+
+Unu de sos bantagios de sos programas liberos est sa possibilidade de los personalizare e,
+
+duncas, finas de los bortare su chi permitit chi sas limbas minoritzadas potzant impreare
+
+programas informaticos adatados a sa limba. Una de sas ultimas a intrare in custu mundu
+
+est sa limba aymara, faeddada dae prus de unu millione de pessones intre Peru, Bolivia e
+
+Tzile.
+Abiword, unu protzessore de testos liberu, est bortadu ufitzialmente in casi 70 limbas e
+
+at a faghere parte de su sistema aplicativu de su One Laptop Child (OLPC), unu elaboradore
+
+portatile economicu pro sos dischentes de paisos chi si sunt isvilupende.
+
+Sa tradutzione de Abiword in aymara, fata dae Ulpian Ricardo Lopez Garcia e Jose Laura
+
+Yapita, cun s'agiudu de Amos B. Batto, at intradu paraulas noas a su vocabulariu aymara
+
+pro inditare terminos informaticos mantenende s'ispiritu de sa limba.
+Sa boluntade est de bortare ateros sistemas aplicativos, comente Firefox, OpenOffice.org, gnome.
+
+
+
+
+## Festa de sos Candeleris 2007
+
+Cumintzant sas manifestatziones pro sa festa de sos Candeleris. Custu s'elencu de sos eventos printzipales:
+
+
+
+
+## Petitzione pro sos Ayoreo - Totobiegosode
+
+Su 9 coladu, die de sas Natziones Unidas dedicada a sos populos indigenos, Survival at intregadu a su guvernu paraguajanu una petitzione cun 57.000 firmas in favore de sos indianos Ayoreo. Sa petitzione est istada intregada in su matessi tempus in Londra, Madrid, Parigi, Berlinu e Brussellas. Sos Ayoreo-Totobiegosode sunt una de sas urtimas tribus incuntatadas chi galu subrabivent in s'America meridionale, foras de sa badde de su frumene de sas Amatzonas. Sa deforestatzione illegale in cursu in su territoriu issoro los custringhet a bivere semper in fua pro sa timoria de sos bulldozer. Sa terra issoro est belle totu in manos de propietarios potentes, chi benint dae sa lacana brasiliana, chi sunt seghende dae fundu in manera illegale su litu pro bi paschere su bestiamene. Jonathan Mazower, chircadore de Survival torradu dae pagu dae Paraguay, in ue s'est addobiadu cun sos parentes de sos indianos isulados, contat chi sos indianos in cuntatu cun su mundu esternu sunt in chirca de dare amparu a sos parentes isulados e de sarvare su chi est abarradu de su litu. Mancari sa costitutzione paraguajana reconnoscat sos deretos territoriales de sos indianos, sos Totobiegosode sunt annos isetende chi lis siat reconnotu su deretu de propiedade pro sa terra issoro. Si su guvernu non leat medidas urgentes, concruit Mazower, su litu at a essere distrutu e cun issu s'isperu de unu tempus benidore pro sos indianos e pro sos figios issoro. [gmr]
+
+
+
+
+### 17/08/2011
+
+## PORTE
+
+gjhghkgjhghg
+
+#_ papiros_
+
+
+## Polèmicas pro s'innu galitzianu
+
+
+
+
+## Su sìndigu de sa tzitade prus importante de su Curdistan turcu, Amed, at a fàghere una cunferèntzia in su CIEMEN
+
+Su 7 de cabudanni s'at a tennere in su Ciemen s'addoviu: "S'intrada de sos curdos in sas istitutziones:
+
+fine o printzipiu de unu cunflitu?" fatu dae Osman Baydemir, sindigu de Amed, in su
+
+Curdistan setentrionale (Repubblica de Turchia). Est avocatu e sindigu de Diyarbakir
+
+(Amed), sa tzitade curda prus manna de sa Turchia e riferimentu istoricu de su
+
+natzionalismu curdu.
+Est istadu pro sete annos diretore generale de s'Assotziatzione pro sos Deretos Umanos
+
+(IHD) de sa sede de Diyarbakir, faghet parte de su cussigiu generale de su matessi ente e
+
+at creadu sa Fundatzione pro sos Deretos Umanos in Turchia. In su 2002 est istadu a cabu
+
+de sa lista curda in su Parlamentu de sa Turchia e in su 2004 est eletu sindigu dae su
+
+Partidu de sa Sotziedade Democratica (DTP).
+
+
+
+
+## S'Iscòtzia cheret ismanniare
+
+A pustis de tres annos iscumparit s'islogan chi in sos aeroportos e in sas istatziones ferruviarias daiat su bene bennidu a sos istrangios chi crompiant a Iscotzia e chi faeddaiat de "Su megius paisu minore de su mundu" . Sa cunfirma est arribada dae sa ministra de sa Cultura, Linda Fabiani. Sa campagna est finida e su primu ministru nou, Alex Salmond, de su Partidu Natzionalista Iscotzesu, chi s'obietivu decraradu suo est s'indipendentzia, non giughet idea de la prorogare. A parrere suo custa frase est s'espressione de ambitziones limitadas e de unu cumplessu de inferioridade de sos iscotzesos chi diant devent punnare a essere "Su megius paisu de su mundu" . Propiu pro cuntrastare sa politica de sos natzionalistas, sos tres partidos unionistas, Cunservadores, Laburistas e Liberaldemocraticos, ant propostu un'autonomia fiscale prus manna pro su parlamentu de Edimburgu. Difatis sa detzisione de rinuntziare a un'islogan cunsideradu autolimitante, benit duas chidas a pustis chi sos natzionalistas ant fatu a ischire chi ant a proponnere unu referendum pro s'indipendentzia. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Naschet Euskaltube, unu situ web in limba basca inspiradu a Youtube
+
+_Su progetu cheret essere su printzipale riferimentu bascu de videocreatzione in internet_.
+
+Su famadu Youtube tenet giai unu frade minore in su Paisu Bascu. Su creadore est su
+
+giornalista Haritz Rodriguez chi narat chi su progetu naschet dae sa netzessidade de
+
+dotare sa sotziedade basca de istrumentos web suos e in sa limba sua.
+Rodriguez narat chi "sa boluntade de Euskaltube no est sa de leare cumpetentzia a Youtube,
+
+cosa chi non si podet mancu pessare tenende contu de su potentziale e de sa cantidade de
+
+utentes chi tenet custu istrumentu pro cuncambiare videos. Cun Euskaltube creimus chi,
+
+paris cun sos istrumentos globales de sa rede internet, potzant tennere s'ispatziu issoro
+
+finas sos istrumentos locales".
+Mancari sa pagina siat in limba basca, s'at a podere editare videos finas in ateras
+
+limbas.
+Rodriguez est cuntentu meda ca cun Euskaltube s'ant a podere realizare sas matessi
+
+funtziones de Youtube, ma in limba basca.
+
+
+
+
+## Sos leiesos festant a Santu Marcu
+
+Sa de duas dominigas de cabudanni est sa festa de Santu Marcu. Sos leiesos lu festant duas bias a s'annu, sa prima su 24 e su 25 de abrile, in sa cresiedda omonima in su sartu de Silanos, e in custu tempus, in sa cresia parrochiale de Santu Pedru. Su Comitadu at organizadu bator dies de afestos. Custu est su calendariu de sas manifestatziones :
+
+_**
+
+Dominiga 9
+10:30 Prufessone e cuntzelebratzione festiva solenne presiedida dae Missegnor Giacomo Lanzetti, piscamu de S'Alighera-Bosa
+18:00 Missa
+Lunis 10
+10:30 Missa
+Martis 11
+10:30 Prufessone e missa
+
+_**
+
+Sabadu 8
+22:00 Cuntzertu de Francesco Baccini
+Dominiga 9
+19:00 Ballos in pratza cun su sonadore de sonete Carlo Boeddu
+22:00 Ballos e cantos cun sos grupos folk S.Ignazio de Laconi, Uliana de Oliana, Tradissiones populares de Silanos, e cun sos tenores Santu Marcu de Lei, Santa Sarbana de Silanos, San Gavino de Onieri, Santu Lussugliu de Oliana
+Lunis 10
+18:30 Giogos pro pitzinnos cun Il Castello Gonfiabile
+19:00 Ballos in pratza cun su sonadore de sonete Carlo Boeddu
+22:00 Ispetaculu Las Vegas cun sa partetzipatzione de su cabaretista Carlo Valle
+Martis 11
+16:00 Giogos pro pitzinnos cun sa partetzipatzione de Le Coccinelle
+19:00 Ballos in pratza cun su sonadore de sonete Carlo Boeddu
+22:00 Estratzione de sos premios de sa loteria cun sa partetzipatzione de su comicu Soleandro
+22:00 Bisonte Meccanico, giogu de abilidade pro mannos e minores
+22:00 Premiatzione de totu sos pitzinnos chi ant partetzipadu a sos giogos
+
+
+
+
+## Como 80 annos su primu cungressu de su PAB
+
+Su 10 de cabudanni de su 1927, si tzelebraiat in Rosporden, in su dipartimentu de Finisterre, su primu cungressu de su Partidu Autonomista Bretone. Naschidu dae su movimentu culturale Breiz Atao, est a narrere Bretagna pro semper, su partidu sessaiat s'esistentzia sua a sa fine de su 1931, pro cunflitos internos intre sos federalistas, internatzionalistas, e sos natzionalistas, indipendentistas, chi ant a fundare su Partidu Natzionalista Bretone. Sos omines ghia de custas duas istantzias fiant Morvan Marchal a un'ala e Oliver Mordrel a s'atera. In custa ocasione su PAB aiat adotadu sa Gwenn ha Du, chi cheret narrere biancu e nieddu, sa bandera ideada in su 1923 dae Marchal, cun su campu ermellinadu chi rapresentat sos istemmas ducales e sas noe rias chi rapresentant sas provintzias bretonas, sas biancas pro sas de limba tzeltica e sas nieddas pro sas de limba frantzesa. S'istendardu est dae tando su simbolu de totu sos bretones. [_gmr_]
+
+
+
+
+## C'era una notte...a Sassari
+
+Su 21 de cabudanni s'amministratzione comunale de Tatari at programmadu C'era una notte...a Sassari, sa de duas notes biancas de ocannu, a pustis de sa de su 6 de triulas. Dae sas 20,30 s'at a podere isseberare intre mustras, cuntzertos e isport. Sos eventos ant a tennere comente iscenariu sa tzidade betza. Bos nde signalamus unos cantos. In su Palatzu de sa Frumentaria e in sa sala de sas cunferentzias de sa Biblioteca Comunale, in pratza de Tola, addobiu cun sos binchidores de su 1° premiu biennale Citta di Sassari. Lingue minoritarie, culture della minoranze. B'at a essere sa possibilidade de bisitare su Palatzu Tzivicu, sa Catedrale e sa setzione de oraria e prateria de su Museu Diotzesanu e s'espositzione I tesori della biblioteca in sa Biblioteca Comunale. In prus sos apassionados de arte ant a podere bidere sa mustra de sa Facultade de Architetura Architettura in montagna. Gino Valle in Carnia in su Padillione Tavolara, sa de Gigliola Lai in sa sala Duce de sa Comuna e, in sos Portigales de Crispo, unas cantas copias de sas istatuas gigantes de Monti Prama, realizadas dae s'iscultore Alessandro Carta. Su Palatzu de sa Frumentaria at a oferrere sa mustra de su pintore Video Anfossi e s'esibitzione de sa Piccola Orchestra d'archi. Pro sa parte musicale sunt previstos cuntzertos de sa Corale Rossini in sa cresia de S.Andria, de s'Orchestra di fiati della Sardegna in pratza de Duomo e pro sa musica ligera ant a sonare: sos Isalenada in pratza de S.Apollinare, sos Neige Rouge in sa corte interna de sa Comuna, su triu de chiterras acusticas D.O.C. Sound e sos Funk you in pratza de Azuni; Rita Casiddu e Roberta Usai e sos Soul of a Man in pratza de Nazario Sauro; Giardino degli aranci in carrera de Coppino, Madrugada e Eletromagana in pratza de Fiume. In fines, sa U.I.S.P. at a organizare atividades isportivas pro sos pitzinnos in pratza de Universita e in sos giardinos publicos. [_gmr_]
+
+
+
+
+## Città di Sassari. Lingue minoritarie, culture delle minoranze
+
+Sabadu 22 de cabudanni a sas 10:00, in su Palatzu Tzivicu, ant a essere intregados sos premios, un'istatua de tzeramica de s'artista Elio Pulli, a sos binchidores, pro fama nodida, de sa prima editzione de su Citta di Sassari, dedicadu a sas minorias linguisticas. Sa cummissione, presiedida dae su sindigu Gianfranco Ganau, fiat cumposta dae sos professores Lena Szilrad pro sos paisos islavos, Giuseppe Contu pro su mundu arabu e sos paisos de su Mediterraneu, Michele Pinna pro sos autores de limba e literatura sarda, Aldo Morace pro sa literatura dialetale e sos iscritores migrantes, Giuseppe Serpillo pro s'area de sos paisos anglosassones e tzelticos. Sos premiados sunt: su regista egitzianu Youssef Shahine, figiu de libanesos, naschidu in Alessandria in su 1926, binchidore de un'Orsu de prata in su Festival de Berlinu de su 1978 e de su premiu a sa carriera in su Festival de Cannes de su 1997; s'iscritore irachenu Younis Tawfiq, naschidu in Mosul in su 1957, residente in Italia dae su 1979 e presidente de su Tzentru Culturale italu-arabu Dar al Hikma; Oleksandr Irvanets, ucrainu, naschidu in L'viv in su 1961, membru de s'assotziu literariu Bu-Ba-Bu, iscritore in poesia e in prosa e drammaturgu; Nuala Ni Dhomhnaill, poeta irlandesa naschida in Inghilterra in su 1952, chi iscriet petzi in irlandesu, at bintu su premiu de Ireland Professor of Poetry in su 2001 e faghet parte de s'assotziu Aos dana, istituidu in su 1983; Ignazio Delogu, naschidu in S'Alighera, poeta in sardu e italianu, binchidore de premios Ozieri e de su premiu natzionale de poesia G.Dessi e membru de sa cummissione regionale chi aiat elaboradu sa Limba Sarda Unificada. [_gmr_]
+
+
+
+
+Abberit cras, 12 de santugaine, in su palatzu de sa Frumentaria sa mustra Identita e differenze del 900 - Arte internazionale nelle opere della Fondazione Ca' la Ghironda. Ant a essere espostas 115 operas de arte contemporanea de sa fundatzione de Zola Pedrosa (BO), realizadas, intre sos ateros, dae Balla, Burri, Carra, Chagall, Fontana, Grosz, Klee, Mafai, Magritte, Manzoni, Mathieu, Miro, Mondrian, Rosai, Schifano, Sirano, Warhol. S'eventu est istadu organizadu in collaboratzione cun sa Fundatzione Logudoro Meilogu. Sa mustra, chi s'inauguratzione est a sas 18,30, at a cungiare su 25 de santandria. S'orariu est dae sas 10 a sas 13 e dae sas 16 a sas 20 dae su lunis a su sabadu. Su preju de su billete est de 5 euros; b'est sa ridutzione a 2,5 euros pro istudiantes, betzos e pitzinnos; pro sos chi tenent prus pagu de 6 annos e prus de 65 s'intrada est de badas. Pro bisitas ghiadas si podent cuntatare custos numeros: 079 291771 e 3294135131. [gmr]
+
+
+
+
+## Catalugna in sa Buchmesse
+
+Dae su 10 a su 14 s'est tzelebrada sa de 59 editziones de sa Buchmesse (a sa litera, fiera de su libru ), sa prus fiera mundiale manna de su libru, chi ocannu at tentu comente ospite de onore sa Catalugna. Su catalanu est una limba minoritaria cun un'ambitu de treighi milliones de letores, incruende a S'Alighera. In sos meses colados b'at apidu polemicas mannas in sa regione autonoma ispagnola a pitzu de sa partetzipatzione de autores catalanos, chi in su prus de sos casos, pro resones de legibilidade, preferint a rinuntziare a su catalanu pro su castillianu faeddadu in totu s'Ispagna. Dughentos sos iscritores arribados dae Bartzellona e dae ateros logos de Catalugna, ma pero sunt mancados elementos importantes meda che a Sergi Pamies, chi no at chertu ispricare s'assentzia pro evitare problemas cun sa lege, comente isse matessi at craridu. In prus, ant detzididu de non partetzipare a sa manifestatzione de Francuforte finas medas ateros autores catalanos connotos chi iscrient in limba ispagnola, ca pro issos sa presentzia de sa Catalugna in sa Buchmesse rapresentat un'esempru de natzionalismu e de provintzialismu culturale. Sa Catalugna tenet un'ambitu de letores de agigu treighi milliones de pessones, chi intro de custas tocat a incruire sos abitantes de sas Baleares, e finas a sos aligaresos, de Sardigna. Ocannu puru sa Buchmesse s'est presentata cun un'aumentu de espositores (7.275), cando chi sas presentzias de publicu nch'ant coladu sa cuota de 280 migia pessones. In totu, sunt istados presentados 390 migia libros, imprentados in 110 Natziones, cando chi pro su chi pertocat sos editores presentes, a pustis de sos meres de domo cun 3.273 stands, b'est istadu su Regnu Unidu cun 797 sotziedades editoriales, sighidu dae sos Istados Unidos cun 637. Unu creschimentu mannu at dimustradu sa Tzina, cun 160 editores e un'aumentu de su tres unu in cunfrontu de su 2006, cando chi s'Italia at presentadu 350 editores e 1.550 titulos. Sa Sardigna, pro parte sua, est andada cun bintighimbe editores e dughentos titulos presentes in su stand aprontadu dae sa Regione in collaboratzione cun s'Aes (Assotziu Editores Sardos), e chi at dadu sa possibilidade de si faghere a connoschere a editores noos e a ateros chi aiant giai partetzipadu a sa fiera in su tempus coladu. [N. Enna]
+
+
+
+
+## Sas natziones sena istadu e sas istitutziones internatzionales
+
+Sa netzessidade de una riforma de sas Istitutziones Internatzionales pro favorire s'atuatzione de sos deretos colletivos de sos populos est istadu su tema tzentrale de sa Assemblea VII de sa Cunferentzia de sas Natziones sena Istadu de Europa - CONSEU - organizada dae su tzentru catalanu CIEMEN pro sas minorias etnicas e natzionales cun sa collaboratzione de su sindicadu baddeostanu SAVT, addoviu fatu in Saint Vincent su 12 e 13 de santugaine, cun su patronadu de su Governu de sa Regione Autonoma de sa Badde de Aosta, e sa partetzipatzione de delegatziones de Bretagna, Cornovallia, Corsica, Friuli, Galitzia, Galles, Otzitania, Paisu Bascu, Paisos Catalanos, Sardigna, Iscotzia. Su presidente de sa CONSEU, su catalanu Aureli Argemi, at abertu sos traballos afirmende chi bisongiat chi sas Istitutziones internatzionales devengiant unu puntu de riferimentu indipendente, isvilupende, difendende e esertzitende sos deretos umanos individuales, personales e colletivos de sos populos, pro sa cunviventzia e sa paghe.
+In realidade sos belle dughentos istados presentes in s'ONU rapresentant male sas migias de identidades, culturas e limbas chi formant s'Umanidade. E galu prus pagu nde interpretant sas boluntades.
+Su catalanu Josep Xercavins at faeddadu de sa situatzione e sas prospetivas de sa riforma possibile de sas istitutziones internatzionales, cunfirmende cantu custas siant coerentes cun sa boluntade de sos Istados e pagu dispostas a tzedere a sas esigentzias de sos populos si non si lis contraponet sa fortza de sas organizatziones de sa sotziedade tzivile. Su galitzianu Xose Beiras at presentadu unas cantas propostas pro sa riforma de s'Assemblea Generale de s'ONU. Su catalanu Ramon Torrent at tratadu su tema de su reconnoschimentu de su deretu de sas natziones sena istadu in sos acordos internatzionales. Su bretone Iann Choucq, avocadu, espertu in deretu internatzionale, at faeddadu de sa riforma de sa Corte Internatzionale de Giustitzia in s'otica de sas natziones sena istadu.
+Mancari siat difitzile de cambiare sa natura de custas istitutziones, a su solitu espressione de istados chi negant, apeigant o cumpriment sos deretos o s'esistentzia matessi de sas natziones chi b'at in intro de sas lacanas issoro, b'at apidu esperientzias positivas. Su bascu Julen Arzuaga de s'Osservatoriu de sos Deretos Umanos Behatokia, at marcadu sos resurtados bonos otentos in s'ambitu de su Cussigiu de sos deretos umanos de sas Natziones Unidas, in ue b'at apidu sa denuntzia de sa tortura e violatzione de sos deretos politicos e de sas mesuras antiterrorismu in su Paisu Bascu. Su sardu Diegu Corraine at faeddadu de sas aberturas possibiles de s'Unesco a dare sugetividade a sos populos e a limbas, impinnada comente est, in manera ispetziale, in sa defensa e promotzione de sa diversidade culturale e linguistica. In fines Keyvan Sayar, de origine iraniana, at tratadu su tema cumplessu de sas Natziones e de sos Populos Non Rapresentados in su Cussigiu Economicu e Sotziale e su Cussigiu de sos deretos umanos de s'ONU.
+B'at apidu finas s'interventu de Luciano Caveri, presidente de su Guvernu de sa Badde de Aosta, subra de su tempus benidore de su tratadu costitutzionale de sa UE.
+De su tema de sa riforma de sas istitutzioni europeas at faeddadu Roseanne Cunningham, deputata in su Parlamentu iscotzesu.
+In sas conclusiones de sa CONSEU, naschida in su 1985 pro creare una rede de cuntatos, de informatziones e de solidaridade e comente grupu de pressione pro superare s'emarginatzione de sas Natziones Europeas, s'at marcadu chi "uno de sos problemas prus importantes chi tocat a resolvere est cussu chi pertocat sa rapresentatividade democratica de sas Istitutziones internatzionales, in manu a sos poderes de sos Istados, e sos mecanismos iscarsos de partetzipatzione de sos atores chi sunt sa resone de esistire de custas istitutziones matessi: sas pessones e sos populos". Sa CONSEU s'at a addoviare torra in Bartzellona in su 2008, pro sa de 8 assembleas. [_dsc_]
+
+
+
+
+## Sa limba sarda in sos ufìtzios pùblicos
+
+Istudiados sardos, italianos e europeos si sunt addobiados in Casteddu su 18 e su 19 de custu mese, in s'hotel Regina Margherita pro discutere a pitzu de s'impreu de sa Limba Sarda in s'amministratzione publica. S'est proadu a rispondere a sas pregontas prus frecuentes, o siat si su sardu podet serbire in totu sas funtziones de sa chi devet essere una limba tecnica impreada fintzas in s'ambitu giuridicu, e si est curretu s'usu isperimentale chi est faghende*si como in s'amministratzione publica de Sardigna. Sos istudiados mannos chi sunt acudidos a su cunvenniu organizadu dae s'Universidade de Casteddu ant dadu una risposta a custas e a ateras pregontas. Su sardu comente limba giuridicu-amministrativa. Problemas e cunfrontos intre limbas minoritarias est su titulu de su cungressu internatzionale de istudios, organizadu dae sa Facultade de Literas e Filosofia de s'ateneu casteddaju, cun s'agiudu de sa Regione e de sa Presidentzia de su Cussigiu de sos Ministros. In ambas dies de su cunvenniu ant postu a pare sas esperientzias de sa regione nostra cun cuddas de ateras realidades italianas e europeas, cun espertos bennidos dae Germania, Catalugna, Otzitania, Ladinia, Friuli e dae ateros logos de Italia. S'initziativa est istada finantziada cun sos fundos de sa lege istatale 482 e est sa manifestatzione chi at concruidu unu cursu de formatzione linguistica pro sos funtzionarios regionales, chi est istadu afidadu dae sa Regione a sas duas universidades sardas. At abbertu sos traballos s'Assessore regionale de s'Istrutzione Publica, Maria Antonietta Mongiu. Sa parte tecnica est istada contu de Maurizio Virdis, insignante de s'Universidade de Casteddu e de Giuseppe Corongiu, presidente de su Sotziu Limba Sarda, pro sa tutela de sa limba. [N. Enna]
+
+
+
+
+## Duas dies pro sa limba sarda
+
+S'Ufitziu de sa Limba Sarda de Montresta at organizadu unu seminariu de duas dies pro aprofundire sas tematicas chi pertocant su ruolu de sos isportellos linguisticos in s'amministratzione publica. Custu est su programma de sos traballos:
+
+Chenabura 26 de santugaine
+9,30:
+-Saludu de su Sindigu
+-Identidade e modernidade: unu disafiu pro su tempus nostru (Gianfranca Piras)
+-Ite est e a ite serbit un'Isportellu Linguisticu? Compitos de s'operadore ULS in intro de s'Amministratzione Publica (Barbara Murru)
+-Laboratorios de istudiu
+13,00:
+-prangiu
+15,30:
+-Comunicatzione orale e iscrita in limba sarda (Bobore Bussa)
+-Laboratorios e dibatidu
+19,30:
+-chena
+
+Sabadu 27 de santugaine
+9,00:
+-Sa pranificatzione linguistica (Alessandro Porcu)
+-Laboratorios e dibatidu
+12,30:
+prangiu
+
+
+
+
+## Humaniora in cuntzertu
+
+Sabadu 27 de santugaine, in su Teatru Smeraldo, s'assotziu de voluntariadu Ponti non muri organizat una manifestatzione pro sos pitzinnos de su Chaco, Argentina. A pustis de sos saludos de sos assessores a sa Cultura de sa Comuna e de sa Provintzia de Tatari, Angela Mameli e Sergio Mundula, e de sa rapresentante de su Hogar de Chicos de San Roque, Giovanna Porcu, b'at a essere su cuntzertu de sos Humaniora paris cun s'iscritore Giampaolo Cassitta e cun sa partetzipatzone istraordinaria de Carlo Fresu, Massimo Fresu e Gabriele Masala. Presentant Silvia Busia e Umberto Graziano. Dae sas 20,00 finas a su cumintzu, e a sa fine de su cuntzertu s'ant a podere comporare, dende un'oferta, prendas de s'artesania indigena e ateros trastes fatos a manu de su Chaco; ant a essere in bendida finas sas operas de s'artista Marco Josto Agus e su libru fotograficu Ponti non muri. Su billete costat 5 euros. Totu su dinare at a andare a su Hogar. Custa istitutzione benefica est naschida in su 1982 pro more de su piscamu e de unos cantos laicos de Presidencia Roque Saenz Peña in favore de sos pitzinnos abbandonados. Dae su 2004 s'amministratzione de su Hogar la cuidat sa Cungregatzione Benedetina de sa Divina Providentzia cun tres mongias. Sos pitzocheddos, unos 300 e totus indigenos, tenent deretu, in sa fasca de edade intre sos 5 e sos 13 annos, a duos pastos sa die e podent colare in ie su tempus liberu. Su progetu Ponti non muri est naschidu in su 2006 cun atziones culturales indiritzadas mescamente a sos pitzinnos de s'orfanotrofiu La Creche de Betlemme, cun s'obietivu printzipale de creare unu laboratoriu musicale in intro de s'istrutura. A chie cheret podet faghere unu versamentu impreende custas coordinadas bancarias:
+
+Ponti non muri-Associazione
+c/o Famiglia Zironi-Via Meridda 13
+07100 Sassari
+
+Banco di Sardegna- Agenzia n. 1- Via Rolando- Sassari
+IBAN: IT10S 01015 17201 000070092373
+
+in sa causale cheret inditadu Progetto Chaco
+
+
+
+
+## Cunvegnu subra de Gramsci
+
+Sunt giai colados setanta annos dae sa morte de Antoni Gramsci e b'at initziativas meda peri su mundu pro ammentare a su pessadore de Ales. Sa Facultade de Limbas at organizadu, cun sa collaboratzione sientifica de sa Fundatzione Istitutu Gramsci, unu cunvegnu internatzionale mercuris 24 de santugaine, giobia 25 e chenabura 26. Su titulu fiat: La lingua/le lingue di Gramsci e delle sue opere. Scrittura, ri-scritture, letture in Italia e nel mondo. «S'obietivu printzipale de s'initziativa- at naradu Giulia Pissarello, preside de sa Facultade- est s'analisi de un'aspetu intre sos prus sugestivos e prus pagu indagados de sas elaboratziones de Gramsci: sas riflessiones suas a pitzu de sa limba italiana, dae unu puntu de bista cumparativu cun sos ateros dialetos e cun sa limba sarda. Su cunvegnu, in prus, at a oferrere unu panorama su prus possibile cumpletu de sa difusione in su mundu de su pessamentu de Gramsci. Amus a dedicare un'atentzione a s'atividade de Gramsci comente tradutore, valorada finas dae istudios importantes reghentes». In s'esperientzia longa comente presoneri, difatis, Gramsci at isperimentadu sa tradutzione de testos de diferentes generes literarios, mescamente contos dae su tedescu, ma pero sos Quaderni di traduzione non sunt istados postos in s'editzione critica de sos Quaderni del carcere chi at aprontadu s'Istitutu Gramsci e chi at cuidadu Valentino Gerratana. SosQuaderni di traduzione bi sunt imbetzes in su pranu editoriale de s'editzione natzionale de sas operas de Gramsci, chi b'est traballende dae su 1996 sa Fundatzione Istitutu Gramsci.
+Su cunvegnu tataresu at tentu tres sessiones. Sa prima s'intitulaiat Gramsci nel mondo (mercuris dae sas 15,30 a sas 19 in s'aula magna de pratza de s'Universidade e giobia dae sas 9,15 a sas 13 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in via Roma). Ant presentadu sas editziones printzipales e sas tradutziones de sas operas de Gramsci, chi est s'autore italianu de su noighentos prus bortadu in su mundu. Ant analizadu de manera critica sas tradutziones de sas «Literas» e de sos «Cuadernos» in Frantza, in Gran Bretagna , in Germania, in sos istados iscandinavos, in sos Istados Unidos, in America Latina, in Tzina, in Giapone, in Israele e in sos istados arabos. Relatores: Giuseppe Vacca, Gert Sorensen, Derek Boothman, Guido Liguori, Joseph Buttigieg, Alon Altaras, Carlos Nelson Coutinho, Guido Samarani, Tania Bauman, Marta Galiñanes Gallen, Antonello Cadinu, Mauro Pala, Patrizia Manduchi, Karou Kataghiri.
+Gramsci in Italia, imbetzes, est istadu su tema de sa segunda sessione (giobia dae sas 16 a sas 19 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in carrera de Roma). Ant pigadu in esamene s'eredidade difitzile, culturale e politica de Gramsci e sas primas editziones de sas operas suas, incumintzende dae sas Literas de sa presone . Ant descritu a pustis sa genesi de s'editzione de sos «Cuadernos» e sas controversias editoriales dae in ue sunt essidas s'editzione telematica de Einaudi, cherta dae Togliatti luego a pustis de sa Segunda Gherra, e s'editzione critica cronologica, publicada in su 1975 e cuidada dae s'Istitutu Gramsci. Relatores: Fiamma Lussana, Giuseppe Cospito e Marco Santoro. A sas sete de merie ant projetadu sa pellicula New York e il mistero di Napoli, biagiu in su mundu de Gramsci contadu dae Dario Fo, ideadu e dirigidu dae Giorgio Baratta.
+Sa de tres sessiones est istada Gramsci, la Sardegna, l'Italia (chenabura dae sas 9,15 a sas 13 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in carrera de Roma). Ant analizadu unu de sos temas prus pagu indagados in sa biografia intelletuale e politica de Gramsci: sa relatzione sua cun sa cultura e cun sa limba de sa terra sua. Ant postu comente ogetu ispetzificu de analisi sos cursos de glotologia sighidos dae Gramsci in s'Universidade de Torinu, sos istudios a pitzu de sa limba sarda fatos in sos annos torinesos , s'epistulariu familiare, e in particulare sas literas de Gramsci a sa mama e a sa sorre Teresina, in ue sunt frecuentes sos riferimentos a su folcore, a sas traditziones e a sas espressiones dialetales sardas. Sas literas a sa familia coberint totu su periodu in antis de sa presone (1911-1926) e sos primos annos de presone fintzas a su comintzu de sos annos Trinta. Relatores: Francesco Barbagallo, Giorgio Baratta, Luigi Matt, Alessandro Carlucci, Antonio Farina. Stefano Adami, Eugenio Orru, Francesco Giasi e Maria Luisa Righi. Ant projetadu puru un'intervista de Giorgio Baratta cun Eric J. Hobsbawn. E a pustis b'at apidu finas una mustra, aprontada fintzas a su 9 de santandria in su primu pranu de sa Facultade de Limbas. S'intitulat Gramsci e il Novecento e est cuidada dae sa Fundatzione Istitutu Gramsci: 14 taulas chi contant a Gramsci cun sas paraulas suas. [N. Enna]
+
+
+
+
+## Emergèntzia umanitària in su Chaco
+
+Sunt semper prus miseras sas cunditziones de sos indigenos de su Chaco argentinu: su mese coladu sa Corte Superiore de Giustitzia at ordinadu a sos guvernos locale e natzionale de informare subra de sa situatzione issoro e de imbiare deretu abba potabile, mandigos e medios de trasportu e de comunicatzione pro cadauna de sas unidades sanitarias de sa zona. S'interventu de sa Corte est arribadu a pustis de una relatzione de su Defensore de su Populu, Eduardo Mordino, chi at averguadu sa presentzia in belle totu sas domos de vinancas, una casta de sisaja chi cajonat su mal de Chagas, una maladia mortale. Custu male paris cun tisi, broncopatias e rungia, est sa causa de sas cunditziones orrorosas de sos indianos, chi nd'at mortu doighi in sos urtimos meses. Sos indigenos, cun 60.000 pessones, costituint su 10 % de sa populatzione de su Chaco; s'etnia dominante est sa de sos tobas o qom, e in prus bi sunt sos wichis e sos mocovies. Intre sos chi in custos urtimos annos ant chircadu de megiorare sa cunditzione de custa gente, e mescamente de sos pitzinnos, vitimas de tbc, lebbra e meningite, bi sunt duas feminas de prus de 80 annos, de erentzia sarda, sas sorres Irene Olga e Lidia Piras, chi ant contribuidu a sa fundatzione de s'istitutzione benefica Hogar de Chicos San Roque, in Presidente Roque Saenz Peña, capitale de su dipartimentu Comandante Fernandez. Su babbu fiat unu de sos prus membros autorevoles de sa comunidade; difatis Juan Piras, gasi li naraiant, arribadu a Argentina dae Sardigna, fiat crompidu, dae maniale, a essere su vitzesindigu de sa tzitade. [gmr]
+
+
+
+
+## Bianca Pitzorno contra a sa limba sarda
+
+## Tazenda in cuntzertu in Radio1
+
+Chenabura 2 de santandria Radiouno de sa Rai trasmitet in direta su cuntzertu de sos Tazenda. Su programma at a cumintzare a sas 21,00 e b'at a aere finas sa possibilidade de bidere s'ispetaculu, difundidu tramite webcam, colleghende*si a su situ de sa radiu. Su grupu thatharesu, chi dae sa naschida in su 1988 at bendidu prus de mesu millione de discos e chi at collaboradu intre sos ateros cun Pierangelo Bertoli, Fabrizio De Andre e Mauro Pagani, est torradu in classifica ocannu cun s'urtimu discu Vida. Gino Marielli, Gigi Camedda e Beppe Dettori s'ant a esibire in sa Sala A in carrera de Asiago. Presentat Gerardo Panno. [gmr]
+
+
+
+
+### 17/12/2010
+
+## "Sa Regula" de su regista Simone Contu
+
+### Sa pellicula, in sardu, at a essere projetada in Banari giovia 16 de nadale, in Bunnannaru chenabura 17, in Siligo sabadu 18.
+
+S'Ufitziu de sa Limba Sarda de sas Comunas de Banari, de Siligo e de Bunnannaru in collaboratzione cun sa Fundatzione "Maria Carta" e cun s'Assotziu culturale CLIC, su Cineclub de Tatari e sa Pro Loco de Bunnannaru organizat una serie de initziativas in ue b'at a essere sa projetzione publica de su cortometragiu "Sa Regula" de su regista Simone Contu.
+
+Sa pellicula, in limba sarda, faeddat de sos tentativos de unu maistru elementare de acurtziare su figiu a s'identidade e a sa cultura sarda e de comente su pitzinnu, un'atore minoreddu bravu meda, chircat de imparare a su babbu comente sas regulas carchi bia no andant bene. Un'istoria bella abberu in ue si contat su raportu intre genitores e figios, ma finas intre iscola e familia e de sas dificultades de essere genitores e figios a tempos de oe.
+
+S'initziativa faghet parte de su tziclu "limba sarda e tzinema" e est unu de sos eventos chi tenet comente obietivu sa promotzione e sa valorizatzione de sa limba sarda in totu sos ambitos: in s'iscola, in sa literadura, in su teatru, in sa poesia, in sos medios de comunicatzione, in su tzinema ma finas in sa vida de cada die.
+
+Sighit su calendariu de sas initziativas:
+
+#_Juvanna Tuffu_
+
+
+## Cursos de catalanu in S'Alighera
+
+Òmnium Cultural de l'Alguer informat chi dae su 14 de santandria cumintzant sos cursos de limba catalana organizados dae sa Comuna de S'Alighera. Che a cada annu, sos cursos sunt de badas e sunt partzidos in tres livellos: basicu, intermediu e superiore. Sa partetzipatzione a sos cursos at a permitere finas sa possibilidade de si presentare a sas proas de su Tzertificadu Internatzionale de limba catalana. Pro ateras informatziones subra de sa durada de sos cursos, de sos orarios e de sos livellos chi si logrant, Òmnium Cultural tenet su praghere de bos cumbidare a sa riunione informativa chi s'at a faghere chenabura 9 de santandria a sas 17,30 in sa sede de s'assotziu in carrera de Carlo Alberto 33. [gmr]
+
+
+
+
+## Isperu pro Ingrid Betancourt
+
+Su presidente venetzuelanu Hugo Chavez at afirmadu chi su capu de sa gherrilla de sas Farc, Manuel Marulanda, at ordinadu chi siat dada una proa chi Ingrid Betancourt est galu bia. S'ostagiu francu-colombianu, candidada birde a sas presidentziales chi si sunt tzelebradas pagu tempus a pustis chi nche l'ant furada, est in manos issoro dae belle ses annos. Chavez, designadu su 31 de austu dae su guvernu colombianu comente emissariu pro favorire sos negotziados pro unu cuncambiu de presoneris, l'at annuntziadu eris sero in sa tv Vtv. "Manuel Marulanda at ordinadu de dare una proa de s'esistentzia in bida non de Ingrid Betancourt ebbia, ma finas de un'insieme de ostagios " detenudos dae sas fortzas marxistas, at naradu Chavez valutende chi custa mossa at a podere costituire "un'avantzamentu " in sos negotziados pro unu cuncambiu mutidu umanitariu intre 500 gherrilleris detenudos e 45 ostagios in manos de sas Farc, chi intre cuddos bi sunt propiu Betancourt e tres americanos. Su presidente venetzuelanu at pretzisadu: "S'ordine l'ant dadu ", ma at agiuntu chi "no at a essere fatzile pro sa gherrilla a produire custa proa" . In s'intervista tv su presidente venetzuelanu at naradu chi si diat essere addobiadu cun unu rapresentante de sas Farc gianteris sero o eris e at ammentadu chi unu rapresentante de su presidente frantzesu Nicolas Sarkozy est in Caracas. Si tratat, at concruidu, de "una pessone chi tenet esperientzia meda e chi dae annos operat pro sa liberatzione de Ingrid". [gmr]
+
+## Naschet una TV digitale in Galìtzia
+
+Destino Galicia est su numene chi su giogadore a fubalu at isseberadu pro su canale suo, chi at a cumintzare a trasmitere chenabura 15 de santandria in sos pachetes basicos de sas prataformas digitales printzipales de s'Istadu. Est unu canale tematicu subra de Galitzia, sa terra sua, chi at a afrangiare, segundu sos creadores suos, sas diferentes identidades de su paisu: dae su mundu de sa pisca, a su de sa gastronomia, colende pro s'isport. Su canale si podet bidere in totu sa Penisula Iberica, in sas Baleares, in sas Canarias, in sas Azorras, in Madeira, in su prus de sos paisos europeos, in su nord de Àfrica e in carchi zona de s'Oriente probianu. Cun un'investimentu de belle bator milliones de euros e unu cuadru de professionistas de unas 20 pessones (intre operadores de camera, redatores, autores, produtores e editores), Michel Salgado, defensore de su Real Madrid, intrat in su mundu de sos medios de informatziones, mancari si siat imbarcadu in su mundu de s'impresa giai dae meda. [gmr]
+
+## Limbas e culturas de minoria
+
+Àula Magna de sa Facultade de Limbas, carrera de Roma 151
+
+Cunvegnu organizadu dae sa Diretzione Didatica de su de 3 Tzirculos de S'Alighera
+
+16 de santandria 10,30
+
+Abbertura de sos traballos de sas dirigentes iscolasticas Paola Masala e Angela Cherveddu
+
+Interventos:
+
+M.Antonietta Mongiu Assessora I.P. e Cultura de sa Regione Sardigna
+
+Alessandra Giudici Presidente de sa Provintzia de Thathari
+
+Marco Tedde Sindigu de S'Alighera
+
+Angela Mameli Assessora a sa Cultura de sa Comuna de Thathari
+
+Antonietta Duce Assessora I.P de sa Comuna de Thathari
+
+Sergio Mundula Assessore a sa Cultura de sa Provintzia de Thathari
+
+Laura Paoni Assessora I.P de sa Provintzia de Thathari
+
+Pietro Folena Presidente de sa Cummissione Cultura de sa Camera de sos Deputados
+
+Giovanni Lupinu e Romina Pala Universidade de Thathari: Quadro sociolinguistico della Sardegna
+
+Anna Lia Proietti Universidade Istambul e Venetzia: Sviluppo cognitivo e identita nel bilinguismo precoce
+
+Pasu 15,30
+
+Carlo Schirru Universidade de Thathari: Dimensioni sociolinguistiche e fonetico-fonologiche nella didattica delle lingue
+
+Diegu Corraine Cummissione regionale pro sa limba: Risorse linguistiche per la didattica in lingua sarda
+
+Discussione plenaria
+
+17 de santandria 9,00-12,30
+
+Presedit Paola Masala Dirigente iscolasticu
+
+Interventos
+
+Giacomo Spissu Presidente de su Cussigiu de sa Regione Sardigna
+
+Alessandra Burelli Universidade de Udine: Esperenze didattiche e di formazione degli insegnanti di friulano
+
+Antonietta Marra Universidade de Casteddu: Dall'Europa alle regioni:politiche per il plurilinguismo
+
+Insaju musicale de sos dischentes de su de 3 tzirculos didaticos de S'Alighera: Rielaborazione di musiche popolari
+
+Fausto Congiu e Mariano Piras Dotzentes: Esperienze didattiche
+
+Circolo didattico Randaccio de Casteddu: Sperimentazione di bilinguismo
+
+Discussione libera
+
+Conclusiones Maria Vittoria Migaleddu Dotzente
+
+Cun sa collaboratzione de sa libreria Odradek de Thathari
+
+## Duas dies pro sa limba
+
+Ite cheret narrere a traballare in unu ufitziu de sa limba sarda? Cales sunt sos compitos de unu operadore e cales sunt sos isetos de una Amministratzione? Comente si podet faghere a dare visibilidade a sa limba sarda, in unu mamentu istoricu in ue sas possibilidades sunt meda e sas connoschentzias (forsis) pagas?
+
+Totu custos (e ateros) argumentos sunt istados tratados cun aprofundimentu in su seminariu chi s'est fatu in Montresta su 26 e 27 de su mese de santugaine.
+
+Su seminariu, istruturadu a manera chi a ogni interventu esseret currispostu unu laboratoriu de aprofondimentu, at bidu sa partetzipatzione de una rapresentantzia de sos operadores de totu sa Sardigna, e custu at dadu sa possibilidade de biere in cale manera sas provintzias sunt traballende e de ponnere a cunfrontu sas dificultades, chi sunt comunas a totu.
+
+Sa prima chistione posta in sa mesa est istada sa cumprensione de sos motivos chi ant originadu sa presentzia de sos ufitzios in sas Comunas de sa Sardigna. S'interventu de Barbara Murru, operadora in s'isportellu linguisticu de Biddamanna Strisaili, at craridu chi un'operadore de Isportellu devet faghere de "ponte" intre sa gente e sa limba. Su compitu suo est de mediare intre su nou (sa limba sarda iscrita) e su betzu (sa limba faeddada), agiuende sa gente a cumprendere chi s'istandard est un'istrumentu in prus chi si tenet, e no una dificultade.
+
+Un'aprofondimentu a custos arguementos l'at dadu Bobore Bussa, istudiosu de limba sarda e de traditziones populares, chi at ispiegadu comente sa comunicatzione in sardu tenet sas matessi regulas de cussa in cale si siat limba: tocat de ischire "bendere" su produtu, cun sas modalidades addatas a sas dies de oe. S'errore chi s'est fatu carchi borta in su tempus passadu est istadu de impreare, pro sa comunicatzione in sardu, istrumentos de "serie B", presentende duncas su _produtu-limba_ comente "pagu apetibile".
+
+Curreladu a custos duos interventos est istadu cussu de Alessandro Porcu, operadore in s'isportellu de DeximuMannu, chi at faeddadu de pianificatzione linguistica e de su vantagiu de tennere un'istandard pro dare prus balore a sa limba.
+
+A pustis de ogni relatzione si sunt fatos sos laboratorios de aprofondimentu, in ue sos operadores, a coro a pare cun su Sindigu e sos Amministradores de Montresta (chi ant partetzipadu cun interessamentu mannu a sos traballos de ambas dies) ant bogadu a campu ideas, dificultades, propostas pro unu cras.
+
+Sa presentzia costante de sos Amministradores at dadu sa possibilidade de biere su traballu de s'Ufitziu finas dae un'atera prospetiva, bidende e cunfrontende su chi sas Amministratziones isetant dae sos operadores e su chi sos operadores cherent dae sas Amministratziones, in unu clima de serenidade chi at permitidu un'iscambiu de opiniones produtivu meda.
+
+Sas propostas pro unu cras sunt meda: sa prima est de faghere ateros laboratorio de autoformatzione de custu tipu, aprofondinde tematicas e istudiende megius sas normas de sa LSC (operadores meda si ritenent pagu ferrados in custu argumentu).
+
+No est sa prima borta chi sos operadores de Isportellu lamentant sa dificultade de traballare a sa sola e sena essere formados in manera ispetzifica. Forsis custu de Montresta podet essere unu primu passu pro creare una rete de traballu chi, partende dae sas bases (sos operadores) arribet a sa solutzione de totu cussos problemas praticos chi oe creant dificultade.
+
+Isperamus chi si potzat andare a in antis serenamente in custa istrada e chi custu traballu siat frutuosu.
+
+## Comunicare in friulanu
+
+Su Tzentru interdipartimentale de Chirca subra de sa cultura e sa limba de Friuli (Cirf) de s'Universidade de Ùdine organizat pro sa prima bia unu cursu pro addetos a sa comunicatzione in limba minoritaria intituladu Comunicare in lingua friulana. Su cursu est indiritzadu a totu su personale tecnicu amministrativu, a sos dotzentes e a totu sas figuras professionales de s'Ateneu, a sos dipendentes de Entes e Amministratziones publicas e a distintu a sos giornalistas e a sos addetos a sa comunicatzione. Su cursu, de sa durada cumplessiva de 18 oras, est totu de badas pro more de sos finantziamentos de sa lege 482/1999 pro sa tutela de sas limbas minoritarias. L'ant a faghere dae su 19 de santandria a su 5 de nadale, cun letziones bisetimanales de sa durada de 3 oras cadauna. Sas letziones, fatas dae espertos, ant a tratare tematicas relativas a sa comunicatzione in sas limbas minoritarias, a su funtzionamentu de sos sistemas radiutelevisivos, a sa produtzione tzinematografica in limba friulana e at a essere dedicadu un'ispatziu ampru a s'atividade de laboratoriu, in ue sos cursistas ant a tennere sa possibilidade de isvilupare sas connoschentzias issoro in s'ambitu de sa comunicatzione in limba friulana. [gmr]
+
+## Limba sarda e...
+
+Sabadu 24 de santandria a sas 9,00 de mangianu in s'Istitutu Industriale "Othoca" de Aristanis sighit sa serie de seminarios de aprofundimentu Limba sarda e... , organizados dae s'Ufitziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda de sa Provintzia de Aristanis. Su de sabadu at a essere LIMBA SARDA E TEATRU.
+
+Pro informatziones:
+
+Ufitziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda
+
+dot.Salvatore Cubeddu
+dot.ra Marinella Marras
+tel. 0783/3683203
+fax. 0783/3683206
+
+## Sas natziones sena istadu e sas istitutziones internatzionales
+
+Sa netzessidade de una riforma de sas Istitutziones Internatzionales pro favorire s'atuatzione de sos deretos colletivos de sos populos est istadu su tema tzentrale de sa Assemblea VII de sa Cunferentzia de sas Natziones sena Istadu de Europa - CONSEU - organizada dae su tzentru catalanu CIEMEN pro sas minorias etnicas e natzionales cun sa collaboratzione de su sindicadu baddeostanu SAVT, addoviu fatu in Saint Vincent su 12 e 13 de santugaine, cun su patronadu de su Governu de sa Regione Autonoma de sa Badde de Aosta, e sa partetzipatzione de delegatziones de Bretagna, Cornovallia, Corsica, Friuli, Galitzia, Galles, Otzitania, Paisu Bascu, Paisos Catalanos, Sardigna, Iscotzia. Su presidente de sa CONSEU, su catalanu Aureli Argemi, at abertu sos traballos afirmende chi bisongiat chi sas Istitutziones internatzionales devengiant unu puntu de riferimentu indipendente, isvilupende, difendende e esertzitende sos deretos umanos individuales, personales e colletivos de sos populos, pro sa cunviventzia e sa paghe.
+In realidade sos belle dughentos istados presentes in s'ONU rapresentant male sas migias de identidades, culturas e limbas chi formant s'Umanidade. E galu prus pagu nde interpretant sas boluntades.
+Su catalanu Josep Xercavins at faeddadu de sa situatzione e sas prospetivas de sa riforma possibile de sas istitutziones internatzionales, cunfirmende cantu custas siant coerentes cun sa boluntade de sos Istados e pagu dispostas a tzedere a sas esigentzias de sos populos si non si lis contraponet sa fortza de sas organizatziones de sa sotziedade tzivile. Su galitzianu Xose Beiras at presentadu unas cantas propostas pro sa riforma de s'Assemblea Generale de s'ONU. Su catalanu Ramon Torrent at tratadu su tema de su reconnoschimentu de su deretu de sas natziones sena istadu in sos acordos internatzionales. Su bretone Iann Choucq, avocadu, espertu in deretu internatzionale, at faeddadu de sa riforma de sa Corte Internatzionale de Giustitzia in s'otica de sas natziones sena istadu.
+Mancari siat difitzile de cambiare sa natura de custas istitutziones, a su solitu espressione de istados chi negant, apeigant o cumpriment sos deretos o s'esistentzia matessi de sas natziones chi b'at in intro de sas lacanas issoro, b'at apidu esperientzias positivas. Su bascu Julen Arzuaga de s'Osservatoriu de sos Deretos Umanos Behatokia, at marcadu sos resurtados bonos otentos in s'ambitu de su Cussigiu de sos deretos umanos de sas Natziones Unidas, in ue b'at apidu sa denuntzia de sa tortura e violatzione de sos deretos politicos e de sas mesuras antiterrorismu in su Paisu Bascu. Su sardu Diegu Corraine at faeddadu de sas aberturas possibiles de s'Unesco a dare sugetividade a sos populos e a limbas, impinnada comente est, in manera ispetziale, in sa defensa e promotzione de sa diversidade culturale e linguistica. In fines Keyvan Sayar, de origine iraniana, at tratadu su tema cumplessu de sas Natziones e de sos Populos Non Rapresentados in su Cussigiu Economicu e Sotziale e su Cussigiu de sos deretos umanos de s'ONU.
+B'at apidu finas s'interventu de Luciano Caveri, presidente de su Guvernu de sa Badde de Aosta, subra de su tempus benidore de su tratadu costitutzionale de sa UE.
+De su tema de sa riforma de sas istitutzioni europeas at faeddadu Roseanne Cunningham, deputata in su Parlamentu iscotzesu.
+In sas conclusiones de sa CONSEU, naschida in su 1985 pro creare una rede de cuntatos, de informatziones e de solidaridade e comente grupu de pressione pro superare s'emarginatzione de sas Natziones Europeas, s'at marcadu chi "uno de sos problemas prus importantes chi tocat a resolvere est cussu chi pertocat sa rapresentatividade democratica de sas Istitutziones internatzionales, in manu a sos poderes de sos Istados, e sos mecanismos iscarsos de partetzipatzione de sos atores chi sunt sa resone de esistire de custas istitutziones matessi: sas pessones e sos populos". Sa CONSEU s'at a addoviare torra in Bartzellona in su 2008, pro sa de 8 assembleas. [_dsc_]
+
+## Pòpulos e Comunidades non reconnotos
+
+Su 14 e 15 de custu mese, in Bartzellona est naschida sa Rete de Populos e Comunidades Non Reconnotos Prenamente de su Mediterraneu. A sa Rete leant parte esponentes e espertos gitanos, curdos, palestinesos, otzitanos, berberos, sardos, corsicanos, kossovaros, friulanos, bosniacos, andalusos, catalanos.
+
+Sos partetzipantes a sos laboratorios de sas dies " Fraigamus unu ispatziu mediterraneu pro sa paghe, sa giustitzia, sa dignidade e sos deretos de sos populos", membros de entidades de sa sotziedade tzivile de diferentes natziones sena istadu e de comunidades chi formant s'ambiente umanu de su Mediterraneu, presentant a s'opinione pubblica custas conclusiones:
+
+Bidimus chi finas oe, pro nois, su Mediterraneu est, comente est istadu durante migias de annos, unu referente comunu fatu de una pluralidade manna de istorias, limbas e culturas, e de situatziones politicas, economicas e sotziales diferentes . Custu referente comunu s'est afortighende cun su protzessu definidu globalizatzione, protzessu chi nos cunsentit de intendere finas a cale puntu sos esseres umanos sunt interdipendentes, comente sos fatos chi trisinant paris s'umanidade in cale si siat logu de su mundu nos pertocant e nos giughent a nd'essere responsabiles a pare. In custu cuntestu podimus bidere megius chi in su Mediterraneu colat sa linia simbolica chi partzit su praneta nostru in unu Nord de richesa e unu Sud de impoverimentu. Una linia de segadura profunda chi, in manera ispantosa, est istesiende sas ispondas umanas de su Mediterraneu e faghet difitzile su fraigu, netzessariu a s'ateru chirru, de pontes de cooperatzione e de acordu. In dae in antis de custu panorama, sos partetzipantes a sos laboratorios numenados leant sa detzisione de chircare caminos pro fraigare unu de custos pontes, balende*si de su fatu chi totus faghent parte de populos e comunidades chi, siat in su Nord siat in su Sud de su Mediterraneu, sunt postos a banda o non reconnotos in manera bastante, mancu in grados diferentes, e traballamus pro incumintzare cumbatas pro sos deretos umanos individuales e colletivos, sos deretos linguisticos, culturales, sotziales, economicos e, totu paris, cumbatas pro s'emantzipatziones a cada livellu. B'at una situatzione comuna chi nos aunit in manera crara, finas si b'at galu fartas in sa connoschentzia e in su reconnoschimentu a pare. Ischimus chi si diamus resessire a creare unu ponte nou de cooperatzione e acordu chi si cunformet a sas aspiratziones de libertade e liberatzione atuales de s'umanidade, in s'ambitu cuncretu de su Mediterraneu, diamus resurtare intre sos pioneris chi creent chi un'ateru mundu est possibile. Est in custa prospetiva chi, pro more de sos cuncambios chi amus istabilidu in custu addoviu, nos intendimus sa fortza de leare in sas manos nostras, isperende de agatare cumplitzidades a inghiriu, sas possibilidades istremenadas chi nos dant sas tecnologias noas de sa comunicatzione e de s'informatzione: nos semus fundende e formende in sa rete. Custu est su ponte nostru. Tzertu, unu ponte chi est unu disafiu, a sos antipodos de ateros pontes medas chi si pesant subra de su Mediterraneu, in ue caminant pessones obrigadas a emigrare, richesas chi favoressent sos unos contra a sos ateros, poderes dominantes chi s'agiuant a si mantennere a pare. Gasi, duncas, creamus una rete chi, impreende una tecnologia chi nos ponet in su matessi pranu de possibilidades, nos cunsentat de agatare formas noas e innovadoras de cooperatzione e de cunviventzia democratica, de paghe cuncambiada chi siat, una die -tambene!-, esemplare in su mundu globalizadu nostru. [_red_]
+
+## Megioros pro sa metropolitana thatharesa
+
+Custu mangianu su sindigu Gianfranco Ganau e su Diretore de Esertzitziu de sas Ferruvias de sa Sardigna Giuseppe Roggero ant iscobertu in manera simbolica unu de sos 12 palos chi sas FdS ant installadu in su percursu de sa metropolitana de superfitzie Sirio. Sos paligheddos giughent su simbolu M e in sa base unu prisma a 3 faches cun sos inditos de sas firmadas e de sos orarios. Cunforma a sas projetziones de sas ferruvias sos biagiadores, chi como sunt 1480 sa die, diant devere crompere a 450.000 s'annu. Intro de sa prima metade de su 2008 s'at a cungiare sa prima fase de su progetu de su de duos lotos chi previdet su passagiu de su trenu in Baldinca e in Sas Puntas. Sos billetes si podent agatare in totu sas rivenditas ATP. Su servitziu de sa metropolitana at a essere ativu finas duas dominigas, su 16 e su 23 de nadale. [gmr]
+
+
+### 19/12/2010
+
+## S'Isvitzera devet sighire a operare in favore de su romantzu
+
+### Lu narat su Cussigiu de Europa
+
+Su Cussigiu de Europa pedit a s'Isvitzera de sighire a operare in favore de sa limba romantza. In su de bator raportos chi at publicadu a propositu de sas limbas minoritarias, custa organizatzione internatzionale insistit mescamente supra de s'insinnamentu de sa de bator limbas natzionales in iscola.
+
+Su Cussigiu de Europa at cunstatadu chi, dae sas urtimas racumandatziones suas, su guvernu isvitzeru at leadu unos cantos providimentos pro garantire s'introduimentu de su romantzu in iscola. Ma, a su chi resurtat dae su raportu, b'at amministratziones comunales chi galu no ant fatu nudda
+
+Su comitadu de espertos est finas in pessamentu pro sas cunseguentzias de sa riorganizatzione de sa formatzione de sos insinnantes de s'iscola elementare. Difatis, sa riforma at fatu minimare meda su numeru de sos istudentes chi si preparant pro unu tzertificadu de insinnamentu de su romantzu, e b'at projetziones chi faghent timere chi b'at a essere unu numeru non bastante de maistros.
+
+In fines, su Cussigiu de Europa pedit a Berna de organizare cursos de romantzu pro su personale amministrativu.
+
+#_Sarvadore Serra_
+
+A pustis, a sos de s’ Amèrica de su Nord.
+Pregontade·bos: «S’ angione, mandigadu si nche l’ at su frore, ei o nono?»
+No aiat abboghinadu.
+E sa pessone manna fiat cuntenta manna de connòschere un’ òmine gosi sàbiu... Custu est su mègius retratu chi, in fatu, so resessidu a fàghere de issu. Duncas so istadu a sa sola, sena nemos de li pòdere faeddare a beru, finas a unu guastu in su desertu de su Sahara, ses annos a como.
+Mi nche bògio falare!» «Como, bae·ti·nche, aiat naradu...
+Tando tocaiat a intrare in su ballu a sos alluidores de lantiones de Tzina e de Sibèria.
+Deo no aia rispostu nudda.
+Tue ses esploradore!
+E s’ amigu meu aiat atacadu a rìere torra: «Ma a ue cheres chi andet? —A totue...
+Si mi fiat ammoddigadu su coro.
+So tristu meda... —Non faghet a giogare cun tegus, aiat naradu su margiane.
+Non so sistemadu bene.
+Fiat creende de non dèvere torrare mai prus.
+Sos campos de trigu non mi narant nudda!
+Dia àere chertu nàrrere: «Una bia b’ aiat unu printzipeddu chi istaiat in unu praneta in pessu prus mannu de issu, e chi teniat bisòngiu de un’ amigu...»
+Faghe·nde un’ àteru.»
+Tenet sos corros...»
+Non s’ intendet nudda.
+L’ aia bantzigadu narende·li: «Su frore chi istimas no est in perìgulu...
+Ischia bene chi, francu sos pranetas mannos che sa Terra, Giove, Marte, Vènere, chi lis ant postu unu nùmene, bi nd’ at chentinas de àteros chi sunt gasi minores chi, a bias, sunt malos a semodare cun su telescòpiu.
+Repitint su chi lis narant...
+Ma in cue non b’ aiat perunu biddaju, e deo mi paria bisende. «Est curiosu, l’ aia naradu a su printzipeddu, est totu prontu: sa rosingiola, su puale, sa fune...»
+E as a bìdere comente mi ponent in mente.»
+Su printzipeddu fiat andadu a bìdere torra sas rosas. «Bois non tenides assimìgiu perunu cun sa rosa mea, bois non seis galu nudda, lis aiat naradu.
+Deo mi sapia chi si fiat caentende a bellu a bellu: «Minninneddu meu, assuconadu ti ses...»
+Tue chirchende puddas ses? —Nono, aiat naradu su printzipeddu.
+A mangianu, pustis chi sa pessone si sàbunat, tocat a innetare cun cuidadu su praneta.
+Totu cussu podere aiat ispantadu su printzipeddu.
+Pro bona sorte de sa numenada de s’ asteròide B 612, unu ditadore turcu aiat impostu a su pòpulu suo de si bestire a s’ europea, minetzende sa morte.
+Ma issu m’ aiat naradu: «Ista note, l’ at a fàghere un’ annu.
+A tretos mi pesso: «Una bia o s’ àtera unu non dat cara, e custu li bastat!
+Si sunt bene innetados, sos vulcanos brùsiant a bellu e in manera regulare, sena erutziones.
+E a pustis aiat annantu: «Tando, finas tue ses benende dae chelu!
+Tando mi fiat artziada a conca una pregonta: «Tando no est de badas chi, su mangianu chi t’ apo connotu, oto dies a oe, ti fias passigende a sa sola, a milli mìllias dae totu sos logos abitados? E a ue fias torrende, a su logu in ue ses faladu?»
+Mi diat agradare chi leent in su sèriu sas disauras meas.
+Ma pro ite boles chi sos angiones tuos si nche màndighent sos fundigheddos de baobàb?»
+E sos caminos leant totus a ue sunt sos òmines. «Bonas dies», aiat naradu.
+Tando si nch’ aiat suspidu su suore dae cherbeddos cun unu mucadoreddu a cuadrados rujos. «Deo fatzo unu traballu orrorosu.
+Issas si pessant chi nche leant tretu meda.
+Ma cantu nch’ est a largu! —E est bellu, aiat naradu sa tzerpe.
+Su printzipeddu fiat totu biancu, a s’ arrènegu. «Est dae milliones de annos chi sos frores bogant ispinas.
+Deo aia annantu, duritende: «Forsis ca est s’ anniversàriu?...»
+Est inoghe chi su printzipeddu est cumpartu in terra, e pustis iscumpartu.
+Ma su praneta suo est tropu minore.
+Deo t’ apo dadu un’ angione minoreddu.»
+No est a su geografu chi tocat a fàghere su contu de sas biddas, de sos rios, de sos montes, de sos mares, de sos otzèanos e de sos desertos.
+Tue pro mene ses petzi unu pitzinneddu chi assimìgiat a àteros chentu mìgia pitzinneddos.
+Est pro custu chi apo dèvidu lassare, a edade de ses annos, una carrera istraordinària de pintore.
+In prus, abbàida!
+A Leone Werth cando fiat pitzinnu. Cando tenia ses annos, una bia, apo bidu una figura galana a beru, in unu libru de su padente vìrghine chi si naraiat Istòrias bìvidas.
+Mi fia sèidu ca no nde podia prus de abbarrare ritzu.
+Ca si podet èssere, in su matessi tempus, fidele e preitzosu.
+Tando sos sonageddos si càmbiant totus in làgrimas!...
+Sos òmines non tenent prus tempus de connòschere nudda.
+Tando fia afainadu meda chirchende de nch’ isvitare unu bullone tropu astrintu in su motore.
+Tando, in su praneta de su printzipeddu, b’ aiat, comente in totu sos pranetas, erbas bonas e erbas malas.
+E su vulcanu istudadu lu poniat a iscanneddu. «Dae unu monte artu che a custu, s’ aiat pessadu duncas, nch’ apo a pòdere bìdere totu a pare su praneta e sos òmines...»
+Unu disinnu andat bene, e s’ àteru non s’ assimìgiat in nudda.
+Cando agatas un’ ìsula chi no est de nemos, est tua.
+Ma, comente naraiat issu: «No s’ ischit mai!»
+E si sos ammentos de unu de issos li parent interessantes, su geografu avèrguat subra de sa moralidade de s’ esploradore. —E custu, pro ite? —Ca un’ esploradore faulàrgiu diat cajonare disacatos in sos libros de geografia.
+Ma est prus pagu astròligu de su re, de su pageri, de s’ òmine de afares e de s’ imbreagone.
+Tando non b’ at nemos in sa Terra? —Custu de inoghe est su desertu.
+Essiant a campu a mangianu in s’ erba, e si nche moriant a sero.
+Lis mancant sas raighinas, e custu lis dat anneu mannu. —Adiosu, aiat fatu su printzipeddu. —Adiosu», aiat naradu su frore. Su printzipeddu fiat artziadu a pitzu de unu monte artu.
+Antoine de Saint-Exupéry.
+Totu custu, abbaidende·lu dae tesu, faghiat un’ efetu ispantosu.
+E fia cuntentu mannu de li nàrrere chi bolaia.
+S’ òmine de afares aiat abertu sa buca ma no aiat tentu nudda de li rispòndere e su printzipeddu si nche fiat mòidu. «Sas pessones mannas sunt pròpiu istraordinàrias a beru», s’ aiat petzi pessadu in viàgiu. Su de chimbe pranetas fiat curiosu meda.
+Si nche fiat andadu sena istripitzu.
+Non bèngias a bìdere custu, non b’ est su tantu... —Deo non t’ apo a lassare.»
+Tìtulu originale:
+E mi diat tocare de fàghere sa finta de lu curare ca, si nono, pro umiliare finas a mie, si diat lassare mòrrere a beru...»
+Ma non m’ aiat rispostu.
+E fiat torradu a su margiane: «Adiosu, l’ aiat naradu... —Adiosu, l’ aiat naradu su margiane.
+Nois iscriimus de sas cosas eternas. —Ma sos vulcanos istudados si nche podent ischidare, l’ aiat rispostu su printzipeddu.
+Deo los semodaia comente in unu bisu, ca tenia unu pagu de calentura, a su sidis.
+Issa mi diat pòdere cumandare, ponimus, de mòere intro de unu minutu.
+Ma, cada die, tue t’ as a pòdere sèere semper prus a curtzu...»
+Chi non fiat mancu unu corpus gasi grae...
+Su cumandu est cumandu.
+Su re, cun garbu, aiat inditadu su praneta suo, sos àteros pranetas e sos isteddos. «Subra de totu custu? aiat naradu su printzipeddu. —Subra de totu custu...», aiat rispostu su re.
+Abbaidade bene custu logu, pro èssere seguros de lu reconnòschere, si una die ais a viagiare in Àfrica, in su desertu.
+Deo mi fia abbarrende a sa muda.
+E cando s’ ora de mòere si nche fiat acurtziende: «Ah! aiat naradu su margiane...
+Fiat unu monarca assolutu.
+Ca bi nd’ at unu ebbia. —A mie, aiat rispostu su printzipeddu, non m’ agradat a cundennare a morte, e duncas so de s’ idea de mi nch’ andare. —Nono», aiat naradu su re.
+Ca non fiat petzi unu monarca assolutu ma finas unu monarca universale. «E sos isteddos bos ponent in mente? —De seguru, l’ aiat naradu su re.
+Est un’ aeroplanu.
+Assimigiaint totus a su frore suo. «Chie seis? lis pregontaiat, ispantadu. —Nois semus rosas, aiant naradu sas rosas. —Ah!» aiat fatu su printzipeddu...
+Papiros Editziones carrera de Lombardia 46 08100 Nùgoro www.papiros.org. diretzione editoriale Diegu Corràine segreteria de redatzione Frantzisca Spiggia. A Leone Werth.
+Fia prus isuladu meda de unu nàufragu subra de una tàula in mesu de s’ otzèanu.
+Ma non s’ ischit mai in ue podent èssere.
+Aiat murmutadu unu pagu e pariat ofesu.
+Sos pageris no intendent àteru si non sos bàntidos. «A beru meda m’ aprètzias? l’ aiat pregontadu a su printzipeddu. —Ite cheret nàrrere “apretziare”? —“Apretziare” cheret nàrrere a reconnòschere chi deo so s’ òmine prus bellu, su mègius bestidu, su prus ricu e su prus intelligente de su praneta. —Ma tue ses solu in su praneta tuo! —Faghe·mi su praghere.
+Si l’ aeret tentu issu, diat àere pòdidu bìdere, non barantabator, ma setantaduos, o finas chentu, o finas dughentos iscurigadòrgios in sa matessi die, sena nche dèvere iscostiare mai sa cadrea!
+Non b’ at tretu pro duos...»
+In antis t’ as a sèere unu pagu a largu dae mene, gosi, in s’ erba.
+Su chi lis apo imparadu giai si baliat su tantu.
+Cun pagas paràulas: bi bidimus bene petzi cun su coro.
+Est unu cumandu. —Mi nde paret malu... non bi resesso prus... aiat naradu su printzipeddu irrujende·si. —Hum! hum! aiat rispostu su re.
+Su disinnu meu nùmeru 1 fiat gosi: Apo mustradu s’ òpera de arte mea a sas pessones mannas e lis apo pregontadu si su disinnu meu los assuconaiat. Issas m’ ant rispostu: «Pro ite unu capeddu diat dèvere pònnere a tìmere?»
+E, sena cumprèndere pro ite, apo torradu a proare una tristura curiosa.
+Pro mene fiat comente una funtana in su desertu. «Minninne’ , ti bògio galu intèndere riende...»
+Fiat in cue, ritza chirru a su printzipeddu, una de cussas tzerpes grogas chi ochient in trinta segundos.
+Ma imbetzes no aiat bidu nudda, si non cùcuros de roca totu puntzudos. «Bonas dies, aiat naradu, a bonu contu. —Bonas dies...
+Deo non mi podia mòere.
+Pustis, pro los colare a tinta, tocat a isetare chi s’ esploradore apat batidu sas proas. «E tando? aiat pregontadu su geògrafu. —Oh! in logu nostru, aiat naradu su printzipeddu, no est interessante meda, ca est totu minore.
+Su printzipeddu si fiat sèidu in una pedra e aiat artziadu sos ogros a chelu: «Deo bògio ischire, aiat naradu, si sos isteddos sunt lughentes a manera chi cadaunu, una die, potzat torrare a agatare su suo.
+Mi nche so in pessu ischidadu...
+Naraiat: «Pro praghere... pinta·mi un’ angione!” —Ah! —Pinta·mi un’ angione...»
+Chimbe e sete dòighi.
+Los apo bidos unos cantos annos a como.
+So unu frore... —Ma sas bèstias... —M’ at a tocare a bajulare duas o tres rugas si chèrgio connòschere sas mariposas.
+Non colant mai de moda.
+Si fiat assuconadu, de seguru!
+Ma tue ses bonu e ses benende dae un’ isteddu...»
+E nch’ aiat istudadu su lantione. «Custu, s’ aiat pessadu su printzipeddu, sighende a viagiare prus a largu, custu diat èssere minispretziadu dae totu sos àteros, dae su re, dae su pageri, dae s’ imbreagone, dae s’ òmine de afares.
+E macari m’ esseret parta una cosa sena sentidu a milli mìllias dae cada logu abitadu e in perìgulu de morte, apo bogadu dae sa butzaca unu fògiu de pabiru e una pinna.
+Tando, t’ at a agradare a los abbaidare, totu sos isteddos.
+So sèriu, deo!
+Ei!
+Aiat bìidu a ogros cungiados.
+Aia fatu unu gestu de istrachitùdine: est unu machine a chircare unu putzu, a bonu fadu, in su desertu istremenadu.
+B’ aiat pintadu una tzerpe boa chi fiat ingurtende una fera.
+Deo...»
+Fiat durche che festa.
+Cumandade a su sole de si nche corcare... —Si deo cumandare a unu generale de bolare dae unu frore a s’ àteru a ghisa de mariposa, o de iscrìere una tragedia, o de si cambiare in pugione de mare, e si su generale non praticaret s’ òrdine retzidu, chie nde diat tènnere sa neghe, issu o deo? —Bois, l’ aiat naradu cun firmesa su printzipeddu. —Giustu.
+Las apo bidas a probe meda.
+Tando mi naraia: «Si custu bullone aguantat galu, nche l’ apo a bogare cun unu corfu de martzeddu.»
+Tue as a tènnere chimbighentos milliones de sonageddos, deo apo a tènnere chimbighentos milliones de funtanas...»
+Fia narende, duncas, chimbighentos e unu milliones... —Milliones de ite?»
+Pro mene fiat una chistione de vida o de morte.
+Ma su printzipeddu fiat ispantadu.
+Ite cheret nàrrere: “efìmeru”? —Chi sos vulcanos siant istudados o siant allutos, pro nois est sa matessi cosa, aiat naradu su geògrafu.
+S’ arena, a s’ arbèschida, est in colore de mele.
+E ammustraiat, in manera innotzente, sas bator ispinas suas Aiat innetadu bene sos vulcanos in atividade. E ammustraiat, in manera innotzente, sas bator ispinas suas.
+Male apo fatu a mi nche fuire!
+Ma su printzipeddu, giai dispostu a mòere, no aiat chertu pònnere in anneu cussu monarca betzu: «Si sa Majestade bostra disigiaret a li pònnere in mente in totu, Issa mi diat pòdere dare unu cumandu giustu.
+Aiat discuidadu tres fundigheddos...»
+Cando fia minore, istaia in una domo betza e una paristòria contaiat chi in cue aiant istichidu unu siddadu.
+Fia pròpiu a puntu de li nàrrere chi, sende chi non tenia perunu isperu, fia resessidu a nche cumpretare su traballu meu!
+Cando nch’ istudat su lantione, est ponende a dormire su frore o s’ isteddu.
+Ma apo a isetare, cunforma a sa manera mea de guvernare, chi su mamentu siat su giustu. —E cando at a èssere? aiat pregontadu su printzipeddu. —Hem!
+Apo ghetadu unu brincu comente chi m’ esseret faladu unu raju.
+Apo a pintare un’ armadura a su frore tuo...
+Non bi lu diat àere pòdidu pònnere mai a s’ angione.
+A andamus a bìdere un’ iscurigada... —Ma tocat a isetare... —A isetare ite? —A isetare chi su sole si nche corchet.»
+Antis... nono!
+Abbàida su praneta meu.
+Bonas dies..., aiat rispostu su retumbu de sa boghe. —Chie seis? aiat naradu su printzipeddu. —Chie seis... chie seis... chie seis..., l’ aiat rispostu su retumbu de sa boghe. —Siais amigos meos, ca deo so solu, aiat naradu. —Deo so solu... deo so solu... deo so solu...», l’ aiat rispostu su retumbu de sa boghe. «Ite praneta curiosu! s’ aiat pessadu tando.
+E tèngio su brunchile...»
+No aiat pòdidu nàrrere nudda de prus.
+A su desertu l’ apo semper tiradu.
+Est gosi misteriosu, su logu de sas làgrimas! Aia imparadu in presse a connòschere mègius cussu frore.
+Mi fia firmadu, cun su coro in apretu, ma non fia galu cumprendende. «Como, bae·ti·nche, aiat naradu...
+Tando so cuntentu.
+Non b’ at nemos in sos desertos.
+E deo l’ apo lassadu a sa sola in logu meu!»
+Teniat duos vulcanos in atividade.
+E, cun un’ agigu de tristura, forsis, aiat agiuntu: «Pròpiu in dae in antis suo, non podet andare a largu meda…»
+Tando, su printzipeddu aiat naradu cun boghe sèria, : «Non faghet nudda, est totu gosi minore in logu meu!»
+Ma si fiat torradu a animare: «Ite mi cussigiades de andare a visitare? aiat pregontadu. —Su praneta Terra, l’ aiat rispostu su geògrafu.
+Mi so faddende unu pagu finas in s’ artia.
+Tando apo pintadu. Issu aiat abbaidadu bene e a pustis: «Nono!
+Duos e chimbe sete... —Chimbighentos e unu millione de ite? aiat pregontadu torra su printzipeddu, chi in vida sua aiat semper chertu un’ imposta a una pregonta, paris chi l’ aiat fata.
+T’ at a bastare a caminare a bellu a bellu pro abbarrare semper cara a sole.
+Deo tèngio su deretu de pretèndere ubbidièntzia ca sos cumandos meos sunt abbistos. —E tando, s’ iscurigadòrgiu chi apo pedidu? aiat ammentadu su printzipeddu chi non si nch’ ismentigaiat mai una pregonta, paris chi l’ aiat fata. —S’ iscurigada tua, giai l’ as a tènnere.
+Deo chèrgio un’ angione chi campet a longu.»
+M’ apo murigadu bene sos ogros.
+As a pòdere torrare a domo tua... —E dae ite l’ ischis?»
+A bias non b’ at impèigu perunu a fàghere a pustis unu traballu.
+E si bos càpitat de colare in cue, bos prego, non bos pongiais presse, isetade un’ iscuta pròpiu in suta de s’ isteddu!
+Non tèngio tempus de pèrdere.
+E, in prus, si nche fiat giai infadende unu pagu: «Non tèngio prus nudda de ite fàghere inoghe, l’ aiat naradu a su re.
+E deo non tèngio bisòngiu de tene.
+Bos podides figurare canta curiosidade mi fiat intrada pustis de cussu mesu segretu de «sos àteros pranetas».
+Fiat abbarradu firmu pro un’ iscuta.
+Inoghe su printzipeddu est tropu artu.
+Ca est petzi issa sa chi deo apo postu suta de una càmpana.
+Deo aia rispostu «de seguru» e mi fia postu a abbaidare, sena faeddare, sas pìnnigas de s’ arena a lugore de luna. «Bellu chi est su desertu», aiat annantu...
+Ma no li fiat agradadu, che a sos àteros: «Custu nch’ est tropu betzu.
+Est una cosa chi ponet anneu!
+Si cheriat mustrare boghende totu sa bellesa sua.
+Ma, si si tratat de baobàbs, est semper unu disacatu.
+E sos amigos tuos ant a èssere bastante ispantados ca t’ ant a bìdere riende cando as a abbaidare su chelu.
+Tando s’ abbolotant e girant in tundu...»
+E sigomente paris cun megus non b’ aiat nen mecànicu, nen passigeris, mi fia dispostu a chircare de fàghere, a sa sola, un’ acontzu dificultosu.
+E issu no ischiat chi, pro sos res, su mundu est simple meda.
+Totu sos isteddos sunt froridos. —De seguru... —Est comente pro s’ abba.
+S’ isteddu meu at a èssere pro tene unu de sos isteddos.
+Hem! l’ aiat rispostu su re, chi in antis aiat abbaidadu unu calendàriu mannu·mannu, hem! hem! at a èssere a ora de... a ora de... at a èssere custu sero a ora de sas sete e baranta!
+Ma totu cussos traballos fitianos, cussu mangianu, li fiant partos discansosos a beru.
+Non pariat in nudda unu pitzinnu pèrdidu in mesu de su desertu, a milli mìllias dae cada logu abitadu.
+Cando su mistèriu est tropu ispantosu, non nos atrivimus a non pònnere in mente.
+Pariat autoritàriu meda. «Sas pessones mannas sunt curiosas a beru», s’ aiat pessadu, intro de sesi, su printzipeddu, in viàgiu. In su de duos pranetas b’ istaiat unu pageri: —Ah!
+Ma, custu, at a tocare a mi lu perdonare.
+In ue istaia deo tenia unu frore: fiat semper su primu a atacare a faeddare...» «Est totu sicu, e totu puntzudu e totu salidu.» Ma fiat capitadu chi su printzipeddu, pustis de àere caminadu a longu in mesu de s’ arena, de sas rocas e de su nie, aiat agatadu, in fines, unu caminu.
+In su primu b’ istaiat unu re.
+No l’ aia contada galu custa istòria.
+In un’ isteddu, unu praneta, su meu, sa Terra, b’ aiat unu printzipeddu chi cheriat consoladu!
+M’ aiat naradu: «Su chi est importante, no lu bidimus... —De seguru... —Est comente pro su frore.
+Chie nd’ ingurtit una sa chida non tenet prus bisòngiu de bufare. «Pro ite las ses bendende? aiat naradu su printzipeddu. —Est un’ economia manna de tempus, aiat naradu su bendidore.
+In ue fia in antis...»
+Nch’ aia bidu comente un’ ispera, in su mistèriu de sa presèntzia sua, e l’ aia pregontadu totu in unu : «Tando, tue ses benende dae un’ àteru praneta?»
+E m’ aiat leadu a sa manu.
+Ma su printzipeddu no aiat rispostu nudda. Sa de chimbe dies, semper gràtzias a s’ angione, aia cumpresu su segretu de sa vida de su printzipeddu.
+Est craru chi, in sa Terra nostra, nois semus tropu minores pro innetare sos vulcanos nostros.
+Si inoghe so chirchende de lu figurare, est pro no nche l’ ismentigare.
+Issu si fiat ispantadu chi no l’ aeret briadu.
+E aiat torradu a allùere su lantione.
+Deo aia lassadu sos trastes meos.
+Tèngio tres vulcanos.
+Su putzu a ue fìamus cròmpidos no assimigiaiat a sos putzos saharianos.
+Est comente chi siant chimbighentos milliones de sonageddos... Fiat rutu a bellu a bellu comente ruet un’ àrbore Ma mi’ chi est capitende carchi cosa de istraordinàriu.
+A mie bisòngiat un’ angione.
+Bidende los ses, in cue, sos campos de trigu? Deo non màndigo pane.
+A pustis, a sos de Àfrica e de Europa.
+Si bos apo contadu totu custas minudèntzias de s’ asteròide B 612 e si bos apo iscobiadu su nùmeru, est pro more de sas pessones mannas.
+Forsis mi nche so imbetzende. Cada die fia imparende carchi cosa de su praneta, de sa mòida, de su viàgiu.
+Deo no ischia prus ite nàrrere.
+Si mudaiat a bellu a bellu, s’ acontzaiat sos pètalos unu a unu.
+Gosi, sa vida sua at a dipèndere dae sa giustìtzia tua.
+Ma no li fiat agradadu, che a sos àteros: «Giai lu ses bidende... no est un’ angione, est unu mascru.
+A sas bator, apo a èssere giai in pistighìngiu e m’ apo a pessamentare: gosi apo a connòschere cantu balet sa ditzosia!
+Bois tenides unu capeddu curiosu. —Est pro saludare, l’ aiat rispostu su pageri.
+Tocat a non si la leare.
+E, a s’ ala contrària, aiat tronadu un’ àteru ràpidu a lughes allutas. «Giai torrende sunt? aiat pregontadu su printzipeddu... —Non sunt sos matessi, aiat naradu su deviadore.
+E su printzipeddu aiat annantu: «Ma sos ogros sunt tzurpos.
+Ma nemos l’ aiat postu in mente pro neghe de comente fiat bestidu.
+E issu, chi aiat traballadu cun contivìgiu a beru, aiat naradu caschende: «Ah!
+Bonas dies.»
+E si nono chie at a bènnere a mi visitare? Tue nch’ as a èssere a largu, tue.
+Ma totu cussos isteddos sunt a sa muda.
+M’ aiat abbaidadu a mente sèria e m’ aiat inghiriadu sos bratzos in tzugru.
+Ca non m’ agradat chi legant su libru meu cun discuidu.
+Sos espertos ant fatu unos cantos càrculos.
+Deo fia a nèrvios pro su bullone e l’ aia rispostu una cosa cale si siat: «Sas ispinas, non servint a nudda, est totu maledade de sos frores! —Oh!»
+Nd’ aia pintadu un’ àteru: S’ amigu meu aiat rìsidu cun garbu e passèntzia: «Giai lu ses bidende... no est un’ angione, est unu mascru.
+Ma tue tenes pilos in colore de oro.
+S’ òmine de afares aiat artziadu sa conca: «In chimbantabator annos chi isto in custu praneta, m’ ant istrobbadu petzi tres bias.
+Non b’ est su tantu de mòrrere pro bois.
+Non m’ agradat meda a leare su tonu de unu moralista.
+Pro àteras, sas pessones istudiadas, sunt problemas.
+B’ at s’ arriscu de si pònnere agigu a prànghere si unu s’ est lassadu ammasedare...
+Tue no aias tentu àteru disvagu, pro tempus meda, si non sa durcura de su sole cando si nche corcat.
+Sos moimentos de custu esèrtzitu fiant regulados comente sos de unu ballitu de s’ Òpera.
+Si totu custas resones non diant bastare, deo bògio dedicare custu libru a su pitzinnu chi est istadu custa pessone manna.
+Issu non càmbiat mai. —Ma ite cheret nàrrere “efìmeru”? aiat repìtidu su printzipeddu chi, in vida sua aiat semper chertu un’ imposta a una pregonta, paris fata. —Cheret nàrrere “chi est minetzadu de iscumpàrrere luego”. —E su frore meu est minetzadu de iscumpàrrere luego? —De seguru!» «Su frore meu est efìmeru, s’ aiat pessadu su printzipeddu, e tenet petzi bator ispinas pro si sarvare contra a su mundu!
+Est tristu a nch’ ismentigare un’ amigu.
+E aiat naradu galu: «Giai l’ ischis... su frore meu... deo nde so responsàbile!
+Fiat pomposu meda!
+No at fatu mai nudda, si no additziones.
+L’ istampat cun sas raighinas suas.
+In antis s’ iscrient a lapis sos contos de sos esploradores.
+E aiat rìsidu cun tristura.
+Custu òmine fiat gosi afainadu chi no aiat mancu artziadu sa conca cando fiat arribbadu su printzipeddu. «Bonas dies, l’ aiat naradu.
+Nch’ istudaia su lantione a mangianu e nche lu torraia a allùere a sero.
+Nd’ as a tènnere dispraghere.
+Su printzipeddu los aiat abbaidados e aiat naradu riende: «Sos baobàbs tuos assimìgiant unu pagu a fundos de càule... —Oh!»
+Aia tentu unu pagu de birgòngia.
+Deo so sèriu deo, e non mi so ispassiende cun sos issolòrios!
+Totu sos isteddos m’ ant a dare a bìere...»
+Non resessis mancu a viagiare. —Deo ti nche potzo giùghere prus a largu de una nae», aiat naradu sa tzerpe.
+Issu aiat incrinadu sa conca a su disinnu: «Non gosi minore...
+Sas cosas de fundamentu no las bidimus cun sos ogros. —Sas cosas de fundamentu no las bidimus cun sos ogros, aiat torradu a nàrrere su printzipeddu, pro si nd’ ammentare. —Est su tempus chi as dadu pro sa rosa tua chi la faghet gosi importante pro tene. —Est su tempus chi apo dadu pro sa rosa mea... naraiat su printzipeddu, pro si nd’ ammentare. —Sos òmines si nch’ ant ismentigadu custa veridade, aiat naradu su margiane.
+S’ òmine de afares aiat cumpresu chi non b’ aiat perunu isperu de paghe: «Milliones de cussas cosigheddas chi a bias si bident in chelu. —Muscas? —Ma nono, cosigheddas chi lughent. —Abes? —Ma nono.
+Ma deo so sèriu, deo!
+E, sende gasi, carchi cosa est lughende in su mudìmene... «Su chi ingalanit su desertu, aiat naradu su printzipeddu, est chi in carchi tretu b’ at unu putzu cuadu...»
+Issu aiat naradu: «Mi’ ... est totu...»
+Tèngio sas ungras meas.»
+E sa geografia, est a beru, m’ at fatu sarvu mannu.
+Su printzipeddu nch’ aiat istratzadu, agigu tristu, sas ùrtimas froeddas de baobàb.
+Si ponent in su seguru, male comente podent.
+A lu tenides unu paraventu?» «A non pòdere bajulare sa currentina... casta de sorte pro unu fundu, s’ aiat pessadu su printzipeddu.
+Sos ùnicos montes chi issu aiat connotu fiant sos tres vulcanos chi l’ arribbaiant a ghenugros.
+Tue, tue as a tènnere isteddos comente no nde tenet nemos... —Ite boles nàrrere? —Cando tue as a abbaidare su chelu, a de note, sigomente deo apo a istare in unu de issos, sigomente deo apo a rìere in unu de issos, tando pro tene at a èssere comente chi riant totu sos isteddos.
+Custos, pustis chi nch’ aiant allutu sos lantiones, si nch’ andaiant a dormire.
+Deretu aiat atacadu a prànghere a singurtu.
+Su frore suo l’ aiat contadu chi fiat s’ ùnicu de sa casta sua in totu s’ universu.
+Cando ses su primu chi tenet un’ idea, la faghes brevetare, e est sa tua.
+Ma custu aiat brotadu una die, dae unu sèmene batidu baddu dae ue, e su printzipeddu aiat dadu cara a custu fundigheddu chi no assimigiaiat a perunu àteru fundu.
+Cando unu bolet un’ angione, est sa proa chi unu esistit», ant a artziare de coddos e bos ant a tratare che fedu!
+S’ isseberaiat cun cuidadu totu sos colores.
+Pro nàrrere, si si tratat de s’ iscoberta de unu monte mannu, li pretendimus chi nos nche batat unas cantas pedras mannas.
+Apo abitadu meda cun sas pessones mannas.
+Tando issu aiat tussidu galu prus a forte pro lu fàghere rùere in impudu.
+Los conto e los torro a contare, aiat naradu s’ òmine de afares.
+E peruna pessone manna at a cumprèndere mai chi custu tenet importàntzia manna! Custu est, pro mene, su prus bellu e su prus tristu de sos logos de su mundu.
+Cando apo pintadu sos baobàbs, in càmbiu, fia animadu dae s’ impèllida de s’ urgèntzia. Sos baobàbs Ah! su printzipe’ , giai nche l’ apo cumpresa, a bellu a bellu, sa vida trista tua.
+Ite cheret nàrrere “ammasedare”? —Est una cosa ismentigada tropu, aiat naradu su margiane.
+Sende gasi, nos fìamus postos in caminu.
+Fia abbaidende, a lughe de luna, cussa cara isbianchida, sos ogros cungiados, cussos tzufos de pilos tremulende in su bentu, e mi fia pessende: «Su chi so bidende est petzi su pigiolu.
+Deo apo a connòschere unu sonu de su passu chi at a èssere diferente dae totu sos àteros.
+E su printzipeddu si nche fiat mòidu, pessamentadu. «Sas pessones mannas sunt a beru meda, ma meda, curiosas», si naraiat a issu etotu cando fiat viagende. Su de bator pranetas fiat su de unu òmine de afares.
+Aprètzia·mi su matessi! —Deo t’ aprètzio, aiat naradu su printzipeddu, artziende agigu sos coddos, ma a ite ti bisòngiat? E su printzipeddu si nche fiat mòidu. «Sas pessones mannas sunt curiosas a beru», s’ aiat petzi pessadu cando fiat viagende. In su praneta imbeniente b’ istaiat unu bufadore.
+B’ at unu frore... so pessende chi issu m’ at ammasedadu... —Podet èssere, aiat naradu su margiane.
+No aiat rispostu nudda a sa pregonta mea, ma aiat annantu: «Finas deo, oe, torro a domo mea...»
+Est malu a si pònnere torra a pintare, a s’ edade mea, cando unu no at proadu a fàghere àteru si no unu boa abertu e unu boa cungiadu, a edade de ses annos!
+Tue no nd’ as ischidu nudda pro neghe mea.
+Sigomente sas lavras suas iscantzadas pariant punnende a rìere, deo mi fia pessadu galu: «Su chi m’ ammòddigat su coro gosi a forte de custu printzipeddu dormidu est s’ istima pro unu frore, est sa figura de una rosa chi lughet in intro suo comente sa frama de una làntia, finas cando est dormende...»
+Ma retzit sos esploradores.
+Sas terras de su praneta nde fiant impestadas.
+Tèngio un’ àtera resone: custa pessone manna podet cumprèndere totu, finas sos libros pro pitzinnos.
+De seguru, unu caminante cale si siat diat pessare chi sa rosa mea assimiget a bois.
+Ma pro ite fia in anneu? «Tocat chi mantèngias s’ improminta, m’ aiat naradu cun garbu su printzipeddu, chi si fiat torradu a sèere in s’ oru meu. —Cale improminta? —Mi’ ... unu brunchile pro s’ angione meu... deo so responsàbile de cussu frore!»
+Deo t’ iseto inoghe.
+E cussa bia totu cantos fiant istados de s’ idea sua.
+Su chi su printzipeddu non s’ atriviat a ammìntere, est chi li doliat a nche lassare cussu praneta beneitu, pro more, mescamente, de sas milli e batorchentasbaranta iscurigadas in tempus de bintibator oras!
+Sigomente no aia mai pintadu un’ angione, aia torradu a fàghere, pro issu, unu de sos duos ùnicos disinnos chi mi podiat reventire bene.
+Bonas tardas.
+E aiat rìsidu galu. «Ses malu, minninne’ , deo ischia pintare petzi boas abertos e boas cungiados. —Oh! giai at andare bene, aiat naradu, sos pitzinnos giai cumprendent.
+Si nche leat totu su praneta.
+Ses misturende totu!»
+Pinta·mi un’ angione.»
+Si benis, ponimus, a sas bator de merie, giai dae sas tres apo a cumintzare a èssere cuntentu.
+Nos seimus in una duna de arena.
+Tue iseta·mi.
+Deo mi fia ispantadu de àere cumpresu, totu in unu, cussos rajos misteriosos de s’ arena.
+E duncas aiat innetadu bene finas su vulcanu istudadu.
+Fia cuntentu finas de custu colore de mele.
+Su praneta, annu cun annu, at giradu semper prus in presse, e su cumandu no at cambiadu! —E tando? aiat naradu su printzipeddu. —E tando, como chi su praneta est faghende unu giru cada minutu, deo non tèngio prus unu segundu de pasu.
+Est unu traballu infadosu meda, ma discansosu.»
+Est diferente. —E a ite ti bisòngiat de èssere mere de isteddos? —Mi bisòngiat pro èssere ricu. —E a ite ti bisòngiat a èssere ricu? —A comporare àteros isteddos, si calicunu nd’ agatat.» «Custu, s’ aiat pessadu su printzipeddu, custu est arresonende comente s’ imbreagone de in antis.»
+Sa sigareta bostra nch’ est morta. —Tres e duos faghent chimbe.
+So annos sena bìdere a nemos caschende.
+Mi l’ astringhia in bratzos comente unu piseddu, e, sende gasi, mi pariat chi si nche fiat ruende deretu a un’ ispèntumu sena chi deo podere fàghere nudda pro lu firmare...
+Ma deo non fia prus seguru.
+Sunt notzentes.
+Teniat una mirada sèria, abbaidende a largu meda: «Tèngio s’ angione tuo.
+Faghiat una mùida ispantosa, e deo apo fatu bator faddinas in un’ additzione.
+Su prus importante non benit bene a lu bìdere...»
+Ma deo so un’ òmine sèriu!»
+Ma tue non cumbenis a sos isteddos…»
+Tando, custu omineddu non mi pariat nen pèrdidu, nen mortu de istrachitùdine, nen mortu de fàmene, nen mortu de sidis, nen mortu de timìngiu.
+M’ aiat naradu petzi: «Ah! inoghe ses...»
+Non si bidet nudda.
+Sa de tres bias... est custa!
+Deo non so ammasedadu. —Ah! perdona» l’ aiat naradu su printzipeddu.
+Tando mi pregonto: «Ite b’ at capitende in su praneta suo? Forsis s’ angione si nch’ at mandigadu su frore!»
+E bois ais a bìdere comente càmbiat totu...
+E, caminende gasi, aia agatadu su putzu a s’ arbèschida. Si fiat postu a rìere, aiat tocadu sa fune, aiat saidadu sa rosingiola. «Sos òmines, aiat naradu su printzipeddu, si nche tzacant in sos trenos ràpidos, ma no ischint prus it’ est chi sunt chirchende.
+Non s’ ischit mai.
+E so nàschidu paris cun su sole...» Su printzipeddu aiat cumpresu bene chi issu non fiat modestu meda, ma fiat gosi galanu, un’ ispantu! «Creo chi siat s’ ora de s’ ismùrgiu, aiat deretu agiuntu issu, si tenides sa deghidesa de mi dare cara...».
+E aiat torradu a rìere. «At a èssere comente a t’ àere dadu, in càmbiu de isteddos, unu muntone de sonageddos chi ischint a rìere...»
+E nche colat totu die repitende che a tie: “Deo so un’ òmine sèriu!
+Tue ti faghes responsàbile pro semper de su chi as ammasedadu.
+Su printzipeddu m’ aiat isviadu torra sos pessamentos: «E tue ses creende, tue, chi sos frores... —Ma nono!
+Su re fiat sèidu, bestidu de pùrpura e de ermellinu, subra de un’ iscannu pagu frunidu ma pomposu. «Ah! mi’ unu sùdditu!», aiat naradu a forte su re, cando aiat bidu su printzipeddu.
+Aiat leadu in su sèriu unas cantas paràulas sena importu, e si fiat atristadu meda. «Mi cumbeniat a no l’ ascurtare, m’ aiat cunfidadu una die, sos frores non cherent ascurtados mai.
+Deo non so istadu onestu meda faeddende·bos de sos alluidores de lantiones.
+Sas paràulas de su printzipeddu mi fiant ballende in sa mente: «Duncas, finas tue tenes sidis?» l’ aia pregontadu.
+Bintises e chimbe trintunu.
+Pro ite nch’ as in pessu istudadu su lantione? —Ca est custu su cumandu, aiat rispostu s’ alluidore.
+Bi figuraiat una tzerpe boa chi fiat ismartende un’ elefante.
+Est gosi.
+Deo mi fia abbarrende a sa muda. «Ma at a èssere comente unu pigiolu betzu abbandonadu.
+In logu meu totu est minore.
+Ma non so seguru de bi resessire a beru.
+No tenet mai nen fàmene nen sidis.
+Cando est mesudie in sos Istados Unidos, su sole, giai l’ ischint totus, si nche corcat in Frantza.
+Issu m’ aiat rispostu: «Non faghet nudda.
+Duncas bos podides figurare s’ ispantu meu, a s’ arbèschida, cando una boghighedda curiosa mi nch’ at ischidadu.
+M’ aiat pregontadu deretu, totu in unu, comente chi esseret unu pessamentu molinadu a longu, a sa muda: «Un’ angione, si si nche màndigat sas matas, finas sos frores si nche màndigat? —Un’ angione si nche màndigat totu su chi agatat. —Finas sos frores chi tenent ispinas? —Eja.
+Ma si bois lis narades: «Su praneta dae ue beniat est s’ asteròide B 612», tando issas si nd’ ant a cumbìnchere e bos ant a lassare chietos cun totu sas pregontas issoro.
+E issu tando m’ aiat torradu a nàrrere, a bellu a bellu, comente una cosa sèria meda: «Pro praghere... pinta·mi un’ angione...»
+Issu m’ aiat rispostu: «Beh!
+Su geògrafu si fiat apassionadu deretu. «Ma tue, tue ses benende dae tesu!
+Tando siais garbosos!
+Cussa note no l’ aia bidu ponende·si in caminu.
+Nono, no est inoghe!»
+Nche connoschia, a sa prima mirada, sa Tzina dae s’ Arizona.
+In origras mi fiat abbarrende su càntigu de sa rosingiola e, in s’ abba chi si fiat galu moende, bidia su sole tremulende. «So sididu de cussa abba, m’ aiat naradu su printzipeddu, dae·mi a bìere...»
+E m’ aiat naradu: «So cuntentu chi apas agatadu su chi li mancaiat a su motore tuo.
+Ite idea curiosa! Su printzipeddu in s’ asteròide B 612 —Ma si no lu prendes, baddu a ue si nch’ at a andare, e s’ at a pèrdere...»
+Si nche fiat giai disanimende.
+Ma su pageri no l’ aiat intesu.
+Ite ses bènnidu a fàghere inoghe? —Tèngio dificultades cun unu frore, aiat naradu su printzipeddu. —Ah!» aiat fatu sa tzerpe.
+Tando, giai ispassentziadu, sigomente tenia presse de cumintzare a ismontare su motore meu, l’ aia pintadu a sa grussera custa figura:
+Mi ponent in mente deretu.
+Ischia bene chi non tocaiat a li fàghere pregontas.
+Aiat cumintzadu, duncas, a los visitare pro si buscare unu traballu e pro imparare cosa.
+Creo chi apat tiradu profetu, pro si nche fuire, de una tràmuda de pugiones agrestes.
+Cheret nàrrere “ammaniare ligàmenes...” —Ammaniare ligàmenes? —De seguru, aiat naradu su margiane.
+Podiat èssere una casta noa de baobàb.
+Sunt istadas unas cantas paràulas chi nche li sunt essidas chi, a pagu a pagu, m’ ant craridu totu.
+M’ aiat naradu: «Giai l’ ischis, sa falada mea in sa Terra... a cras li faghet un’ annu...»
+Lis interessat petzi custu.
+Custu est unu mistèriu mannu a beru!
+Tando su giòvia est una die meravigiosa!
+Si fiat irrujadu, pustis aiat sighidu: «Si una pessone istimat unu frore chi esistit petzi in unu esemplare in sos milliones e milliones de isteddos, custu bastat pro èssere ditzosu cando l’ abbàidat.
+Faghide·mi su praghere...
+In fines, m’ apo a faddire in carchi particulare importante.
+Ma no est un’ òmine, est un’ antunna! —Unu ite ? —Un’ antunna!»
+Est bene famadu...»
+Su printzipeddu si fiat postu a cascare.
+Est mègius gosi!
+Sos frores sunt dèbiles.
+Deo no aia cumpresu pro ite fiat gosi importante chi sos angiones si nch’ aerent mandigadu sas matas.
+Pustis de èssere abbarradu a sa muda un’ iscuta, aiat sighidu a nàrrere: «Fia faladu pròpiu a curtzu a inoghe...»
+Mi fiat prenende cun su nuscu suo e m’ alligraiat.
+Perdent tempus pro una pupia de istratzu, chi pro issos est importante meda, e si calicunu bi nche la leat, si ponent a prànghere... —Issos tenent sorte», aiat naradu su deviadore ferroviàriu. «Bonas dies, aiat naradu su printzipeddu. —Bonas dies», aiat naradu su bendidore.
+Fiat abbarradu gasi, totu pessamentadu, cun sa càmpana de bidru in manos.
+Tue, in antis tenias sa cara de chie est ispantadu, a pustis aias rìsidu de tene etotu.
+Tenia abba de bìere pro oto dies in pessu.
+E sigomente s’ intendiat unu pagu tristu a s’ ammentu de su praneteddu chi nch’ aiat lassadu, si fiat atrividu a pedire una gràtzia a su re: «Dia chèrrere bìdere un’ iscurigadòrgiu...
+E podias bìdere s’ iscurigada cando ti lu disigiaias... «Una die aia bidu su sole corchende·si·nche barantatrès bias!»
+Sas pessones mannas sunt gasi.
+Su printzipeddu, chi mi faghiat pregontas medas, pariat chi no intenderet mai sas meas.
+Custu mi fiat capitende a bellu a bellu, a s’ ispessada.
+Cando as a torrare a mi nàrrere adiosu, t’ apo a iscobiare unu segretu.»
+Su giòvia si ponent a ballare cun sas pitzinnas de bidda.
+E drìnghiri!
+Ma deo apo giai bidu, l’ aiat naradu su printzipeddu chi aiat giai ghetadu una mirada a s’ àteru chirru de su praneta.
+Bonas tardas»
+Sas erutziones vulcànicas sunt comente su fogu de sa tziminera.
+Si nche los leat su bentu.
+E, cunforma a su chi m’ at inditadu su printzipeddu, apo pintadu custu praneta.
+S’ indeosant pro sos nùmeros: custu lis at a agradare.
+Sa preposada pariat dende anneu a su printzipeddu. «A lu prèndere!
+E si fiat sèidu, ca fiat timende.
+Ca, forsis, s’ interessat de àteru e non de issu ebbia. «Deo fatzo unu traballu orrorosu.» Aiat tiradu unu sùfiu de dispraghere e aiat naradu galu: «Cussu est s’ ùnicu chi mi podia fàghere amigu.
+S’ incràs su printzipeddu fiat torradu. «Diat èssere istadu mègius a torrares a sa matessi ora.
+Su trigu pro mene est inùtile.
+Su mangianu de sa mòida aiat postu bene in òrdine su praneta.
+Totu sas pessones mannas sunt istadas pitzinnos, in antis. (Ma sunt pagas sas chi si nd’ ammentant).
+Subra de ite su re podiat rennare? «Sennore meu... l’ aiat naradu, bos pedo perdonu ca bos so pregontende... —Deo ti cumando de mi pregontare, aiat naradu deretu su re. —Sennore meu, subra de ite rennades? —Subra de totu, aiat rispostu su re, cun craresa manna. —Subra de totu?»
+Apo connotu unu praneta, in ue b’ istaiat unu preitzosu.
+A sas pessones mannas agradant sos nùmeros.
+E est gosi chi apo connotu su printzipeddu. B’ aiat chertu tempus meda pro cumprèndere dae ue beniat.
+Est sa cosa prus mala a fàghere.
+Custu bolat.
+Deo aia sighidu a m’ acurtziare a su muru.
+Pustis de àere caminadu oras e oras, a sa muda, fiat faladu su note, e sos isteddos aiant cumintzadu a lùghere.
+Sa chi m’ as dadu a bìere fiat comente una mùsica, pro more de sa rosingiola e de sa fune... ti nd’ as a èssere ammentende... fiat bona a beru. —De seguru... —As a abbaidare sos isteddos, a de note.
+Non b’ at tempus pro la torrare a allùere.
+Est gosi chi, sa de tres dies, aia connotu sa disaura de sos baobàbs.
+Non sunt totus chi l’ ant tentu un’ amigu.
+Tando deo apo pessadu meda subra de sas aventuras de sa giungla e, finas deo, so resessidu, cun unu lapis coloradu, a pintare su primu disinnu meu.
+E a bi nd’ at otzèanos? —Deo no lu potzo ischire, aiat naradu su geògrafu. —Ah! (Su printzipeddu fiat mortificadu).
+Petzi sos pitzinneddos sunt incarchende su nasu in sos bidros. —Petzi sos pitzinneddos ischint ite sunt chirchende, at naradu su printzipeddu.
+Deo mi nche torro a mòere! —Non ti nche moas, l’ aiat rispostu su re chi fiat cuntentu mannu de tènnere unu sùdditu.
+Una die, pro nde nàrrere una, faeddende de sas bator ispinas suas, aiat naradu a su printzipeddu: «Pro ite non benint sas tigres cun sas brancas issoro! —Non b’ at peruna tigre in su praneta meu, aiat naradu su printzipeddu, e in prus sa tigre no nde màndigat erba. —Deo non so erba, aiat rispostu cun dilighesa su frore. —Perdonade·mi...
+Non ti nche moas, ti fatzo ministru! —Ministru de ite? —De... de sa giustìtzia! —Ma inoghe non b’ at nemos de giuigare! —Non s’ ischit, l’ aiat naradu su re.
+Ma a pustis de un’ iscuta a sa muda, m’ aiat naradu cun un’ ispètzia de malàstiu: «Non ti so mancu creende!
+Pustis, boghende·nche s’ angione meu dae butzaca, si fiat incantadu abbaidende sa prenda sua.
+Deo so chirchende amigos.
+E deo apo a pòdere devènnere che a sas pessones mannas chi non s’ interessant de àteru si non de sos nùmeros.
+As a cumprèndere chi sa tua est ùnica in totu su mundu.
+S’ isteddu meu s’ at a agatare pròpiu in subra de su logu in ue so faladu s’ annu passadu... —Minninne’ , no at a èssere totu unu bisu malu custu contu de sa tzerpe e de s’ addòviu e de s’ isteddu...
+Aiat innetadu bene sos vulcanos in atividade.
+Cosa chi non fiat a tretu de m’ ispantare.
+Sas làntias bolent carrargiadas bene: una sulada de bentu nche las podet istudare...
+E aiat intronadu su de tres ràpidos a lughes allutas. «Ite sunt, currende in fatu a sos primos viagiadores? aiat pregontadu su printzipeddu. —Non sunt currende in fatu a nemos, aiat naradu su deviadore de trenos.
+Su frore, una die, aiat bidu colende una carovana: «Sos òmines? Bi nd’ at, pesso, ses o sete.
+Nche l’ aia isortu s’ isserpa indeorada chi poniat semper.
+L’ aia artziadu su puale finas a sas lavras.
+Aia bìidu.
+Duncas, cando sa moralidade de s’ esploradore paret bona, chircades de nd’ ischire subra de s’ iscoberta sua. —E andades a la bìdere? —Nono!
+Pustis si fiat asseriadu torra: «Ista note... ascu’ ... non bèngias. —Deo non t’ apo a lassare. —Apo a pàrrere istende male... apo a pàrrere morende·mi.
+E su geògrafu, paris abertu su registru, aiat fatu sa punta a su lapis.
+Nch’ aiat postu dies e dies in custa muda misteriosa.
+Tando su geògrafu diat iscrìere duos montes, cando chi bi nd’ at unu ebbia. —Deo connosco calicunu, aiat naradu su printzipeddu, chi diat èssere un’ esploradore metzanu. —Podet èssere.
+E custu no est importante!»
+Sende gasi, custu est s’ ùnicu chi non mi paret ridìculu.
+Ca est issa sa chi apo ascurtadu chessende·si, o bantende·si, o finas callende·si, a bias.
+E m’ aiat cunfidadu galu: «Tando no aia ischidu cumprèndere nudda!
+Ma isco chi est regortu a su praneta suo, ca a s’ arbèschida, no apo prus agatadu su corpus suo.
+Nde so mere. —Tue ses mere de isteddos? —Eja. —Ma deo apo giai bidu unu re chi... —Sos res non sunt meres.
+Ma sigomente non b’ at prus butegheris amigos, sos òmines non tenent prus amigos.
+E fiat una comodidade manna pro fàghere caentare s’ ismùrgiu de su mangianu.
+Sos frores sunt fatos a tortu!
+Bonas dies...
+E tando tue lis as a nàrrere: “Ei, sos isteddos mi ponent semper a rìere!” E t’ ant a leare pro macu.
+Bortadu in sardu dae Diegu Corràine. © Gallimard, 1943. © Papiros, 2015, pro s’ editzione in sardu.
+Pagu ora a pustis aias annantu: «A l’ ischis... cando semus tristos nos agradant sas interinadas... —Sa die de sas barantatrès bias, gasi tristu fias, duncas?»
+As a bìdere in ue cumintzant sas tratas meas in s’ arena.
+E mancu tue tenes bisòngiu de mene.
+Tando ando a s’ apàrpidu, cando in gosi cando in gasi, a bias bene e a bias male.
+Est pròpiu custa sa disaura!
+Su printzipeddu no aiat rispostu nudda. «Tue mi faghes dolu, tue gosi dèbile, in custa Terra de granitu.
+Pro nàrrere, sos cassadores de logu meu tenent unu ritu.
+Cheria ischire si fiat a beru pessone de capia.
+Ti ses dispostu a mòere.
+Su pageri aiat saludadu cun garbu artziende su capeddu suo. «Custu est prus ispassiosu de sa vìsita a su re», s’ aiat pessadu su printzipeddu.
+Deo mi fia abbarrende a sa muda. «Giai lu ses cumprendende.
+E est gasi sena malìtzia!
+Tando issu aiat naradu a forte: «Comente!
+Inoghe sas dies durant unu minutu! —No est curiosu in nudda, aiat naradu s’ alluidore.
+Si tue istimas unu frore chi istat in unu isteddu, agradat, a de note, a abbaidare su chelu.
+Tando aia torradu a fàghere galu su disinnu:
+Diat èssere neghe mea.» «A mi potzo sèere? l’ aiat pregontadu su printzipeddu, birgongiosu. —Deo ti cumando de ti sèere», l’ aiat rispostu su re, tirende a unu chirru un’ oru de su manteddu de ermellinu.
+Duncas at a èssere meravigiosu cando tue m’ as a àere ammasedadu!
+E gasi, cando at bidu sa prima bia s’ aeroplanu meu (no apo a pintare s’ aeroplanu meu, ca est una figura tropu cumplicada pro mene) m’ aiat pregontadu: «E it’ est cussa cosa? —Custu no est una cosa.
+E mi fia ispantadu de intèndere s’ omineddu rispondende·mi: «Nono!
+E aiat ghetadu una mirada totu a inghìriu de su praneta de su geògrafu.
+Cumplicadu a beru est custu frore...» «A sero, cugugiade·mi cun una càmpana de bidru.
+Si fiat sèidu.
+Mi nch’ aiat isporadu sa derrota de su disinnu meu nùmeru 1 e de su disinnu meu nùmeru 2.
+Ma issu fiat pessamentadu. «Ti lu so narende... finas pro more de sa tzerpe.
+Sos pitzinnos devent èssere passentziosos meda cun sas pessones mannas. Ma, de seguru, nois chi cumprendimus sa vida, nois no nd’ impipamus de sos nùmeros!
+No aiat fatu mancu sonu, pro more de s’ arena. E como de seguru, nche sunt colados giai ses annos...
+E tando unu mangianu, pròpiu a s’ ora chi naschet su sole, si fiat mustradu.
+E montes? —Deo no lu potzo ischire, aiat naradu su geògrafu. —E biddas e rios e desertos? —Mancu custu potzo ischire, aiat naradu su geògrafu. —Ma bois seis geografu! —Est giustu, aiat naradu su geografu, ma deo non so esploradore.
+Non bos nch’ ismentigheis chi m’ agataia a milli mìllias dae cada logu abitadu.
+Est totu sicu, e totu puntzudu e totu salidu.
+Ma est petzi issa sa prus importante de totu bois, ca petzi a issa deo apo abbadu.
+Sas pessones mannas non cumprendent mai nudda a sa sola, e est traballosu, pro sos pitzinnos, de lis dèvere semper crarire totu.
+In s’ oru de su putzu b’ aiat unu tretu de muru betzu, de pedra, mesu rutu.
+Fiat bona pro su coro, che unu donu.
+E m’ agradat a ascurtare sos isteddos, a de note.
+Su printzipeddu aiat abbistadu in cherta de unu logu in ue si sèere, ma su praneta nche fiat totu cugugiadu dae su manteddu de ermellinu.
+Diat pàrrere chi siant gasi galanas.
+Chinniat sa conca a bellu a bellu abbistende·si s’ aeroplanu meu: «De seguru, in intro de cue, non podes bènnere dae largu meda...»
+Deo b’ apo a èssere ista note.»
+Tenet bator ispinas de nudda pro si difèndere contra a su mundu...»
+Mi pariat de èssere unu ballalloi.
+M’ aiat rispostu, a pustis de s’ èssere abbarradu a sa muda pessende·si: «Su bellu est chi sa cassa chi m’ as dadu l’ at a pòdere pònnere a ghisa de domo, a de note. —De seguru.
+De seguru, apo a chircare de fàghere retratos su prus simigiantes possìbile.
+Est s’ aeroplanu meu.»
+E deo so mere de sos isteddos, ca nemos in antis meu at pessadu a si nd’ apoderare. —Custu est beru, aiat naradu su printzipeddu.
+Fia a binti metros dae su muru ma sighia a non bìdere nudda. —Su printzipeddu aiat naradu galu, pustis de un’ iscuta a sa muda: «E tue venenu bonu tenes? Seguru ses chi non mi martùriet a longu?»
+Su printzipeddu no nche lassaiat mai una pregonta, cando nche l’ aiat fata.
+Ma tue no nche podes tòddere sos isteddos! —Nono, ma deo mi los potzo pònnere in banca. —Ite cheret nàrrere custu? —Cheret nàrrere chi deo iscrio in unu billetteddu su nùmeru de sos isteddos meos.
+Fiat unu bendidore de pastillas ammaniadas pro nche catzare su sidis.
+Su de sete pranetas fiat istadu, duncas, sa Terra.
+Duncas, bois lis ais a cussigiare de fàghere sos contos.
+Ma tando mi fia ammentadu chi aia istudiadu mescamente sa geografia, s’ istòria, s’ aritmètica e sa gramàtica e aia naradu a s’ omineddu (cun unu pagu de anneu) chi deo no ischia pintare.
+Su meu aiat prenadu de nuscu su praneta meu, ma deo no ischia a nde tirare gosu.
+E m’ at a agradare su sonu de su bentu in mesu de su trigu...»
+Aia cumpresu chi non bajulaia s’ idea de no intèndere prus cussu risu.
+Pro ite, in custu libru, non b’ at àteros disinnos galanos che a custa figura de sos baobàbs? Sa risposta est lestra:
+Tando deo aia tòrchidu sos ogros a pees de su muru e aia fatu unu brincu!
+Duncas apo tratadu meda, in vida mea, cun unu muntone de pessones sèrias.
+Ma aiat rìsidu cun durcura: «Apo a tìmere galu de prus oe sero...»
+Non chèrgio un’ elefante in intro de unu boa.
+No nche potzo giùghere custu corpus.
+Ma sos sèmenes non si bident.
+Su printzipeddu s’ aiat fatu unu risitu: «Tue ses una bèstia curiosa, l’ aiat naradu in fines, sùtile che unu pòddighe...» «Tue non podes nudda a beru...
+Tenia su restu de su die pro mi pasare, e su restu de su note pro mi dormire... —E, a pustis de tando, su cumandu cambiadu at? —Su cumandu no at cambiadu, aiat rispostu s’ alluidore.
+Su printzipeddu, tando, no aiat pòdidu mantènnere s’ ammiru suo: «Ite bellu chi seis! —Beru est, aiat rispostu cun dilighesa su frore.
+Ma deo, a dolu mannu meu, deo non so capatzu de nche bìdere sos angiones in intro de una cassa.
+Su primu sero mi so dormidu in s’ arena a milli mìllias dae cada terra abitada.
+Pro bois chi istimades su printzipeddu, e pro mene, nudda in s’ universu est che pare si, in carchi tretu, no ischimus in ue, un’ angione chi nois non connoschimus si nch’ at mandigadu, ei o nono, una rosa...
+A bellu a bellu nch’ aia artziadu su puale finas a su parapetus.
+Aia bidu comente un’ ispera groga in s’ oru de su carcàngiu suo.
+Nono!
+E tenet finas bisòngiu de èssere consolada.
+Chirca de èssere ditzosu...
+Non bajulaiat a lu contrariarent.
+Forsis mi creiat che a issu.
+E fiat abbarradu comente pessamentadu un’ iscuta bona.
+E apo bidu un’ omineddu istraordinàriu a beru chi mi fiat abbistende cun cara sèria.
+Cando nd’ addoviaia una chi mi pariat agigu abbista, deo proaia a li mustrare su disinnu meu nùmeru 1 chi m’ apo semper collidu.
+Segunda editzione.
+Su printzipeddu si l’ aiat abbaidadu a longu: «Tue ses una bèstia curiosa, l’ aiat naradu in fines, sùtile che unu pòddighe... —Ma deo so prus poderosa de su pòddighe de unu re», aiat naradu sa tzerpe.
+Apo abbaidadu bene.
+Fiat arrenegadu meda a beru.
+Tèngio tres vulcanos chi inneto cada chida.
+Podent mòssere petzi ca nde tenent su praghere... —Deo non t’ apo a lassare.»
+Si faeddamus, b’ at s’ arriscu chi non nos cumprendamus.
+Mi fiat tocadu de fàghere un’ isfortzu de intelligèntzia pro cumprèndere a sa sola custu problema.
+Non tèngio tempus pro bisare. —Ah! isteddos? —Ah! pròpiu gasi.
+Pretendimus a s’ esploradore chi boghet a campu proas.
+Dae chelu nche ses rutu! —Eja, aia rispostu deo cun modèstia. —Ah ! curiosu!...»
+Si sos cassadores diant ballare a distempus, sas dies si diant assimigiare totus e deo non dia tènnere dies de disaogu.» Tando, su printzipeddu aiat ammasedadu su margiane.
+Ma issu no aiat rispostu a sa pregonta mea.
+Ma si tue as a bènnere semper cando ti paret, deo no apo a ischire a ite ora mi devo ammaniare su coro...
+Su printzipeddu non resessiat a cumprèndere a ite podiant bisongiare‚ in unu chirru cale si siat de su chelu, in unu praneta sena domos e sena gente, unu lantione e un’ alluidore de lantiones.
+Pedo perdonu a sos pitzinnos pro àere dedicadu custu libru a una pessone manna.
+Aia in pessu acudidu a cròmpere a su muru pro leare a pala su minninneddu meu, su printzipeddu, cun sa cara bianca che nie. «Ite istòria curiosa!
+Sa de duas bias est istada, ùndighi annos a como, pro neghe de un’ atacu de reumatismu.
+Pro sos chi cumprendent sa vida, custu diat èssere partu prus beru meda.
+No aiat pòdidu connòschere nudda de sos àteros mundos.
+Ma issu m’ aiat rispostu: «Como pone·ti a traballare.
+Si creent importantes comente baobàbs.
+Sos cumpàngios chi m’ ant torradu a bìdere fiant cuntentos mannos de mi bìdere torra biu.
+Ma cada bia l’ as a fàghere sa gràtzia pro lu sarvare.
+Dormidu si nch’ est...»
+Ma sos dannos de sos baobàbs sunt connotos pagu, e s’ arriscu pro chie si perderet in unu asteròide, est gosi mannu chi, pro custa bia, esso dae sa règula.
+Non b’ at nemos mancu in cuddae... —T’ as a giuigare tue etotu, l’ aiat rispostu su re.
+Custu est cumbeniosu a beru, ca est bellu».
+A pustis, tristòngiu: «Nch’ est prus a largu meda... est prus difìtzile meda...»
+Fiat unu giardinu froridu de rosas. «Bonas dies», aiant naradu sas rosas.
+Còmporant cosa giai pronta in sas butegas.
+E si fiant istados a sa muda. «In ue sunt sos òmines? aiat pregontadu tando su printzipeddu.
+Como mi so consoladu un’ agigu.
+Prus at a colare s’ ora, prus apo a èssere cuntentu.
+Ma aiat dadu incantu a totu cussa domo.
+Ma, si tue m’ ammasedas, sa vida mea at a èssere prus soliana.
+E si faghes a bonu t’ apo a dare finas una fune pro lu prèndere a de die.
+Non tèngio bisòngiu perunu de istare inoghe. —Hem! hem! aiat naradu su re, deo pesso chi in su praneta meu, in carchi tretu, b’ apat unu sòrighe betzu.
+Sigomente su re no aiat rispostu nudda, su printzipeddu, in antis si fiat paradu, ma, pustis, suspirende, si nche fiat mòidu... «Ti fatzo ambassadore meu», aiat abboghinadu tando su re.
+E fiat beru.
+Dade cara a sos baobàbs!»
+Non bos narant mai: «Ite tonu de boghe tenet? Ite giogos preferit? A nde colletzionat mariposas?» Bos pregontant: «Cantos annos tenet? Cantos frades? Cantu pesat? Cantu balàngiat su babbu?».
+Tando a sos de Amèrica de su Sud.
+Su frore aiat tussidu.
+Su de ses pranetas nche fiat deghe tantos prus mannu.
+Issu no aiat cumpresu s’ arresonu meu e m’ aiat rispostu: «Est una cosa bona a àere tentu un’ amigu, sende chi semus a puntu de mòrrere.
+Si resessires a ti giuigare bene, est ca ses unu sàbiu a beru. —Deo, aiat naradu su printzipeddu, deo mi potzo giuigare a sa sola in totue.
+Est tropu grae.»
+Deo apo cumpresu custu particulare nou, sa de bator dies, a mangianu, cando m’ as naradu: «M’ agradant meda sas iscurigadas.
+Cussa càmpana, lassa·la chieta.
+Bonas dies.
+Non cumprendiat totu cussa geniosidade. «Ma ei, deo t’ istimo, l’ aiat naradu su frore.
+Fiat istada tando sa prima bia chi si nde fiat dispràghidu.
+Cando un’ astrònomu nche nd’ iscoberit unu, a nùmene li ponet unu nùmeru.
+Un’ àtera boghe l’ aiat rispostu de seguru, ca issu aiat naradu: «Ei!
+Nch’ est coladu giai unu mese chi nos semus faeddende! —Unu mese? —Eja.
+E aiat annantu: «Non b’ est su tantu...»
+Umiliadu ca si fiat fatu cassare boghende una fàula gasi issàbida, issu aiat tussidu duas o tres bias pro fàghere istare male su printzipeddu: «Cussu paraventu?... —Fia andende a lu chircare ma bois mi fiais faeddende!»
+Est su chi faghet a manera chi una die siat diferente dae sas àteras dies, un’ ora siat diferente dae sas àteras oras.
+Pro s’ òmine de afares meu fiant oro.
+Pro àteras, sos isteddos sunt petzi lughigheddas.
+Ma deo mi l’ apo fatu amigu e como pro mene est ùnicu in totu su mundu.
+Isteddos. —E ite ti nde faghes de chimbighentos milliones de isteddos? —Chimbighentos e unu millione seschentas bintiduamìgia setighentos trintunu.
+Su printzipeddu si fiat sèidu in pitzu de sa mesa, agigu isfoddadu.
+Ma mi rispondiat semper: «Est unu capeddu».
+Fiat istracu.
+Non bi so avesadu!
+E bos naro: «Pitzinnos!
+Totu sos òmines sunt sùdditos. «Acùrtzia·ti ca ti bido mègius», l’ aiat naradu su re, chi fiat manneri de èssere re pro calicunu.
+Ma issu no l’ aiat mancu rispostu. «Adiosu», aiat repìtidu.
+No ischia a ue andare a l’ addoviare, in ue l’ agatare...
+Pròpiu in dae in antis suo...»
+Alluo e istudo una bia cada minutu! —Ite curiosu chi est custu!
+Totu sos isteddos ant a èssere putzos cun una rosingiola ruingiada.
+As a nàrrere!», comente chi si trataret de una cosa crara.
+Brulla bona t’ apo a àere fatu...»
+E s’ aiat pessadu galu: «Mi creia ricu ca tenia unu frore ùnicu e imbetzes tèngio petzi una rosa ordinària.
+Pro sas chi viàgiant, sos isteddos sunt una ghia.
+Bae·ti·nche, duncas.»
+Ca su re cheriat mescamente chi aerent rispetadu s’ autoridade sua.
+B’ aiat tretu petzi pro nch’ istare unu lantione e pro un’ alluidore de lantiones.
+Pustis de chimbe minutos de esertzìtziu, su printzipeddu si nche fiat istracadu de sa monotonia de su giogu: «E, pro fàghere a manera chi su capeddu ruat, ite tocat a fàghere? aiat pregontadu issu»
+Li doliat de non pòdere bìdere s’ iscurigada.
+Ma si si tratat de unu fundu malu, su fundu nche cheret ispeigadu deretu, in pessu connotu. Duncas, in su praneta de su printzipeddu b’ aiat sèmenes terrorosos... fiant sos sèmenes de baobàb.
+Sèmenes bonos de erbas bonas e sèmenes malos de erbas malas.
+Cumbenit a sos vulcanos e a su frore chi siant in podere meu.
+Ma su margiane fiat torradu deretu a s’ idea sua: «Sa vida mea est infadosa.
+Ma tue ses istadu sena cabu che a mie.
+Su tuo m’ at a cramare a foras de sa cala, comente una mùsica.
+Tocat a lis nàrrere: «Apo bidu una domo de chentu mìgia de francos.»
+Tèngio una resone sèria: custa pessone manna est su mègius amigu chi tèngio in su mundu.
+Tue, pro mene, as a èssere ùnicu in totu su mundu.
+Ponide in mente a mie.
+Custu assimigiaiat a su putzu de unu biddaju.
+Deo so cuntentu a beru de àere tentu un’ amigu margiane...» «Non connoschet su perìgulu, m’ apo pessadu.
+E unu puntzone.
+Los pregontat e iscriet sos ammentos issoro.
+B’ at fritu meda inoghe.
+E ite ti nde faghes? —Los guverno.
+In intro de cue sunt dormende, o mègius, sunt caschende.
+S’ amigu meu non mi daiat mai crarimentos.
+E, pustis de un’ iscuta a sa muda, aiat naradu galu: «Sos isteddos sunt galanos, pro more de unu frore chi non si nche bidet...»
+E inneto finas su chi est mortu.
+E tando deo... deo ti cumando in antis de cascare e pustis de...»
+Fiat giai timende de s’ èssere faddidu de praneta, cando un’ aneddu in colore de luna si fiat mòidu in s’ arena. «Bona note, aiat naradu su printzipeddu, semper e cando. —Bona note, aiat naradu sa tzerpe. —In cale praneta nche so rutu? aiat pregontadu su printzipeddu. —In sa Terra, in Àfrica, aiat rispostu sa tzerpe. —Ah! ...
+Ma si fiat firmadu de faeddare.
+Sos pilos de oro si li fiant moende in su bentu: «Deo connosco unu praneta in ue b’ at unu sennore ruju·ruju.
+Tando s’ istiriolat e bogat a lughe, in antis cun timòria, una froedda galana e dìliga.
+Ca est sa rosa mea.»
+Ah!
+Su libru naraiat: “Sas tzerpes boas si nch’ ingurtint sas bèstias intreas, sena las mastigare.
+No nche lassat mai s’ iscrivania sua.
+Finas sos frores chi tenent ispinas. —E tando a ite servint sas ispinas? Deo no l’ ischia.
+E su printzipeddu, totu transidu, pustis de èssere andadu a chircare un’ abbadore cun abba frisca, aiat abbadu su frore.
+A s’ angioneddu l’ apo a pintare unu camu...
+Mi diat èssere agradadu a cumintzare custa istòria a sa manera de sos contos de sas fadas.
+E si fiat ammudadu, ca fiat pranghende... «Est in cue.
+Su printzipeddu, paris arribbadu a sa Terra, si fiat ispantadu ca non b’ aiat nemos.
+Abbaidade su chelu.
+Unu sero, si nch’ at ismentigadu sa càmpana de bidru, o s’ angione si nch’ est essidu a de note sena fàghere istripitzu...»
+Ma su printzipeddu aiat annantu: «Tando si nche màndigant finas sos baobàbs?» Deo apo fatu annotare a su printzipeddu chi sos baobàbs non sunt matas, ma àrbores mannos cantu una crèsia e chi, finas si giugheret unu tàgiu de elefantes, custu tàgiu non diat bìnchere mancu unu baobàb.
+Ma carchi cosa l’ aiat illebiadu: «Giai est beru chi non tenent prus venenu pro torrare a mòssere...»
+Deo, pro tene, apo a èssere ùnicu in totu su mundu... —So cumintzende a cumprèndere, aiat naradu su printzipeddu.
+E mi lu fia pessende galu prus dìligu.
+Pro bos dare un’ idea de sa mannia de sa Terra, bos naro chi in antis de s’ imbentu de s’ eletrizidade, tocaiat a incarrigare, in totu sos ses continentes, pròpiu un’ esèrtzitu de batorchentos sessanta duamìgia chimbighentos e ùndighi alluidores de lantiones.
+Mi ponia paris suo: li faeddaia de bridge, de golf, de polìtica e de cravatas.
+Cando fiat cròmpidu a su praneta, aiat saludadu cun rispetu s’ alluidore de lantiones: «Bonas dies.
+Est pro custu chi nos ponent in anneu mannu.
+A su nessi, su traballu suo tenet unu sentidu.
+Unu baobàb, si ti nde cùidas tropu tardu, no ti nche lu dogas prus.
+Ca pro sos pageris, sos àteros òmines sunt ammiradores. «Bonas dies, aiat naradu su printzipeddu.
+Fiat unu frore gasi mannosu... S’ agataiat a probe de sos asteròides 325, 326, 327, 328, 329 e 330.
+Non cumbenit.
+Ma su retratu meu, de seguru, est a beru prus pagu bellu de su modellu.
+Deo l’ apo a pretèndere.
+A su printzipeddu, chi fiat assistende a s’ essida de unu butone mannu a beru, li pariat chi nde diat resurtare una visione miraculosa, ma su frore non sessaiat de s’ ammaniare a èssere bellu, in intro de sa domighedda birde.
+E totu sos isteddos rient cun durcura.
+Sa Terra no est unu praneta cale si siat!
+E si fiat intesu malassortadu.
+Benit prus male a giuigare a issu matessi chi no a giuigare sos àteros.
+In càmbiu, in su praneta tuo gasi minoreddu, ti bastaiat de iscostiare sa cadrea de unos cantos passos.
+Totu sas puddas s’ assimìgiant, e totu sos òmines s’ assimìgiant.
+S’ àera frisca de su note m’ at a fàghere bene.
+Cando fia resessidu a nche lu sighire, issu fiat caminende seguru, a passu lestru.
+Cussa abba non fiat un’ alimentu.
+Est unu traballu bellu meda.
+L’ aia leadu a pala.
+E gasi su printzipeddu, finas cun sa bona voluntade de s’ amore suo, aiat dudadu deretu de issu.
+No at mai abbaidadu un’ isteddu.
+Custu e sos tres vulcanos chi m’ arribbant a ghenugros, e chi unu de custos, forsis, est istudadu pro semper, custu non mi càmbiat in prìntzipe mannu meda...»
+Deo ando passìgia·passìgia finas a sa bìngia.
+Nch’ aia bogadu dae butzaca sas proas de sos disinnos meos.
+Bi bolent ritos. —It’ est unu “ritu”? aiat naradu su printzipeddu. —Finas custa est una cosa chi nos nche semus ismentighende tropu, aiat naradu su margiane.
+Custa vìsita fiat istada prus curtza, ma aiat postu una tristura manna a su printzipeddu: «Ite nche faghes inoghe? aiat pregontadu a su bufadore, chi si fiat postu, a sa muda, in dae in antis de unas cantas ampullas bòidas e de unas cantas ampullas prenas. —So bufende, aiat rispostu su bufadore, cun cara trista. —Pro ite ses bufende? l’ aiat pregontadu su printzipeddu. —Pro ismentigare, aiat rispostu su bufadore. —Pro nch’ ismentigare ite? aiat pregontadu su printzipeddu chi lu fiat giai lastimende. —Pro ismentigare chi tèngio birgòngia, aiat cunfessadu su bufadore incrinende sa conca. —Birgòngia de ite? aiat pregontadu su printzipeddu chi lu boliat agiuare. —Birgòngia de bufare!» aiat naradu in fines su bufadore in antis de si callare a sa muda.
+Su printzipeddu, in contu de cosas sèrias, teniat ideas diferentes meda dae sas ideas de sas pessones mannas. «Deo, aiat sighidu a nàrrere, tèngio unu frore chi abbo cada die.
+E si fiant istados a sa muda. Su printzipeddu fiat andau dae unu chirru a s’ àteru de su desertu e aiat agatadu petzi unu frore.
+A pustis, finas issos si nch’ essiant dae s’ iscena.
+Est pròpiu in subra de su nostru...
+Est su matessi logu de su disinnu de sa pàgina in antis, ma l’ apo pintadu un’ àtera bia pro bos l’ ammustrare bene.
+Si narades a sas pessones mannas: «Apo bidu una domo galana de matones in colore de rosa, cun gerànios in sas ventanas e columbos in sa coberta...», issas non resessint a si figurare custa domo.
+E aiat torradu a rìere.
+Nche so betzu mannu, non tèngio tretu pro una carrotza, e mi nch’ istraco caminende. —Oh!
+Ma no aiat rispostu a sa pregonta mea.
+Su trigu, chi est indeoradu, m’ at a ammentare a tie.
+E, corcadu in s’ erba, si fiat postu a prànghere. Est tando chi fiat essidu a campu su margiane: «Bonas dies, aiat naradu su margiane. —Bonas dies, aiat rispostu cun garbu su printzipeddu, chi si fiat bortadu ma no aiat bidu nudda. —So inoghe, aiat naradu sa boghe, in suta de su fundu de mela. —E tue chie ses? aiat naradu su printzipeddu.
+Su geografu est tropu importante pro andare bandulende.
+Ma, a dolu mannu, sa Frantza nch’ est tropu a largu.
+E mai nemos si faddiat in s’ òrdine de essire a campu.
+E como ti bògio fàghere unu donu...»
+Ma cun sabiesa aiat naradu: «Sos baobàbs, in antis de si nch’ ismanniare, cumintzant essende minores. —Giustu!
+Però non s’ ischit mai. —Non s’ ischit mai, aiat naradu su geògrafu. —Tèngio finas unu frore. —Nois no iscriimus sos frores, aiat naradu su geògrafu. —E custu pro ite? Est sa cosa prus bella! —Ca sos frores sunt efìmeros! —Ite cheret nàrrere: “efìmeru”? —Sos libros de geografia, narat su geògrafu, sunt sos prus sèrios de totu sos libros.
+Giai est beru. —Ah!
+Su printzipeddu si las aiat abbaidadas.
+Mi fiat abbaidende, a martzeddu in manu, e cun sos pòddighes nieddos de ògiu, incrinadu subra de una cosa chi li pariat lègia meda. «Tue ses faeddende comente sas pessones mannas!»
+Tocat a los mirare e a lis leare su nuscu.
+Ma, a pustis de b’ àere pessadu, at annantu: «Ite cheret nàrrere “ammasedare”? —Tue non ses de inoghe, aiat naradu su margiane, ite ses chirchende? —So chirchende sos òmines, aiat naradu su printzipeddu.
+Cada note, su printzipeddu nche ponet su frore suta de una càmpana de bidru, e dat cara bene a s’ angione...»
+Pinta·mi un’ angione.»
+Si fiat fatu note.
+Devia intzertare sa ternura in palas de sas trassas suas.
+Custu non tenet importu perunu.
+Ite cheret nàrrere “ammasedare”? —Sos òmines, aiat naradu su margiane, tenent fusiles e andant a cassa.
+Cosigheddas indeoradas chi ponent a bisare sos mandrones.
+E deo chi fia gosi cuntentu de sos baobàbs! «Su margiane tuo... sas origras suas... assimìgiant in parte a corros... e sunt finas tropu longas!»
+Trinta dies!
+Ma nono!
+Trinta minutos.
+Una die deo ti potzo agiuare, si ti disìgias tropu su praneta tuo.
+Unu frore cun tres pètalos, unu frore de nudda... «Bonas dies, aiat naradu su printzipeddu. —Bonas dies, aiat naradu su frore. —In ue sunt sos òmines?» aiat pregontadu su printzipeddu cun garbu.
+S’ idea de su tàgiu de elefantes aiat postu a rìere su printzipeddu: «Diant bòlere postos a pira a pare...»
+Teniat finas unu vulcanu istudadu.
+M’ aiat abbaidadu ispantadu: «De cosas sèrias!»
+Si diat pòdere ammuntonare s’ umanidade in s’ isuledda prus pitica de su Patzìficu.
+A pustis aiat agiuntu: «Non t’ istentes gosi, est infadosu.
+Ite malas chi sunt sas tzerpes.
+Ma custu no nd’ at megioradu s’ idea chi nde tenia.
+A beru.
+Ca non cheriat chi l’ aeret bidu pranghende.
+Sos òmines leant pagu tretu in sa Terra.
+Est una cosa rara a beru chi un’ otzèanu s’ isbòidet de s’ abba sua.
+B’ at chentu e ùndighi res (sena nch’ ismentigare, de seguru, sos res negros), sete mìgia geògrafos, noighentamìgia òmines de afares, sete milliones e mesu de imbreagones, treghentos e ùndighi milliones de pageris, duncas belle duos milliardos de pessones mannas.
+E una die m’ aiat cussigiadu de mi pònnere cun aficu a fàghere una figura galana, pro nche fàghere intrare bene custu in sa conca de sos pitzinneddos de logu meu. «Si ant a viagiare una die, mi naraiat issu, lis at a pòdere servire.
+S’ autoridade, pro prima cosa, tenet sa resone comente fundamentu.
+E finas un’ esploradore chi bufat tropu. —E pro ite? aiat naradu su printzipeddu. —Ca sos imbreagones bident a duos a duos.
+Mi’ sa vìsita de un’ ammiradore!» aiat abboghinadu dae largu su pageri cando aiat bidu su printzipeddu.
+Deo fia tristu ma lis naraia: «Est s’ istrachitùdine...»
+E tèngio un’ àtera resone galu: custa pessone manna istat in Frantza in ue tenet fàmene e fritu.
+Est cumplicadu tropu.
+Duncas càmbio sa dèdica mea:
+Cando lis faeddades de un’ amigu nou, non bos pregontant mai sas cosas fundamentales.
+No apo galu fatu su giru de su rennu meu.
+Tue as a tènnere, pròpiu tue, isteddos chi ischint a rìere!» —E aiat torradu a rìere. «E cando t’ as a èssere consoladu (totus si consolant semper), as a èssere cuntentu de m’ àere connotu.
+Semus unu pagu a sa sola in su desertu... —Semus a sa sola finas in mesu de sos òmines», aiat naradu sa tzerpe.
+Fiat rutu a bellu a bellu comente ruet un’ àrbore.
+Su printzipeddu si l’ aiat abbaidadu e aiat istimadu cussu alluidore gasi fidele a su cumandu.
+Cun sas figuras de s’ Autore.
+Deo so pro tene unu margiane chi assimìgiat a àteros chentu mìgia margianes.
+Tenent semper bisòngiu de crarimentos.
+Duncas li faghet chimbighentos e unu millione seschentasbintidua-mìgiasetighentostrintunu. —Chimbighentos milliones de ite? —Ah? Galu in cue ses? Chimbighentos e unu millione de... no isco prus... ite traballu chi mi tocat!
+Duncas m’ est tocadu a isseberare un’ àteru traballu e apo imparadu a pilotare aèreos.
+Tue ses responsàbile de sa rosa tua... —Deo so responsàbile de sa rosa mea», torraiat a nàrrere su printzipeddu, pro si nd’ ammentaret. E, corcadu in s’ erba, si fiat postu a prànghere. «Bonas dies, aiat naradu su printzipeddu. «Bonas dies, aiat naradu su deviadore de iscàmbios ferroviàrios. —Ite nche ses faghende inoghe? l’ aiat naradu su printzipeddu. —Deo ischìrrio sos viagiadores, a grustos de milli, aiat naradu su deviadore ferroviàriu.
+Mi nd’ impipaia de su martzeddu, de su bullone, de su sidis e de sa morte.
+E custa est una cosa trista!
+E sa rosingiola fiat tzirriende comente tzìrriat una veleta betza cando su bentu at pasadu a longu. «Intendende ses, aiat naradu su printzipeddu, nois nche semus ischidende custu putzu e issu est cantende...»
+E puddas? —Nono. —Non b’ at nudda chi siat giustu de su totu!», aiat suspiradu su margiane.
+Su margiane si fiat ammudadu e aiat abbaidadu a longu su printzipeddu: «Pro praghere... ammaseda·mi! l’ aiat naradu. —Mi diat agradare a beru, aiat rispostu su printzipeddu, ma non tèngio tempus meda.
+Bi diat mancare chi ti mossat...
+Mi’ su segretu meu.
+Podimus pònnere a banda chimbantatrès minutos sa chida. —E a ite bisòngiant custos chimbantatrès minutos? —Cadaunu nde faghet su chi li paret...» «Deo, s’ aiat pessadu su printzipeddu, si tennere chimbantatrès minutos de gastare, dia andare a bellu a bellu a una funtana...» Nche fiant giai coladas oto dies dae su guastu meu in su desertu, e deo aia ascurtadu s’ istòria de su bendidore bufende s’ ùrtimu gùtiu de s’ abba chi aia remonidu. «Ah! l’ apo naradu a su printzipeddu, ite galanos chi sunt sos ammentos tuos, ma deo no apo galu acontzadu s’ aeroplanu, non tèngio prus nudda de bufare e dia èssere cuntentu, finas deo, si podere andare‚ a bellu a bellu, a una funtana! —S’ amigu meu margiane, m’ aiat naradu... —Minninne’ , inoghe non si tratat prus de margiane! —Pro ite? —Ca inoghe nos nch’ amus a mòrrere de su sidis...»
+Cando agatas unu diamante chi no est de nemos, est tuo.
+Deo non bolia chi issu s’ isfortzaret: «Lassa fàghere a mie, l’ aia naradu, est tropu grae pro tene.»
+E su printzipeddu s’ aiat pessadu: «Ma comente at fatu a mi connòschere si non m’ at galu bidu in antis?»
+Non so seguru meda mancu in su colore de su bestire.
+In sa Terra bi nde podet acuntèssere de cada genia... —Oh! ma custu no est in sa Terra», aiat naradu su printzipeddu.
+Ca est a issa chi l’ apo mortu sa ruga (francu sas duas o tres pro sas mariposas).
+Chirca de èssere ditzosu.
+Deo mi fia abbarrende a sa muda. «At a èssere gasi ispassiosu!
+M’ aiat naradu petzi: «S’ abba podet èssere bona finas pro su coro...»
+E gasi l’ aiat turmentadu deretu cun sa vanidade sua agigu betiosa.
+Tocat a chircare cun su coro.»
+Fiat petzi unu margiane che a àteros chentu mìgia.
+T’ apo a pàrrere mortu e no at a èssere beru...»
+Est poèticu meda.
+Mi nche bògio falare!»
+Tenet sos corros...»
+Mi fia torradu a fritire timende carchi cosa chi non si li podet parare fronte.
+No at mai nuscadu unu frore.
+Gosi aia ischidu un’ àtera cosa importante meda: su praneta dae ue issu fiat bènnidu fiat in pessu prus mannu de una domo!
+Su margiane pariat totu interessadu: «In un’ àteru praneta? —Eja. —A bi nd’ at cassadores in cussu praneta? —Nono. —Custu m’ interessat!
+Petzi tando creent de lu connòschere.
+Si si tratat de unu sirione de arigàrgia o de rosa, cheret lassadu a rimpuddire comente li paret.
+Tando apo pintadu s’ internu de sa tzerpe boa, a manera chi sas pessones mannas potzant cumprèndere.
+Aiat giai viagiadu meda! «Dae ue ses benende? l’ aiat naradu su tziu betzu. —It’ est cussu libru mannu? aiat naradu su printzipeddu.
+Aiat istentadu galu unu pagu, pustis si fiat arritzadu.
+Ma non m’ aiat rispostu.
+So in cherta de amigos e de cosas meda de connòschere. —Connoschimus petzi sas cosas chi ammasedamus, at naradu su margiane.
+Bonas dies. —It’ est su cumandu? —Est de nch’ istudare su lantione meu.
+Sas pessones mannas m’ aiant disanimadu de fàghere a pintore, a s’ edade de ses annos, e no aia imparadu a pintare àtera cosa, si non sos boas abertos o cungiados.
+So galu totu ispilurtzidu...»
+Deo non timo nudda·nudda sa tigre, ma non potzo bajulare sa currentina.
+Mi paret chi custu andat bene a lu fàghere...»
+E a bias as a abèrrere sa ventana, gosi, pro unu praghere...
+E sos òmines non tenent fantasia.
+E su printzipeddu s’ aiat fatu unu bellu risu chi m’ aiat dadu infadu mannu.
+So arrischende de presentare un’ idea farsa de su praneta nostru a sos chi no lu connoschent.
+E apo cumpresu ite aiat chircadu!
+Custu est unu traballu a beru!»
+Dormint in su segretu de sa terra finas chi a unu de issos l’ intrat su disìgiu de si nch’ ischidare...
+E l’ aia intesu chi fiat faeddende: «Tando non ti nde ses ammentende? fiat narende.
+Duncas fiat abbarradu a sa ritza, e, sigomente fiat istracu, aiat cascadu. «Non deghet a cascare in presèntzia de unu re, l’ aiat naradu su monarca.
+E nch’ aiat istudadu su lantione.
+Custu est giai malàidu meda.
+Mi pariat de giùghere a pala una prenda dìliga.
+E a pustis cùngio a crae custu pabiru in unu calàssiu. —Totu inoghe est? —Giai li bastat!» «Ite ispàssiu, s’ aiat pessadu su printzipeddu.
+Forsis bos ais a pregontare:
+Ite nche faghides inoghe? —Deo so unu geògrafu, aiat naradu su tziu betzu. —It’ est unu geògrafu? —Est un’ istudiadu chi ischit in ue s’ agatant sos mares, sos rios, sas biddas, sos montes e sos desertos. —Custu est interessante meda, aiat naradu su printzipeddu.
+Tue as a tènnere gana de rìere paris cun megus.
+L’ aia infustu sas mentes e l’ aia dadu a bìere.
+Forsis deo so agigu che a sas pessones mannas.
+E no est una cosa sèria a chircare de cumprèndere pro ite issos si dant ite fàghere pro bogare ispinas chi no lis servint a nudda? E no est importante sa gherra de sos angiones e de sos frores? E no est prus sèriu e prus importante de sas additziones chi faghet unu sennore grassu e ruju? E si deo connosco unu frore ùnicu in su mundu, chi no esistit in nuddue si no in su praneta meu, e chi un’ angioneddu podet distruire, gosi, cun unu corfu ebbia, unu mangianu, sena s’ abbigiare de su chi est faghende, no est importante custu!»
+Duncas mi fia ingeniadu pro nd’ ischire de prus: «Dae ue ses benende, minninneddu meu? In ue est “su logu tuo”? A ue nche lu cheres giùghere s’ angioneddu meu?»
+Tando tocaiat a sos alluidores de lantiones de Rùssia e de sas Ìndias.
+Cando so torradu dae traballare, s’ incràs sero, nch’ aia bidu dae tesu su printzipeddu sèidu in pitzos de cue, cun sas ancas pendèntiles.
+Sa die giai est custa, ma su logu no est inoghe...»
+A pustis non si podent prus mòere e dormint in sos ses meses chi nche ponent pro ismartire”.
+E pesant finas sas puddas.
+A su brunchile chi apo pintadu pro su printzipeddu, mi nch’ apo ismentigadu de l’ agiùnghere una corria de pedde!
+Forrogrende in sa butzaca pro nche bogare sa pistola, mi fia postu a cùrrere, ma, a su sonu chi aia fatu, sa tzerpe fiat falada a bellu a bellu a s’ arena, comente unu tzurru de abba morende·si·nche, e, sena si pònnere presse meda, si nche fiat istichida in mesu de sas pedras faghende unu sonu metàllicu lèbiu.
+Duncas est galu pro custu chi m’ apo comporadu una boeta de colores e unos cantos lapis.
+Apo fatu unu viàgiu longu e no apo dormidu... —Tando, l’ aiat naradu su re, ti cumando de cascare.
+E, in càmbiu, bi nd’ aiat chimbe mìgia, totus aguales, in unu giardinu ebbia! «No li diat èssere agradadu a beru, s’ aiat pessadu, si bideret totu custu... diat tussire e si diat ghetare a mortu margiane pro fuire a su risu.
+Custa est sa còpia de sa figura.
+Duos vulcanos in atividade e unu vulcanu istudadu.
+E su printzipeddu si nche fiat mòidu, pessende a su frore suo.
+E l’ aiat torradu a allùere. «E pro ite l’ as in pessu torradu a allùere? —Ca est custu su cumandu, aiat rispostu s’ alluidore. —Non so cumprendende, aiat naradu su printzipeddu. —Non b’ at nudda de cumprèndere, aiat naradu s’ alluidore.
+Fiat cròmpidu in forma de sèmene.
+Deo m’ interesso, deo, de cosas sèrias!»
+Lassa·mi andare a sa sola.»
+De nemos. —Tando sunt meos, ca so istadu deo su primu chi b’ at pessadu. —E custu, a bastat? —De seguru.
+Non fia bidende ne intendende pròpiu a nemos.
+Cun sas ispinas, si creent terrorosos…»
+De seguru, mai nemos fiat resessidu a lu bogare a campu, e forsis no l’ aiat mancu chircadu.
+Ma aiat fatu galu un’ isfortzu: «At a èssere bellu, a l’ ischis? Finas deo apo a abbaidare sos isteddos.
+Aiat fatu unu passu.
+Est una cosa rara a beru chi unu monte càmbiet logu.
+Deo non ti lu cunsento. —No nde potzo fàghere a mancu, aiat rispostu su printzipeddu totu cunfusu.
+Imbio sos trenos chi nche los carrant, cando a manu dereta, cando a manu manca.»
+E issu est gasi dèbile!
+Cando issu alluet su lantione suo, est comente chi fatzat nàschere un’ àteru isteddu o unu frore.
+Custu asteròide l’ aiat bidu petzi una bia in telescòpiu, in su 1909, un’ astrònomu turcu. Tando aiat fatu una grandu mustra de s’ iscoberta sua in unu cungressu internatzionale de astronomia.
+Ma issu, sena piedade, aiat annantu: «Tue ses cunfundende totu...
+Su printzipeddu si fiat irrujadu galu.
+Cando in fines fia resessidu a faeddare, l’ aia naradu: «Ma... ite nche ses faghende tue inoghe?»
+Deves torrare a su motore tuo.
+Tando aia torradu a fàghere galu su disinnu:
+Cando non cando, l’ as a cundennare a morte.
+Ma tue non ti nche lu deves ismentigare.
+Duncas mi nche so agigu infadende.
+Tocat a pretèndere dae cadaunu su chi cadaunu podet dare, aiat naradu su re.
+Nche sunt colados giai ses annos dae cando s’ amigu meu si nch’ est andadu paris cun s’ angioneddu suo.
+No at mai istimadu a nemos.
+Petzi s’ alluidore de s’ ùnicu lantione de su Polu Nord, e su cumpàngiu de s’ ùnicu lantione de su Polu Sud, si nche colaiant una vida de isfainados e mandrones: traballaiant petzi duas bias s’ annu. Cando cherimus bogare ispìritu, càpitat chi nos nch’ essat carchi fàula.
+Deo casso puddas, sos òmines cassant a mie.
+Fiat su prus minore de totus.
+Ma no est neghe mea.
+E, cando aiat abbadu un’ ùrtima bia su frore, e si fiat dispostu a lu chistire suta de sa càmpana de bidru, si fiat abbigiadu in gana de prànghere. «Adiosu», aiat naradu a su frore.
+Nemos bos at ammasedadu e bois no ais ammasedadu a nemos.
+Sa prima bia est istada, bintiduos annos a como, pro neghe de unu carrabbusu chi petzi Deus ischit dae ue nch’ est rutu.
+Tèngio resones bastante sèrias pro crèere chi su praneta dae ue beniat su printzipeddu est s’ asteròide B 612.
+Benit male.
+Sos putzos saharianos sunt petzi istampos fatos in s’ arena.
+Deo non so creende nudda!
+M’ ammentaia su margiane.
+Tando no li faeddaia nen de tzerpes boas, nen de padentes vìrghines, nen de isteddos.
+S’ aiat ammentadu de cando issu etotu andaiat in cherta de sas iscurigadas‚ iscostiende sa cadrea.
+In cantu a sas bèstias mannas, deo non timo nudda.
+Eh, beru est!
+Custu est su mègius retratu chi, in fatu, so resessidu a fàghere de issu.
+Lu devia giuigare a sas atziones e no a sos faeddos.
+Ite sunt chirchende? —Mancu s’ òmine de sa locomotiva l’ ischit», aiat naradu su deviadore ferroviàriu.
+Tue dias pòdere giuigare cussu sòrighe betzu.
+E si fiat irrujadu.
+Su de su boa cungiadu.
+Su chi m’ agradat de prus in sa vida est a dormire. —Non b’ at profetu perunu in custu, aiat naradu su printzipeddu. —Non b’ at profetu perunu in custu, aiat naradu s’ alluidore.
+Est un’ iscàmbiu. —Ello non fiant cuntentos in ue nche fiant? —Non semus mai cuntentos in ue istamus», aiat naradu su deviadore ferroviàriu.
+Duncas fia abbaidende custa bisione cun sos ogros maduros de s’ ispantu.
+Ma no est sèriu meda».
+Aiat chertu agiuare s’ amigu: «A l’ ischis... connosco unu mèdiu pro ti pasare cando as a bòlere... —Deo bògio semper», aiat naradu s’ alluidore.
+Est pro avèrtere sos amigos meos de su perìgulu chi fiant currende dae meda, che a mie etotu, sena lu connòschere, chi nch’ apo postu traballu meda a fàghere custu disinnu.
+Ajò! sighi a cascare.
+Bonas dies.
+E como non m’ atrivia a li pregontare prus nudda.
+Si tue cheres un’ amigu, ammaseda·mi! —Ite tocat a fàghere? aiat naradu su printzipeddu. —Tocat a èssere passentziosos, aiat rispostu su margiane.
+Non tenes mancu ancas...
+Issos “rennant” subra de...
+Fiat nàschida dae sa caminada suta de sos isteddos, dae su càntigu de sa rosingiola, dae s’ isfortzu de sos bratzos meos.
+Su printzipeddu non fiat galu cuntentu. «Deo, si tèngio unu mucadore, mi lu potzo chìnghere in tzugru e leare in fatu.
+Si tèngio unu frore, deo nche lu potzo tòddere e leare in fatu.
+Torra cras sero...»
+Non cheriat essire totu prighigionadu che a sos pabàules.
+Non bàjulo chie non ponet in mente.»
+Dae cara.
+Apo boladu unu pagu in totue in su mundu.
+Apo rispostu una cosa cale si siat.
+E si su praneta est tropu minore, e si sos baobàbs sunt a beru medas, lu crebant. «Est una chistione de règula, mi naraiat a pustis su printzipeddu.
+Nch’ est tropu a largu.
+Sa domo mea teniat unu segretu cuadu in intro de su coro suo... «Eja, aia naradu deo a su printzipeddu, chi si tratet de sa domo, de sos isteddos o de su desertu, su chi lis dat sa bellesa issoro non si bidet! —Deo so cuntentu, aiat naradu issu, chi ses de acordu cun su margiane meu.»
+In antis tocaiat a sos alluidores de lantiones de Noa Zelanda e de Austràlia.
+E su printzipeddu aiat sighidu: «Su praneta tuo est gosi minore chi nche l’ inghìrias cun tres passos.
+Su printzipeddu si fiat irrujadu torra.
+Pro saludare cando mi festant.
+Aia isetadu a longu.
+Ca est issa ebbia sa chi apo cugugiadu cun unu paraventu.
+Li bastat unu pagu de sole...»
+Fia totu pistighingiadu ca su guastu fiat cumintzende a mi pàrrere grae meda, e fia timende disacatu ca s’ abba de bìere fiat agabbende. «Sas ispinas, a ite servint?»
+No la chèrgio prus. —Ma su bentu... —Non so gosi refriadu...
+Finas custa bia fiat istadu pro more de s’ angione, ca, totu in unu, su printzipeddu m’ aiat pregontadu, comente puntu dae una duda manna: «A beru est chi sos angiones si nche màndigant sas matas? —Eja.
+Fiat una cosa de ispantu.
+Como ti ses ponende a faeddare cun sas tzerpes!»
+E bi l’ aia ghetada gosi: «Custa est sa cassa.
+Ant a èssere totus amigos tuos.
+L’ intendia su coro tocheddende comente su de unu pugione morende, cando l’ isparant a carabina.
+Ma, si tue m’ ammasedas, nois amus a tènnere bisòngiu s’ unu de s’ àteru.
+Custa istòria de sas brancas, chi m’ aiat dadu gasi infadu, mi diat dèvere àere ammoddigadu...»
+De cale praneta ses?»
+Deo so un’ òmine sèriu!”, e de custu nd’ est cuntentu mannu.
+Su pageri aiat torradu a saludare artziende su capeddu.
+Bois seis comente fiat su margiane meu.
+So sèriu, deo, so pretzisu. —E ite ti nde faghes de cussos isteddos? —Ite mi nde fatzo? —Ei. —Nudda.
+Sas rosas fiant bastante anneadas. «Bois seis galanas, ma seis bòidas, lis aiat naradu galu.
+Si tando unu pitzinnu benit inche bois, si riet, si tenet pilos de oro, si non rispondet mai cando lu pregontant, ais a intzertare deretu chie est.
+Mi benit sa tristura contende·bos custos ammentos.
+Unu boa est tropu perigulosu e un’ elefante leat tropu logu.
+Fia respirende bene.
+Ma su fundu aiat sessadu in presse de crèschere, e aiat cumintzadu a ammaniare unu frore.
+Aiat rìsidu galu. «Ah! minninneddu, mininneddu meu!
+Su praneta fiat minoreddu.
+E unu trenu ràpidu a lughes allutas, retumbende comente unu tronu, aiat fatu trèmere sa cabina de su deviadore ferroviàriu. «Parent totus in presse, aiat naradu su printzipeddu.
+Dòighi e tres bìndighi.
+Ma in su disinnu meu no aia pintadu unu capeddu.
+Ti pedo perdonu.
+Pustis chi su printzipeddu si nche fiat dormidu, deo mi l’ apo leadu a pala e mi so postu torra a caminare.
+Ses galanu a beru... —Deo so unu margiane, aiat naradu su margiane. —Beni a giogare cun megus, l’ aiat propostu su printzipeddu.
+Est dae milliones de annos chi, comente si siat, sos angiones si nche màndigant sos frores.
+Tue as a èssere semper amigu meu.
+E m’ aias naradu: «Deo mi creo semper in logu meu!»
+Ma non perdais tempus cun custu pessamentu.
+Mi fia sapidu chi b’ aiat capitende carchi cosa de istraordinàriu.
+Si fiat segada carchi cosa in su motore.
+E sende gasi aiat sighidu a pregontare: «Comente si podet èssere mere de isteddos? —De chie sunt? aiat rispostu, anneadu, s’ òmine de afares. —No nd’ isco.
+B’ aiat àpidu semper, in su praneta de su printzipeddu, frores elementares meda, inghiriados petzi cun una fila de pètalos, chi non leaiant logu, e chi no istrobbaiant a nemos.
+Mi pariat finas chi non b’ aeret nudda de prus dìligu in sa Terra.
+In cue b’ istaiat unu tziu betzu chi iscriiat libros mannos·mannos. «Abba’ , mi’ un’ esploradore!» aiat abboghinadu, cando nch’ aiat bidu su printzipeddu.
+Non tèngio mancu un’ esploradore.
+Issas sunt gosi.
+Totu est tropu minore in logu meu pro t’ ammustrare in ue s’ agatat su meu.
+Imprentadu dae PressUp in su mese de Maju de su 2015.
+E narat a issu etotu: “Su frore meu esistit in carchi logu...” Ma, si s’ angione si nche màndigat su frore, pro issu est comente chi, totu in unu, si nche mòrgiant totu sos isteddos!
+Sa Terra est manna», at naradu sa tzerpe.
+Bintiduos e ses bintioto.
+Tando ant a abboghinare: «Ite galana chi est!»
+Su chi contat, pro nois, est su monte.
+In àteros tempos giai teniat sentidu.
+A tretos mi naro: «De seguru nono!
+Lu mutit, ponimus: “s’ asteròide 325»
+Pro mene, sos càschidos sunt una cosa curiosa.
+Si fiat postu a rìere, aiat tocadu sa fune, aiat saidadu sa rosingiola.
+Si tue cumandas a sa gente tua de si nche ghetare a mare, at a fàghere sa rivolutzione.
+De seguru, sas pessones mannas non bos ant a crèere.
+E aiat torradu a tocheddare sas manos, una contra a s’ àtera.
+Bìndighi e sete bintiduos.
+A dolu mannu, non bi colat mai nemos inoghe. —A beru? aiat naradu su printzipeddu chi no aiat cumpresu. —Tochedda sas manos, una contra a s’ atera», aiat cussigiadu su pageri.
+Cando fia piseddu, sa lughe de s’ àrbore de Nadale, sa mùsica de sa missa de mesunote, sa durcura de sos risitos, poniant a lùghere su donu de Nadale chi retzia. «Sos òmines de logu tuo, m’ aiat naradu su printzipeddu, cultivant chimbe mìgia rosas in su matessi giardinu... e non b’ agatant su chi sunt chirchende... —No l’ agatant, aia rispostu deo... —E imbetzes su chi sunt chirchende podet èssere agatadu in una rosa ebbia o in unu tzicu de abba... —De seguru», l’ aia rispostu.
+Ma non fiat pro neghe de sa resfriu. «So istadu sena cabu, l’ aiat naradu issu, in fines.
+Si fiat imboddiada in su carcàngiu de su printzipeddu comente unu bratzalete de oro: «Chie si siat chi toco, lu torro a sa terra dae ue est essidu, l’ aiat naradu galu.
+Ma deo fia tropu giòvanu pro ischire a l’ istimare.» Creo chi apat tiradu profetu, pro si nche fuire, de una tràmuda de pugiones agrestes.
+Sos àteros passos mi nche faghent torrare a suta de terra.
+Sende gasi su printzipeddu aiat torradu a rispòndere: «...De seguru!
+Deo t’ apo a abbaidare in sa coa de s’ ogru e tue no as a nàrrere nudda.
+Non rispondiat mai a sas pregontas, ma, cando unu s’ irrujat, bolet nàrrere «eja», o nono? «Ah! l’ aia naradu, so timende...»
+Tocat a nch’ ispeigare deretu sos baobàbs, in pessu chi si distinghent dae sas rosas chi lis assimìgiant meda cando sunt minoreddas.
+Nde so cuntentu.»
+Deo mi fia sèidu in s’ oru suo.
+Unu praneta gasi galanu no l’ aiat galu bidu. «Est bellu a beru su praneta bostru.
+Como mi descries su praneta tuo!»
+Tando aia pintadu unu brunchile.
+E si mi fiat astrintu su coro cando bi l’ aia dadu: «Tue tenes progetos chi deo non connosco...»
+Ite nde pessas, chi li bisonget erba meda a custu angione? —Pro ite? —Ca in logu meu totu est minore... —L’ at a bastare de seguru.
+Diat bastare de pòdere andare a Frantza in unu minutu, pro bìdere su sole corchende·si·nche.
+Non sunt tristos sos pigiolos betzos...»
+L’ intendo a de note.
+No aia cumpresu sa risposta ma mi fia abbarradu a sa muda...
+S’ astrònomu aiat torradu a fàghere sa mustra de s’ iscoberta sua in su 1920, cun unu bestire elegante meda.
+L’ apo imbaradu bene ritzu.
+Cando t’ as a bòlere pasare, as a caminare... e sa die at a durare gasi a longu cantu as a bòlere tue. —Custu non mi torrat a contu meda, aiat rispostu s’ alluidore.
+Ma, sigomente fiat unu re bonu meda, daiat petzi cumandos sàbios. «Si deo cumandare, naraiat sena impèigu perunu, si cumandare a unu generale de si cambiare in pugione de mare, e si su generale non mi ponneret in mente, non diat èssere neghe de su generale.
+Ma m’ aiat abbaidadu e aiat rispostu a su pessamentu meu: «Finas deo so sididu... ajò a chircare unu putzu...»
+Mi so postu ma non bi so resessidu.
+Bos pedo perdonu...
+Mi’ !
+Su printzipeddu aiat tocheddadu sas manos, una contra a s’ àtera.
+Gasi etotu, si lis narades: «Sa proa chi su printzipeddu est esìstidu est chi fiat un’ incantu, riiat e boliat un’ angioneddu.
+Ma fiat galu in pistighìngiu: «No est comente ses narende tue.
+Su disinnu nùmeru 2 fiat gosi: Sas pessones mannas m’ ant cussigiadu de pònnere a unu chirru sos disinnos de tzerpes boas abertas o cungiadas, e de m’ interessare, in càmbiu, de sa geografia, de s’ istòria, de s’ aritmètica e de sa gramàtica.
+Pustis aiat annantu: «Bae a abbaidare torra sas rosas.
+Ma s’ aiat pessadu: «Custu òmine at a èssere finas astròligu.
+Deo potzo... —Oh! apo cumpresu bene, aiat naradu su printzipeddu, ma pro ite ses faeddende semper in suspu? —Deo cumprendo totu finas si faeddas gosi», aiat naradu sa tzerpe.
+So a puntu de prànghere. —Sa neghe est sa tua, aiat naradu su printzipeddu, deo non fia in cherta de ti fàghere male ma tue ti ses chertu ammasedadu dae mene... «Si benis, ponimus, a sas bator de merie, giai dae sas tres apo a cumintzare a èssere cuntentu.» —Giai est a beru, aiat naradu su margiane. —Ma tue t’ as a pònnere a prànghere! aiat naradu su printzipeddu. —Giai est a beru, aiat rispostu su margiane. —Ma tue non bi balàngias nudda! —Bi balàngio, aiat naradu su margiane, pro more de su colore de su trigu.»
+S’ angione chi boles tue est in intro.» Ma fia abbarradu ispantadu bidende comente lughiat sa cara de cussu giùighe giovaneddu: «Est pròpiu che a custu chi deo lu cheria!
+Si sos duos milliardos de abitantes chi istant in sa Terra si ponnerent a sa ritza e s’ astringherent unu pagu, comente in una manifestatzione, nche diant istare, cun àsiu, in unu tretu de binti chilòmetros de longhia pro binti chilòmetros de larghia.
+E tèngio sa cassa pro s’ angione.
+In cue est tropu bassu.
+Cantu m’ agradat a intèndere custu risu! —Pròpiu custu at a èssere su donu meu... at a èssere comente pro s’ abba... —Ite boles nàrrere? —Sas pessones tenent isteddos chi non sunt sos matessi.
+Est ùtile meda, si unu si perdet a de note.
+Su caddu, ispronadu a totu coddu, si nche fiat ghetadu in antis acurtziende·si in presse cara a sa fune.
+Naviu a bela, carchi borta a remos, cun s’iscafu irregulare e collegadu carchi borta a balantzinos, impreadu in Indonèsia e in sos mares de sa Tzina.
+GLOSSÀRIU.
+Ti dèpere fàghere fusilare pro custa mancàntzia tua, ma tue ses unu balorosu e deo no apo sa costumàntzia de sacrificare de badas sos coragiosos.
+Tando amus a abèrrere sos costàgios de custu vascellu e amus a mòrrere totus; nois ma finas issos.
+arratza de idea ispantosa!
+– Lestru, Giro-Batol, intra·ti·nche a mesu de cussas tupas!
+– Cun unu rinfortzu sìmile mi dia intèndere capassu de tentare sa conchista de Làbuan intrea.
+In cue m’aiant faeddadu de una pitzinna de una bellesa sena cunfrontos, cun sos ogros asulos, sos pilos profumados che sos giasminos de su Bòrneo; de una creadura chi andaiat a caddu che amàtzone e chi cassaiat atrivida sas feras; de una tzerta giovanedda chi in tzertos seros, a s’intrinada, si bidiat cumparende in sos oros de Làbuan, ammajende cun unu cantu prus durche de su murmutu de sos trainos, sos piscadores de sas costas.
+Gasi at chèrfidu su destinu, prode meu.
+L’ischis bene chi tue bales pro deghe.
+Sos noranta òmines si fiant imbarcados in sos praho: Yanez e Sàndokan fiant sètzidos in su prus mannu e prus resistente, chi aiat cannones dòpios e una mesa.
+Ti lu cumando!
+Fiat afiladu lestru fache a su logu ue fiat retumbadu su tzocu e in mesu a una lascura minoredda nch’aiat bidu sa giòvana lady subra su poney biancu e sa carabina galu fumiende in manos.
+Oramai bisongiaiat atzetare sa batalla e fiat su chi disigiaiant cussos ispumadores atrividos de su Mare Malesu.
+Su cannonegiamentu fiat cumentzadu deretu a un’ala e a s’àtera.
+Romades.
+Sunt peus de sas pìberas, capitanu, bos l’asseguro.
+Frunida de una boluntade tosturruda, a pagu a pagu aiat mudadu sos ìmpetos ferotzes, leados in cussas batallas aspras e crudeles, e cussa grispesa leada in sa bida fitiana cun sa gente de mare.
+No apo mai bidu una pitzinna gasi bella e galana.
+Eja.
+– aiat sighidu su dayako.
+Aiat naradu Yanez – Ah!
+Aiant sighidu pro carchi tretu s’oru a dereta de su riigheddu, posca si nche fiant intrados detzisos a sa bete foresta.
+Fiat sola, pensamentosa, cun sa màndola in ghenugros.
+Semus armados de istillos poderosos.
+, etimologia dudosa.
+as naradu fàulas no as a fuire a sa morte.
+Seis in domo de persones bonas chi bos ant a curare cun afetu e chi ant a fàghere de totu pro bos sanare.
+Ma so timende, una disaura est pro capitare, fui, fui dae inoghe.
+Segnor Yanez!
+Fatos chimbe e seschentos metros, non sena su perìgulu de nche iscorcobeddare prus de ua borta dae artàrias chi daiant s’ammolighinamentu, si firmaiant in mesu de sas cambas de unu bua mamplam, fundu chi bogat frutos ascados meda pro sa buca de sos europeos, essende abumbados de unu fragu forte de melàrbore, ma chi sunt nutritivos puru e finas agradèssidos a sos indìgenos.
+As resone, Sàndokan.
+Nono, issos nono, ma… chie at a pòdere lèghere in su destinu?
+– Un’àteru òmine a su postu suo, aiat aprofetadu de sa disaura mea pro fuire cun sas richesas mannas chi at in su praho suo, ma isse non l’at a fàghere.
+m.
+Abarramus inoghe e chircamus de non nos fàghere sejare.
+Unu sidis ardente si nche lu mandigaiat e sa ferta non prus infriscada, li cajonaiat dolores acutzos, malos a bajulare.
+Fiat abarradu ritzu un’iscuta, ghetende a Sàndokan un’ùrtima ograda prena de arrennegu ferotze, posca fiat rutu a modde, pesende una betedde pispisa de abba.
+Forte che leone, fieru che eroe de s’antighidade, atrividu che tigre, coragiosu finas a su dischìssiu, in pagu tempus aiat bintu totu sos pòpulos a fùrriu isparghinende sas làcanas suas finas a su regnu de Varauni e a su riu Koti.
+A sos postos bostros de cumbatimentu!
+Isse l’aiat imbarada in palas de unu caddu mortu in s’ìnteri chi su lord, isarbolidu pro s’arrennegu, l’isparaiat.
+Ca ses tropu atrividu e dias fàghere carchi machine in su cuadorju de sos inimigos tuos prus acanidos.
+Bidimus si s’abba est profunda.
+piroscafo, dae su gr.
+Duncas nos sunt ponende fatu?
+Ajò, a benides cun megus?
+Segnore – aiat naradu Sàndokan, acurtziende·si.
+Sàmbene bonu cussu de sos Rosenthal – aiat murmutadu su lord.
+– Milady, sa pedde de sa tigre sa est bostra.
+Ite faina fea chi fiat istada!
+E comente nche l’aiat ischidu?
+At àpidu pagos guastos chi sunt istados giai acontzados.
+– Lassa sas brullas, bona lana, o ti fatzo isfoetare che marineri.
+In parte de su baroneto?
+Bois ais un’iscorta bastante pro respìnghere un’atacu.
+Un’aposentu de cussa domo est illuminadu, sos muros sunt cugugiados de pannos rujos pesantes, de belludos e de brocados de prètziu, ma inoghe e in cuddae apitzigonados, iscorriolados e mantzados, e su pamentu iscumparet suta unu pìgiu artu de tapetes de Pèrsia, lughentes de oro, ma custos puru istratzulados e fatos a bisera.
+Su pìgiu de su terrinu trasmitiat a distintu sa cursa impressida de unu caddu.
+In printzìpiu aiat crèidu de èssere sonniende e s’aiat cariadu paritzas bortas sos ogros comente pro si nche ischidare, ma in presse si fiat cumbintu chi fiat totu beru.
+In s’ìnteri chi sa Tigre l’agarraiat a tzugru, su portoghesu li poniat su mucadoreddu in buca.
+faghiant contra s’inimigu odiadu.
+Custu cheret nàrrere faa, fradigheddu meu.
+– In foras s’uraganu e inoghe deo!
+Conta·mi!
+Ma chie seis bois?
+m’intendo su coro sambenende, Yanez, pensende chi sa Tigre at a mòrrere pro semper e chi custu mare e s’ìsula mea matessi ant a devènnere angenos.
+Ite cheres fàghere, Yanez?
+Bete làmpadas indeoradas ghetaiant trainos de lughe faghende lampare s’oro e sa prata de sos tapetes e de sos aratzos e sa madreperla chi mudaiat sos mòbiles ricos in istile indianu.
+Eja.
+Chi bèngiant a s’acòstiu sos compatriotas tuos!
+Crotzera s.
+Penso chi eja – aiat rispostu Sàndokan, cun unu suspiru.
+m.
+A sa furca sos regulamentos – aiat rispostu Yanez.
+E siat tando.
+Eja, inoghe, Yanez.
+Bastat chi non diat s’allarme.
+– aiat preguntadu su portoghesu, bidende chi s’arressaiat.
+Sa vindita?
+Bah!
+Nono, ma isco su chi cherias ischire.
+– aiat preguntadu Patan.
+Bois a nemos ais addobiadu benende a inoghe, beru?
+Arribbadu a cue non fiat difìtzile a nche lòmpere a sa villa chi su pirata ischiat chi fiat indedda forsis una paja de chilòmetros.
+Duos piratas in un’istufa.
+– Non timas prus chi como so a curtzu tuo!
+Cussu iscimmione ghetaiat pore.
+Su incrociadore, ca cussu depiat èssere, non fiat prus un’umbra simpre.
+Su caminu, manu a manu chi protzediant cara a sud, diveniat prus difìtzile pro neghe de su disacatu fatu dae s’uraganu.
+In s’ìnteri de sa cumbata nostra aiat fiacadu sa cannonera, fraganende·li sas rodas, posca l’at postu fogu.
+Ti torro a bìdere, in fines!
+Si fiat furriadu duas bortas, posca fiat rutu in bratzos de Marianna sua istimada e cuss’òmine, chi no aiat prantu mai in bida sua, si fiat postu a prànghere a sucutu murmutende:.
+Antzis, deo non lu dia mancu chèrrere, amigu.
+Si fiat firmadu pro sa segunda borta, abbaidende a Yanez chi fiat torra mudu che croga.
+So chirchende sa pista de una tigre – aiat rispostu su nieddu.
+– Sos isparos podent àere atiradu sos sordados chi amus bidu moende a pustis intrinadu.
+Bois ischides chi sa guarnigione de s’ìsula est iscarsa meda.
+Pro como mantènnere su praho traessu su bentu – aiat rispostu Sàndokan.
+A ue?
+Su bentu est dèbile e su praho de su segnor Yanez non depet caminare meda.
+Ah!
+S’iscutzinada fiat istada gasi potente chi sa pantera, mancari aeret fichidu sas francas acutzas suas in sa linna, no aiat pòdidu aguantare e nche fiat ruta a su riu.
+– Nch’est a largu dae nois petzi chimbanta o sessanta metros.
+Apo bidu unos cantos bananos e carchi pombo.
+Ite cherides de prus?
+Aiat agarradu cun sos bratzos poderosos sa giovanedda e nche l’aiat giuta a sa cabina.
+Custa borta puru su pirata fiat abarradu a sa muda.
+A pustis de mesora sa cannonera s’agataiat a pagos lìbanos dae sa canoa.
+Su pirata nche l’aiat istesiada cun violèntzia durche.
+Apo su progetu meu.
+Pro milli diàulos!
+Si fiat acaradu a sa bentanedda e aiat ghetadu unu frùschiu forte.
+In foras s’intendiant persones faeddende e acurtziende·si.
+Eja, Tigre.
+A dispetu de totu cussos impèigos Sàndokan non si firmaiat.
+Iseta unu pagu, fradigheddu meu.
+Tando seis totu mortos?
+Sàndokan!
+– Apo a faeddare.
+Si nche fiant intrados ambos a mesu de una pastera carca chi s’isterriat fache a su padillione e trisinende che a duos serpentes fiant arribados petzi a pagos passos dae su sordadu.
+– aiat chichinadu su pòveru sergente, chi s’aiat bidu in cara sa punta de s’isciàbula.
+Sos piratas, mantenende una calma ammiràbile in mesu a cussu trechetu de ballas chi iscorgiolaiat sas palitzadas, chi istampaiat sos terraprenos, chi fraganaiat sos bastiones, puntaiant cun atrivimentu sas artillierias faghende·si coràgiu cun istripitos orrorosos.
+Aiat tancadu sos ogros e nch’aiat ingurtidu sa pastìllia in s’ìnteri chi Juioko li poniat.
+In mesu de s’issùssiu de sos matones fiat cumpartu totu in unu Sàndokan cun sa carabina agarrada e su kriss in dentes.
+Cada die andaiat a agupintare a su chiosco tzinesu.
+Aiat travigadu belle unu chilòmetru intrende·si·nche in sa foresta carca, cando si fiat arressadu totu in unu in pees de unu betedde durion, sa frùtora licanza de su cale , prena de puntas tostas meda, si tribisaiat suta sos corfos de su bicu de una truma de tucanos.
+Aiat oramai fatu su pianu suo pro collionare a su cumandante.
+Giunca s.
+Però l’aiat bidu intrende·si·nche, cun un’ùrtimu brincu, a mesu de sos bananos e iscumpàrrere suta sas fògias gigantescas.
+coffa, dae s’àrabu quffa «cesta», chi benit dae su grecu êüöéíïò.
+At cun isse otanta òmines, otanta tigrotos, e diat pòdere bìnchere sas trupas nostras, rugrare lestru che lampu sos padentes e atacare sa villa.
+Un’òmine si nche podet intrare finas a mesu de sos padentes sena pònnere in reselu sos inimigos, mentres prus òmines cun dificultade diant pòdere fuire a una sentinella chi bàrdiat.
+Ma… nono, no est un’iscualu!
+Sa canoa, cun sa bela sua parada, andaiat bastante in presse incurbada in su tribordu, ponende, intre su pirata chi si intendiat tropu cummòvidu e sa pòvera Marianna.
+Sàndokan si fiat trèmidu e in sa cara sua fiat cumpartu unu dolore biu.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Unu dolore illacanadu cumpariat in sos liniamentos suos.
+Lìbanu s.
+Non mi dia acunnortare prus si cussu malincrinidu diat fraganare sa conca a cussa miss galana.
+Moimus.
+Eja, e bido chi cussos òmines chi m’ant faeddadu de bois m’ant naradu sa veridade!
+Eja, eja!
+Ajò, non de faeddemus prus e lassamus chi su destinu meu si cumprat.
+Ma in ue?
+s’incrociadore, aiat bidu allughende·si sos fanales de positzione.
+Si nos cassant amus a èssere leados a picu dae una barantina de sordados e gasi no amus a pòdere fuire cun fatzilidade a sos corfos issoro.
+Su prus èvitant s’òmine e finas sos àteros animales; minetzados però o artuddados, divenint tremendos e belle semper sa fortza issoro ispantosa binchet sos rivales.
+No est possìbile.
+Iscudende corfos disisperados, trunchende bratzos e isperrende concas, aboghinende pro isparghinare prus terrore, ruende e torrende·si a pesare, como torrende in palas e tando avantzende, pro una paja de minutos fiant resèssidos a poderare totu cussos inimigos, ma, leados a corfos de muschete dae sos òmines de sas cofas, isciabulados a palas, apretados in antis a sas bajonetas, cussos balorosos fiant rutos.
+– Andat bene!
+Deretu si fiant bidos cussos duos òmines fortzighende·si comente leados dae un’ispàsimu violentu e improvisu, e tando ruende a terra ghetende duas boghes fortes.
+Est s’àrbore prus fache a sa prora de unu bastimentu cun duos o prus àrbores.
+– In s’ìnteri ajò a bisitare su domitzìliu nostru pro bìdere si a su mancu est còmodu.
+Ispero chi su nùmene meu non li siat disconnotu – aiat naradu.
+T’at a isetare finas a mesunote.
+Eja, agarradu a una tàula.
+Bastingàgiu s.
+Su pirata, essidu sanu dae cussa cumbata, aiat ghetadu un’ograda de disprètziu a s’ufitzialeddu chi si nche fiat pesende, posca, girende·si a sa giòvana lady, abarrada a sa muda pro sa timòria e pro su pistighìngiu, cun una mòvida de sa cale fiat istadu manninu/fieru finas unu re, l’aiat naradu:.
+Aiat rispostu una boghe sola:.
+– Ajò, prodes meos!
+In pessu intrinadu nch’at a brincare sa cresura e at a andare a isetare sos òrdines tuos.
+Tue!
+in mesu a cussu iscurigore profundu, e aiat cumentzadu a rìere a iscacàllios.
+Ma ue las as remunidas totu custas fortzas?
+Su bentu est galu dèbile pro dare a sos navios nostros una velotzidade tale chi potzant garegiare cun su papore.
+Dae cando in cando però si firmaiat pro averiguare su pìgiu nieddu de su mare, artziaiat a sas costanas pro pòdere abbratzare un’orizonte prus mannu, e a pustis s’incurbaiat e abarraiat ascurtende.
+Dispone·ti a afundare ca cussa nave at a colare a pagu tretu dae nois.
+Damus cara – l’aiat naradu a Juioko.
+Ite mi cussìgias de fàghere tando?
+– Tue cheres chi la disterre pro semper in s’ìsula agreste mea?
+Una boghe de furore fiat iscopiada subra sos duos praho, a cussa retirada.
+Non bos lu promito, ma bos giuro chi at a bènnere in presse sa die chi amus a vengare sa derruta.
+Ajò a l’ochìere tando.
+Non mi torrat.
+E posca tra pagu podimus devènnere parentes.
+f, it.
+– aiat preguntadu cun pistighìngiu.
+– Aia giuradu de nch’àere bidu duas concas a babordu.
+Sàndokan e sa cumpàngia sua fiant artziados in sa gradinada astrinta chi nche giughiat a sa roca, sighidos dae sas miradas de totu sos piratas chi los abbaidaiant cun ammiru ammisturadu a dispraghere, e si fiant firmados in antis de su bete pinnetu.
+Si nch’aiat istratzadu sa divisa de su sergente Willis, s’aiat bestidu bestes noas lughentes de oro e de perlas, s’aiat postu in conca unu turbante ricu cun in pitzu unu zafiru grussu cantu una nughe, s’aiat coladu in sas pìnnigas de sa fasca unu kriss nou e una tzimitarra noa e fiat essidu.
+Pretzisamente.
+Creo su contràriu.
+Fia sighende sas tratas de sa tigre.
+A sero su bentu aiat addopiadu sa fùria minetzende de truncare sos àrbores, si non si minimaiat sa superfìtzie de sas belas.
+Si fiant cuados ambos duos in palas de su bete truncu de s’àrbore chi fiat inghiriadu dae raighinas e dae rotang chi formaiant una retza bera e pròpia e aiant isetadu chi esseret cumpartu cussu rivale a bator ancas.
+los dia chèrrere bìdere cras cando s’ant a èssere abigiados de sa fua bostra, mossende·si sos pòddighes pro s’arrennegu e dia chèrrere intèndere sos irrocos de sas fèminas issoro.
+Faedda – aiat naradu Sàndokan.
+Pro Deus!
+, it.
+Petzi custa idea li morigaiat su sàmbene e li faghiat allùghere sa mirada de un’arrennegu orrorosu.
+– aiat aboghinadu custu ghetende·si in antis de Marianna.
+Pro Deus!
+Non pediat de prus pro su momentu.
+– Mòidu sena m’àere naradu nudda eris sero.
+Capitanu meu – aiat torradu a nàrrere.
+A cussa boghe, Sàndokan, pro sa prima borta a pustis de àere postu su pee in sa canoa, si fiat mòidu pesende·si·nche totu in unu.
+Mi lu promites?
+Sa balla aiat iscucuradu su pinnone maistru e si fiat pèrdida in mare, pesende unu pàspiu ispumadore.
+Sàndokan imbetzes, rosigadu dae su pistighìngiu, non podiat abarrare firmu.
+Comente istades?
+Cussu naviu est benende dae est e forsis dae Mòmpracem.
+Sighidu dae sos òmines suos fiat andadu a tzumbare contra sos marineris chi acudiant cun sas istrales pesadas e nche los aiat catzados finas a popa, ma dae prua atzochiaiat un’àtera undada de òmines ghiados dae un’ufitziale chi Sàndokan nch’aiat connotu deretu.
+a ùndighi annos e erede de una sustàntzia bundante, fiat istada collida dae tziu suo James, s’ùnicu custrintu chi tando s’agataiat in Europa.
+Ite as fatu tue in totu custu tempus?
+Su pirata si fiat incurbadu in antis parende s’origra, posca, a pustis de un’iscuta, aiat naradu:.
+– A mie sa barra.
+Eja, seguru.
+Marianna chi las fiat isetende agutiperada dae milli pistighìngios.
+Non mi l’ammento bene, ma nde so seguru.
+– aiant preguntadu totus.
+Cale?
+Sos pòddighes issoro s’astringhiant a sas armas, non bidende·si s’ora de incarcare sos canes de sas carabinas ispantosas issoro.
+Urulaiat che fera, segaiat concas e isperraiat petorras, si nche ghetaiat a sa maconatzina a mesu de sas puntas de sas bajonetas, traghende cun isse sa grefa sua terrìbile chi manigiaiat sas istrales insambentadas e sas pesantes isciàbulas de ingàrriu.
+Mi pariant una mesa dosina.
+Su piròscafu, corfidu a manera grave, si fiat corcadu a s’ala de su costàgiu iscorrioladu, posca si fiat postu a girare a inghìriu suta sos corfos de s’àtera roda chi fiat galu mossende s’abba.
+Seguru nde ses?
+Ite ses chirchende?
+Mi lu podides nàrrere a manera franca – aiat naradu Sàndokan.
+Sàndokan, pro nudda ispantadu, seguru de no àere nudda de tìmere cun sa beste chi giughiat, si fiat giradu cun trancuillidade e aiat bidu istèrridos a pagu tretu, suta s’umbra frisca de unu arecche, duos sordados.
+– aiat preguntadu Sàndokan, pesende·si·nche lestru e parende una manu a su fusile.
+No una, ma chentu, milli boghes podent nàrrere chi tue cun sos dèbiles ses istadu finas tropu de bonucoro – aiat naradu Yanez.
+– Tue as a torrare a subra de sa nave e cale si siat cosa bi càpitet as a imbiare a inoghe un’òmine chi at a agatare semper unu camerata isetende òrdines.
+Fache a s’istàniu!
+Su lord… totus subra sos praho!
+Sàndokan l’aiat abbaidadu belle ispantadu.
+Eja, persones importantes, barones e contes – aiat naradu Sàndokan.
+Ajò!
+– Bos òrdino duncas de abarrare a sa muda pro non nos fàghere cassare prima de s’acumprimentu de sos progetos meos.
+Si no amus a addobiare a Yanez a cuss’ala, amus a aprodare a Mòmpracem o in sas iscollieras chi andant cara a sud.
+Forsis nch’at bidu unu perìgulu, Sàndokan.
+– Cumandade, Tigre.
+– Sunt totu mortos duncas sos balorosos chi deo nche tragaia a s’acòstiu de custa nave?
+Un’amparu seguru – aiat rispostu sa Tigre de sa Malèsia, iscantzende in pessu sas lavras.
+– A s’àtera ala de sa cresura b’at òmines apostados.
+Marianna si fiat pesada ritza comente ispinta dae una molla e pro incantu non fiat mancu prus isarbolida.
+– Mancu male – aiat murmutadu Sàndokan.
+Si mi dia bìdere bintu, apo a pònnere fogu a sa prùvura e amus a sartiare totus, paris a sa bidda nostra e a sos praho nostros.
+Pro como nos cumbenit a nos cuare in su parcu.
+Sos duos piratas si nche fiant pesados ponende·si sas carabinas suta su bratzu e si nche fiant istesiados dae sa cresura cuados in mesu a sas pasteras.
+Bois seis minoreddos e nois gigantes!
+Yanez, sa prua fache a Giava!
+Non timeis, Tigre de sa Malèsia.
+De repente unu tzocu fiat retumbadu subra sa giunca, e una balla de càlibru minore fiat colada, cun unu frùschiu acutzu, traessu sas belas.
+Bos giuro chi apo naradu sa veridade….
+E como a ue fias fuende?
+– aiat preguntadu Yanez pesende·si·nche.
+Si fiat torra ammudadu e si fiat acurtziadu a sa bentana abbaidende su sole chi fiat intrinende a bellu a bellu.
+Deretu si fiant bidos sos tres navios virende e acurtziende·si lestros, essende su bentu bastante forte.
+Penso chi eja.
+Fiat caladu a giosso, nch’aiat istesiadu sas cambas de un’àrbore e aiat mustradu.
+Si totu diat agabbare male, mi nch’apo a andare a nche colare sa bida mea in carchi tzitade de s’Estremu Oriente, in Canton o in Macao, e apo a nàrrere adiosu a custos logos.
+Deo so de pàrrere contràriu, Yanez – aiat torradu a nàrrere sa prima boghe cun una tzerta arpilia, chi inditaiat comente su mere suo aeret in corpus unu bellu tantu de timoria.
+Fiat unu naviu minore a popa bassa, armadu petzi cun unu cannone postu in sa prataforma de palas e frunidu petzi de un’àrbore.
+– Non creia de bos agatare gasi prontu, prìntzipe caru.
+No ant a crèere a sa morte mea.
+Eja, capitanu meu.
+S’echipàgiu intreu de sa nave mercantile si nche fiat ghetadu a subra sua pro li cuntrastare su passu.
+Sàmbene o licore, bufa Tigre de sa Malèsia chi s’imbriaghera est sa felitzidade.
+– aiat torradu a nàrrere cussu chi si naraiat Bob.
+, nùmene chi Salgari dat a sa roda costana de su piròscafu.
+Non nos est resurtadu prus possìbile a las agatare – aiat naradu su sordadu cun arrennegu.
+E si dia andare deo a sa serra?
+Ses timende de non pòdere parare fronte a sos assalidores?
+Imbarcamus·nos – aiat naradu a pustis.
+In sa caminera chi nche giughet a Vitòria.
+Marianna!
+Marianna!
+Aiat rundadu paritzos annos in sas costas setentrionales de su Bòrneo, como leadu a picu dae una fera ferotze, como sena recatu, giagaradu dae misèrias de non pòdere contare, isperende de pòdere torrare a su tronu pèrdidu e a vengare sa famìlia ispèrdida, finas a cando una note, aende pèrdidu oramai s’isperàntzia de totu e de totus si fiat imbarcadu in unu praho giurende gherra orrorosa a totu sa ratza bianca e a su sultanu de Varauni.
+Pèrdida!
+Belle in su matessi tempus fiant retumbados duos o tres corfos de fusile.
+Ma mi paret chi s’uraganu siat minetzende de devènnere tremendu.
+E posca intendo de no èssere prus s’òmine de àteros tempos.
+Solu, capitanu meu.
+Sa note fiat crara, gràtzias a sa luna chi lughiat in unu chelu sena nues, isparghinende suta sas chimas de sa foresta sas isperas asulas suas, de unu durcura illacanada, e de una innidesa paporosa.
+Sa giovanedda a cussas boghes si fiat acarada a su ponte.
+ochide·mi!
+Isco chi sa Tigre de sa Malèsia non bi timet – aiat rispostu su tenente.
+Totu su sàmbene nche li fiat artziadu a conca, e su coro aiat cumentzadu a li tocheddare cun ìmpetu malu a contare.
+Duas muràllias beras de truncos, de fògias, de ispinas, de raighinas e de lianas tancaiant su riu.
+Su praho fiat giai arribbadu a sa foghe de su riigheddu cando, a pustis de un’istrisinare lèbiu, si fiat arressadu.
+Galu biu!
+Non si nch’at a bìdere su fumu?
+Posca fiat gasi carca s’umbra chi faghiant sos durion gigantescos, sos parmedos e sas bete fògias de sos bananos chi Sàndokan penaiat meda a distìnghere sos oros de su riigheddu.
+Sos òmines meos sunt totu balorosos, sunt tigres beras, prontas a mòrrere pro su capu issoro e pro tene.
+– aiant aboghinadu sos piratas.
+Mantèngio sa promissa bostra.
+A una cannonera ispagnola, chi fiat chirchende de s’acurtziare pro isbarcare sos òmines suos, nche l’aiant truncadu de su totu sos àrbores e fiat bènnida a s’arenare in dae in antis de sa bidda, essende·li iscopiada sa màchina.
+Sàndokan aiat abbaidadu a inghìriu.
+Amus ascusòrgios sena fundu e amus andare a godire una bida tranchilla in carchi tzitade rica de s’estremu oriente.
+Isperamus chi fuat a su pirata.
+Intende!
+Non b’aiat unu momentu de pèrdere.
+Isetamus chi torrent sos praho, posca nos amus a mòere.
+Un’ìmpetu de dischìssiu l’aiat leadu e pro carchi tretu si fiat postu a nche sighire su papore agitende·si cun fùria in s’abba, posca si fiat arressadu semper abbaidende su vascellu chi a pagu a pagu si perdiat in s’iscurigore.
+Arratza de òmine!
+Creides chi amus pigadu a pare pròpiu cun sa Tigre de sa Malèsia?
+Non chirches una cumbata noa, amigu meu prode.
+Si diat pòdere allùghere unu sìriu a Nostra Segnora de Pilar.
+Fiat in punna de torrare cando, girende sos ogros cara a sa palatzina nch’aiat bidu unu sordadu avantzende in su viale chi nche giughiat a sa serra.
+Tue as a èssere balorosu che pare a issos.
+Apo cumpresu!
+Sàndokan aiant ghetadu un’ograda disisperada a sas ruinas in mesu de sas cales petzi sèighi cannones e binti ispingardas galu tronaiant e un’àteru in s’iscuadra chi fiat calende a mare sas imbarcatziones pro sos òmines de isbarcu.
+Custu fràigu est inghiriadu dae fundos carcos meda.
+*craticella, diminutivu de cratis.
+In s’atretzadura navale, bela retangulare o triangulare chi sos velieros a belas cuadras annanghent a cada ala de sa bela de trinchete o de maistra, cun su tempus bonu e bentu largu, pro aumentare sa velotzidade.
+Mi paret chi cussos duos vascellos si siant ammaniende a nos truncare sa bia.
+Eja, solu.
+– Bos nch’ant ghetadu a mare creende.
+Chissai cales peleas l’ant a turmentare.
+Ite ses bidende?
+L’apo addobiadu pro cumbinatzione e m’at fatu cumpannia.
+Si nch’aiat istratzadu sa fasca larga de seda ruja e l’aiat ispinnigada a su bentu.
+– Bido però un’àrbore solu, segnor Yanez.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+E fiat pròpiu beru.
+A sa muda!
+Sos sordados chi aiant chircadu de los firmare in s’istufa si nche fiant essidos dae sa serra, aboghinende a ispantamatas e isparende a mesu de sos àrbores.
+A pustis a Làbuan as a andare?
+Artziamus, fradigheddu meu.
+In unu paterfìliu, su bravu portoghesu si fiat agatadu subra su ponte de su piròscafu.
+A sas armas!
+Nadende.
+Pariat chi totu cussos òmines istèrridos intre sa prora e sa popa non aerent respiradu prus, timende de istorbare cussa calma.
+abbassende sas belas ca su bentu fiat sessadu.
+E pro ite, sergente?
+– Una balla carchi borta balet prus de su kriss prus atzargiadu.
+Beru est, capu.
+Sa cassa a su pirata.
+Abbaidade, capitanu meu – aiat naradu Paranoa, inditende a sa Tigre unu puntu lughente, in pessu distintu, chi si podiat faddire finas cun carchi isteddu.
+Sas aventuras de personàgios balentes e eròicos (Sàndokan, Yanez, sos piratas e sos filibusteris de sa Tortue), chi moent semper dae balores universales, che a su coràgiu, s’onore, su sentimentu de sa giustìtzia, ant ispiradu illustradores, autores de.
+Sas Tres Ìsulas!
+Nono – aiat rispostu su tenente.
+– E como, iscucura·mi che unu pontone cussa nave, ue bido galu un’echipàgiu numerosu.
+Mundamus su mare e catzamus a mare cussos canes chi benint a nos fàghere su derre!
+istripitu, untzadas dae sa frina de sa note.
+– aiat esclamadu su lord.
+Su cumandante fiat curtu fache a sa bentanedda pro averiguare cun sos ogros suos.
+Su pirata aiat fatu unu brincu de deghe passos saludadu dae un’iscàrriga de fusiles e una balla l’aiat passadu su turbante.
+– aiat preguntadu cun boghe arpilada.
+– aiat tronadu Sàndokan.
+Tantu, mancari pensende e torrende a pensare, non faghes artziare a pìgiu nen sos unos nen sos àteros.
+Fiat artziada subra una crista, posca nche fiat ruta, e tando si fiat intesa una tambada forte meda.
+Sos piratas de Mòmpracem.
+Cussas impresas li sunt istadas fatales.
+Chi siat benende dae Sàrawack?
+– aiat esclamadu.
+m.
+Intre pagos minutos nois amus a castigare cussu fichidu.
+Ah!
+Tando ajò.
+Ma pro cale motivu su naviu bostru non s’est bidu in Vitòria?
+Ite seis narende capitanu?
+Sighimus duncas.
+– aiat murmutadu arrodende sas dentes.
+Capitanu!
+M’aiat curadu cun afetu, finas a cando non so sanadu de su totu.
+Eja, Sàndokan, deo dia bènnere.
+E posca?
+De s’àrbore de trinchete abarraiat petzi unu truncone; cussu maistru abarraiat ritzu pro miràculu, mantesu dae una retza de sàrtias e de pateratzos.
+Bois m’ais bidu gherrende pro annos meda sena pasu e sena piedade contra cussa ratza odiada chi at mortu sa famìlia mea, chi mi nch’at furadu una pàtria, chi dae sos gradinos de unu tronu mi nch’at ghetadu a traitoria a mesu de su prùere e chi como punnat a nch’ispèrdere sa ratza malesa, bois m’aias bidu gherrende che tigre, catzare semper sos invasores chi minetzaiant s’ìsula nostra agreste, ma como bastat.
+E a pustis de ti l’àere cojada, l’as a mantènnere in cue pro semper?
+Fiat in punna de si nche pesare, pro si torrare a pònnere in caminu, cando aiat intesu unu corfu de fusile isparadu a pagu tretu, sighidu dae sa parafua impressida de unu caddu.
+Est sa deina bona de Làbuan chi totus amant e adorant.
+Sun totu mortos, totus, francu unu: deo!
+Dae sa foresta.
+Bene meda, tando bos apo a pònnere a sa proa!
+Aiat leadu una balla, forsis de pistola, suta sa de chimbe costas de su costàgiu deretu e cussu cantu de prumu, a pustis de èssere lassinadu in mesu de sos ossos, si fiat pèrdidu in sas intragnas, ma sena tocare, dae su chi pariat, perunu mermu vitale.
+Aiat mutidu unu tzeracu e l’aiat preguntadu ue fiat su lord, ma l’aiat rispostu chi fiat sètzidu a caddu prima de s’arbèschida, andende cara a Vitòria.
+CAPÌTULU XXV.
+Ite cheres fàghere tando, fradigheddu meu?
+Si nche fiant intrados a mesu de sas tupas e de sas pasteras e si fiant postos a cùrrere cara a sa cresura saludados dae unos cantos corfos de fusile isparados a sa maconatzina.
+Isterre·ti inoghe a curtzu, frena sos ìmpetos de su coro e non ti nd’as a impudare.
+– Chi nch’apat bidu sos duos òmines brinchende sa palitzada?
+Difatis deo so sa Tigre de sa Malèsia!
+In s’ìnteri Yanez si fiat bestende.
+– Si podet nàrrere chi bos at ispantadu meda.
+– aiat aboghinadu Yanez.
+Cosa si bidet?
+Iscude iscude, naviu malaitu!
+Sos inglesos custrintos dae sa cantidade ruiant unu a unu suta sas istrales de sos piratas e sa Tigre fiat in cue a duos passos.
+Una tràschia bera e pròpia, capitanu, chi mi nch’at ispèrdidu sa metade de s’echipàgiu e m’at ruinadu su naviu, ma chi at fatu dannu mannu finas a sa cannonera.
+Si fiat postu a passigiare peri s’aposentu cun sos bratzos cunsertos e sa conca incrunada.
+So prontu a ti sighire.
+Sos duos sordados aiant torradu a abbaidare a fùrriu e si fiant torra afilados a ovest, trìsina-trìsina, iserghende·si in sas umbras de sa note.
+– Atzeto s’ospitalidade chi bois cun totu su coro m’oferides e si mai una die, no ismentigheis custas paràulas, milord, nois nos amus a imbènnere non prus amigos, ma inimigos fieros, cun sas armas, m’apo a ammentare sa reconnoschèntzia chi bos depo.
+Las aiat unidas bene, las aiat fascadas cun un’òrulu de sa camisa sua, ùnicu pìngiu chi galu giughiat bestidu, in prus de sa fasca chi reghiat su kriss.
+– aiat esclamadu isse, arrodende sas dentes.
+– Bos cunfesso chi mi diat dispràghere a bos bìdere apicadu.
+Eja e deo ti giuro chi apo a leare sas armas petzi in difesa de sa terra mea.
+Mi lu so timende, pòveru Juioko meu.
+– aiat tronadu una boghe.
+Si custu sero isse diat torrare non prus amigu, ma fieru inimigu?
+Su pirata fiat caladu dae sa sedda, aiat ligadu su caddu a su truncu de un’àrbore, s’aiat postu su kriss in dentes e agarrada sa carabina fiat afiladu fache a s’istàniu inditadu.
+Patan, avantza.
+Cussa manos, frunidas de una fortza terrìbile, no aiat lassadu prus cussu pendulighe.
+– Fiat sa mea; est unu nidu feu ue carchi borta sunt capitados drammas feos… No est dignu de ospilare sa «Perla de Làbuan», ma est seguru, malu a conchistare pro s’inimigu chi forsis a inoghe no at a pòdere arribbare mai.
+Ispero chi as a isetare s’iscuru pro intrare a su parcu.
+M’at a prànghere che mortu o m’at a prànghere che presoneri?
+Galu una paràula, fradigheddu.
+Ais fertu carchi babirussa?
+– Tres dies chi deo so inoghe?
+Sa guarnigione est numerosa, si diat pòdere inserrare in sos aposentos e opònnere una resistèntzia longa.
+Sa fera est colada inoghe – aiat naradu.
+Sàndokan non si fiat trèmidu.
+Aiant sighidu a nadare, unu a curtzu a s’àteru, pro un’àtera ora, cumpudende semper a origras paradas s’orizonte e abbaidende a inghìriu cun sa timòria de bìdere cumparende sos iscualos timidos, posca ambos duos si fiant arressados abbaidende·si a pare.
+Totus francu unu, cussu de Pisangu, unu de sos prus mannos e mègius armados.
+Ispero chi saneis in presse.
+Ajò, totus cun sas armas agarradas.
+E si Sàndokan at lassadu unos cantos òmines intupados a fùrriu de su parcu?
+Ah!
+Marianna si fiat agarrada a Sàndokan cun disisperu.
+Totu mortos!
+Custu mangianu.
+Ite pensas de fàghere como?
+Chircamus de arribare a su riigheddu pro averiguare si sos àteros duos praho sunt torrados.
+Fiat abarradu a sa muda un’iscuta, mirende a fissu a s’atenta s’inimigu, posca aiat naradu:.
+Ma amus a torrare a inoghe, beru est?
+Chi sa foresta si siat illaschende?
+Sa sorte!
+, etimologia dudosa.
+E comente at fatu a isbarcare sena chi sos incrociadores nostros l’apant bidu?
+S’echipàgiu de su praho, ischidadu dae sa boghe de allarme de Yanez, e dae sa prima cannonada, fiat artziadu cun apretu a coberta prontu a sa batalla.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan in pessu isbarcadu.
+Su praho de Pisangu!
+Chi totu sos piratas siant mòidos.
+A l’ischis chie cumandat sos navios chi mi sunt ponende fatu?
+Totu in unu aiat giradu cun ìmpetu sa conca cara a sa ghenna lassada iscantzada.
+In pessu chi aiat pòdidu sejare sa cara sua, agigu aiat tratesu una boghe de cuntentesa e de ispantu.
+Ajò, est agabbada.
+So timende, Yanez.
+Su pràngiu, chi lord James aiat cumbidadu a sos invitados, fiat istadu unu de sos prus ispantosos e unu de sos prus allegros chi fiant istados fatos finas a tando in sa villa.
+Chi sos inglesos siant giai intrados a custa foresta?
+Apo a mantènnere sos ogros abertos.
+Ite cheres fradigheddu!
+Non timo prus a nemos – aiat naradu Sàndokan.
+Tziu meu!
+Totus ridiant, iscacalliaiant, comente chi s’esserent befende de sa fiachesa de sa Tigre de sa Malèsia terrìbile.
+Non mi pòngias pistighìngios, de su restu l’amus a ischire in presse.
+Amus a èssere assalidos?
+Su praho, chi pariat unu giocàtolu postu a pare cun cussu gigante, a su cale bastaiat petzi una tambada pro lu fàghere afundare isperradu in duos, cun un’atrivimentu malu a crèere assaliat puru, cannonegende mègius chi podiat.
+Amus a impreare carchi trassa.
+Apo a frenare sos ìmpetos de sa natura mea agreste, apo a sacrificare sa potèntzia mea, apo a abbandonare custu mare chi unu tempus fia orgolliosu de mutire meu e sa grefa terrìbile chi at cajonadu sa fama mea trista.
+in pees meos!
+Su vascellu?
+Arratza de corfu bene assentadu!
+Eja, Yanez, m’ant bintu e fertu, sos òmines meos los ant mortos e deo ghiro malàidu a punta de mòrrere!
+Chi una balla t’ochiat.
+Una bela, Tigre.
+momentu unos cantos òmines nche fiant boghende dae s’abba una casseta de metallu chi unu pirata, a sas primas lughes de s’arbèschida, nch’aiat bidu a pagas dosinas de metros dae su tribordu.
+E deo non t’apo a bìdere prus!
+boccaporto, cumpostu de buca e portu, pro arteratzione de sa forma prus antiga boccaporta.
+– aiat esclamadu s’ufitziale cun ispantu.
+B’at unu pore de cambas inoghe chi podent fàghere cassiare sas ballas nostras.
+– Imbiados los as duos òmines a sa foghe?
+– aiat esclamadu Yanez cun anneu mannu.
+Aiat ghetadu un’ograda lestra a su ponte de su naviu suo, un’àteru a cussu cumandadu dae Giro-Batol, posca aiat cumandadu:.
+Bois l’ais postu su marranu in chentu e prus acòstios e totus ischint chi bois seis s’òmine prus coragiosu chi bivet in su Bòrneo.
+– aiat aboghinadu sighende a tòrchere sos ferros.
+(ant.
+Ammaniade s’iscialupa e pesade·la subra sa costana.
+Non bi lu timo, Yanez.
+Creiat de àere inimigos in totue.
+– Creia de non ti torrare a bìdere mai prus!
+– Pone·mi fatu como… Su brigantinu si fiat arressadu totu in unu virende, ma sighiat a cannonegiare.
+Caminaiant dae una mesora, cando Giro-Batol totu in unu si fiat arressadu, parende sas origras.
+Aiat torradu a lèghere e, cosa istrana, si fiat intesu agitadu dae una mèllia disconnota.
+– aiat esclamadu su pirata, ispuntorgende cun fùria s’animale nòbile, chi sighiat unos cantos canes apeddende.
+– Apo a sanare – aiat murmutadu isse cando aiat agabbadu, e aiat naradu cussa paràula cun una fortza gasi manna de crèere agiomai chi isse fiat su mere de s’esistèntzia sua.
+– aiat naradu Yanez.
+Pro ite Sàndokan?
+Isco bene chi apo leadu a pare cun sa Tigre de sa Malèsia, ma John Gibbs non bi timet.
+Mi faghes pesare sa tzudda.
+In s’ìnteri sos piratas, previdende oramai un’atacu cantu prima, traballaiant cun aficu suta sa diretzione de Yanez, afortiende sos bastiones, iscavende murufossos e pesende terraprenos e palitzadas.
+A modde s’iscialupa e faghide bàrdia bona.
+torrare a mutire sos òmines chi aiat imbiadu a bardiare sa foghe su riu.
+chi lu fiat rodende.
+Mannu?
+Su sordadu chi aiat abbassadu su fusile, ispantadu, assustadu, no ischende prus si aiat in antis un’òmine o unu dimòniu, fiat torradu in segus lestru, incurende·si de lu.
+Tue as a marcare a manera pretzisa in su rellògiu tuo su minutu segundu in su cale at a èssere ghetadu, as a contare ses oras, e duos segundos prima nos nch’as a fàghere ghetare a mare.
+– Mi cherias sarvare!
+Nois no ischimus a cale natzione pertenet e si est mercantile o de gherra.
+S’echipàgiu, mancari no aeret ischidu pro cale cajone su praho si fiat firmadu, non si fiat trèmidu.
+Prima chi sas sentinellas aerent abertu buca pro impedire a su praho de s’acostiare, tochende a pare sas costanas, sa manovra fiat istada fata.
+Sa Tigre so deo!
+lady divina!
+Tue ischis chi nois bornesos non perdimus mai sa diretzione giusta, finas si no amus una bùssola.
+mi, milady, est gasi potente s’amore chi mi brùsiat in petus, chi pro bois dia gherrare contra totu sos òmines, contra su destinu, contra a Deus!
+– l’aiat pregontadu Sàndokan, tanchende·li su caminu.
+prua, dae su lat.
+Ue est Marianna?
+, it.
+Si però so istadu sena coro cun sos inimigos meos, ispero chi carchi boghe s’at a pesare pro nàrrere chi carchi borta so istadu de bonucoro.
+Dade cara a lassare s’iscialupa!
+Aiat rugradu che lampu unu tretu de foresta carca de durion, de càules parmitzos,.
+Aiat istudadu su sidis, aiat infustu torra sa ferta, posca s’aiat leadu sa conca cun sas manos e aiat fichidu sa mirada a su mare chi beniat a si frànghere a pagos passos, gurgulliende surdu.
+– Ue istat?
+Una pìnniga aiat surcadu sa fronte ampra de su pirata.
+– Mesunote e galu est a recuire!
+E tando, milady, deo arribbo dae indedda meda….
+E puru m’ammento de l’àere abbandonadu in su praho chi fiat afundende, mortu o moribundu.
+Su drapellu fiat intradu tando in sa serra illuminende·la de su totu.
+Sa de tres ballas deretu a pustis afilaiat a sa coberta de su praho istampende sas duas belas de maistra e de trinchete, mentres sa de bator si fraganaiat contra unu de sos duos cannones de popa, iscudende un’ascra finas a sa costana ue fiat sètzidu Sàndokan.
+Prìntzipe!
+Fui!
+Paranoa!
+Essende crèschidu su bentu, su naviu prus minore, chi finas a tando non fiat pòdidu arribbare a deghe nodos, aiat leadu un’andàntzia prus lestra.
+– Amus una zigaena in s’abba nostra.
+– Tue ti cheres fàghere ochìere.
+Arribbadu in vista de sa palatzina, si fiat arressadu suta una tupa de mangos e aiat abbaidadu.
+In s’ìnteri chi sos marineris nche los fiant pesende, su tenente fiat torradu a coberta e si fiat acurtziadu a Marianna chi fiat imbarada a sa costana de babordu, faghende isfortzos sovrumanos pro tratènnere su dolore chi l’oprimiat.
+Mortu tue ite si nde diat costare de mene?
+A borta de die de sa de bìndighi dies su lord, intradu a s’ispessada, aiat agatadu su pirata ritzu, prontu a essire.
+Eris mangianu nd’apo bidu duos e dia iscummìtere chi fiant benende dae Mòmpracem.
+Mòrrere fusiladu, beru?
+Mi nch’apo a iscabulare cun onore e sena mi guastare.
+«casteddu, fortalesa».
+Unu fumu rujastrinu fuiat dae su fumajolu de su vascellu de gherra.
+– Faedda como istimada mea, nara·mi ite potzo fàghere deo pro tene, chi totu m’est possìbile.
+Sàndokan imbetzes si nche fiat pesadu andende·nche a s’ispiàgia.
+Cheres chi aprofetemus de custu momentu de pasu pro dormire carchi ora?
+Capitanu, nudda nche seis bidende?
+Duncas si diat pòdere tentare sa ritirada?
+Sos artillieris aiant giai allutu sos lughìngios e fiant pro los acurtziare a sos petzos, cando fiat cumpartu Sàndokan.
+Milord – aiat naradu imbetzes.
+Delfiniera s.
+A largu!
+– Ascurta, amore meu – li naraiat isse.
+Si li fiant inteterighende sos mermos, su respiru li fiat divenende semper prus difìtzile, e pro annànghere disgràtzia a disgràtzia sa ferta sighiat a butare sàmbene, cajonende·li dolores fortes pro pro neghe de s’abba salida.
+Creadura divina!
+Nono, ma….
+Yanez, iscampados pro miràculu a su ferru e a su prumu de s’inimigu.
+– Ah!
+Semus sididos de sàmbene, Tigre de sa Malèsia!
+Sàndokan si fiat inghenugradu a prontu mantenende su kriss de rugradis, mentres Yanez aiat agarradu sa carabina a sa canna cherende·la impreare che matzocu.
+Nemos at a abbandonare sa Tigre de sa Malèsia e totu t’ant a sighire ue as a chèrrere tue.
+Semus a curtzu a sa villa – aiat rispostu Sàndokan cun boghe afogada.
+Intrade.
+Sos sordados, chi fiant sessanta o setanta, aiant tando inghiriadu de su totu su parcu e avantzaiant a bellu a bellu cara a sa palatzina, cun sos fusiles parados, prontos a isparare.
+S’inglesu fiat isarbolidu, ma imbetzes de abèrrere sas lavras si las aiat serradas in dentes, comente chi esseret timende de nche li fuire carchi paràula.
+Mancari cussu atacu esseret istadu lestru che raju, su pitzocheddu aiat àpidu galu su tempus de ghetare una boghe forte.
+Cussu disgratziadu fiat istadu giai ispintu a s’ispiàgia e inghiriadu dae piratas chi aiant giai incumentzadu a lu tratare male e a nche li istratzare dae subra sos gallones de caporale.
+Tue puru Patan benis a mi befare?
+Bidende·lu totu leadu dae sos pensamentos suos, non si fiat atrividu a lu porrogare subra sos progetos pro su benidore.
+– Ammania·ti a mi sighire.
+Sos fanales chi prima isparghinaiant una lughe ruja, como sunt devènnidos birdes e cussu inditat chi cussos navios ant mudadu sa rota.
+Pro un’àteru cuartu de ora sos duos navios aiant sighidu sa cursa issoro, posca a chimbighentos metros su cannonegiamentu fiat torradu a cumentzare cun fùria prus manna.
+A pustis de unu momentu si fiat intesu a largu unu corfu de fusile e una boghe chi aboghinaiat:.
+Acùrtzia – aiat rispostu Sàndokan.
+S’iscura Mòmpracem!
+Dae·ti pees lestros, Sàndokan!
+Ite b’at, Yanez?
+E ite est faghende su rajah Brooke, s’Isperdidore de sos piratas?
+– Benide a isbarcare!
+Pro ite amigu meu?
+A nois duos duncas o Tigre de sa Malèsia – aiat aboghinadu su lord, boghende s’isciàbula e tanchende sa ghenna.
+Toh!
+E amus a vengare sos cumpàngios nostros mortos gherrende in sas ispiàgias de custa terra odiada.
+In su delìriu suo li pariat de intèndere indedda s’apeddare de canes, boghes de òmines, ùrulos de feras.
+– aiat naradu Yanez.
+Coràgiu, tronos de Deus!
+Ca sos piratas mi nch’ant secuestradu sos duos praho chi mi nche fiant giughende a inoghe.
+Ah!
+L’acumpangiaiant Paranoa e àteros bator piratas armados finas in dentes.
+Sàndokan cun un’ispinta fiat essidu dae sas undas finas a metade de sa carena aboghinende:.
+Galu non l’isco, ma mi intendo capassu de totu, de afrontare finas s’iscuadra inglesa intrea si diat chircare de mi serrare sa bia, gasi comente de nche imbiare contra sa villa sos òmines meos pro la conchistare.
+Cando su mare s’at a èssere apasigadu as a torrare a inoghe.
+Ah!
+Eja, cando sas ballas non proent a trechetu.
+S’abba dae carchi ora fiat sessada e su bentu puru non muilaiat prus gasi forte in mesu de sos milli àrbores de sa foresta.
+Ah!
+Finas duas, caru meu.
+– Deo creo chi mancu lord Guillonk si la diat intèndere a afrontare cussu fìgiu de s’inferru.
+Su malesu si nche fiat intradu a suta de su viale, iserghende·si in s’umbra iscura de sos fundos.
+Sighi.
+Su pirata s’astringhiat a petus sa bella fuidora e l’assutaiat sas làgrimas chi lughiant in sas pibiristas suas.
+ma in sas in sas ispiàgias de sas Romades, ue so isbarcadu dies faghet.
+S’òmine in pessu arribbadu aiat trinta tres o trinta bator annos, est a nàrrere chi fiat unu pagu prus antzianu de su cumpàngiu.
+In printzìpiu s’oro e a pustis sas armas aiant partzidu su reame nou.
+De acordu semus?
+Ite mi cussìgias de fàghere?
+L’isco, m’istimant tropu custos prodes.
+Cussu iscurigore aiat cajonadu un’impressione mala a ispricare in s’ànimu de Sàndokan.
+meda e forsis in cussu momentu non rimpranghiat a Làbuan, e forsis pro un’iscuta si nch’aiat finas ismentigadu a Marianna.
+Semus in trinta ses e podimus bardiare totu sa cresura e suprire a su primu sinniale.
+Cumandade: nois semus prontos a dare totu su sàmbene nostru pro issa!
+Nono!
+Apo a torrare a ue ses tue, non timas gosu meu.
+– Chircamus·lu o amus a pèrdere sas milli isterlinas chi lord James Guillonk nos at promìtidu.
+Sa Tigre de sa Malèsia si fiat acurtziadu a Yanez narende·li:.
+– aiat preguntadu isse.
+– Ismentigada ti nche l’as sa Tigre de sa Malèsia?
+In duos amus a àere prus coràgiu.
+Pro cale resone?
+Ah!
+oh!
+Diat pàrrere chi ti chèscias ca sos inglesos ti òdiant meda.
+Depiat medire a su mancu unu metro e mesu de longària, duncas depiat èssere una de sas prus mannas de sa famìlia.
+– aiat preguntadu su sergente, ispantadu e dudosu.
+Su cumandante suo depet àere bidu su canotu nostru.
+Posca abbaidende a Sàndokan cun unu tzertu afuscu, l’aiat preguntadu dui-dui:.
+In cuddane, suta s’umbra de una magnòlia de Tzina, binche-binche de frores cun su nuscu forte, sètzida in unu truncu bortuladu de un’arenga, bi fiat sa giòvana lady.
+Si fiat intesu unu corpus istrampende a terra pesante, mentres sos àteros torraiant a artziare in presse s’iscala, aboghinende:.
+In sa beste de cussu sipai.
+f.
+f.
+Cherides chi mi fatza re pro bos dare unu tronu?
+Sa tramuda fiat istada fata deretu e s’echipàgiu, forte de setanta òmines, si fiat remunidu a inghìriu de Sàndokan chi mustraiat de chèrrere faeddare.
+Aiat incurbadu sa conca e si fiat intesu un’ispètzie de sucutu, ma posca pesende.
+Lassa·mi pasare istanote e cras nois amus a cumentzare a contivigiare.
+In pessu iscurigadu, sos duos navios aiant tertzaroladu sas bete belas issoro pro s’amparare dae sas frusiadas de bentu repentinas, e si fiant acurtziados s’unu a s’àteru pro non si pèrdere de vista e èssere prontos a si sucùrrere a pare.
+Ah!
+Non nego chi su momentu siat istadu terrìbile – aiat rispostu Sàndokan.
+E comente como l’amo deo!
+Oh!
+Posca aiat mutidu a Giro-Batol e mustrende·lu a sas grefas chi abarraiant pro amparu de s’ìsula, aiat naradu:.
+Oh!
+Isetamus s’iscuru e a pustis amus a andare a chertorare a fùrriu.
+A ue andamus Sàndokan?
+– Su chelu s’est imbeladu de nues, duncas est inùtile a isetare chi sa luna intrinet.
+invariàbile, boghe malesa isparghinada forsis pro mèdiu de su portoghesu.
+Arratza de disacatu pro nois!
+Eja, nos amus a torrare a bìdere prus a tardu.
+Aiat allutu una sigareta, e si fiat istèrridu in mesu de s’erba chi fiat belle assuta ca fiat amparada dae sas fògias largas de s’àrbore, tanchende sos ogros.
+L’aiat abbaidadu cun trancuillidade, ma cun duos ogros chi bogaiant lugores istranos,.
+Bidende a Yanez però si fiat firmadu, narende:.
+Ma….
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Bisòngiat chi deo sia lìberu pro torrare sa Tigre de sa Malèsia.
+Ant a sighire sas chircas issoro in su parcu, posca s’ant a acunnortare chi nois inoghe non bi semus prus.
+– Apo dèpidu traballadu e non pagu pro nche la leare a sos indìgenos e la fia chistende pro mi bestire sàmbene in mare.
+Arribbadu in cùcuru de su bete rocarju, Sàndokan si fiat arressadu in su màrghine e sa mirada sua si fiat ispinta indedda, indedda cara a est, in sa filada de Làbuan.
+– Andamus deretu.
+– Aprofetade de s’ocasione bona pro.
+A sa prima iscàrriga nch’apo a iscùdere a mesu de sas rodas de su naviu inimigu una granada tale chi l’at a firmare pro semper.
+Sos presoneris.
+Ma si diat corfire una balla?
+Chircamus un’amparu, Sàndokan.
+– Mantenimus·nos prontos a totu, finas a nos nche ghetare a subra de cussos infadosos.
+Narade·mi, ue est Sàndokan?
+In s’atretzadura navale, cadaunu de sos cavos fissos (manovras dormidas) de cànnau o, a s’ispissu, de atzàrgiu, chi serbint de rinfortzu a sos àrbores verticales de sas naves a bela.
+Aiat bogadu su rellògiu e aiat abbaidadu.
+Diat tocare de lu cassare, ma… ah!
+E ite ant a nàrrere sos tigrotos tuos a una proposta sìmile?
+Corfiant de punta e de atza, rodiaiant sos fusiles impreende·los che matzocos, torraiant in palas e avantzaiant, ma non tzediant.
+Pro Deus!
+Timo chi bi chèrgiat tropu tempus.
+– Amus cassadu totu sa note e non nde podimus prus.
+Unu destinu chi at a èssere fatale a s’isteddu de Mòmpracem, beru est Sàndokan?
+Marianna!
+So timende una disaura e forsis non mi so faddende.
+Cussa noa, chi tzertu non s’isetaiat, l’aiat ispantadu.
+– l’aiat preguntadu.
+Ah… capitanu meu!
+Tando tue no ischis chi sunt mortos totus in sas costas de s’ìsula malaita, ismatzados dae su ferru de sos inglesos, chi deo so rutu fertu a manera grave in su ponte de unu incrociadore e chi sos navios meos pasant in fundu de su mare de sa Malèsia?
+Sa cosa no at andare totu lìsia, ma cussu malincrinidu de frade meu s’at a cojuare cun sa pitzinna cun sos pilos de oro.
+nave chi s’agatat a dereta de chie abbàidat a prora.
+A sas armas!
+E sa pitzoca bianca?
+No ant a intèndere prus faeddende de mene, ca deo no apo a torrare mai prus in custos mares.
+Gràtzias, Pisangu.
+Mègius gasi, milord.
+Faedda, faedda Marianna chi s’afetu meu pro tene mi nche ammàchiat e mi bestit una fortza gasi manna de pòdere conchistare a sa sola custa villa!
+Cun unu corfu de tzimitarra l’aiat aterradu, posca andende·nche·li a subra l’aiat fichidu su kriss in coro, ma belle in su matessi tempus istrampaiat in su ponte de su naviu, corfidu a conca cun sa màniga de s’istrale….
+Amus bisitadu totu su parcu sena agatare sas tratas issoro.
+Fiat in punna de essire dae sa tupa pro chircare de nche sejare su fuidore, cando in su màrghine de su padente fiat cumpartu unu cadderi.
+Tando semus futidos.
+Su lord l’aiat abbaidadu a sa muda comente chi esseret istadu corfidu dae cussu ragionamentu, posca aiat naradu, comente faeddende intre su coro suo:.
+Pro tene mi dia intèndere capassu de illebiare su mundu e de nche lu frundire peri sos giassos de su chelu.
+Aiat intesu agarrende·lu una brama gasi ferotze de nche distrùere totu, de nche bortulare totu.
+Est a beru, capitanu.
+– l’aiat naradu Sàndokan cun una boghe chi ghetaiat pore.
+– aiat naradu, doghende·si dae sa punta de su kriss.
+Est belle che fatu – aiat rispostu su portoghesu, chi si nche fiat isèrghidu suta su ponte.
+Ajò a bìdere.
+Andat bene: ispogia·ti e non mi istorbes, si cheres chi nos lassemus che amigos bonos.
+In sos padentes – aiat rispostu su sordadu.
+Ti cussìgio de lu lassare colare sena l’istorbare – aiat naradu Yanez.
+– Amus a sinnalare a su praho sa rota giusta.
+Boghes de arrennegu si fiant intesas deretu, acumpangiadas dae paritzas iscàrrigas de fusile.
+Rema·mus cun fortza, Yanez – aiat naradu Sàndokan agarrende su remu.
+Su sàmbene fiat ischintiddadu deretu e curriat in mesu de su pilu gutiende a su riigheddu.
+Est a beru, Yanez – aiat rispostu Sàndokan suspirende.
+, dae s’ispagnolu escota, chi benit dae su germànicu set.
+– Ite sunt faghende sos inglesos in Làbuan?
+S’urang-outan non nde podiat prus dae s’arrennegu.
+Cuia est?
+Torraiat s’òmine ferotze, isfidigadu, crudele, cun su coro malu a bìnchere dae cada passione.
+– Arratza de cumpàngios fideles – aiat naradu Sàndokan.
+Paranoa a Maratua.
+As a bìdere, Sàndokan, comente amus a collionare su lord!
+In custos cavos si podent ispinnigare unas cantas belas annantas, triangulares, chi leant su matessi nùmene de sa manovra.
+No at a àere su tempus.
+Aiat coladu sos pòddighes serente sa tastiera, boghende sonos lestros-lestros e chi aiant carchi cosa de istranu, de agreste e chi a pustis aiat abrandadu, finas a cando non si nche fiant mortos in mesu a sos tùrgalos de sos lampos e a sos frùschios de su bentu.
+Dae cara, mantene sos ogros bene abertos.
+Tue l’ischis chi nos timent.
+Fiat artziadu a sa costana popiera e si fiat sètzidu a bratzos cunsertos e sa mirada fissa a s’incrociadore.
+Non disdignant sos serpentes, non sas bèstias pudèssidas, sos bermes cun bagna e mancu su sorde de sas termites, pro sas cales antzis faghent machines beros e pròpios.
+– Comente bides apo cumpridu sa missione mea comente un’inglesu beru, antzis che parente beru de cussu malincrinidu de baroneto.
+Tzertu.
+– Paranoa, faghe imbarcare àteros baranta òmines in su praho nostru.
+E si cussos òmines diant bènnere a s’acòstiu?
+Sàndokan s’aiat fatu dare unu lughìngiu chi Paranoa aiat giai allutu e si fiat incurbadu subra su petzu, carculende cun sa mirada sa distàntzia.
+– aiat naradu sa Tigre de sa Malèsia.
+Pariat chi totu sa bidda esseret iscopiende e sa terra si fiat trèmida finas a mare.
+Mi intendo gasi forte de isfidare finas sos furores de sa natura.
+Segnores – aiat naradu Lord James.
+Unu sordadu….
+Ti creo, balorosu campione meu, e puru deo so timende.
+Su presoneri no aiat pòdidu tratènnere una boghe de dolore.
+– si fiat intesu su lord aboghinende.
+Sas duas flotas si diant pòdere pònnere paris pro dare a Mòmpracem su corfu mortale.
+– Cussos duos puntos lughentes puru ant viradu.
+Ma tue, Sàndokan?
+– Si l’apo mortu, Deus m’at a perdonare.
+Chèrgio andare a bìdere ue sunt sos sordados.
+Cumpresu bene m’as?
+– Ammiro sa cautela tua.
+Su coro li tocheddaiat a manera chi pariat nche l’esseret chèrfidu butare dae su petus; su sàmbene li curriat cun fùria in sas benas e sos mermos proaiant trèmidas istranas.
+E in prus su lord, bidende·si arregradu, si diat pòdere arrennegare e iscarrigare sas pistolas suas contra sa pitzinna.
+Totu in unu però fiat torradu in segus, mandende una boghe afogada, chi fiat partu un’ùrulu indedda.
+Fèmina malaita!
+Ajò a bìdere.
+f.
+Cuss’òmine chi mai aiat connotu sa timòria, in cussu momentu l’aiat proada.
+Sa giovanedda si fiat arressada.
+Barry!
+– Custos inglesos benint a m’assalire inoghe puru?
+Sos ogros suos bogaiant lampos e sos lineamentos suos non fiat prus mudados dae cussu dolore iscurigosu.
+Amore e delìriu.
+– Cussos balorosos no ant a torrare a bida mai prus.
+Su portoghesu fiat artziadu tando bestidu de ufitziale de su sultanu de Varauni cun una casaca birde, cartzones largos e unu bete turbante in conca.
+Semper gosi!
+Aiat curtu pro tempus meda, semper aboghinende e minetzende.
+Su sordadu fiat abarradu dudosu, ma bidende su pirata acurtziende torra su kriss, aiat torradu a cumentzare:.
+Ajò, tigrotos, non nos nche depimus fàghere sighire dae sos binchidores.
+– Chi nos nch’apat giai bidu?
+ogros suos lampizaiant, sas mentes fines li tocheddaiant a manera furiosa e sas lavras suas si iscantzaiant, mustrende sas dentes.
+Deo però non bos do sos mèdios pro nch’agabbare sa bida bostra!
+Traessu sas forestas.
+Est a beru, capitanu – aiat rispostu su malesu.
+– aboghinaiant totus atrumende·si in dae in antis de sa giovanedda.
+Fiant pro torrare a sa serra, cando Sàndokan si fiat firmadu narende:.
+Aiat collidu totu s’energia sua e totu sas fortzas suas, aiat giradu sas palas a sa costera, chi non depiat èssere indedda meda e si nche fiat intradu torra a sa foresta, aberende·si su passu in mesu de sas tupas cun milli cautelas, brinchende truncos de àrbores rutos pro betzesa o ghetados da su raju, e pilighende·si a sos fundos, cando s’agataiat in antis una cresura de fundos gasi carca chi impediat su passu finas a una muninca.
+Cheres afilare aterue?
+Podet àere retzidu s’òrdine de ochìere a Marianna pro non la lassare rùere in manos nostras.
+Sa corveta fiat benende dae nord-ovest, creo duncas chi at a èssere in cussa afilada chi amus a pòdere agatare a Yanez.
+Chi si siat ordende carchi traitoria contra de mene?
+Gràtzias su matessi de sa punna tua.
+E bois a ue fiais andende, cando seis istadu assalidu?
+Pro fàghere ite?
+Bos giuro chi apo àpidu s’òrdine – aiat naradu a pustis.
+Si cumprat su destinu meu.
+Yanez su portoghesu, mancari l’aeret connotu dae meda, non l’ischiat intzertare.
+Non bi nd’at prus in custos tretos.
+f.
+Su dutore los aiat esaminados, ma cussu bravu òmine no aiat pòdidu fàghere àteru si no averiguare sa morte de sos duos presoneris.
+Cun una paràula bostra, treghentos òmines prus ferotzes de sa tigres, chi non timent nen prumu, ne atzàrgiu, s’ant a pesare e ant a invàdere sos istados de su Bòrneo pro bos dare unu tronu.
+Non l’isco Yanez – aiat naradu Sàndokan, boghende unu suspiru profundu.
+Pro Deus!
+Chi s’atrivant a pesare unu pòddighe contra Mòmpracem mea!
+– M’istat a coro a lu cuare a sos ogros de sos inglesos.
+Agarrados a sos rotang, a sos calamus e a sos sarmentos de sos piper sos duos piratas si fiant postos a iscalare sa muràllia de fundos cun un’agilidade de fàghere imbìdia a sas munincas.
+Semus sarvos, Tigre – aiat naradu su malesu, chi paraiat ammachiende·si pro sa cuntentesa.
+Bois faghide s’inghìriu de su padente e lassade a mie s’incuru de bubutare sas tupas.
+Bucaportu s.
+Mantene pronta sa carabina e non timas.
+Est unu sonnu chi assimìgiat a manera pretzisa a sa morte e chi collionat su dutore prus espertu.
+In printzìpiu no aiat bidu nudda, intendiat però sa parafua chi s’acurtziaiat in presse.
+Sos prus giòvanos pregaiant, sos prus betzos pranghiant.
+, dae su frantzesu avant-garde.
+«trave».
+Ohe!
+Su pirata chi, cosa ispantosa, si fiat cummòvidu meda, si fiat sètzidu in su carru de unu cannone leende·si sa conca cun sas manos, comente chi aeret chèrfidu afogare sos pensamentos chi li pilisaiant su cherbeddu.
+– aiat aboghinadu Sàndokan, cun unu risu istranu.
+Grisella s.
+In su Bòrneo b’at legiones de selvàgios prontos a currere suta sas banderas meas.
+Issa non l’ischiat, ma si lu bidiat semper in dae antis, e a de note si lu bidiat in bisione, cuss’òmine dae figura gasi fiera, chi aiat sa nobiltade de unu sultanu e chi aiat sa galanteria de unu cavalieri europeu, cuss’òmine cun sos ogros lughentes, cun sos pilos nieddos longos e cussa cara ue si leghiat a lìteras craras unu coràgiu prus che rude e un’energia prus ùnica chi non rara.
+Ma nois los amus a vengare, beru est capitanu?
+– Sa Tigre de sa Malèsia no at mai tìmidu in dae in antis de sa morte.
+Eja, Tigre de sa Malèsia.
+Dia dare sa metade de su sàmbene meu pro ti leare cun megus, ma non potzo.
+Lu creo, capu – aiat rispostu Sabau.
+Armada sa carabina pro no èssere cassadu disarmadu, si nche fiat ghetadu a sa caminera cun tanta lestresa chi su portoghesu non resessiat a li pònnere fatu.
+Ca Mòmpracem at a pèrdere a pustis sos capos suos – aiat naradu sa Tigre de sa Malèsia cun unu suspiru.
+Calicunu de cussos canes de Mòmpracem ais bidu?
+Sos òmines nostros sunt marineris balentes – aiat rispostu Sàndokan.
+No isco, dae su primu momentu chi mi seis cumparta, deo no apo àpidu prus bene in custa terra, sa conca mea s’est pèrdida, bos apo semper inoghe, fissa in su pensamentu meu, die e note.
+Su cavalligeri aiat torradu s’isciàbula a s’istuzu, fiat sètzidu torra a caddu, ponende·si in antis su muschete e aiat saludadu su sergente, narende·li:.
+Unu lampu de arrennegu fiat lampadu in sos ogros de Sàndokan intendende cussu nùmene.
+Imbiare unu de sos òmines nostros a su chiosco tzinesu o a sa serra e isetare in cue sos òrdines meos.
+Amus giai chertoradu sos tupales.
+Binti òmines, sos prus robustos, fiant torrados a falare pro manovrare sos remos, ma sos àteros si fiant atrumados in palas de sos amparos cun sas manos astrintas a sas carabinas e sas dentes astrintas a sos istillos chi lughiant in sas lavras tremende·si pro s’arrennegu.
+Isse oramai aiat fatu su càrrigu.
+Nois amus a andare indedda dae custas ìsulas, nch’amus a interrare su passadu meu orrorosu e no amus a intèndere mai prus faeddende nen de sos piratas meos, nen de Mòmpracem mea agreste.
+Ma custa borta non nos nch’at a fuire.
+– Est chi su nùmene bostru no est nou pro mene.
+E a chie non diat fàghere a tìmere?
+– Mi lu narat su coro!
+Pro cantu s’esseret allonghiadu e aeret abbaidadu suta e subra sas bete fògias, non resessiat a nche lu bìdere in logu perunu.
+Passu-passu chi si nche istesiaiant, sa màrcia diveniat semper prus difìtzile.
+– Isse!
+Mi lu so timende timo, capitanu meu – aiat rispostu su malesu.
+Sabau – aiat mutidu a pustis Sàndokan.
+Aiat abbaidadu dae sos bidros de una bentana e aiat bidu un’òmine sètzidu in una mesa, cun sa conca mantesa.
+A sa muda; cadaunu a su postu suo!
+E deo depo isetare fintzas a cras?
+una fatalidade trista pesaiat subra sas ùrtimas tigres de Mòmpracem!
+Sos piratas fiant curtos suta su ponte ponende manu a sos remos, mentres sos artillieris puntaiant sos cannones e sas ispingardas.
+Indedda, in mesu de sa foresta carca, si fiat intesu unu segundu bàulu.
+Nche cheres tragare cuss’incrociadore finas a Mòmpracem pro l’acostiare a pustis?
+Eja – aiat rispostu sa Tigre.
+Aiat fatu galu tres o bator passos mantenende·si incurbadu a terra, pro non si fàghere iscobèrrere dae carchi sordadu chi si podiat agatare cuadu in cue a fùrriu, posca si fiat torra firmadu.
+A pustis de un’iscuta si nche fiat ghetadu che fera peri su parcu, rugrende trainos, fossos e sa cresura, comente chi esseret timende, o esseret chirchende de fuire dae carchi cosa.
+Pòvera pitzinna!
+Cantas cautelas!
+Cantu t’amo, creadura divina!
+Ando deretu.
+Deo so benende a inoghe pro òrdine de su baroneto William Rosenthal e so andende a sa de su lord.
+Ti nch’apo a giùghere a unu logu seguru.
+Arribadu su momentu de salpare sas àncoras, Sàndokan si fiat bidu ponende·si sas manos in coro comente chi in petus si l’esseret truncada carchi cosa.
+Sa serra fiat galu totu a s’iscuru, però traessu sos bidros aiat bidu unas cantas àcias lughende in mesu a sos tupales de sos bananos chi creschiant in s’arborada.
+Iseta·mi inoghe, Yanez.
+E puru so isentu.
+E fiat abarradu in cue a mirare s’ìsula agreste sua, su baluardu de sa potèntzia sua, de sa grandesa sua in cussu mare chi cun resone mutiat suo.
+E tzertu, Yanez.
+– Pro Deus!
+Istanote.
+Sa cara sua, pagu prima cummòvida, aiat leadu un’àtera espressione: sos.
+Bidende lu ses, Marianna?
+Sos inglesos ant cajones fortes pro m’assalire: cherent vengare sos òmines chi nois amus mortu suta sos padentes de Làbuan e mi nche cherent leare custa giovanedda.
+Cando l’as lassada sa foghe de su riigheddu?
+Su giovaneddu nd’aiat àpidu fintzas gana, ma imbavagliadu comente s’agataiat e in prus minetzadu dae sos kriss de Sàndokan e de Yanez non lu podiat pròpiu faghere.
+E Sangan, su leone de sas Romades?
+Ma macu ses!
+In cue, in mesu a s’ispuma ìnnida, nch’aiat bidu un’ispètzie de marteddu gigantescu essende totu in unu dae s’abba.
+E s’ìsula nostra, a pustis de totu sa pompa sua, at a dèpere abarrare deserta comente fiat prima chi èsseres arribbadu tue?
+Tzitu, in màrcia o su cavalligeri nos at a pònnere fatu.
+Isse ischit chi deo so capassu de totu e depet àere atrumadu in su parcu suo sordados e marineris.
+Galu nono – aiat rispostu su pirata.
+E mi lu preguntas tue, Yanez?
+Una fèmina falaiat lestra.
+– Est isetende chi nois torremus a essire in mare pro nos nch’ispèrdere, ma si creet chi deo nch’iscuda sos òmines meos a s’acòstiu s’isbàlliat.
+Beni a sa cabina mea – aiat naradu Yanez.
+– Eja, fia imbriagu e m’intendia felitze, ma como su fogu torrat a s’allùghere in su coro meu; chi non resessa a nche l’istudare mai prus?
+Ma cantas tratas at lassadu cussu malincrinidu?
+Dae cando in cando si nche pesaiat pro abbaidare chirchende de distìnghere ite fiat capitende in sa palatzina de su lord o de iscobèrrere sa giovanedda.
+Deo torro a artziare a su ponte a cumandare.
+Diat bisongiare però a nos buscare recatu.
+Deo non bi los timo, creadura mea.
+Popa s.
+– aiat esclamadu, cun boghe tzichirriosa.
+Isse ischit chi nos at tentu – aiat murmutadu su pirata ispantosu.
+Su capitanu galu biu est?
+Sàndokan, semper imbèrghidu in sos pensamentos suos dolorosos, non si fiat sapidu de nudda.
+Agiudu!
+S’iscialupa nche fiat istada torra pesada.
+– aiant aboghinadu sos piratas ghetende·si a subra de sos cannones.
+– Tue forsis ses in perìgulos mannos.
+Ant a mòrrere unu pore de leones, ca tue ses forte e tremendu, ma at a mòrrere sa Tigre puru!
+Fiat unu pitzocu de bintighimbe o bintoto annos, grassu, bassoteddu, brundu, in colore de rosa e impurpidu.
+aiat giuradu de abarrare.
+At a bastare una paràula bostra pro lu cumbìnchere.
+bois non podides tìmere sos leopardos de Inghilterra.
+Borneo e Varauni – aiat rispostu Yanez.
+Mi nche so ischidadu in su pinnetu de un’indìgenu.
+Su portoghesu aiat fatu apellu a totu s’atza sua pro afrontare s’òmine perigulosu e aiat postu fatu a su cumandante istorchende sa calma e su rigore de sa ratza anglosàssone.
+Su bentu a pagu a pagu est aumentende e at a pònnere a cùrrere su praho.
+E tando tigrotos, agarrade sas armas e essimus a mare.
+Cheres chi chirchemus de fuire a carchi àtera ala?
+– aiat preguntadu.
+A unu praho de su sultanu l’aiant postu fogu e fiat istadu fatu sartiare in àera, in s’ìnteri chi fiat chirchende, cun unu isbirgu insolente, de aprodare in pees de sa bete roca.
+ite est s’idea tando?
+Su pirata non si fiat faddidu.
+O mi so faddende meda o est isse!
+In cussu aposentu arredadu a manera gasi istramba, un’òmine est sètzidu in una poltrona tzòpiga-tzòpiga: est artu, istrìgile, cun sa musculadura poderosa, sos liniamentos enèrgicos, mascros, fieros e de una bellesa istrana.
+Su sordadu, narende cussas cosas, ispuntorgiaiat su caddu suo, faghende·lu impennare e annigrare de dolore.
+Su pòveru diàulu si fiat bidu pèrdidu.
+– Nos podent intèndere.
+Mi l’apo pensadu.
+Arribadu a mesu de sas pasturas aiat illestridu su passu e si nche fiat intradu a sa serra ue su portoghesu l’isetaiat totu pigadu dae milli pistighìngios.
+picco, dae una raighina onomatopèica *pikk- «punta».
+– aiat esclamadu cun totu su coro su pirata, torrende in sensos.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Cun tegus diat torrare a lùghere, gasi meda de nche cuare totu sas àteras ìsulas e diat fàghere galu trèmere sos fìgios de cussos òmines chi nch’ant ispèrdidu sa famìlia tua e su pòpulu tuo.
+Fiat cun sas bete belas suas paradas e s’intendiat s’abba bubulighende in antis de sa prora.
+– aiat repìtidu Marianna.
+Auff!
+Sos piratas minimados petzi a setanta, su bonu fertos ma galu assidrigados de sàmbene, galu prontos a torrare a cumentzare sa cumbata, galu bramosos de vindita, si fiant ritirados ghiados dae sos capos balorosos, sa Tigre de sa Malèsia e.
+Non las times sas undas.
+Fusilamus cussu iscimmione e andamus a in antis sighende custu trainu.
+Eja, fradigheddu meu.
+A pustis de un’iscuta unu caddu, coladu unu tupale, curriat peri sa caminera.
+– Una disaura est tocada a sa Tigre e a su cumpàngiu suo.
+Faeddade·mi de isse, amigu balorosu, faeddade·mi de Sàndokan meu.
+Ma nois non semus galu in Làbuan e diat pòdere capitare carchi cosa prima de arribbare.
+– aiat naradu su pirata, torrende·nche in fundu a su coro s’ammentu de Marianna, mentovadu sena lu chèrrere dae su malesu, aiat fatu sos gradinos, artziende in s’iscuru.
+Cussos chentu chimbanta òmines, ca gasi pagos fiant a pustis de s’atacu de s’iscuadra e de sa pèrdida de duos echipàgios chi aiant sighidu Sàndokan a Làbuan, e de sos cales no aiat àpidu noa peruna, aiant traballadu che chimbighentos.
+Sos inglesos nos podent isetare in su màrghine de sa foresta.
+B’est su perìgulu chi si la pighet finas cun nois?
+Ah!
+Si sunt fatos ochìere a pustis de nch’àere ispèrdidu sos chi los inghiriaiant.
+In sa villa de lord Guillonk.
+Su portoghesu fiat isarbolidu.
+Eja.
+Sos tres velieros a pustis de un’iscuta mudaiant sa rota, afilende detzisos a ovest.
+Deo!
+– aiat aboghinadu un’ùrtima borta Sàndokan, intendende.
+Apo pensadu a totu, Sàndokan.
+Su capitanu!
+Bisòngiat de l’avèrtere chi nois semus inoghe.
+– Intramus tando.
+Est curiosu meda su sistema impreadu dae sos malesos pro si buscare su fogu sena su bisòngiu.
+A duos lìbanos cumpariat a s’intzertu sa costa ue su mare si franghiat cun una fùria chi non si podiat contare.
+Nos amus a agatare in s’àteru màrghine de sa foresta.
+Su cronòmetru de bordu singiaiat mesudie cando sos tres praho arribaiant a s’intrada de sa caleta.
+Est totu prontu – aiat naradu custu.
+Mi paret chi siant benende.
+Cale?
+Lassa chi essa deo.
+Nono, capitanu.
+– Dae cara però de nàrrere sa veridade ca tue as a abarrare inoghe finas a cando no amus a torrare dae Làbuan.
+scialuppa, dae su frantzesu chaloupe, forsis derivadu dae s’olandesu sloep «imbarcatzione».
+– aiant preguntadu a una boghe su lord e sa giòvana contessa.
+Giro- Batol cumentzaiat a si fortzigare; sos pistighìngios suos aumentaiant de momentu in momentu, tantu prus chi cussu puntu lughente pariat chi esseret afilende deretu cara a sa canoa.
+A curtzu de sas Romades.
+Est s’amorada de fradile meu William – aiat naradu Yanez riende.
+Corveta s.
+L’amus a isetare in sa costera.
+Aia pòdidu assalire custa domo a s’ispessada e ti nche furare.
+A pustis l’àere ammajadu cun sos ogros suos, cun sa boghe sua, cun sa bellesa sua, fiat abarrada issa puru ammajada e binta.
+Ajò, malesu – l’aiat naradu.
+Podet dare, ma ant a agatare ballas e mitràllias pro deghe de issos.
+Si fiat firmadu prantende·si sas ungras in sa carre.
+Fiant rutos però ambos e si fiant postos a isgherremiare chirchende de s’afogare, rodulende in mesu de sos mortos e sos fertos.
+Ite ses timende?
+– No at a èssere inoghe chi nois amus a balangiare sas milli isterlinas promìtidas dae su lord.
+Su petzu de Sabau oramai nche fiat ismontadu e sa metade de s’echipàgiu fiat imboladu in su ponte massacradu dae sa mitràllia.
+– Unu corfu de cannone!
+Fiat coladu in antis de sos sordados sena si firmare e, orizontende·si male comente podiat, si nche fiat intradu a mesu de unu viale chi nche lu depiat giùghere a curtzu a sa serra.
+Sa cursa sua fiat istada gasi lestra chi a Sàndokan fiat mancadu su tempus de l’osservare mègius.
+Sa cannonera difatis aiat sa prora puntada cara a sa canoa e apretaiat sa cursa pro nche la sighire.
+– Willis a l’ischis chi bido sàmbene!
+Ochiende mi seis?
+– Pro mene ses pranghende?
+– aiat preguntadu Yanez.
+Chie si podet fidare de sa paràula de un’òmine chi ochiet sa gente comente chi siat bufende una tassighedda de gin o de brandy?
+Allughende sos fogos inoghe, su praho at a pòdere imbucare a sa cala sena cùrrere su perìgulu de s’arenare – aiat naradu Yanez.
+Sa divisa fiat unu pagu astrinta ma aiat fatu a manera de èssere echipagiadu a manera cumpleta in pagu tempus.
+Est impossìbile Yanez, est impossìbile!
+Sos duos navios, cun sos cales sa Tigre fiat pro cumentzare s’impresa atrivida, non fiant duos praho beros, chi su prus sunt minores e frunidos de ponte.
+In su limbàgiu de sa marina, cheret nàrrere a travigare a manera metòdica cun una o prus naves in unu tretu pretzisu de mare, pro lu compudare, pro vigilare o pro chircare de segare sa rota a fortzas inimigas.
+– aiat cumandadu sa Tigre de sa Malèsia.
+No importat, milord – aiat rispostu Yanez riende.
+Bidende s’àteru praho oramai isperradu e belle afundadu, l’aiat acostiadu, faghende imbarcare a su naviu suo sos iscampados, posca boghende sa tzimitarra aiat aboghinadu:.
+– aiat esclamadu, abratzende da giovanedda.
+Bah!
+– aiat esclamadu sa Tigre currende a nche l’andare a subra.
+A bellu, Bob.
+E tue crees….
+Su caminu lìberu at a èssere?
+Non mi nche l’apo a ismentigare mai, John.
+Àtera cosa ses intendende?
+Duas làgrimas, duas perlas, fiant caladas dae sos ogros suos.
+A sa muda Giro-Batol – aiat naradu Sàndokan cun boghe imperiosa.
+In sa marineria bèllica, manovrare pro retzire su bentu dae un’àtera ala a manera de mudare s’andàntzia.
+Mira a s’ourang-outan.
+A ue sunt andende?
+Inoghe non b’est.
+Sarva·ti, Sàndokan!
+Li falat su sàmbene dae cada ala.
+Guai a issu sa die chi l’apo a imbènnere in sa matessi àndala mea!
+Finas istèrgios de bèvidas alcòlicas nche fiant istados giutos in coberta, pro nche los isboidare in su ponte de su naviu inimigu e li pònnere fogu.
+A pustis de pagos segundos s’àrbore de maistra de s’incrociadore, isparadu a sas fundamentas, nche ruiat a mare paris a totu sos bersallieris de sa cofa e de sas rughitas.
+Non s’intendiat peruna frusa de fògias, no essende·bi peruna frina de bentu suta sas bòvedas nieddas de cussos bete vegetales e finas in su ponte de linna non s’intendiat murmutu perunu.
+Una fortza mala a poderare mi ispinghet cara a cussas ispiàgias, e una boghe mi murmutat chi deo depo bìdere sa pitzoca cun sos pilos de oro, chi deo depo….
+At a agatare su cuile de sa Tigre malu a bìnchere.
+So timende, Sàndokan!
+Cussu naviu reselat chi nois semus piratas afilados a Làbuan.
+Mortu!
+A sa cabina tua!
+Ite mi rispondes como t’apo iscopiadu totu?
+Est impossìbile, Marianna.
+Apo iscobertu una cannonera, fradigheddu meu.
+Deo amare!
+Non lu bidides afilende cara a sud?
+Aiat a primu chircadu de reagire contra cussu tocheddu de coro, chi pro issa fiat nou, comente fiat nou pro Sàndokan, ma de badas.
+Abarra a sa muda: so bidende cambas e fògias moende.
+Bidende a Yanez avantzende, issa si fiat trèmida colende·si una manu in fronte prus de una borta, comente chi s’esseret ischidende dae unu sonnu e l’aiat abbaidadu cun un’ograda acutza che istillu.
+Deo!
+Ma cras o pustis, pro andare male, at a mòere carchi incrociadore e l’at a impedire de fuire.
+E puru, capitanu, bos leaiant a picu peri sos padentes e sos pranos, abramidos de su sàmbene bostru.
+Apo a dare cara a cussos navios, cumandante.
+– s’aiat preguntadu Sàndokan, ispantadu.
+Naradu custu si nche fiat pesadu e aiat tambadu sas pinnas de s’istufa in tretos meda.
+Eja, nche l’apo a ispèrdere cussu malaitu, l’apo a pònnere fogu!
+– aiat aboghinadu Sàndokan, chi oramai non si ingannaiat prus subra s’èsitu de cussa batalla tremenda.
+Aiat abbaidadu a inghìriu pro èssere seguru chi nemos l’aeret postu fatu, posca si fiat acurtziadu a sa serra tambende sa ghenna.
+Eja, l’as a àere ca sa Tigre at a sanare… at a torrare a Mòmpracem… at a armare sos praho suos… at a bènnere a inoghe a nch’ispèrdere totus sos leopardos… totus finas a s’ùrtimu!
+S’isvàriu si fiat apoderadu de cussos òmines e totus non pediant àteru si non de artziare a su ponte de cussu vascellu ispantosu e, si non de bìnchere, a su mancu de mòrrere in su campu de s’inimigu.
+B’ant a chèrrere a su mancu bator oras prima de nche arribare a sas ùrtimas tupas.
+Sos inglesos l’ant faturadu.
+Sàndokan, imbetzes de rispòndere, aiat leadu a Marianna e nche l’aiat giuta in antis a sas grefas:.
+– aiat aboghinadu Yanez currende cara a su pirata, chi fiat puntende.
+Tue mi nche cheres furare sa «Perla», lu lego in sos ogros tuos, ma deo ti l’apo a impedire, apo a bènnere a ti nche ispèrdere sa domo, cussa de su lord, nch’apo a ispèrdere a Làbuan, apo a fàghere cùrrere sàmbene in totue e bos nche apo a ispèrdere totus… totus… Ah!
+Su portoghesu aiat abertu un’ampulla de gin e l’aiat porrida a Sàndokan chi nch’aiat isboidadu, unu in fatu de s’àteru, paritzas tassas.
+Segnore, cherides pònnere in duda sas paràulas meas?
+Firma·ti Yanez – aiat murmutadu.
+Sunt atrividos meda, ant una bete passione pro petza umana e cando s’abìgiant de sa presèntzia de unu nadadore no istant dui- dui assalende·lu e trunchende·lu in duos.
+Làbuan, a mannària de sa cale snon nche colat sos chentu sèighi chilòmetros cuadrados, in cussos tempos non fiat s’istatzione navale importante chi est oe in die.
+– aiat preguntadu cun boghe rude e befulana.
+Oramai in Làbuan sunt bastante fortes pro tentare sa batalla, Sàndokan.
+Non b’aia pensadu!
+E t’at a saludare cun una grangiola de granadas.
+Sa Tigre aiat paradu su bratzu cara a s’est, posca, cun boghe frita, ue s’intendiat unu bete tremuleu, aiat aboghinadu:.
+Nemos, milord.
+Su sordadu nch’aiat giai coladu su tupale sena s’èssere abigiadu de nudda.
+– L’aia assachiadu e bintu a dispetu de sa mannària sua e de s’echipàgiu suo.
+Amus sos istillos pro los ismatzare, Sàndokan.
+Sos piratas bidende·la no aiant pòdidu tratènnere una boghe de ammiru in antis a cussa creadura bella meda, chi issos miraiant che divinidade.
+Andende a in antis, cun sos ogros abertos, sas origras paradas, punterende cun prudèntzia sas tupas carcas e sos tupales, pro non rùere in carchi impostada, a ora de sas sete de sero fiant arribados a curtzu de su parcu.
+Podet dare, Sàndokan.
+S’at a cojuare tra pagu cun lady Marianna.
+Oh!
+Si fiat intesa una boghe de assustu sighida dae duos corfos de fusile.
+In unu cugione aiat bidu unu pianoforte, in subra fiant isparghinados pabiros de mùsica; in un’àteru unu cabaddete cun unu cuadru chi figuraiat una marina; in mesu una mesa de mòganu cun in subra unu traballu de ricamu fatu, sena duda, dae sas manos de una fèmina e a curtzu a su letu un’iscanneddu ricu cun intàrsios de èbanu e de avòriu, subra su cale Sàndokan aiat bidu, cun praghere mannu, su kriss suo fidele e a curtzu unu libru mesu abertu, cun unu frore sicu in mesu de sas pàginas.
+E tando?
+Intendo chi pro cussa fèmina deo mi dia fàghere inglesu, chi pro issa mi dia bèndere iscrau, chi dia abbandonare pro semper sa bida burrascosa de ventureri, chi dia maleìghere sos tigrotos meos e custu mare chi deo dòmino e chi.
+Sunt tres sos navios avantzende.
+– aiat preguntadu isse.
+Chi siant andende a chertorare a fùrriu?
+Istesiade su naviu – aiat naradu unu sordadu.
+Tue non depes abbandonare custa caminera.
+– Sa pitzinna cun sos pilos de oro at a cajonare malasorte a sas tigres de Mòmpracem.
+Hum!
+Ajò, lestros, isparghinade·bos e aberide bene sos ogros.
+– Permitide·mi como una paràula, milord.
+Chi siat custa s’àndala chi nche giughet a Vitòria?
+Sa duda sua fiat durada petzi un’iscuta.
+E como a mie!
+Sa burrasca non lis depet àere permìtidu de torrare cara a sud – aiat naradu Yanez a Sàndokan.
+Nono, est galu bia.
+Sàndokan fiat arribbadu a sa caminera e si fiat inghenugradu imbarende s’origra a su terrinu.
+– Nois amus fatu su possìbile pro acostiare s’iscuadra chi nos at assalidu, ma non bi semus resèssidos.
+Oh!
+Sos ascusòrgios meos, sos vascellos meos, s’ìsula mea pro li pòdere nàrrere chi sa Tigre de sa Malèsia est galu bia e chi l’at a ammentare pro semper!
+– aiat tronadu.
+– Inoghe b’est sa morte.
+Ant a isetare prima de si las balangiare – aiat rispostu Sàndokan.
+A pustis fiat retumbadu un’isparu.
+Bos l’at giai naradu su lord?
+Marianna!
+Sos capos prus betzos de sa pirateria pranghiant pro sa cuntentesa, bidende·lu biu, mentres l’aiant crèdidu mortu in sas costeras de s’ìsula malaita.
+Unu ritardu de pagos momentos podiat devènnere mortale e cumpromìtere sa fua cara a sas costas otzidentales.
+Ti giogas una carta metzana, Yanez.
+Eja, Tigre de sa Malèsia.
+Arratza de gelosia tremenda s’inchendiat in su coro de su pirata ispantosu!
+Sàndokan los aiat firmados cun unu tzinnu, abbaidende su rellògiu chi giughiat in sa chintòrgia.
+Non timas, pitzinna mea.
+Sa boghe fiat istada afogada dae unu corfu de mare orrorosu sighidu a su primu.
+L’apo a ochìere a balla sola e apo a ofèrrere sa pedde a lady Marianna – aiat naradu s’ufitziale.
+Non mi paret chi siat su momentu de brullare.
+– aiat preguntadu sa giovanedda, riende.
+Passèntzia pro como, sa die de sa revesa at a arribbare e in presse puru.
+Sena lu chèrrere, ma ispintu dae una fortza misteriosa,.
+Sàndokan.
+Cun tales fortzas no amus àere nudda de tìmere.
+– aiat aboghinadu Yanez chi bidiat intrende s’abba traessu sas isperraduras.
+Giughide·nche custu segnore a sa de milady – aiat naradu su lord.
+Sa Tigre de sa Malèsia, beru est, sergente?
+– aiat naradu.
+Pèrdida!
+Sos cumpatriotas meos, mancari ammirende su balore bostru ispantosu, bos ant semper timidu e non diant bìvere tranchillos si bos diant bìdere indedda dae inoghe.
+Yanez e sos piratas l’aiant inghiriadu e l’abbaidaiant cun pistighìngiu, cun cummotzione profunda.
+S’incrociadore fiat ancoradu pròpiu in mesu.
+Cantas bortas apo chircadu de truncare sa cadena!
+Comente traessu una nèula sambenosa, su fertu nch’aiat sejadu a pagu tretu una costa.
+Dia iscummìtere duos meses de paga mea contra duos penny chi l’amus a tènnere.
+Gràtzias, Tigre de sa Malèsia.
+Eja, ti lu promito.
+Sos lineamentos suos fiant mudados e pariat chi esseret ruende pro unu corfu fieru.
+m.
+Ispero de arribbare in tempus pro abbisare a Paranoa.
+Pòvera Mòmpracem, ti bido in perìgulu.
+– aiat preguntadu Yanez.
+– aiat preguntadu Marianna.
+Cando, una borta torrados in sensos a pustis de s’ispantu, aiant chèrfidu torrare a cumintzare s’atacu, oramai fiat tropu tardu.
+Ite trassa ispantosa!
+Ite faghimus, capitanu meu?
+Custu fiat unu de cussos vascellos pesantes chi si mutint giuncas, cun sas formas massissas e de pagu assentu, impreados in sos mares de sa Tzina.
+– aiat preguntadu Sàndokan chi fiat torradu in coberta.
+Aiat bogadu unu suspiru profundu e s’aiat frobbidu sa fronte tiri-tiri de suore.
+Fala, Sàndokan!
+S’aiat coladu sa fasca supra sa ferta insambentada, pro firmare s’emorragia chi lu podiat ochìere, posca, collende sas fortzas suas, si fiat postu a nadare, chirchende sas ispiàgias de s’ìsula.
+Dae cara!
+Su pirata si fiat postu a passigiare in su parcu, cun sa cara mudada, totu pigadu dae unu abbolotu furiosu, chi li faghiat trèmere totu sa carena.
+At sa parte tunda chi dat a prora.
+Tue cheres andare a sa villa?
+So inghiriadu dae un’iscuru chi est mègius a no isperrare, pro como.
+Sa suspensione de sa bida, comente aiat naradu Sàndokan, depiat durare ses oras, ne unu segundu in prus ne unu segundu in mancu, e gasi difatis depiat èssere, ca.
+Tue!
+Recatu postu nd’as in intro?
+Retirade cussa manu chi apartenet a unu pirata, a unu mortore!
+– aiat esclamadu s’òmine ispantosu.
+Ah traitore!
+Bos at a colligire male.
+Ue sunt sos cumpàngios bostros?
+Ite b’at capitende, duncas?
+E dias chèrrere assalire su drapellu in caminu?
+– Dae cara de non l’imbiare traessu sos sicos.
+Sàndokan aiat medidu cun s’ograda sa distàntzia, si fiat pesadu in ghenugros, posca cun unu brincu si nche fiat iscutu a subra de sos inimigos.
+Bisòngiat chi deo nche fure sa pitzinna prima chi in Vitòria s’iscat chi nois semus inoghe e chi in Mòmpracem b’at pagos òmines.
+Bah!
+Yanez!
+Lord Guillonk, chi at àpidu sa malasorte de curare sa ferta, aiat naradu chi sa Tigre est un’òmine che a nois e chi dae su corpus suo essiat sàmbene che a su nostru.
+Pro ite totu custu sàmbene e totu custas vinditas?
+Pro Deus!
+Fiat inchigiadu che a prima e manteniat sa conca abbassada.
+Fiat abarradu a sa muda e fiat faladu cara a s’ispiàgia, ispinghende sa mirada suta s’abba asula de sa cala, posca si fiat firmadu cun sos bratzos parados, inditende a Yanez su logu ue fiat capitadu s’acòstiu tremendu.
+Yanez, chi connoschiat sa tostorronia de su cumpàngiu suo, aiat rinuntziadu a unu segundu cumprou e si fiat retiradu in palas de unu de sos duos cannones.
+Aiat afiladu cara a sud, mantenende·si a pagu tretu dae sa costa pro chircare prima de totu su riigheddu a ue si nche fiat intradu in s’intzìdida pretzedente.
+Su portoghesu aiat ubbididu.
+Nche la chèrgio ispèrdere – aiat rispostu Sàndokan cun arrennegu.
+Fiat in cue chi Sàndokan aiat agatadu sa giòvana lady, bella prus chi non mai, frisca che rosa, ispantosa in su costùmene asulu suo, chi risaltaiat a manera bia suta sos pilos brundos suos.
+Deretu a pustis s’isportellu de ferru beniat abertu e un’ispera de lughe intraiat a intro, chi non fiat bastada però a illuminare s’istufa intrea.
+De segure cheriant arregrare sos tres praho prima chi s’esserent pòdidos imbarare a carchi àtera ìsula.
+Oh!
+Eja – aiat rispostu custu cun unu tràgiu de durcura illacanada.
+Eja, tenimus·lu, Sàndokan!
+Cumanda sa ritirada o at a èssere tropu tardu.
+Deo puru.
+De seguru tempus meda, ca cando fiat torradu in sensos, sa giòvana lady non fiat prus in su parcu, fiat intrinadu, s’iscuru fiat caladu e in chelu lughiant mìgias de isteddos.
+Ah!
+– Dormi segura, pitzinna, chi inoghe non curres perìgulu perunu.
+Bah!
+Sa resistèntzia de sos inglesos però non depiat durare meda.
+– aiat esclamadu isse pesende·li sa tzudda e pesende s’istillu.
+No abbandones….
+Nche la dia pòdere furare!
+S’inimigu est forte, ma nois semus galu sas tigres de Mòmpracem agreste.
+E deo la dia pòdere odiare a custa?
+S’amore de sa pitzinna cun sos pilos de oro nche depiat ispèrdere su pirata de Mòmpracem.
+Milord!
+Si cussa nave diat èssere benende dae Làbuan bi diat àere de tìmere; benende dae indedda amus a pòdere collionare a su cumandante suo.
+– Pro Deus!
+Una frusiada de bentu l’aiat isparta e a sa lughe lìmpia de sa luna aiat mustradu su colore de sàmbene suo.
+Una boghe animalina, ferotze, si fiat pesada dae sos duos echipàgios, a sos cales fiat làdina sa fama de s’inglesu James Brooke, devènnidu rajah de Sarawack, inimigu sena coro de sos piratas, de sos cales unu pore fiat rutu suta sos corfos suos.
+Chi a sos àteros navios li siat capitada carchi disgràtzia?
+– aiat aboghinadu una boghe.
+A bellu, amigu Yanez.
+Posca aiat annantu cun su tonu de persone chi cheret espressare s’eternidade:.
+Ajò, ispinghimus·nos cara a nord-ovest.
+custa villa!
+Sàndokan aiat postu sa manu dereta in coro e sa cara sua fiat devènnida prus inchigiada.
+– Fia atzochiadu a cuddane cun s’ispera de àere noas e so cuntentu mannu de bos agatare inoghe galu sanu e bonu.
+L’aia chistidu pro sas ocasiones desempladas, capitanu meu – aiat naradu su malesu mortificadu.
+Si fiat intesa una cannidura surda, posca sa pinna, isfundada dae cussa tambada, aiat tzèdidu.
+Cassant a sa maconatzina.
+m.
+Cando m’as a pòdere bìdere, deo t’apo a fraganare sas rodas e t’apo a firmare de su totu.
+Eja, Sabau.
+Paranoa e Sàndokan nche fiant andados finas a sas ùrtimas iscollieras e aiant miradu cun contivìgiu s’orizonte nieddu.
+Aiat paradu s’origra, no aiat intesu perunu istripitu.
+Sas tigres chi deo fia giughende a Làbuan sunt rutas suta sos corfos de sos leopardos cun sa pedde bianca, chentu bortas prus numerosos e chentu bortas prus armados de sos nostros, ma sa partida no est galu tancada.
+Si fiat pesadu fieru in sa sedda, s’aiat allorigadu sos mustatzos pro fàghere prus bella figura, s’aiat assentadu su bonete falende·lu milindrosu in s’origra e aiat ispronadu su caddu a parafua non risparmiende sos corfos de isprone de sas fuetadas.
+E isperemus chi non bos manchet s’ocasione de èssere prus fortunadu, baroneto William – aiat naradu, girende·si cara a s’ufitziale.
+Nch’aiat brincadu s’antarile, e fiat brincadu lèbiu in mesu a sas pasteras e fiat afiladu cara a s’àrbore, ue pagas oras prima fiat sètzida Marianna.
+Pro disgràtzia sos òmines de sos praho non fiant in cue pro agiuare a Sàndokan in s’impresa atrivida.
+Abbàida!
+Forsis istanote.
+Non si nde faeddet prus duncas, tastade imbetzes un’àtera tassa de custu whisky deleitosu, posca pesade dae sa mesa chi est intrinadu e sas forestas de s’ìsula non sunt seguras, cando est iscuru.
+Sàndokan si fiat pesadu a sa muda in sa camba e, abarrende cuadu in palas de una mola de rotang chi falaiat dae artu, aiat abbaidadu cara a s’àtera ala de su riu, ue s’agataiat s’ourang-outan.
+Fiat a puntu malu, assagadadu.
+Andamus a in antis.
+Cale passione si nch’est atzochiada a su coro de sa Tigre?
+Sàndokan aiat mandigadu a sa muda faghende prus pagu onore a su recatu de comente aiat crèidu su bravu malesu, aiat bufadu carchi ingullida posca si fiat istèrridu subra sas fògias friscas, narende:.
+Bela de forma trapezoidale o triangulare, armada in s’àrbore printzipale de una nave a bela.
+– Apo una lìtera de dare a lady Marianna Guillonk.
+Cun una manu si manteniat sa conchighedda, dae sa cale falaiant che abba de oro cussos pilos ispantosos, chi fiant un’ispantu pro totus, e cun s’àtera nch’istratzaiat a manera nerviosa sos frores chi fiant a curtzu suo.
+– Apo timidu meda pro tene!
+B’apo a resèssere, Sàndokan, bastat chi nois arribemus prima de su lord.
+Dade cara chi sa tigre est manna meda e chi at farrancas potentes.
+Dormint in sos isprofundos de su mare – aiat rispostu Sàndokan, cun unu suspiru.
+, it trinchetto, s’etimologia est dudosa.
+Sa bèstia non si fiat galu calmada e, finas in mesu a sos ispàsimos, traighiat sa fùria ferale sua.
+Ochimus prima de totu su presoneri – aiat naradu Sàndokan detzisu.
+Nde so seguru – aiat rispostu sa Tigre.
+In unu lampu sas belas fiant istadas ispinnigadas, sos piratas aiant leadu sos remos e sos tres praho fiant essidos lestros dae sa cala afilende in artu mare.
+Nch’aiant sighidu sos òmines issoro chi fiant traballende cun acanimentu mai bidu, pesende terraprenos noos e trintzeas noas, prantende bete palitzadas chi fruniant de.
+Pariat chi esserent bortulende in sos fundales.
+Su caporale inglesu.
+L’ispero – aiat rispostu sa Tigre cun unu suspiru.
+Ti lu giuro supra sa memòria de mama mea – aiat rispostu sa giovanedda.
+Gràtzia!
+Deo, pròpiu deo – aiat rispostu Yanez cun calma perfeta.
+– Millas in cue, subra cussu argustu.
+– Sa Tigre de sa Malèsia podet truncare sos ferros chi la mantenent presonera.
+S’aiat agarradu sa conca cun sas manos e sos ogros suos, allutos dae una frama iscura, abbaidaiant su nudda, forsis indedda meda, chirchende de lèghere in su benidore.
+Amus a andare indedda, gasi indedda de no intèndere mai prus faeddende de sas ìsulas nostras chi nos ant bidu creschende, bivende, amende e patende; amus a pèrdere pàtria, amigos, parentes, ma ite nos nde importat?
+Sunt fraighende fortalesas – aiat rispostu pàsidu s’europeu.
+Tzertu chi nono.
+Eja – aiat murmutadu Sàndokan chi s’aiat intesu pesende·li sos pilos in conca.
+Galu pagos segundos e su cadderi depiat cumpàrrere a sa bortada de sa caminera.
+Si fiat istada un’àtera fèmina, pensende a sa ruina de sa potèntzia nostra, mi nche fia fuidu o nche l’aia torrada a Làbuan… ma intendo chi dia truncare pro semper s’esistèntzia mea, si non la dia bìdere mai prus.
+Unu corfu de cannone fiat partidu in cussu momentu dae sa cannonera chi dae duas dies punteraiat s’ìsula e pro una sorte istrana nch’aiat ghetadu sa bandera de sa pirateria, chi bentulaiat in su bastione tzentrale.
+L’apo a fàghere e ti promito chi in pessu chi nch’apo bidu cussa pitzoca apo a torrare a inoghe.
+Pro totu sos tronos de s’universu!
+L’isco sergente.
+carena, dae su genovesu carena, chi benit dae su latinu carīna.
+Andamus a in antis, chi Làbuan no est indedda.
+– aiat esclamadu Juioko.
+Moent ambos duos in su matessi tempus contra de nois pro nos isperonare!
+As dadu s’apuntamentu in custa cala, beru est?
+L’ispero deo puru – aiat naradu Sàndokan.
+Si custu caddu malaitu non si fiat arboradu, a cust’ora cussu pirata non fiat istadu prus biu.
+In sas naes est su ponte printzipale, pro su prus iscugugiadu, chi andat dae prora a popa.
+Pariant seguros de cassare, si non como tando, sos duos piratas atrividos chi aiant fatu s’aconcada de nche barigare sas cresuras de su parcu.
+Creides chi nemos nos potzat intèndere?
+Bi fiat unu sordadu de sentinella.
+Chi nois amus a fuire.
+– Lestra, torra a sa cabina tua.
+– l’aiat preguntadu.
+Giro-Batol fiat istadu su primu a si nche brincare a intro e pesare un’arboreddu a ue aiat adatadu una velighedda de fibras vegetales intritzadas cun contivìgiu.
+, it.
+Si lu narades bois, bos depo crèere.
+Giro-Batol, manovra a manera de non nche la fàghere fuire.
+Tentamus, Sàndokan.
+– Abbàida: deo pòngio su marranu a su fogu de cussu naviu!
+Unu drapellu de sordados chi est lassende sa villa – aiat rispostu su portoghesu chi si nche fiat artziadu a subra de una bete raighina de unu pombo a pagu tretu pro osservare mègius.
+Sa ghenna de sa palatzina si fiat aberta e deghe sordados sighidos dae àteros e tantos indìgenos armados de àcia fiant curtos a fora.
+Sàndokan tue patis, tue mi cuas sos dolores tuos.
+Andet a Sarawack o in Inghilterra, pagu importat.
+Cando su capu meu m’at a cumandare de mi fàghere ochìere, apo a èssere prontu a l’ubbidire.
+Un’ùrulu chi ghetaiat pore, simigiante unu pagu a su mùilu de unu trau arrennegadu, l’aiat truncadu sa paràula.
+Est impossìbile!
+Non ti fides, Sàndokan.
+A lu cheres?
+– So sa Tigre!
+Sàndokan fiat faladu a s’oru e, isetadu su lampu, aiat ghetadu una ograda lestra a s’abba de sa cala.
+Chi deo mòrgia in una manera o in s’àtera, su resurtadu diat èssere che pare.
+Su lord, milady – aiat rispostu Yanez chi si nche fiat mandighende cun sos ogros cussa creadura chi agataiat bella sena mesura, prus de cantu bi l’aiat mentovada Sàndokan.
+Non creia chi podiat àere una resèssida gasi bella.
+Ohe!
+Sas tigres de Mòmpracem ant a gherrare cun coràgiu disisperadu.
+– Custa gita mangianile m’at bestidu sa gana a manera ispantosa.
+aiat esclamadu su pirata cun borbore apassionadu.
+Nono ,calicunu est coladu in s’arborada.
+Ammentende·si de sa partida de cassa, in unu paterfìliu nche fiat brincadu dae su letu, aiat coladu in sas pìnnigas de sa chintòrgia su fidele kriss e aiat abertu sa ghenna, narende:.
+– aiat esclamadu isse boghende unu suspiru profundu.
+Ite bi faghes in custa foresta?
+Fiat abarradu un’iscuta faladu a pare, posca aiat chircadu de si nche torrare a pesare, ma totu in unu sas fortzas li fiant bènnidas mancu, unu belu de sàmbene l’aiat imbeladu sos ogros e fiat istrampadu a terra, ghetende un’ùrtima boghe chi si fiat pèrdida in s’iscurigore.
+Su lord aiat in pessu tastadu su recatu; su portoghesu imbetzes aiat fatu onore a sos pratos diversos, che òmine chi no ischit si e ue at a pòdere fàghere una segunda chena.
+Tando Yanez est galu biu.
+Dae sos inglesos, capitanu.
+– Mantenide imbetzes sos ogros abertos e sas armas prontas.
+Toh!
+Eja!
+Su praho aiat viradu torrende a currere cara a nord.
+Ite dillìriu, ite felitzidade tue ghetaias a su coro meu, in cussos momentos sublimes, o pitzinna mea dileta.
+Forsis, Yanez, ma non nos depimus iscunnortare.
+Difatis in su matessi momentu duas iscàrrigas mortales fiant mòidas dae ambos chirros de sa caminera, ghetende a terra bator òmines e sete caddos, posca trinta tigrotos de Mòmpracem nche fiant essidos fora dae sos padentes, ghetende boghes chi non si podiant contare e carrighende cun fùria su drapellu.
+Su mortàiu prontu est?
+Ite fine fea chi at fatu cussu pòveru rivale!
+Su tempus de li torrare alenu e aiant abbaidadu a fùrriu.
+Bos depo nàrrere però chi lord Guillonk at leadu sos acordos netzessàrios pro si ritirare in Vitòria, suta s’amparu de sos incrociadores e de sas fortalesas.
+Eja e paret chi nche siat agabbada pro semper pro cussu malincrinidu, ca no at prus iscampu.
+– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan.
+No est istadu difìtzile a lu tènnere, ma cando cheria abbandonare sa foghe de su riigheddu, mi so abigiadu chi s’essida fiat tancada dae una cannonera.
+Ajò, isterrimus·nos in palas de custos vasos e chircamus de pasare.
+– Ue nche las ant collidas fortzas gasi mannas cussos canes de inglesos?
+Non galu.
+Nono tigrotos, sos eroes chi sunt rutos gherrende in sas ispiàgias de s’ìsula malaita no ant a abarrare sena vengados.
+Ite est su male chi patis, Yanez?
+Ma si faeddo deo, tziu meu, chi est semper artis-artis, at a tìmere carchi traitoria e no at a abbandonare sa villa.
+Cun unu corfu de fusile?
+Isco chi su lord at bete canes e cussas bestias dannadas diant pòdere arribare dae palas.
+in sos pranos fiat istadu fraigadu petzi carchi masone, a lascu.
+A sa bortada de una caminera si fiat addobiadu cun lady Marianna chi pariat chi l’esseret chirchende.
+In cussu momentu unu lampu aiat truncadu s’iscuru, illuminende su mare finas a sos màrghines estremos de s’orizonte, sighidu deretu dae unu tronu orrorosu.
+Ohe!
+Nono, est totu acabadu pro sa Tigre de sa Malèsia.
+Ma chie est cust’òmine?
+Ocupada in su 1847 dae sir Rodney Mandy, cumandante de s’Iris, pro òrdine de su guvernu inglesu chi punnaiat a nche ispèrdere sa pirateria, contaiat tando petzi una mìgia de abitantes, belle totus de ratza malesa e forsis dughentos biancos.
+– aiat preguntadu.
+Tzunchiaiat che moribundu suta su pesu de su lìcuidu invasore e si incorconaiat, punnende a s’incurbare a babordu.
+E crees chi siat cosa fàtzile?
+Ma podet èssere una nave mercantile.
+Amus sas armas nostras, duncas podimus bajulare un’assèdiu.
+Una cosa unu pagu difìtzile, Sàndokan.
+– Sa Tigre est domada!
+Sos àrbores sunt gasi artos, e gasi carcos chi non l’ant a permìtere.
+Petzi, dae cando in cando, s’intendiant sas undas de sciacuamari chi si franghiant cun unu gurgùlliu repìtidu in s’arena deserta de s’ispiàgia, sa ghèmida de sa frina chi pariat una lamenta dèbile e unu sucutu chi si pesaiat in su ponte de su praho corsaru.
+In pees de s’iscala aiat tambadu contra sos duos crèidos mortos.
+Ispero de agatare galu carchi bellu ostione mannu.
+Chìllia s.
+E sos àteros?
+– Deo chi l’istimaia comente chi esseret giai sa pàtria mea, sa terra mea nadia!
+Deretu a pustis una trumbada de fogu fiat lampada in su ponte de s’incrociadore e una balla de càlibru mannu aiat fruschiadu in mesu de sos àrbores de su praho.
+– aiat esclamadu su cavalligeri cun tonu befulanu.
+S’intendiant sas cadenas de sas àncoras tirriende traessu sas cubias e sos corfos sicos de su cricu.
+Est sa bela de una giunca, non mi so faddende.
+Lìberu in su padente carcu, ue aiat modu de ispinnigare milli trassas, de si cuare in totue, de opònnere cale si siat resistèntzia, non timiat prus sos inglesos.
+Lassa chi ti mire un’ùrtima borta – aiat naradu bidende su tenente pesende·si·nche e acurtziende·si.
+E chi nois gherramus che deghe òmines.
+At a devènnere issoro: de cussos òmines chi dae dòighi annos cumbato sena pasu, sena assèliu, de cussos òmines chi mi nch’ant ghetadu dae sos gradinos de unu tronu a su ludu, chi m’ant mortu mama, frades, sorres!
+Apo kriss chi segant unu corpus in milli cantos; apo tenàllias allutas pro nche istratzare sa carre cantu a cantu; apo prumu iscagiadu de ti ghetare a sas fertas o de fàghere ingurtire a sos reberdes.
+Indedda nch’est su pinnetu tuo?
+E bois ais a bènnere?
+Capitanu!
+Scovamare s.
+Cuss’òmine pariat chi esseret torradu sa terrìbile Tigre de sa Malèsia de àteros tempos… Sos ogros suos lutzigaiant che carbone allutu e sos lineamentos suos aiant leadu un’espressione de feròtzia tremenda.
+L’amus a agatare a pustis?
+Intesu as?
+A Yanez si li fiat pesada sa tzudda pro s’assustu.
+definire, posca si fiat retiradu sena fàghere istripitu e fiat intradu a sa cabina sua.
+Mancari nch’est giughende a sa villa carchi messàgiu importante.
+CAPÌTULU I.
+A pustis de pagos minutos fiat torradu narende:.
+A cussa boghe sos inglesos, chi oramai si bidiant pèrdidos, si nche fiant ghetados a mare a sa maconatzina.
+In duos minutos, Yanez e Sàndokan, currende lestros che bentu fiant arribados a mesu de sos bete àrbores.
+B’aiat però recatu bundante, frùtora de cada genia e finas unu mesu babirussa de pagos meses, apicadu a sa cobertura pro sas ancas de segus.
+M’ant naradu chi cun isse bi fiat cuss’òmine biancu chi si mutit Yanez, un’atrividu chi forsis no est a mancu de a sa Tigre de sa Malèsia.
+Si fiat acogonadu e si fiat lassadu giùghere dae sas undas, ghighinende in pessu sos bratzos.
+Non los timo prus.
+– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan.
+Non bi penseis, pro sos afares b’at semper tempus e bos averto chi deo non bos apo a lassare mòere prima de carchi mese; ajò promitide·mi de bos tratènnere.
+Nen dae sas pinnetas fileradas in fundu a sa cala de s’ìsula, ne in sas fortalesas chi las defensaiant, ne in sos navios numerosos ancorados a s’àtera ala de sas iscollieras, nen suta sos padentes, ne in su pìgiu de su mare abbolotadu, si nche allampiaiat peruna lughe; chie però, benende dae oriente, aeret abbaidadu in artu, nch’aiat bidu in su cùcuru de una roca arta meda, chi falaiat che ispèntumu a mare, lampende duos puntos lughentes, duas bentanas bene allugoradas.
+A Làbuan pro ti chircare.
+Eja, segnor Yanez.
+Intendende a pagu tretu su murmutu de unu riigheddu, fiat andadu finas a cuddae trìsina-trìsina, aiat abertu sas lavras de sa ferta oramai unfradas pro èssere abarradas in s’abba marina, e las aiat sabunadas cun contivìgiu incarchende·las posca finas a nche fàghere essire unas cantas gùtias de sàmbene.
+Su praho aiat illestridu sa falada, sighende sos ghiroes de su riigheddu.
+– Òdiu!
+Navigaiant dae una paja de oras, cando sos ogros acutzos de su malesu nch’aiant sejadu unu puntu lughente lampende in sa lìnia de s’orizonte.
+poppa, dae su lat.
+– De su restu m’intendo bastante forte de pòdere gherrare cun una tigre.
+Un’aposentu gasi ampru de pòdere càbere dughentos e finas prus persones, fiat istadu arredadu cun lussu insòlitu.
+Lestru, pone·mi fatu.
+Siat comente si siat nois amus a chircare de lu tènnere; oramai est impossìbile chi nos fuat.
+A a ue fiais andende cando sos navios nostros bos ant assalidu?
+Cando so torradu in sensos, su praho malassortadu, chi bois ais abbandonadu a sas undas, istampadu dae sas ballas de s’incrociadore, fiat afundende.
+Intramus a sa serra – aiat naradu su de tres.
+Animale!
+So timende, Sàndokan!
+– Beni Patan; bido sàmbene!
+Amore meu!
+Adiosu pirateria, adiosu Tigre de sa Malèsia!
+Abbàida!
+– Sas bìnchidas meas mi depiant frutare una morte birgongiosa.
+E in pessu in terra, ite as a fàghere?
+Eja – aiat rispostu su dayako.
+Prontu ses, Yanez?
+– Deus meu!
+In sas naves mannas a bela, a manera particulare in sos vascellos de gherra de sos de XVIII e XIX sèculos, su tretu de su ponte de coberta, de sòlitu prus in artu, postu intre s’àrbore de maistra e sa popa.
+Bidende sos duos piratas si fiat arressadu unu momentu abbaidende·los cun duos ogros allutos, posca brinchende subra sas raighinas cun unu brincu de leopardu, si nche fiat iscutu a in antis, ghetende un’apeddu chi ghetaiat pore.
+Apo a èssere de sa partida, milord.
+– aiat chichinadu Sàndokan cun boghe treme-treme.
+Pro ite?
+Si fiat torra imbaradu a sas palas de Juioko abbaidende cun cuidadu in antis suo.
+Si bi diat èssere su bisòngiu t’apo a mutire.
+Su destinu at a èssere prus forte de sa volontade meas e posca… finas in Mòmpracem, in mesu de sos balorosos meos, comente nche la potzo ismentigare?
+– Isperamus duncas chi sos iscualos nos lassent in pasu.
+In unu cugione de su mundu ismentigados dae totus, ma felitzes, nois amus a bìvere paris e nemos mai at a ischire chi su maridu de sa «Perla de Làbuan» est s’antiga Tigre de sa Malèsia, s’òmine chi at fatu trèmere regnos e chi at fatu cùrrere sàmbene meda.
+Li dia pòdere dare unu tronu o inoghe o in sas costas de su Bòrneo, e imbetzes… Ajò, si cumprat su destinu nostru.
+Bene meda.
+Fatalidade!
+Tue puru bi fias intre cussos chi mi fiant leende a picu?
+E tue Kimperlain, ite cheres?
+Faeddade.
+Cando deo apo a dare su sinniale atzochiade cun s’antigu balore de sas tigres de Mòmpracem a su ponte de su naviu: lu chèrgio deo!
+Lassa·ti prèndere como – aiat naradu posca a su sordadu.
+In antis sa prora e in segus sa popa de linna, sos puntos lughentes si multiplicaiant e sa trata diveniat galu prus lughente.
+Sàndokan s’aiat bestidu su costùmene de gala, de rasu ruju, e su turbante birde frunidu de unu pubusone prenu de brillantes.
+Agiuade·mi a nos inserrare, sorrighedda.
+Gasi ses pensende?
+Ite cherides nàrrere?
+A un’òmine chi est a punta de mòrrere non si podet negare nudda.
+Bos lasso sos navios meos e sos cannones meos e si preferides de mi sighire in sa pàtria noa mea, bos apo a cunsiderare galu che fìgios meos.
+S’idea de unu secuestru in cussas cunditziones, s’idea de dèpere abbandonare pro semper tziu suo chi fiat s’ùnicu parente galu biu, chi non l’amaiat, est beru, ma chi pro issa aiat àpidu non pagos contivìgios in s’ìnteri de sa gioventude sua, de dèpere lassare pro semper cussos logos pro si nche intrare a unu benidore iscuru, dudosu, in bratzos de un’òmine chi su mutiat sa Tigre de sa Malèsia, pariant l’esserent ispramende.
+Nointames in sa cara sua si bidiant sas tratas de una cummotzione forte, chi de badas s’isfortzaiat de cuare.
+Nono, no at a èssere isse chi at a donare sa pedde de sa tigre a sa lady, mancari perda sos bratzos o mi fatza iscuartarare.
+Fiat armende unu vascellu pro bos nche sighire.
+Cun unu brincu si nche fiat atzochiadu a sa costana popiera, agarrende·si a su pinnone de sa bandera.
+Ite male lis aia fatu deo?
+– Pro issa apo a pèrdere totu, totu, fintzas custu mare chi mutia meu e cunsideraia che sàmbene in sas benas!
+Si fiat acurtziada a Sàndokan e aiat postu sas lavras subra cussas de isse.
+Acò una fortuna chi non mi isetaia – aiat naradu Juioko, cun boghe allegra.
+Faeddende gosi Sàndokan si fiat pesadu in antis de sa bentana cun sos pùngios serrados e sas dentes astrintas, tremende·si pro s’arrennegu.
+Ajò a lu chircare aterue.
+L’amus a addobiare, capitanu?
+Si cheriant pònnere in mesu de sos velieros e sa costa pro lis impedire de chircare un’amparu in carchi cala e in carchi sinu de mare e los custrìnghere a leare su largu pro los assalire a pustis in mare abertu.
+Est giai carrigadu, Sàndokan.
+Su capitanu meu!
+Mi paret.
+Ite faghimus?
+Oh!
+Chie est?
+Chèrgio chi s’iscat chi chie guidat custu praho est sa Tigre de sa Malèsia.
+Sàndokan a pustis de àere saludadu su lord chi totu in unu pariat de mùtria mala, e astrinta a manera apassionada sa manu a sa giòvana lady, si fiat retiradu in s’aposentu suo.
+Non bido s’ora de ischire!
+Su pirata aiat ghetadu una boghe, ma una de cussas boghes chi a raru essint dae una gorgoena umana.
+Sa villa forsis est indedda – l’aiat naradu.
+Sàndokan aiat fatu unu brincu a in antis, cun sas lavras corruscadas pro s’arrennegu, sos ogros chi bogaiant framas, sas manos incrispadas comente chi esserent astringhende un’arma.
+– Deo creo de èssere malu a mòrrere.
+Su portoghesu, chi non fiat dormidu, l’aiat bidu a molinu in su màrghine de sa foresta como artziende cara a nord e como torrende a falare cara a sud.
+Apo deo su netzessàriu.
+Nono – aiat rispostu Sàndokan.
+Cale àteru naviu si diat atrivire a s’acurtziare a sas costas nostras?
+Totora però iscudiant sa conca contra contra tzertos taddaranos gasi mannos e gasi fortes de pòdere impresonare, sena si truncare, sos pugiones prus minores, o si nono trabucaiant in sas raighinas chi trisinaiant in mesu de s’erba faghende a s’ispissu cucurumeddos metzanos.
+Lord James Guillonk, capitanu de vascellu de sa Maestade Sua s’imperatritze Vitòria geniosa.
+E a ue est andadu cussu nieddu?
+Aiant rugradu in presse sas trintzeas e fiant intrados a s’aposentu illuminadu, tanchende sa ghenna.
+Sàmbene!
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+Tue duncas m’amas de prus de s’ìsula tua, de sos òmines tuos, de sa fama tua?
+Pro un’iscuta non si fiat prus intesu nudda, posca un’àtera boghe aiat esclamadu:.
+Dia iscummìtere una chida de sa paga mea contra unu penny, chi deo non mi so faddende.
+E si sos iscualos arribant dae suta s’abba?
+Pro como no amus nudda de tìmere dae cussos òmines – aiat naradu.
+Gràtzias, milord – aiat naradu Yanez.
+Nudda – aiat rispostu Sàndokan rugrende cun ogros lestros s’orizonte.
+pitzinna divina!
+Est su ladus de sa.
+S’ùnica abertura fiat sa ghenna, de bentanas mancu trata.
+Abbaida·mi in cara.
+Nudda, francu fuire pro non rùere suta sos corfos de sos rivales odiados!
+Ah!
+– So detzisu a totu.
+Pro ite seis riende?
+E siat.
+Ispingarda s.
+Tando ajò.
+Bos seis faddende, amigu meu.
+Pro ite custu ispantu mannu?
+Dae nord.
+Diat èssere mègius a lu sejare a s’ispessada e a li tapare sa buca.
+Su lord aiat abbassadu sa conca e sas pìnnigas suas fiant devènnidas profundas.
+«cadriga».
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+E si no amus a resèssere a lis fuire?
+A mancu de una gòmena nch’aiant sejadu s’incrociadore, chi si nche istesiaiat a papore mìnimu cara a oriente.
+– aiat preguntadu Sabau.
+Apo su sergente Willis atacadu a costas.
+Salude.
+Non sejende inimigu perunu, fiant falados fache a ovest, rugrende una paule minoredda chi nch’andaiat a mare.
+At leadu su nuscu de sa petza umana – aiat rispostu Sàndokan.
+Sàndokan e Yanez si fiant acurtziados a s’àtera ala de su riu pro si nche pòdere intrare lestros a sa foresta, in casu chi aerent faddidu sos corfos issoro e chi s’ourang- outan no esseret rutu suta s’iscàrriga dòpia.
+E si issa diat refudare a su pirata?
+Arratza de atrivimentu!
+Nono.
+De su restu si creiat tzertu seguru de custrìnghere sos piratas a si rèndere o de nche los torrare a iscùdere cara sa costa, si aiant chircadu de l’assalire o de si nche fuire.
+Fiat brincadu fora dae su chertu e fiat fuidu a su padente a curtzu, in s’ìnteri chi sos òmines suos nch’agabbaiant sos ùrtimos inglesos.
+Sa pantera si nch’est infadada.
+Sas Tigres de Mòmpracem!
+In cussu momentu unu ischìlliu de trumba fiat retumbadu in mesu de su padente.
+Sa creadura tua a l’ischit chi tue ses inoghe?
+Sinniale malu.
+Eja e bi nd’at medas chi bìgiant die e note in sos aposentos de giosso.
+Iseta tando!
+Su sàmbene nos diat traìghere.
+– aiat pregontadu su sordadu.
+– aiat fatu custu, ammaniende a si nche pesare.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Eja, capitanu meu.
+Aiat presu s’animale a un’àrbore e nch’aiat sighidu a Sàndokan chi fiat cumpudende bene su sergente.
+Cumentzo a l’isperare.
+Forsis chi cussos canes de inglesos bos ant afatuzadu?
+Sa pantera l’aiat contzadu pro sas festas.
+Eja, Sàndokan, e avèrtere Ikaut de armare lestru su praho pro leare deretu su mare o nos imbiare sucursos.
+Non galu fradigheddu – aiat aboghinadu Yanez chi fiat artziadu a sa prora de su naviu suo.
+Un’ispera de sole si fiat pesada dae su mare, illuminende sas belas de su praho.
+– aiat preguntadu.
+Nos semus pasende un’iscuta – aiat rispostu unu de sos duos.
+Las apo agatadas deo,.
+Navios poderosos sunt?
+– In domo de amigos o de inimigos?
+Sàndokan intendende cussas paràulas aiat ghetadu un’ùrulu de fera ferta.
+S’assachiadore, difatis, chi in mesu a cussu bulùgiu ispantosu de su mare, nch’aiat iscutu gasi bene cussa balla, fiat unu bete vascellu a papore chi bentulaiat in su picu sa bandera inglesa e sa grande bita de sos navios de gherra in pitzu de s’arboreddu de maistra.
+– Si sa coa non si nche istratzat, cosa impossìbile, no at a fuire prus a s’agarrada de su maias.
+E chie l’ischit?
+Duos corfos de cannone finat istados sa risposta.
+De mi nche l’ismentigare!
+S’incràs pariat chi su delìriu s’esseret impossessadu de sos piratas de Mòmpracem.
+– Ma no ischides chi su coro meu tzocat cando penso chi at a bènnere una die chi bos apo a dèpere lassare pro semper e non bos apo a bìdere mai prus?
+Tratenende sas ghèmidas chi nche l’istratzaiat sa ferta e frenende s’arrennegu chi si nche lu mandigaiat, si fiat gromuradu, mantenende·si belle de su totu suta s’abba, isetende su momentu giustu pro andare cara a sas costas de s’ìsula.
+– aiant aboghinadu sos duos echipàgios, cun borbore terrìbile.
+Tando semus in acordu perfetu.
+A ora de sas ùndighi, Sàndokan, chi fiat detzisu a tentare s’essida in mare, nch’aiat fatu.
+– Guai a chie at a chircare de nos truncare su passu, guai a issos!
+Torra a artziare cara a nord ponende·ti a sa capa.
+Fiat devènnidu su terrore de sos mares, fiat devènnidu sa terrìbile Tigre de sa Malèsia.
+A cale banda?
+Si fia capassu a prànghere, dae custos ogros fiant butadas unu pore de làgrimas.
+Sos àteros indedda nche sunt?
+– aiat esclamadu isse.
+Sàndokan non si nche istracaiat de incoragiare sos òmines suos, ma previdiat chi su momentu de sa ritirada non fiat indedda.
+In s’ìnteri s’uraganu creschiat semper de intensidade, comente chi aeret chèrfidu ispinnigare totu sa possa sua pro mantènnere s’atza a cuss’òmine chi li faghiat su derre.
+Dubitas de cantu t’apo naradu?
+Posca, leadu dae un’ìmpetu de disisperu o de dischìssiu, si nche fiat iscutu traessu su fraponte, iscutzinende cun fùria sas cadenas e aboghinende:.
+quadro, dae su latinu quadrum «figura cuadrata», nèutru sostantivadu de s’agetivu quadrus.
+Bàrtziga!
+Sàndokan, mancari aeret su disìgiu mannu de fàghere s’intzìdida atrivida sua, fiat torradu in palas a bellu a bellu cun milli cautelas, colende dae unu truncu a s’àteru e trisinende in palas de sas tupas, sena nche tirare sos ogros dae su sordadu chi aiat semper su fusile in manos, prontu a l’iscarrigare.
+So meledende unu bellu pianu e ispero chi apat una resèssida dèchida.
+Sàndokan – aiat naradu Yanez chi diveniat semper prus pistighingiadu.
+Amus a èssere assalidos?
+Podera, Yanez!
+Mi paret impossìbile chi sos piratas s’agatent galu inoghe e chi apant àpidu un’atrivimentu gasi mannu de tentare una intzìdida sìmile – naraiat un’àteru.
+Sàndokan….
+Ascurta.
+Si nos perdent ant a ischire comente nos agatare.
+– Sos inglesos no ant a bènnere solos a m’assalire, as a bìdere.
+Tronos de Deus!
+A fàghere ite?
+Su malincrinidu depiat àere cumpàngios in sos duos oros, ca deo l’intendia ghetende totora frùschios acutzos.
+– Mea!
+Como chi ses mea, guai a chie ti tocat!
+Pro su pesu e sa longària sua e ca est fàtzile de manigiare petzi cun una manu, est istada impreada dae sos tempos antigos comente arma de gherra, mescamente in sas cumbatas a caddu e in mare.
+Duas felitzidades diant èssere tropu e deo non las chèrgio.
+Nos nch’ant a sighire, Yanez.
+Non s’ischit mai su chi bi podet capitare.
+Acò inoghe ananassos primorosos, bananas nuscosas, pombo sutzosos comente non l’ais mai tastadu in Mòmpracem, frutos de artocarpo de una mannària ispantosa e durion chi sunt mègius de sa crema.
+E non pensades a sos pische-canes, capitanu?
+Nono – aiat rispostu custu.
+Como, si lu crees, torra·mi chi nono e deo mi nch’apo a andare pro semper dae custos logos, pro non ti fàghere tìmere prus.
+Cara a sa costa otzidentale.
+Su pruereddu generadu dae cussu friga-friga a pagu a pagu s’allughet e ruet subra unu pagu de chimuza de fibra de gomut.
+Cheriat tentare s’isbarcu in cussa iscialupa, mìseru giocàtolu in mesu de cussas undadas orrorosas?
+Aiant pesadu a fortza de bratzos s’iscialupa e l’aiant artziada a sa costana de tribordu, a pustis de àere postu in intro, pro òrdine de Sàndokan, duas carabinas, munitziones e recatu.
+A treghentos passos si isterriat una lìnia de sordados, cun sas carabinas in manos, prontos a l’isparare.
+– l’aiat pregontadu.
+Intesu as?
+Faedda o t’ochio – aiat naradu fritu che nie Sàndokan, sena nch’istesiare s’istillu, sa punta de su cale cumentzaiat a s’irrujare.
+Ma deo non potzo abarrare inoghe, bisòngiat chi bida sa lady.
+Bois mi ponides a tìmere, capitanu.
+Eja, Tigre de sa Malèsia.
+A mi connosches?
+A Sàndokan li fiat parta una tzeleste bisione.
+Sa timòria de bìdere torrende un’àtera borta sos sordados de Lord James los aiat mantesos semper ischidos.
+Ite cherides nàrrere, sergente?
+Nch’aiat istratzadu sa carabina a unu malesu e l’aiat puntada fache a su lord, ma Sàndokan nche l’aiat fatu rùere s’arma.
+Sos sordados si fiant acurtziados a bellu a bellu, ghetende ogradas pistighingiosas in totue.
+Non semus in sa rota de cussos navios.
+mi brùsiat, faeddade, milady, faeddade!
+Dae ue nch’est bènnidu?
+Fala, Giro-Batol.
+Su lord bos est isetende – aiat naradu inditende·li sa ghenna lassada aberta.
+E cale?
+Toh!
+Aiat rugradu su ponte e si fiat postu a sa barra de su timone, mentres sos marineris suos asseguraiant sos cannones e sas ispingardas, armas chi non cheriant pèrdere pro peruna resone, e nche tiraiant a sa coberta s’imbarcatzione de isbarcu e afortiaiant sas manovras fissas faghende a tres bortas sos cavos.
+Esside, non disonoreis galu de prus sa domo mea o pro Deus….
+Non bi nd’at perìgulu.
+Cannau fatu de fibras intritzidas a pare ma non fortzigadas, su prus de sa bortas de tzinniga.
+Est beru, milady.
+S’iscuru fiat mamudu suta cussos bete àrbores, ma su malesu bi bidiat finas a de note forsis mègius de sas gatos e posca fiat pràticu de sos logos.
+In prus de sa balla chi bos nch’apo bogadu dae su petus, sa carena bostra fiat prena de fertas fatas dae armas biancas.
+– aiat tronadu Sàndokan.
+Tue nudda nche bides?
+E totu sos àteros?
+Moe, como torra a s’ìsula tua e sarva·ti, prima chi s’iscadenet sa traschia subra sa conca tua.
+Su diàulu!
+Sàndokan l’aiat ghetadu un’ograda chi aiat fatu trèmere s’atrividu, mancari esseret istadu unu de cussos òmines chi si nde befaiat de sa mitràllia.
+Sàndokan no aiat rispostu.
+– aiat esclamadu Sàndokan befulanu.
+Aiat àpidu una duda durada pagu ma posca, postas paris sas fortzas, aiat abbandonadu cussas tàulas chi l’aiant sarvadu dae una morte belle segura e intendende suta pees unu sicu, fiat avantzadu cara a sa costa.
+Ite ses bidende?
+Deo puru, James – aiat rispostu s’àteru.
+– Bola, caddu, bola!
+Est su chi ti cheria propònnere.
+Unu pische-cane!
+Bos cherides fàghere ochìere, capitanu?
+– aiat esclamadu, pesende·si cun fieresa longu cantu fiat.
+Moo deretu.
+Cussìgio a su lord de mòere a cussa tzitade pro lu fàghere rùere in s’impostada chi tue l’as a ammaniare.
+Ah!
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+In su matessi tempus si fiat intesu unu corfu de cannone retumbende in artu mare.
+Su baroneto, ma in sa cumbata l’apo mortu.
+Si nche ghetaiant a mesu de sos calamus cun seguresa ispantosa, abarrende apiligados, posca cun unu brincu nou colaiant a sos rotang, pro s’agarrare a pustis a sas cambas de custu o de cussu àrbore.
+Mantenide·bos prontos, chi forsis su momentu no est indedda.
+– A custu non b’aia pensadu.
+Tando tocat de dare borta.
+Gràtzias a Deus – aiat naradu issa.
+Sa bìnchida tando est assegurada.
+Narade·mi, ue seis istadu assalidu?
+– s’aiat preguntadu intre su coro suo.
+Chi apant fatu comunella cun sos ispagnolos e cun sos olandesos?
+Chie seis bois?
+Isetade inoghe – aiat naradu su sergente a pustis de l’àere fatu intrare in una domo de netu.
+Si fiat furriadu, ghetende una boghe de furore, ma s’òmine chi si fiat atrividu a lu firmare fiat brincadu in antis suo, cugugende·lu cun sa carena sua.
+Millu in cuddae giosso, a mesu mìgia dae nois – aiat rispostu Sabau.
+S’incrociadore, cando si nde fiat abigiadu, aiat torradu a cumentzare su cannonegiamentu, mancare esseret istadu galu indedda pro àere s’ispera de bi resèssere.
+In s’ìnteri chi nche isbarratzant sa bia potzo pasare carchi ora.
+A ite fiat pensende cuss’òmine ispantosu?
+Aia preferidu sa morte de sos sordados.
+Solu ses isbarcadu?
+Su lord nos at a fàghere un’assaltu disisperadu.
+Fui, Sàndokan!
+De su restu bos fia isetende.
+– aiat esclamadu isse cun dolore tristu.
+Lassa chi deo abarre a costàgiu tuo.
+Iscota s.
+Ajò, Sàndokan – aiat naradu Yanez.
+– l’aiat preguntadu Yanez.
+– Mi so pèrdidu o m’ant sighidu gosi a curtzu?
+– A l’intendes, Yanez?
+A inghìriu s’isterriat unu padenteddu de lillà e de bete tupas de rosas de sa Tzina chi bogaiant nuscos fortes.
+Ais connotu gente tando?
+Sàndokan non si fiat mòidu, ne aiat chinnidu ogru.
+– Custu ritardu mi bestit timòrias mannas.
+L’amus a agarrare sena li lassare su tempus de pònnere manu a sas armas.
+Però non si biet cumparende.
+Narade·mi, sergente.
+Su diàulu!
+Sunt istados atrumados chimbe òmines e nos ant imbiadu a inghiriare sa villa pro bos impedire sa fua.
+Sas tigres de Mòmpracem sunt prontas a mòrrere totus pro tene.
+Si nche l’essit boghe l’ochio.
+Forsis de trinta mìgia.
+Cofa s.
+Las apo a istransire.
+De su restu nois non nos amus a firmare meda inoghe.
+Unu pore de tzilighertas volantes, assustadas dae sa cumparta de sos duos piratas, fuiant isparghinende·si a cada ala e carchi rètile, istorbadu in su sonnu suo, si nche istesiaiat lestru faghende intèndere carchi dùmida minetzosa.
+Non creo chi apant galu abbandonadu sos amparos issoro – aiat rispostu Yanez.
+Ajò.
+Totu si nch’aiat pòdidu ismentigare pro sighire galu gasi pro chentu annos, a Mòmpracem sua, sos tigrotos suos, sos navios suos e finas sas vinditas suas crudeles.
+Sos fundos, sas raighinas e mescamente sos rotang e sos calamus l’aiant imbarratzada; nointames una trata bastante visìbile fiat abarrada e si podiat sighire cun prus pagu matana.
+Aiat pintadu cun sa passione prus bia sos momentos caros colados a costàgiu de sa fèmina amada, momentos sublimes, in s’ìnteri de sos cales non s’ammentaiat nen de Mòmpracem nen de sos tigrotos suos e ue ismentigaiat finas de èssere sa Tigre de sa Malèsia, andende manu a manu a contare totu sas aventuras chi fiant sighidas a pustis, est a nàrrere dae sa cassa a sa tigre, a sa cunfessione de s’amore suo, a sa traitoria de su lord, a sa fua, a s’addòbiu cun Giro-Batol e a s’imbarcu pro Mòmpracem.
+tempus, firmende·si totora pro li torrare alenu e si nche isbarratzare de sas bestes chi l’impitzaiant, posca aiat intesu chi sas fortza li fiant benende mancu in presse.
+Gràtzias, Giro-Batol – aiat rispostu Sàndokan cun unu risitu tristu.
+Sa Tigre tando aiat ghetadu una boghe de furore.
+L’apo isparadu.
+A pustis de isfortzos repìtidos si nche fiat pesadu, aiat agarradu una tzimitarra e reghende·si a gherra, imbarende·si a sos muros si fiat postu a iscùdere corfos disisperados, in totue, currende in fatu a sa pupa de su baroneto chi pariat semper.
+Istanote nois no amus a pòdere tentare pròpiu nudda.
+Su diàulu!
+Su portoghesu, chi non si reghiat prus, si nche fiat dormidu deretu che porcu; Sàndokan imbetzes aiat penadu meda a tancare sos ogros.
+Cantu aiat dormidu?
+Cumbintu de su pagu profetu de sas chircas, in fines si nche fiat andadu cara a Làbuan.
+Capitanu, so bidende unu piròscafu chi benit a cust’ala.
+In s’ìnteri chi sos duos capos fiant arresonende, sos òmines issoro traballaiant cun acanimentu furiosu.
+Mi cheres fàghere iscenas?
+Deo bos apo a fàghere devènnere sa reina de custos mares, sa reina de sa Malèsia.
+Apo prenetas de morte, Sàndokan.
+Mancari su lord bàrrichet sa villa, nois amus a intrare, a costu de li pònnere fogu o de nche ghetare sas muràllias.
+Non pedo àteru.
+Cheres chi issa istet pro semper in mesu de sos tigrotos meos chi no ischint fàghere àteru si no iscùdere archibusadas, corfire cun su kriss e cun s’istrale?
+Est impossìbile pro como.
+Arratza de acollièntzia, caru meu!
+Cussu presoneri nou fiat su cumandante de su de tres praho, unu dayako balorosu chi godiat de fama manna intre sas grefas de Mòmpracem pro su balore e sa ballassa marinaresca sua.
+Ma at a addobiare sa Tigre!
+– aiat aboghinadu Sàndokan, chi s’aiat intesu su sàmbene buddende in sas benas.
+Galu indedda est?
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+– Su parcu est mannu e forsis non totu sa cresura est bardiada.
+Prima chi nche ghetent sos muros nos nch’amus a ghetare a s’atacu – aiat naradu Sàndokan, chi aiat, che a semper, una fidùtzia illacanada in s’atrivimentu suo e in su balore suo.
+A fàghere ite?
+– aiat tronadu.
+Ite nche seis bidende, capitanu?
+In bida tua, Sàndokan.
+Ite mi nde importat si oe su leopardu inglesu est manninu de sa bìnchida sua?
+Nois nos depimus isetare, e in presse, un’assaltu ispantosu.
+Ma non prus incadenadu, mi paret.
+Su blanciang est chircadu a s’abramida dae sos malesos chi, pro su chi pertocat su màndigu, podent dare puntos a sos tzinesos, unu de sos pòpulos prus pagu isgrisosos.
+Sa mèllia mala a ispricare chi l’aiat leadu pagu prima, torraiat a lu corfire cun prus violèntzia.
+Lestros, imbarcamus·nos – aiat naradu Sàndokan.
+Deo apo àpidu sa bona sorte de mi nche intrare a una caletedda, bene amparada però, a sessanta mìgias dae inoghe, pro cussu so pòdidu torrare a falare in presse e m’agatare inoghe prima de totus a s’apuntamentu.
+– Deo so prontu a totu finas a fàghere andare sos òmines meos contra unu regimentu.
+Ajò, Yanez.
+Sàndokan!
+Sa baterias de manca e de dereta, oprìmidas dae su fogu, fiant istadas ammudadas in cabu a un’ora e sos piratas fiant istados custrintos a si ritirare in palas de sa segunda lìnia de sos bastiones e a pustis in palas de sa de tres chi fiat giai mesu ruinada.
+Bravu, Patan!
+Aiat abertu sena fàghere istripitu sa ghenna e fiat avantzadu a s’intzertu.
+Su sergente l’aiat abbaidadu ispantadu.
+Sàndokan e àteros bator, prenos de fertas, cun sas armas insambentadas finas a s’aferradorju, cun un’isfortzu poderosu s’aiant abertu su passu e aiant chircadu de arribbare a prua, pro firmare a corfos de cannone cussu trainu de òmines.
+Buscade·bos una fune pro agiuare sa piligada de Sàndokan.
+At a èssere de dòighi sordados fidados meda e de deghe indìgenos.
+Eja, milady, m’at invitadu a chenare.
+, dae s’àrabu libân «cannau, fune», o dae su nòrdicu antigu lîk-band, cumpostu de lîk «òrulu de sa bela» e band «ligàmene, nodu»; cunfronta su frantzesu liban dae su proventzale antigu liban(t).
+Ue est su cumandante?
+Totu in unu si fiat firmadu intendende una boghe aboghinende:.
+Sa Perla de Làbuan.
+Yanez e Sàndokan de comune acordu nche li fiant andados a subra dae palas petzi cun unu ghetu.
+Su coro mi narat chi isse fiat ponende fatu a sa corveta.
+Deretu bìndighi òmines fiant falados a su bancu e cun un’iscutzinada poderosa aiant ispintu su praho a su riu.
+deghe o dòighi piratas e àteros e tantos atrumados in s’iscala.
+S’òmine ispantosu fiat curtu a unu de sos duos cannones, aboghinende semper a manera ferotze:.
+Totu sos òmines issoro fiant artziados a subra de sos praho e fiant.
+Dade·mi sa libertade cun sa cunditzione de non torrare a bìdere mai prus cussa pitzinna e m’ais a bìdere refudende·la.
+E ti pistighìngias pro cussu?
+In cale manera?
+Est finas sa prus bassa de sas.
+In prus aiant fatu fraigare in totu sos navios unu ponte, abèrrere in costàgios istampos pro sos remos e nch’aiant tiradu unu de sos duos timones chi aiant sos praho e bogadu su bilantzeri, trastos chi podiant istorbare sos acòstios.
+Issos ant a sighire s’esèmpiu de su capu issoro, si l’ant a chèrrere, e issos puru ant a nàrrere adiosu a Mòmpracem – aiat naradu Sàndokan cun boghe trista.
+Non tenteis nudda duncas, totu diat èssere inùtile.
+– aiat esclamadu afilende a su gabinete de su lord.
+Fiat bellu a bìdere cuss’òmine, firmu a sa barra de su timone, cun sos ogros chi bogaiant framas, cun sos pilos longos isortos a su bentu, firmu che roca in mesu de sos elementos iscadenados chi urulaiant a inghìriu suo; fiat galu sa Tigre de sa Malèsia chi, non cuntentu de àere postu su.
+Su bravu òmine, bidende·si in dae antis sa Tigre de sa Malèsia, pranghiat e riiat a su matessi tempus.
+E m’as a isetare?
+A pustis l’amus a imbiare a s’acontzare a sos cantieris de su rajah, si nd’at!
+Bidende a Yanez no aiat pòdidu tratènnere un’assuconu, ma non li fiat essidu mancu pìliu.
+Su lord diat pòdere apretare sa partèntzia e sa presèntzia tua est netzessària pro ghiare sos òmines nostros.
+Si dia abarrare a curtzu, no isco si dia pòdere bajulare sa punna de torrare a Mòmpracem.
+– Deo non chèrgio chi falet sa note!
+Recuende ses?
+Marianna?
+Chimbanta, Tigre de sa Malèsia.
+Una frina suave, càrriga de sos fragos nuscosos de sos bete fundos, ghighinaiat cun unu murmutu lèbiu sas cambas e falende in sa marina pàsida moriat indedda in sos orizontes de s’ovest.
+Sàndokan, essende·si sapidu, aiat ghetadu una boghe de arrennegu.
+Est impossìbile!
+– Sa carriera mea est pro agabbare, Yanez.
+Cun sa manu manca astrinta a su salvagente e sa dereta armada de istillu, sos duos piratas aiant cumentzadu a si nche fuire, dende semper cara a s’iscualu.
+Mancu unu, camerata.
+Tando tue depes cumprèndere sos mermeddos meos.
+Intendiat su bisòngiu de si nche ismeddighinare, pro si nche ismentigare a su mancu pro una paja de oras cussa giovanedda chi l’aiat ammajadu e pro apasigare su pibirighe.
+f.
+Su malesu, timende chi Sàndokan aeret postu in atu sa minetza, non faeddaiat prus; sètzidu a prua compidaiat a s’atenta sa lìnia iscura de s’orizonte, pro bìdere si cumpariat carchi nave.
+In prus pagu de deghe minutos, sos duos piratas fiant arribbados a s’oru de su riigheddu.
+Sàndokan.
+Amus a èssere assalidos?
+Assegurare·mi chi sa bia est lìbera.
+Ma nara·mi como, fradigheddu meu, ite cheres concruire?
+M’intendo gasi forte de nche irraighinare un’àrbore.
+E tando amade·mi – aiat murmutadu issa, chi s’intendiat binta dae un’amore gasi mannu.
+Pòvera Marianna!
+A ue andamus Sàndokan?
+E chie m’at a àere fascadu e curadu sa ferta?
+Oh!
+ispingardas, ammuntonende betedde piràmides de ballas e de granadas, amparende sas artillierias cun tabicos de truncos de àrbore, de crastos e de lastras de ferru istratzadas a sos navios isrobbados in su pore de sas bardanas issoro.
+Si fiat postu a passigiare peri s’aposentu, cun sas manos in rughe in petus e sa conca incurbada, totu pigadu dae pensamentos neghidados.
+In cussu momentu in s’aposentu fiat retumbada una boghe ferotze.
+Forsis est morta!
+Ispero de bi resèssere.
+Frade meu, – aiat torradu a nàrrere su portoghesu – non pòngias tropu a sa proa sa fortuna.
+A mi lassare!
+– No apo mai bidu una fèmina gasi bella e, a beru, cumentzo a imbidiare cussu malincrinidu de Sàndokan.
+Yanez!
+Chi apant iscobertu s’incrociadore?
+Lassade andare!
+– Amus a èssere in treghentos chimbanta a poderare s’assaltu.
+Lassa andare – aiat aboghinadu Sàndokan.
+Eja – aiat rispostu Sàndokan, cun boghe surda.
+Mea!
+– Amus a intrare a su riigheddu chi giai connosches.
+Fiant arribados a belle chentu passos dae sa palatzina cando Yanez aiat firmadu a Sàndokan.
+Tue m’as naradu de non fàghere machines e deo ti chèrgio mustrare chi apo a dare cara.
+In cussu momentu si fiat bida sa muninca gigante ghetende·si·nche a mesu de una tupa carca, ghetende un’ùrulu chi ghetaiat pore.
+Faedda – aiat torradu a nàrrere, incarchende s’arma.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Sàndokan!
+, fr.
+De seguru l’aiat leadu una timòria istrana.
+In s’ìnteri però chi s’acurtziaiat a sa costa, su mare pariat chi esseret addopiende sa fùria, comente chi aeret chertu impedire in onni manera s’isbarcu.
+Bae a pesare sas tendas in su màrghine de su padente, in unu logu amparadu dae carchi tupale carcu.
+As a faeddare a su mancu – aiat naradu Yanez, mirende a fissu su sergente.
+Ma Sàndokan bos at a fàghere felitze, sa prus felitze de sas fèminas.
+Podet èssere iscobertu dae carchi naviu chi s’ispinghet in sa cala o dae carchi cassadore chi falet in su riigheddu pro bènnere a inoghe a fusilare sos pugiones de abba.
+A pustis de chimbe minutos intraiat in sa caletedda ghetende s’àncora a binti passos dae s’oru de mare.
+Patan trumba fogu subra de cussos viles!
+Cando si fiat agatadu in cussa domo chi aiat lassadu cun sa detzisione firma de non bi torrare mai prus, s’aiat intesu unu segundu sucutu in fundu a sa gula/gurgùgiu.
+Si cuss’òmine abarrat in cue finas a pustis iscurigadu, nos a dare infadu mannu.
+Marianna aiat incrunadu sa conca in petus e fiat abarrada a sa muda.
+Che unu cassadore noitzu.
+In sos navios est unu istampu in sa prua, ue colat unu tubu grussu, chi arribat finas a su ponte de coberta, pro fàghere colare sa cadena de s’àncora.
+Arratza de machine!
+Deo creo chi si siat ispassiadu a nos collionare.
+Sa Tigre aiat fatu s’atu de si nche ghetare in antis, ma su portoghesu l’aiat tratesu in presse, posca traghende·lu suta s’umbra carca de unu betedde pombo, l’aiat naradu, ponende in rughe sos bratzos e abbaidende·lu a fissu:.
+– si fiat intesa Marianna aboghinende.
+Aiant rugradu in presse s’ùrtimu tretu de sa bete foresta e a pustis de deghe minutos si fiant agatados in antis a unu riigheddu, chi essiat a una cala galana inghiriada de bete àrbores.
+Su fumu non fiat galu ispanniadu chi l’aiant bida rugrende cussu tretu cun ìmpetu malu a poderare e ruende s’ufitziale atrividu e istrambecu.
+A curtzu de Làbuan.
+– Podera chi so arribbende.
+Fatalidade!
+Tue ti l’aias giai tronadu custu e l’amus iscritu chi s’aeret buscadu una fune.
+E pro ite nono?
+S’inimigu non nch’est indedda, balorosos meos; bois nche podides sejare s’avanguàrdia sua in cussa cannonera chi girat atrivida serente sas costas nostras.
+Eja, Yanez.
+Custa fiat un’aposenteddu frunidu cun elegàntzia, unu nidu beru.
+Forsis dae carchi nieddu.
+Adiosu, frade – aiat naradu Sàndokan, abbratzende a Yanez.
+Deo puru so una tigre.
+Cando un’òmine morit subra de una nave, ite si faghet?
+E lea custos puru – aiat aboghinadu su dayako, giagarende·la de corfos.
+Nono, so recuidu, comente ses bidende.
+Pròpiu in cussu.
+momentu a s’àteru sa bìsita issoro, pagu agradèssida.
+Passèntzia, Juioko.
+In antis a una filera longa de pinnetas e de fràigos massissos, chi pariant magasinos, treghentos òmines fiant filerados bene assentados, isetende unu cumandu cale si siat pro si nche ghetare, che truma de dimònios, a sos navios e ghetare terrore de mortu peri totu sos mares de sa Malèsia.
+Sos praho pasant in cue giosso – aiat naradu – chissai cantos mortos bi sunt galu in sos iscafos issoro.
+Est benende suta de nois, capitanu – aiat aboghinadu su dayako.
+Sas undas però l’ispinghiant cara a s’ispiàgia, chi, pro bona sorte, falaiat cun garbu e fiat priva de iscollieras.
+Su vascellu curriat tando a papore contra a su praho, pro l’afundare cun s’isprone, ma Sàndokan, in pessu chi l’aiat bidu a pagos passos, cun unu corfu de barra aiat.
+Nois semus semper sighende sas tratas de su piròscafu, beru?
+currende posca a si cuare in sos truncos istuvados.
+– Si torrat un’àtera borta lu saludo cun unu corfu bene dadu de carabina.
+Timòria!
+Apo a tirare mègius – aiat rispostu custu, ghetende a Sàndokan una mirada inchigiada.
+Su cannone si fiat allutu urulende e deretu a pustis s’àrbore de trinchete de su brigantinu, truncadu in pees, nche ruiat a mare fragassende sas costanas.
+Eja e mi mantenet presonera ca timet chi torres.
+Non chèrgio pèrdere totus sas chentu isterlinas.
+In su màrghine de unu padenteddu aiat fatu linna sica, aiat formadu duos casteddos e, assentados a una tzerta distàntzia s’unu dae s’àteru, los aiat allutos.
+Però lassa inoghe fortzas bastantes pro difèndere su cuadòrgiu nostru.
+Sàndokan, a ti l’ammentas ite aiat chircadu de fàghere lord James, cando l’aìamus assalidu in sa caminera andende a Vitòria?
+– aiat aboghinadu s’Arantzolu de Mare.
+Sas ancas meas sunt prontas.
+Antzis paritzas bortas, pro calmare su pistighìngiu issoro chi creschiat semper de prus, si nche fiant pesados e fiant essidos dae sa serra pro bìdere si sos inimigos issoro si fiant acurtziende.
+Nois amus a mustrare, a su lampizare de sos cannones, sa bandera nostra bentulende in sos bastiones de Vitòria.
+Oh!
+Bois, gasi forte e gasi tremendu?
+– aiat rispostu Sàndokan.
+Eja, est a beru, l’at a ochìere o s’at a fàghere ochìere dae Sàndokan.
+Lassende·si·nche rùere a s’àtera ala, si nche fiant intrados a mesu de sas pasteras giagaradas in parte dae s’uraganu e si fiant cuados in mesu de unu grustu de francas de tzirulia de sa Tzina.
+Chi est istada afundada.
+Forsis amus pigadu a pare cun sa Tigre de sa Malèsia.
+Abbaidende·los a s’atenta, aiat crèdidu de connòschere cussos duos chi aiant pretzèdidu su sergente Willis.
+Fiant colados sena si firmare in antis a su chiosco tzinesu; aende dadu borta pro non si pèrdere in mesu de cussos fundos gigantescos, si nche fiant torrados a intrare a mesu de sas pasteras e currende in mesu de sos frores fiant arribados in fines serente sa cresura sena los iscobèrrere sos sordados chi giai fiant chertorende totu su parcu.
+Fiat faladu lestru che bentu e fiat torradu a sa de Yanez chi non si fiat trèmidu.
+– aiat tronadu rodiende sa tzimitarra terrìbile sua.
+Cada una de sas aberturas mannas fatas in sos pontes de sas naves, a manera chi su càrrigu potzat intrare in s’istiva o in àteros locales in intro de sa nave, a su sòlitu frunidas de una tancada ermètica.
+Àteros navios nche ses bidende?
+– aiat preguntadu a Sàndokan.
+Sas miradas suas, chi poniant su marranu a sos mègius cannochiales, nch’aiant bidu sas costas de s’ìsula, firmende·si in su rocarju ue bentulaiat galu sa bandera de sa pirateria, in sas fortalesas chi difendiant sa bidda e subra su pore de praho chi chilliaiant in sa cala.
+Aiat abertu s’isportellu de ferru, aiat allutu un’àteru cantu de lughìngiu e si nche fiat intradu sena dudas a in intro de sa bete istufa isturridende forte.
+Nois l’amus a difèndere contra totus, nois amus a arruolare òmines, nois si cherides nch’amus a ispèrdere a Làbuan, Varauni e Sarawack pro chi nemos s’atrivat prus a minetzare sa felitzidade de sa «Perla de Làbuan».
+No at sighidu a pònnere fatu a sa nave?
+Pro ite?
+Sàndokan aiat remunidu totu sas fortzas pro nàrrere cussa paràula chi mai nche fiat essida dae sas lavras suas e aiat cumandadu sa ritirada.
+Isse est prontu a pònnere fogu a sos praho suos, a nch’ispèrdere sas grefas suas, a si nche ismentigare de sas vinditas suas, a nàrrere adiosu pro semper a s’ìsula sua e a ruinare sa potèntzia sua.
+Pro ite benides a ballare a inghìriu meu?
+Aiat armadu lestru sa carabina, nch’aiat istesiadu cun cautela sas fògias.
+As presse de arribbare a sa cala, beru est, fradigheddu?
+E comente?
+Aiat arrimadu in sos pilos brundos de sa pitzinna unu basu, duncas aiat mutidu sos duos malesos impreados in sa domo e:.
+Su vascellu aiat sighidu a andare a in antis, ma prus addasiadu, cun prudèntzia.
+– aiat esclamadu Sàndokan cun boghe belle istramutida.
+– Deus chèrgiat chi arribbe in tempus pro impedire a su lord de mi nche la furare.
+Cara a est.
+A su crarore fuiditzu de unu lampu nch’aiat bidu unu naviu minoreddu, cun sas belas belle pinnigadas, intrende a sa cala e confundende·si in mesu a sos navios ancorados.
+In s’afilada inditada si nche bidiat a manera indistinta unu cumassu nieddu, e in.
+Nche dia furare su matessi sa pitzinna.
+Pòvera Marianna!
+E tando?
+– aiat preguntadu Sàndokan, pesende·si ritzu.
+Istrallu s.
+– aiat preguntadu issa incrabuddida.
+Totu in unu Sàndokan fiat torradu in palas ghetende un’ùrulu beru e pròpiu.
+Aiat una ferta a s’anca fata chi l’ais fatu bois.
+Non fiat prus s’òmine de sa die in antis: fiat sèriu, inchigiadu, de cara mala, e bestiat sa divisa de capitanu de marina.
+Su tenente tando fiat artziadu a su ponte cun sos ufitziales suos.
+Un’àteru malesu, chi aiat una ferta profunda in cara, fiat avantzadu.
+Ite seis chirchende in intro de cue?
+Bos creia galu in Làbuan e giai in francas de sos cameratas meos.
+S’allumingiant sos fogos.
+Benide a m’assalire si bos atrivides!
+– aiat esclamadu s’inglesu.
+E in sas tuas – aiat rispostu su portoghesu suspirende.
+Oramai in s’ìsula si depiat ischire chi nois fìamus isbarcados.
+Tue a bi crees chi resessimus a lu tènnere?
+f.
+Comente est istadu naradu, fiat una fera bella a beru e àteru e tantu perigulosa.
+Abbàida, in cue giosso sa foresta mi paret chi s’illaschet unu pagu: ajò Yanez.
+Si dia èssere seguru chi est un’òmine solu dia essire pro lu tènnere.
+Non nd’apo pòdidu agatare mègius.
+Si fiat giradu cara a sos marineris e l’aiat naradu:.
+Seguru nde seis?
+Su logu non mi paret seguru meda.
+Si fiat acogonadu, che una tigre chi est in punna de si nche ghetare a subra de sa preda e aiat fatu s’atu de brincare, ma una manu robusta l’aiat tratesu.
+Aiant abbandonadu in presse sa cabina e fiant artziados in coberta.
+, it.
+Ite cherides nàrrere?
+Non l’at a fàghere tzertu cun custu tempus de canes.
+Cheres chi isetemus chi moat?
+Dia èssere felitze, felitze meda, si àteras fertas crudeles mi diant custrìnghere a abarrare galu cun bois, a respirare sa matessi àera bostra, a torrare a intèndere galu sa boghe bostra carignosa, a m’imbriagare galu cun sas miradas bostras, su risitu bostru!
+Tando nois amus a aprodare su matessi.
+Oh!
+Carchi iscialupa ses bidende?
+CAPÌTULU XVII.
+A pustis de un’iscuta si fiat intesu Yanez aboghinende:.
+Ite b’at capitende?
+Cheres chi deo mustre a sos ogros durches suos ispetàculos orrorosos, sàmbene e degòllios in cada logu, chi l’insurde cun sas boghes de sos gherradores e su tzocu de sos cannones e chi la pòngia in perìgulu sighidu?
+aiat rispostu Yanez.
+Timo chi mi nch’apant bidu – aiat rispostu Yanez.
+Ah, non chèrgio chi tue mòrgias, non chèrgio chi ti nche istratzent da mene!
+Su capitanu suo cheriat de seguru balangiare prus tretu pro no ispèrdere de badas sas munitziones.
+– aiat esclamadu, cun boghe sorrograda, colende·si sas manos in sa fronte ardente.
+Ite at a èssere andende a fàghere in cue?
+Timo de àere guastadu totu, Yanez – aiat naradu su pirata cun boghe trista.
+Iscumparta paris a su praho est?
+Peri su chelu, ispintas dae unu bentu malu a poderare, curriant che caddos sena frenu, e mesturende·si a rughe e a crastu, trumas nieddas de papores, chi, dae cando in cando, lassaiant rùere in sas forestas carcas de s’ìsula temporadas de abba furiosas; in mare, issu puru pesadu dae su bentu, si tambaiant a sa maconatzina e si franghiant cun borbore beteddes undadas, confundende sas mùidas issoro cun sos tzocos, como curtzos e sicos e tando sena fine, de sos lampos.
+Unu sordadu nch’aiat bestidu sa conca ma deretu nche l’aiat bogada isturridende.
+Tue, Marianna, abarrare in s’ìsula mea?
+Podes torrare a èssere galu sa Tigre de sa Malèsia finas cojende sa giovanedda cun sos pilos de oro.
+L’ispero.
+Eja – aiat rispostu custu – e ammiro s’abbistesa tua.
+Ohe!
+Si fiant bidos sos duos fanales mudende logu.
+Unu cussìgiu a lu cheres, Sàndokan?
+E a pustis m’amant tropu pro non m’ubbidire.
+, it.
+Custu l’isco.
+Amigu meu – aiat naradu cun boghe grae.
+Nono – aiat rispostu Yanez – ma sa cannonera non lassat su mare nostru e custu est unu sinniale malu.
+Pro bois, milady, mi dia fàghere ischirriolare, ma non timeis, sa tigre de Làbuan non m’at a aterrare.
+In giru nos ses leende, camerata?
+– aiat aboghinadu Sàndokan, cun boghe chi non si podiat cumprèndere.
+Ajò – aiat torradu a nàrrere sa boghe de prima.
+Cando bi penso, deo intendo su sàmbene meu buddende, de intendo sas fortzas meas rebellende·si e su coro meu tremende pro s’arrennegu!
+M’agato inoghe dae binti dies, segnore – aiat rispostu sa tigre.
+Nara·mi·lu cun sas lavras tuas, torra·mi·lu a nàrrere.
+– aiat preguntadu isse.
+Ajò, torra a sa cabina tua.
+Sa pitzinna est prena de energia, est una de cussas fèminas chi non si diant fàghere pregare pro gherrare atza pro atza a costàgiu de s’òmine istimadu, ma miss Mary no at a devènnere mai sa reina de Mòmpracem.
+Ajò, lassamus chi si cumprat su destinu nostru.
+In su primu acòstiu tue t’as a fàghere ochìere a punta in antis de sos òmines meos.
+Est tempus o disgratziadu chi tue ruas in manos nostras – aiat naradu su lord.
+Bae, Paranoa, e dae·ti pees lestros.
+Bivat su capitanu nostru!
+Bianca o niedda?
+Si m’aiat pòdidu dare noas de….
+L’isco, Sàndokan.
+Su diàulu bos nche pìnnighet – aiat rispostu Sàndokan.
+Tambura s.
+Ajò, Sàndokan.
+– Cando apo bidu cussa conca petzi a pagos parmos dae mene, apo bidu ruju in antis a sos ogros meos e no isco chie m’apat tratesu dae isparare.
+Apo cumentzadu.
+un’òrdine nostru.
+Nono?
+Est un’òmine detzisu a totu, Yanez.
+Ascurta·mi, eroe meu, tue cheres chi deo abarre in cust’ìsula in mesu de sos tigrotos tuos, chi agarre deo puru sa tzimitarra e chi gherre a costàgiu tuo?
+Deo mi besto de ufitziale de su sultanu, peso sa bandera de Varauni e acòstio s’incrociadore faghende sa finta de èssere imbiadu dae lord James.
+Non mi nche l’apo ismentigadu.
+Sa libertade est tropu cara pro la torrare a pèrdere, Juioko.
+Yanez aiat allutu unu luminu e aiat bidu subra una mesighedda lèbia traballada, unu cofinu cun in intro randas e filu e a curtzu una màndola intarsiada de madreperla.
+Sàndokan bidende intrende un’ispera de lughe, si nche fiat pesadu cun apretu abbaidende fache a s’iscala.
+Non l’ischis ue s’agatat de pretzisu?
+Bia est, beru?
+Sa foresta presentaiat petzi carchi àidu raru, ma Sàndokan fiat un’òmine avesu a sos padentes, chi ischiat trisinare che colovra e andare a in antis finas sena isteddos e sena sole.
+Podes èssere seguru dae como chi deo no apo a addobiare mancu trata de piratas.
+farrancas, sos lineamentos incrispados pro s’arrennegu, prontos a torrare a cumentzare sa cumbata cun ferotzidade e atza parìvile.
+Carchi lìtera pro mene bos at dadu?
+E in fines ite nde li importaiat a isse si curriat su perìgulu de èssere iscobertu, forsis tentu, forsis mortu, cando podiat respirare galu sa matessi àera chi alimentaiat a Marianna sua, bìvere in mesu a sos bete padentes ue biviat issa?
+Su capitanu fiat rutu a terra mesu mortu, sena l’essire mancu pìliu.
+marranu a sos òmines, como disafiaiat sos furores de sa natura.
+– Nos nch’amus a istesiare sena chi nos nch’allàmpient.
+Parte a dae in antis de sa nave o de un’imbarcatzione in genere (mutida finas prora).
+Sunt arribende – aiat naradu a su cumpàngiu, chi non s’atriviat mancu prus a respirare.
+Chèrgio chi bidant chie ponet fogu a su petzu.
+So prontu – aiat rispostu Yanez – ma ti naro chi ses faghende un’aconcada.
+E puru nemos faeddaiat de si rèndere.
+Si fiat faddidu.
+Ah!
+In purpa e ossu, capitanu meu – aiat rispostu su malesu.
+issu prus pagu de totus!
+– Si sos inglesos no ant àteros alleados de imbiare a nos pònnere fatu, ant a perdere su tempus issoro de badas.
+Sàndokan si fiat sapidu de sa gravidade de sa situatzione petzi cun un’ograda.
+– aiat esclamadu.
+Ma giuro, l’apo a isbortare.
+Dae cando in cando, in mesu a cussu burdellu, s’intendiat sa boghe potente de sa Tigre de sa Malèsia chi imbiaiat sas grefas suas a s’assaltu.
+Chi carchi àteru animale siat chirchende de l’atacare?
+Su dayako mescamente s’intendiat assalidu dae unu terrore beru e pròpiu.
+Aiat sighidu a marciare finas a s’intrinada, sena mai dudare subra su caminu de leare.
+L’aiat connotu o s’ufitziale aiat unu simpre reselu?
+Bastat gasi; bae e, si as cara sa bida, non ti bortes.
+Aiat ghighinadu sa conca comente chi aeret chertu catzare unu pensamentu malu, posca a passu lenu fiat faladu in un’iscaledda astrinta aberta in sa roca e chi nche giughiat a s’ispiàgia.
+Unu frùschiu?
+Làbuan – aiat torradu a nàrrere su pirata, respirende, comente chi si nche s’esseret bogadu unu bete pesu chi li anneaiat su coro.
+Chircamus·lu, amigos – aiat naradu un’àteru.
+Cheres chi andemus a lu chircare?
+Ma si tue l’aias ischidu comente m’intendo agatende·mi in custa terra!
+Depo essire torra in mare?
+Yanez – aiat naradu, iscantzende cun tristura.
+Leant duos bambù truncados e in sa superfìtzie a bombè faghent una taca.
+– aiat esclamadu Yanez, cun tonu de briga.
+Non pro sa chena però, beru est Sàndokan?
+Ite depo fàghere?
+Mentres unu afilaiat cara a sas costas setentrionales de Mòmpracem s’àteru moiat lestru cara a cussas meridionales.
+Sos àrbores cun sas manovras fissas e currentes fiant istados abbassados e subra de su ponte nche fiant istados ghetados muntones de cannas, cambas e de fògias assentados gasi bene de cugugiare su naviu intreu.
+Babordu s.
+Ite bestia fiat tando?
+Apo a bìdere a Paranoa tra duas o tres oras.
+Ite cheres nàrrere?
+Chi cussu pirata malaitu si nche siat a beru isèrghidu?
+Marianna fiat ritza in mesu de sa cabina, isarbolida ma fiera.
+Su matzone!
+Nono, Sàndokan.
+Como bidimus si si nche bidet custu pische-marteddu – aiat naradu Sàndokan.
+los abbandonaiat, antzis, sighiat a los astrìnghere semper de prus, pesende, cun sa coa poderosa, undas beras e mustrende sas dentes acutzas suas chi si nche bidiant biancas che casu in s’oscuridade.
+CAPÌTULU X.
+A l’ischis cales sunt sas bentanas suas?
+Ite nd’ais fatu de su coro meu chi unu tempus fiat malu a rugrare dae cada passione?
+Su lord isetende bos est?
+Dae cara, Yanez – aiat murmutadu Sàndokan.
+S’òmine si nche fiat pesadu iscutzinende cun sonu tristu sas cadenas e fiat avantzadu.
+Totu sos ogros de sos piratas aiant isperiadu cussu cumassu de rocas, chirchende s’incrociadore cun bramosia.
+Pensa chi semus petzi duos e in sa villa b’at sordados.
+Ais fatu male a lu lassare andare.
+Non bi cheriat de prus pro alleriare sos duos sordados.
+Non mi potzo faddire.
+Su naviu corsaru si fiat pinnigadu a tribordu imbarchende abba e bortulende·nche mortos e fertos a modde.
+Mi incàrrigo deo de custu – aiat rispostu Yanez.
+S’iscurigore est gasi profundu chi non si bidet addae de chentu metros.
+, dae su frantzesu corvette, naviu de gherra destinadu a s’esploratzione, lestru, frunidu de tres àrbores a belas cuadras e armadu cun una bateria de cannones ebbia.
+Ajò, sarva·mus·lu!
+S’est acurtziende calicunu.
+Pro como chircamus un’amparu.
+– aiat naradu.
+Fortzas meas benide!
+Ite est faghende?
+Non s’ant a atrivire a cussa manera, Yanez.
+Fiant benende dae sa palatzina de lord James – aiat naradu Sàndokan, abbaidende a Yanez.
+– M’ant bintu e fertu, ma una die apo a sanare e tando guai a cussos chi m’ant fatu mandigare su prùere.
+Nudda – aiat naradu cun sa boghe surda – chi a sos navios meos li siat capitada carchi disaura?
+Tzertu chi nono.
+Cando fiant arribados a sos oros de caletedda, fiat giai intrinadu dae una paja de oras.
+cantu fias bella o Marianna!
+Cheres chi no isca chi nos agatamus in s’ìsula de sas giachetas rujas?
+Faeddade, amigu meu balorosu.
+Manu manu chi si nche istesiaiat, sas boghes de sos sighidores e sos corfos de fusile diveniant semper prus lenos, finas a cando non si nche fiant istudados de su totu.
+Ti naro chi nois nos amus a ischidare bios e lìberos in su mare lìberu.
+– Est una manovra familiare pro nois.
+Eja.
+Est istadu unu bisu o unu machine malu a ispiegare?
+Mea in fines!
+Duos òmines, incurbados, finas a terra, s’avantzaiant, abbaidende a origras paradas a dereta, a manca e a in antis.
+Sa Tigre nche los at a ispèrdere finas a s’ùrtimu e si nch’at a bufare su sàmbene issoro.
+Ite cherides fàghere?
+Sa prua sua segaiat lestra s’abba, chi lughiat in su crarore de s’isteddu noturnu e su bentu nche giughiat a su praho su burdellu de sas rodas chi mossiant sas undas.
+Sunt sas ses: dae como a duas oras su sole at a èssere iscumpartu e s’iscuru at a falare in su mare.
+Tue intesu nd’as de Sàndokan, paranumenadu sa Tigre de sa Malèsia?
+Tene passèntzia, fradigheddu meu, e si su diàulu non bi ponet sa coa, l’as a bìdere.
+– aiat aboghinadu tando Sàndokan, chi aiat agarradu sa tzimitarra.
+Un’unda mostruosa intraiat tando a sa cala muidende a manera orrorosa.
+Su naviu nostru no est in gradu de parare fronte a unu segundu cumbatimentu.
+Sàndokan, abbandonada sa barra a unu marineri, fiat curtu a prua chirchende de iscobèrrere s’atrividu chi l’assaliat in mesu de sa traschia.
+Fiat pro essire, cando si fiat firmadu, narende:.
+Ah!
+E sos praho totus sunt arribados?
+Ochide·mi!
+Ma ite m’ais fatu?
+Yanez si fiat incurbadu, chirchende de distìnghere carchi cosa traessu sas arcadas infinitas de sidas chi si pinnigaiant in su riigheddu.
+Mi paret chi li potzat bastare – aiat naradu Sàndokan pesende·si·nche e istesiende cun su pee su cane giai mori-mori.
+Sos invitados aiant fatu onore un’ùrtima borta a sas ampullas de cussu lord de bonucoro, posca totus si nche fiant pesados e fiant falados a su parcu, acumpangiados dae Sàndokan e dae sa lady.
+– Mi paret chi si mi trunchet su coro.
+Pro ite seis a irrocos?
+Ma ite so intendende deo?
+Unu pagu de assèliu fiat duradu pro una mesora, truncadu petzi dae sos mùilos de su mare e dae s’isborrocare de sas iscàrrigas elètricas chi creschiant de momentu in momentu de intensidade, ma a ora de sas ùndighi s’uraganu si fiat iscadenadu belle a s’ispessada in totu sa maestade terrìbile sua, ponende in subùgiu chelu e mare.
+Aiant papadu a sa muda.
+L’aiat agarrada a unu bratzu e giuta in antis a sa bentana l’aiat mirada un’iscuta suta sos rajos de sa luna, fora de se.
+L’isco, ma si ant a chèrrere sighire pro contu issoro sa pirateria, deo non los apo a istorbare.
+Là là, sergente!
+Dubitas chi deo sia capassa de ti pònnere fatu?
+Sanada e amore.
+Non torres a abèrrere sa ferta chi sàmbenat.
+– Tue torras galu biu.
+Nudda.
+Cale vantàgiu podet àere subra de nois?
+In cue giosso nche so bidende, in palas de cussos àrbores, sas palitzadas de su parcu.
+Sa pitzoca mea, bia!
+Non fiant colados mancu deghe minutos chi Juioko l’aiat bidu pesende·si·nche cun unu brincu, cun sos ogros lughentes.
+Risponde frade meu, chi su pibirighe mi nch’est mandighende.
+Prus a prestu, su chi mi pistighìngiat est sa manera de tènnere s’incrociadore chi a cust’ora si depet èssere giai ancoradu in sas Tres Ìsulas.
+In s’ìnteri chi su vascellu si firmaiat pro sarvare totu sos òmines suos chi fiant pro afogare e suspendiat su fogu, Sàndokan nd’aprofitaiat pro imbarcare in su naviu suo s’echipàgiu de Giro-Batol.
+Sàndokan, chi no aiat pèrdidu una sìllaba de s’arresonada issoro, aiat isetadu mesora, posca fiat lassinadu a bellu a bellu a terra.
+– Inoghe cumando deo.
+Prima de totu, as agatadu sa manera de la pòdere bìdere?
+Damus cara però.
+Semus istados bintos un’àtera borta dae sos inglesos?
+A ue seis currende?
+– Chie si siat chi siais, s’amore chi ais allutu in su coro meu non si nch’at a istudare mai prus.
+Si su bentu esseret istadu gasi forte de pòdere superare sa màchina sua, l’aio assalidu cun praghere mannu.
+Gràtzias amigos; a sos postos bostros de cumbatimentu como, e in sos àrbores ispinnigade sas banderas de su sultanu.
+Pensa chi subra su praho nostru bi sunt petzi baranta òmines.
+Bancatzas s.
+Iscucurados che pontones, istampados in chentu tretos, fraganados, malos a connòschere, giai cun s’abba in s’istiva, giai prenos de mortos e de fertos, sighiant a tirare in antis, a dispetu de sa traschia de ballas.
+– Amus a bìdere si sa tigre de mare at a èssere prus forte de sa Tigre de sa Malèsia!
+Chie so deo!
+Nono, Sàndokan.
+Custa tradutzione riproduit a manera fidele su testu integrale de sas primas editziones de Salgari.
+– aiant aboghinadu dae subra su naviu de gherra.
+Finas sos piratas, istèrridos in su ponte, si fiant abigiados de cussa fosforescèntzia, però nemos aiat fatu una mòvida o aiat naradu una paràula chi aeret traitu carchi pistighìngiu.
+Non dubites.
+In cussu momentu si fiat intesu aboghinende subra su ponte:.
+Ma chie seis bois?
+– Tue mi invitas a mi rèndere!
+– Eja, apo a torrare tuo, ma cando?
+– aiant pregontadu sos duos sordados pesende·si ritzos.
+– Intre pagos minutos sos sordados ant a èssere inoghe e intre bintibator oras as a èssere apicadu.
+A cras, Yanez.
+Nono, amigos – aiat naradu Sàndokan – est chi su pirata nos at collionadu cun abilidade.
+CAPÌTULU XXIV.
+In pessu chi nch’aiant bidu su praho ghetende s’àncora a curtzu de sos cannedos carcos in s’oru de su riu, fiant artziados a subra.
+Deo so sa Tigre de su mare malesu….
+Ajò, ue fias cando deo apo lassadu sa villa de su lord?
+– aiat esclamadu Sàndokan, chi ammiraiat su coràgiu de cussos pagos òmines abarrados in sa giunca.
+– Ah!
+Si podet intzertare.
+Tue ses unu balorosu, e sos òmines tuos sunt dignos de tene – aiat naradu Sàndokan.
+A Làbuan!
+– E dae chie l’aias intesu?
+Cubia s.
+Forsis cun su costùmene chi m’apo bestidu at a èssere fàtzile pro mene a fuire a sos sighidores e leare un’imbarcu in carchi naviu afiladu a sas Romades.
+T’apo a nàrrere chi est una creadura bella a manera ispantosa, gasi bella chi est capassa de ammajare su pirata prus formidàbile.
+Gràtzias Giro-Batol.
+Cando l’apo bida pranghende posca….
+Bos sunt galu chirchende, capitanu meu.
+In s’ìnteri chi Sàndokan e sos òmines suos si nch’intraiant a mesu de sos fundos, Yanez s’aiat allutu una sigareta, fiat afiladu a su parcu, protzedende a passu tranchillu, comente chi imbetzes de ghirare dae una giru pro averiguare esseret torrende dae una passigiada.
+Non bos diais pònnere de rugradis si mi dia ochìere?
+Eja, ànima tzeleste.
+Una boghe de arrennegu fiat iscopiada in su praho a cussu assaltu a s’ispessada chi nemos de seguru si isetaiat cun unu tempus sìmile e in momentos gasi crìticos.
+Sàndokan e Yanez aiant isparadu.
+– Isperamus chi si sarbent.
+Chi isse bos nch’at a leare sa pitzinna.
+Mi l’aia pensadu.
+At a èssere unu corfu metzanu pro issos, frade.
+In sas naves a bela, est una prataforma de linna a mesu-chircu, chin barandìllia, posta in pitzu de sos àrbores a bela latina o cuadra.
+de s’educatzione, mancari chistende in fundu a s’ànima carchi cosa de sa fieresa antiga, fiat devènnida bona, de bonu coro, caridadosa.
+cunsìdero che sàmbene in benas meas.
+Eja, capitanu meu.
+Mi so chèrfidu assegurare cun sos ogros meos chi non b’at perìgulu perunu,.
+L’aiat dadu unu pùngiu de oro e cando su nieddu fiat iscumpartu si nche fiat iscutu a pees de unu bete artocarpu, murmutende:.
+Dade cara, ca b’at carchi praho malesu chi est currillende a largu.
+– Amus inimigos de nch’ispèrdere e sa Reina nostra de sarvare.
+Su pinnetu de Giro-Batol s’agataiat pròpiu in mesu de cussu tupale carcu-carcu, intre duos betedde pombo chi, cun su bete cumassu de sidas issoro, l’amparaiant.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+So timende su lord.
+Pròpiu in cussu momentu unu corfu de fusile moiat dae sa giunca e s’Arantzolu, s’iscuru, ruiat in su ponte fulminadu.
+Si tue fias devènnida sa Reina de Mòmpracem, l’aia imbellidu, nd’aia fatu una règia… Bastat, pro ite faeddare de cosas impossìbiles?
+Ah!
+Sàndokan si l’aiat astrinta a petus, sas lavras suas basaiant sos pilos de oro suos e sa fronte sua bianca che nie.
+Sàndokan si nche fiat iscampulidu dae sos bratzos de sa giovanedda e fiat curtu a s’iscala aboghinende:.
+Non potzo àere sonniadu – aiat murmutadu.
+Ma chie est frade bostru?
+Ais ispogiadu carchi sordadu?
+Sàndokan e Yanez bidende cussos inimigos noos fiant devènnidos biancos che tela.
+– Si sunt fatos ochìere subra de su praho issoro, a capu de sos balorosos chi chircaiant de tragare contra sa nave malaita.
+crociera, derivadu dae s’antigu crociare «agrucare» (comente tèrmine de marina); cunfronta su frantzesu croisière, derivadu dae crosier «agrucare».
+– A sa cabina tua, ànima mea!
+Amus a mòere pro dare a Mòmpracem s’ùrtima batalla, posca amus a lassare s’ìsula e amus a afilare….
+– Su pirata est a fùrriu de sa domo.
+Apo su coro a cantos, amigu meu prode.
+Sàndokan aiat leadu a Marianna, nche l’aiat tragada a popa e mustrende·la a su.
+Aiant giai fatu una mìgia bona e giai cumentzaiant a si nche tirare sas bestes pro èssere prus lìberos in sos movimentos, cando Juioko aiat tambadu contra unu trastu chi aiat tzèdidu.
+Creia chi bos esseret tocada carchi disgràtzia cando bos apo bidu essende dae su parcu.
+Tando si fiat postu a isperiare a minudu s’aposentu: fiat ampru, elegante, illuminadu dae duas bete bentanas e dae sos bidros si nche bidiant unos cantos àrbores artos meda.
+Bufa, Yanez, amigu caru.
+Sa cannonera, chi navigaiat semper in antis de s’ìsula, punterende sos traballos, bastaiat a ispuntorgiare sos piratas, cumbintos oramai chi esseret isetende un’iscuadra poderosa pro bombardare sa roca de sa Tigre.
+Su piròscafu, chi pariat isetende petzi unu sinniale, deretu aiat raddopiadu sa cursa e arribadu a milli metros aiat isparadu una cannonada, ma custa no a prùere, ca sa balla fiat colada fruschiende subra su praho.
+Fiat su pensamentu de sa giòvana inglesa chi lu manteniat ischidu.
+Pro istanote non si podet fàghere nudda.
+Cun sa Tigre de sa Malèsia a punta in antis si nche fiant frundidos contra sos artillieris, massacrende·los subra sos petzos issoro, aiant annientadu sos fusileris chi fiant acudidos pro lis tancare su passu, posca, iscudende corfos de tzimitarra a manca e a dereta, fiant afilados a popa.
+– No as ogros bonos, caru Paranoa meu.
+Sa Tigre est istada binta, eja, ma non galu domada.
+– aiat esclamadu custu cun pena.
+Aiat fatu una paja de giros a inghìriu de s’aposentu, comente chi esseret chirchende de nch’istesiare cussa bisione chi lu persighiat e abrandare sos pistighìngios chi lu giagaraiant, posca si fiat arressadu in antis a su portoghesu, porroghende·lu cun s’ograda, ma custu fiat abarradu a sa muda.
+Agiudu!
+– aiat aboghinadu su cavalligeri, chi pariat arrennegadu meda.
+Chie seis bois?
+Dae Vitòria seis benende?
+Bidende a duos passos su dayako, si fiat giradu de ischina pro lu truncare in duos, ma Sàndokan puru fiat a pìgiu de abba.
+E deo non potzo cùrrere a l’agiuare.
+So prontu a ti sighire – aiat rispostu a manera simpre su portoghesu.
+Forsis l’amus a intèndere arribende.
+Su portoghesu, chi non cumprendiat cale fiat s’idea chi giughiat Sàndokan, si li fiat acurtziadu narende·li:.
+Mesu mìgia.
+A lu bides cussu sordadu?
+Aiat agarradu cun sos bratzos poderosos su sordadu chi non s’atriviat a opònnere resistèntzia, l’aiat presu a un’àrbore cun unu cannau grussu, posca si nche fiat andadu a passos lestros, sena si girare.
+Sàndokan aiat prenadu duas tassas e porrende·nde una a s’istràngiu, chi si fiat liberadu de sa capa e de sa carabina chi giughiat a armicoddu, l’aiat naradu, cun boghe agiomai carignosa:.
+Yanez aiat postu sena si nd’abbigiare sa manu a s’aferradorju de s’isciàbula ma si fiat tratesu cumprendende bene chi sa morte de cussu betzu ferotze non fiat serbida a nudda cun su pore de sordados chi s’agataiant in sa villa.
+Bae, Yanez.
+Est su ladus de manca de sa nave, abbaidende a prora; sa paràula, isparghinada pro mèdiu de sas tradutziones dae su frantzesu e impreada in sos romanzos de aventura, no èst connota in su limbàgiu de sa marina italiana, chi imbetzes impreat manca.
+Un’àteru sinniale?
+Sos inglesos no ant ferru bastante pro tocare su coro de sa Tigre de sa Malèsia – aiat rispostu Sàndokan.
+Non timas, frade.
+Sa tigre est sa mea!
+Seis dignos de cumbàtere contra sa Tigre de sa Malèsia!
+Est impossìbile!
+Bois ais a chèrrere sighire sas impresas de sa Tigre?
+Giro-Batol si fiat arressadu unu momentu a ascurtare, posca aiat naradu, girende·si cara a Sàndokan:.
+CAPÌTULU XXX.
+Fiat una pitzinna de sèighi o deghessete annos, de petza minore, ma istrìgile e elegante, cun sas formas modelladas a manera superba, cun su chintzu gasi istrintu chi una manu sola fiat pòdida bastare a lu chìnghere, cun sa pedde in colore de rosa e frisca che frore in pessu isportzeddadu.
+Bidende·la gasi indedda dae sas costas de Làbuan, forsis creiat chi sos òmines chi la setziant fiant istados ispintos gasi a largu dae carchi frusiada de bentu e curriat pro los collire; forsis però su cumandante suo si cheriat sincherare si fiant piratas o nàufragos.
+Àrtzia a s’iscialupa, fradigheddu meu.
+Est in s’elmu meu, cuada suta sa forra.
+Bidende su pirata cun s’arma agarrada aiat ghetadu una boghe lèbia de terrore.
+CAPÌTULU XXII.
+– Deo so gherrende pro sa «Perla de Làbuan».
+Si s’agatat in su parcu no at a èssere gasi lestru essende.
+Largu!
+Nch’apo dèpidu imbiare òmines meda a su guvernadore de Vitòria, ca nd’aiat bisòngiu urgente.
+Yanez cheriat protestare, ma giai Sàndokan s’agataiat fora dae sa serra.
+Prima faghide retirare cussos òmines.
+Como a bois, canes de inglesos!
+Cussas boghes, a dispetu de s’isbufidare de sa màchina e su burdellu de sas undas pesadas dae sos rodas poderosas, totus las aiant intesas in coberta dae totus e finas.
+Fradigheddu meu, est dae medas annos chi tue nde faghes una male peus de s’àtera.
+Belle deretu fiat arribbadu gasi a curtzu de nche sejare de su totu sas fortificatziones, sos magasinos e sos pinnetos.
+Sa sorte nche los aiat giutos in cussu matessi logu ue fiant aprodados sos praho de sa prima intzìdida.
+– Tra ses oras nois amus a torrare a bida in su mare lìberu.
+Ah!
+Non timas.
+Sempermai nemos aiat rispostu.
+Yanez si fiat incrunadu e aiat sighidu su tzeracu chi l’aiat fatu intrare a una domo de netu tapetzada de asulu e frunida de unu pore de fundos, chi isparghinaiant totu a inghìriu nuscos dèchidos.
+Nos nch’ant bidu – aiat naradu Yanez.
+Depo cumentzare?
+– aiat preguntadu Yanez divenende biancu che tela.
+A s’acòstiu!
+Fiat su chi ti cheria nàrrere – aiat naradu Sàndokan.
+Fiant torrados a mòere ambos duos cun atza parìvile, mantenende·si in mesu de sos àrbores e arribados a sa cresura in duos brincos nche l’aiant barigada ghetende·si·nche a s’àtera ala.
+Tziu bostru diat pòdere fàghere apicare a Sàndokan finas mortu.
+Forsis deo mi nche ismèntigo chi sos cumpatriotas de cussa pitzinna sunt isetende petzi su momentu adatu pro nch’ispèrdere sa potèntzia mea?
+L’ischia deo chi aiais chircadu de m’ochìere a traitoria – aiat naradu Sàndokan.
+A armicoddu giughiat una rica carabina indiana arabescada e cun su tiru longu: in sa chintòrgia una tzimitarra pesante cun s’aferradorju de oro massissu e in palas unu kriss, cussu istillu cun sa lama a ghiroes e avelenada, caru meda a sas populatziones de sa Malèsia.
+Carchi cosa de li nàrrere in parte de William ais?
+finas giuncu s.
+Totu in unu, unu reselu l’aiat rugradu su cherbeddu.
+Fiat capitada una bete istumbada furiosa.
+Bastat chi siat lìbera.
+Su cumandante inglesu, ischende cun cales persones aiat pigadu a pare, no aiat cunsideradu profetosu a impinnare sos òmines suos in una cumbata terrestre.
+Fiat giai allonghende sos bratzos pilosos, cando si fiat intesa una boghe a s’àtera ala de su riu:.
+– Chie at a poderare s’atacu de chentu binti tigres de Mòmpracem?
+, peorante de banca, forma antiga pro panca o banca.
+Calicunu nch’as bidu?
+A unu tzinnu de su capu issoro, sos ùrtimos duos aiant innestadu sas bajonetas e aiant puntadu sas carabinas issoro a sos duos piratas.
+In su 1892 s’est cojuadu cun Ida Peruzzi e si nch’est tramudadu a Torinu.
+Pariat chi s’uraganu s’esseret iscadenadu cun fùria tremenda in cussu tretu de s’ìsula.
+CAPÌTULU XVIII.
+Su poveru òmine fiat gasi assustadu chi sos mermos suos si refudaiant belle de agire.
+Apo dudas meda, Yanez.
+Aiat torradu a bìdere s’umbra de sa pitzinna torrende a colare in palas de s’inferriada.
+A pustis de duos minutos però su naviu issoro, giagaradu dae sos tiros de sas artillierias inimigas, fiat petzi unu càncaru.
+– aiat preguntadu a Sàndokan.
+Aiat giai rugradu su pranu e si fiat arressadu serente unu grùstiu de àrbores chi si paraiat assoladu.
+Beni, amore meu – l’aiat naradu.
+– aiat murmutadu issa.
+O chi nche l’apat ingurtidu su terrinu?
+grustieddu de prodes.
+Sos canes ant sejadu sas tratas nostras.
+Arribbadu a chimbanta passos dae su tupale de bananos, fiat brincadu cun lebiesa a terra, aiat presu su caddu a sa raighina de unu fundu, aiat armadu unu muschete e fiat abarradu a origra parada, cumpudende a s’atenta sos àrbores a curtzu.
+Apo a chircare de nche cumbìnchere su lord a apretare sa partèntzia.
+Sa giovanedda aiat ghetadu una boghe e s’aiat cugugiadu sa cara cun sas manos.
+Isse l’ischiat chi deo fia benende a Làbuan.
+– aiat naradu Yanez.
+Su portoghesu non si fiat faddidu.
+Sàndokan aiat ghetadu una boghe de cuntentesa:.
+Fiant essidos e fiant colados in un’aposentu de netu, cun sos muros tapetzados de cada genia de armas.
+– In s’ìnteri chi deo fia dormidu isse at ammaniadu s’intzìdida.
+Non mi brighes, Yanez!
+Non resesso a mi detzìdere a la lassare sola – aiat naradu Sàndokan a su cale sa passione li fiat iscussertende su cherbeddu.
+A deghe minutos de caminu.
+Marianna!
+Chie mutit?
+M’est partu, finas como, de àere intesu in palas meas unu suspiru sorrogradu.
+Bah!
+S’ufitzialeddu l’aiat murmutadu unas cantas paràulas a s’origra, chi nemos aiat pòdidu intèndere.
+Isciàbula s.
+Sàndokan aiat fatu tzinnu a sos òmines suos de si nche istesiare, posca si fiat sètzidu cun Yanez subra unu carru de cannone, narende a su sordadu:.
+E si su cumandante ti diat acumpangiare a sa de sa lady?
+aiat leadu cun dilighia cussu frore chi aiat bidu pagu prima e l’aiat miradu tempus meda.
+Ma nois non podimus isetare, Yanez.
+Intende!
+Sa chìllia fiat istada fraganada totu in unu.
+Est sa sorte chi cheret gasi e abbasso sa conca e in prus como so petzi de sa «Perla de Làbuan».
+Tue ses lastimende sa potèntzia tua pèrdida, Sàndokan.
+Totu in unu unu raju fiat lampadu a prua de su naviu e un’iscòpiu forte aiat trèmidu sos pìgios de s’àera, ma non si fiat intesu su frùschiu afiladu de sa balla.
+– aiat esclamadu isse pesende sa terra cun sas ungras.
+Dae cando in cando Sàndokan si firmaiat pro si bortare cara a oriente comente chi esseret chirchende de nche bìdere galu sos fanales de su piròscafu, posca sighiat s’àndala boghende suspiros profundos.
+Ah!
+E nointames dias lassare mòrrere sa potèntzia tua pro cussa fèmina.
+Sa muninca, corfida in prenu a s’ischina, si fiat girada urulende e bidende sos duos piratas, sena prus pensare a cussu atrividu chi si li fiat acurtziadu, cun unu bete brincu si nche fiat intradu a su riu.
+Nono – aiat naradu Sàndokan.
+Rugradu su tupale, Giro-Batol si fiat firmadu un’iscuta pro parare s’origra, posca consoladu dae su mudore profundu chi regnaiat in sa foresta, si fiat torradu a pònnere.
+Sàndokan, leadu dae un’atacu de delìriu chi ghetaiat pore, si imbrossinaiat in terra, si nche pesaiat, ruiat, paraiat sos pùngios e minetzaiat a totus.
+Petzi su portoghesu disputaiat, e cun profetu, sa bìnchida a sa cannonera, iscudende·li bordadas disastrosas.
+Chi cadaunu si pòngiat a traballare pro fàghere a manera chi su praho, pro mesunote, siat prontu a torrare a modde.
+Essimus dae inoghe e currimus cara a sa cresura.
+Como beni cun megus.
+Deo non l’isco, ca nche so rutu a modde dae su primu assaltu prenu de fertas.
+Non bos tratengo prus: liberade·mi su mare dae custos prepotentes.
+– Oe semus in custu mare, ma cras amus a èssere amparados in su nidu meu ue nemos s’at a atrivire a bènnere a nos assalire; a pustis, cando cada perìgulu at a èssere iscumpartu, amus a andare a ue as a chèrrere tue, pitzinna mea istimada.
+Cras s’intzìdida at a èssere pronta a mòere.
+– aiat preguntadu Sàndokan chi nch’aiat connotu sa boghe de su portoghesu.
+– Si si ordit carchi traitoria apo a ischire comente li parare fronte, ca m’intendo galu s’òmine chi no at mai àpidu timòria de custos inglesos.
+In purpa e ossu, caru meu.
+Si la diamus pèrdere ite si nd’at a costare de nois?
+Nara·mi, ite narant de mene?
+L’amus a bìdere tra pagu.
+Sàndokan si fiat imbaradu contra sas pinnas prontu a dare un’imberta forte meda.
+So prontu a fusilare s’unu e s’àteru e….
+E su baroneto Rosenthal?
+Eja.
+Cheres chi andemus?
+Bisòngiat de nche l’ingurtire a su sinniale meu – aiat naradu.
+Sa reina de Mòmpracem.
+A su diàulu su pianu tuo.
+Non b’at de isseberare Yanez, o in s’istufa o nos faghimus tènnere.
+Isetamus prima su sergente Willis, chi est in fatu nostru?
+Unos cantos marineris, bidende·nche·la, fiant istados prontos a calare in mare un’iscialupa e a nche la collire.
+Finas Sàndokan s’agataiat unu pagu afusadu e no ischiat cale imbucada mantènnere pro arribare, pagu prus o mancu, a curtzu a su riigheddu.
+Eja, la rimprango, Giro-Batol – aiat rispostu Sàndokan cun boghe surda.
+Tue as unu cherbeddu bòidu, Willi.
+Sa bidda nostra est devènnida mala a conchistare.
+subra bolaiant dae cando in cando puntigheddos lughentes, de seguru ischerdas fuidas dae su fumajolu.
+Yanez pariat de non l’àere intesu.
+imbetzes fiat iscumparta.
+Custa foresta est ampra meda, segnor Yanez, e finas mala a travigare.
+Duncas non l’amades prus a lady Guillonk?
+– Amus un’àteru incrociadore in vista?
+S’amore tuo mi nch’at a fàghere ismentigare su passadu meu e forsis a Mòmpracem puru.
+– Bos lu so narende chi cussu sacripante no est un’òmine che a nois, ma unu fìgiu de compare Lutzìferu.
+Est a beru – aiat murmutadu Yanez, cun dolore.
+Pro l’agatare dia abarrare a modde finas bintibator oras – aiat naradu Sàndokan.
+Gasi fiat iscritu – aiat rispostu Sàndokan, a pustis de un’iscuta.
+Su malesu, agiuadu dae duos òmines, aiat istèrridu una fune grussa de rugradis a sa caminera, mantenende·la però gasi bassa de non si pòdere bìdere pro s’erba arta chi creschiat in cussu logu.
+, it.
+Un’isbùfida de àera tèbia, càrriga de su nuscu de milli frores, fiat intrada in s’aposentu.
+Imbetzes de chircare de assaltare sa villa isetamus chi su lord essat.
+Ite si nd’at costadu de cussa pòvera creadura?
+Dae unu momentu a s’àteru lord James podet andare a si cuare in Vitòria.
+Si los diamus imbènnere, no isco a chie diat tocare sa bìnchida.
+Juioko nche l’aiat istorradu dae cussu disisperu mudu.
+– Pòveros mortos, galu a vengare!
+Ah!
+Ite cheres isetare?
+Chissai comente at a èssere bardiada!
+Faeddade·mi de issa, bos lu prego!
+Ma ue so deo?
+Apo oriolos feos, Yanez; intendo chi cust’ìsula deo l’apo a pèrdere.
+Àteru incàrrigu bos at dadu?
+Apartenent a sa ratza de sos pische- canes, però ant una forma meda diversa, aende sa conca a forma de marteddu.
+Nono, Sàndokan, non ti refudo, ca t’amo tropu, ca tue ses balente, tue ses poderosu, tue ses tremendu, che a sos uraganos chi trubbuscant sos otzèanos.
+Sa pantàsima de sas giaghetas rujas.
+Su bentu cumentzat a infriscare, Yanez.
+Su tzintzieddu no at mancare in cussu bete mortuàriu de calorìferu.
+– Pensade chi in su ponte bi sunt àteros dughentos òmines armados.
+Non resessende prus a si tratènnere, sighiat a porrogare a Yanez, ma custu sighiat a pipare sena rispòndere.
+Si deo ti dia bìdere a curtzu a mie, mi diat mancare s’atrivimentu e dia tìmere tropu.
+Sètzidu a canta de sa bandera ruja sua, punteraiat su chelu.
+Amus a fàghere s’ùrtima batalla nostra.
+Ite amus a fàghere nois, Sàndokan?
+Sos cannones fiant ammaniados, sas ispingardas puru e sos piratas aiant sas armas agarradas, prontos a si nche ghetare a s’acòstiu.
+Pro iscrìere una lìtera a su lord.
+Sighi – aiat naradu su portoghesu a su sordadu.
+Custu s’at a bìdere.
+Dae ue?
+– aiat preguntadu Sàndokan, pesende·si·nche lestru.
+Si torras a repìtere cussas paràulas ti nche gheto a mare!
+– Tue mi depes contare cosas meda chi disìgio de ischire.
+E si sos sordados nos cassant?
+Su portoghesu non si l’aiat fatu torrare a nàrrere e l’aiat contadu su chi fiat capitadu prima cun su lord e posca cun sa pitzinna.
+Calma, fradigheddu meu.
+A pustis de un’iscuta su velieru minoreddu si poniat de rugradis a su bentu, abarrende belle in panna.
+Fiat abarradu un’iscuta a sa muda, mantenende·si sa conca cun sas manos e sos ogros fissos a su nudda, posca faeddende comente intro su coro suo, aiat torradu a nàrrere:.
+Non bi fiat luna in chelu, antzis mancu unu isteddu e mancu cussu crarore indefinidu chi ghetaiant sas nues cando s’astru noturnu las illùminat dae subra.
+Milord, afares graves mi mutint aterue e bisòngiat chi bos lasse a coitu.
+Su sordadu no aiat rispostu, posca abbassende sa conca aiat naradu:.
+Ite bi faghiat in mare abertu cun cussu tempus?
+S’ant a èssere sapidos chi un’àteru uraganu minetzaiat de iscopiare e che gente abbista non s’ant a èssere trèmidos.
+Sàndokan aiat tentadu un’ùrtimu corfu.
+Si fiat firmadu in antis de sa palatzina e fiat brincadu a terra in mesu a ses sordados chi l’aiant inghiriadu cun sos fusiles parados.
+Cun s’àtera si cumentzat a frigare in cussa truncadura, impreende sa costa, in printzìpiu a bellu a bellu posca semper prus in presse.
+Dae cue apo a pòdere arribbare a Mòmpracem e tando… Ah!
+S’idea est istada bona – aiat rispostu Sàndokan.
+Sàndokan, a su cale li tocheddaiat su coro a manera furiosa, si nche fiat pesadu a bellu a bellu e aiat acutzadu sos ogros abbaidende cussas figuras umanas cun aficu.
+Fiant in punna de falare a s’ispiàgia, cando nche los aiat sighidos unu nieddu feu cun bete concone, cun sas manos e sos pees de una mannària sena mesura, unu campione beru de cussos Negritos orrorosos chi s’imbenint in su coro de totu cussas ìsulas de sa Malèsia.
+Pasant in cue giosso, foras de sa cala, in fundu de mare – aiat naradu a Yanez cun boghe trista.
+Est tristu, tristu meda, Yanez meu istimadu, a dèpere nàrrere adiosu e pro semper a custos logos e a dèpere pèrdere sa fama e sa potèntzia, e puru m’apo a dèpere acunnortare.
+Su malesu aiat lampadu a pìgiu de abba una traschia de mitràllia chi aiat isfundadu su canoto, fulminende totus sos chi lu setziant.
+Chie fiat cussu ufitziale?
+Chi mi nch’apat bidu?
+A sa muda!
+Totu in unu si fiat acurtziadu a Yanez, preguntende·li:.
+– Hum!
+f.
+Isse fiat abarradu in cue una paja de minutos, cun sos ogros boghende framas, sa cara mudada, sa fronte tiri-tiri de suore, sas manos fichidas in mesu a sa tupa de pilos.
+Nche li fiat andadu a subra e agarradu a coddos nche l’aiat ispintu de malu garbu cara a unu grùstiu e àrbores narende·li:.
+Amigos – aiat naradu Sàndokan cun cussu traju metàllicu e istranu chi ammajaiat.
+In su picu de sa randa bentulaiat sa bandera inglesa e in pitzu de sa maistra su nastru mannu de sos navios de gherra.
+Deus meu, ma chie seis bois?
+Capitanu – aiat naradu Giro-Batol avantzende.
+Su naviu de gherra tando giraiat, a prus pagu de treghentos metros.
+Mòidu su tenente, Sàndokan si fiat sètzidu in s’ùrtimu gradinu de s’iscala, cun sa conca astrinta in manos, intrende·si·nche a mesu de pensamentos profundos.
+Ispinnigade una bela – aiat cumandadu in presse Sàndokan a sos òmines de manovra.
+A ue, Sàndokan?
+Sas manos suas fiant curtas sena si nd’abbigiare a su gantzu e cun una mòvida lestra aiat abertu sa bentana.
+Sa cannonera semper ponende fatu nos est?
+Carchi pistighìngiu chi ti turmentat as?
+Carchi òmine as pèrdidu in s’ìnteri de sa burrasca?
+Oh!
+CAPÌTULU XX.
+Mòere atrividos a largu e tentare de colare in mesu de sos inimigos.
+Su tenente si fiat incurbadu e aiat dadu sos òrdines netzessàrios, pro fàghere sa boluntade de sa giòvana lady.
+Nara·mi Sàndokan: ite isperas de fàghere tue istanote?
+S’aiat incarcadu cun ambas manos sa ferta, posca totu in unu si nche fiat pesadu.
+Agabbadu nch’ais?
+So coladu sena èssere fertu in mesu a su fogu de sos compatriotas tuos, apo rugradu su mare, apo fatu apellu a sos òmines meos e so torradu a capu de chentu tigres, prontu a totu pro ti sarvare.
+Ajò, coràgiu, chi nd’apo bisòngiu.
+L’aiat rispostu una boghe sola:.
+Eja, bido su pubusone de fumu cara a est – aiat naradu Yanez.
+Una traschia de mitràllia fiat istada saludada cun una boghe de cuntentesa.
+Amigu meu – aiat naradu Marianna abratzende·lu.
+Curride fortzas….
+aiat naradu Yanez.
+Sunt sas ses – aiat naradu su pirata boghende su cronòmetro suo.
+– aiat murmutadu, mentres sa manu dereta sua curriat de istintu a su kriss.
+Fiat unu pitzocheddu istrìgile, isarbolidu, piliruju e galu a l’essire sa barba, podet dare unu sordadu noitolu.
+Sa faina est meda fàtzile e lestra e non rechedet un’abilidade ispetziale.
+In una nave su cuadru de popa, o ispigru de popa, est su giassu tzentrale de s’iscafu, subra su gallegiamentu, ue b’est iscritu su nùmene de sa nave.
+– aiat preguntadu Giro-Batol.
+Cantas bortas, cando m’assaliat su pensamentu de dèpere, una die, pro mi cojuare cun cussa fèmina, abbandonare su mare meu, agabbare sas vinditas meas, abbandonare s’ìsula mea, pèrdere su nùmene meu de su cale una die fia manninu meda, pèrdere sos tigrotos meos; apo chircadu de fuire, de pònnere tra mene e cussos ogros ammajadores una làcana mala a sobrare!
+Ohe!
+Bae, gosu meu – aiat naradu isse astringhende·si·la a coro.
+Ite amus a fàghere?
+m.
+Ite cheres chi fatzat?
+Sàndokan aiat paradu sas origras ma aiat intesu petzi sa mùida de sas fògias.
+Piròscafu s.
+Isse si fiat acurtziadu a sa costana de popa e, bidende a Yanez chi li mustraiat una lìtera, aiat fatu abbassare s’iscala.
+E si diant naufragare?
+Pòveru amigu – aiat naradu Marianna corfida dae su dolore chi si bidiat in sa cara de Sàndokan.
+Tue dias bènnere, Marianna?
+Dae ue seis essidu a campu bois?
+Indedda nch’aiat bidu unos cantos puntos lughentes cumparende e iscumparende in mesu de sas pasteras.
+Nono – aiat naradu Sàndokan.
+Capassu de nos imbiare ambos duos a s’àteru mundu.
+Duas làgrimas falaiant a bellu a bellu in sos càvanos in colore de rosa de sa giovanedda.
+Non ti nche ismèntighes chi bi sunt milli isterlinas de balangiare si nois resessimus a ochìere su pirata.
+Tue!
+Sos sordados de sa villa nch’aiant pèrdidu sas tratas de sos fuidores e chircaiant a s’intzertu, isetende forsis s’arbèschida pro incumentzare una batuta bera e pròpia.
+Sa flota aiat sa primatzia de sas bucas de fogu e aiat su profetu de si mòere e de si iscostiare partzende sos fogos de s’inimigu, ma cun totu custu non balangiaiat.
+Torro a Làbuan – aiat rispostu Sàndokan.
+Pòvera pantera – aiat naradu Yanez, chi sighiat cun contivìgiu biu sos momentos diversos de cussa cumbata ferale.
+Si fiat ingeniende a lu trampare, però in fundu a s’ànimu s’òmine fieru si chesciaiat de lassare cussos giassos sena sa revesa.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Mòere!
+Non timas, frade meu; sas ballas mi timent.
+Logu bi nd’aiat bastante, ma bi fiat finas unu pore de chinisu e tzintzieddu.
+Nois amus a giogare una partida orrorosa.
+Amus a àere òmines bastantes pro nch’ispèrdere s’iscorta de su lord.
+Eja – aiat naradu a pustis.
+Su brigantinu avantzaiat lestru chirchende de truncare su caminu a sos tres praho, ma fiat oramai tropu tardu.
+E sos sordados non nos ant a iscobèrrere?
+m.
+Non b’at bisòngiu de nàrrere chi totu fiat istadu abbadu dae unu pore de ampullas de binu, de gin, de brandy e de whisky, impreadas pro fàghere onore a Sàndokan e a sa gentile, cantu atrivida «Perla de Làbuan».
+Est totu a disponimentu bostru.
+– aiat esclamadu Sàndokan, andende a l’addobiare.
+Nois l’amus a impresonare, caru meu.
+– Intendo chi so devennende macu… chi deo… l’amo!
+– aiat esclamadu su pirata cun fieresa.
+– aiat preguntadu su lord.
+Chi nemos ghetet unu pìliu pro cale si siat motivu – aiat naradu Sàndokan, cun boghe imperiosa.
+Sàndokan, inchigiadu, mudulone, li poniat fatu, sighende totu cussas manovras.
+S’ùnica mòvida chi faghiat fiat cussa de pesare sa conca cara a sa bentana, ue ischiat chi s’agataiat Marianna, diosa sua, chi sena duda isetaiat, chissai in mesu de cale pistighìngiu, s’èsitu de sa cumbata manna.
+Su pirata s’aiat cuadu sa cara cun sas manos e aiat fatu duos passos in segus.
+Deo timo pro tene.
+Cumentzat gasi sa carriera sua de iscritore, chi contat prus de 80 òperas, intre romanzos, “aventuras” e contos.
+Ma l’apo a bìdere su matessi.
+Juioko, abarra calmu – aiat naradu Sàndokan.
+Chi est ora de nche l’agabbare cun unu pirata gosi atrividu.
+– aiat aboghinadu una boghe che tronu.
+– aiat preguntadu Yanez, chi s’agataiat giai in su ponte, suta un’umbraghe de cannas pesada a popa.
+A ses passos de distàntzia, un’òmine, unu sordadu, sena duda su sergente Willis mentovadu pagu prima dae sos duos chircadores de tratas, si fiat pesadu in palas de una tupa e lu teniat a sa mìria fritu che nie, detzisu, a cantu pariat, a pònnere in pràtica sa minetza.
+Ajò Yanez, fortza de bratzos.
+, it.
+Pro Deus!
+S’agataiant petzi unu letu de fògias sicas, duas padeddas grussulanas de terra santa male cota e duas pedras chi depiant serbire pro foghile.
+Ah!
+In sas umbras de sa note forsis si cuat carchi cosa de grave pro tene, amigu meu prode.
+Sena cussa balla chi m’at corfidu, forsis no aia connotu sa pitzinna cun sos pilos de oro.
+Acò s’unda!
+Sa sentinella aiat repìtidu s’intima, posca no aende risposta peruna aiat fatu carchi passu in antis pinnighende·si a dereta e a manca pro si sincherare mègius de ite si cuaiat in palas de sa tupa; posca pensende forsis de s’èssere faddidu, fiat torradu cara a sa palatzina ponende·si a bardiare s’intrada.
+Chircamus de non nos fàghere cassare.
+– aiat aboghinadu, parende su pùngiu a su naviu inimigu.
+Male bos seis intendende?
+– Forsis chi no amades prus cussu eroe de istillu, chi seis de acordu a bènnere a Vitòria?
+– aiat esclamadu, torrende a rùere a modde.
+Una frea orrorosa l’aiat astrintu su coro a cussu pensamentu.
+A bellu, cumpàngios – aiat naradu su de tres.
+Fiat cussu chi disigiaiat Sàndokan, de si pòdere agatare, finas pro pagos minutos, solu cun sa giovanedda, forsis pro l’iscopiare sa betedde passione chi nche li fiat mandighende su coro.
+Non l’isco.
+Si fiat acurtziadu a su cuadòrgiu de Giro-Batol e ambos duos si finat torrados a pònnere in caminu, intrende·si·nche a sa foresta.
+Dae foras arribaiant sos acordos de una màndola, forsis sos matessi sonos chi aiat intesu pagu prima.
+, it.
+babordo, dae su frantzesu bâbord, chi benit dae s’olandesu bakboord, chi cheret nàrrere oru de s’ischina, mutidu gasi ca, cando sa paràula si fiat formada in olandesu, su pilota, guvernende sa nave cun unu remu fissadu a dereta, daiat sas palas a su ladus de manca.
+Aiat abertu sa ghenna de sa cabina e aiat abbaidadu.
+Sàndokan, tue cumpranghes duncas sa potèntzia tua passada e patis a s’idea de dèpere pèrdere s’ìsula tua.
+– l’aiat preguntadu Yanez.
+S’incrociadore apretaiat sa màrcia pro leare a picu su velieru e andare, s’in casu mai, a s’acòstiu.
+Sàmbene!
+Finas sas cossas fiant istadas ispetoladas cun ferotzidade e su sàmbene falaiat a trainos formende in terra una pischina bera e pròpia.
+Non fiais chirchende calicunu bois puru?
+Incrociadore s.
+S’abba intraiat dae unu pore de isperros, inundende s’istiva.
+At a èssere risulanu, ca Sàndokan at a fàghere su chi ais a chèrrere bois.
+– aiat esclamadu Sàndokan, chi oramai aiat cumpresu de èssere istadu iscobertu e chi fiat prontu a bèndere cara sa pedde.
+Forsis ti podes faddire.
+Deo so sa Tigre de sa Malèsia e non bos timo!
+Sas undas si franghiant cun burdellu a inghìriu de sa tàula, incrispende·si e ispumende.
+Antzis chircamus de lu sarvare – aiat murmutadu.
+Nch’aiant iscarrigadu petzi cun unu corfu sos duos cannones e sas ispingardas pro mundare sa costana dae sos fusileris chi l’ocupaiant, posca cussos trinta balorosos aiant frundidu sos àncaros de acòstiu.
+Iscusade, milord, non fiat cussa sa punna – aiat rispostu s’ufitzialeddu.
+– Faghe tronare sos cannones tuos, arma sos òmines tuos, prena de carbone sas caldajas tuas, deo ti iseto!
+Sa derruta non bastaiat duncas?
+– Chi siat pròpiu su riigheddu chi semus chirchende nois?
+Ah!
+Su pinnetu meu non balet cosa meda, capitanu – aiat naradu Giro-Batol.
+Si sos inglesos fudighinaiant in cussa manera, fiat dàbile chi a sos ogros issoro non nche l’esseret fuida sa mannària de s’istufa.
+Eja, totus – aiat rispostu su dayako cun boghe cummòvida.
+In sos navios de linna o de metallu est sa parte de sa costa a cuntatu diretu cun sa chìllia.
+Yanez e Sàndokan aiant respiradu, pendende oramai de èssere seguros e fiant curtos cara a prua sighidos dae Marianna.
+Eja, forsis.
+Nde so seguru.
+Resone ais, cuddu giòvanu.
+A prua, imbaradu a s’àrbore de bompressu, si nche bidiat un’òmine.
+Chi bèngiant a bisitare custu logu puru?
+Ponide·mi a sa proa: faeddade e deo bos apo a ubbidire che un’iscrau, sena una lamenta, sena unu suspiru.
+coperta, benit dae cobèrrere, partitzìpiu passadu cobertu.
+pŭppis.
+Si nche fiat pesadu, ma fiat torradu a rùere in sa cadira ghetende a inghìriu miradas ingrisadas.
+Ajò, fradigheddu meu, lassa sos praho suta s’abba e sos mortos in buca a sos pisches e beni a leare unu mossu de custa purpa licanza.
+A sa muda, Giro-Batol, tzitu!
+De seguru.
+A lu cheres?
+Nche so bidende una bete umbra… unu velieru!
+Est inoghe chi sa creadura divina benit a respirare s’àera profumada dae sos lillà in frore, chi benit a cantare sas cantones durches suas de su paisu nadiu e est inoghe ue issa m’aiat giuradu afetzione eterna.
+Semper gosi!
+Semper – aiat rispostu su portoghesu.
+S’aiat postu sas manos in fronte comente pro nche catzare sos pensamentos chi fiant pilisados in su cherbeddu ardente, posca si fiat adderetadu e a passos addasiados fiat faladu a sa cabina.
+– Issos ochìere sa Tigre de sa Malèsia!
+Ohe, camerata!
+Traitoria!
+Capitanu, creo de àere giai bidu cussu prìntzipe malesu.
+Est bisionende – aiat murmutadu Sàndokan.
+Sàndokan fiat abarradu unu momentu a sa muda, abbaidende a fissu su tenente comente chi esseret dubitende de sa veridade de cussas paràulas, posca aiat preguntadu:.
+Comente cherides – aiat rispostu su caporale.
+Prima fiat numerosa, ma como non prus.
+Si fiat intesu unu corfu sicu, che de un’iscàtula de ossu chi si truncat; posca sa pòvera bèstia, abbandonada dae s’inimigu suo, fiat rodulada morta in terra, lassinende a pustis intro s’abba niedda de su riigheddu.
+Ma tue bi cheres pèrdere, Sàndokan.
+Si nche fiat pesadu iscutzinende cun fùria sos ferros e aiat ghetadu un’ograda pèrdida a inghìriu, comente chi galu no esseret seguru de non s’agatare prus supra su naviu suo, posca una boghe nche li fiat essida dae lavras, un’ùrulu de fera ferta.
+Crees chi su lord nos at a lassare in pasu?
+Aiat intesu chi nche fiat perdende su sentidu e aiat abbaidadu a inghìriu assustadu.
+Si ponet in unu cantzigalettu cun una balla de cannone e si imbiat a fàghere cumpannia a sos pisches.
+Eja, totus – aiat naradu Sàndokan.
+de su mare ampru de sa Malèsia.
+A s’addòbiu, s’ufitziale l’aiat abbaidadu a fissu e a manera istrana, posca, aprofitende de su momentu chi nemos li fiat dende cara, si fiat acurtziadu a su lord, chi fiat esaminende s’isseddadura de unu caddu, narende·li totu in unu:.
+Leade prìntzipe – aiat naradu.
+E pro ite?
+Torra cussu rompimentu – aiat esclamadu.
+Eja, milady.
+Ite est su male chi patis?
+Rema!
+pennone, derivadu de penna, forsis pro mèdiu de su frantzesu pennon, ant.
+Su vascellu si fiat ammaniende a lassare s’ancoràgiu pro assalire su naviu corsaru minoreddu.
+Ajò, tigrotos, a s’acòstiu!
+Sos duos piratas aiant rugradu unu cuartu de chilòmetru, cando Yanez totu in unu si fiat arressadu, agarrende·si a una bete camba chi s’illonghiaiat dae un’ala a s’àtera de su riu.
+In cussos momentos isse non s’ammentaiat prus de èssere sa Tigre, si nche ismentigaiat Mòmpracem sua, sos praho suos, sos tigrotos suos e su portoghesu, chi forsis in cussas oras, creende·lu mortu, vengaiat sa morte sua cun chissai cales iscarmentos crudeles.
+Eja, ma non m’at a fàghere dare borta.
+– So intendende allegas.
+S’iscuru est tropu carcu pro nche la distìnghere bene ma intendo chi su coro est a tocheddu, capitanu.
+– aiat preguntadu divenende bianca che tela.
+Lu suspeto deo puru.
+A pustis de chimbe minutos s’agataiat in mesu de unu tupale de bananos, ue aiat fatu presoneri su sordadu inglesu.
+Isetade unu momentu –.
+– aiat esclamadu Juioko.
+Adiosu, Sàndokan.
+Su frùschiu de su portoghesu si fiat intesu un’àtera borta.
+– esclamaiat faghende caminu cun semper prus lestresa.
+Ite giughes in cussu pabiru?
+tue ti chèscias – aiat sighidu abbaidende su mare, chi bubbulicaiat in antis de sa prua de su naviu lestru.
+Fiat istadu prus fàtzile a firmare su piròscafu in sa cursa sua chi no a nche cumbìnchere a Sàndokan a abbandonare cussu postu.
+chìglia, dae s’ispagnolu quilla, chi benit dae su frantzesu quille, de dàbile orìgine iscandìnava.
+Arratza de cuntrastu!
+Si totu andat bene custu sero amus a pòdere lassare su cuadòrgiu nostru e intrare a sa foresta.
+Dae sos tres navios fiat essidu una boghe sola:.
+Nave mercantile frunida de unu motore a papore.
+E cussu sordadu imbuscadu in su cugione de su padillione bidu l’as?
+Yanez ajò – aiat naradu Sàndokan, cando los aiat bidos imbarcados.
+Oramai intendo chi sa missione mea de vindita est acabada; intendo de no ischire prus urulare nen gherrare che unu tempus, intendo de àere bisòngiu de pasu.
+Deo oramai bi rinùntzio e mi nche torro a sa villa de lord Guillonk.
+– aiat preguntadu Yanez.
+Abarra calmu.
+Eja – aiat rispostu custu.
+– Custa caminera nche giughet a su parcu.
+– aiat esclamadu Sàndokan, astringhende sos pùngios e tremende·si in totu sa carena.
+Faedda duncas.
+In su ponte suo s’intendiant rumbulende sos tumbarinos chi mutiant sos òmines a sos postos de cumbatimentu e s’intendiant sos cumandos de sos ufitziales.
+Cassa bona!
+Guai si cussu trechetu duraiat pro deghe minutos.
+– Lord James ti prètziat meda, fradigheddu meu.
+In cada manera, in casu de derruta, sos praho sunt prontos a si nch’andare.
+Ello non l’ischis, pitzinna malassortada, chi mi nche sunt giughende a Làbuan pro m’ochìere?
+So prontu.
+Fiat de bintiduos òmines, dòighi biancos e deghe indìgenos e totu armados finas a dentes.
+Non bos artuddeis, milady – aiat torradu a cumentzare sa Tigre, cun una boghe chi falaiat che mùsica carignosa a su coro de s’òrfana.
+Non b’aiat nemos.
+Pro ite pònnere in perìgulu sa bida contra una fera sìmile?
+– Si est a beru, guai a sos inglesos!
+Fiat in pistighìngiu, si intendiat allupadu dae unu fogu poderosu chi li brusiaiat in coro e in su cherbeddu, agitadu dae milli timòrias.
+– Apo a fàghere una bella figura in sa villa.
+– s’aiat preguntadu su portoghesu.
+Sos inglesos diant pòdere aprofitare de s’assèntzia nostra pro atacare s’ìsula nostra.
+Sos duos piratas aiant isetadu tratenende su respiru, totu pigados dae un’emotzione bia.
+– Ma contade·mi, cando est istadu assalidu Sàndokan?
+Tue ti nche ses ghetende a mesu de unu ghiniperaju.
+Nudda?
+Abarraiant galu pagos minutos de intrinada, e podiant bastare pro averiguare sa villa.
+Yanez e Sàndokan però no aiant lassadu su ponte.
+No ischides ammentos terrìbiles!
+Un’assaltu podet durare meda e costare sacrifìtzios mannos.
+Amus a andare paris, Giro-Batol.
+Non las timo.
+Marianna!
+E si calicunu bos diat connòschere finas suta cussas bestes?
+Si dia pòdere intrare deo puru a sa villa!
+Dade cara non bi siat cuadu carchi pirata meda prus terrìbile de sas tigres de su paisu bostru.
+– A li torrare sas ballas chi nos ant iscutu!
+Sas betedde fògias de cussos fundos nos ant a amparare.
+Dade·mi una mesora pro bos arrostire unu cantu de babirussa.
+Non mancant frùtora, ne abba, nen sos remos e mancu sa bela.
+Su disisperu faghiat a chentu bortas sas fortzas de sos piratas.
+– Ispero chi ais a bènnere a mi bisitare in presse.
+Si naraiat chi unos cantos tigrotos fiant isbarcados e chi sa Tigre de sa Malèsia fiat cuada in sos padentes, pronta a intrare a sa villa e a nche furare sa pitzinna.
+Si fiat incurbadu subra s’antarile e aiat ammiradu a sa muda, treme-treme, delirende, sa lady galana.
+Semus a pagos passos dae su parcu, in sa bia chi nche giughet a Vitòria.
+Non rispondet nemos!
+In bator oras ebbia aiant pesadu duos arboreddos noos, acontzende sas costanas, aiant tapadu totu sos istampos, aiant torradu a nou sas manovras, aende in sa nave cavos, fibras, cadenas e lìbanos bundantes.
+– aiat esclamadu.
+Eja, tua e custa borta pro semper!
+Chi siat su lord cun Marianna?
+Ma bisòngiat chi bi la dias tue, si ti cheres inserrare paris cun issa in sa cabina.
+Si fiat postu a bufare cun un’ispètzie de arrennegu, isboidende una in fatu de s’àtera paritzas tassas.
+Deo so sa Tigre!
+Cantos òmines apo in fatu?
+Finas a como non nche so bidende nen coa nen pinna peruna – aiat naradu a pustis.
+Pro binti minutos s’incrociadore aiat aguantadu cussu trechetu de ballas chi lu traessaiant dae un’ala a s’àtera, chi li fraganaiant sas manovras e l’ochiant s’echipàgiu, ma una granada de bintunu chilos ghetada dae Giro-Batol cun unu mortàiu, l’aiat abertu a prua unu betedde istampu.
+Ah!
+– s’aiat preguntadu cun unu tzertu pistighìngiu.
+Narade·mi, amigu meu prode, si sa fèmina a sa cale bois ais giuradu amore bos diat pedire una cunfessione, bois la diais fàghere?
+Ti cumprendo: amigos o inimigos faghimus·nos·nche collire.
+Difatis custu diat pòdere capitare.
+E totu pro cussa creadura tzeleste – aiat murmutadu.
+Milady – aiat naradu Yanez cun boghe grae.
+S’animale chi Sàndokan aiat mutidu hariman-bintang fiat una pantera dèchida de sa Sonda; s’àteru imbetzes fiat unu de cussos bete iscimmiones, unu urang-outan, chi sunt galu gasi numerosos in su Bòrneo e in sas ìsulas a curtzu e chi sunt gasi timidos pro sa fortza.
+Ma non fiat afundados in s’ìnteri de sa burrasca chi nos at cassadu a curtzu de Làbuan?
+Agarra·ti a su salvagente tuo e boga s’istillu.
+In cussu momentu nche aia ispèrdidu sena làstima Mòmpracem mea ispantosa, afundados sos praho meos, ispèrdidos sos òmines meos e non aia chèrfidu èssere mai istadu… sa Tigre de sa Malèsia!
+– Cuntenent unu venenu forte meda ma non mortale, chi at sa propiedade de suspèndere sa bida, in un’òmine robustu, pro ses oras.
+– Est sa pitzinna chi at dadu su corfu mortale a Mòmpracem.
+– De seguru unu malesu.
+Pro ite cando?
+Sos tres navios aiant isortu sas gòmenas e si nche fiant istesiados dae s’ìsula, leende in fatu sos ùrtimos iscampados de cussa grefa ispantosa chi pro dòighi annos aiat isparghinadu totu cussu terrore in su mare de sa Malèsia.
+Su destinu cheret chi mi firme, e gasi siat.
+Bos creo – aiat rispostu Marianna.
+Gràtzias amigos – aiat naradu cun boghe afogada.
+S’imbarcatzione chilliaiat a manera orrorosa in mesu de s’ispruma de sa maretada, como falende e como bolende subra su cùcuru de sas undas.
+Si nche fiat intradu, l’aiat travigadu pro una chimbantina de metros, ischerfiende mìgias de bermes de abba, e, arribadu in antis a una bete camba, si fiat agarradu, artziende·si·nche a un’àrbore fogidu.
+Ajò moide·bos, mutide·mi su cumandante chi apo òrdines de li comunicare.
+Si.
+Podet dare chi nos nche giugat carchi noa dae Làbuan.
+Podet dare.
+In intro de cue non bi diant istare mancu sos pigmeos de sos re de Abissìnia.
+– Ànimu, milady; su benidore at a èssere lugorosu pro sa «Perla de Làbuan».
+Pro ite?
+Diat èssere capassu de l’ochìere a sa neta prus chi non ti la lassare furare a tie.
+Andamus a nos pasare un’iscuta e prus a tardu amus a pensare a nos nch’andare.
+Si cheres apo a andare a nche pesare unu sultanu pro ti dare unu regnu, si as a chèrrere èssere sas prus rica de su mundu deo apo a andare a bardanare sos tèmpios de s’Ìndia e de sa Birmània, pro ti carrargiare de diamantes e de oro; si cheres deo apo a devènnere inglesu; si cheres chi deo rinùntzie pro semper a sas vinditas meas e chi su pirata isparessat, apo a pònnere fogu a sos praho meos, pro chi non potzant prus bardanare, apo a andare a nch’ispèrdere sos tigrotos meos, apo a andare a incravare sos cannones meos, pro chi non potzant prus urulare e nch’apo a ispèrdere su cuile meu.
+rinnegare sa natzionalidade mea e de mi fàghere inglesu… deo, sa Tigre de sa Malèsia, chi apo giuradu òdiu eternu a cussa ratza… lu dia fàghere sena bi pensare!
+Gràtzias, Yanez.
+violèntzia gasi manna chi sos duos piratas nche fiant istados bentulados a fora.
+àere) , it.
+Patan, fidele a sa paràula dada, si fiat fatu ochìere in palas de su cannone suo, ma un’àteru artillieri balente aiat leadu su postu suo; àteros òmines fiant rutos e àteros puru, fertos a manera orrorosa, cun sos bratzos o cun sas ancas truncadas, si fortzigaiant cun disisperu in mesu a trainos de sàmbene.
+– Nemos de seguru at a bènnere a nos istorbare in mesu de custa foresta.
+Ite cheres nàrrere?
+– aiat esclamadu.
+Antzis bi fiat carchi momentu chi pariat finas chi s’esseret pesende e chi s’iscafu suo no esseret mancu tochende s’abba.
+Amus a fàghere sa bidda gasi forte de pòdere bajulare su bombardamentu prus terrìbile.
+Sunt baranta tigres, Yanez.
+Bella est?
+Bidende cussas undadas, chi imbetzes de minimare diveniant semper prus manna, Yanez no aiat pòdidu fàghere a mancu de si preguntare:.
+– aiat esclamadu su pirata agarrende sa giovanedda e astringhende·si·la a petus.
+Sos òmines suos non fiant a mancu de isse.
+Ti dono sa bida – aiat naradu Sàndokan.
+Nono, ànima mea, so cummòvidu, ma nudda prus.
+Yanez!
+Apo a ammaniare una bella sorpresa a sas giachetas rujas.
+Deo apo a andare a sa de su lord, l’apo a nàrrere chi bois seis istados assalidos e ispèrdidos, ma chi si sunt bidos àteros praho e l’apo a cussigiare de aprofetare de su momentu bonu pro s’amparare in Vitòria.
+– Apo bidu unos cantos òmines atzochiende a sos navios meos, artziare a s’acòstiu e massacrare sos marineris meos.
+Fiat un’òmine bassu, mermudu, belle nudu, aende petzi una fardetedda istratzulada e unu capeddu de fibras de rotang, ma cun sa manu dereta agarraiat unu fuste nodosu e cun manca unu kriss cun sa frama a ghiroes.
+Su bravu malesu aiat sa cara mudada e pariat totu agitadu dae unu pilisu biu.
+Isetamus chi sa bàrdia de sos inglesos s’allentet unu pagu e as a bìdere chi nos nch’amus a isèrghere.
+Si podiat nàrrere chi su pirata ispantosu esseret chirchende, cun sa potèntzia de sa mirada sua, de iscobèrrere a Marianna sua istimada.
+Si però non si detzidet a mòere in presse, deo apo a tentare un’intzìdida atrivida.
+Seis unu biancu, est beru, ma cuss’òmine forsis ischit chi Sàndokan at un’amigu cun sa pedde isarbolida.
+Viramus, Sàndokan – aiat naradu Yanez, chi nche l’aiat sighidu.
+Deo….
+– aiat esclamadu Giro-Batol, ispantadu.
+– Comente l’ischides su nùmene meu?
+A s’arbèschida, petzi chentu chimbanta mìgias separaiant sos fuidores dae Mòmpracem, tretu chi podiant superare in prus pagu de bintibator o trinta oras si non beniat mancu su bentu.
+– Bois… unu biancu… un’inglesu!
+A bellu, Sàndokan – aiat naradu Yanez, tratenende su cumpàngiu, chi fiat in punna de si nche ghetare a sa palitzada.
+Abbaida·mi in cara: deo so sa Tigre de sa Malèsia.
+Ambos si nche fiant intrados a mesu, currende a totu fua.
+Pro mala sorte de sos piratas, a ora de sas ses de borta de die, cando giai sa flota fata a bisera fiat pro si ritirare, fiat arribbadu a su mare de s’ìsula unu sucursu chi non s’isetaiat, chi fiat istadu acollidu cun urrah burdellosos dae sos echipàgios.
+Nche cherides fàghere fuire su pirata?
+– Cras as a nàrrere a sos òmines meos chi apo abbandonadu pro semper s’ìsula mea e chi tue ses su capu nou issoro.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Andat bene!
+Ti pòngio fatu – aiat rispostu sa Tigre de sa Malèsia, cun unu suspiru domadu.
+Yanez aiat dadu deretu s’òrdine.
+Bos lasso lìbera de fàghere de issos su chi prus bos agradat, ma bos chèrgio dare unu cussìgiu.
+Su frùschiu de una nave a papore, beru est?
+Chi si siant ammaniende a bisitare sa serra?
+E deo ti naro chi so timende pro s’amorada tua.
+– Dia chèrrere èssere giai in sa foghe de su riigheddu pro mi nche bogare custos pistighìngios.
+Su sordadu, chi Yanez nch’aiat sejadu, non fiat indedda prus de dughentos passos.
+– E como a sa costa e lestros!
+Ma Sàndokan, a dispetu de cussu murigamentu de abba, non tzediat e guidaiat su naviu cara a Làbuan, disafiende atrividu sa traschia.
+– Apo a isetare cussa die.
+Nono, ca deo conto subra de tene.
+As a bìdere ite bellu sordadu!
+CAPÌTULU VII.
+Oh!
+Sa Tigre de sa Malèsia aiat abbassadu sa conca e aiat suspiradu, posca, a pustis de èssere abarradu un’iscuta a sa muda, aiat naradu:.
+Unu sergente!
+Milady!
+Largu!
+CAPÌTULU VIII.
+Imbaradu a su salvagente, chircaiat de si nche pesare pro ispìnghere indedda sa mirada.
+Biu eja, ma bintu – aiat rispostu isse cun boghe trista.
+Nemos, ca sos inglesos l’ant abbandonada a pustis de àere postu fogu a sa bidda nostra e àere fatu sartiare sos ùrtimos bastiones.
+Un’òmine l’isetaiat in giosso: fiat Yanez.
+Onni paràula est istada bortada tenende in contu sa base etimològica sua, in mancàntzia de custa cunfrontende·la cun s’italiana.
+A su mancu pro la bìdere – aiat naradu Sàndokan, cun unu suspiru.
+fiat pèrdidu de ànimu.
+Cussos malincrinidos ant a torrare a cumentzare su cannonegiamentu.
+Apretende su passu, sos piratas fiant arribbados in presse a sos oros de unu trainu sicu, ue aiant agatadu a Marianna e sos ses òmines postos a la bardiare.
+Acò su progetu.
+Deo apo lassadu, in unu logu cuadu, ascusòrgios mannos e non l’ischit nemos.
+– aiat esclamadu su sordadu, leadu dae unu terrore superstitziosu.
+Non b’agato nudda de istranu – aiat naradu cun boghe mudada.
+– aiat esclamadu su portoghesu.
+– Nois l’amus a cuare in sa paule in mesu de sas cannas, cugugende·lu de su totu cun cambas e cun fògias, a pustis de l’àere privadu de sos àrbores e de totu sas manovras.
+Pro Deus!
+Deo no isco nudda.
+Beru est.
+– aiat torradu a nàrrere su pirata.
+Sos duos coragiosos aiant intesu su fundu benende·li mancu suta pees.
+Non pariat un’òmine ma unu gigante, prontu a nos fàghere totus a cantigheddos.
+A Làbuan.
+Sos duos piratas nche fiant essidos dae sa tupa e, a pustis de àere averiguadu chi non b’aiat nemos a fùrriu, aiant rugradu in presse su pranu arribende a su màrghine.
+E puru so pistighingiadu meda pro sa sorte issoro, amigu – aiat rispostu sa Tigre de sa Malèsia.
+Mancu una, capu.
+Unu pagu de gin, capitanu – aiat naradu abbaidende cussa ampulla cun duos ogros chi bogaiant framas.
+Sena duda isse, chi oramai aiat prevìdidu dae unu momentu a s’àteru sa fine de sa pirateria e chi oramai fiat avesu a s’idea de si ritirare indedda dae cussos mares, si consolaiat pensende chi in mesu a totu cussu disacatu l’abarraiat galu sa «Perla de Làbuan» sua istimada.
+Mi creides isentu ca sos leopardos ant fertu e bintu sa Tigre?
+Non podimus artziare – aiat naradu.
+Eja, ma no a sa sola; un’iscàrriga de sos cannones nostros fiat bastada pro l’afundare.
+– Ite cheret nàrrere custu?
+Si proent, si s’atrivint.
+Ajò, ghetamus·nos·nche suta cussu arecche cun bete fògias, chi nos ant a amparare mègius de una tenda e isetamus chi arbescat.
+Si fiat postu torra in caminu, cun passu prus lestru, incarchende·si forte su petus, comente pro afogare sos pàrpidos impressidos de su coro.
+Fatu custu, cussos dimònios, de sos cales sos ogros s’allughiant de bramosia bia, si fiant postos a isperiare chie in sos bastingàgios, chie in sas grisellas, e chie a s’imperriada in sos pinnones, totu bramosos de iscobèrrere sa giunca chi promitiat una bardana rica, benende custas naves, a su sòlitu, dae sos portos de sa Tzina.
+Custu cheret nàrrere milord chi sos amigos meos bos inghìriant – aiat naradu Yanez fritu.
+– aiat fatu su portoghesu faghende de coddos e ispinghende a in antis su caddu.
+Su diàulu!
+Non naro chi nono, ma si sos praho sunt arribados amus a àere chentu tigres de imbiare a s’assaltu.
+Ite ses timende, frade meu?
+Sa Tigre inghiriada dae sos sordados nostros!
+A sa muda!
+Su tumbarinu sighiat a tumbare in su ponte de su naviu inimigu.
+Che a sos cumpatriotas suos giughiat sos pilos longos e aiat sos bratzos e sas ancas frunidas de unu pore de aneddos de ràmene e otone.
+Arratza de degòlliu!
+– aiat naradu Sàndokan, cun boghe surda.
+E chie fiat bigende a cussas oras e cun una traschia sìmile, in s’ìsula de sos piratas sanguinàrios?
+– Mi invitas a m’arressare e preguntas sa bandera mea?
+Forsis, ma sa tzimitarra mea t’at a ampare e su petus meu t’at a fàghere de iscudu contra sos corfos de sos malaitos chi m’ant giagaradu cun su nùmeru.
+Picu s.
+Cheres chi andemus a bìdere?
+Est s’òmine prus atrividu chi deo apo mai bidu.
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+Finas sos indìgenos a fùrriu no ischint chi inoghe s’agatat un’amparu.
+Sa «Perla de Làbuan»!
+Ma fui, disgratziadu!
+Apo gherradu che disisperadu, trabentende sos òmines meos a s’acòstiu cun fùria animalina, ma m’ant ischerfiadu.
+Non si perdiat unu corfu ne a un’ala ne a s’àtera, si garegiaiat de lestresa e pretzisione, detzisos a si nche ispèrdere prima dae indedda e a pustis dae a curtzu.
+Mi depides nàrrere carchi cosa de importante?
+Su bentu fiat bonu, sulende dae sud-ovest, e su mare, in pessu mòidu, no istorbaiat sa cursa de sos duos navios, chi in pagu tempus aiant leadu una velotzidade superiore a sos dòighi nodos, velotzidade a nàrrere sa veridade chi non fiat costumàntzia de sos bastimentos a bela, ma pro nudda ispantosa pro sos navios malesos, chi giughent bete belas e ant iscafos astrintos meda e lèbios.
+Non sigheis!
+– aiat preguntadu.
+In fines aiat bintu sa resone, e Sàndokan aiat torradu a cumintzare sa faina traballosa punterende s’iscuru chi li cuaiat sas costas de Làbuan.
+Sàndokan e Yanez, chi pro su chi pertocat sas cosas de mare no aiant rivales in totu sa Malèsia, aiant modificadu totu sos velieros issoro, pro pòdere parare fronte cun profetu a sas naves chi los leaiant a picu.
+Ello pro ite?
+Amus unu bellu tretu de caminu de rugrare.
+Lu creo.
+Su dayako no aiat rispostu.
+In unu cugione, sètzidu in antis de una mesa de traballu bi fiat su lord, bestidu a manera simpre de biancu, cun sa cara mudada e sos ogros inchigiados.
+Gasi in Làbuan s’at a ischire chi sa Tigre de sa Malèsia s’est atrivida a violare sas costas de s’ìsula e afrontare sos sordados chi bardiaiant a lord Guillonk.
+Fiat in pessu arribbadu in pitzu, cando aiat intesu a s’àtera ala boghes a murmutu.
+Ite b’at?
+Agrucare v.
+Calma, fradigheddu meu.
+Sunt in dae in antis nostru.
+Est nòdidu chi sa limba de Emìlio Salgari est bortas meda impressida, trascurada e finas imbetzada.
+Ue seis?
+Ghetaiat pore; sos lineamentos suos fiant mudados a manera ferotze pro s’arrennegu, sos ogros suos pariant boghende framas, e unu risu de fera li essiat dae lavras.
+Amigu meu prode, bos fia chirchende – aiat naradu issa, irrujende·si.
+Un’undada noa torraiat a artziare tando in sa costa.
+Bivat sa Tigre de sa Malèsia!
+Undadas longas, chi si pesaiant dae sud, rugraiant cussu tretu ampru, iscudende·si a pare cun ùrulos profundos, tzilindrende e.
+Bivat sa Tigre!
+Non bi so mancu pensende a mi firmare inoghe, finas ca su recatu no at a bundare.
+– Nono, non chèrgio chi tue divenas una fèmina sìmile.
+Petzi s’ufitziale de marina abarraiat a sa muda e pariat impinnadu petzi a istudiare a Sàndokan, ca non nche li tiraiat sos ogros dae subra, nen si nche lassaiat fuire mancu una de sas paràulas suas o una de sas mòvidas suas.
+– L’amus a partzire che frades.
+Un’iscorta cherides?
+Su bentu tzichirriaiat e urulaiat cun milli tràgios suta sos padentes, torchende sas cambas.
+S’iscuadra assachiadora fiat de tres incrociadores de tonnellàgiu mannu, chi giughiant sa bandera inglesa, de duas corvetas olandesas armadas a manera poderosa, de bator cannoneras e de unu cutter ispagnolos, e de oto praho de su sultanu de Varauni.
+E pro fàghere carchi aconcada, beru?
+Duos sordados fiant cumpartos petzi a trinta passos e in palas issoro unu drapellu numerosu.
+Fiat torradu in sensos petzi a pustis de oras meda, cando giai su sole, a pustis de àere tocadu su sud, falaiat cara a otzidente.
+L’ispero – aiat rispostu Sàndokan.
+Nono a beru, milord, ma inoghe no est chistione de gherrare, ma de ochìere un’òmine disarmadu.
+A pustis de un’iscuta un’isparu fiat retumbadu in su ponte de su velieru.
+Chie fiant?
+Sa partida oramai fiat pèrdida sena rimèdiu, antzis minetzaiat de devènnere de veras perigulosa pro su pirata e su cumpàngiu suo.
+– Creia de non bos torrare a bìdere prus, essende oramai seguru chi sos inglesos bos aerent mortu.
+Ajò como chi sos amigos nos isetant.
+Eja, as resone, «Perla de Làbuan».
+Su pische-marteddu, assustadu forsis dae sas boghes e dae sa punna detzisa de Sàndokan, imbetzes de sighire sa cursa, si fiat arressadu bortulende a dereta e a manca duas undadas, posca si fiat tufadu.
+– Abbàida, bi sunt navios olandesos, ispagnolos e finas praho de cussa canàllia de sultanu de Varauni, pirata cando cheret e chi est gelosu de sa potèntzia mea.
+Moimus – aiat cumandadu su pirata, girende·si a sos duos echipàgios.
+Abarraiant ritzos petzi dòighi òmines, dòighi tigres però ghiadas da unu capu chi aiat unu balore malu a crèere.
+– aiat esclamadu isse adderetende·si, in s’ìnteri chi unu lampu superbu li lughiat in ogros.
+–Ti creia galu dormida.
+r, chi benit dau su latinu castrum.
+Ite fias faghende?
+Sos piratas si fiant imbarcados cun sas lagrimas in s’ogru; trinta aiant leadu postu in su praho prus minore, parte in cussu de Sàndokan e parte in cussu cumandadu dae Yanez chi giughiat sos bete ascusòrgios de su capu.
+As bardanadu su sultanu de Varauni o sa «Perla de Làbuan» t’at ammajadu?
+A s’àtera ala su portoghesu aiat bidu una bete istufa manna, capassa de càbere una mesa dosina de persones.
+– Semper sos ogros suos, semper sa figura sua, semper sa «Perla de Làbuan»!
+– Si imbient duos òmines a sa foghe de su riigheddu a punterare s’incrociadore e àteros duos a sos padentes, pro evitare de nos fàghere cassare, si curent sos fertos, posca totus a traballare.
+Ah!
+Bastat: a su postu tuo, Bob.
+Su fogu!
+Andade, chi no intret in reselu.
+Sos duos piratas pèrdidos in mesu de cussa foresta carca, chi si podiat de veras mutire bìrghine, in pagu tempus si fiant agatados in s’impossibilidade de avantzare.
+Sàndokan si nche fiat pesadu lestru, narende in inglesu bonu:.
+Eja – aiat rispostu Sàndokan.
+Nos nch’ant bidu – aiat naradu Paranoa.
+Depes petzi isseberare sas mègius.
+la cun atza aiat tronadu:.
+Ah!
+Ah!
+– Chie so deo!
+Non galu!
+– Frundide sos àncaros!
+Posca, girende·si cara a Sabau, aiat naradu:.
+Oh!
+Posca totu cussos òmines, chi pariant ammachiados totu in unu, fiant curtos lestros a sa maconatzina a inghìriu de su pirata insurdende·lu cun boghes de cuntentesa, basende·li sas manos, sas bestes, sos pees, minetzende de l’afogare.
+Comente mai est galu inoghe e biu?
+Abarrada òrfana.
+Unu pagu de pasu nos at a fàghere bene.
+Pro Deus!
+Bois ischides su restu.
+Sa pantera, bidende·lu acurtziende, si fiat acogonada comente chi s’esseret ammaniende a si nche ghetare, però non pariat chi esseret impressida de abbandonare sa camba.
+Ajò, ite cherides?
+, it.
+– aiat torradu a nàrrere Sàndokan, cun boghe surda.
+Si non bi fiant istadas cussas chentu isterlinas promìtidas dae lord Guillonk e subra sas cales conto pro fraigare una domo de campagna sa die chi apo a lassare s’isciàbula, non mi fia atrividu a li pònnere fatu.
+Sàndokan aiat fatu sètzere a Marianna subra unu caddu, fatu giùghere a cue dae sa die in antis e sa tropighedda si fiat posta in caminu lestra pro arribbare a sas costas otzidentales, prima chi s’inimigu esseret arribbadu in tempus pro lis truncare sa retirada issoro.
+Ascurta·mi, Marianna!
+Su perìgulu però non fiat galu sessadu, antzis, sa zigaena, mancari sighende a gioghitare, non los perdiat de vista.
+Cando nois amus a colare bois ais a assalire s’iscorta, deo apo a leare a Marianna e nche l’apo a giùghere a su praho.
+In cussu momentu unu corfu de cannone fiat retumbadu a largu.
+Deo m’apo a mantènnere prontu a essire a fora.
+Est isse!
+Non galu; sas tigres de Mòmpracem sunt assidrigadas de sàmbene.
+pedende·si prus de una borta:.
+Artziaiant, falaiant, posca torraiant a artziare colende in mesu de cussa retza vegetale illacanada e trisinende in mesu de sas bete fògias de sos bananos carcos o de sos truncos colossales de sos àrbores.
+Yanez e Sàndokan, pro nudda pistighingiados, sighiant sas manovras issoro atrividas, colende de fundu in fundu sena mai pònnere su pee in farta.
+Bido pesende.
+, benit dae briga, in su significadu antigu de «cumpangia», a manera pretzisa «naviu chi biàgiat cun àteros, chi faghet de iscorta».
+Ti cheres fàghere ochìere?
+– S’impostada l’amus a fàghere in su padente.
+– Bisòngiat chi custa note arribe a sa costa e m’imbarche, o cras at a èssere tropu tardu.
+Pariat una segunda tigre; faghiat brincos de sèighi pees e urulaiat che fera.
+E tzertu, Sàndokan.
+Ajò – aiat naradu Yanez, ispantadu pro cussu mudore.
+Pinnone s.
+Abarraiat petzi de tentare s’acòstiu, unu machine, ca mancu in su ponte de s’incrociadore pariat chi sa bìnchida esseret.
+Bivat su capitanu!
+– E como note bona amigos meos e chi Deus bos amparet dae sos addòbios metzanos.
+Non pensamus a su tempus coladu.
+Dia chèrrere dormire cun ambos duos ogros abertos.
+– aiat aboghinadu Yanez.
+Tue as a faeddare o t’apo a fàghere patire gasi meda de ti fàghere pregare sa morte che una liberatzione.
+S’isteddu nostru est in punna de si nche mòrrere ca lu bido semper prus isarbolidu, ma galu non mi disispero e forsis deo l’apo a bìdere lughende prus biu chi non mai.
+Ue est?
+Bidende in terra una manovella truncada, l’aiat leada e aiat fatu comente pro si nche ghetare fache a s’iscala.
+Nois nche los amus a ispèrdere e nche los amus a ghetare totu a mare.
+Tue ses mea!
+Sos dòighi piratas, cun sos ogros in subùgiu, chi faghiant ispuma pro s’arrennegu, cun sos pùngios serrados che tenatzas in sas armas, faghende·si amparu cun sos cadàveres de sos cumpàngios, si li fiant astrintos a inghìriu.
+Fiat artziadu a unu carru betzu de cannone e abbaidaiat a s’atentu cara a un’ispuntone chi s’isterriat in su mare pro unu tretu mannu.
+– Intre pagos minutos nos diant pòdere cassare.
+Duas bratzadas e nche los a amus a tènnere.
+Fiat una limba istràngia sa sua, ma una limba tzeleste chi petzi Marianna podiat connòschere.
+– Ajò, est inùtile a nde faeddare pro como.
+Sàndokan, chi abarraiat imbuscadu che a una tigre, cun s’isciàbula a manu dereta e su kriss a manca, non musciaiat nen si moiat, ma si fiat acogonadu, prontu a si nche ghetare a su chircu e a lu segare cun ìmpetu malu a aguantare.
+Ma ite bi faghiat cussu naviu in mare abertu in s’ìnteri chi totus chircant un’amparu?
+Cale?
+La depes torrare a bìdere custu sero?
+So prontu a bos pònnere fatu; e lady Marianna at a bènnere cun nois?
+– rispondiat de sighidu su pirata.
+Ue?
+– aiat esclamadu su pirata.
+Lord James Guillonk.
+Chertorende sa foresta a duas mìgias dae inoghe, avantzende cara a est.
+No isco, manchende dae Sarawack dae paritzos meses.
+Ti nche cherias torrare a Mòmpracem?
+Sàndokan, chi si fiat postu a sa barra de su timone, l’aiat afiladu a s’oru prus a curtzu e l’aiat arenadu in unu sicu.
+De su restu, comente bos apo naradu, so isbarcadu eris mangianu e in custu trastempus diant pòdere èssere arribados fintzas sos àteros navios.
+Malaitos, bos nch’apo a torrare a s’inferru dae ue seis essidos!
+Deo non chèrgio mòrrere….
+– aiat preguntadu Giro-Batol, cun pistighìngiu.
+Aiat abbaidadu su mare oramai devènnidu iscuru che de trumentu; aiat abbaidadu suta sos àrbores averiguende s’umbra carca issoro; posca, leadu forsis dae un’assaltu repentinu de delìriu, si fiat postu a cùrrere che foras de se, imberghende·si in su padente.
+Eja, ma forsis diat èssere mègius pro mene de non torrare mai prus a bìdere custa ìsula.
+in s’istiva de sa corveta.
+Sa zigaena custa borta fiat afundada e pro semper, lassende in su pìgiu de s’abba una bete mantza de sàmbene chi s’isparghinaiat in presse.
+Perunu lamentu essiat dae cussas bucas, perunu rimpiantu pro sos cumpàngios issoro, pro sos frades issoro, pro sos fìgios issoro, pro sos parentes issoro rutos suta su ferru de sos inglesos in s’intzìdida ruinosa, ma dae cando in cando dae cussas petorras de brunzu rupiant boghes tremendas:.
+– aiat esclamadu.
+Yanez e Sàndokan, bidende·los indedda, nd’aiant aprofetadu pro bardanare unu fundu de arantzos chi daiat frutos grussos comente sa conca de unu pitzinnu e sutzosos meda, connotos dae sos malesos cun su nùmene de buà kadangsa, posca fiant torrados a si cuare in s’istufa, a pustis de àere àpidu sa cautela de nche cantzellare cun contivìgiu sas tratas de fumàdigu lassadas in terra.
+Totu in unu sos bidros si fiant abertos e Sàndokan, a sa lughe biaita de s’isteddu noturnu, nch’aiat bidu una forma bianca chi nch’aiat connotu deretu.
+Chie l’aiat naradu chi una die, deo chi no aia mai intesu su coro meu tocheddende; chi no aia mai ischidu amare àteru si non su mare, sas cumbatas orrorosas, sas iscarramatzinas, podia èssere domadu dae una pitzinna, dae una fìgia de cussa genia a sa cale aia giuradu una gherra mortale?
+In s’ìnteri chi si fiant ammaniende a assalire s’ ourang-outan, custu si fiat acogonadu in s’oru de su riigheddu e cun sas manos si ghetaiat abba a sas fertas.
+Nono, Tigre de sa Malèsia – aiat rispostu su pirata.
+– aiat pregontadu Patan.
+Sa Tigre de sa Malèsia aiat pesadu totu in unu sa conca, aiat miradu su malesu cun un’ograda chi bogaiat lampos iscurosos, posca cun unu suspiru profundu aiat naradu:.
+Amus a arribbare in unu cuartu de ora.
+Deghe o dòighi piratas, pilighende che martinicas peri sos atretzos e brinchende sas costanas, si nche fiant iscutos a sa coberta, mentres s’àteru praho ghetaiat sos àncaros de ingàrriu.
+Amus a fuire!
+Non ti so cumprendende.
+L’ispero.
+fiocco, dae s’olandesu fok, forsis pro mèdiu de su catalanu.
+Ah!
+Sàndokan, dae prua, punteraiat a s’atenta s’incrociadore chi si bidiat semper de prus cada minutu chi colaiat e chi pariat ancoradu, mancari aeret sa màchina galu alluta.
+Aiat abbandonadu totu in unu a Marianna e si fiat abbassadu subra su cannone de popa mirende tempus meda.
+Sàndokan aiat dadu òrdine a Giro-Batol de torrare a leare sos remos e de pònnere sa prora in sa filada de sas Romades, grupu de isuleddas postas prus a sud.
+In sas galeas antigas, est su tauladu chi curriat dae popa a prua chi uniat sos giassos a sas estremidades de sa nave.
+Fiant andados finas a sos tupales chi creschiant serente s’arborada e agatados unos cantos bananos e carchi pombo, aiant fatu una provista manna pro calmare sas istirioladas de s’istògomo e sas pampas de su sidis.
+La penso gasi deo puru.
+Su sergente chi cumandaiat s’iscuadredda fiat rutu.
+Sas zigaenas mutidas finas pisches-marteddu e finas balance-fish est a nàrrere pische-bilantza, sunt rivales perigulosos meda.
+Sa Tigre si fiat firmada abbaidende·lu a fissu, ma galu no aiat rispostu.
+m.
+Bravos!
+L’ispero – aiat rispostu Sàndokan.
+Un’ascra de mitràllia m’aiat fertu a conca, ma non m’at mortu.
+Est unu praho!
+Aiant leadu sas carabinas e fiant essidos dae sa tenda, mentres sos òmines de s’iscorta si fiant cuende in mesu de sas tupas, armende in presse sos fusiles.
+Amus a fàghere pèrdere sas tratas nostras.
+Custu depet àere s’ànima bene incravada a su corpus suo.
+Willis!
+Bois seis istadu assalidu dae sos piratas?
+E si sa disaura si diat averare?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+So bidende in cue un’istufa monumentale chi podet serbire de amparu a paritzas persones.
+Sa fua.
+Si nche fiat iscutu a mesu de sos bananos e abarrende cuadu in palas de cussas fògias gigantescas, nch’aiat sighidu in presse a Sàndokan.
+Deo chi apo proadu petzi ìmpetos de òdiu e chi apo su nùmene de una fera crudele!
+Aiat tratesu unu suspiru e aiat abertu a bellu a bellu sa ghenna, sena chi Yanez l’aeret intesu.
+– aiat esclamadu Yanez.
+– aiant esclamadu sos fuidores.
+Sa ziminera sua fumiaiat che unu vulcanu e sas rodas mossiant burdellosas s’abba.
+E mi nch’ais a furare?
+At a èssere gasi.
+Mègius pro nois.
+– aiat preguntadu Giro-Batol, ispaborigadu.
+Marianna, beru, fradigheddu meu?
+at miradu sas impresas meas, no at a bìdere prus sos praho de sa Tigre rugrende sas undas suas.
+E ite cherides dae mene?
+Tigres de Mòmpracem!
+Millos!
+Fiat un’òmine terrìbile, finas crudele, ma s’amore l’at mudadu e bos giuro, segnorina, chi mai bos ais a impudare de èssere devènnida sa mugere de sa Tigre de sa Malèsia.
+– Pro Deus!
+In totu sas costas si bident sas tratas de sas bardanas tuas; totu sas biddas e totu sas tzitades las as assalidas e bardanadas; totu sas fortalesas olandesas, ispagnolas e inglesas ant assagiadu sas ballas tuas e su fundu de su mare est prenu de sas naves chi as afundadu.
+Si nche fiat ischidadu a ora de mesudie, cando giai su sole intraiat in sas bentanas abarradas abertas.
+Fiant falados a su parcu ue los fiant isetende chimbe cassadores; bator fiant colonos de sos terrinos a fùrriu, su de chimbe imbetzes fiat un’elegante ufitziale de marina, Sàndokan, bidende·lu, sena ischire a manera crara pro ite, aiat proadu deretu pro cussu giòvanu unu disgèniu furiosu, però aiat negadu cussu sentimentu e aiat pòrridu sa manu a totus.
+– aiat esclamadu isse, pesende·nche·la.
+Nois semus in duos e issos forsis sunt in deghe, bìndighi, forsis finas in trinta.
+Mi paret de èssere devènnidu gasi poderosu, a tretu de firmare cun sas manos meas sas ballas de sas artillierias issoro.
+Mi lu negades pro afinare sa crudeltade?
+Cras amus a chertorare sa costa.
+Pro Deus!
+CAPÌTULU XXXII.
+Indedda meda nche semus dae sa cala?
+Galu dòighi oras!
+B’at fogu in sas benas meas, fogu in su coro meu, fogu in su cherbeddu e fogu finas in sos ossos meos e chi creschet semper manu a manu chi creschet sa passione mea.
+Arratza de chistione fea!
+Mi paret chi non b’apat sentinellas – aiat naradu.
+– Crees chi sia unu caddu pro mi fàghere cùrrere gosi?
+E puru totu su sàmbene meu brùsiat, cando deo penso a custa pitzinna chi m’at fatu tocheddare su coro galu prima de la bìdere, e in sas benas m’intendo currende brunzu fùndidu, cando deo penso a issa.
+Sos duos navios a pustis de un’iscuta si separaiant e, posca de àere fatu unu mesu chircu ampru, fiant mòidos a belas paradas a addobiare su naviu mercantile.
+So galu biu o mortu?
+Sos muros isparessiant suta unu pannu orientale carcu e su pamentu fiat cugugiadu dae tapetes indianos moddes.
+Sos piratas, a dispetu de su balla-balla violentu, si nche fiant ghetados a sos cannones e a sas ispingardas pro rispòndere, ma Sàndokan los aiat firmados cun unu tzinnu.
+E no est possìbile, non m’ammento prus nudda!
+Su portoghesu, abarradu solu, si fiat postu a osservare totu bene pro bìdere si fiat possìbile un’intzìdida, ma si fiat dèpidu cumbìnchere chi cada proa fiat istada inùtile essende sas bentanas artas meda e sas muràllias e sas ghennas grussas meda.
+No agatende nudda aiant giradu sa mirada a s’istufa.
+Giro-Batol – aiat naradu, girende·si cara a su malesu chi si fiat firmadu.
+No importat: inglesa o nono, dadu chi tue l’amas gasi sena mesura, nois totus t’amus a agiuare a ti la cojuare bastat chi torres felitze.
+– aiat preguntadu Sàndokan cun sa cara mudada.
+– aiat tronadu su pirata ispramosu.
+Amus a colare serente a sa prima ispiàgia, pro nos confùndere mègius cun su muntone de fundos, posca amus a riprèndere su mare abertu.
+So timende, Sàndokan.
+Unos cantos òmines sunt firmos in antis a sa palatzina.
+In s’ìnteri sos tres navios sighiant a velegiare cara a oriente, ispintos però dae una frina lèbia e chi in prus sulaiat a momentos, a bortas faghende addasiare meda sa cursa.
+Pro andare….
+Sas undas lu tambaiant dae cada ala, aboghinende·li a inghìriu che canes arrajolados, chirchende de l’aterrare e como imberghende·lu, tando faghende·lu torrare in segus.
+Posca si fiat sètzida in pees issoro, contende in su rellògiu ora pro ora, minutu pro minutu, segundu pro segundu, cun una passèntzia manna.
+Dia afogare cussu pirata chi l’at bida pro primu e ti nd’at faeddadu.
+Ma seguru nde seis de su chi seis narende?
+Acò unu gradu chi de seguru non mi isetaia.
+Oh!
+– aiat preguntadu Sàndokan inchigende·si.
+Amus a bìdere si ant a èssere capassos de nos tancare su passu.
+Sunt sas sete mancu duos minutos – aiat torradu a nàrrere Sàndokan.
+lu cumparende in su ponte, una boghe sola si fiat pesada intre sos tigrotos.
+– Una nave a papore!
+Duncas b’aiat de si isetare dae unu.
+Nos ant a agatare prontos e amus a bìdere si ant a èssere prus atzudas e balorosas sas tigres de Mòmpracem o sos leopardos de Làbuan.
+Resone ais, Milady galana.
+– Nono, custa furriada non fiat digna de nois.
+– Petzi deo so iscampadu a su degòlliu pro nch’èssere tragadu a Làbuan!
+Yanez nch’aiat segadu dae unu libreteddu unu fogigheddu de pabiru, s’aiat compidadu sas butzacas e aiat agatadu unu cantu de lapis, mentres Sàndokan allughiat un’àteru luminu, aiat iscritu sas paràulas chi sighint:.
+– aiat esclamadu.
+Fatalidade!
+Isperemus, amore meu – aiat rispostu su pirata.
+Bi fiant tzertos momentos chi su pirata, fertu a morte, forsis galu indedda meda dae sas costas de s’ìsula, si poniat a sighire cussu naviu chi l’aiat aterradu e li poniat su marranu cun boghes chi no aiant prus nudda de umanu.
+Damus cara a non nos pèrdere.
+Giughide·mi deretu a ue est isse chi apo presse de lu faeddare.
+– Comente istades como?
+Moimus – aiat naradu Sàndokan, chi pariat totu pigadu dae unu pistighìngiu biu.
+Nde so seguru, Yanez.
+A su diàulu chie at àpidu s’idea de mi fàghere pònnere su nasu in intro de custu magasinu de fumàdigu!
+Beni a gherrare cun megus, o uraganu: deo ti pòngio su marranu!
+Sos duos navios corsaros aiant torradu a cumentzare sa mùsica infernale, iscudende ballas, granadas e traschias de mitràllia contra su pòveru naviu, trunchende·li s’àrbore de trinchete, isfundende·li sas costanas e sas costas, mutzende·li sas manovras e ochiende sos marineris chi si difendiant che disisperados a corfos de fusile.
+Ite est su male chi patis, Yanez?
+Su portoghesu e su cumpàngiu suo, mancari non s’esserent intesos trancuillos de su totu, si fiant assentados mègius chi podiant in mesu a sas matas de sas rosas de sa Tzina chirchende de si gustare de unu pagu de pasu.
+Su meu nono.
+Pro sa de tres bortas si fiat imbaradu a Juioko e si nche fiat ispintu fora de s’abba, ghetende a inghìriu un’ograda lestra.
+Petzi arbeschende aiat pòdidu leare unu pagu de pasu, ma custu puru fiat curtzu a beru.
+– Chi su camerata nostru siat istadu mortu e posca cuadu in intro de cue?
+Isfidare su mare cun una barca sìmile de formas barocas fiat un’atrivimentu chi non bi nd’aiat che pare, ca fiant bastadas pagas undas pro nche la bortulare, ma sos duos piratas non fiant persones chi s’assustaiant.
+deo ti creia oramai pèrdidu pro semper!
+A pustis de chimbe minutos un’èssere umanu, imboligadu in una capa ampra tiri-tiri de abba, si presentaiat in antis de sa pinneta.
+De custu nde so seguru.
+Sèighi cannones non si podiant prus impreare e una dosina de ispingardas fiant imboladas in mesu de sas ruinas e de unu muntone de mortos.
+S’iscuadra, gasi afortiada, aiat torradu a bogare s’atza acurtziende·si a sa pratza e giagarende cun fùria sas òperas de difesa, giai iscalabradas a manera grave.
+Forsis sunt duos poderosos incrociadores, Sàndokan?
+Unu grupu de caddos ismarratzaiat a curtzu de su cantzellu de su parcu.
+Mare malesu, e nd’aiat isseberadu noranta de tigrotos, sos prus coragiosos, e sos prus robustos, ànimas dannadas beras chi a unu tzinnu suo non fiant istados dui-dui a si nche ghetare fintzas contra sas fortalesas de Vitòria, su forte de Làbuan.
+Cando?
+Su malesu però l’aiat intesu suspirende paritzas bortas.
+– aiat aboghinadu totu in unu, faghende unu brincu in segus.
+Posca bi fiant bete muntones de àrbores chi imbarratzaiant su caminu issoro e unu pore de lianas chi s’acapiaiant a sas ancas issoro, addasiende su caminu issoro.
+Mi cumprago de bos bìdere tranchillu; fiant tres dies chi su delìriu non bos lassaiat unu momentu de pasu.
+In s’ìnteri chi fiant faeddende, cara a oriente una lughe isarbolida, chi però si tinghiat in presse de isperas in colore de rosa, sighiat a s’isparghinare in chelu.
+Non las as a pòdere bìnchere.
+– Est unu naviu de gherra, de custu nde so seguru.
+Su ferru fruschiaiat subra cussos prodes, truncaiat bratzos e isfundaiat petorras, surchende sos pontes, ghetende·nche sas costanas, fraganaiat onni cosa, ma nemos faeddaiat de torrare in palas, antzis infamaiant s’inimigu e li poniant galu su marranu e, cando una frusiada de bentu isbarratzaiat cussos pòveros navios dae cussas bete nues chi los cugugiaiant, si bidiant, in palas de sos amparos mesu ghetados, caras nieddas che moro e incrispidas pro s’afuta, ogros rujos che sàmbene chi bogaiant fogu a cada lampizu de sas artillierias, dentes chi tirriaiant subra sas lamas de sos istillos e in mesu a cussa truma de tigres beras, su capu issoro, Sàndokan malu a domare, chi, cun sa tzimitarra in francas, sa mirada abramida, sos pilos longos isortos in coddos, faghiat coràgiu a sos gherradores cun una boghe chi ischiliaiat che trumba in mesu de su retumbu de sos cannones.
+So riende ca mi paret istranu chi tue t’atrivas a mi minetzare de morte – aiat rispostu Sàndokan.
+Su praho si nche fiat istesiadu de chimbe o seschentos passos dae sa cala e s’ammaniaiat a leare su mare abertu, cando a popa, in sa trata, fiat cumpartu unu lugore istranu.
+– aiat esclamadu isse cun unu tràgiu malu a cumprèndere e astringhende·si a petus sa pitzinna chi giughiat a curtzu.
+Difatis a ora de sas noe de sero, su bentu aiat cumentzadu a sulare cun una tzerta fortza benende dae s’ala ue si pesaiant sas nues, sìngiu ladinu chi carchi temporada fiat giagarende s’otzèanu meridionale.
+Aberide capitanu!
+praho currende che fritzas suta s’impèllida de sos remos.
+Sa ferta li produiat turmentos fissos, ma peruna lamenta nch’essiat dae sas lavras de s’òmine ispantosu.
+Tue non m’as collionadu, beru?
+Su portoghesu aiat bidu una frama minetzosa lughende in sos ogros de sa giovanedda, ma fiat abarradu a sa muda, mancari s’aeret intesu in intro una gana mala a poderare de corfire cun s’isciàbula a cussu betzu.
+Non fiat un’òmine, ma una tigre bera e bos naro chi at àpidu su coràgiu de si nche ghetare contra chimbanta òmines sena chi una balla nche l’aeret pòdidu boddire.
+Una boghe connota bene, chi ischiat comente agatare s’àndala de su coro suo finas in mesu a sas traschias, l’aiat torradu in sensos.
+Podet èssere simpre o dòpiu.
+Non fiat prus su matessi òmine de prima: sa fronte sua fiat inchigiada, sos ogros suos ghetaiant lampos orrorosos, sas lavras suas, retiradas, mustraiant sas dentes astrintas a tràchida, sos mermos suos fiant treme-treme.
+– aiat preguntadu in presse Sàndokan.
+Non fiat oramai pro sa timòria de èssere, da unu momentu a s’àteru, cassadu dae sos inimigos, no essende possìbile chi issos aerent pòdidu agatare cussu pinnetu cuadu gasi bene a totus.
+Marianna!
+Tue as a abarrare inoghe e nois amus a andare a Làbuan.
+Sàndokan no aiat rispostu; firmu che un’istàtua de brunzu, isse miraiat a fissu sa giovanedda cun duos ogros chi bogaiant lampos de bramosia ardente e pariat chi no esseret mancu prus respirende.
+Mi nch’est mandighende sa frebba.
+Deus meu!
+S’incrociadore, a su mancu gasi lu creiat Sàndokan e forsis cun resone, avantzaiat lestru pesende in costàgios beras e pròpias undas pro neghe de sas rodas.
+Fiat abarradu in duda un’àtera borta, posca cun unu brincu si fiat agarradu a sa camba de un’àrbore e fiat arribbadu a s’antarile.
+In sas naves a bela de su tempus coladu fiat unu marineri ispetzializadu pro andare subra sos pinnones de sos àrbores pro sas manovras de sas belas.
+Ti cheres fàghere fusilare?
+L’amus a bìdere, amigos – aiat naradu su lord.
+E tando isetamus, dadu chi tue cheres gasi.
+– Non si nche l’at a àere ingurtidu su terrinu!
+Si fiat acurtziadu a su sordadu e assuchende·lu cun fùria, l’aiat naradu cun boghe muilosa:.
+Forsis m’at a crèere bintu, fertu, o incadenadu che fera ferotze, forsis finas mortu.
+Unu corfu de cannone fiat retumbadu cara a sa costa, faghende ammudare totu in unu totu sos pugiones chi abitaiant sos padentes.
+Sàndokan at a ammaniare una bella impostada.
+Nemos at a bènnere a nos istorbare.
+Binchet totu sos animales de sa foresta, fintzas sos serpentes pitones – aiat rispostu Sàndokan.
+Nono, ma apo sejadu sas tratas suas.
+Su naviu de gherra tando fiant indedda belle milli chimbighentos metros.
+A sas deghe, sos duos piratas, sena chi nemos los aeret bidos, aprodaiant serente su bete rocarju.
+A ue ses andende?
+– Sa partida chi nois giogamus at a èssere terrìbile, ca amus a dèpere gherrare contra un’echipàgiu prus numerosu de nois e gherradore, ma ammentade·bos chi at a èssere s’ùrtima cumbata chi bois ais a cumbàtere suta sa Tigre de sa Malèsia e chi at a èssere s’ùrtima borta chi bois bos ais a agatare cara a cara cun cussos chi nch’ant ispèrdidu sa potèntzia nostra e chi ant violadu s’ìsula nostra, sa pàtria adotiva nostra.
+Ite ses chirchende, fradigheddu?
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Tando nche lu podimus sighire, si su bentu si mantenet bonu.
+Bae deretu, fradigheddu meu – aiat naradu su portoghesu chi carrigaiat sa carabina, semper currende.
+Non ti ses abigiadu chi nois semus in Làbuan, in sa terra ue lughet s’isteddu meu?
+– Pro Deus!
+naraiat Yanez.
+– Castigadu, deo chircaia de mi nche istesiare pro semper dae tene, creadura adoràbile, mentres tue puru m’amaias!
+Su dayako fiat istadu prontu a lu firmare.
+De seguru non si nde fiat mancu abigiadu de sa presèntzia de Yanez, ca si nono aiat agarradu s’arma e non fiat avantzadu sena cautela peruna o mutire carchi camerata in sucursu.
+Postos in rughe che a s’istrutura de una tenda cun sa cobertura a duas ghetadas, los aiant cugugiados cun sas fògias gigantescas de sos bananos, ponende·las a pìgios pro formare duas coberturas cumbessas.
+E indedda meda nche sunt sos piratas?
+Moe deretu, sena t’arressare e bae a abbisare a Sàndokan chi nois tra una paja de oras amus a lassare sa villa.
+Capitanu – aiat naradu.
+S’ourang-outan, a dispetu de sos iscòrrios ispramosos, aiat allonghiadu lestru sos bratzos e aiat agarradu sa coa de sa rivale.
+Unu sucutu forte aiat agitadu sa Tigre de sa Malèsia.
+Su restu de s’ìsula fiat cugugiadu dae padentes carcos populados galu de tigres, e in sas arturas o.
+Yanez fiat artziadu in coberta cun sa tzimitarra in dentes.
+Ajò, Yanez.
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+A curtzu de sas Romades.
+Yanez, chi cumprendiat cantu fiat atrividu a s’impuntare in cussa gherra, fiat in punna de andare a popa a pregare a Sàndokan che mudare rota, cando un’iscòpiu, chi non si podiat confùndere cun su tùrgalu de unu lampu, fiat retumbadu a largu.
+Est calicunu cassende – aiat naradu pesende·si·nche.
+Ma custu sero nemos m’at a tratènnere.
+Non l’isco, ma su coro mi narat chi in cuddae giosso carchi cosa est capitada.
+Fiant in punna de si nch’intrare a mesu de sos fundos, cando Sàndokan aiat intesu una parafua furiosa.
+Nara·mi·lu e deo apo a andare a nche l’istratzare su coro a cussu malaitu chi at fatu prànghere cussos ogros bellos!
+Si sunt sapidos chi nch’amus secuestradu su sordadu?
+Tigrotos, acò sos leones chi nos nche benint a subra!
+CAPÌTULU V.
+– Ma guai a tie si resesso a t’agarrare!
+Dade cara!
+Sena s’incurare de s’abba chi falaiat a trainos, ma dende cara a non si fàghere ischerfiare dae sas bete cambas chi su bentu fraganaiat, a pustis de duas oras arribaiant a s’ispessada a sa foghe de su riigheddu, mentres pro andare a sa villa b’aiant postu su dòpiu de su tempus.
+– A su petzu tuo, Sabau!
+Isparghe sa bandera mea.
+Eris sero fiat inoghe!
+Forsis su murmutu de carchi màchina chi aeret inditadu sa presèntzia de un’incrociadore, o si nono s’istripitu de sas undas franghende·si in sas costas de Làbuan?
+E si ti diat corfire una balla?
+Unu suddu confusu si bidiat in sa cara sua e sas manos suas turmentaiant s’aferradorju de su kriss.
+– aiat esclamadu isse.
+Cando si fiat bortadu cara a su bucaportu nche fiat istadu giai abbassadu.
+issoro ispantosa e finas pro sa ferotzidade issoro.
+Dae cando in cando dae sas lavras de su fertu nch’essiant ghèmidas, chi aiant carchi cosa de umanu, sighidas dae ùrulos ferotzes.
+In pagu tempus cussa cursa fiat devènnida lestra che bentu.
+Sa tigre!
+Tue puru, balorosu meu, ses rutu suta su ferru o su prumu de sos massacradores!
+Una nave a papore – aiat naradu.
+Fiant àteros duos incrociadores inglesos e una bete corveta olandesa, sighidos a pagu tretu dae unu brigantinu a bela ma frunidu de unu pore de artillierias.
+Ah!
+Unu urrah burdellosu aiat saludadu cussa balentia.
+Nono, milady e como prus pagu de prima.
+canotto, dae su frantzesu canot, chi benit dae s’ispagnolu canoa.
+Est prontu a cumentzare sa cumbata.
+Apo fatu deretu calare a modde s’iscialupa e cun deghe òmines l’apo leadu a picu, isperende chi m’aeret dadu noas bostras.
+Tra pagos minutos sas ballas ant a grandinare in su ponte de su praho meu.
+E los cherides donare a issa?
+– aiant aboghinadu sos sordados, ghetende·si·nche a dereta e a manca.
+Non pensamus a sa pitzinna pro como.
+Dae petus si nch’aiat bogadu una iscàtula minoreddedda e aberta aiat mustradu a Marianna unas cantas pastìllias de unu colore rujastrinu e chi bogaiant unu fragu forte meda.
+E como isetamus mesunote.
+Acò su chi bastat pro fàghere pèrdere sas tratas meas finas a sos canes – aiat naradu.
+Dae cara a non fàghere machines.
+Deo bìgio e pro ti nche leare a mie at a tocare chi m’ochiant.
+Podet dare chi s’agatet in cunditziones gasi metzanas de non nos cuntrastare/ istorbare su passu.
+Bois non connoschides sos piratas de Mòmpracem, cuddu giòvanu.
+Beru, ma comente?
+Ma nois l’amus a difèndere, Yanez!
+f.
+E si dia pònnere sa foresta divina tra mene e cussa fèmina, posca su mare, posca s’òdiu?
+Largu!
+Est balente, est abbistu e at a arribare a sa serra sena si fàghere bìdere.
+T’amo, Sàndokan, t’amo e comente mai fèmina peruna at amadu in sa terra!
+Torrende a mòere, sergente?
+Fiant sighidos corfos de fusile e de pistola, posca boghes chi non si podiant nàrrere, invocatziones, ghèmidas, lamentas, unu tambare furiosu de ferros, unu càtzigu, unu curre-curre e unu sonu surdu de gente chi ruiat.
+A un’òrdine de su tenente bator marineris fiant andados a popa e aiant pesadu sas duas tàulas, ue fiant assentados sos mortos, finas a su cabu de banda.
+A ti lassare!
+Inoghe totu est mortu o est a punta de mòrrere.
+Est a capu de sas trupas.
+Bois ischides milord ite genia de òmine est sa Tigre de sa Malèsia.
+Su portoghesu, mancu male, fiat in cue.
+S’agatat in cunditziones meda mègius de sas nostras, fradigheddu meu.
+Dae ue ses benende?
+Si fiat istadu capassu de prànghere, non pagas làgrimas aiant infustu sos càvanos suos.
+Mancari no aeret mancadu sos corfos suos e aeret mundadu cun trumùghines de mitràllia sas costanas de sa corveta, sas ballas e sas granadas proiant sena pasu subra su naviu suo, aberende·lu e isbentrende sos òmines suos.
+Pilos longos li ruent in coddos: una barba niedda pìghida li incordonat sa cara in pessu innieddada.
+In mesu Sàndokan nch’aiat bidu a Yanez.
+Eja, est su praho de Pisangu – aiat cunfirmadu unu capu banda.
+Una die o s’àtera at a dèpere capitare su chertu detzisivu.
+corsia, dae corsiva, feminile sostantivadu de corsivo, latinu medievale cursivus, derivadu de currĕre «cùrrere».
+Eja, mi paret de nche bìdere unu sordadu inglesu ligadu a s’àrbore maistru – aiat naradu Yanez.
+Non mi bido s’ora de torrare a bìdere sos praho.
+inoghe in s’ìnteri chi deo ando a mi cuare in palas de cuss’àrbore de cànfora.
+Fiat istadu unu lampu però.
+– Andamus a chircare s’ismùrgiu – aiat naradu Yanez, cando si nche fiat ischidadu.
+Andamus a Làbuan a nch’ispèrdere sos inimigos de Mòmpracem.
+Ite cheres?
+Juioko!
+Bivat sa Tigre!
+Sàndokan!
+Su coro suo chi pagu prima tocheddaiat che porcheddu in sacu, como brusiaiat e in sas benas pariat chi l’esserent currende limbas de fogu.
+Benide capitanu – aiat naradu isse disponende·si a leare sos remos.
+Bah!
+Pariat chi esseret chirchende, suta cussas abbas, sos iscafos de sos 2 navios afundados in cussos tretos o sos cadàveres de sos cumpàngios suos disgratziados.
+In presse però finas sa caminera fiat iscumparta e Yanez e Sàndokan fiant istados custrintos a torrare a cumentzare sas manovras aèreas issoro in mesu de sos rotang, sos gambir e sos calamus faghende fuire e arrennegare sos bigit, martinicas cun su ghentinu nieddu che pighe, chi sunt bundantes in su Bòrneo e in sas ìsulas a curtzu e chi sunt frunidas de un’agilidade de non crèere.
+Nche fiant colados bìndighi o binti minutos, cando su bucaportu si fiat torra artziadu.
+Ghiados dae nois ant a fàghere miràculos e nemos los at a pòdere firmare.
+Ischidu nche l’at a àere sa pitzinna tua chi ses resèssidu a ti isèrghere?
+Eja.
+Girende in sos màrghines de custa foresta nch’aia bidu unos cantos inglesos a molinu acumpangiados dae paritzos canes e m’apo pensadu chi fiant chirchende a bois.
+Aiant in pessu fundadu una bidda fortificada a sa cale l’aiant dadu su nùmene de Vitòria, frunende·la de unos cantos fortes pro impedire chi nch’esseret ispèrdida dae sos piratas de Mòmpracem, chi paritzas bortas aiant giagaradu sas costas.
+Unu risu arrogante fiat istada sa risposta de s’òmine ispantosu.
+– Ah!
+O mègius m’at dannadu, Yanez.
+Depent èssere intupados in mesu de sos cannedos.
+A su sordadu chi est benende a cust’ala.
+Sàndokan!
+Fiant però prontos a fàghere tronare sos cannones e sos fusiles a unu cumandu de sos capos issoro.
+Lusingadore – aiat naradu issa.
+– aiat aboghinadu isse.
+Su capitanu betzu aiat incarcadu unu butone.
+Sa Tigre, un’iscuta prima aterrada dae cussu dolore fieru, si nche fiat pesada cun sa cara mudada e sos ogros in framas.
+Chie mi narat chi su lord s’at a firmare galu meda in sa villa sua?
+Torrade deretu in palas e dade·lis s’òrdine de afilare, sena pèrdere tempus, cara a sas ispiàgias setentrionales de s’ìsula.
+Sàndokan s’aiat postu sas manos in coro e sa cara sua fiat mudada a manera dolorosa.
+Milady – aiat naradu a pustis de un’iscuta de mudìmene e leende sas manos de sa giovanedda.
+E si calicunu bos diat connòschere?
+De su restu semus armados e prontos a totu.
+M’ant naradu chi at sos pilos brundos che oro, sos ogros prus asulos de su mare, sa carre bianca che alabastru.
+Issa est suta de mene, amparada dae sa tzimitarra mea e dae sos cannones meos.
+Est galu unu pagu chitzo.
+Cantos òmines contat sa grefa tua?
+Mi paret de nche bìdere un’ispera de lughe in fundu de cue – aiat naradu.
+E si est carchi pòveru indìgenu?
+dosina de bete ispingardas e chi in prus fiat difesu dae làminas de ferru.
+– aiat preguntadu Sàndokan cun emotzione bia.
+Aiat dadu sa metade de su sàmbene suo pro nche bogare dae su mundu cussu betzu terrìbile chi oramai ischiat chi fiat capassu de totu.
+Isse, in cussu momentu, s’intendiat torra sa Tigre de sa Malèsia ispantosa dae sas impresas mentovadas.
+Faghimus unu pagu de mùsica.
+Est arribada s’ora de nos lassare.
+E si su lord non si diat detzìdere a si nch’andare?
+Su dayako fiat curtu a popa agarrende sa barra chi Sàndokan li tzediat.
+Narade·mi.
+Sàndokan imbetzes, mancari esseret istadu istracu mortu aende caminadu totu sa note, non fiat istadu chie de chinnire ogru.
+, it.
+Chi deo non sia prus su pirata de Mòmpracem, pro m’intèndere atiradu dae una fortza mala a resìstere cara a cussa fìgia de una ratza a sa cale deo apo giuradu un’òdiu eternu?
+Ma nemos li daiat cara francu su lord chi si fiat ammaniende a nche l’andare a subra.
+Su malesu, chi fiat unu de sos mègius cannoneris chi aeret bantadu sa pirateria, aiat postu fogu a su petzu suo.
+Juioko aiat remunidu sas fortzas suas e cun una bete boghe che tronu aiat aboghinadu:.
+Su pirata fiat mòidu cun sa velotzidade de una fritza.
+Semus nois in perìgulu mannu.
+Bonu biàgiu.
+In unu paterfìliu, a prua de sos duos navios fiant istados ammuntonados àrbores de ricàmbiu, carradeddos prenos de ballas, cannones betzos ismontados, e bascaràmene de cada genia, formende un’amparu poderosu.
+Forsis nos at a crèere giai pèrdidos e forsis mortos.
+Amus a torrare in presse, a inoghe, in cust’ìsula.
+– Sa Tigre de sa Malèsia est punta de mòrrere.
+Prontu che lampu, Sàndokan nche li fiat andadu a subra cun su kriss pesadu.
+Fuimus.
+Su mortàiu est prontu.
+Apo intesu una fusilada e so bènnidu in presse a inoghe pro bìdere ite fiat capitadu.
+Sordados indianos b’at intre sos chi mi sunt ponende fatu?
+Non b’at presse.
+B’at petzi una manera.
+E gasi cussa pitzinna, cun s’atrivimentu suo e sa bonidade sua e pro sa bellesa sua, si fiat merèssida cussu paranùmene de «Perla de Làbuan», paranùmene boladu gasi indedda e chi aiat fatu tocheddare su coro de s’ispantosa Tigre de sa Malèsia.
+Unu segundu corfu de cannone fiat retumbadu in su ponte de su vascellu e una segunda balla aiat fruschiadu traessu s’atretzadura de su praho.
+Carchi balla colaiat fruschiende traessu sa veladura, trunchende carchi fune o iscucurende sos pinnones e carchi àtera sartiaiat o iscudiat contra sas piastras metàllicas.
+– s’aiat preguntadu.
+Unu corfu de cannone fiat partidu e sa balla nch’aiat ghetadu sa bandera de sa pirateria, chi Yanez aiat fatu ispinnigare tando.
+Comente?
+L’aiat fatu tzinnu de abarrare a sa muda e fiat piligadu a sa cresura cun s’agilidade de una gatu, abbaidende a s’atenta in su parcu.
+Non resesso a mi detzidere de t’abbandonare, Pro ite no nch’apo giutu a inoghe sos òmines meos?
+Sa cannonera, una de sas prus minores, de sa cabèntzia de forsis dughentos tonnelladas, armada petzi cun unu cannone postu in sa piataforma de popa, si fiat acurtziada finas a milli metros, posca aiat viradu ma non si nche fiat istesiada de su totu, ca si bidiat semper su pubusone de fumu a una deghina de mìgias cara a est.
+Est mesunote – aiat murmutadu isse.
+Moent contra de nois a totu papore, galana mea.
+– Amigos, fideles tigrotos meos – aiat naradu Sàndokan mutende a inghìriu suo sa grefa formidàbile.
+Lady Marianna, chi tando fiant intrende in sos batòrdighi annos, e chi in cussa bida perigulosa aiat achistadu una fieresa e un’energia ùnica, mancari esseret parta una pitzinnedda istasida, aiat chircadu de si rebellare a su chi cheriat su tziu, creende de non si pòdere avesare a cussu isulamentu e a cussa bida belle agreste, ma su lupu de mare, chi pariat de non nudrigare afetu meda pro issa, fiat abarradu firmu che roca.
+– Amigu bonu – aiat murmutadu.
+Ite nde li importat a lord Guillonk?
+E a pustis?
+S’ourang-outan, mancari esseret istadu torra fertu, si nche fiat ghetadu a subra de Sàndokan.
+Su blanciang nche colat però cada immaginatzione.
+Sena pensare a su perìgulu si nche fiat ghetadu a in antis.
+Sa boghe imperiosa aiat torradu a cumentzare tando: – Tue Bob, as a abarrare.
+Non fiant òmines ma titanos, chi traballaiant cun balia chi non fiat umana pro fortificare s’ìsula issoro chi oramai non cheriant abbandonare, ca sa «Perla de Làbuan».
+S’iscurigore favoriat sa fua issoro.
+– lis aiat preguntadu.
+Sàndokan, chi no aiat abbandonadu sas tupas, aiat chircadu de badas de ischire ue si fiat cuadu cussu malesu.
+So detzisu a totu, finas a los assalire.
+Bos naro chi cussa coja s’at a fàghere dae como a unu mese.
+De cussu chi est serbidu de amparu a su praho meu a pustis de sa batalla cun s’incrociadore.
+– Dae cara chi nois currimus unu perìgulu mannu.
+– Apo a bastare petzi deo a castigare cussu insolente!
+E si su lord diat mudare pàrrere e diat abarrare in sa villa?
+Dade cara sorrighedda – aiat naradu a pustis ponende·si in palas de sa ghenna cun sas pistolas agarradas.
+Issa l’ischit chi non bi timo.
+Duncas prima at a tocare de chircare cussu riu.
+Beni!
+Nono.
+riende a cussos balorosos.
+A terra.
+E comente?
+Deo l’apo sarvada in su momentu chi su praho bostru fiat pro afundare.
+Sàndokan, sighiat a mirare firmu che roca.
+Su malesu fiat istadu prontu a ubbidire.
+Sa foresta fiat a duos passos.
+Mundade·mi su mare, isbentrade·mi custas naves chi benint a nche furare sa Reina nostra!
+Yanez aiat ubbididu.
+cando in cando la corfiant faghende·la chilliare a manera perigulosa.
+In s’àera si intendiat unu fragu forte de agreste, fragu particulare de sos felinos e chi durat carchi tempus finas a pustis chi nche sunt colados.
+Marianna mea adorada!
+Sa presèntzia mea est netzessària pro ghiare sa batalla si s’incrociadore nos diat assalire.
+Ah!
+Aiat porridu a Yanez sa carabina, aiat agarradu su kriss e si nche fiat istesiadu a sa muda mantenende·si suta s’umbra iscura de sos tupales.
+Est beru, ma de chie est sa neghe?
+Sa note de su 20 de nadale de su 1849 un’uraganu furiosu meda giagaraiat a Mòmpracem, ìsula agreste, de fama mala, cuadorju de piratas formidàbiles, chi s’agatat in su mare de sa Malèsia, a pagas chentinas de mìgias dae sas costas.
+Su cumandu como tocat a tie e ti lu colo.
+Imbetzes de lassare cuss’ìsula, aia chèrfidu afundare sa canoa e Giro-Batol; aia chèrfidu fàghere intrare su mare a sa terra e fàghere pesare a su postu suo unu mare de fogu pro non lu pòdere prus barigare.
+Su pirata non s’aiat fatu repìtere su cumandu.
+– aiat preguntadu Yanez.
+Sola!
+Pensadu b’as a sas cunsighèntzias chi diant pòdere arribare dae custu amore macu?
+Ite cosa istrana.
+Capitanu, nemos at a bènnere a bos istorbare, ca cussu est su disìgiu bostru.
+Agutiperadu dae cuntratos pesantes cun editores diferentes, turmentadu totora dae sos dèpidos, pistighingiadu pro sa salude mentale de sa mugere e pro sa situatzione familiare, s’iscritore at connotu perìodos de traballu de macos e perìodos de depressione e de esaurimentu grave, finas a cando, subrafatu dae su male e dae s’iscunnortu, s’est mortu, su 25 de abrile de su 1911.
+Fiat torradu a ue fiat su caddu e si l’aiat torradu a sètzere.
+Cale de custas duas bidas?
+A su mancu fia caladu in sos isprofundos abbratzadu a s’amorada mea.
+Bivat sa Tigre!
+Sa Tigre de sa Malèsia est sidida de sàmbene!
+Su bombardamentu de Mòmpracem.
+Su capitanu!
+Resone as, Yanez; nointames deo cras apo a andare a Làbuan.
+Fiat abarradu a sa muda un’iscuta, posca aiat naradu:.
+– aiat aboghinadu boghende s’isciàbula e ispinghende·si cara a su portoghesu.
+Essimus Yanez.
+Sos sordados no ant a mancare de bènnere a lu compidare, mescamente cun cussas milli isterlinas chi lord James at promìtidu si ti tenent.
+Istèrridu in mesu de s’erba, totu leadu dae unu delìriu tremendu.
+non fiat grave, ma lu podiat devènnere si non si curaiat a sa lestra, e Sàndokan, chi unu pagu fiat pràticu, l’ischiat.
+Tando Marianna at a èssere bardiada.
+Coràgiu – aiat murmutadu Yanez, girende·si cara a sos piratas chi miraiant inchigiados su piròscafu.
+Bidende chi sa pantera non si detzidiat a abbandonare sa camba e a falare a s’oru de su riu, s’ourang-outan fiat avantzadu minetzosu, ghetende unu segundu ùrulu e iscudende·si forte sas petorras chi retumbaiant che bete tumbarinu.
+Mancu unu mutu, Juioko!
+– Vile, tue fuis, ma ti nch’apo a sighire!
+Ite cheres tentare, Sàndokan?
+Cussas munincas, bidende ocupados sos possessos aèreos issoro, non semper tzediant su passu e carchi borta acolliant sos duos infadosos cun unu issùssiu de frùtora e cambigheddas.
+Agiutòriu, Sàndokan!
+– Ant a addobiare sa Tigre lìbera, pronta a totu, detzisa a totu.
+Sos piratas fiant in cue.
+Sàndokan, chi in prus de èssere unu cannochiale primorosu fiat finas unu baròmetru bonu, aiat avèrtidu chi fiat arribende una traschia, nointames non si fiat pistighingiadu.
+A pustis de unu momentu sos duos piratas beniant assentados subra duas tàulas e giutos a popa, prontos pro nch’èssere ghetados a mare.
+Sos duos piratas si nche fiant intrados a suta, leende·si·nche unu budrone de bananas,.
+Aiat torradu a tancare s’isportellu e nch’aiat sighidu a Yanez in su momentu chi un’ispera de lughe aiat allutu su fràigu.
+Detzisa seis como a sighire sa Tigre de sa Malèsia?
+– aiat esclamadu Yanez.
+Sos ispìritos non si tenent.
+Avertet su lord de s’isbarcu nostru a Làbuan dae unu momentu a s’àteru.
+Unu suspiru profundu nche fiat essidu dae sas lavras de su pirata.
+Dae cara, fradigheddu, ca in su parcu b’at sordados meda e amus a dèpere gherrare bene pro nch’ispèrdere s’iscorta.
+Sàndokan l’aiat ghetadu sos bratzos a coddos a Yanez e cussos duos òmines fiant abarrados tempus meda abbratzados.
+Su pirata, faeddende gosi, si nche fiat torra pesadu cun sos ogros chi bogaiant fogu, agiolotende minetzosu sa manu dereta comente chi esseret galu istringhende sa tzimitarra terrìbile, arpiladu, tremendu.
+Sàndokan si fiat giradu a sos òmines suos, ghetende·lis un’ograda inchigiada.
+Como a nois duos, vascellu malaitu – aiat naradu Sàndokan, cando aiat bidu sos.
+Beni a mi nche la leare, si nde ses capassu.
+tribordo, dae su frantzesu tribord, chi benit dae s’olandesu stierboord, chi cheret nàrrere ladus (boord) de su timone (stier), dae ue benit una forma frantzesa pretzedente (e)stribord e s’italianu stribordo.
+Pro Deus, pèrdidos semus!
+Juioko!
+Pedi agiudu,.
+Perunu pabiru – aiat rispostu Sàndokan.
+Nemos, capitanu – aiat naradu Jiuoko cun unu suspiru.
+S’assaltu de sa pantera.
+Ite ant a nàrrere sos òmines tuos cando ant a ischire chi sa Tigre est innamorada?
+Sàndokan si fiat atzicadu, posca unu lampu de cuntentesa li fiat coladu in ogros.
+– aiat preguntadu a Sàndokan.
+In pessu chi sos piratas si fiant sapidos chi non curriat prus perìgulu de afundare, fiant atzochiados a sa coberta che unu grustu de tigres aframigadas, cun sas armas in.
+Non mi fia pòdidu prus acunnortare, Yanez!
+– aiat preguntadu.
+f.
+S’atzola est sorigada – aiat murrungiadu su portoghesu.
+Sunt tres oras chi semus nadende e bos cunfesso chi so.
+A passigiare.
+Sa pedde cheres nàrrere, ma ispero de la chistire galu intrea.
+In su ponte si bidiant passigende paritzos òmines.
+Cantu dia fàghere lùghere s’astru de Mòmpracem a costàgiu suo!
+A caddu, amigos, chi est totu prontu!
+Eja, Giro-Batol.
+Sa pàtria sua m’est sacra – aiat naradu Sàndokan – ma tra pagu ais a àere sa possibilidade de torrare a sos inimigos nostros sas ballas chi issos ant iscutu a custas costas.
+Ehi, Paranoa, faghe su sinniale.
+Est sa mea!
+Abarrade milady!
+Tigrotos!
+Fiant istados in cue paritzas dies a acontzare sos dannos àpidos, posca fiant falados cara a Làbuan ue si sunt addobiados.
+Tue ses macu, fradigheddu meu.
+Una boghe lèbia nche fiat essida dae su petus de sa giòvana lady chi nch’aiat connotu deretu su pirata.
+Ti torro gràtzias, Tigre.
+Ma tue ti pones in pregiudìtziu mannu.
+Sàndokan puru aiat fatu cussa manovra sàbia e brinchende dae vasu in vasu fiant arribados a sa ghenna de sa serra.
+Tigrotos, a Làbuan!
+Marianna!
+– aiat esclamadu totu in unu.
+Deus meu cantu bos torro gràtzias pro l’àere amparadu!
+Eja, capitanu.
+Est su logu suo preferidu.
+A pustis de deghe minutos, mancari su praho esseret lestru che bentu, s’incrociadore fiat petzi a duamìgia metros.
+S’ourang-outan cun unu pee si fiat agarradu a una bete raighina chi trisinaiat in su terrinu, posca acarende·si a su riu aiat leadu cun ambas manos sa camba ue fiat assentadu su rivale e l’aiat iscutzinadu cun fortza ercùlea faghende·lu tirriare.
+Ant a bènnere.
+– Deo apo a fuire a sos sordados, as a bìdere.
+Non sunt arribados sos àteros duos praho?
+Riende ses?
+Cun su megiorare.
+Firma·ti, pro milli ispingardas, o m’as a fàghere crebare.
+In pagu tempus subra de su fanale biancu nde fiant cumpartos àteros duos, unu ruju e unu birde.
+Timo semper un’àteru addòbiu feu, capitanu meu.
+Fiat a beru una note de inferru, una note adata pro tentare un’intzìdida atrivida a sa villa.
+Ello pro ite?
+Nono, però, comente bos apo naradu, nd’apo bidu una paja chertorende sos màrghines de custa foresta.
+Fiant curtos fora dae su pinnetu e fiant andados a s’oru de sa betedde roca.
+Sàndokan – aiat naradu cun una boghe firma.
+Nche l’aiat isboidada, l’aiat torrada a prenare e aiat torradu a abbaidare a intro.
+Cussu mudore aiat cunfirmadu galu de prus in sos sordados su reselu chi a su camerata issoro esseret tocada una disgràtzia.
+Unu lampu de arrennegu fiat lampadu in sos ogros de sa Tigre de sa Malèsia.
+– aiant preguntadu sos piratas, ghighinende che dischissiados sas armas.
+A ora de mesudie unu pirata, chi fiat piligadu a su pinnone de trinchete, pro acontzare una fune, aiat sinnaladu a Mòmpracem, su cuile timidu de sa Tigre de sa Malèsia.
+Si at carchi duda apo a chircare de lu fàghere detzìdere deo.
+Chie est su capitanu?
+B’at pagas persones chi mi connoschent e so seguru chi cussas non las apo a agatare in su caminu meu.
+Faedda, moe·ti, frade.
+E tando, ite faghimus?
+Bah!
+Unu de sos praho nostros?
+Fiat pro andare, cando a pagos passos aiat bidu ghighinende unu festone de lianas.
+– Chie est sonende?
+Tando nois amus sighidu una trata fartza!
+Sàndokan l’aiat esaminada pro pagos segundos, posca cun unu corfu poderosu de barra aiat pinnigadu a babordu.
+A unu cumandu de su lord su drapellu si fiat postu in màrcia essende dae su parcu e leende sa caminera chi nche giughiat a s’impostada.
+L’isco, a dolu mannu – aiat naradu Yanez cun unu suspiru.
+Non mi inganneis, prìntzipe – aiat naradu Marianna, cun boghe afogada.
+Cussu naviu depet àere gherradu cun borbore – aiat naradu Sàndokan.
+Forsis fiat istadu unu pische-cane?
+Cussu bravu òmine m’aiat collidu a bìndighi mìgias dae s’ispiàgia, m’aiat imbarcadu in sa canoa sua e giutu a terra.
+Forsis non bi nos ant galu bidu.
+tue ses, amiga mea!
+In custu casu puru est istada rispetada s’editzione originale, cun sos errores e sas faltas.
+Sa Tigre ischit finas mantènnere sos ogros abertos.
+Su lord fiat giai arribbadu e passigiaiat faghende s’andalitorra cun sa teteresa de un’inglesu beru nàschidu in sos oros de su Tamigi.
+E como – aiat naradu a pustis, pesende·si fieru – a nois duos, vascellu malaitu chi benis a trubbuscare sa felitzidade mea!
+– Ochia a Lady Marianna!
+– Cussa fèmina t’at ammajadu.
+Àrbore incurbadu meda, o belle orizontale, chi essit dae sa prua de sos velieros.
+Sàndokan aiat afileradu sas grefas suas chi contaiant prus de dughentos chimbanta òmines, reclutados intre sas tribù prus gherreras de su Bòrneo e de sas ìsulas de su.
+Chèrgio chi tue bidas a mugere mea!
+In su parcu e in sa villa b’ant a èssere de seguru sordados.
+Naradu custu fiat andadu a s’assentare a popa, imbarende unu pee a sa culàrtziga de unu de sos duos cannones.
+Aiat tratesu unu suspiru e fiat andadu fache a s’arborada dende cara a abarrare amparadu dae sos truncos de sos àrbores e de sas tupas.
+Yanez, isparghe s’istendardu de sa pirateria.
+m.
+Nch’aiat istesiadu a bellu a bellu sas chimas, tratenende su respiru, e aiat ghetadu suta s’umbra iscura de su padente una mirada chertadora.
+Lea, balorosu meu.
+Eja Yanez.
+Timo chi s’uraganu nos nche imbiet totus a bufare a sa tassa manna.
+– aiant boghinadu sos piratas ghighinende sas armas cun borbore.
+Ajò, capitanu – aiat naradu custu, chi non podiat abarrare a sa muda mancu unu momentu.
+Nointames, traballende cun sos kriss, artziende e falende, brinchende e pilighende àrbores e truncos rutos, andaiant a in antis chirchende.
+Depent àere una timòria manna de tene.
+Eja, so sua ca l’amo e a su puntu chi sena de isse sa bida diat èssere pro mene unu martìriu.
+Càsseru s.
+Mancari sa serra esseret istada oramai compidada, sos inglesos bi podiant torrare pro s’assegurare mègius, a de die, chi sos duos piratas atrividos non s’esserent cuados in cue.
+Eja e bene puru, Sàndokan.
+Sola in Làbuan!
+Oh!
+Si fiant postos a nadare a inghìriu chirchende in totue, e fiant resèssidos, a pustis de pagos minutos, a agatare s’àteru chi non si fiat istesiadu meda dae su primu.
+Sa paràula no est istada mai impreada in sos ditzionàrios de marina italiana.
+Chi siat solu e sighidu dae carchi òmine?
+– In s’ìnteri chi Paranoa mancaiat apo bisitadu totu sas costas a curtzu, ispinghende·mi finas a cussas de su Bòrneo, ma peruna de sas naves nostras s’est bida in peruna afilada.
+S’èsitu finale, a dispetu de su balore disisperadu de sas tigres de Mòmpracem, non depiat èssere difìtzile a intzertare.
+Cun àsiu, fradigheddu, – l’aiat naradu.
+Timiat de arribbare tropu tardu, de no agatare prus sa fèmina chi amaiat cun totu su coro e curriat semper de prus, ismentighende cada cautela, fraganende e seghende sas cambas de sas tupas, istratzende cun ìmpetu sas lianas, brinchende cun ìmpetu de leone sos milli impèigos chi li tancaiant sa bia.
+– Ite cherides dae mene?
+S’inimigu?
+– Ajò, a caddu!
+f.
+A dispetu de sas noas giutas dae Yanez, totus fiant dui-dui e compidaiant cun atentzione manna sos padentes a fùrriu.
+Eja, l’at a addobiare e forsis in sa batalla at a mòrrere, ma sa boghe sua de morte at a arribbare fintzas a sas costas de Làbuan e àteros ant a mòere contra de tene.
+Pro deus!
+– aiat rispostu Yanez.
+De cale idea ses faeddende, Yanez?
+– aiat preguntadu su tenente abbaidende·lu cun pistighìngiu biu.
+So deo, sa Tigre de sa Malèsia!
+Aiat abbandonadu su portoghesu e si fiat imbaradu a sa costana de prua, parende sa cara alluta a sa frina noturna.
+Dae cando in cando s’arressaiat pro s’abbaidare in segus, creende de intèndere in palas suas sos corfos de coa e sos suspiros sorrogrados e pro istintu pinnigaiat sas.
+E nos ant a tènnere.
+Totus aiant coitadu a cùrrere a sos postos issoro de cumbatimentu.
+Marianna.
+Non balet a pèrdere tempus, fradigheddu meu.
+Ajò, in caminu, e ogros e origras parados.
+Sàndokan, a dispetu de cussu grandinare perigulosu, non si tremiat.
+Sos òmines meos non sunt indedda, oje sunt pagos, ma cras o pustis cras ant a èssere medas e tue ischis ite genia de òmines sunt sos meos.
+– B’at òmines fuende, imbetzes de cumbàtere!
+– Su bonu pensant chi Sàndokan siat petzi unu volgare pirata, isbarcadu dae sas forestas de su Bòrneo, inganidu de sàmbene e de predas, ma s’isbàlliant: isse est de erèntzia reale e no est unu pirata, ma unu vengadore.
+Deo creo, Tigre de sa Malèsia, chi sos duos navios nostros si siant fraganados in sas costas setentrionales de su Bòrneo.
+Su praho gherraiat disisperadu oponende a sas undas chi lu cheriant tragare a nord sos costàgios robustos.
+Deo, in s’ìnteri apo a pregare pro tene, Sàndokan balorosu meu.
+Ah!
+So atzuda e non timo prus a nemos; si cheres apo a istocare sas sentinellas tuas o apo a fàghere sartiare in àera custu vascellu cun totu sos òmines chi lu setzent, si est netzessàriu.
+Sos cannoneris a su postu issoro!
+Su cavalligeri, intendende cussa boghe nche fiat brincadu cun agilidade foras dae sa tupa, mantenende su muschete puntadu in antis e ghetende una boghe de ispantu:.
+Posca girende·si cara a Sàndokan.
+S’arresonada fiat durada galu un’iscuta, pertochende como sa pàtria de Sàndokan, como sos piratas de Mòmpracem, como Làbuan, posca, essende iscurigadu, su lord e la lady si nche fiant andados.
+Si fiat incurbadu in su petzu fumiende, tratenende su respiru, cun sas lavras astrintas e sos ogros fissos in antis, comente chi aeret chèrfidu sighire s’afilada de sa balla.
+Su praho agiuadu dae sos remos, essende su bentu dèbile meda, avantzaiat lestru.
+Deo oramai non daia una piastra pro sa pedde nostra.
+Su prìntzipe nostru est forte – aiat naradu su lord – e non mi dia ispantare de lu bìdere ritzu dae inoghe a una paja de dies.
+L’isco, ma si ti faghes ochìere, non l’as a bìdere mai prus a Marianna tua.
+de sa nave!
+Sàndokan cun unu tzinnu aiat intimadu su tzitu a s’echipàgiu, chi fiat in punna de saludare sos duos capos de sa pirateria cun un’isborrocada de cuntentesa arriscada.
+– aiat esclamadu sa giovanedda cun unu tonu chi aiat fatu agitare finas su lord.
+Bidende cussa bighina perigulosa, in printzìpiu si fiat cuntentadu de l’abbaidare prus cun ispantu chi cun arrennegu, posca totu in unu aiat ghetadu duos o tres frùschios guturales, sìngiu de un’imbeniente isborrocu de fele.
+A unu cumandu de Sàndokan su praho aiat viradu, colende serente sas costas meridionales de s’ìsula, ue esistiat una cala bastante profunda pro amparare una flotìllia minoredda.
+Cosa ses biende in antis nostru?
+E a ue mi nch’at a giùghere Sàndokan?
+– aiat murmutadu isse.
+Tue, Arantzolu de Mare!
+Una die però lord James, istracu de matantzas e de perìgulos, forsis ammentende·si de àere una neta, aiat abbandonadu su mare e si fiat istabilidu in Làbuan, intumbende·si·nche suta sos padentes mannos de su tzentru.
+Arantzolu de Mare – aiat naradu Sàndokan, girende·si cara a s’òmine abarradu in s’àrbore a isperiare.
+Ite cheres, Yanez?
+Bene meda!
+Aiat tòrchidu cun fùria sos aneddos, posca cun un’istratzada mala a poderare los aiat abertos e nch’aiat iscutu indedda sa cadena.
+Sas ballas suas fiant giai cumentzende a rùere subra su ponte de su praho, cando sa Tigre, brinchende a s’ispessada dae sa costana, si fiat assentadu in palas de su mortàiu.
+Agabbadu s’ismùrgiu, fiant torrados a artziare in sa costa cara a setentrione isperende de iscobèrrere calicunu de sos praho issoro, ma a largu non nde aiant bidu mancu unu a belas paradas.
+m.
+E tando Mòmpracem siat sa pàtria mea e abarro inoghe!
+Su malesu non si fiat atrividu a sighire.
+Dadu chi si nche sunt istracados, lassa·los in pasu.
+Juioko agiuadu dae sos àteros piratas l’aiat presu bene e nche l’aiat trisinadu serente unu tupale carcu in s’ìnteri chi Yanez compidaiat su caddu timende chi ruende s’aeret truncadu carchi anca.
+Una cuntentesa sena làcana lughiat in sa cara sua de mascru e in cussas lavras colaiat unu risu de felitzidade illacanada.
+Ite nos nde importat a nois de isse?
+– Si ti cheres sarvare sas ancas non depes abarrare in cue, mesu abbabbalocadu.
+Aiat ghetadu una mirada longa a s’amante chi fiat ruta in su tapete mesu dismajada, fiat in punna de cùrrere, ma si fiat tratesu cun sa manu dereta subra s’aferradorju de su kriss, a conca arta, sa mirada fiera, fiat essidu dae s’aposentu e faladu in sos gradinos, cun un’isfortzu ispantosu, sos tocheddos furiosos de su coro e s’emotzione profunda chi l’aiat pigadu.
+Crees chi siat istadu lord Guillonk a nos l’afilare?
+Cando Sàndokan e sos òmines suos fiant isbarcados, sos piratas de Mòmpracem ismesados, fiant curtos a l’addobiare cun «e bivat» poderosos, pedende vindita contra sos invasores.
+Si sa pitzinna tua nos nche diat pòdere bogare dae custa situatzione fea!
+Unu bellu tantu in fide mea – aiat naradu Yanez, riende.
+A sos petzos bostros, tigrotos!
+Bois sa Tigre de sa Malèsia?
+Sàndokan si fiat giradu cara a isse e l’aiat rispostu pàsidu:.
+Tue l’ischis Sàndokan chi sos olandesos si sunt alleados cun sos inglesos pro domare sa pirateria.
+Brigantinu s.
+A bona o a mala bògia duncas fiat istadu custrintu a li pònnere fatu pro l’impedire de fàghere carchi aconcada manna.
+Sos piratas, arrumbados a sas costanas o atrumados in palas de sos amparos formados cun truncos de àrbore, non naraiant mancu ba, ma sos liniamentos issoro, devènnidos ferotzes, traighiant su chi aiant in coro.
+At sos fogos galu allutos – aiat murmutadu Sàndokan.
+Su bentu chi sulaiat dae sa foresta nche las giughiat a distintu a sas origras de sos duos piratas.
+Aiant faladu sa gradinada e fiant afilados a sa bidda, ue sos piratas aiant giai leadu su postu in palas de sos cannones, prontos a impinnare cun coràgiu mannu sa lota titànica.
+Fiat in cue dae mesora, cando unu istripitu lèbiu, chi nche podiat fuire a un’origra prus pagu acutza de sa sua, si fiat intesu a pagu tretu.
+Totu sos praho meos, sas ìsulas meas, sos òmines meos, sos ascusòrgios meos pro nche ispèrdere custos òmines biancos odiados chi chircant de mi nche leare custu mare!
+Isse aiat incurbadu sa conca in petus imberghende·si·nche in pensamentos profundos, ma totu in unu si nche fiat pesadu cun sas dentes astrintas a manera nerviosa e sos ogros chi bogaiant framas.
+In cussu momentu su lord si fiat acurtziadu, porrende a Sàndokan una carabina rica.
+Difatis a pustis de un’iscuta un’indìgenu o unu malesu, a lu giuigare dae sa tinta niedda-rujastrina de sa pedde sua, rugraiat a parafua su pranu, chirchende de arribbare a unu tupa carca de bananos.
+– aiat aboghinadu sa Tigre a sos marineris de sa giunca.
+Aiat armadu sa carabina, aiat fatu su giru de sa tupa e fiat cumpartu a s’ispessada in su màrghine de su padente, aboghinende:.
+Cale si siat àteru marineri, bidende cussu mare e cussu chelu, aiat coitadu a s’acostiare a sa terra prus a curtzu, ma Sàndokan, chi oramai ischiat de èssere a setanta o otanta mìgias dae Làbuan, e chi imbetzes de pèrdere finas un’ora aiat pèrdidu cun praghere unu de sos navios suos, non l’aiat mancu pensadu.
+Sàndokan e Yanez si nche fiant arregrados cantu prus chi aiant pòdidu a s’estremidade contrària de s’istufa e si fiant istèrridos in mesu a su chinisu e a su tzintzieddu pro fuire mègius a sas ogradas de cussos fragheris.
+S’iscuadra pro unos cantos minutos aiat suspesu su fogu, ma posca l’aiat ripresu cun fùria prus manna e fiat avantzada petzi a batorghentos metros dae s’ìsula.
+Sàndokan e Yanez, papadu s’ismùrgiu mìseru issoro, aiant allutu sas sigaretas e si fiant assentados in mesu de su chinisu e de su tzintzieddu isetende chi esseret torradu a calare s’iscuru pro tentare sa fua.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+S’ismùrgiu fiat istadu licanzu.
+Aiat in pessu fatu deghe passos cando nch’aiat bidu sa sentinella agarrende lestru sa carabina.
+S’inglesu l’aiat abbaidadu ispantadu.
+Non l’isco, ma mi paret chi esseret navighende cara a sas Tres Ìsulas, cando l’apo lassadu.
+m.
+Bah!
+Tando cussu òmine chi cheriat èssere forte che sa fera de sa cale giughiat su nùmene, cun un’isfortzu poderosu, si fiat pesadu in ghenugros, aboghinende belle cun tonu de isfida:.
+Cussa trata, chi lughiat bia a inghìriu in s’iscurigore, non depiat colare tùrdina a sos òmines de de bàrdia de s’incrociadore.
+Bi semus nois inoghe e non amus a lassare a sa muninca su tempus de lu massacrare.
+Chie nos nch’at a ghetare a modde?
+Bi fiat una tale cadèntzia de minetza in sa boghe de Sàndokan chi su malesu si fiat ammudadu de suncuna.
+No agatende·nos in sa caletedda, fiant torrados a Mòmpracem; los apo imbènnidos in cue in s’ìnteri chi fiant in punna de andare in Ìndia, pensende chi fìamus afilende a cue.
+No ischis ue nos agatamus?
+Carchi mìgia a tesu.
+E podent èssere istados sos sordados.
+Milady, tocat de èssere fortes in custos momentos e detzisos.
+Gasi fiat devènnida una amantiosa apassionada de sa mùsica, de sos frores, de artes bellas, gràtzias a sos cussìgios de un’antiga cunfidente de sa mama, morta prus a tardu pro neghe de su clima su clima tropicale ardente.
+Intendiat semper chi una fortza mala a bajulare l’ispinghiat a torrare a bìdere cuss’òmine e chi no agataiat sa calma de prima si no a curtzu suo; s’intendiat felitze petzi cando fiat a costàgiu de su letu suo e cando li illepiaiat sos dolores fortes de sa ferta cun s’arresonare suo, cun sos risitos suos, cun sa boghe sua primorosa e cun sa màndola sua.
+Creadura istrana – aiat murmutadu Sàndokan, incarchende·si cun sas manos sa fronte.
+Bidende.
+Sa Tigre de sa Malèsia no aiat rispostu.
+ancas timende de si las intèndere trunchende dae sas dentes ispantosas de cussa tigres de mare.
+– Narade·mi ite potzo fàghere pro bois, pro bos liberare e bos nche giùghere a sa de Sàndokan, s’amigu meu bonu, frade meu.
+A dispetu de totu sa bona volontade issoro, non fiant istados chie de chinnire ogru.
+Sas paràulas non nche fiant galu bene agabbadas, chi Yanez li ghetaiat sos bratzos a coddos, aboghinende:.
+Galu pagos minutos e sos duos pòveros praho beniant torrados a duos pontones iscussimingiados.
+Acò a mugere mea!
+A su mancu bois seis fuidu a su degòlliu.
+Si nche fiat brincadu a subra de su caddu de su sipai, aiat remunidu sas brìllias, aiat bogadu s’isciàbula e fiat mòidu a parafua fruschiende allegru una barcarola antiga.
+Aiat ferru pro totus, urulaiat prus forte de totu sos cannones de sa flota, castigaiat sos malincrinidos chi beniant a li fàghere su derre a pagas chentinas de metros dae sas costas, faghiat torrare in segus sos prus atrividos chi chircaiant de isbarcare sos sordados e pro tres mìgias faghiat brincare s’abba de su mare.
+Bois cun issu fiais?
+– Abarrade galu cun nois, no abbandoneis s’ìsula nostra.
+– aiat preguntadu su portoghesu.
+– Eris sero.
+– Apo intesu unu caddu currende.
+Curriant boghes pagu incoragiantes.
+Sàndokan però non tzediat e cun sos ogros fissos a est sighiat atrividu su caminu suo, serbende·si de sa lughe de sos lampos pro afilare bene.
+Amus a pòdere colare?
+Carchi lìtera pro mene bos at dadu?
+Bi fiat chèrfidu su cannone pro nch’isfundare cussas muràllias de truncos de àrbore, de raighinas e de calamus.
+Paranoa, ispitza·ti!
+E cale impèigu cheres ammaniare?
+Apo intesu unu passu in su passadissu.
+– s’aiat preguntadu.
+Nche depo giùghere òrdines pro su yacht de lord James Guillonk.
+Non l’ant cun nois, finas a como – aiat rispostu Sàndokan.
+Mancari s’uraganu esseret in sa mègius violera, sos duos piratas non si firmaiant.
+Totu in unu si fiat pesadu acurtziende su lughìngiu.
+Nono, Tigre de sa Malèsia, depet èssere benende dae Vitòria.
+In cussu matessi momentu lord James fiat intradu a s’aposentu de netu.
+Yanez l’aiat abbaidadu pro tempus meda a sa muda, posca si fiat postu a passigiare peri su ponte ghighinende prus de una borta sa conca.
+Su pirata l’aiat abbaidada cun carignu mannu e fiat abarradu in duda, ma posca leende·la mele-mele a popa l’aiat mustradu su fanale.
+Eja – aiat rispostu Sàndokan.
+Lu crees?
+Ma arribados in cuddane comente mi nch’aias a furare?
+Times chi apat cannonegiadu sa bidda tua?
+Unos cantos sordados fiant giai arribados a curtzu de sa serra e allegaiant de s’isparèssida de su camerata issoro.
+Non bi cheriat de prus pro bestire ànimu a sos piratas chi fiant allutos de vindita e chi giai si ingabbaiant, cun una cumbata disisperada, de torrare in possessu de s’ìsula pèrdida.
+Segnor Yanez!
+E puru carchi cosa bisòngiat de tentare, amigu meu.
+E sunt giai intrados a su parcu?
+Su portoghesu fiat essidu che imbriagu, abbabbalocadu dae cussa creadura meravilliosa.
+E tzertu!
+Ite fiat tando?
+In pessu chi s’arbèschida at a permìtere a s’echipàgiu de cussu naviu de mi nche bìdere, deo apo a castigare cussu insolente.
+Finas unas cantas munincas cun su nasu longu, ispantadas dae cussa aparèssida, si nche ghetaiant in presse fache a sos àrbores a curtzu, ghetende boghes de assustu,.
+Boga·ti·nche·la dae conca tando!
+Sos incrociadores, sas corvetas, sas cannoneras e sos praho si fiant cugugiados de fumu giagarende sas òperas de amparu cun ballas e granadas, mentres unu pore de bersallieris balentes aberiat unu fogu biu de muscheteria, chi non baliat a nudda contra sos bastiones, ma infadaiat e non pagu sos artillieris de Mòmpracem.
+Sa Tigre de sa Malèsia non promitet de badas.
+Custa est sa mere bostra – lis aiat naradu inditende sa giòvana.
+fatu.
+Sàndokan aiat astrintu su bravu portoghesu, mentres sos echipàgios fiant semper aboghinende: Bivat sa Tigre!
+Nono, no est inglesa cussa fèmina, ca issa m’at faeddadu de unu mare asulu e prus bellu de su nostru, e chi serentat sa pàtria a tesu sua, de una terra prena de frores, dominada dae unu vulcanu fumiende, de unu paradisu terrestre ue si faeddat una limba armoniosa, chi no at nudda ite bìdere cun cussa inglesa.
+Buca de fogu lèbia e de càlibru minore, montada subra unu carru de su cannone minoròngiu, chi si impreat in navios pranos.
+Fogu!
+De ite seis faeddende, capitanu meu?
+Ajò, Tigre, faghe intèndere s’ùrulu tuo, tuta·nche sa reconnoschèntzia chi depes a custas persones chi t’ant curadu, bae, fui a largu dae custos logos, torra a cussu mare chi sena lu chèrrere t’at ispintu a custas ispiàgias, torra su pirata timidu de Mòmpracem ispantosa!
+De seguru non prus de tres o bator oras, ca cando aiat abertu sos ogros su sole fiat galu artu.
+A sa muda – aiat tronadu Sàndokan.
+Acò sa Tigre lìbera!
+Mancu su lord?
+– Mi paret de nch’àere coladu chentu annos in pagos minutos.
+A su riu o sa villa?
+In pessu torradu a sa villa aiat preguntadu si su lord fiat arribadu, ma l’aiant rispostu chi non si fiat bidu.
+No interessat!
+– aiat tronadu isse.
+– aiat esclamadu su sordadu, chirchende de gherrare.
+Yanez!
+Deo bos cussìgio de bos nche l’ismentigare, segnore.
+Si no fiat istadu seguru chi a popa amus una zigaena dia fàghere calare un’iscialupa a modde.
+Minimada sa veladura, su praho aiat cumentzadu a minimare sa cursa.
+Tue carchi fune as?
+Naradu custu aiat rugradu cun passos addasiados su ponte e fiat faladu a sa cabina sua chi s’agataiat a popa.
+– aiat esclamadu isse.
+Si fiat postu torra a passigiare, tancadu in unu mudore ferotze, agitende sos pòddighes nerviosu, posca firmende·si in antis de Yanez chi l’abbaidaiat sena si trèmere, l’aiat preguntadu:.
+) dae su malesu giung o agiung.
+Sos duos navios inimigos, chi dae carchi tempus pariat chi esserent faghende una manovra misteriosa, si nche fiant totu in unu istesiados.
+Bene meda e… acò!
+Cuntenta de su resurtadu felitze de cussu atacu lestru che lampu, sa fera aiat chircadu de si nche istagiare pro torrare a subra de sa camba prima chi su rivale esseret torradu a s’atacu.
+Aiat aboghinadu.
+Ite fiat capitadu intre issa e lord James?
+Capitanu!
+Beni cun megus, Yanez, e nd’as a bìdere bellas a beru.
+– Sordados!
+Sos velieros nostros non sunt totus recuidos?
+Yanez e Sàndokan fiant abarrados in s’ispiàgia finas a cando nche los aiant pòdidos bìere, posca si nche fiant intrados a suta de sos bete fundos pro s’amparare dae s’abba chi fiat falende a mojos.
+Maleditzione!
+– Tue m’as promìtidu de dare cara.
+Bete nues si nche fiant atzochiadas a sa bòveda tzeleste, cuende de su totu cale si siat crarore.
+Gabieri s.
+Cheres chi ti nche fure istanote?
+Faedda, cumanda, Sàndokan, so pronta a totu pro ti bìdere lìberu.
+Trisinende como in mesu de sas chentu mìgia de raighinas chi imbarratzaiant su terrinu, como pilighende in mesu de sas retzas intipidas, intritzidas dae sos calamus bete longos e dae sos nepentes, e como brinchende truncos mannos meda, rutos forsis pro betzesa, Giro- Batol avantzaiat semper in sa foresta iscurigosa sena iscassiare mai.
+– Ant a serbire a inditare a sos òmines tuos s’afilada bera.
+Aiat nadadu gasi pro paritzu.
+E puru apo dèpidu tzèdere, Yanez.
+Eja, Yanez.
+Sàndokan si fiat firmadu.
+Nch’aiant isboidadu sas tassas e si fiant sètzidos in mesa.
+– Fogu prodes meos!
+– aiat naradu Yanez.
+Timo chi siat tropu tardu.
+Sos duos piratas, sena dare cara a sos ischìllios de trumba chi moiant dae sa villa e a sos corfos de fusile de sos sordados isparghinados in su parcu, corfos isparados a sa maconatzina, no ischende galu cussos òmines ite fiat capitende, fiant giai in mesu de sas pasteras e de sas tupas.
+No as a èssere ideadu a abarrare inoghe carchi chida.
+Dia dare totu su sàmbene meu, gùtiu a gùtiu, pro la torrare a bìdere petzi un’iscuta, pro li nàrrere chi sa Tigre est galu bia e chi at a torrare!
+– Lord James diat èssere capassu de ochìere sa pitzinna prus chi non si nche la fàghere furare dae mene.
+Fragos abbolotantes si pesaiant in cuss’abba niedda, abbentadas produidas dae sa pudrigadura de sas fògias e de sa frùtora ammuntonadas in su letu.
+– Ma chi siat pròpiu beru chi deo amo cussa pitzinna?
+Yanez!
+Maleditzione!
+Sàndokan, so timende!
+– Isetamus su momentu pretzisu pro nos mustrare.
+Su portoghesu non si fiat faddidu.
+Sos sordados si nche fiant andados lestros de bentu tanchende cun burdellu sa ghenna de sa serra.
+– Ite cheret nàrrere custu?
+Isse s’agataiat a s’àtera ala de su riigheddu, in antis de unu durion gigantescu, chi isparghinaiat su paràcua suo dèchidu de fògias a sessanta metros dae terra.
+Unu garrapiu chi m’ant donadu sos indìgenos.
+Aiat sighidu gasi pro deghe o bìndighi minutos, intrende·si·nche semper de prus suta sos àrbores, ischidende cun sas boghes suas sos tumbos de sa foresta iscurigosa, posca si fiat arressadu assagadadu, batimadu.
+Sena vindita?
+Nde so cumbintu!
+Abbàida Sàndokan.
+Artziende cara a nord, sighende su letu de unu trainu, su matzone at lassadu sas tratas suas in sos padentes, faghende sa finta de fuire cara a est, posca imbetzes at dadu borta.
+– Tigrotos!
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+E bois narades de m’amare, bois, gosi potente – aiat murmutadu sa giovanedda cun boghe afogada.
+Fìamus tropu pagos pro nos pònnere torra a cumbatare.
+Finas a cando non s’ant a agatare sos cantos non podimus crèere chi siant afundados.
+Amus a andare, però a pustis chi s’uraganu at a èssere sessadu.
+– aiat preguntadu su lord, chi lu fiat abbaidende.
+– Mi dispraghet chi siais dubitosu de sa paràula mea.
+Est un’òmine umbrosu e si bidet chi su caràtere no est pretzisu ti podet fàghere fusilare.
+Unu tzeracu fiat intradu deretu.
+Fiat barionende, li pariat chi sa conca esseret a punta de l’iscopiare e chi deghe marteddos l’esserent berberende sos cherbeddos.
+Sàndokan però aiat intesu s’istripitu connotu de sas carabinas chi beniant armadas e nch’aiat bidu sos artillieris incurbende·si subra su petzu de cannone e sas duas ispingardas.
+Sos duos nadadores aiant agarradu una gòmena chi li fiat istada ghetada e fiant piligados a su ponte cun sa lestresa de duas munincas beras.
+Cumprendende ses como?
+Sa batalla terrìbile fiat durada binti minutos, posca s’incrociadore si nche fiat istesiadu àteros seschentos passos in segus, pro no èssere acostiadu.
+– Mi paret unu gallegiante.
+De su restu no apo a mancare meda.
+Dae cara, Tigre de sa Malèsia.
+Fiat bellu a bìdere cussa bidda, difesa dae unu grustu de balorosos, chi apampaiat dae cada ala rispondende corfu pro corfu, bombende trainos de ballas e de granadas e trumùghines de mitràllia, fraganende sos costàgios de sos navios, bisestrende sas manovras e isparende sos echipàgios.
+Pro isse, abarrare in cussa villa, acanta a sa giovanedda chi l’aiat ammajadu, fiat sa bida, fiat totu.
+Bois duncas mi cussigiades de mòere?
+Bidende·la, Sàndokan si fiat arressadu comente illuinadu, posca andende in presse a l’addobiare l’aiat naradu, astringhende·li sa manu:.
+Iscusade cumandante, ma bi la depo cunsignare deo – aiat rispostu Yanez atrividu.
+– aiat preguntadu Sàndokan, chi non cumprendiat nudda.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Totu in unu però girende·si fache a Sàndokan, chi fiat faeddende de sa pirateria, l’aiat preguntadu isgrabbadu:.
+Non ti moas – l’aiat murmutadu Sàndokan.
+In s’ìnteri chi su suta-capu brincaiat a su canotu, Yanez a punta in antis de su drapellu, si poniat in caminu artziende serente su riigheddu.
+Cuss’òmine, si cumprendiat, fiat prontu a ochìere sa neta a su primu avisu de sa presèntzia de sos piratas e de sa Tigre.
+– aiat esclamadu Sàndokan afrangende·si·lu.
+Cando s’unda at a mundare s’oru l’ais a lassare andare.
+Sàndokan nch’aiat connotu duos sordados.
+A sa muda!
+Sàndokan si nche fiat pesadu cun sa.
+E posca pèrdidas las ais?
+Fiat torradu a artziare in sas iscalas, sena chi sos sordados l’aerent bidu e fiat torradu a intrare a s’aposentu de netu, cun su kriss in manos.
+m.
+Aiant in pessu agabbadu cando fiat intradu unu caporale.
+Pariat chi esserent patende sas matessi penas chi istratzaiant su coro de cussu disauradu.
+Sa ratza bianca no aiat mai àpidu cajones pro si chesciare de mene, e puru m’at chertu ischertzare.
+Ma bois ue m’ais agatadu?
+Sàndokan aiat gherradu de badas cun sa fùria de su disisperu, binchende sos unos, ischerfiende sos àteros.
+E tando, ite faghimus?
+Deo penso imbetzes chi apat su nidu suo in cussu durion.
+Bi fiat istadu unu momentu però chi Yanez l’aiat bidu brinchende a sa ritza e incurbende·si comente in punna de si nche ghetare a su mortàiu, ma posca fiat torradu deretu a su postu suo murmutende:.
+Isse nche depet èssere indedda.
+acabada in unu riu.
+O forsis mi so faddende?
+Totu sos piratas non nche tiraiant sos ogros issoro dae sos fanales, chirchende de intzertare sa manovra de sos inimigos.
+Una parente de su baroneto William – aiat rispostu Yanez atrividu.
+Ajò, depiat capitare gosi.
+Totu in unu si fiat firmadu, pesende·li sa tzudda sena lu chèrrere.
+Su lord fiat abarradu a sa muda pro un’iscuta, posca girende·si cara a Marianna, chi si fiat firmada serente una bentana:.
+Totus, ufitziales e sordados, si nche fiant ghetados foras dae su parcu comente un’òmine solu, isparghinende·si a cada ala e iscudende fusiladas a totue, cun s’ispera de nche boddire su fuidore, ma oramai fiat tropu tardu.
+Eja, deo apo a èssere mugere sua, oe, cras, semper e l’apo a amare semper!
+Marianna, isporada dae su pore de emotziones, si nche fiat torrada a sa cabina galana e fintzas su bonu de s’echipàgiu aiat lassadu sa coberta no essende su naviu minetzadu dae perìgulu perunu, a su mancu pro su momentu.
+– In su momentu chi deo fia ponende su pee subra sa canoa pro abbandonare sena amparu cussa creadura, apo crèidu chi mi s’esseret isperrende su coro.
+Bidende cussa bandera, Sàndokan aiat fatu unu brincu.
+Dae cando in cando lampos illuinadores truncaiat s’iscurigore carcu e sos rajos ruiant ghetende·nche e brusiende sos fundos prus artos de sa foresta.
+L’amus a risparmiare, bos lu garanto.
+Ma amigu malassortadu, ue nche fias totu custas dies?
+Yanez – aiat naradu.
+No apo naradu chi no ant a bènnere.
+– aiat torradu a cumentzare isse.
+– So bidende su fumu in cue giosso.
+Ti pòngio fatu – aiat rispostu Sàndokan cun boghe trista.
+Non nch’est istada tramudada a subra de sa cannonera?
+So deo, Paranoa – aiat naradu.
+Iseta a su mancu chi cussas naves siant inoghe.
+– aiat esclamadu isse, aderetzende s’artària sua.
+Sàndokan, mancari s’aeret isetadu custa pregunta, no aiat pòdidu fàghere a mancu de s’arborare.
+Vindita pro sos cumpàngios nostros!
+Pro àteros deghe minutos su piròscafu aiat bombardadu su veliereddu, chi non faghiat manovra peruna pro si nche essire dae cussa gràndine de ferru, posca sos iscòpios a bellu a bellu fiant minimados finas a cando non fiant sessados de su totu.
+Fiat una barca metzana istuvada in su truncu de unu bete àrbore, cun su fogu e cun s’istrale, simigiante a cussas chi impreant sos indianos de su riu da sas Amàtzones e sos polinesianos de su Patzìficu.
+A mesunote Yanez, cun sos capos e totu sas grefas, artziaiat a su bete pinnetu ue lu fiat isetende Sàndokan.
+Benide, benide, o at a èssere tropu tardu.
+Eja, dae cussos de Mòmpracem, chi tres dies faghet fiant currillende a fùrriu de.
+Segnore – aiat naradu issa cun sa boghe de su prantu ma atzuda.
+Lu podides crèere, Tigre de sa Malèsia – aiat naradu su pirata chi aiat sas làgrimas in s’ogru.
+Sa derruta fiat cumpleta.
+Iseta unu pagu, lupu de mare betzu, chi t’apo a fàghere tastare sa punta de su ferru meu.
+Bos dia torrare gràtzias.
+Sa partida però, comente aiat naradu Sàndokan, non fiat parìvile, fiat antzis tropu disuguale.
+Sos duos sordados, chi a cantu pariat fiant chirchende sas tratas de su pirata, a.
+– aiat esclamadu Sàndokan faghende·li su derre cun sa tzimitarra, mentres cun s’àteru bratzu chinghiat sa pitzinna.
+Su pirata nch’aiat trisinadu, cun una mòvida agitada, una cadira finas a sa mesa, nch’aiat isboidadu una in fatu de s’àtera tres tassas de whisky, posca cun boghe a sucutos o ispibilla, sorrograda o tzichirriosa, intreverende mòvidas violentas e irrocos, aiat contadu pro filu e sinnu totu su chi fiat capitadu, s’isbarcu a Làbuan, s’addòbiu cun s’incrociadore, sa batalla orrorosa cumbatada, sa ferta chi li fiat tocada, sas suferèntzia e sa sanada.
+A pustis de àere rundadu pro unu cuartu de ora, fiat torradu a s’ispiàgia giughende·nche unu gasi mannu chi in pessu resessiat a nche lu pesare.
+Si fiat arressadu petzi in dae in antis de sas palitzadas de su parcu, prus pro isetare su cumpàngiu chi pro cautela o istrachidùdine.
+– Su primu a rùere as a èssere tue.
+– aiat preguntadu Sàndokan cun unu filu de boghe.
+Deo aia retzidu s’òrdine de bos mantènnere iscrobados, in casu chi essere istadu gasi benassortadu de bos tènnere.
+Apo a abarrare calmu, Yanez.
+Su destinu no at chèrfidu chi deo aere pòdidu realizare cussu bisu caru, e siat.
+Mòmpracem!
+– aiat preguntadu sa giovanedda cun anneu.
+Difatis a pustis de un’iscuta Juioko, chi s’agataiat a còdias, aiat bidu s’iscualu avantzende burdellosu, isconchinende e iscudende corfos poderosos cun sa coa.
+Ti ses arrajolende, Sàndokan?
+Eja, t’amo Sàndokan, e oe prus de eris.
+– Torramus, – aiat naradu – posca amus a bìdere.
+– Pòvera Marianna, chissai a cust’ora cales pistighìngios ant a bubutare su coro suo.
+Non minetzeis, milord, ca sa Tigre diat èssere capassa de mòssere sa manu chi l’at curada.
+bellesa de sa cara sua.
+– S’òmine chi semus chirchende est peus de una tigre, capassu de nos nche bènnere a subra e de nos nch’ispèrdere ambos.
+Mègius non bi nd’at.
+– Juioko forsis?
+Faeddade – aiat naradu.
+m.
+Est beru, amore meu.
+E nois amus a fàghere su matessi – aiat naradu Sàndokan.
+Ajò tigrotos, chi sa Tigre est cun bois!
+A s’arbèschida però su tempus si fiat unu pagu asseliadu, permitende a sos duos piratas de dormire tranchillos finas a sas deghe de mangianu.
+Imbetzes de si nche corcare si fiat postu a passigiare totu pigadu dae unu pistighìngiu biu.
+Isse si fiat acurtziadu a s’ispiàgia e aiat isperiadu su mare chi pariat nieddu che de trumentu.
+Ma non est possìbile, deo so sonniende o mi nche so ammachiadu!
+Totu in unu si fiant intesas unas cantas boghes aboghinende:.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+– Ue est sa canoa?
+Dade cara, capitanu!
+Apo ammaniadu su mucadore meu pro li tapare sa buca.
+Amus a gherrare.
+– Amore meu, non prangas o deo mi nch’ammàchio e fatzo carchi machine.
+Pro ite cuss’arma bogada, o Sàndokan?
+istransidu su tzocu e nch’aiat iscutu su naviu suo contra sa roda de babordu de s’inimigu.
+Unu pùngiu de tzintzieddu, chi Sàndokan nche l’aiat iscutu a cara l’aiat fatu prus nieddu de unu munda zimineras e l’aiat mesu intzecadu.
+A sa fera, ma si nch’est fuida sena èssere la tocare.
+Chi nois amus òmines bastantes pro l’assalire si diat abbandonare sa villa sua pro nche li furare sa neta galana.
+Si mutiant sos òmines a sos postos de cumbatimentu issoro.
+Dae ambas bandas fiat torrada a cumentzare sa mùsica infernale, rispondende corfu cun corfu, balla cun balla, mitràllia cun mitràllia.
+Custu si fiat adderetadu cun una mòvida superba e, parende sa manu dereta a su naviu inimigu, aiat aboghinadu cun boghe minetzosa:.
+Abbàida: si biet lughende sa canna de su fusile suo.
+Semus petzi in duos, ma si cheres amus a segare sos ferros chi ti mantenent presonera, mancari paghemus cun sa bida sa libertade tua.
+Non bi ses andadu a Làbuan?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Sos inglesos fiant avantzende a passu de càrriga cun sas bajonetas caladas.
+Si un’ispera de luna aeret illuminadu sa cara de su pirata fieru, l’aiat mustradu mudadu dae unu dolore forte.
+Una canna de fusile fiat istada introduida, ma Yanez prontu che lampu l’aiat artziada e traessu s’abertura nch’aiat iscarrigadu una pistola.
+Arratza de ischidada orrorosa!
+Non l’ais a fàghere!
+Su portoghesu si nche fiat pesadu, s’aiat allutu una sigareta e fiat andadu cara a una ghenna cuada dae sa tapetzeria, narende:.
+A sa muda!
+Mi dispraghet de t’aere giagaradu sa giunca chi tue as difesu gasi bene, ma cun custos diamantes ti nd’as a pòdere comporare deghe noas.
+ingullende su lìcuidu ardente che abba, intreverende irrocos e tzocos de risu.
+Moide·bos; su lord at promìtidu chentu isterlinas e unu gradu a chie at a iscobèrrere su pirata.
+Chi calicunu bos las at inditadas.
+E lady.
+Non cumpromitemus de badas sos ùrtimos restos de sas tigres de Mòmpracem – aiat naradu su capu malesu.
+Abbaidade; petzi a bos bìdere mi tremet cada mermu e intendo su sàmbene brusiende in sa benas.
+Totu in unu, pustis coladu mesudie, dae su cùcuru de un’àrbore maistru si fiat intesa una boghe aboghinende:.
+scopamare, sena plurale, cumpostu de scopare «mundare» e mare «mare», pro mèdiu de su venetzianu scoamàr.
+Lassa chi ghie galu sas tigres de Mòmpracem a sa bìnchida.
+Mi fia agarradu.
+f.
+Bola, bola!
+Deo apo naradu chi ti dono sa bida, ma depes rispòndere a totu sas preguntas chi t’apo a fàghere.
+Su naviu lestru aiat lassadu sa foghe de su riigheddu e fuiat in presse cara a otzidente,.
+Ah!
+Giughe·mi·nche indedda, in un’ìsula cale si siat, ma ue tue mi potzas cojuare sena perìgulos, sena pistighìngios.
+Tue!
+Belle in su matessi momentu su bucaportu de popa si fiat pesadu e s’iscala aiat tirriadu suta su passu de unos cantos òmines.
+Fiat bestida de amàtzone, cun unu gipone de belludu biaitu e una beste longa de su matessi pannu, costùmene e tinta chi bogaiat a craru galu de prus s’ateladura sua e sa.
+Cale fortuna!
+– Sas fortzas meas si nche fiant andende.
+Sàndokan aiat cumpresu deretu chi si nche fiat intrende a unu perìgulu mannu, e duncas, imbetzes de avantzare, fiat abarradu firmu che roca in palas de cussu amparu.
+Sa Tigre de sa Malèsia si nch’aiat istratzadu dae sa chintòrgia su kriss e l’aiat puntadu a sa gula de su sordadu narende·li cun boghe chi non poniat in duda sa minetza:.
+Chi si moat e nois nche l’amus a andare totus a subra.
+Sàndokan si nche fiat pesadu, ghetende una boghe e fiat curtu cara a s’amorada astringhende·si·la a petus a ispàsimos.
+Sàndokan si fiat atzicadu e sa fronte sua si fiat inchigiada, però si fiat ripresu deretu e, faghende un’isfortzu supremu pro non traìghere s’òdiu chi aiat contra totu si chi fiat inglesu, aiat naradu:.
+Tenente, cando l’apo a pòdere bìdere?
+Però agiomai s’ourang-outan ti faghiat a cantos.
+Milady!
+Sa bomba fiat iscopiada intre sos rajos de sa tambura de babordu, faghende sartiare, cun violèntzia mai intesa, sas ferramentas de sa roda e sas palas.
+Fiat in punna de si cuare in mesu de unu festone de lianas, cando aiat intesu una boghe aboghinende:.
+Sa Tigre de sa Malèsia tando fiat assalende cun fùria su casteddu de prua, ue si fiant acorrados trinta o baranta inglesos.
+Sàndokan si fiat girada cara a Yanez giagarende cun ìmpetu malu a poderare sos òmines chi l’inghiriaiant.
+Sàrtia s.
+Apo bidu sordados.
+ratza ferotze impreada dae sos pastinadores de sas Antillas e de s’Amèrica meridionale pro cassare sos iscraos.
+Cando fiat torradu a artziare in coberta, sos piratas nch’aiant acabadu sos traballos issoro pro rèndere su praho invisìbile a sos incrociadores chi podiant colare in antis de sa cala o a sos òmines chi podiant falare in su riigheddu.
+Ma si podent pèrdere pro semper, Sàndokan.
+Dae cara!
+Como agiua·mi.
+Yanez de Gomera.
+Eja – aiat rispostu issa a istruncadura.
+Isse creiat forsis de èssere istadu giai cassadu e de èssere leadu a picu.
+S’est acurtziende calicunu, capitanu meu – aiat naradu isse.
+Adiosu milady – aiat naradu Yanez basende·li sa manu che cavalieri.
+Tue ses unu nadadore balente, beru est?
+– Sa cuntierra però at a èssere tremenda, Sàndokan.
+E no ais assìstidu a una cumbata intre duos navios corsaros, chi narant chi fiant ghiados dae sa Tigre de sa Malèsia, e unu incrociadore?
+Sàndokan aiat ghetadu un’ùrulu beru e pròpiu:.
+Finas a como non la so bidende.
+Si diant naufragare ite si nd’at a costare de nois?
+– aiat murmutadu, fissende cun brama sa làntia chi lughiat traessu s’inferriada.
+Est beru – aiat murmutadu Sàndokan, cun unu suspiru.
+Fiat unu cantu de sa coberta de su praho ue fiant galu apicadas unas cantas funes e unu pinnone.
+Creo chi bubutende custas tupas apo a pèrdere tempus de badas.
+Tra pagas oras ais a torrare a bìdere a lady Marianna.
+Chircaiat de pasare male comente podiat pro li torrare àlidu.
+S’isparu nos diat traìghere, Yanez.
+Comente si podet gherrare cun sas màchinas issoro?
+Pro bona sorte issoro, cando fiant torrados a pìgiu de abba, aiant bidu su vascellu iserghende·si lestru cara a sud.
+A moimus?
+Non l’apo intesu a Shaja – aiat rispostu Sàndokan, chi agiomai non si fiat traitu,.
+– aiat preguntadu Patan.
+Sa batalla fiat furiosa dae ambas bandas.
+Ite?
+Aiat sighidu a caminare gasi pro tres oras, firmende·si cando unu pugione assustadu dae sa presèntzia sua si pesaiat in bolu, ghetende unu tzichìrriu, o cando una fera agreste fuiat urulende, e si fiat arressadu in antis a unu trainu de abba niedda.
+E puru non resesso a m’acunnortare, Sàndokan.
+de arecche e betedde àrbores de cànfora e nch’aiat tentu ses o sete batidores chi fuiant.
+E si ghetat una boghe?
+Su pirata si fiat arressadu cun sas manos in pilos, sos ogros ispamparinados, sos lineamentos airados chi ghetaiant pore, in fines pesende·si·nche totu in unu aiat torradu a cumentzare sa cursa, aboghinende:.
+Gherrare contra cussu mare chi diveniat semper prus furiosu fiat unu machine.
+Diat bastare chi deo imbie emissàrios a sas Romades e a sas costas de s’ìsula manna pro bìdere suprende deghinas de praho.
+Inoghe est chi nos amus a cuare?
+Bois puru fiais chirchende su pirata?
+– Ma nois semus balorosos e sa roca nostra est forte.
+Marianna s’aiat cuadu sa cara cun sas manos e bete làgrimas l’aiant rugradu sa cara bella sua.
+Ma tue tando no ischis chi apo su fogu in sas benas?
+Los amus a agatare in sa foghe de su riigheddu.
+– B’at unu sicu suta de nois.
+– Chi Yanez nch’apat isbarcadu calicunu pro bènnere a mi chircare?
+Carena s.
+Eja, in pessu chi sa luna at a intrinare – aiat rispostu Sàndokan.
+m.
+Bois tando seis unu prìntzipe malesu!
+E tando boliamus·nos.
+Pro ite m’abbaidades cun cussos ogros de fogu?
+Sa cumbata fiat belle pro agabbare.
+Una noa bona, capu biancu: apo bidu una bete giunca andende costa-costa cara a sas ìsulas Romades.
+E como chie l’est ocupende s’ìsula mea?
+Sàndokan fui, como chi as su tempus.
+purüò «fogu» e sêÜöïò «battello».
+Apo a dare cara.
+Cras, cando at a èssere arbèschidu, nos amus a pònnere in caminu.
+Sa cursa diveniat semper prus addasiada, manu a manu chi sas nues si pesaiant in s’orizonte.
+Sa villa non si nche fuit, ti l’asseguro deo, e posca tue no ischides chie si podet cuare in palas de cussa cresura.
+Sa cumbata no at a èssere longa.
+Si podet nàrrere chi bois rimpranghides a Làbuan.
+Abarrade in Mòmpracem!
+Eja, ca nos òdiant forsis prus de sos òmines.
+muda, ispantada, ma no aiat retiradu sas manos chi su pirata l’aiat leadu e istringhiat cun fortza.
+sa ritirada.
+– Si chircamus de nos acurtziare amus a fraganare su naviu nostru.
+– Oh, arratza de cuntentesa!
+– aiat preguntadu Juioko acurtziende·si.
+Dade·mi sàmbene pro nch’istudare su sidis meu!
+Si fiat istadu isse!
+Si faghides unu passu, si faghides una mòvida, bos ochio che cane!
+A cussu nùmene adoradu, cussu isborrocu de arrennegu e de òdiu fiat isgheladu che neula a su sole.
+Boga·ti sa divisa.
+Dare cara a s’aparitzu de sos sordados.
+Nono, non timas pro mene, pitzinna mea.
+– Mi cherides pònnere su marranu?
+– aiat pregontadu sa giovanedda, aturdida dae cussu trumùghine de promissas e ammajada dae cussos ogros chi pariant boghende framas.
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+Finas in mare benides a m’assalire!
+– aiat esclamadu Marianna.
+E puru mi birgòngio de mene, pensende chi issa est sa fìgia de cussa rèpula chi deo òdio gasi a fundu!
+No essende sa note tropu iscura, aiat pòdidu distìnghere a manera crara sa nave chi fiat avantzende.
+Timo però chi custa impresa nostra nche cumbincat su lord a chircare un’amparu seguru in Vitòria.
+Bi semus!
+Aiant giai fatu chimbanta o sessanta metros, cando totu in unu aiant bidu cumparende, a pagu tretu, sa conca orrorosa de sa zigaena.
+Apo giai su pòddighe in su cane.
+Eja.
+Sos duos òmines, Sàndokan befulanu, minetzosu, seguru de se e s’àteru, assustadu de s’agatare solu in antis de cuss’òmine, su balore de su cale fiat legendàriu, ma detzisu a non torrare in segus, si fiant abbaidados a sa muda pro unos cantos minutos.
+L’amus a bìdere.
+Tue ses mea, est a beru, mea, galu mea!
+Sos duos nadadores, pro non nche consumire sas fortzas issoro gasi pretziosas in cussa tzircustàntzia terrìbile, andaiant a in antis a bellu a bellu a pagu tretu s’unu dae s’àteru, chirchende cun bramosia una bela in cussu pìgiu iscurosu.
+Nono, capitanu meu.
+Su naviu si fiat incurbadu de costàgiu afundende in presse.
+Si bidiant petzi sas tratas de sa tzimitarra de su pirata in sas tapetzerias chi falaiant galu iscorrioladas dae sas pinnas de muru.
+Yanez non fiat resèssidu a frenare un’iscacàlliu de risu.
+Sos duos vascellos, comente chi s’esserent sapidos de cussa manovra atrivida,.
+Amus a isetare sa note pro essire a mare?
+Andat bene – aiat rispostu Sàndokan.
+Ispero chi non t’as a cuntentare de mandigare tzintzieddu.
+Non fiat però cosa fàtzile a nch’essire dae sa foresta.
+Oramai non b’at prus de dubitare supra sas intentziones issoro.
+Juioko!
+Sàmbene!
+Non nos at a serbire.
+A banda de intro non baliat tzertu de prus!
+Sa maretada però in cussu amparu fiat gasi furiosa de pònnere su praho in perìgulu mannu.
+Guidados dae sa lughe de sos lampos chircaiant de arribare a su riigheddu pro bìdere si carchi praho fiat resèssidu a s’amparare in sa caletedda.
+– aiat tronadu Sàndokan.
+Ah!
+Nos ant a fusilare prima de àere fatu chimbanta passos.
+Nche li fiat essidu unu suspiru profundu chi pariat una ghèmida e si nche fiat dismajada in bratzos de Sàndokan.
+Chentu armas si fiant pesadas e si fiant addobiadas in petus de sa giovanedda chi fiat ruta in bratzos de Sàndokan, mentres sos piratas, a una boghe, aiant aboghinadu:.
+In s’ìnteri chi nois lu semus sighende cara a ovest pro l’impedire de s’imbarcare in carchi praho, forsis, curret cara a nord o a sud.
+A s’ìsula sua.
+Pariat chi su lord non s’esseret interessadu de custu, ma dae cando in cando si bortaiat ghetende a Marianna un’ograda ue si leghiat una minetza grave.
+Mòmpracem, a dolu mannu, s’ìsula cunsiderada gasi ispantosa de iscunnortare sos prus atrividos petzi a la bìdere, fiat istada non solu violada, ma agiomai non.
+in màrcia cara a ovest.
+– Oto òmines a sas ispingardas!
+Sas tigres de Mòmpracem ti sunt isetende!
+Apo rundadu paritzas oras in mare, posca mi nche so dismajadu.
+Bene meda.
+Est inoghe a curtzu.
+Su cane cun un’ùrtimu brincu nche li fiat andadu a subra a Sàndokan, chi fiat su prus a curtzu, chirchende che l’assannare a gula.
+E segnor Yanez non si bidet!
+– aiat aboghinadu.
+Mègius gasi.
+S’abba est falende a mojos e custu uraganu non s’at a apasigare in presse.
+Unu fusile l’aiat deretu leadu a sa mìria mentres una boghe minetzosa l’aboghinaiat:.
+Ah!
+– aiat esclamadu issa dischissiada pro sa cuntentesa.
+– Ah!
+Aiant cumpresu chi oramai sa derruta de sa roca fiat chistione de oras, e puru non si fiant iscunnortados e aiant puntadu parte de sos cannones issoro contra cussos navios.
+– Mea!
+A unu sinniale de su lord totus fiant essidos dae su parcu, cun paritzos batidores e duas dosinas de bete canes a punta in antis.
+– Sa marfusa nch’at coladu s’istàniu pro collionare sos canes, ma Sàndokan est una tigre prus malincrinida.
+Yanez no aiat rispostu.
+– Nche podimus istudare sos fogos.
+La podides isboidare finas a s’ùrtimu gùtiu.
+A chie?
+vascello, dae su latinu tardu vascĕllum, diminutivu de vascŭlum, chi est diminutivu de vas «vasu».
+Mègius fiat istadu chi essere mortu deo puru e ispentumadu, cun sa naviu meu, in sos isprofundos de su mare.
+Aende agatadu sas tratas de su pirata, m’est partu de pagu profetu a li pònnere fatu peri sa foresta.
+S’inglesu aiat ghetadu una boghe de dolore; su kriss fiat intradu in sa carre e bufaiat sàmbene.
+– Sas lastras de ferru chi cugùgiant sa popa de su naviu meu ant a èssere bastantes pro los firmare.
+Bois, su mere.
+Intesu as?
+Praho s.
+– aiat naradu.
+A otighentos metros aiat isparadu una segunda balla chi, afilada male, nche fiat iscuta a mare a pustis de àere rasigadu sa coratza popiera de su naviu minoreddu.
+Como los mando totus… – aiat aboghinadu Sàndokan, chi li fiat bènnidu un’atacu de arrennegu.
+Gràtzia!
+Chi nois semus prontos e chi non si depet traìghere.
+Mi paret chi si nche siat dormidu imbaradu a su fusile suo.
+de nche lu tènnere.
+Si fiant istèrridos in palas de una tupa carca ma a manera de non pèrdere de vista sos sordados e aiant isetadu su momentu giustu pro agire.
+Su tempus fuit, Yanez.
+Su cussìgiu est bonu.
+Medas bi nd’at?
+S’addòbiu noturnu.
+, it.
+Inglesos e olandesos, gelosos de cussa potèntzia noa chi pariat chi aeret chèrfidu domare s’ìsula intrea, si fiant alleados a su sultanu de su Bòrneo pro fiacare su gherreri atrividu.
+Eja, ca nch’amus a fàghere pèrdere sas tratas nostra a sos inglesos chi nos sunt ponende fatu.
+Si nch’aiat istesiadu a palas sos pilos longos e allorigados, s’aiat assentadu in conca su turbante frunidu de unu diamante ispantosu, grussu cantu una nughe, e totu in unu si nche fiat pesadu, abbaidende a inghìriu cun una mirada ue si leghiat carchi cosa de orrorosu e minetzosu.
+Nono, amore meu, est una nave chi nos est sighende, est un’ogru chi ispereat a s’abramida su mare chirchende·nos.
+Sàndokan l’aiat abbaidadu cun duos ogros chi bogaiant framas e aiat ghetadu un’ispètzie de ùrulu bassu.
+Dipendet totu dae Yanez.
+E tando, ite li cherides nàrrere?
+– aiat aboghinadu Sàndokan, pesende subra de isse sa tzimitarra.
+Tres o bator sordados fiant cumpartos a una bentana leende·los a sa mìria cun sos fusiles.
+– A s’acòstiu!
+– aiat esclamadu Yanez, ruende in pees suos.
+Sos duos praho, a pustis de èssere colados serente sas costas de s’ìsula pro unas cantas mìgias, si nche fiant fichidos a sa muda in unu riigheddu, sos oros de su cale fiant cugugiados dae matedos carcos meda, e fiant artziados pro ses o setighentos metros ancorende·si suta s’umbra iscura de bete àrbores.
+Su portoghesu, chi si intendiat afoghende in intro de cussu istufa tzitzieddosa, aiat paradu sa carabina, posca fiat trisinadu finas a s’isportellu brinchende lestru subra de unu vasu chi fiat a curtzu pro non lassare tratas de fumàdigu in terra.
+Arma su fusile, Sàndokan.
+Lassa chi àrtzie subra sas palas tuas.
+O mègius s’amore de sa pitzinna cun sos pilos de oro – aiat naradu Yanez.
+Ma macu ses?
+Sàndokan, chi oramai si bidiat pèrdidu si non fuiat, cun unu bete brincu aiat rugradu s’argustu falende a su giardinu.
+S’iscorta si manteniat pronta.
+Treghentos passos prus addae bi fiant sos cassadores.
+Cando, in pessu arbèschidu, su lord fiat bènnidu a tocheddare a sa ghenna, Sàndokan no aiat galu chinnidu ogru.
+– Forsis m’est torrende a leare su delìriu?
+E posca ite apo a fàghere deo?
+Fiat una note de traschia, no essende·si galu apasigadu s’uraganu.
+Abbàida suta bentu!
+Su mare si pesaiat in montes de abba chi curriant a s’assaltu cun millu boghes, milli ùrulos orrorosos, isprofundende·si s’una cun s’àtera e istuvende ispèntumos profundos chi pariat chi depiant arribbare finas a s’arena de s’otzèanu; su bentu urulaiat cun cada traju, ispinghende in antis beras colunnas de abba e morighende sas nues a manera orrorosa, in intro de sas cales dumidaiat sena pasu su tronu.
+Mòere cantu prima possìbile pro Làbuan a nche furare a Marianna.
+Eja milord – aiat rispostu Yanez.
+– Apo a aprodare inoghe, in sa terra de sos inimigos meos?
+Sàndokan fiat abarradu in cue abbaidende·lu, cun sos bratzos cunsertos e unu risu istranu in lavras.
+A su riu – aiat rispostu Sàndokan.
+– aiat esclamadu, cun unu traju de òdiu chi non si podiat ispiegare.
+– aiat aboghinadu Juioko.
+Forsis chi sa Tigre de sa Malèsia est un’òmine chi s’assutat o chi si pìnnigat in antis de su destinu?
+Fiat in punna de torrare a leare sa fùida pro si nche ghetare a subra de sos cassadores, ma Sàndokan fiat in cue.
+So rutu in su ponte de su naviu inimigu, mesu mortu dae unu corfu de matzocu e posca fatu presoneri paris a Juioko.
+E a pustis ite nd’as a fàghere de custa pitzinna?
+Eja, capitanu.
+– aiat fatu Sàndokan, resessende in pessu a frenare sa cuntentesa.
+– aiat esclamadu Sàndokan cun pistighìngiu.
+Isse fiat abarradu in cue, cun sos ogros fissos a sa giovanedda cun passione, tratenende finas su respiru, comente chi esseret timende de la iscunsertare.
+Non bi timides?
+– Apo leadu petzi carchi cautela.
+Totus aiant agarradu sas armas prontos a andare a s’acòstiu a su cumandu de sos capos.
+Ah, segnora meta mea bos nche l’apo a irraighinare sa passione chi ais pro cussu eroe de sa furca!
+– esclamaiat isse.
+Un’òmine nche li fiat andadu a subra a Sàndokan astringhende·si·lu a petus cun dischìssiu:.
+Sighide, sergente.
+Madieri s.
+Castigadu, ma cheres chi sos cameratas nostros isparent cartutzas pro ispàssiu?
+Apo a nàrrere adiosu a sa bida mea de ventureri, a s’ìsula mea, a sos piratas meos, a su mare meu?
+Ajò.
+– Acò in cue una pubusa niedda pesende·si in palas de cussas iscollieras.
+– aiat murmutadu cun dolore.
+Si fiat torradu a sètzere a popa, cun sa mirada semper fissa cara a Làbuan e no aiat faeddadu prus.
+Forsis chi sos òmines de ratza bianca non sunt istados acanidos cun megus?
+Sàndokan!
+Sa màgine sua si diat pònnere semper in mesu intre a mie e cussas emotziones e nche diat istudare s’antiga energia e su balore de sa Tigre.
+– aiat naradu un’àteru sordadu.
+A ora de mesunote, in su momentu chi fiant colende in antis a sas Tres Ìsulas chi sunt sas sentinellas avantzadas de Làbuan, Sàndokan si fiat iscampiadu a su ponte.
+Su coro li tocheddaiat in petus, comente chi nche l’esseret butende e dae sa ferta li pariat chi nche li fiant essende trainos de fogu.
+Fiat de veras su velieru chi Yanez, tres dies prima, aiat imbiadu cara a Làbuan pro.
+Giughide·nos a Làbuan e nois nch’amus a ispèrdere cuss’ìsula finas a s’ùrtimu àrbore, a s’ùrtima tupa.
+De su restu creo chi custu pitzocu malassortadu siat mesu mortu dae s’assustu e chi non nos potzat fàghere dannu.
+Bois a bi creides chi neta mea una die potzat amare a William?
+Si fiat faladu a pare in pees de s’iscala cun sas manos in massiddas e fiat abarradu gasi belle un’ora.
+Yanez fiat abarradu un’iscuta a origra parada, posca aiat rugradu sa serra e fiat essidu a fora abbaidende a s’atenta suta sos tupales de sos bananos.
+Oramai totus si cunsideraiant seguros, cando su portoghesu chi bardiaiat cun cuidadu mannu, nch’aiat sejadu una colunna fine de fumu chi pariat afilende cara a est.
+Abarra firmu!
+Arratza de fortuna, fradigheddu meu!
+– aiat esclamadu tracheddende sas dentes e chirchende de tòrchere sas cadenas.
+Podet dare, Sàndokan.
+Aiat intesu leende·lu una timòria bia, ma sa cara sua no aiat traitu s’abbolotu de s’ànima.
+– l’aiat preguntadu Yanez.
+E ite nde l’importaiat a isse si no intendiat prus su tronare de sas artillierias fumosas, cando podiat galu intèndere sa boghe delitziosa de sa fèmina amada, o proare sas emotziones terrìbiles de sas batallas, cando issa li faghiat proare emotziones prus sublimes?
+Eja – aiat murmutadu Marianna – amus a andare indedda, gasi indedda de no intèndere faeddende mai prus de sas ìsulas nostras.
+S’ùrtima cumbata de sa tigre.
+Su pirata l’aiat abbaidada pro un’iscuta cun ammiru profundu, l’aiat leadu posca sa conca cun sas manos e l’aiat in pessu tocadu sos pilos cun sas lavras.
+Pro chimbe oras de sighidu fiant avantzados traessu sa bete foresta firmende·si un’iscuta dae cando in cando pro si pasare, e a s’intrinada fiant arribados a curtzu a sos oros de su riigheddu chi nch’essiat in sa cala.
+Ajò a Làbuan, Tigre de sa Malèsia – aboghinaiant.
+Non creo.
+Ti giuro però chi deo no apo a abbandonare cust’ìsula sena nche leare cun megus Marianna Guillonk, mancari sia seguru de dèpere gherrare cun sa guarnigione intrea de Vitòria.
+(aus.
+Una balla fiat colada, cun unu tumbu sorrogradu subra de su praho atraessende sas duas belas.
+Amus a mòere totus, milord?
+Amus a bìdere ite at a cumbènnere de fàghere.
+m.
+Imbarcatzione minoredda a remos, a bela e a bortas finas cun unu motore.
+Nono!
+Est sa pàtria sua – aiat naradu – sa pàtria de mugere mea!
+Su segnor Yanez non nos at a abbandonare in sa disaura.
+Paranoa at àpidu sos inditos in propòsitu.
+Pensa chi sos praho podent èssere oramai giai arribados a sa foghe de su riigheddu.
+Eja, lady Guillonk – aiat torradu a nàrrere su tenente.
+Ajò, coràgiu!
+Calicunu s’est acurtziende sena cautela a su maias.
+S’isparaiat a balla e a mitràllia.
+Petzi tres persones bigiaiant in su ponte: Yanez, muduleu, tristu, inchigiadu, sètzidu a popa cun una manu in sa barra de su timone; Sàndokan e sa pitzinna cun sos pilos de oro, sètzidos a prua, in s’umbra de sas bete belas, carignados dae sa frina noturna.
+Yanez si fiat imbaradu a su tabicu, mentres Marianna faghiat sa matessi cosa.
+Nd’apo a aprofitare ca so famidu che tigre geuna dae una chida.
+Aiat abbaidadu a giosso: petzi tres metros lu dividiant dae su terrinu.
+Su sordadu aiat postu mente.
+Sàndokan, chi fiat famidu meda pro neghe de cussas màrcias longas peri sa foresta,.
+Atacamus·los duncas.
+Forsis amus a dèpere galu cumbàtere e a manera terrìbile.
+S’idea de m’agatare, dae unu momentu a s’àteru, in dae in antis de unu de cussos iscualos ferotzes meda, mi faghet ghelare su sàmbene.
+In antis issoro, a pee, s’avantzaiat s’ufitzialeddu de marina cun su fusile puntadu fache a unu grustu de àrbores.
+Ite cheres fàghere?
+Nono, Marianna.
+Eris mangianu.
+Sos inglesos!
+Nch’aiat brincadu lestru s’antarile e fiat faladu a mesu de una pastera carca, chi nche lu cuaiat de su totu.
+Cussu pirata atrividu s’est indiosadu che macu de sa neta de lord Guillonk, una bellesa destinada a su baroneto Rosenthal, e ti podes pensare si cuss’òmine at a abarrare trancuillu.
+Sa cannonera aiat assalidu su praho de su portoghesu, chirchende de l’acostiare, ma non li fiat essidu a soddu.
+Nointames sos piratas no si perdiant de ànimu e brusiaiant sas càrrigas issoro cun lestresa ispantosa, chirchende de nch’ispèrdere sos artillieris de sa coberta e de nche ghetare sos marines de sas manovras, isparende a manera furiosa subra su càsseru, subra su casteddu de prora e subra sas cofas.
+In s’atretzadura navale trae o fuste orizontale, de ferru o de linna, in forma de prisma in sa parte de mesu e isfinigada in sas estremidades, posta a manera orizontale, a artàrias diferentes, e suspesa a s’àrbore pro mèdiu de una cadena e de un’isnodu pro la pòdere orientare.
+Est beru, capitanu.
+– Issa ischit chi tue ses s’amigu meu prus caru.
+nara·mi tue puru custa paràula durche chi mai apo intesu tinnende in sas origras meas in s’ìnteri de sa bida mea furiosa.
+E tziu meu… m’at a maleìghere, posca m’at a odiare.
+Pro milli cannones!
+Non podiat proare a fàghere nudda cussu naviu minoreddu contra cussa nave poderosa fata de ferru, e armada a manera potente.
+Si moris tue, apo a rùere deo puru acanta a tie.
+– Oh!
+Malaita siat sa die chi m’ant mutidu sa Tigre de sa Malèsia, malaita siat sa die chi so devènnidu vengadore e pirata, iscadenende contra de mene s’òdiu de sos pòpulos chi si ponet de rugradis, che pupa orrorosa, a mie e a custa pitzinna divina!
+Pilighende in sa bentana.
+Eja, si tue l’as a chèrrere, ti nch’apo a giùghere a un’ìsula indedda, prena de frores e de padentes, ue tue no as a intèndere prus faeddende de Làbuan tua, nen deo de Mòmpracem mea, in un’ìsula incantada de s’otzèanu mannu ue amus a pòdere bìvere felitzes che duos columbos innamorados; su pirata terrìbile chi si nch’at ghetadu a palas trainos de sàmbene e sa gentile «Perla de Làbuan».
+Aiat cumpresu totu.
+Pariat chi no esseret mancu prus dende cara a su vascellu, chi lu leaiat a picu cun acanimentu mannu.
+Benide, capitanu meu.
+Aiat assucadu che macu sos bratzos, posca fiat rutu a terra che un’àrbore irraighinadu.
+E in prus non mi fido meda de cussu betzu.
+Cando s’at a pònnere in caminu su lord?
+Fiat artziadu a s’aposentu de netu e aiat agatadu a lady Marianna inghenugrada in antis a una màgine cun sa cara prena de làgrimas.
+Isperamus – aiat murmutadu.
+– Sunt cosas de macos, custas.
+Forsis cussa ferta.
+Eja, pro nde dispònnere comente mègius l’at a agradare.
+– A ti torrare a bìdere a pustis de t’àere prantu che mortu!
+Gràtzias, Giro-Batol, gràtzias… e como bae·ti·nche!
+No ischende forsis de su perìgulu grave chi l’isetaiat, pariat chi esseret afilende pretzisu a ue si pesaiat su betedde durion.
+Paritzos bastiones cumpariant bisestrados a manera grave, pinnetos meda si bidiant mesu brusiados e mancaiant paritzos navios.
+Deo t’apo a difèndere contra totus, deo t’apo a liberare, deo chèrgio chi tue sias galu meu.
+Acunsento – aiat rispostu Sàndokan riende.
+E Marianna?
+– Nono, balorosu meu!
+Cumentzo a cumprèndere.
+Su tenente fiat devènnidu biancu che casu.
+Custa Tigre mala a bìnchere duncas est timende?
+Si nche fiat iscutu cun brincos de tigre a mesu de sa foresta, sighidu dae su malesu chi, mancari esseret istadu àgile che cherbu, non resessiat a li pònnere fatu.
+Ite nos nd’importat oramai a nois?
+Crees chi non s’isperret su coro meu pensende chi forsis non l’apo a torrare a bìdere mai prus e chi forsis mai prus apo a rugrare, cun sos praho meos, custu mare chi deo mutia meu?
+Bidimus – aiat naradu su pirata, orizontende·si cun sos isteddos.
+S’isteddu de Mòmpracem si nche fiat istudadu pro semper!
+Sunt bator chidas chi so isetende gutiperadu dae milli pistighìngios.
+Su lord l’acusaiat de àere favoridu sa fua bostra… e issa pregaiat piedade pro bois.
+Chi Yanez apat agatadu agiutòriu?
+Lu creo.
+Ite dias fàghere tue?
+Pasamus una paja de oras.
+milord – aiat rispostu Yanez pàsidu.
+Creo chi oramai sa cannonera nàvighet suta s’abba – aiat naradu Juioko.
+Li fiat partu de èssere devènnidu unu gigante e de intèndere indedda sas boghes de sos tigrotos suos chi lu mutiant a sa batalla e su tumbu de sas artillierias.
+Frantzesismu pro inditare sa prus manna de sas imbarcatziones subra sa nave.
+Sàndokan no aiat rispostu.
+Ite òmine seis bois?
+Aiant abbandonadu sa camba ue fiant abarrados finas a tando e si nche fiant calados a intro de su riigheddu.
+Una corveta e una cannonera.
+Ite cheres, Yanez: gasi est iscritu.
+, it.
+Belle in su matessi tempus una boghe aiat naradu:.
+– aiat esclamadu Sàndokan a dentes istrintas.
+Sa luna si fiat pesada in s’orizonte e dae su ponte de su naviu inimigu, cun unu cannochiale bonu, si podiat distìnghere cussu atrividu chi si mustraiat a sos corfos de cannone.
+Seis timende chi su pirata siat imbuscadu?
+aiat naradu.
+Sos bidros segados nche los aiant tirados dae cue, s’oraria e sas perlas nche fiant istadas torradas a pònnere in sos parastàgios, sos mòbiles torrados in sestu e acontzados a sa bella mègius.
+Sa bida tua dipendet dae sas rispostas tuas – aiat rispostu Sàndokan.
+Nara·mi, prima de totu, cantu podet èssere indedda dae su mare sa villa de lord Guillonk?
+Una boghe de afuta fiat retumbada subra su naviu corsaru.
+Pariat chi l’aerent chèrfidu impedire de arribare a cussa terra malaita.
+Depiat àere giai iscobertu sas tratas de sos duos piratas e protzediat lestru pro lis impedire de si nch’istesiare.
+Su furru fiat gasi artu chi sos duos piratas podiant abarrare ritzos cun comodidade.
+E cale?
+Sa callentura mi nch’est mandighende.
+– Unu maias a un’ala, unu hariman-bintang a s’àtera!
+Aiat in pessu pronuntziadu cussas paràulas chi su lord fiant torrende a intrare, ma non fiat solu.
+At a bastare, capu?
+A nois non nos ant a pònnere a tìmere.
+In un’òmine de cussa ratza però s’iscunnortu non depiat durare meda.
+Abbaidaiat fritu sa nave inimiga chi fortzaiat sa màchina sua pro balangiare tretu, e riiat befulanu.
+In mesu b’est una mesa de èbanu, intarsiadu de madreperla e frunidu de ornamentos de prata, càrrigu de ampullas e de tassas de su cristallu prus raru; in sos cugiones si pesant bete parastàgios in parte ruinados, prenos a isticu de vasos rebuchende de bratzaleddos de oro, de lòrigas, de aneddos, de medalliones, de arredos sacros.
+A sas oto su sole fiat caladu in s’orizonte e, a pustis de un’arborinu curtzu-curtzu, s’iscuru fiat caladu in su mare e si fiat isparghinadu in sa foresta.
+Su pòveru portoghesu s’aiat intesu pesende·si sos pilos in conca cando aiat intesu su capitanu tocheddende a una ghenna e lady Marianna rispondende:.
+– Deo so un’òmine cundennadu a morte, beru est?
+Ite bella chi fias o Marianna cussu sero chi deo fia pensende a fuire – aiat murmutadu, colende·si una manu in sa fronte caente.
+Semus in perìgulu, Yanez – aiat naradu, intrende·si·nche lestru a s’istufa.
+Fiant totus marineris balentes e in mesu non mancaiant nen sos ferrajolos nen sos maistros de linna.
+Tue ses macu.
+– aiat esclamadu Sàndokan cun boghe sorrograda.
+Tres òmines fiant avantzados fache a issos.
+Sos incrociadores!
+No amus sorte cun sas ispeditziones nostras.
+Su pirata chi oramai fiat imbriagu si fiat postu torra a bufare cun borbore nou,.
+– Si tue dias abarrare, deo dia prànghere che pitzinneddu minore!
+– Si mi nche fia pòdidu dormire e ischidare petzi in Làbuan.
+Cherias chi mi nch’essere ispèrdidu?
+– aiat murmutadu Sàndokan, chi si fiat cuadu paris cun Yanez.
+Non fiant colados mancu binti minutos chi aiat bidu avantzende a passu lestru a Sàndokan.
+In cussu momentu fora si fiat intesu un’ischìlliu de trumba e in su passadissu una boghe, cussa de Marianna, aboghinende disisperada:.
+Su cumpàngiu suo imbetzes, istèrridu a popa, non nche tiraiat sos ogros dae su logu ue si depiat agatare s’ìsula de Làbuan, oramai iscumparta in mesu de sas umbras de sa note.
+Non l’isco… ma dia àere unu disìgiu biu de bìdere sa persone chi est sonende gosi… Si diat pòdere nàrrere chi custa mùsica mi tocat su coro… e mi faghet proare una mèllia chi pro mene est noa e mala a ispricare.
+E deo, sergente, apo agatadu su pirata in persone.
+Ajò, non bi pensemus.
+Sàndokan però non cheriat galu tzèdere.
+Yanez!
+Sa morte la timet a sa Tigre de sa Malèsia – aiat rispostu su pirata cun fieresa suprema.
+In s’ìnteri su malesu, ammuntonende in su foghile cambas sicas, las alluiat impreende pro fàghere custu duos cantigheddos de bambù truncados a metade.
+Su cavalligeri fiat giai indedda e ispuntorgiaiat cun fùria su caddu suo, afilende galu cara a su padente chi aiat rugradu pagu prima.
+E as a faeddare.
+Sa giovanedda aiat ghetadu, sena lu chèrrere, una boghe de ispreu e s’aiat cugugiadu sa cara cun sas manos.
+Lassa chi isparet.
+Non galu – aia naradu Marianna cumentzende a prànghere.
+Ite nch’as bidu?
+– aiat murmutadu, sena espressare perunu pistighìngiu.
+Forsis l’aiat addobiadu in su ponte de su piròscafu in cussa note de sàmbene?
+Aiant postu paris sas fortzas issoro, aiant ispintu a popa su cannone e sas ispingardas, e las aiant puntadas cara a sa caleta pro la mundare a corfos de mitràllia, in casu chi sas iscialupas de s’incrociadore aerent chircadu de fortzare sa foghe de su riigheddu.
+Corsia s.
+Est in cuddae – aiat murmutadu isse, a pustis de àere miradu un’iscuta.
+Deo puru apo unu disìgiu mannu de ischire si sos òmines nostros sunt arribados, ca sena s’agiudu issoro no at a èssere possìbile a nche furare a Marianna mea.
+Seis coragiosu, l’isco, bos lu lego in ogros, seis forte, seis àgile che tigre, ma una cumbata a chintzada cun sa fera diat pòdere èssere s’ùrtima pro bois.
+Sa Tigre!
+Sas artillierias de Yanez l’aiant giai giagarada bene, fraganende sas rodas, iscanterende sas costanas e trunchende·li finas s’àrbore.
+– l’aiat preguntadu su lord.
+Si fiat truncada a metade in antis a sos duos oros, posca fiat intrada a sa cala ruende·nche a subra de su praho.
+Ite impreu nde cheres fàghere de custos trastos?
+Sàndokan fiat sètzidu in sa baleniera e, cun pagos corfos de remu, nch’aiat sighidu sos praho, chi fiant ispinnighende sas bete belas issoro.
+– aiat esclamadu isse, belle cun arrennegu e torchende·si sas manos.
+– aiat preguntadu Yanez.
+Sàndokan, Marianna, Yanez e sos piratas iscampados a sa cumbata, aiant abbandonadu su vascellu chi oramai brusiaiat che fasche de linna sica e si fiant imbarcados in sos tres navios leende·si·nche sos fertos.
+Deo so bènnidu a inoghe pro nche cumbìnchere su lord a abbandonare sa villa e si ritirare in Vitòria.
+Fiat colada una mesora, e in s’ìnteri sos duos praho aiant balangiadu chimbe nodos, posca si fiat torrada a intèndere sa boghe de Arantzolu de mare.
+Amus a mòere istanote, beru capitanu meu?
+Nd’amus a aprofetare pro nos fàghere unu sonnigheddu.
+– Oramai est totu acabadu.
+Su mare ampru de sa Malèsia si isparghinaiat in dae in antis issoro cugugiadu dae s’iscuru carcu, sena un’isuledda a ue aprodare, sena una bela o una lughe chi aeret sinnaladu sa presèntzia de una nave amiga o inimiga.
+Cun una mòvida airada aiat refudadu sa manu chi su pirata atrividu li porriat, narende cun tonu fritu:.
+– aiat esclamadu.
+Non timas – aiat rispostu su portoghesu.
+Adiosu frade – aiat rispostu su portoghesu, e fiat essidu falende a bellu a bellu in s’iscaledda.
+A l’ischis, John – aiat naradu unu de sos duos, cun sa boghe treme-treme, – chi deo so timende a m’agatare suta custu padente iscuru che in buca?
+A inoghe tzertu no ant a torrare prus a nos istorbare.
+Cuss’òmine est capassu de totu, amigos meos – aiat naradu su de tres.
+A sas sete e deghe minutos finas su bete fortinu istremenaiat, tutende·nche paritzos òmines e sas artillierias prus maduras.
+Su praho, cun sa veladura minimada, si fiat postu a currere cun sa lestresa de una fritza cara a oriente, mantenende s’atza cun abilidade a sos elementos iscadenados e sena iscassiare de una lìnia dae sa rota sua, suta sa manu de ferru de Sàndokan.
+Si fiant atzufuddados, unu detzisu a si sacrificare pro sarvare sa giovanedda, s’àteru detzisu a totu pro nche l’istratzare a sa Tigre de sa Malèsia.
+traitore!
+Làstimas cussa derruta, Sàndokan?
+T’at naradu de fuire.
+Deo non ti timo!
+Apo fidùtzia cun tegus, eja tue m’as a sarvare, ma cando ant a arribare sos òmines tuos, cando tue as a èssere forte, potente a manera de nche pòdere ispèrdere sos òmines chi mi giughent presonera o de nche segare sos ferros chi m’impresonant.
+Duncas est unu vengadore de sa famìlia sua!
+Duncas bois ais a ischire chi neta mea….
+Pro deus!
+M’at pregadu de bos nàrrere de abbandonare deretu sa villa e de mòere sena bos adasiare a Vitòria.
+– Ajò prodes meos!
+Depes mòere de repente.
+S’aiat coladu prus de una borta sa manu in fronte, aiat fatu unu suspiru profundu, aiat porridu su bratzu a sa lady, chi non fiat prus pagu cummòvida, e si nche fiat andadu a conca incurbada.
+A ue fias andende?
+Unu mudore carcu, in pessu segadu dae su murmutare lèbiu de s’abba, regnaiat in cussu cursigheddu de abba.
+In su ponte si intendiant sas boghes ferales de sas tigres de Mòmpracem e sas ghèmidas de sos primos fertos.
+Su bentu fiat bastante dèbile, ma su mare fiat pàsidu comente chi esseret istadu de ògiu.
+Sàndokan l’aiat abbaidadu cun duos ogros chi bogaiant lampos.
+Dae cara a sas undas!
+Custu però non depiat durare.
+Finas fertu fiat semper e cando s’indomàbile Tigre de sa Malèsia.
+Totu prontu est?
+Àteru nudda?
+Sàndokan si fiat incurbadu cara a su presoneri, narende·li:.
+Bos ispantat, amigu?
+Acollit sos òmines de vedeta o sos prepostos a sas manovras de sas belas, sos istrumentos de signalatzione e, a su bisòngiu, fintzas a sas armas lèbias.
+Dia chèrrere bìdere un’ùrtima borta a Marianna.
+aiat naradu su portoghesu tratenende su caddu.
+Oh!
+Tue a l’ischis a cale ala de su parcu tràvigat sa pitzinna?
+Pro nche giùghere una lìtera de su baroneto William Rosenthal.
+m.
+Ite cheres nàrrere?
+– Pro ite bos inchigides como chi semus pro torrare a bìdere s’ìsula nostra?
+Sàndokan, torrende a pònnere sos pees in s’ìsula sua, aiat respiradu pro tempus.
+– Dade cara chi nos nch’at bidu e chi est girende.
+– aiat esclamadu cun una boghe belle istudada dae su dolore.
+Ite momentu terrìbile, Yanez, cale degòlliu!
+E tando, Yanez, – aiat preguntadu Sàndokan, cun una tzerta emotzione, – bida l’as sa pitzoca cun sos pilos de oro?
+Fiant arribbados gasi a unu tiru de archibusu, cando Sàndokan totu in unu si fiat firmadu ispinghende in antis sa carabina.
+Cuntentu ses, Sàndokan, de su pianu?
+– aiat esclamadu isse cun unu tonu de boghe chi no aiat prus nudda de umanu.
+Sas àncoras fiant istadas salpadas, sas belas orientadas e s’ispeditzione fiat essida dae sa cala in mesu a sos tzocos de manos de sas grefas atrumadas in s’oru de mare e in sos bastiones.
+Sende chi s’intendiat istracu mortu pro sa porfia longa afrontada pro sa pèrdida de sàmbene bundante, aiat iscugugiadu sa ferta e l’aiat abbaidada bene.
+Totus sos piratas fiant artziados a sos bastiones pro osservare mègius cussu velieru chi avantzaiat a bellu a bellu, sighende s’ispuntone.
+– Seis pensende de bos ochìere?
+– Ti bido, ti bido inglesu malaitu – aiat aboghinadu.
+Si custu bentu non sessat tra un’ora amus a èssere indedda meda dae cussu naviu.
+Est inùtile chi deo bos collione – aiat rispostu su caporale.
+Aiat giradu lestru a inghìriu de su rocarju e fiat arribbadu a sos primos gradinos de s’iscala a ghiroes chi nche giughiat a su bete pinnetu.
+Adiosu, prìntzipe meu caru – aiat naradu.
+Meda fiat caminende?
+Sa Tigre de sa Malèsia!
+– aiat aboghinadu Sàndokan cun boghe de segacoro.
+iscumparende e lughende a su postu suo unu puntu ruju.
+Nono, Marianna – aiat rispostu Sàndokan.
+A s’àtera ala s’isparghinaiat unu pradu semenadu de tupas e de grùstios de arecche e de gambir, segadu a metade dae una caminera larga chi pariat però pagu travigada, essende s’erba torrada a crèschere.
+Amus a colare tùrdinos, capu?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+At a èssere pejus pro isse.
+Eh!
+Bisòngiant a su progetu meu.
+Tue ti bestis sos pìngios de su sipai, faghes sa finta de èssere arribende dae Vitòria e….
+Mi nche sunt leende a sas Tres Ìsulas ue mi nch’at a sighire tziu meu pro mi nche giùghere a Sarawak.
+– aiat esclamadu Sàndokan, allegru.
+Abbàida, Patan!
+Nono, camerata.
+Forsis fiat istadu istorbadu in su momentu chi fiat pro si piligare a s’àrbore pro fàghere bardana de su pore de frutos suos.
+Bostru onore m’at fatu mutire?
+Atrapare·lu!
+Si fiat orientadu cun sa bùssola chi aiat leadu subra de su praho e si nche fiat intradu a suta de sos bete àrbores andende lestru che bentu.
+Ite bos nde diat importare a bois?
+– aiat aboghinadu isse chirchende de dominare cun sa boghe su burdellu de sa muscheteria e su tambare furiosu de sas armas.
+Aiat fatu sa bantzicallera un’iscuta in su cùcuru de s’undada posca fiat ruta a in antis tochende torra, ma sas undas rodulanas l’aiant ispinta galu prus in antis iscudende·nche·la a su truncu de un’àrbore cun una.
+Collende sas fortzas suas, nch’aiat pesadu sa fera, l’aiat fata rodiare in àera comente chi esseret istada unu sòrighe, posca nche l’aiat iscuta, cun ìmpetu malu a bajulare, contra su bete truncu de su durion.
+Abbaidende cara a nord, nch’aiat bidu duos puntos lughentes rugrende su mare a una distàntzia de duas o tres mìgias.
+A s’arbèschida Sàndokan, Marianna e Yanez, chi dae una paja de oras fiant dormidos in su pinnetu, nche fiant istados ischidados dae istripitos acutzos.
+E ue s’est cuadu?
+Posca si nch’aiat istratzadu dae tzugru una filera de diamantes de su balore de tres o batorghentos mìgia francos e, porrende·la a su capitanu de sa giunca, aiat naradu:.
+Abarrende cuadu in mesu a una tupa nch’aiat bidu torra unos cantos sordados chi fiant chertorende, sena gana però, sas pasteras de su parcu.
+Su parcu est totu inghiriadu e si si diat chèrrere piligare in sa cresura nch’at a lassare sos ossos.
+In s’ìnteri chi su malesu s’ammaniaiat un’umbraghe in pees de su bete àrbore, su drapellu si torraiat a pònnere in màrcia, lassende un’àteru òmine a sa distàntzia inditada.
+Diant èssere inùtiles.
+– Deo no isco prus a cale ala mi dare.
+– aiat esclamadu isse.
+S’avantzaiat afutidu, fruschiende in dentes e mantenende su fusile a armicoddu.
+intr.
+– Creia de non ti torrare a bìdere mai prus!
+Ajò – aiat naradu cun boghe arregrada.
+In su parcu nos isetant ses bravos cassadores, chi non si bient s’ora de iscuilare sa tigre chi sos batidores meos nch’ant arregradu in unu padente.
+So timende, capitanu – aiat naradu su dayako, chi si fiat agiolotende in mesu de sas undas che a su diàulu in s’abbasantera.
+In cuddae, ue su chelu si confundiat cun su mare, si nche bidiat un’istrìscia longa galu de colore indefinidu, ma chi a pagu a pagu diveniat semper prus birde.
+Su bonu fuiant cussos tretos, currillados totora dae sos navios corsaros e si manteniant suta sas costas, prontos, a su primu perìgulu, a si nche iscudere a terra pro sarvare a su mancu sa bida.
+Tando non l’ais a agatare prus.
+Deus meu, ampara·lu – aiat murmutadu sa giovanedda, ruende inghenugrada.
+Ite mi cussìgias?
+Chie b’at?
+Sos àrbores suos si nche bidiant oramai a craru in su fundale craru de su chelu e si bidiat pesende·si una bete colunna de fumu in mesu a sa cale bolidaiant mìgias de ischintiddas.
+chircare de àere noas de sa Tigre de sa Malèsia e de sos prodes suos, ma in cale istadu fiat recuende!
+Apo sas dentes chi galopant.
+Est afatuzadu – aiat torradu a nàrrere su malesu ghighinende sa conca.
+A l’ischis chi chèrgio andare a Làbuan?
+– Acò un’òmine chi at sa fortuna de èssere unu de sos prus balentes de sa pirateria, s’ùnicu chi est abarradu biu de sos echipàgios meos in s’intzìdida malassortada de Làbuan.
+Apo a recuire intre una paja de oras.
+Unu pore de àrbores rutos, ghetados dae su bentu o da sos lampos, fiant imbolados in terra; unos cantos s’agataiant galu pende-pende, tratesos dae sas lianas, e àteros corcados de su totu.
+– aiat preguntadu unu sordadu.
+Dae cussu logu podiant osservare cun àsiu ite capitaiat in su parcu e finas in su villinu, aende in antis petzi àrbores lascos.
+Sa muninca aiat ghetadu un’ùrulu de dolore.
+– Sa palatzina est bardiada dae sentinellas e su parcu est rugradu a cada ala dae unu pore de sordados.
+Non creia de fàghere una figura gosi dèchida.
+Sàndokan como s’agatat intupadu in sa caminera chi nche giughet a Vitòria, prontu a bos nche furare.
+– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan.
+Sàndokan lis bestiat ànimu cun tzinnos e cun sa boghe, promitende a totus de afundare cussu vascellu chi l’aiat mantesu incadenadu, chi nche l’aiat ispèrdidu sos campiones prus balentes de sa pirateria e furadu s’amorada.
+Finas si dia èssere custrintu a bìnchere su sultanadu de Bòrneo pro li dare unu tronu o pònnere fogu a Làbuan intrea, issa at a èssere mea, mea….
+Sàndokan, mancari aeret pèrdidu pro semper sa potèntzia sua, s’ìsula sua, su mare suo, totu, manteniat in cussa ritirada una calma a beru de ammirare.
+Gasi a curtzu est tando su mare?
+Su pinnetu meu est in cue, in mesu a cussos fundos.
+Chi moat istanote?
+Mi ses ponende su marranu – aiat naradu.
+E ite nos nche ses giughende?
+Est sa sorte chi cheret gasi – aiat naradu Sàndokan cun boghe surda.
+Sa zigaene, bidende a Sàndokan iserghende·si suta s’abba, cun unu corfu de coa fiat fuidu a s’atacu de Juioko e issu puru fiat andadu suta abba.
+Yanez e Sàndokan, a pustis de àere armadu sas carabinas, no essende seguros chi esseret desertu, fiant intrados.
+L’apo bida e l’apo agatada gasi bella de m’ammolighinare.
+Aiat pinnigadu su pabiru e l’aiat postu in su cofinu de traballu, a manera chi si podiat bìdere deretu, mentres Sàndokan istratzadas unas cantas rosas de sa Tzina nche las aiat ghetas subra.
+Capitanu, est una giunca!
+Ajò, lestros a nos nch’essire – aiant naradu totus.
+– S’iscuru!
+Mancu unu, capitanu meu.
+In tres minutos s’incrociadore fiant afundadu traghende·si·nche sos òmines chi galu abarraiant in coberta.
+Iseta, iseta chi deo arribe!
+Non bos seis faddidu, bois ais a èssere apicadu.
+Bi diat èssere su pinnetu fraigadu dae Giro-Batol in s’ìnteri de sa posada sua in cust’ìsula, ma dubito de lu pòdere agatare.
+Totu in unu sos ogros suos si fiant firmados torra subra su libru chi bi fiat in s’iscanneddu e, ispintu dae una curiosidade mala a firmare, aiat paradu una manu e l’aiat leadu.
+Bos fia chirchende, capitanu.
+In cussu momentu boghes terrìbiles si fiant intesas subra su ponte.
+Belle duas mìgias afilende deretu.
+Andade coro nòbile; deo non bos nch’apo a ismentigare mai.
+CAPÌTULU XXIII.
+Su caddu est arribbende a totu fua, duncas no at a pòdere istransire unu impèigu.
+S’aiant tocadu sa manu e si fiant lassados.
+Pesa e ascurta·mi.
+, it.
+Non fiat prus possìbile a parare fronte a cussu gigante chi bombiat in cada momentu traschias de ballas.
+Aiat sas lavras prenas de un’ispuma sambenosa e sos ogros tribisados.
+Istanote amus a èssere lìberos – aiat rispostu Sàndokan.
+Su fragu chi bogat cussu misturu est gasi forte de non si pòdere bajulare, antzis faghet bènnere sa gana mala.
+Ascurta como, «Perla de Làbuan» – aiat rispostu su pirata.
+– Dade cara amigos!
+Si fiat giradu cara a Paranoa chi lis aiat postu fatu cun ses òmines e l’aiat naradu:.
+Su puntu lughente ismanniaiat a manera perigulosa e pariat chi s’esseret pesende semper de prus in sa lìnia de s’orizonte.
+S’iscorta numerosa est?
+A metade de su ponte Sàndokan fiat rutu corfidu in petus dae una balla de carabina, ma deretu si nche fiat pesadu, aboghinende: – Ochie!
+– aiat aboghinadu Yanez chi si nche fiat pesadu totu pistu.
+Totu in unu, isse chi non nche tiraiat sos ogros suos dae sa cara de sa giovanedda, in sas massiddas de sas cales curriat dae cando in cando una nue in colore de rosa, si fiat arritzadu a s’ispessada, esclamende:.
+Non galu, Tigre de sa Malèsia.
+Sàndokan no aiat rispostu.
+No est possìbile chi custu paranùmene siat arribadu finas a su paisu bostru – aiat annantu lady Marianna.
+– aiat esclamadu Sàndokan astringhende·si·lu a petus.
+A sas ùndighi de note, issos fiant arribbados a una biddighedda de sa costa, ue fiant ancarados sos tres praho.
+Cando non b’apo a èssere ubbidide a isse comente chi siat sa persone mea.
+A lu cherides unu cussìgiu?
+Pro ite ora?
+Pro Sàndokan?
+– aiat esclamadu sa giovanedda pranghende.
+Sàndokan, cun unu corfu poderosu de barra, aiat giradu, e mentres sos òmines suos orientaiant lestros sas belas, aiat ispintu su naviu a addobiare su vascellu pro chircare de l’acostiare e nche frundire sos òmines suos a su ponte inimigu.
+Dae sos piratas?
+Posca girende·si a unu suta-capu l’aiat preguntadu, cun un’emotzione gasi bia chi li faghiat sa boghe belle treme-treme:.
+Eja – aiat rispostu Sàndokan.
+– aiat esclamadu sa giovanedda pranghende a sucutu.
+Totu in unu aiat fatu unu brincu gigantescu essende belle de su totu sa modde e nche li fiat andadu a supra a Sàndokan chi fiat su prus a curtzu.
+Ah!
+Sàndokan!
+Yanez in sa villa.
+Bidu in mesu de cussu iscurigore pariat unu pugione gigantescu chi lassinaiat in mare.
+Sunt a curtzu de sa cresura.
+Ah!
+Sabau si fiat incurbadu in sa costana e aiat compidadu cun atentzione s’abba.
+Fatu custu fiat andadu a si cuare in palas de una tupa, mantenende su kriss astrintu, mentres sos cumpàngios suos s’ispainaiant prus in antis pro impedire a su cadderi de sighire sa cursa, in casu chi aeret evitadu s’impostada.
+S’ourang-outan si fiat arressadu giughende·si sas manos a conca.
+Mancu a bi pensare.
+Mancu pro sonnu, Sàndokan – aiat rispostu pàsidu su portoghesu.
+Sunt lassende su parcu.
+– s’aboghinaiat in sa bidda.
+A dereta e a manca, in antis e in palas, si pesaiant durion cun sos truncos deretos, lìmpios, càrrigos de frutos giai belle cumpridos, proiètiles tropu perigulosos ca fiant fascados de puntas tostas meda che de ferru, o bete grùstios de bananos cun sas fògias sena mesura, o de betel, o de arengas sacariferas cun sas pinnas elegantes, o de arantzos chi giughiant frutos grussos che a sa conca de unu pitzinnu.
+a pustis aiat abertu sa ghenna, fiat avantzadu cun passu firmu in mesu de sa trintzeas chi amparaiant sa pinneta e si fiat firmadu in s’oru de sa bete roca, in pees de sa cale urulaiat furiosu su mare.
+Sos duos piratas, sena pensare a àteru, si nche fiant intrados a mesu de sos àrbores, chirchende de sighire sa caminera betza.
+Bostru onore at a èssere serbidu.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Eja, ma giai lu cumprendes chi in cussas costas bardiadas dae sos incrociadores inglesos, est difìtzile pro gente de sa genia nostra a isbarcare.
+S’ùrtima?
+Nono, non bi timo!
+Fui, Sàndokan!
+Cuss’òmine de ferru, nointames abbandonadu in cussa ìsula, ue non podiat agatare àteru che inimigos, sena un’amparu, sena resursas, insambentadu, sena una manu amiga chi l’aeret sucursu, fiat seguru de nch’essire binchidore dae cussa situatzione tremenda.
+Si deo bos depo iscoviare carchi cosa, pro cantu potzat èssere dolorosa pro ambos duos, bos giuro chi l’apo a fàghere.
+Faeddade, ca sa conca mea si perdet, su sàmbene.
+Però daiat cara a no afilare a su caminu giustu su cavalligeri, timende de traìghere cussu indìgenu malassortadu chi si fiat fatu sighire pro neghe non sua.
+Tando m’amat sena misura?
+Dae cara e chirca de non ti fàghere cassare dae sas giachetas rujas e no ismèntighes chi nois, mancari indedda, in unu momentu podimus èssere informados o ti podimus informare de cussu chi podet capitare.
+Si cherides dormire bos potzo ofèrrere custu letu de fògias friscas segadas custu mangianu; si seis sididu apo una padedda prena de abba frisca e si seis famidu frùtora e costigheddas licanzas.
+Cando però fiat arribadu a faeddare de sa «Perla de Làbuan», totu s’arrennegu suo fiat ispaporadu.
+cada borta chi una balla li fruschiaiat in origras.
+Ma pro cale fatu fortunadu t’agato galu biu?
+T’apo a dèpere totu si as a resèssere.
+T’ascurto.
+e chissai cantas làgrimas a issa.
+Nono, ma custu sero nch’as a giùghere sas grefas a su pinnetu meu e in cue ant a ischire sas detzisiones meas.
+Ue?
+– Bos diat pòdere tocare carchi disgràtzia noa.
+Sàndokan si fiat bortadu in presse a s’aiat agatadu a Marianna in dae in antis.
+Bisòngiat chi moa deretu, si depo abbisare sos amigos de sa cassa chi amus a cumentzare.
+Istade seguru chi no amus a mancare – aiant naradu in coro sos cassadores.
+Mi paret de nde bìdere unu cara a sud.
+, it.
+Ue m’as bidu?
+– aiat preguntadu Yanez.
+Apo a sanare, mancari apo a dèpere abarrare unu mese, duos, tres in custa foresta e mandigare ostiones e frùtora; ma cando apo a àere recuperadu sas fortzas meas apo a torrare a Mòmpracem, a costu de mi fraigare una zatera o cròmpere una canoa e l’assachiare a corfos de kriss.
+Si fiat firmadu petzi in s’ispiàgia, ue aiat rundadu pro tempus meda sena ischire a ue fiat andende ne ite fiat faghende, Cando si fiat detzisu a recuire fiat giai iscurigadu e si fiat pesada sa luna.
+Sas ascras de ferru brincaiant peri sa coberta, istampende sas belas e trunchende sas funes, lassinende in sas piastras, trachidende e giagarende sos madieris.
+Non si bidet ànima bia.
+Mòmpracem bombardada?
+Si Marianna faghet una mòvida, deo so mortu – aiat murmutadu.
+E como imbarcamus·nos, Yanez.
+Si nois lu sighimus ambos duos a un’ala, sa Tigre at a fuire a s’àtera.
+E siat puru, lassamus·lu biu.
+Nd’apo bidu petzi in sos cantzellos – aiat rispostu Yanez.
+Sos òmines nos sunt giai isetende.
+Sas undas pesadas dae sas rodas los iscudiant a dereta e a manca, como imberghende·los in artu e tando faghende·los rùere in sas seddas.
+Chi nde siat istadu capassu?
+Ti bastet de ischire chi m’est isetende a chenare.
+pilos de oro, chi Sàndokan cheriat bìdere a morte segada.
+– aiat preguntadu sa matessi boghe de prima.
+f.
+Deo l’apo a fàghere.
+Si si nch’at a chèrrere andare, prima at a dèpere fàghere sos contos cun sos tigrotos nostros e as a bìdere chi no amus a èssere nois sos chi ant a tzèdere.
+su mare ampru de sa Malèsia.
+Non t’ammentas su chi nos at naradu su sergente?
+Ite faghimus, Yanez?
+Tronos de Deus!
+Bidende a Sàndokan, si fiat isfortzadu de atzinnare unu risitu, posca aiat naradu cun sa boghe treme-treme:.
+praho viraiat afilende a sa lestra cara a ovest.
+Tando non fiat prus sa Tigre de sa Malèsia, non fiat prus su pirata coritostu.
+Deo e Juioko nd’amus a ingurtire una peròmine, nos ant a crèere mortos, nos nch’ant a ghetare a mare, ma a pustis amus a torrare a bida in su mare lìberu.
+– Est unu machine!
+A ue mi nche ses giughende?
+Capitanu, semus assalidos – aiat naradu Giro-Batol.
+Iscude!
+L’isco.
+Cando fiat torradu fiat cumintzende a arbèschere.
+E cando nos nch’amus a andare?
+Si nois l’assalimus isse s’at a difèndere, at a isparare cun su muschete, forsis finas cun sas pistolas e cussos tzocos nche los podent intèndere dae sos sordados in sa villa.
+Passada ti nch’est sa timòria?
+– Imbia un’òmine a su praho e faghe·mi·nche giùghere pabiru, pinnas e unu tinteri.
+– Mi paret chi non siat su momentu.
+Ite est faghende su lord?
+Totu mortos!
+Eja eh, contra unu babirussa prus perigulosu de una tigre – aiat naradu su cavalligeri, cun un’arrennegu male cuadu.
+Oh!
+Lord Guillonk nch’aiat ischidu chi s’òmine collidu moribundu e chi aiat curadu in domo sua non fiat unu prìntzipe malesu, ma imbetzes sa terrìbile Tigre de sa Malèsia e de acordu cun su baroneto e cun su guvernadore de Vitòria aiat ammaniadu s’impostada.
+Fiat tempus: sa manìllia de sa ghenna aiat giradu e un’òmine fiat intradu, caminende a bellu a bellu e cun una teteresa chi est pròpia a sos òmines de ratza anglosàssone.
+Cara a Mòmpracem.
+Chèrgio chi tue torres mea, chi torres lìbera!
+E cussu sordadu benit pròpiu dae Làbuan?
+Deo so disarmadu, belle solu, e puru si dia àere un’ispera mancari minoreddedda de pòdere sarvare a Marianna, mi dia intèndere capassu de cale si siat isfortzu, finas de abèrrere sos costàgios de custu vascellu pro bos nche mandare totus in fundu de mare!
+Ite cheres fàghere?
+S’animale faghiat caminu in presse.
+– L’apo bidu petzi una borta cuss’òmine orrorosu e m’est bastadu.
+Nos amus a sabunare prus a tardu, Yanez.
+E bois, prìntzipe, comente mai bos agatades inoghe?
+Nch’ant iscuiladu sa tigre – aiat murmutadu Sàndokan.
+Sàndokan non si tremiat, miraiat semper.
+Ispantat chi s’iscritore la mentovet in sos navios de gherra, ca custa roda s’agatat in sos navios de riu.
+Ma macu ses, Sàndokan?
+A s’agabbu de sa die su malesu, chi si manteniat ritzu a prua, nch’aiat bidu in fines unu cumassu iscuru chi si pesaiat dae mare.
+Tres dies!
+Cando so mòidu pro bènnere a bos chircare, non fiat arribbadu àteru naviu francu su meu.
+Benide.
+Prus de una borta Yanez e Sàndokan fiant istados custrintos a afortiare su pinneteddu e a lu cugugiare cun frascas e fògias de bananos pro s’amparare dae s’abba a trainos e semper a una tèmpera.
+– aiat esclamadu.
+Cumprendo – aiat naradu Yanez ponende·si a rìere.
+Tzitu, tzitu – aiat murmutadu cun boghe grae.
+Oh!
+In printzìpiu Sàndokan aiat bidu petzi carradeddos, ma a pustis, abbaidende mègius, nch’aiat sejadu una forma umana acogonada fache a su càsseru de s’àrbore maistru.
+– aiant aboghinadu sos piratas.
+Si bido chi sa chistione s’imbojat, l’ochio – aiat rispostu Yanez fritu che nie.
+Tue ses pranghende!
+Nues carcas de fumu aiant giai prenadu sa corsia e in fundu si bidiant sas framas essende dae sos camerinos de sos ufitziales.
+L’ais a dare unu dolore mannu però, l’ais a bìdere.
+L’as a bìdere.
+Si fiant arressados in antis de una rica baleniera, sètzida dae bator malesos.
+Sa missione de su portoghesu fiat de seguru una de sas prus atrividas, una de sas prus atzudas chi cussu bravu òmine aiat afrontadu in sa bida sua, ca bastaiat una paràula, unu reselu pro nche lu iscùdere in pitzu de un’antenna cun unu cànnau forte in tzugru.
+Ti chèrgio mustrare sa conchista mea a su lampizare de sas artillierias meas!
+Forsis deo mi nche dia ismentigare de Mòmpracem mea agreste, de sos fideles tigrotos meos, de Yanez meu, chi mi isetant chissai cun cales pistighìngios?
+– Su piròscafu tra pagu at èssere a sa mìria e nos at a corfire.
+– A nois, iscualu malaitu!
+Cheres chi aprofetemus de custu coladòrgiu?
+Est unu misturu de càmbaru e de pischigheddos frighinados totu paris, lassados a martzire a su sole e posca salidos.
+Semus pro nos traìghere – aiat naradu Sabau.
+Totus fiant prontos a s’impinnare in sa lota suprema.
+f.
+Si fiat incurbadu subra s’àrbore e nch’aiat boddidu unu frore, una rosa de padente, chi sa giòvana lady aiat lassadu rùere.
+– M’aiant fertu a manera grave, est beru, ma comente bides so sanadu e prontu a torrare a cumentzare sa batalla.
+Sa luna s’at a pesare tardu meda e forsis at a fàghere a mancu de si mustrare.
+Si podimus evitare una cumbata noa, nd’amus a àere petzi profetu.
+Sa grefa est inghiriada dae sas trupas nostras e las cumandat William.
+Amus a dèpere afrontare su binchidore.
+Comente bides, Yanez, deo dia pòdere, si lu dia chèrrere, iscadenare sa gherra finas in sos oros de su Bòrneo e fàghere arribare trumas de selvàgios ferotzes in cust’ìsula odiada.
+Sas ìsulas sinnaladas si nche bidiant a sete o oto mìgia de distàntzia.
+Lassa·mi Yanez – aiat naradu su pirata chi fiat pigadu dae unu dischìssiu biu.
+Si cheres bìvere non depes fàghere una mòvida.
+Catzadu su sidis cun su sutzu de unos cantos buà mamplam, si fiant agarrados a sos rotang e a sos calamus chi inserraiant s’àrbore e si nche fiant calados a terra.
+Amus a dèpere fàghere unu giru de sa furca, Yanez.
+– aiat fatu Sàndokan, faghende sa finta de èssere ispantadu.
+Nono, ascurta – aiat rispostu Sàndokan.
+Sàndokan l’aiat postu fatu sena abèrrere buca e fiant falados a sa cabina, mentres sos navios sighiant su caminu a belas paradas.
+Aiat torradu a rugrare su ponte a dispetu de sas undas chi totora lu mundaiant e si fiat postu in su timone, afilende su praho cara a est.
+Sa cala lìbera est?
+Aiat allutu cun cautela una sigareta e si fiat istèrridu a costàgiu de Sàndokan, pipende pàsidu comente chi esseret istadu subra su ponte de sos praho suos.
+Arratza de traballu perfetu!
+Chie est?
+– Inoghe però bos podides pasare a cumbenièntzia bostra sena timòria de èssere istorbadu.
+Àteros tres corfos aiant iscunsertadu sa ghenna e una crebadura fiat istada aberta cun unu corfu de istrale.
+Nch’apo sejadu una manu.
+Sàndokan aiat fatu rugrare a su cumpàngiu unu tretu de su parcu e nche l’aiat giutu a unu fràigu minore, petzi a unu pranu, chi serbiat comente serra pro sos frores, e chi fiat a belle chimbighentos passos dae sa palatzina de lord Guilonk.
+Yanez s’aiat allutu una sigareta posca si fiat istèrridu suta unu arecche bellu a beru pipende tranchillu.
+No est bastada, duncas, sa tzimitarra mea a t’ochìere… Pristu totus, torrade in fundu a su mare… in su regnu de s’iscuru… in sos isprofundos de sa terra o bos apo a torrare a ochìere totus!
+Tue puru nos nche benis a subra!
+Beni deretu ca intendo chi si dia abarrare inoghe carchi ora in prus mi dia refudare de ti pònnere fatu.
+Fuimus, capitanu.
+Sàndokan si nche fiat pesadu cun una mòvida enèrgica.
+– aiat preguntadu Yanez.
+Aiat leadu un’armuà pesante e l’aiat ispintu cara a sa ghenna, ammuntonende posca in palas càssias, parastàgios e mesas.
+Tres carabinas cada chentu metros podent bastare pro arrestare sa Tigre de sa Malèsia e sos cumpàngios suos.
+Sa partida fiat pèrdida e non b’aiat prus nudda ite fàghere.
+Apo unu progetu in conca.
+– Òmines atrividos e coragiosos che a bois sunt raros a dies de oe.
+Seis arribbadu a sas costas nostras nadende?
+Bompressu s.
+– aiat esclamadu Sàndokan cun boghe mudada dae sa cummotzione.
+Posca, girende·si cara a sos echipàgios, aiat aboghinadu:.
+Posca apo a remunire armas e piratas e apo a bènnere a ti liberare, a costu de nch’ispèrdere a Làbuan e totu sos abitantes suos.
+Sos piratas nostros a l’ischint?
+– No intendes custu murmutu chi s’ispàrghinat suta custas bòvedas carcas de sidas?
+Depimus avantzare?
+Unu caddu fiat intradu a su parcu, arressende·si in antis de sa palatzina:.
+Eja, tua, Sàndokan, in sa bida e in sa morte – aiat rispostu sa lady galana.
+– Ubbidide·li che a mie matessi.
+, it.
+E pro ite nono?
+Sàndokan est prontu, milady; sos piratas sunt istados avèrtidos e isetant s’iscorta.
+Semus moende pro cussa terra de sos leopardos e arribbados a cue amus a torrare ùrulu pro ùrulu, sàmbene pro sàmbene!
+Bi fiant Malesos, basseddeddos, poderosos e àgiles che a sas martinicas, cun sa cara cuadra e totu ossos, nieddos che pighe, òmines famados pro s’atrivimentu e sa ferotzidade issoro; Battias, galu prus nieddos puru, famados pro sa passione issoro pro petza umana, mancari apant una tziviltade si podet nàrrere isvilupada meda; sos Dayakos de s’ìsula de Bòrneo a paga distàntzia, artos, cun lineamentos bellos, famados pro sos degòllios, chi lis ant fatu balangiare su tìtulu de mutzadores de concas; sos Siamesos, cun sa cara a forma de pabassinu e sos ogros cun isperas meladas; sos Cocincinesos, grogos che pee de astore e sa conca adornada cun una bete coa e posca sos Indianos, sos Dughisos, sos Giavanesos, sos Tagalos de sas Filipinas e in fines sos Negritos cun bete concones e sos lineamentos chi faghent isgrìsiu.
+In cue, subra cussu naviu malaitu chi amus a assalire, b’est sa Reina de Mòmpracem.
+De sas fèminas issoro!
+Deo?
+Si sa tigre mi diat iscorriolare, a su mancu dia abarrare galu in domo bostra, dia godire un’àtera borta de cussas emotziones durches proadas cando, bintu e fertu, fia istèrridu in su letu de dolore.
+Bene e ista prontu a totu.
+In s’ìnteri chi deo arropo sa frùtora tua, màndiga su pratu famadu tuo.
+Su cumandante, o s’ufitziale de cuartu chi esseret istadu, aiat fatu manovrare a manera de colare petzi a pagos metros dae sa canoa, posca dadu su cumandu de firmare sas tamburas, si fiat incurbadu in sa costana aboghinende:.
+– Sos cumpatriotas meos ant aprofitadu de s’ausèntzia tua.
+Aiat in pessu tocadu terra, isprofundende in mesu a una pastera, ci fiat giai ritzu cun su kriss in manu, prontu a si difèndere.
+amigu meu dignu!
+Rende·ti o ses mortu!
+Yanez!
+Su malesu si nche fiat istesiadu lestru che bentu, leende·si·nche sa grefa sua, fata de òmines coragiosos che macos e chi a unu tzinnu de Sàndokan non fiant istados dui- dui bardanende su sepurcru de Maometu, mancari esserent istados totu maometanos.
+In cussu momentu si fiat intesu unu malesu aboghinende dae su cùcuru de su pinnone de trinchete:.
+Nde so cumbintu, capitanu meu.
+– Apo fatu aprontare sos duos mègius navios de sa flota nostra, afortiende·los cun duas bete ispingardas.
+– Ite nde naras, Juioko?
+Custa totu in unu fiant avantzada cara a sas grefas, pedende cun unu tzinnu de abarrare a sa muda.
+– l’aiat preguntadu.
+Cando si nche fiat ischidadu si fiat agatadu corcadu in s’otomana, giutu dae sos malesos addetos a su servìtziu suo.
+No aiat abbandonadu sa passione pro sas armas e sos esertzìtzios violentos, e a s’ispissu, amàtzone rebelle, travigaiat sos bete padentes, sighende finas sas tigres, o che pare a una nàjade si tufaiat atrivida in sas undas asulas de su Mare malesu; ma prus a s’ispissu s’agataiat in cuddae ue sa misèria o sa malasorte s’acaniat, giughende sucursos a totu sos indìgenos a fùrriu, a cussos indìgenos chi lord James òdiat a morte, che erèntzia de piratas antigos.
+Conta totu.
+Su contivìgiu de sas àteras naves fiat totu pro sarvare sos nàufragos e numerosas imbarcatziones aiant rugradu sas undas, ma pagos fiant iscampados a sa mitràllia de sos piratas.
+So a servìtziu de Lord Guldek.
+Non mi pedas nudda, Giro-Batol.
+Sa tigre!
+Sos duos cannones e sas duas bete ispingardas fiant istados carrigados cun contivìgiu mannu, in su ponte aiant postu unu pore de ballas e granadas de ghetare a manu, posca fusiles, istrales, isciàbulas de ingàrriu e in sas costanas fiant istados assentados sos àncaros de ingàrriu, de ghetare a sas manovras de sa nave inimiga.
+Non so pirata pro lambidesa, so unu giustitzieri, su vengadore de sa famìlia mea e de su pòpulu meu, nudda de prus.
+– aiat esclamadu Sàndokan in s’ìnteri chi su piròscafu bortuladu a s’ala de su costàgiu isperradu, imbarcaiat abba a tonnelladas.
+Fràgana sos àrbores a cussu malaitu, gheta·nche sas rodas, isperde·nche·li sos petzos e cando no as a àere prus ogru seguru, faghe·ti ochìere.
+Sos òmines de sa ratza tua sunt istados sena coro cun megus, chi puru non lis aiat fatu male perunu; sunt istados issos chi dae sos gradinos de unu tronu mi nch’ant ghetadu a mesu de su ludu, chi mi nch’ant tiradu su regnu, chi m’ant mortu mama, frades e sorres, e chi m’ant ispintu in custos mares.
+Bene meda: boga finas su kriss.
+Nono!
+truncu de s’àrbore, ghetende unu suspiru longu.
+Inoghe a curtzu.
+Deo dia èssere capassu de gherrare, suta sa mirada de Marianna, contra su mundu intreu.
+Non nd’apo pròpiu gana, Sàndokan.
+– Non mi refudes, non t’assustes gosi!
+Sàndokan chi si manteniat serente s’isportellu nch’aiat bidu sos sordados istesiende sos vasos e sas cadiras, bisitende totu sos cugiones de s’aposentu.
+– Su bentu de sud sulaiat a manera tremenda e non fiat possìbile a lu poderare in peruna manera.
+Cosas betzas – aiat naradu a pustis de l’àere leta.
+Marianna tando fiant torrende in sensos.
+Però l’amus a fàghere artziare cara a su riigheddu – aiat naradu Sàndokan.
+In fora si fiant intesos irrocos e boghes de arrennegu, posca unu corfu violentu aiat iscassadu sa ghenna.
+Astrintu, cun sa cobertura de fògias de bananu, postas a pìgios e sos muros de cambas intritzidas a sa grussa.
+Su dayako, chi si fiat ripresu unu pagu, aiat ubbididu e nch’aiat tentu su salvagente suo chi bantzigaiat pròpiu in mesu a s’ispuma de s’istiga.
+Prefèrgio a andare a sa sola.
+Cuss’òmine gasi enèrgicu e gasi forte, aiat tontonadu comente chi aeret leadu una balla in petus e fiat abarradu in cue, che ammajadu, cun sos ogros ispamparinados, isarbolidu, treme-treme.
+Iscurigadu, Sàndokan aiat fatu imbarcare sas richesas suas subra unu bete praho e l’aiat imbiadu, paris a àteros duos, a sas costas otzidentales pro si nche fuire si esseret istadu netzessàriu.
+A sa muda, sorrighedda mea – aiat naradu Yanez, chi fiat tanchende sa buca e prendiat su pòveru cumandante.
+– Non prangas, deo t’apo a fàghere felitze, felitze meda e apo a èssere tuo, totu tuo.
+ballende sos tres navios.
+Cun una pistola a manu manca e s’isciàbula a dereta si nche fiat ghetadu contra a Marianna chi si fiat agarrada a sa giua de s’ebba sua, ma Yanez fiat brincadu a terra.
+Non l’apo a nàrrere chi mi chèrgio ochìere.
+Si non fia istadu mai s’òmine sena coro, a su mancu non fia istadu incadenadu subra de custu naviu, ne tragadu a sa furca, ne iscrobadu mai dae custa fèmina chi amo sena mesura!
+Preparamus·nos a mòrrere che prodes!
+Mi paret però de nche bìdere in cue giosso una camineredda.
+In cussu momentu si fiat intesu unu frùschiu lèbiu suta s’argustu.
+Aiat ghetadu un’ograda de reselu a su tenente chi non si fiat trèmidu dae su postu suo, posca leende sa giovanedda cantu prus indedda possìbile, l’aiat naradu:.
+Dae unu momentu a s’àteru su cannone podiat tronare a s’ispessada.
+Giro-Batol.
+Eja, su nùmene tuo!
+Sa tigre de sa Malèsia.
+E s’incrociadore?
+A sa barra!
+Si cassaiat s’òmine.
+Su pirata si fiat bortadu astringhende·si a petus s’amorada e s’aiat agatadu a Yanez in antis chi li inditaiat unu puntu lughente chi curriat in su mare.
+Paret chi siat gasi – aiat naradu Sàndokan riende.
+A su cumandu de sa Tigre sos fortinos, sos bastiones, sos terraprenos si fiant allumados in totu sa lìnia, formende unu tzocu solu capassu de s’intèndere finas a sas.
+O tzedes o t’apo a truncare – aiat naradu su lord cun boghe furiosa.
+Rugradu su riigheddu, Yanez nch’aiat giutu a Sàndokan a mesu de unu tupale carcu ue s’agataiant imbuscados binti òmines bene armados e frunidos cadaunu.
+So prontu.
+Tue as a istèrrere inoghe sas peddes e non t’as a mòere, pro peruna cajone, sena.
+Ajò, tigrotos!
+– Tra un’ora deo e su cumpàngiu meu amus a ingurtire sas pastìllias e amus a ghetare una boghe forte.
+Mancu male chi Yanez, chi non nche li dogaiat sos ogros dae subra, si fiat abbigiadu de sas intentziones mortales suas e si manteniat prontu a amparare sa pitzinna amorosa.
+Dae ue est benende?
+Ah!
+Aiat isparadu a su primu sordadu chi s’aiat bidu in antis, posca si nche fiat ghetadu cun ìmpetu malu a bajulare subra sos àteros, aterrende·nde·nde galu duos, a pustis aiat rugradu sa serra sighidu dae Yanez.
+Sàndokan….
+Torra un’inimigu?
+La dia prefèrrere a sa morte chi m’isetat in Làbuan – aiat naradu Sàndokan cun disisperu nieddu.
+Tigrotos, a sos remos!
+Sa luna fiat intrinende in mare, mentres sos astros sighiant a isarbolire.
+Su portoghesu s’aiat intesu un’arpilada currende in sos ossos e fiat unu pagu isarbolidu.
+Sa cassa a sa tigre.
+– Fia timende chi nos cheriant dare a subra.
+Una nave est avantzende a ue semus nois – aiat naradu cun boghe unu pagu commòvida.
+– aiat naradu in fines Sàndokan, faghende de coddos.
+m.
+L’as a ischire a pustis.
+Fiat una sentinella imbarada a sa carabina sua.
+Isetamus chi iscùrighet.
+Abarra a sa muda Giro-Batol – aiat naradu Sàndokan belle airadu.
+– aiat murmutadu.
+Imbènnidu l’ais?
+Est beru, lady Marianna – aiat naradu unu de sos capos malesos.
+Abarramus inoghe in s’istufa e isetamus cun calma.
+– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan.
+CAPÌTULU XXVII.
+Sàmbene!
+Bortulende·nche cun una tambada mala a aguantare sos òmines chi l’inghiriaiant si fiat incurbadu subra su cannone chi fiat istadu carrigadu, aiat curretu sa mìria e l’aiat postu fogu.
+Eja, e racumanda a totus de cambiare sas càrrigas a sos fusiles issoro.
+A s’acòstiu!
+Comente bos agradat.
+Eja.
+Isetamus sos avenimentos.
+Como los òdio, chi siant ispagnolos, o olandesos, o inglesos o portoghesos cumpatriotas tuos, deo los maleigo e m’apo a vengare de issos a manera.
+Parende s’origra, s’intendiant finas sos murmutos bassos de sas caldàias.
+Non faeddes a boghe gasi arta, amigu – aiat naradu Sàndokan.
+Peruna risposta.
+Ais a mòrrere.
+S’iscialupa abbandonada nche fiat istada trabentada paris a sos duos coragiosos chi la setziant.
+Sos piratas bidende sa giovanedda chi finas a tando fiat abarrada in palas de Yanez, aiant ghetadu una boghe de ispantu e de ammiru.
+Tue non b’as a crèere – aiat torradu a cumentzare Sàndokan – ma deo apo gherradu a manera orrorosa prima de mi lassare bìnchere dae sa passione.
+Oh!
+– aiat esclamadu issa.
+Cosa bos bisòngiat, sergente?
+Ascurta·mi, creadura adorada, finas a oe so istadu su pirata de Mòmpracem timidu, finas a oe so istadu unu mortore crudele, so istadu ferotze, so istadu tremendu, so istadu Tigre… ma non l’apo a èssere prus.
+Aia fatu mègius a afundare su praho meu in artu mare.
+S’incràs su mare fiat abbolotadu meda.
+A ue ses andende?
+Ite fiat chirchende de intèndere?
+Tando deo fia sa Tigre de sa Malèsia mala a bìnchere, tando no aia cadenas a inghìriu de su coro nen bisiones in ogros.
+Pariat chi intre sa bella pitzinna e su tziu esseret capitada un’iscena furiosa.
+Non creo, sergente Bell – aiat rispostu s’àtera.
+Chissai chi una die potza torrare a bìdere cussa chi amo prus che totu!
+Sàndokan, cummòvidu de coro, aiat abbaidadu cussos balorosos chi alabaiant sas paràulas de su capu e chi, a pustis de àere pèrdidu unu pore de cumpàngios, galu daiant sa bida issoro pro sarvare cussa chi fiat istada sa cajone printzipale de sas disauras issoro.
+Pariat chi fiat totu leadu dae pensamentos profundos e dae unu ajubore biu.
+Ah!
+– Aco·mi, milord.
+Cosas suas?
+Non lu potzo nàrrere; diat èssere una traitoria.
+Randa s.
+Impreende sos kriss aiant truncadu unos cantos bambù chi creschiant in sos oros de su riigheddu e los aiant prantados suta unu bellu pombo, chi cun sas cambas bene apaballionadas fiat bastante pro los amparare dae s’abba.
+Marianna….
+Sàndokan aiat abbassadu su fusile e aiat agarradu su kriss, detzisu a gherrare a chintzu partidu.
+Sàndokan, semper a sa barra, non perdiat de vista su rivale ispantosu, chi dae unu momentu a s’àteru si nche podiat ischidare a s’ispessada e giagarare su mare e sa costa cun istrùscias de ferru e prumu.
+– l’aiat preguntadu.
+Imbetzes de rispòndere a totu cussa preguntas, Sàndokan si fiat postu a lu mirare a fissu a sa muda, a bratzos cunsertos, sa mirada inchigiada e sa cara niedda che pighe.
+Su pòveru naviu, chi faghiat abba dae totue, a dispetu de sos tapos bestidos in presse in presse in sos istampos abertos dae sas ballas de s’incrociadore, afundaiat a bellu a bellu.
+In cussu mentres unu trumùghine de mitràllia mundaiat sa coberta de su naviu, creculende in s’iscafu e contra s’arboradura.
+Totu in unu s’aiat iscutu unu corfu forte a cherbeddos, esclamende:.
+– Ue s’agatat sa canoa tua?
+Forsis chi non seis unu gentleman?
+S’erba nche l’at oramai cugugiada, e puru ispero chi nos nche giugat foras dae custu badalocu e….
+Tue pone·ti a curtzu a s’isportellu e fracassa sa conca a su primu sordadu chi chircat de intrare.
+S’iscuadra, mancari giagarada dae cussa iscàrriga ispantosa, non fiat abarrada meda sena rispòndere.
+– aiat esclamadu Sàndokan, belle cun disprètziu.
+Re o bandidu deo bos apo a amare su matessi.
+Oh!
+Contivigiamus e ammaniamus·nos a s’atacu – aiat naradu Yanez.
+Pensa a Marianna!
+milord!
+Nemos finas a como est istadu gasi atrividu de violare sas costas de s’ìsula mea e non las at a tocare mancu issu.
+Fui Sàndokan!
+Tue!
+Su chi mi timo deo puru.
+, it.
+A pustis de un’iscuta unu segundu iscòpiu retumbaiat a largu.
+– Ista prontu a virare.
+– Mègius a mòrrere cun sas armas in manos che fuire che isciacallos.
+Ah!
+Si as unu progetu, boga·lu a campu.
+Eja, tue, forsis, si m’as a agiuare.
+Chi nos partzimus su prèmiu si ais sa fortuna de ochìere a sa Tigre.
+Gràtzias pro s’intentzione bona bostra, ma issa non m’at a sarvare dae sa morte.
+Ah!
+Totu in unu Yanez, chi fiat devènnidu biancu che tela che mortu, si fiat acurtziadu a sa bentana de babordu, esclamende:.
+Su bentu, maicantu friscu, fiat in favore, sulende dae nord-est, duncas bi fiat sa possibilidade pro sos praho de arribbare a sa cala prima chi esseret arbèschidu.
+Non si podet tentare nudda, Sàndokan – aiat naradu Yanez.
+Fogu!
+A pustis de un’iscuta, sos tres piratas nch’aiant bidu su fanale biancu de su praho.
+Lu creo, ca si l’aia chèrfidu ochìere nemos mi l’aiat pòdidu impedire.
+– Lassa chi ande a gherrare s’ùrtima cumbata, e chi intenda galu su retumbu de sas artillierias.
+Sos bratzos meos sunt galu ispantosos ma su coro l’at a èssere?
+un’estremidade lìbera (pinna) e s’àtera fata a furca (gula), chi s’adatat e podet girare e cùrrere peri su ladus popieru de s’àrbore a ue s’imbarat; a su sòlitu sustenet sas belas àuricas e, cando est in s’àrbore de mesana, giughet in pitzu de sa pinna sa funedda de sa bandera natzionale.
+– Torra a su pinnetu tuo, averte sos piratas meos de s’arribu meu, ma nara·lis chi mi lassent in pasu ca in cue susu depo nàrrere tzertas cosas, chi depent èssere unu segretu pro bois.
+Tando mi creias mortu?
+Castigadu su naviu inimigu, chi si fiat dèpidu firmare pro acontzare sos dannos graves meda chi l’aiat cajonadu sa granada, iscuta cun abilidade dae Sàndokan,.
+S’intendiant sas rodas mossende lestras s’abba, sos murrùngios sorrogrados de sas caldàias, sos cumandos de sos ufitziales, sos passos impressidos de sos òmines.
+e intr.
+– aiat murmutadu Sàndokan.
+Chèrgio abarrare a costàgiu tuo, balorosu meu.
+Eja, cumandante.
+E tando, ajò, andamus a impinnare s’ùrtima batalla e a pustis s’andet puru a indedda – aiat naradu Yanez cun boghe acunnortada.
+Perdonade·mi – aiat naradu Sàndokan.
+Isse m’amaiat tropu pro nos traìghere.
+Su coro!
+Sàndokan si fiat imbaradu a su cabitzale, ma si nche fiat pesadu belle deretu comente chi esseret istadu ispintu dae una molla.
+Oh!
+Abbàida a mugere mea!
+E deo apo a dèpere abarrare inoghe disabudu?
+Si fiant acurtziados s’unu a s’àteru pro èssere prus prontos a s’amparare in casu de perìgulu e si fiant postos a nadare cara a s’afilada giai isseberada, chirchende però de chistire sas fortzas issoro, ischende chi sa terra nche fiat indedda meda.
+Imbia deghe òmines a s’istiva e faghe·nche giùghere in coberta cussu mortàiu chi apo fatu imbarcare.
+Marianna?
+Posca girende·si cara a Paranoa, l’aiat preguntadu:.
+Aiat paradu de istintu sa manu e aiat agarradu unu trastu àspidu chi pariat a pìgiu de abba.
+Eja, Yanez.
+E si sa fua diat resurtare vana?
+Nudda francu montes de abba.
+Lu prefèrgio a cussu aèreu.
+Cussu ostione gigantescu cunteniat una purpa gasi delicada chi aiat fatu godire cussu portoghesu de primore, chi fiat allutu dae sa gana pro s’àera mangianile paris a sos nuscos de sa foresta.
+Aiant collidu in presse in presse sos fusiles, nch’aiant bestidu a butzaca sas pipas chi fiant pipende e, saludadu a Sàndokan, si nche fiant andados lestros che bentu, iserghende·si suta sos àrbores.
+At a èssere arta non prus de unu pee, Yanez.
+Difatis su pirata non si fiat faddidu.
+– aiat preguntadu.
+E ite t’at naradu su coro?
+Sas nues, acabaddadas dae sa die in antis, curriant tando cun fùria peri su giassu, como ispintas in artu e como ghetadas gasi in bassu chi tocaiant, cun sos oros nieddos issoro, sas undas, mentres su mare si nche iscudiat cun ìmpetu istranu cara a nord comente chi esseret istadu una prena sena mesura.
+Sàndokan!
+Sàndokan totu in unu si nche fiat pesadu prontu a si nche ghetare cara a sa palatzina, finas in perìgulu de s’agatare in antis a s’ispessada sos sordados de lord James.
+Sa glòria mea, sa potèntzia mea, sas vinditas meas insambentadas, su nùmene meu timidu, totu mi nch’apo a ismentigare pro tene, ca chèrgio devènnere un’àteru òmine.
+Su lord nche li fiat andadu a subra ghetende una boghe de triunfu, ma Yanez non si.
+Sa mugere de sa tigre.
+Capitanu, dade cara – aiat aboghinadu su dayako.
+Deretu in intro si nche fiat bidu unu pabiru unu pagu ùmidu, ma ue si bidiant a manera crara unas cantas rigas de una calligrafia fina e elegante.
+Non bi los timo sos inglesos – aiat rispostu sa Tigre chi fiat totu leadu dae unu berbore biu.
+– Unu velieru o unu naviu de gherra?
+B’amus a resèssere a collionare s’incrociadore?
+Moimus, Marianna, chi s’inimigu no est indedda.
+– aiat torradu a nàrrere Yanez.
+– aiat preguntadu su lord.
+Dae cara, Sàndokan – aiat naradu Yanez chi si fiat afiancadu.
+Un’òmine, chi esseret coladu a fùrriu, si l’aiat pòdidu faddire pro carchi tupale de fundos sicos o pro unu bete cumassu de erbas e de raighinas arenadas in cuddae.
+Lu creo, ma como narade·mi, ispero chi ais a abarrare òspite meu carchi tempus.
+Deretu.
+Cheres chi siga?
+Sàndokan aiat respiradu e unu lampu de cuntentesa fiat lampadu in sos ogros suos.
+Mi paret de èssere devènnidu tzegu.
+S’iscualu a pustis de un’iscuta fiat torradu a essire e pìgiu de abba e a dispetu de sos istintos ferotzes suos, imbetzes de torrare a tentare s’atacu, si ispinghiat a largu gioghitende in mesu de s’istiga de sa nave.
+No ais intesu?
+– aiat esclamadu su portoghesu chi pariat cuntentu che pasca.
+In cussos tempos James Guillonk fiat unu de sos prus atrividos lupos de mare de sos duos mundos, mere de una nave armada e echipagiada pro sa gherra, pro agiuare a James Brooke, devènnidu prus tardu rajah de Sarawack, a nch’ispèrdere sos piratas malesos, inimigos terrìbiles de su cummèrtziu inglesu in cussos mares a tesu.
+Si fiant torra postos in caminu fichende·si·nche suta sos fundos de pìbere, sos ramos de sos cales fiant càrrigos de budrones rujos, suta sos artocarpus o àrbores de su pane e sos arenga, in mesu de sas fògias de sos cales bolaiant batalliones de tzilighertas volantes.
+Ubbidi e mancu unu mutu si cheres abarrare biu – l’aiat naradu Sàndokan.
+Sàndokan bene o male s’aiat bestidu sa divisa, s’aiat chintu sa daga e sa cartutzera, s’aiat postu in conca su bonete e s’aiat ghetadu sa carabina a armicoddu.
+Si fiat incurbadu in antis e aiat abbaidadu suta sos àrbores chi creschiant a s’àtera ala de sa cresura.
+In cuddae, a sas boghes de sos ufitziales, sos òmines de sas baterias si fiant atrumados.
+Si cussu sordadu s’istiriolaiat unu pagu de prus nos aiat cassadu ambos duos.
+Si tremant tando totu sos inglesos de Làbuan, ca apo a mustrare a su lugore de sos fogos sa bandera isfidigada mea!
+Nono, so andende a chertorare a fùrriu.
+Arratza de òmines e cantas genias!
+Ite cheres e dae ue ses benende, Kili-Dalù?
+A Làbuan!
+E chie ti l’at dadu su permissu de cassare in sos padentes meos?
+Aiat saludadu a sa manera militare, s’aiat postu s’isciàbula suta su bratzu e aiat faladu cun àsiu sas iscalas intrende a su parcu.
+Est in dae in antis de sa cala.
+– Finas in mare, malaitos, mi ponides fatu?
+Ammània su fusile e mantenimus·nos prontos a totu.
+Su praho, illebiadu dae sa marea chi àrtziat lestra, lassinaiat in su sicu.
+Sas miradas issoro, sa de issa suplicante e lagrimosa, cussa de su pirata lughente, si fiant addobiadas e si fiant abbaidados pro tempus meda.
+– Ah.
+Si fiat imbaradu a sas palas de su dayako e cun un’ispinta fiat essidu prus de su mesu dae s’abba.
+– aiat esclamadu su portoghesu.
+Si fiat firmadu unu momentu, comente chi aeret chèrfidu compidare cussu tretu de mare agitadu dae isse matessi, posca aiat torradu a cumentzare sa màrcia seghende in cada versu cussu tretu de abba, mentres sos marineris, calados in sa retza de sa delfiniera e in sas bancatzas, ghetaiant in totue sa lughe de sos fanales.
+E at a devènnere posca pobidda tua?
+Est mègius a iscassiare dae su caminu deretu, chi no a afilare cara a su sud e arribare a mare indedda meda dae inoghe.
+Arratza de machine!
+Deo so sa Tigre e pro tene mi intendo capassu de fàghere disacatu non petzi in sa villa de tziu tuo ma in Làbuan intrea.
+So cuntentu de bos àere istrangiadu e apo a fàghere su possìbile pro non bos fàghere cascaviare, cando ais a èssere sanadu.
+In prus pagu de mesora nois podimus remunire binti òmines detzisos a totu e in un’ora àere cun nois totu s’echipàgiu de su praho.
+– Deo!
+Su praho de Giro-Batol, chi abarraiat a pìgiu de abba pro unu miràculu beru e pròpiu, fiat istadu isbarratzadu e abbandonadu a sas undas cun su càrrigu suo de mortos e cun su petzu de artillieria suo chi oramai non serbiat prus a nudda.
+Sa bandera de su rajah Brooke, de s’Isperdidore de sos piratas!
+Tziu meu!
+Yanez non si fiat faddidu – aiat murmutadu.
+Si fiat giradu urulende che fera e aiat iscarrigadu sa carabina sua contra una bentana fraganende sos bidros e corfende in fronte unu sordadu.
+Cussu aposentu fiat prenu de bete vasos prenos de fundos chi bogaiant nuscos fortes meda, essende oramai belle totu froridos e fiat imbarratzadu de cadiras e mesigheddas de bambù lèbias meda.
+Eja, capitanu.
+Efetu de sa timòria.
+Sa prima punna de Sàndokan fiat istada cussa de li pònnere fatu, mentres Juioko, galu totu istorronadu dae cussa torrada a bida pro issu istrana e mala a acrarire, afilaiat a largu cun cautela.
+E ite cherides concruire, capitanu?
+As a nàrrere a sos sordados de si mantènnere prontos a mòere.
+Miseràbile!
+Aiat isetadu chi esseret arribbadu a mesu de sas cambas e chi s’esseret giradu.
+Su tenente aiat mutidu sos sordados chi aiant liberadu dae sas cadenas a Juioko e fiat artziadu cun àsiu a sa coberta.
+Ah!
+E apo a sighire a pònnere fatu a su pirata.
+Si fiat pesadu sètzidu,.
+Mòere!
+Su chelu fiat ìnnidu e su mare lìsiu che ògiu, però cara a sud cumpariant unas cantas nues de una tinta particulare, de una forma istrana e chi no annuntziaiant nudda de bonu.
+Sos àteros duos navios aiant fatu in presse sa manovra, aende oramai cumpresu cale fiat su pianu de sa Tigre de sa Malèsia.
+– aiat murmutadu.
+Bia!
+Ite mi cùmbidas, Giro-Batol?
+Eja, bido chi sas ischerdas fuende dae su fumajolu sunt de prus.
+– Yanez!
+m.
+– Yanez, pone su naviu de rugradis a bentu!
+Ah!
+Pro Deus!
+Ite ses timende?
+Chi l’apat leadu in Làbuan?
+Si fiat giradu cara a Paranoa chi fiat a curtzu suo, mantenende sa barra de su timone e l’aiat naradu:.
+Chie fiat s’autore.
+Adiosu, Tigre de sa Malèsia – aiat naradu su tenente.
+Ispèrdida o fata fuire s’iscorta, nch’amus a furare sa pitzinna e amus a torrare a Mòmpracem.
+Deo connosco cuss’òmine e isco cantu est tosturrudu e matzimalu.
+A sa muda!
+A su matessi tempus Yanez l’aiat assestadu una bete matzocada a conca isfundende·bi·la.
+Cussu William caru at pròpiu resone, tantu prus chi pro como sa bia est lìbera.
+Ma cuss’òmine tando est su dimòniu.
+– aiat esclamadu.
+Arribbados a cussu logu si fiant firmados, comente chi dudosos de s’ite fàghere e pistighingiados pro su chi podiat capitare.
+– Ais isballiadu, milady.
+– Sa morte tua non mi diat èssere de perunu profetu e ti dono sa bida; però as a abarrare presoneri in su praho meu finas a cando nois amus a abarrare inoghe.
+Non l’isco, Yanez.
+Dae cara, frade.
+Aiat astrintu sa manu a Sàndokan, s’aiat adderetadu su turbante e aiat aboghinadu:.
+Antzis prus fàtzile de su chi crees tue.
+Hum!
+Carchi venenu forsis?
+Ma….
+A mesudie, Sàndokan, a pustis de àere imbiadu duos òmines a sa foghe de su riigheddu e àteros duos in sas forestas, pro no èssere cassadu, armende·si de sa carabina sua, isbarcaiat, sighidu dae Patan.
+A ora de mesudie, Sàndokan si fiat arressadu, narende a su portoghesu:.
+Galu prima chi su sipai si nch’esseret pòdidu tirare dae suta su caddu, Sàndokan nche li fiat andadu a subra istratzende·nche·li s’isciàbula, mentres Juioko lu ruiat a terra puntende·li in petorras su kriss.
+Fiat semper afilende a sud, duncas depiat colare a paga distàntzia dae sos duos piratas.
+– E cando apo a lassare custa domo pro torrare a su paisu meu a tesu, apo a nàrrere a sos cumpatriotas meos chi una fèmina giòvana de sas caras biancas at bintu su coro de un’òmine chi creiat de l’aere malu a fèrrere.
+Sos navios nostros sunt travighende su mare.
+Non so prus sa Tigre de sa Malèsia, ma unu sergente de sos sipai.
+Dae sa prima mirada si cumprendiat chi fiat europeu, non solu, ma chi depiat apartènnere a carchi ratza meridionale.
+Amus a evitare sas calas profundas chi format sa costa – aiat naradu Sàndokan.
+Tocat de imbiare aterue cussu cavalligeri o in fines l’at a agatare.
+Milord, deo non bi los timo a cussos malincrinidos.
+Mudada sa rota, sos piratas si fiant postos a traballare, pro s’ammaniare a sa cumbata chi depiat èssere, sena duda peruna, orrorosa e forsis s’ùrtima chi.
+Intesu l’ais su marineri?
+Semus tropu pagos, Sabau, pro afrontare s’echipàgiu de s’incrociadore e posca comente podimus rispòndere a sas artillierias suas?
+Fogu a boluntade – aiat aboghinadu sa Tigre.
+A b’ant a resèssere a l’ochìere?
+Bah!
+– Damus cara pro como.
+In medas seis?
+Malincrinidos!
+Nch’aiat isboidadu a bellu a bellu una tassa prena de unu lìcuidu in colore de ambra,.
+Osservadu as chi ant postu sas inferriadas a totu sas bentanas?
+Sàndokan, chi no aiat àpidu dannu, ma nche fiat caladu dae unu pinnone, si nche fiat pesadu lestru.
+Subra de ite milord!
+– A cale ala amus a andare?
+Ferotzidade e generosidade.
+Nono, no apo a bìdere prus nudda de totu custu e t’apo a pòdere repìtere dae mangianu a sero cussa paràula divina chi pro mene est totu: t’amo e so s’isposu tuo!
+Faeddende gasi intro su coro suo, su bravu portoghesu nch’aiat rugradu una parte de su bete parcu, firmende·si in antis de unu de sos cantzellos.
+Sàndokan, abarradu solu, fiat torradu a si sètzere in sa mesa, prus pistighingiadu e agitadu chi non mai, faghende brincare sos tapos a paritzas ampullas de whisky.
+Ehi!
+segnore.
+Tigre de sa Malèsia!
+Chi in intro bi siat carchi documentu pretziosu?
+E tando cussu pirata àteru no est si nono unu malincrinidu atrividu meda, balorosu meda, ma semper unu furfante dignu de su cànnau.
+Amus chircadu, capitanu.
+Issa fiat corcada, in una posa galana, cun un’abbandonu prenu de amargura, subra de una otomana orientale bestida cun unu pannu de seda chi bogaiat ischintiddas de oro.
+Fiat abarradu a sa muda parende s’origra a su frusiare de sas chimas e a sa mùida de su sàmbene suo.
+Ite at a èssere faghende issa a cust’ora?
+Seguru ses chi torret a inoghe?
+Sàndokan si nche fiat ghetadu dae sa gropera, aboghinende:.
+Tue però non l’as a fàghere, Sàndokan.
+A cust’ala tigrotos!
+A ue afilamus como?
+– aiat preguntadu Sàndokan, cun emotzione bia.
+Sàndokan, in mesu de sas grefas suas balorosas, cun sos ogros allutos, ritzu in palas de unu bete cannone de bintibator, chi frundiat dae su gùturu suo fumiadore betedde proiètiles, tronaiat semper:.
+In s’atretzadura navale, antenna chi s’assimìgiat a unu mesu pinnone, a setzione tunda, cun.
+Chie at èssere custu?
+Est cun praghere mannu chi bos connosco segnore – aiat naradu su lord parende·li sa manu.
+Pariat chi unu diàulu e mesu de framigheddas esserent pesende dae sos isprofundos iscurosos de su mare.
+– aiat esclamadu isse assustada.
+Su mostru aiat ghetadu a sos duos nadadores un’ograda fea cun isperas grogàntzulas, posca aiat bogadu unu suspiru sorrogradu chi fiat partu unu tronu indedda meda.
+Marianna imbetzes bestiat unu bestire de belludu nieddu trapuntadu de prata, frutu de chissai cale bardana e chi lassaiat iscugugiados sos bratzos e sos coddos ue falaiant che abba de oro sos pilos suos brundos ispantosos.
+Si nche fiat pesadu totu pigadu dae un’ìmpetu violentu de arrennegu e si fiat postu a passigiare che macu bortulende cadiras, seghende sas ampullas ammuntonadas in sos cugiones, trunchende sos bidros de sos bete parastàgios prenos a isticu de oro e de prendas e si fiat firmadu in antis de s’armònium.
+Allega·mi de issa, frade meu!
+Pro s’abèrrere su passu depiant pònnere manu a sos kriss e traballare cun contivìgiu.
+Una balla de fusile podet ochìere s’òmine prus coragiosu de su mundu.
+Acabbadu cussu pastu bundante meda, Yanez si fiat ammaniende a si istèrrere suta unu durion bellu a beru, chi iscastaiat in s’oru de su riu, pro si pipare biadu una paja de sigaretas, ma Sàndokan cun una mòvida l’aiat inditadu sa foresta.
+Nono, segnor Yanez, e si cumintzat a tìmere chi si siant pèrdidos.
+– Isetamus·lu.
+Non fiat prus possìbile a abarrare in letu, milord – aiat rispostu Sàndokan.
+Si nche fiat ghetadu in antis che trau fertu, si fiat agarradu a sa buca de unu cannone, si nche fiat artziadu a su ponte de sa giunca e si nche fiat iscutu a mesu de sos gherradores cun cussu atrivimentu macu chi totus ammiraiant.
+Willis, beni a mi tènnere – aiat naradu Sàndokan.
+L’apo bidu ruende in mare cun sa conca isperrada dae un’àstula de mitràllia.
+Non b’intrat nudda.
+A dolu manu!
+Apo faeddadu – aiat rispostu su sergente chi daiat a bìdere una trancuillidade chi non podiat àere.
+Intramus·nos·nche a mesu de cussu tupale de bananos.
+Cuss’òmine mi bisòngiat.
+Ais isparadu a unu babirussa?
+Deo chèrgio aprodare.
+Fui Sàndokan!
+Custrinta a subire cussa presonia istrana, si fiat dada a cumprire de su totu s’educatzione sua, chi finas a tando no aiat àpidu su tempus de curare.
+Sos cassadores fiant pigados a caddu e fiant essidos dae su parcu a parafua.
+Fiat totu pigadu dae unu tribisu biu.
+Deus nos at a bardiare.
+– aiat preguntadu Sàndokan, inchigende·si.
+Isse aiat abbaidadu a sa muda a Yanez mirende·lu a fissu comente chi aeret chèrfidu indagare sos pensamentos de s’òmine in pessu arribbadu, posca aiat naradu a istruncadura:.
+Ajò, conta.
+Ite seis faghende?
+Milady – aiat naradu su pirata, acurtziende·si semper de prus.
+Ah!
+– aiat esclamadu Yanez agarrende·lu forte a bratzos.
+Su capu de sos piratas de Mòmpracem.
+Sàndokan l’aiat postu fatu sena istare tzincuentende.
+Fiat impossìbile a poderare una fùria gasi manna.
+S’intzìdida contra Làbuan.
+L’ais a ischire deretu, sorrighedda – aiat rispostu Yanez boghende sa tzimitarra e sas pistolas.
+Non podes abarrare inoghe sena cùrrere su perìgulu de ti fàghere cassare dae su cavalligeri.
+Ite cheres nàrrere?
+Su naviu nche fiat istadu imbertu cara a su màrghine de sa paule, a mesu de unu cannedu carcu meda.
+S’incrociadore avantzaiat lestru, mustrende s’isprone acutzu suo e seghende s’iscurigore e su mudore cun unu cannonegiamentu furiosu.
+Totu paris aiant a disponimentu chentu chimbanta o chentu sessanta cannones e milli chimbighentos òmines.
+Su pirata, chi in s’ìnteri chi sa lady fiat faeddende, si fiat acurtziadu, a cussas paràulas fiat torradu in segus totu in unu.
+Yanez meu, dae cara e pranta coràgiu – aiat murmutadu.
+Pro ite mi faeddades in custa manera?
+Sa Tigre de sa Malèsia, finas a tando ammajada, faturada, como chi s’intendiat sanada, totu in unu si nche ischidaiat.
+Dae ue seis benende?
+lord, chi aboghinaiat che dischissiadu in sa prua de su naviu suo:.
+Isse si fiat acurtziadu semper de prus a sa giòvana lady e, abbaidende·la a fissu, l’aiat naradu cun boghe grae:.
+Torrados a pìgiu de abba cun unu corfu poderosu de carcàngiu, aiat giradu sos ogros a inghìriu.
+E sa tambada?
+Non l’isco.
+Est un’aconcada cussa chi cheres fàghere – aiat rispostu su portoghesu.
+CAPÌTULU XIII.
+Si cherides chi deo, chi bos amo che macu, torre a cussa terra dae ue so mòidu, deo apo a torrare, mancari depa marturiare su coro meu pro semper; si cherides chi deo m’ochia in antis bostru, deo m’apo a ochìere.
+Ite cheres nàrrere, Yanez?
+Ghiamus·los, duncas.
+– Deo non los timo cussos duos leopardos chi nos sunt chirchende pro nos sighire a cumbàtere.
+Cale isperàntzia podides àere galu?
+Non b’aiat bisòngiu difatis.
+Si fiat acurtziada a sa costana de babordu e sena la bìdere nemos nch’aiat istacadu duos salvagente chi nch’aiat ghetadu a mare, posca fiat andada cara a prua e firmende·si in dae in antis de su tenente chi pariat l’esseret isetende:.
+Non galu, pitzinna – aiat rispostu sa Tigre.
+Apo un’oriolu dolorosu, timo chi ti tochet carchi disaura.
+Nos podimus pasare carchi ora – aiat naradu Sàndokan.
+Moe, Marianna, moe – aiat naradu totu in unu.
+Pariat chi su praho s’esseret lassende in palas unu surcu de bitume caente o de sùrfuru iscalladu.
+In pessu chi sos piratas nche l’aiant bidu, una bete boghe fiat retumbada:.
+Pòveros cumpàngios!
+S’inimigu fiat in cue, a ses o sete mìgia dae s’ìsula e avantzaiat a bellu a bellu assentadu pro sa batalla.
+Trinchete s.
+A pustis l’amus a ischire a ue afilare?
+Apo motivu de rìere.
+In palas bostras.
+Non timas, apo a dare cara.
+Bos torro gràtzias, milord, de totu si chi ais fatu pro mene, pro unu disconnotu, chi podiat èssere unu mortale inimigu bostru.
+– Sunt pro nos inghiriare, fradigheddu meu, e si no agimus cun cautela manna amus a rùere in sa retza chi nos ant paradu.
+De so prus che seguru chi ista note at chircadu de nche la furare, a dispetu de sa sorvelliàntzia de sos sordados nostros.
+Andamus prima a sa costa, posca amus a bìdere.
+In su momentu chi fiant torrados a pìgiu de abba pro respirare, aiant intesu una boghe aboghinende:.
+Pagas oras prima de s’arribu meu in custas costeras.
+– aiat esclamadu Yanez.
+Cando deo ando a s’acòstiu, a l’ischis cale est su postu tuo?
+deus meu, tue ses pèrdidu.
+Bivat sa Tigre!
+Esside, bos so narende.
+Depiat èssere unu fanale allutu in pitzu de su trinchete.
+E non podiat fàghere nudda pro cussa fèmina istimada!
+Prefèrgio sas costigheddas de babirussa, amigu meu.
+– aiat aboghinadu isse, aterrende duos òmines cun su revessu de sa tzimitarra.
+A ue l’aias imbiadu?
+Mi cheres fàghere bènnere sa callentura, Sàndokan?
+Sàndokan!
+S’echipàgiu suo non depiat superare sos trinta o baranta òmines.
+– aiat cumandadu su caporale.
+Sàndokan e Juioko fiant abarrados firmos un’iscuta, sighende cun sos ogros s’iscualu, posca bidende chi non fiat prus pensende a issos, a su mancu pro su momentu, aiant ripresu sa ritirada afilende a nord-ovest.
+Aiat fatu milli passos cando nch’aiat bidu un’òmine essende fora dae una tupa e tanchende·li su passu.
+Imbetzes de rispòndere Sàndokan aiat aboghinadu:.
+– Bae, ma at a bènnere sa die chi t’apo a mustrare cantu siat terrìbile sa vindita mea!
+– aiat preguntadu Yanez assustadu.
+Isperamus – aiat naradu Yanez.
+f.
+Tribordu s.
+Aiat suvruscadu su bentu de sa note comente chi esseret suvruschende su nuscu de sa diosa sua, posca si fiat acurtziadu a passos lentos a su bete pinnetu, ue fiat galu alluta un’istàntzia.
+E sos sordados ant a essire ca non si podet ammìtere chi siant surdos e nos ant a leare a corfos de carabina.
+Torramus a sa caminera.
+Paret chi non l’agradat a li mentovare a fradile meu William – aiat rispostu Yanez.
+Pro cale iscopu?
+Chin nois non si diat atrivire, Yanez.
+Deus mesu, ite b’at?
+Sas fògias crochidaiant e sas pedrigheddas de su viale chi nche giughiat a sa serra tirriaiant suta sos pees de sos sordados.
+Non timas.
+Bies bene, pòveru amigu meu, chi istanote non podes fàghere nudda.
+Nono – rispondiat semper Sàndokan, cun boghe pàsida.
+Si fiat giradu cun ìmpetu e aiat abbaidadu sa campura illacanada de su mare.
+A s’acòstiu!
+Totus – aiant rispostu.
+Si nois amus a èssere torra tentos non nos diat sarvare prus nemos e dia dèpere rinuntziare pro semper a s’isperàntzia de torrare a bìdere a Marianna.
+Fiat brincadu a sa canoa, tanchende sos ogros e boghende unu suspiru profundu.
+– aiat naradu Sàndokan riende.
+Unu isborrocu ispantosu, chi aiat trèmidu sa bete pinneta, nche l’aiat istesiadu totu in unu dae cussa firmesa.
+Ite seis chirchende cun totu custu acanimentu?
+Forsis un’àteru perìgulu nos minetzat?
+càssero, dae s’àrabu qas.
+Nono, nono – naraiat sa giovanedda cun boghe afannada.
+Sètzidos in su coronamentu de popa fiant negossiende, abbaidende dae cando in cando cara a a est, ue si nche bidiat galu unu pubusone fine de fumu.
+Su naviu suo aiat acostiadu su mercantile suta s’anca de babordu, e fiat abarradu pitzigadu, essende istados ghetados sos àncaros de ingàrriu.
+Sa Tigre torraiat òmine e in prus amante!
+In su matessi tempus unu mùilu poderosu, chi si podiat nàrrere ghetadu dae unu trau assustadu o arrennegadu, fiat retumbadu suta sas arcadas de sidas, ammudende totu in unu sa tzarra de sos pugiones e su risu cràstulu de sas munincheddas.
+Eja – aiat cunfirmadu Sàndokan, cun sos ogros chi pariant chi esserent leende fogu.
+– aiat preguntadu isse.
+Agarrados a sas manovras, miraiant impassìbiles cussos assaltos de su mare, prontos a fàghere sa manovra prus perigulosa, mancari esseret costada sa bida a totus.
+E como lassade chi bos torre gràtzias pro mi nch’àere torradu a inoghe e chi bos nàrgia chi si bos bisòngiat un’òmine de sacrificare, mancari pro sarvare unu inglesu o una fèmina de sa ratza issoro, apo a èssere semper prontu.
+– La so intendende custa traitoria, ma non la timo.
+Nche depet èssere indedda meda!
+Indedda si nche intendiant sas boghes de sos binchidores e si nche bidiat una lughe forte, sinnale ladinu chi a sa bidda l’aiant postu fogu.
+Apo a faeddare – aiat ruschidadu su presoneri chi fiat devènnidu biancu che casu.
+Andade, su giòvanu.
+– Oh!
+Unu cannone fiat istadu ismontadu in su praho de Giro-Batol e un’ispingarda no isparaiat belle prus, ma ite importaiat?
+E amus a atacare deretu sa villa?
+Si issa no aiat àpidu grisadu su mestieri nostru e no aeret tìmidu su sàmbene e su retumbu de sas artillierias!
+– Ohe!
+Ah!
+Non pedo de prus, bravu Giro-Batol meu – aiat rispostu Sàndokan.
+– Chi Barry nos apat chèrfidu collionare?
+Pistighìngios malos a cumprèndere lu trubbuscaiant, creende chi l’aerent ammaniadu carchi impostada a fùrriu de sa domo.
+Abbàida: si nche istèsiant s’unu dae s’àteru pro nos arregrare in mesu.
+Nch’aiat pesadu s’arrustu chi bogaiat unu nuscu ingustosu, l’aiat postu subra una fògia larga de bananu e l’aiat porridu a Sàndokan, posca fiat andadu a fudighinare in unu cugione de su garrapiu e dae un’istampu nch’aiat bogadu un’ampulla mesu truncada, ma cugugiada cun contivìgiu cun unu pabirotu formadu cun una de sas fibras de rotang intritzida cun abilidade.
+Bidende las ses custas botzigheddas?
+E tando l’ais a bìdere!
+– Moimus a largu e chircamus de colare in mesu de cussos duos rivales.
+Dadu chi bos bido sanadu, custu sero apo a andare a los avèrtere chi cras mangianu amus a cassare sa fera.
+– aiat esclamadu isse.
+In pagu tempus nche fiat gasi indedda de non tìmere prus sas artillierias suas.
+Chissai, forsis dae sa pitzinna dipendet sa sarbesa o sa derruta de Mòmpracem.
+Si as cara sa bida non chirches de ti difèndere – l’aiat naradu Sàndokan.
+Pro bos impedire s’aconcada de la pugnalare cun su kriss bostru.
+Mi lu promites?
+Ite depo fàghere, segnore?
+Ah!
+Amus a andare a nos fraganare contra s’ispiàgia.
+– In una paja de oras apo a èssere recuidu.
+, it.
+, dae su latinu ponto -onis, derivadu de pons pontis «ponte», forsis pro mèdiu de su frantzesu ponton.
+m.
+Non apo gromure contra de bois e pro bos mustrare chi no apo òdiu perunu contra unu balorosu che a bois, bos promito de nche giùghere a inoghe a lady Guillonk.
+– Nemos, finas a cando unu de nois at a abarrare biu, at a bènnere a nche furare sa «Perla de Làbuan» como chi la amparat sa bandera de sa pirateria.
+In intro de die su bentu fiat caladu paritzas bortas e sa canoa, chi afundaiat pesante in sas percas de sas undas, aiat imbarcadu prus de una borta abba meda.
+Eja, ses unu bellu sipai a beru – aiat rispostu Sàndokan riende.
+E sunt isbarcados in Mòmpracem?
+Cun manu lestra aiat tapadu sa buca a su presoneri, posca l’aiat ligadu sas manos e sas ancas narende·li cun boghe minetzosa:.
+Ite mi nde importat!
+Nche los amus a ispèrdere totus – aiant esclamadu sos piratas, agiolotende sas armas cun fùria.
+Depiat èssere sa santabàrbara iscopiende.
+Andat bene, capitanu.
+Ue l’as fatu presoneri?
+Sàndokan meu, ajò a bìdere si b’at carchi cosa de pònnere in buca o pro infùndere sa gorgoena.
+Si l’amo!
+A Sarawack.
+Aiat intesu un’ìmpetu de arrennegu leende·lu e aiat arrodadu sas dentes a manera ferotze.
+Andat bene; intre pagas oras at a rùere in pòdere meu.
+No amus prus mancu un’arma e in prus semus incadenados.
+Unos cantos èsseres umanos si pesaiant dae su terrinu a ghèmidas, aboghinende, chie cun sas concas chi bogaiant sàmbene, chie cun sos mermos truncados e cun sos costàgios isperrados.
+Cale sinniale depes fàghere pro chi su naviu s’acùrtziet?
+Ma custu non bastas: tocat de nche cumbìnchere su lord a si ritirare in Vitòria pro dare a Sàndokan sa possibilidade de agire.
+Capitanu, capitanu meu!
+Fiant afainados a inghìriu de sas baterias, pesaiant trintzeas noas, iscudiant cun fùria sas rocas pro nche tirare contones chi depiant afortiare sos fortinos, prenaiant sos gabiones chi assentaiant in dae in antis de sos cannones, segaiant àrbores pro pesare palitzadas noas, fraigaiant bastiones noos chi fruniant cun sas artillierias chi nch’aiant bogadu a sos praho, iscavaiant pràdiches, ammaniaiant minas, prenaiant sos murufossos cun cumassos de ispinas e prantaiant in fundu puntas de ferru avelenadas cun su sutzu de s’upas, fundiant sas ballas, afortiaiant sas purvureras, arrodaiant sas armas.
+Cando fiat torradu in sensos, cun ispantu mannu, non fiat prus in su pradigheddu chi aiat rugradu in intro de note, ma in un’aposentu ampru, tapetzadu de pabiru froridu de Tung e assentadu in unu letu còmodu e modde.
+su cannone suo.
+Sunt prus perigulosos de sos òmines.
+Su portoghesu, mancari esseret timende una sorpresa dae sos inglesos, chi podiant èssere avantzados in su padente, trisinende che colovras, aiat issu puru su pistighìngiu de ischire si sos praho fiant fuidos a sa traschia tremenda chi aiat giagaradu sas costas de s’ìsula.
+Posca girende·si cara a Marianna chi abbaidaiat cun pistighìngiu su naviu inimigu chi balangiaiat caminu:.
+Àteros duos rajos fiant lampados in sa prora de su piròscafu, sighidos dae duos iscòpios acutzos.
+Colovras de abba b’ant a èssere in intro de cue?
+– aiat pregontadu Sabau.
+Mai!
+So dudosu, Tigre de sa Malèsia.
+– aiat preguntadu Sàndokan, cun sa boghe chi muidaiat a manera istrana.
+Sàndokan puru pariat chi aeret cumpartzidu su pistighìngiu e su subùgiu de sos òmines suos.
+Pristu dae inoghe, canes!
+Nch’aiat sejadu un’umbra colende in antis a sa làntia e li fiat parta cussa de sa pitzinna amada.
+Custu est beru, milord.
+– Si deo binco tue as a èssere galu sa Reina e Mòmpracem e si sa sorte m’at a fàghere pèrdere, nos nch’amus a bolare e amus a andare a chircare sa felitzidade in àteros logos.
+Fogu contra cussos miseràbiles!
+Depiat pertènnere a cussa.
+– aiat preguntadu Sàndokan, mentres un’undada de sàmbene nche l’àrtziat a cara.
+Mancari s’iscuru esseret carcu meda, nch’aiat bidu umbras umanas remunidas a curtzu de su truncu de una betedde casuarina.
+Fiat unu cavalligeri de su regimentu de su Bengala.
+Cussa boghe non fiat disconnota.
+Lestru, abbandonamus sos salvagente e mantenimus·nos prontos.
+nd’amus a bìdere àteros puru!
+Non cantu crees.
+Aiat esclamadu su dayako.
+A nos bìdere luego, segnor Yanez.
+Chie l’aiat pòdidu nàrrere chi una die aia amadu una fèmina!
+Custu mare, chi.
+Cuadu in sa cala s’agatat?
+Comente bides so devènnidu unu sergente de su regimentu de fanteria de su Bengala, duncas ti potzo amparare.
+f.
+Nono, milord.
+Andat bene!
+Faeddade.
+S’istillu, chi l’aiat giai ferta, l’aiat corfida custa borta in mesu de sa conca e cun una fortza tale chi sa frama li fiat abarrada fichida.
+Tando cunsiderade·mi che un’òmine mortu.
+No at a andare ne in unu logu ne in s’àteru, Yanez.
+Nois però amus a andare su matessi a s’addòbiu, Yanez.
+– aiat esclamadu su malesu.
+Agrucaiat in antis de sas costas de Làbuan o beniat dae carchi ìsula a curtzu?
+Ajò.
+nàrrere sos pìngios chi bestis e pro ite m’abbàidas gasi?
+B’apo pensadu a totu custu, Yanez.
+– Apo a domare pro como s’arrennegu chi m’allughet su coro e apo a chircare de fuire a s’abordàgiu issoro, ma guai de issos si mi diant sighire in sa rota noa!
+M’est partu de àere intesu persones arresonende.
+Intendende cussas paràulas, Sàndokan e Juioko si nche fiant torrados a imbèrghere suta s’abba, ma s’afundamentu issoro fiat duradu meda.
+Marianna – aiat naradu – giura·mi chi as a èssere mugere mea.
+Mi paret chi andet male pro nois, fradigheddu meu.
+– Sunt petzi sas duas de borta de die!
+– Ah!
+– aiat aboghinadu su portoghesu.
+Como chi ischint chi deo so inoghe non s’ant a lassare prus cassare a s’ispessada.
+Beni, beni, malaitu dae Deus!
+creschende a inghìriu de custa serra e nois amus a andare a los bardanare.
+As a bìnchere, Sàndokan?
+Non curriat prus: bolaiat in s’abba pàsida de su mare, in pessu tambende·la.
+Su portoghesu nch’aiat lassadu essire su tzeracu, posca si nche fiat intradu a bellu a bellu e, traessu sos fundos chi trasformaiant cussa domo de netu in una serra, nch’aiat sejadu una figura umana, cugugiada dae una beste bianca nida.
+Deo so istadu pistoradu e a pustis presu e tragadu a inoghe.
+Nointames averiguamus.
+Non resesso galu a nche bìdere s’atrividu.
+riende seis?
+In una de cussas pupas aiat crèdidu de nche bìdere su rivale suo, su baroneto William.
+Forsis sa traschia nche los at leados meda a nord – aiat rispostu sa Tigre.
+de luminos.
+Su praho però non lu podimus lassare inoghe.
+E cando?
+Lady Marianna no aiat pòdidu tratènnere una boghe de orrore.
+L’aiat torradu a pònnere belle cun dispraghere in mesu a sas pàginas, aiat tancadu su libru e l’aiat assentadu torra in s’iscanneddu.
+S’aiat chintu s’isciàbula e giughiat una carabina a armicoddu.
+S’Inghilterra aframigada est punnende a Mòmpracem nostra e forsis est isetende petzi sa morte tua pro assalire sos tigrotos tuos e nche los ispèrdere.
+Chie est cuss’inglesu?
+eja, bos cumprendo prodes meos, ma creides chi deo puru non sia patende a s’idea de non torrare a bìdere forsis mai prus s’ìsula mea, su mare meu, de pèrdere sa possa mea, de torrare in s’iscurigore a pustis de àere brilladu gasi meda, de àere conchistadu una fama gasi manna, mancari terrìbile e disaurada?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Semus fuidos a sos sordados chi nos fiant sighende sena fàdigu meda e sena abarrare fertos.
+Ochìere!
+A caddu?
+Ma de Marianna ite si nd’at costadu?
+In s’ìnteri chi fiant isetende s’arrustu aiant torradu a cumentzare a arresonare.
+Est sa lìtera chi apo a cunsignare a lady Marianna.
+In conca giughiat unu capeddu galanu frunidu de pinnas, postu de rugradis in sos pilos indeorados.
+Ghiados dae Paranoa, fiant torrados a artziare sighende s’oru de su riigheddu e si nche fiant intrados a una caminera betza chi su malesu aiat iscobertu carchi ora prima.
+E chissai comente at a patire no aende noas nostras!
+Iscusade, prìntzipe, dae meda seis arribadu a Làbuan?
+Cun custos pensamentos, Sàndokan aiat isetadu chi su sole esseret caladu, posca, cando s’iscuru si nche fiat atzochiadu a su pinnetu e intradu a su tupale, nch’aiat ischidadu a Giro-Batol chi fiat a sorrogu che tapiru.
+Fiat arribadu suta sa cresura e fiat pro leare sa fuida, cando totu in unu fiat torradu in segus, cun sas manos in pilos, sa mirada inchigiada, ghetende un’ispètzie de sucutu.
+– aiat preguntadu Marianna.
+In sa foresta su tempus colat in presse, Sàndokan – aiat rispostu Yanez riende.
+In chelu, in prus, curriant a brìllia isorta betedde nues, nieddas che pighe e cun sas ginefras rujas che fogu.
+Forsis sos praho nostros nche sunt istados imbertos indedda meda e bisestrados male de non pòdere torrare deretu in mare.
+Giro-Batol!
+In s’ìnteri sos sordados fiant intrados a sa serra e nche bortulaiant cun arrennegu sos vasos, irrochende contra sa Tigre de sa Malèsia e finas contra su camerata issoro.
+Bois mi ponides a tìmere.
+Sàndokan no aiat isetadu a nch’agabbare sa frase.
+Ascurta·mi, amore meu.
+Nointames so anneadu meda, Paranoa – aiat naradu Sàndokan.
+Sàmbene!
+– aiat esclamadu Sàndokan abbaidende su portoghesu cun duos ogros chi pariant cussos de unu macu!
+Sa boghe sua non si perdiat.
+Totu a postu bos est partu?
+Acò s’òmine chi mi bisòngiat.
+nch’arribbare a sa distàntzia chi Sàndokan disigiaiat.
+Sàndokan!
+Yanez!
+Su naviu de gherra, imbetzes de rispòndere, aiat viradu presentende sos sabordos de babordu, dae sos cales nch’essiat una mesa dosina de cannones.
+Eja, ma cun un’ogru abertu.
+A sa villa!
+L’amus a bìdere a pustis, milord.
+Sàndokan aiat ghetadu una mirada de cumpraghèntzia a sos tigrotos suos, comente l’agradaiat a los mutire, e aiat naradu:.
+Mòmpracem!
+Non chèrgiat Deus, prìntzipe – aiat rispostu s’ufitziale, befulanu.
+Isse aiat abbaidadu pro tempus meda s’òmine terrìbile, chi miraiat semper a fissu a Làbuan, incarchende·si su petus cun ambas manos, comente chi aeret chèrfidu afogare unu dolore illacanadu, posca si nche fiat agretiadu a bellu a bellu a prua, murmutende:.
+Mancu una una paràula in prus in domo mea: esside!
+palitzadas e murufossos ampros rendiant s’atzochiada a cussas fortalesas belle impossìbile.
+– aiat aboghinadu Yanez, traghende·lu cara a sa palitzada.
+Ite idea giughiat sa Tigre de sa Malèsia?
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+As resone; non ti lu isfachìllio, antzis ti istimo.
+Nos ant a chèrrere paritzas oras.
+Aiat paradu sas origras, ma no aiat intesu boghe peruna; a distàntzia però s’intendiant sonos dìligos chi pariant sos acordos de una màndola o de una chiterra.
+– A unu balorosu che a bois, non dia negare unu praghere sìmile.
+Mi paret unu progetu de pòdere fàghere.
+Arratza de tortura!
+Ite depimus fàghere, como?
+Aiat isetadu chi nemos l’aeret dadu cara e chi s’iscuru esseret caladu, posca nch’aiat bogadu dae su coritu duos istillos e los aiat cuados suta sas bestes de sos duos piratas.
+Est un’òmine capassu de ochìere a neta sua, pro non la lassare rùere in manos meas.
+Su bentu si manteniat a nord-ovest e su mare fiat galu pàsidu, favorende sa cursa de sos duos praho, chi andaiant a deghe o ùndighi nodos a s’ora.
+Totu in unu aiat intesu una boghe.
+A ue fias andende?
+m.
+– aiat esclamadu.
+Tando at a bènnere a s’addòbiu.
+, sinònimu antigòriu de prua.
+Una balla de carabina bene sestada ti nche podet imbiare a s’àteru mundu.
+– aiat preguntadu su dayako, iscudende sas dentes a pare.
+Dae sas costas orientales de Làbuan, capitanu meu – aiat naradu su bornesu.
+Bancu postu de rugradis, belle in punta de sa popa, ue s’assentaiat su cumandante o si setziant sos timonieris.
+Aiat agarradu sa pagaia chi serbiat de timone e aiat afiladu sa canoa cara a s’ìsula chi a bellu a bellu si nch’intraiat a mesu de s’iscuru.
+Dae cue amus a bìdere chie andat o chie essit dae sa villa e in pagos momentos amus a pòdere leare sas mesuras nostras pro impedire a su lord de fuire sena chi nos nd’abbigemus.
+Aiat ghetadu un’ograda a popa e aiat bidu pilighende a sos pinnones de su praho.
+– aiat preguntadu Yanez.
+No apo custa punna.
+Sunt de mùtria trista e no amant sa cumpàngia.
+Su lord, imbetzes de pònnere mente, nch’aiat istacadu dae unu crau unu corru e aiat ghetadu unu sonu forte.
+Sa Tigre giughende un’àtera borta sos òmines suos a s’assaltu, fiat resèssidu in fines a nche catzare sos difensores chi fiant torrados in palas a sa maconatzina unu subra s’àteru.
+Eja.
+Chi deo isca non bi nd’at vulcanos in custu tretu de mare.
+A pustis de un’iscuta sos duos navios falaiant in su riigheddu e tres minutos prus tardu essiant in mare abertu.
+S’istumbada fiat istada mortale.
+Si fiat colada pagos tzentìmetros prus a dereta, su velieru fiat istadu arressadu in sa cursa sua.
+Su cadderi nch’at a èssere ghetadu de suncuna e nois nche l’amus a andare a subra sena li dare su tempus de si nde sapire.
+Non ganniat ne urulaiat prus; petzi unu respiru sorrogradu podiat galu traìghere sa presèntzia sua.
+– Nois amus a isbarcare in Làbuan a dispetu de sa traschia.
+posca si nche fiat ghetadu.
+A issos puru però resurtat unu pagu difìtzile a agarrare sa preda, aende sa buca belle in printzìpiu de bentre, gasi chi si depent girare de ischina pro pòdere mòssere.
+– E nointames bisòngiat chi Marianna siat pobidda mea, ca m’intendo chi, sena de issa, mai si nche diat istudare su fogu chi mi nche màndigat su coro.
+Fiat unu garrapiu prus che un’abitu, in pessu capassu de amparare carchi croba de selvàgios, bassu.
+Ubbidi·mi e as a bìdere chi as a pòdere bìdere carchi cosa.
+Ando a castigare s’insolente chi benit a mi pònnere su marranu, posca apo a torrare a ue ses tue.
+Patan e Giro-Batol sunt mortos – l’aiat naradu Sàndokan cun un’alenu.
+, it.
+f.
+Bortende s’est chircadu de mantènnere sas faltas de su testu salgarianu.
+Sa passione chi mi brùsiat in petus est tropu manna pro l’afogare.
+, it.
+Su bete vascellu chi si fiat isfortzende de parare fronte a sas undas chi l’assaliant a prua, isprofundende belle de su totu suta su pesu de sa costrutzione sua in ferru, nche beniat trabentadu a mala bògia cara a nord.
+Mi potzo piligare finas a sas bentanas suas – aiat naradu Sàndokan.
+Chimbe minutos a pustis brincaiant sas palitzadas de su parcu torrende·si·nche a intrare a mesu de sa foresta iscurigosa.
+A s’àtera ala de sa cresura so intendende gente a negòssiu.
+Mudu!
+– aiat esclamadu Sàndokan, ischidende·si.
+Non brulles, Yanez.
+– aiat preguntadu Yanez a sas sentinellas.
+Creo però de non nch’èssere indedda dae su riigheddu.
+– Amus a devènnere prus nieddos de sos africanos, fradigheddu meu.
+, dae su frantzesu antigu espingarde, chi benit dae su francone.
+Sa conca, isperrada de suncuna, aiat lassadu in su truncu de s’àrbore una bete mantza de sàmbene misturada a cantos de matèria cerebrale.
+Cun una bella tambada de coddos si nche podent ghetare.
+– Chie cheres chi andet a si cuare in intro de cue?
+Nono, Yanez!
+Ite iscriet cussu cane de baroneto?
+In cussu momentu pariat chi s’incrociadore esseret leende fogu.
+Ite cheres nàrrere?
+A sero sa roca presentaiat un’aparèntzia imponente e si podiat nàrrere mala a bìnchere.
+Una cannonera chi pariat ispagnola si fiat mustrada a mangianu afilende a est, ma in sas costas otzidentales non fiat cumpartu inimigu perunu.
+As resone, Yanez: apo a isetare!
+In s’ìnteri as a fàghere armare su praho e a remunire a inoghe s’echipàgiu intreu.
+Marianna!
+Non prangas, Marianna, su benidore chi nos isetat no at a èssere tristu, no at a èssere iscurigosu, ma risulanu, totu felitzidade.
+A sa villa!
+virare, dae su frantzesu virer, chi benit dae su latinu gyrare addobiadu cun vibrare.
+Issos puru non s’ischiant acunnortare a si nch’andare sena isparare unu corfu de fusile.
+Yanez – aiat naradu Sàndokan – ammania·ti chi intro un’ora amus a èssere in sa caleta.
+– Ti nch’apo a giùghere a su nidu tuo ue as a èssere amparada dae sos corfos de cussos òmines chi finas a eris fiant sos compatriotas tuos e chi oe sunt inimigos tuos.
+Prima de intrare in sa serra apo bidu duos òmines cumpudende sas pasteras a pagos passos dae nois.
+Sàndokan, cun sa tzimitarra agarrada, chircaiat, ma de badas, de isfundare cussa muràllia umana pro andare a agiuare a su portoghesu chi s’afannaiat a parare sos atacos confusos de su lupu de mare.
+Sejende su naviu a gasi paga distàntzia, sos piratas si nche fiant ghetados cun berbore a sos cannones e a sas ispingardas pro rispòndere a su derre de s’incrociadore.
+Sos duos piratas si fiant abbaidados in cara s’unu cun s’àteru a sa lughe biaita de unu lampu; unu fiat calmu, s’àteru fiat totu leadu dae una emotzione manna.
+– Non nos depimus fàghere truncare su caminu.
+Yanez, forsis?
+Comente aiat naradu Yanez, fiant bastados pagos minutos pro fraigare cussu amparu.
+Oh!
+As a bìdere chi no at a abarrare meda in custos logos.
+Ajò, gasi cheriat su destinu.
+Cando?
+, dae su proventzale madier, chi benit dae su latinu tardu materium.
+As a fàghere a manera de nos lassare sena cantzigaletu e sena balla in pees, e as a chircare de nche ghetare a mare carchi gallegiante a manera chi a pustis nos potzat serbire, e si est possìbile de cuare carchi arma suta sas bestes nostras.
+E tando, frade?
+Deo nche las so giai bidende.
+– aiat esclamadu.
+De cussu chi so ordende dae mesora.
+Tigrotos de Mòmpracem – aiat naradu isse cun cussu tonu de boghe chi ammajaiat e bestiat in cussos òmines unu coràgiu sovrumanu.
+– Ite at a nàrrere cando at a ischire chi sa Tigre est torrende binta e ammajada?
+Aia preferidu unu naviu europeu – aiat murmutadu Sàndokan, inchigende·si.
+Si mutit cofa pro sa forma a cofinu fungudu chi aiat in orìgine sa cofa in sos galeones antigos.
+Nche so bidende su cùcuru de un’àrbore essende in palas de cussas iscollieras – aiat rispostu su portoghesu.
+Cando apo a fruschiare bois atzochiades a su naviu e cumentzades sa cumbata.
+– aiat esclamadu su pirata, ruende in pees suos, cun sos bratzos parados fache a issa.
+Tue crees chi dia campare?
+Tue ses un’artillieri tropu balente pro isetare sa lughe de su sole.
+– s’aiat preguntadu intro su coro suo.
+a s’àtera unu armònium de èbanu cun sa tastiera iscalabrada e a inghìriu, in unu abbolotu malu a contare, sunt isparghinados tapetes pinnigados, bestes meravilliosas, cuadros pintados forsis dae pinzellos famados, làmpanas bortuladas, ampullas ritzas o bortuladas, tassa intreas o segadas e posca carabinas indianas arabescadas, trumbones de Ispagna, isciàbulas, tzimitarras, istrales, istillos, pistolas.
+Non nos allarghemus tropu però, Yanez.
+Dae cara chi in palas de su cane non b’apat carchi òmine.
+Sa parte de una nave suta de abba.
+riende ses!
+Undas mostruosas, produidas dae sas chi mutint undas de sciacuamari, brincaiat in totue, mentres su bentu addopiaiat sa violèntzia truncadu dae sas alturas de s’ìsula.
+E de sos nostros nemos est fuidu?
+, gallegiante parallelu a su naviu, impreadu dae medas pòpulos de sos Otzèanos Indianu e Patzìficu pro nde aumentare s’istabilidade in mare.
+Semus solos – aiat rispostu a pustis.
+Su pirata sena s’assustare pro cussa intima repentina, chi li podiat costare sa bida, si fiat giradu a bellu a bellu, astringhende s’isciàbula, prontu a l’impreare.
+Isse m’adorat, isse at a fàghere pro mene totu su chi l’apo a nàrrere.
+Disaura!
+Custa borta puru su pirata fiat abarradu a sa muda.
+Antzis si narat chi unos cantos praho siant istados bidos a belas paradas a largu de s’ìsula nostra.
+Segnore!
+Cando ais a mòere?
+Yanez aiat ispintu su caddu fache a issa e l’aiat naradu:.
+in fines ti torro a bìdere – aiat esclamadu.
+Calicunu narat chi est fìgia de unu colonu, carchi àteru de unu lord, e àteros chi siat parente de su guvernadore de Làbuan, foras male.
+f.
+Eja, Yanez, e su coro meu mi narat chi non mi so faddende.
+E Marianna subra de custu naviu est?
+Juioko!
+– E comente?
+Oramai non fiat prus possìbile a gherrare cun cussu inimigu chi, aprofitende de sa màchina sua, istransiat cada acòstiu.
+– Ma tando tue no ischis chi de sos chimbanta tigrotos chi deo nche giughia contra a Làbuan, est abarradu biu petzi Giro-Batol?
+Si nche fiant intrados a mesu de un’abbolotu beru de iscollieddos de còrgiu de còtzulas, de restos de crostàtzeos e de cumassos de pàgia de mare e fiant arribados fache a sa punta estrema de un’isuledda apadentada.
+Caminaiat dae prua a popa cun passu nerviosu, compidende s’istèrrida illacanada de abba e astringhende cun un’ispètzie de arrennegu s’aferradorju de oro de sa tzimitarra sua dèchida.
+Mancari ti ses faddidu – aiat naradu Sàndokan.
+A pustis de s’èssere sintzerados chi in cussos tupales non si cuaiat peruna sentinella, si fiant acurtziados a sa palitzada e agiuende·si a pare nche l’aiant brincada.
+Mudu, bramosu, titi-tiri de suore, tratenende su respiru, pro no isbeliare cun s’alenu cussa boghe argentina e melodiosa, ascurtaiat comente un’òmine chi sònniat, comente chi aeret chèrfidu imprentare in sa mente cussa limba disconnota chi nche l’imbriagaiat, chi l’abrandaiat sos turmentos de sa ferta, e cando sa boghe, a pustis de àere vibradu un’ùrtima borta, moriat cun s’ùrtima nota de sa màndola, lu bidiat abarrende tempus meda in cussu assèliu, cun sos bratzos parados comente chi aeret chèrfidu atràere sa pitzinna, cun sa mirada framante fissa in cussa ùmida de issa, cun su coro a bàntzigu e sas origras paradas comente chi esseret galu ascurtende.
+E puru non so cumbintu chi li siat capitada una disgràtzia.
+Dae cara!
+B’aiat chèrfidu galu mesora pro.
+Gràtzias de su cumplimentu – aiat murmutadu in coro suo Yanez, faghende un’isfortzu mannu pro tratènnere su risu.
+Gasi meda nos nche semus istesiados!
+Avantzaiat cun lestresa creschente, fumiende e isbufidende e intreverende corfos de granada e proiètiles prenos.
+Non si podet dubitare de unu sergente.
+a nche ghetare s’asta de sa bandera.
+Inoghe no at prus nudda ite fàghere.
+In pagu tempus sos sordados si fiat agatados a pagos passos dae sa pastera, ue isse abarraiat cuadu.
+– Forsis non nos ant a cassare.
+Faghe leare tertzarolos subra sas belas de trinchete e de maistra – aiat rispostu Sàndokan.
+– Abarrade bois puru, nois bos amus a difèndere contra totus, nois cun sa carena nostra amus a parare fronte a sos corfos de s’inimigu e si aias a chèrrere amus a conchistare unu regnu pro bos dare unu tronu.
+Su lord, ca fiat pròpiu isse, aiat agarradu a Marianna a coddos chirchende de nche l’istagiare dae sos ferros, mentres s’intendiant aberende sos serratzos de sa ghenna a pranu terra,.
+Note bona, fradigheddu meu.
+Belle in su matessi momentu su praho viraiat e aprofitende de una contra-undada essiat a largu isparessende in palas de una iscolliera.
+Marianna, in antis a cussa apassionada e repentina cunfessione, fiat abarrada a sa.
+In pessu chi si fiat abbigiadu de sa presèntzia de cussos navios suspetos, contra sos cales non podiat gherrare in lestresa, si fiat arressadu, pesende in s’àrbore unu bete pannu.
+– T’apo a ochìere prima chi tue ti còjues cun cussu cane chi si mutit Sàndokan.
+A pustis de un’iscuta deghe piratas nch’aiant artziadu cun fàdigu a su ponte unu bete mortàiu, assegurende·lu cun unas cantas funes a s’àrbore maistru.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Ite depo fàghere?
+In casu de perìgulu nos amus a piligare a custu pombo.
+Chie faeddat de sa Tigre de sa Malèsia?
+Fraponte s.
+Creende però chi esserent afilende a cuss’ala pro sorte, Sàndokan e Yanez no aiant mudadu rota, antzis aiant ordinadu a sos echipàgios issoro de ispinnigare unos cantos istrallos pro chircare de balangiare prus tretu.
+Non b’aia pensadu.
+Chie seis bois?
+Fiat mègius a disafiare s’afuta de su mare abertu chi no a chircare un’aprodu in cussos oros giagarados dae sas undas rumbulantes e imperriantes.
+In pessu fora, su drapellu si fiat partzidu, depende chertorare unu bete padente chi s’isterriat finas a mare.
+Su portoghesu nche l’aiat leadu su pabiru e aiat letu:.
+f.
+Apo intesu una camba trunchende·si in palas de sa palitzada.
+Su lord l’isetaiat faghende s’andalitorra, inchigiadu e cun sos bratzos in rughe.
+Fatos batorghentos metros, si fiat firmadu fache unu betedde àrbore de sa cànfora chi si pesaiat in mesu de unu grùstiu carcu de tupas e, girende·si cara a unu de sos marineris l’aiat naradu:.
+In mesu de sos padentes.
+de sos fundos e faghende rodiare in artu cumassos de fògias, pinnighende e irraighinende sos àrbores giòvanos e iscutulende cun fùria cussos bedustos.
+Fiat craru chi finas a cando sos bastiones si manteniant e sa prùvura non beniat a mancare, peruna nave fiat resèssida a s’acurtziare a sas costas de s’ìsula terrìbile.
+Barra suta bentu!
+Ma fìamus petzi in bator e fìamus inghiriados dae prus de chimbanta òmines chi nos intimaiant de nos rèndere, e puru nche semus andados a subra de sos marineris chi fiant leende sa Reina de Mòmpracem.
+Est mègius chi deo li nàrgia a boghe cussu chi cheria iscrìere.
+At a torrare?
+*springan; cunfronta su tedescu modernu springen «brincare, sartare».
+Arratza de ispantu pro Yanez, cando m’at a bìdere.
+m.
+Sa giovanedda si fiat incurbada subra de isse riende, chinghende·li cun sas maneddas dìligas su tzugru robustu.
+Sa cara si fiat mudada a manera orrorosa, leende un’espressione ferotze.
+Oh!
+Ite nde l’afutias a isse si li poniant fatu, si lu chircaiant in totue, cando oramai aiat tretu mannu in antis e cando, a s’origra, una boghe li murmutaiat sena pasu «fui chi deo t’amo»?
+– Un’incrociadore nos est tanchende sa bia a sa foghe de su riu.
+Fiat essidu dae sa foresta e fiat e si nche fiat ghetadu traessu unu pradu ue a s’àteru cabu li fiat partu de nche bìdere una cresura, posca si fiat torra arressadu ruende inghenugradu.
+Sos fundos, e mescamente sas raighinas, l’aiant imbarratzada, però abarraiat galu unu tretu bastante pro permìtere a sos piratas de andare a in antis sena tropu fàdigu.
+At a bènnere a nos compidare – aiat naradu Sàndokan.
+Ah!
+Eja, milord.
+Custa pitzinna divina m’at a cumpensare de pèrdidas meda.
+Unu risu ispatziadore fiat cumpartu in sas lavras de sa Tigre de sa Malèsia.
+A ora de mesudie fiant arribbados a sa bidda paritzos piratas chi fiant mòidos su sero in antis cun sos tres praho e sas noas chi giughiant non poniant in pistighìngiu.
+Custu mangianu arbeschende in s’ìnteri chi fiat rugrende unu padente a capu de una bete grefa de piratas.
+Difatis, in s’ìnteri chi su piròscafu sighiat sa cursa sua tragadu dae sos ùrtimos corfos de sas rodas, su pirata cun unu corfu poderosu de carcàngiu torraiat a pìgiu de abba e andaiat a largu, pro no èssere segadu in duos dae s’isprone de s’inimigu o leadu a corfos de fusile.
+Bae imbetzes a t’ammaniare pro sa partèntzia.
+Yanez aiat leadu sa carabina, l’aiat armada e si fiat istèrridu in mesu de su chinisu.
+Aiat abbaidadu a s’atenta su fanale sinnaladu e si nch’aiat istratzadu dae costàgiu sa tzimitarra.
+As a bìdere caru meu arratza de esploratzione chi apo a fàghere deo!
+L’aia giai letu prima in su libru chi bidides inoghe e mi l’aia pensadu chi chie lu giughiat depiat èssere una creadura dèchida.
+Yanez, s’amigu, su frade de Sàndokan!
+Tue aias resone – l’aiat naradu.
+Unu pagu, lu cunfesso, capitanu meu.
+S’ufitziale de marina, chi fiat a punta in antis de deghe passos, intendende·lu acurtziende, aiat puntadu in presse su fusile e aiat isparadu a sa tigre chi fiat suta unu bete àrbore, cun sas pupias minoreddeddas, sas farrancas poderosas abertas, pronta a si nche ghetare.
+– Mi l’ais a permìtere de bisitare cussa chi at a devènnere parente mea?
+Carrigaiant sos cannones, montaiant sas ispingardas, aberiant sos bariles de prùvura, ammuntonaiant a prua e a popa unu pore de ballas e granadas, nche tiraiant sas manovras inùtiles e afortiaiant sas prus netzessàrias, improvisaiant sos tabicos e ammaniaiant sos àncaros de acòstiu.
+Ajò!
+– Baroneto William, bos prego de non cumentzare cuntierras in domo mea.
+Millu!
+– Semus tiradores balentes e ischimus manigiare su kriss mègius de sos malesos.
+Aiat caminadu totu sa note, rugrende como grùstios de betedde àrbores, forestas minoreddas e como pranos sedditzolos e trainos bundantes, istànios, chirchende de s’orientare cun sos isteddos.
+In s’ìnteri chi sos piratas, suta sa diretzione de Paranoa, ismontaiant totu sas manovras de su naviu, Yanez e Sàndokan fiant falados in su cuadru minore de popa e si fiant ghetados a su recatu.
+Apo a aprodare….
+– Oh!
+Sàndokan aiat abbaidadu fritu cussu rivale ispantosu e, imbetzes de s’assustare de sa mannària sua, de su pore de artillierias suas e de s’echipàgiu suo tres e forsis bator bortas prus numerosu, aiat tronadu:.
+Yanez imbetzes, brincadu a sa camba, chircaiat de torrare a carrigare in presse s’arma.
+A pustis de un’iscuta una balla fiat colada fruschiende subra sa coberta, iscucurende su pinnone de trinchete.
+Ma deo non bi timo!
+Connoschende mi ses?
+Sa Tigre de sa Malèsia, abbandonadu su salvagente, fiat istada pronta a andare suta s’abba, mentres Juioko, devènnidu atrividu dae su perìgulu imbeniente, si nche ghetaiat a in antis cun s’istillu paradu.
+Fia chertorende sas ispiàgias, cando nch’apo bidu unu canotu sètzidu dae cuss’òmine essende dae sa foghe de unu riigheddu.
+– aiat esclamadu?
+dae su lampu.
+A sa una mancu binti minutos si nche fiat pesada, isarbolida ma detzisa.
+Non s’at a intèndere prus seguru, como chi ischit chi nois semus gasi a curtzu a sa villa.
+Sa Tigre no est galu domada e galu at a urulare forte e at a ghetare pore a sas filas inimigas.
+– Nono non potzo, non potzo!
+Cùrrere a sa de Sàndokan a li nàrrere chi l’iseto inoghe, A su matessi tempus as a ordinare a Juioko de ammaniare su praho.
+Oh!
+Aiat afogadu su suspiru, posca aiat naradu cun un’impudu dolorosu:.
+, est su tretu chi b’est in sos duos pontes, chi formant sa cobertura e su pamentu.
+A unu tzinnu suo unu pirata aiat atacadu sa bandera a sas dritzas de popa e l’aiat pesada finas in pitzu de s’àrbore maistru.
+E bois diais lassare Mòmpracem pro custa ìsula malaita?
+m.
+Agarradu bene su kriss si nche fiat iscutu contra sa fera, e prima chi custa, ispantada de cussu atrivimentu mannu, aeret pensadu a si difèndere, l’aiat ruta a terra, agarrende·li sa gula cun una fortza tales chi l’aiat afogadu sos ùrulos.
+Vindita!
+T’apo a difèndere contra sas armas de sos compatriotas meos.
+So seguru chi nois nos l’amus a sarvare.
+Pro binti minutos sos tres velieros aiant sighidu a avantzare, chirchende de fuire a s’arregru de sos duos vascellos de gherra, chi punnaiant a s’addobiare.
+Sos sordados, ispantados dae un’atrivimentu gasi mannu, assustados pro sa morte de su caporale issoro, no aiant pensadu deretu a isparare.
+Podet èssere capitadu custu, capitanu meu – aiat naradu Paranoa.
+A pustis de duas oras de cussa cursa furiosa si fiat agatadu totu in unu in antis a unu cantzellu in palas de su cale iscastaiat sa villa ermosa de lord James.
+Ais fatu finas tropu benende a inoghe e deo bos apo a èssere reconnoschente finas a sa morte.
+Su coro nche li fiat butadu bidende sa bentana de Marianna alluta.
+Est su chi mi so pensende.
+Ite nch’as bidu?
+Si non cheres àteru!
+Lassade·la andare, capitanu – aiat pregadu Juioko.
+Sas primas frusiadas arribbaiant dae sud, cun cussa lestresa chi costumant a leare sos bentos in sas temporadas, ispinghende in antis sos primos montes de abba.
+– aiat preguntadu Marianna chi isperiaiat su mare cun pistighìngiu biu.
+Gente si bidet?
+Podiat dare informatziones pretziosas e nos fàghere balangiare galu sas chentu isterlinas.
+Ah!
+Eja, capitanu meu.
+Bidu l’ais su pirata terrìbile?
+Posca mudende tonu, aiat preguntadu: – Beru est chi sos piratas bos ant fertu a manera grave?
+Su naviu de gherra, bidende chi su velieru si fiat arressende, aprofitaiat pro chircare.
+Sa paràula, isparghinada pro mèdiu de sas tradutziones dae su frantzesu e impreada in sos romanzos de aventura, non si connoschet in su limbàgiu de sa marina italiana, chi imbetzes impreat dereta.
+Dae cara a sas iscollieras.
+Abbaidade!
+Difatis, cara a est, in ue su mare si confundiat cun s’orizonte, si nche bidiat a s’intzertu una lìnia iscura finedda.
+Fiat istadu tentadu un’àteru isfortzu pro firmare sa màrcia de s’inimigu, remunende su fogu subra de un’àteru incrociadore, ma sos cannones fiant tropu pagos, medas essende istados corfidos in mesu o ismontados.
+Ti ses faddende, Marianna – aiat rispostu su pirata, a pustis de un’iscuta.
+– aiat aboghinadu a sos piratas chi fiant a sos bratzos de sas manovras.
+Unu praho aiat giai ghetadu s’àncora in pees de sa bete roca e sos òmines suos si fiant ammaniende a leare positziones.
+L’ispero.
+Su pirata, bidende cussa fèmina chi pariat pròpiu una pitzinnedda, a dispetu de s’edade sua, si fiat intesu pilisende finas in fundu a s’ànima.
+In su matessi momentu s’òmine puru, chi agiomai non fiat rutu in francas de s’iscimmione, si nche fiat intradu a su riigheddu aboghinende:.
+Pro Deus!
+Ajò, faghe ispogiare su sipai.
+Non chèrgio indagare pro como sos segretos bostros – aiat naradu su lord, riende.
+T’apo a dare un’ìsula noa, prus allegra, prus risulana, ue deo no apo a intèndere prus s’ùrulu de sos cannones, ue no apo a bìdere in intro de note inghiriende·mi cussu acumpangiamentu de vìtimas dae mene sacrificadas chi m’abòghinant semper: mortore!
+E nois ite amus a fàghere?
+Sa vindita!
+– aiat esclamadu sa giovanedda.
+Aiat iscambiadu cun Yanez un’ograda lestra, posca fiat essida dae s’aposentu, iscraghende sa ghenna.
+L’aiat fatu tzinnu de si corcare e fiat essidu.
+– No isperaia de agatare totu custu.
+Deo so malu a mòrrere!
+Chi m’apant iscobertu?
+Ah!
+In cussu momentu su pirata ispantosu nch’aiat àpidu ispèrdidu unu regimentu intreu pro pòdere arribbare a sa villa.
+Bidende·lu una pìnniga profunda aiat rugradu sa fronte de Sàndokan, mentres Yanez s’inchigiaiat.
+E a cando sa vindita?
+Mi so agatadu in mesu a duos isprofundos: inoghe Mòmpracem cun sos piratas suos, in mesu a su lampizare de sos chentu cannones suos e sos praho suos binchidores; in cuddane cussa creadura adoràbile cun sos pilos brundos e sos ogros asulos.
+Iseta galu un’iscuta, Yanez – aiat rispostu Sàndokan.
+Abbàida·mi!
+Si deo dia abarrare inoghe sa frebba mi nche diat mandigare totu s’energia mea, m’intendo chi nche dia istudare pro semper sa potèntzia mea, chi non dia èssere prus sa Tigre de sa Malèsia… Ajò tando, moimus!
+Cheres andare a sa villa pro averiguare si Marianna b’est galu?
+Cussos malincrinidos ant àteru ite fàghere in custu momentu che abarrare a molinu inoghe.
+Faedda.
+si cussa pitzinna lu diat chèrrere… Su destinu de Mòmpracem est in manos suas, Yanez.
+E nche l’amus a lassare andare sena nos nche fàghere collire?
+– aiat murmutadu Sàndokan, torrende a si nche imbolare a mesu de sas tupas.
+Ochie·mi, mortore – aiat ruschidadu su lord.
+E sos piratas?
+Ricos bratzales frunidos de perlas de balore chi non si podet istimare e una corona de brillantes, chi bogaiant isperas de lughe, la faghiant prus bella, prus incantadora.
+E tando, caru su prìntzipe meu, ite nde narades de cussa pitzinna galana?
+A pustis aiat ghetadu un’ograda a popa e sos ogros suos si fiant addobiados cun cussos allutos de Sàndokan, chi abarraiat cuadu suta una tela ghetada subra su bucaportu.
+No importat!
+Bogade a pìgiu totu su prus bramades e l’ais a àere.
+su praho cugugiadu dae sas bete belas suas si nche fiat isèrghidu deretu, cun cussa velotzidade chi est pròpia de cussa genia de navios chi isfidant sos clippers prus lestros de sa marina de sos duos mundos.
+– Millu – aiat naradu totu in unu Yanez.
+Andat bene – aiat naradu isse – Mi sunt sighende totus cara a otzidente; deo apo a afilare semper cara a sud ue oramai isco chi no apo a addobiare inimigos.
+Su capitanu!
+Antzis si non bos diat dispràghere, amus a andare a bisitare paris su sultanu de Varauni.
+Forsis l’ischint giai.
+Mi paret chi siat giughende carchi presoneri.
+So istadu imbiadu a inoghe pro bìdere si ais bisòngiu de carchi cura.
+Non ti fides de cuss’òmine, Sàndokan.
+Mègius gasi, Yanez.
+canàllias!
+Pesados sos istendardos, sos tres praho fiant afilados fache a sa prima ìsula e a manera prus pretzisa fache a una caletedda ue in fundu in pessu si nche bidiat unu cumassu nieddu cun in pitzu una pubusa de fumu.
+Fiant abarrados a sa muda un’iscuta, abbaidende·si s’unu cun s’àteru che duas feras chi si faghent su derre prima de s’iscorriolare a pare.
+– John – aiat naradu su lord, bidende unu sordadu ruende a pagos passos cun sa cara isperrada dae unu corfu de istrale.
+A sas deghe su naviu podiat non petzi torrare a rugrare su mare, ma parare fronte finas a una cumbata noa, aende pesadu peri amparos noos formados cun truncos de àrbore, pro amparare su cannone e sas ispingardas.
+Iseta chi siamus arribbados e as a bìdere cales traballos amus a ammaniare pro non nos fàghere giagarare dae sa flotìllia chi nos at imbiare contra.
+Oe o tra unu mese est che pare, dadu chi as detzisu de l’abbandonare.
+– s’aiat preguntadu cun pistighìngiu.
+Acrari·ti una bona borta.
+Galu non ti lu potzo nàrrere.
+Bos prego – aiat insìstidu Sàndokan.
+Totu in unu si fiat liberadu dae cussu fundu tosturrudu, in pessu chilliende.
+Tue ti cheres befare de mene.
+Dae sas lavras suas però fiat essidu unu suspiru gasi potente de pàrrere un’ùrulu indedda.
+Finas Yanez si nche fiat ghetadu.
+Como ascurta·mi.
+CAPÌTULU III.
+Sa fortuna est cun nois: sos incrociadores sunt galu dormidos.
+Sos coros carchi borta si faddint.
+Ti naro – naraiat sa boghe imperiosa – chi sos piratas sunt intrados a su parcu pro chircare de assartare sa villa.
+Fiat istada però una lampizada: si fiat sètzidu in mesa, si nch’aiat bufadu totu in una borta una tassa abarrada prena e aiat naradu cun boghe calma de su totu:.
+Làbuan!
+Canotu s.
+Lady Marianna Guillonk fiat nàschida suta su bellu chelu de Itàlia, in sos oros de su golfu de Nàpoli ispantosu, dae mama italiana e dae babbu inglesu.
+Sos piratas sunt fuende!
+E est dae sa die chi apo bidu a cussa creadura chi deo so in custu istadu, Yanez.
+– Morte a sos inglesos e bivat sa Reina nostra!
+pitzocu de bintiduos o bintibator annos, chi bestiat sa divisa de sos sipai indianos.
+Seis pranghende!
+– aiat esclamadu Marianna, cun una boghe chi astringhiat su coro.
+Navigatzione metòdica, de una o prus naves, fata in unu tretu de mare o peri sa costa, pro cajones de gherra, pro vigilàntzia, o pro chircare nàufragos; fàghere una crotzera: de nave chi andat compidende unu tretu de mare.
+Manu a manu chi si nche istesiaiant però sa màrcia diveniat semper prus difìtzile.
+Deretos a sas ìsulas Romades – aiat rispostu su capu.
+Su brigantinu tronaiat tando cun fùria, ghetende contra sos tres navios ballas e trumùghines de mitràllia.
+Galu biu ses?
+Ma pròpiu in cussu momentu s’isciàbula de su portoghesu si fiat truncada a metade.
+Si su lord at a chèrrere abbandonare sa villa, at a èssere custrintu a colare serente sos fusiles nostros.
+– aiat preguntadu.
+E Marianna?
+Cussos àrbores fiant a làcana cun su tupale de bananos, ma b’aiat de dubitare chi esseret resèssidu a nche iscuilare su fuidore.
+– aiat preguntadu Sàndokan cun unu filu de boghe.
+Sos duos indìgenos si fiant firmados a pagu tretu, cun sas carabinas paradas.
+Bah!
+Cosa seis bidende?
+Est presonera in s’incrociadore – aiat rispostu Sàndokan cun boghe trista.
+Inoghe est chi ses aprodadu?
+Cherides chi mi fatza unu giru a fùrriu?
+Ah!
+Cun unu brincu aiat evitadu sa balla, posca rodiende s’isciàbula aiat aboghinadu:.
+Duncas non so sonniende?
+Gasi meda chi pro more bostru mi diat èssere possìbile cada cosa; bos amo de cussu amore chi faghet fàghere miràculos e delitos paris.
+– aiat esclamadu su lord, parende·li sa manu chi Sàndokan, a pustis de èssere abarradu in duda unu momentu, aiat astrintu belle cun isgrìsiu.
+Moimus, Giro-Batol.
+Sos navios nostros sunt fortes.
+Nàufragos.
+m.
+Ajò Sàndokan – aiat naradu Yanez saludende cun galania sa giovanedda.
+– A sa muda, Yanez.
+Deus meu, arratza de disacatu!
+E sos òmines nostros?
+tue lu crees?
+Fiat un’òmine artu, bene proportzionadu, comente sunt in generale sos bornesos de s’internu, cun sos ogros mannos e abbistos e sa pedde groga-indeorada.
+S’incrociadore amus a atacare?
+Ah… Ite giogu bellu!
+In s’ìnteri apo a allùghere su fogu.
+Dende prus cara nch’aiat bidu chimbe o ses sordados cun duos nieddos a punta in antis.
+Aho!
+a gherrare cun borbore, cuncambiende ballas e mitràllias in abbundàntzia.
+No est possìbile!
+E posca bisòngiat chi lee sas mesuras meas pro t’impedire de mi traìghere.
+M’istat a coro sa pedde, amigu.
+Arma pro pùnghere e segare, cun sa lama prus o mancu incurbada, ma finas dereta; si distinghet dae s’ispada ca at s’aferradòrgiu amparadu dae sa guàrdia a gàbia e sa frama iscanalada in ambas bandas de tres duos de sa longària sua.
+un’imbarcatzione chi chilliaiat in su fundale de una caletedda.
+A sa muda fradigheddu meu: ajò a corcare.
+Ajò, giughide·mi a sa de su lord.
+Si fiat armadu de cannochiale e fiat piligadu finas a su cùcuru de s’àrbore de maistra, isperiende cun atentzione profunda cussu fumu chi tando si fiat acurtziadu meda.
+Dae cara a non fàghere aconcadas però.
+Pariat chi esserent istados in cue pro nch’andare a subra de sos marineris inglesos, chi los miraiant cun curiosidade.
+E ite as iscritu?
+– In fines ti bido!
+Unu sordadu non bi fiat resèssidu a s’isboligare in custu badalocu.
+– aiat aboghinadu Sàndokan, pesende·si·nche.
+Totu sas cumpangias sunt fileradas in s’ispiàgia, cun sos capos issoro.
+sciabola, dae s’islavu sablja, polaccu szabla, forsis pro mediu de su tedescu Säbel.
+Ah!
+Mòidu!
+Nono, nono, non l’apo a ismentigare mai, at a èssere pobidda mea mancari mi costet su nùmene meu, s’ìsula mea, sa potèntzia mea, totu, totu!
+Non m’atrivo a mi mòere, capitanu.
+– B’est un’òmine chi imperat in custu mare, chi infundet sas costeras de sas ìsulas malesas, un’òmine chi est su disacatu de sos navigantes, chi faghet trèmere sas populatziones, e su nùmene suo tocat che campana a mortu.
+Su blaciang no est pro mene.
+Beni Yanez.
+Bisòngiat chi deo torre a bìdere a Marianna e chi isca carchi cosa.
+Cun un’isfortzu disisperadu nch’aiat bortuladu su tabicu, aiat truncadu cun unu corfu de tzimitarra sos presorjos chi astringhiant su pòveru cumandante, aiat agarradu a Marianna leende·la a coddu e fiat essidu currende.
+– Ite si faghet?
+Pro su chi pertocat sa terminologia de mare, in su testu bi sunt unu pore de paràulas e de modos de nàrrere istràngios.
+E si mi nche la dia ismentigare?
+Tue curres tropu, Sàndokan.
+Un’incrociadore mi paret.
+Marianna l’aiat ghetadu sos bratzos a coddos.
+Su vascellu aiat su vantàgiu de sa mannària sua e de sas artillierias suas, ma sos duos praho, chi sa Tigre balorosa giughiat a s’acòstiu, non tzediant.
+Ma ue so deo?
+Bivat sa Tigre de sa Malèsia!
+Eh!
+Tue m’amas galu duncas?
+Sàndokan, chi los ghiaiat, si nche fiat ghetadu a mesu de sos caddos, in palas de sos cales si fiant atrumados sos òmines de s’iscorta e nch’aiat ispèrdidu cun unu bete corfu de tzimitarra su primu òmine chi si li fiat paradu in antis.
+Che a sos malesos nostros.
+Forsis calicunu aiat agatadu su billete e nche l’aiat giutu a lord James imbetzes che a Marianna.
+– Inoghe sa felitzidade, inoghe una bida noa, inoghe un’incantu nou, durche, pàsidu; in cuddae Mòmpracem, una bida tempestosa, uraganos de ferru, tronare de artillierias, matantzas orrorosas, sos praho meos lestros, sos tigrotos meos, Yanez meu bonu!
+– Ite so faghende deo?
+Sa parte de palas de una nave, de una barca, o de cale si siat imbarcatzione, contrària a sa prua (o prora).
+Sàndokan e Yanez, a pustis de èssere arribados a dughentos metros dae sas palitzadas de su parcu, fiant torrados a su padente, isterrende·si suta sa tenda.
+Sas cambas e sas fògias, istratzadas de suncuna dae sas manos poderosas de sa bete bèstia, fiant rutas mustrende un’òmine.
+Su chi mi timo, capitanu meu – aiat naradu su malesu.
+In s’atretzadura navale, est su nùmene de cantos de fune o de istangas de ferru chi, ligados de rugradis intre duas sàrtias, serbint comente iscalinos pro artziare in sos àrbores de sas naves a bela.
+In cuddae giosso, in su matessi caminu chi apo a dèpere travigare, bi sunt chimbanta, forsis chentu òmines, prontos a mi fusilare; faghide·los retirare e si lasset su passu lìberu.
+Non ti nche istèsies dae costàgiu meu!
+Forsis chi sos marineris de s’incrociadore, chi nch’ant ispèrdidu sos duos praho in sa foghe de su riigheddu, non l’ant fichidu una balla in petus?
+– aiat murmutadu a dentes istrintas.
+In sa cobertina bi fiat unu nùmene imprentadu a lìteras de oro.
+E no at a pòdere andare a s’addòbiu cun megus.
+Si non cheres bènnere arrangia·ti·la tue cun sos inglesos.
+Chie bos las at mustradas?
+– Nois l’amus a sarvare, a costu de acostiare su naviu de su lord o assalire Sarawack e James Brooke chi la guvernat.
+Eja, unos cantos sipai.
+– aiat aboghinadu sa Tigre de sa Malèsia, girende·si aterue e cuende·si sa cara.
+– aiat murmutadu cun boghe surda.
+Deo l’apo a agatare sa caminera chi nche giughet a su parcu.
+Chi bèngiat a nos assalire a s’ìsula nostra?
+Sàndokan ue est?
+Si non l’aia mai bida, chissai pro cantos annos galu sas banderas nostras triunfantes diant currillare peri custu mare, ma oramai est tropu tardu pro truncare sas cadenas chi at ghetadu subra de mene.
+Chi apat gherradu e apat pèrdidu su trinchete?
+Hum!
+Dae cara, ca apo bidu un’incrociadore prenu de cannones e binche binche de armados girende in sas abbas nostras, e cussu est unu leone chi est isetende petzi una preda.
+No est possìbile!
+Ello, non mi connosches prus?
+Cumentzaiat a arbèschere cando una tambada forte meda nche l’aiat fatu essire dae cussu rematu, chi si podiat finas mutire belle unu dismaju.
+Su bentu est galu dèbile.
+Firmade·bos, o bos nche fatzo afundare!
+Pro ite a la pònnere a prànghere?
+Nono, Marianna istimada, non morit gasi in presse sa Tigre de sa Malèsia.
+Faghide·nche·los ghetare a mare prima chi s’incrociadore arribet a Làbuan.
+Si fiat pesadu a fàdigu cun sos bratzos e aiat abbaidadu in antis suo.
+Unu sordadu?
+Agarrende·si a su truncu de su betel, si fiat pesadu ritzu e, abarrende ritzu pro more de una balentia de echilìbriu e de energia, aiat caminadu finas a su riigheddu, e fiat rutu in s’oru suo.
+Bae a sa bentana, ma moe·ti chi inoghe s’àera no est bona pro nois.
+Sos piratas non s’anneaiant pro cussu, ischende bene chi cussu naviu minoreddu non si fiat atrividu a nche l’andare a subra a su praho, chi aiat artillierias gasi numerosas de pòdere parare fronte a bator inimigos de cussa casta.
+M’as a isetare meda – aiat murmutadu Sàndokan.
+Ite dia fàghere?
+– Non bos artuddeis si bos cunfesso s’amore meu, si bos naro chi deo, mancari fìgiu de una ratza de colore, bos adoro che unu deus, e chi una die bois puru m’ais a amare.
+Totu sos balorosos chi deo nch’apo trabentadu a s’acòstiu de su vascellu malaitu sunt rutos suta sos corfos de sos leopardos.
+In totue, posca, tupas istratzadas e intortigadas, cumassos de fògias e de frùtora, cambas truncadas, in mesu aboghinaiant paritzas munincas fertas.
+Cumpresu m’as?
+In manos aiat una lìtera.
+Antzis nos at a èssere in favore, fradigheddu meu, ca amus a pòdere isbarcare sena èssere istorbados dae sos incrociadores.
+carabina in manos, totu chimeradu.
+Yanez però, issu puru pesadu, l’aiat agarradu a unu bratzu.
+Amus a istòrchere sas munincas – aiat naradu sa Tigre de sa Malèsia.
+Isperamus chi custu non càpitet, Sàndokan.
+E cale diat èssere?
+– Si intro de oe non nos agatant, forsis s’ant a acunnortare chi nois semus resèssidos a nos nche fuire a dispetu de sa tentada issoro.
+S’intendiant a paga distàntzia cambas e fògias moende·si e bàulos surdos.
+M’apo a mòere cun calma.
+– Unu sergente de sos sipai!
+Como però non depimus tìmere prus nudda.
+Làbuan!
+Su coro mi narat chi l’apo a bìdere.
+Pro Deus!
+Ah!
+Chie est?
+, it.
+Ammània unu mucadoreddu pro li tapare sa buca.
+Sos piratas si nche fiant pesados lestros, mentres sos artillieris si nche fiant ghetados a su cannone e a sas duas ispingardas.
+– l’aiat naradu.
+In onni nave est sa trae a fundamentu de s’iscafu, in bassu, chi curret in longària dae popa a prua.
+Bivat sa Reina nostra!
+– Giai fiat tempus!
+Giai nche l’at bidu s’arantzu maduru, s’amigu!
+Casta de velieru, cun duos àrbores a belas cuadras, armadu cun non prus de 12 petzos.
+In s’oru bi fiant cantos de pinnones, bìculos de costanas, chirros de tela, funes, ballas de cannone, tzimitarras e istrales segadas e restos de trastos.
+– Forsis lu podimus fuire.
+Marianna Guillonk!
+– aiat preguntadu su lord, befulanu.
+Nono, Yanez – aiat rispostu Sàndokan.
+Non nos depimus disisperare galu.
+In s’ìnteri chi si fiant leende a corfos tremendos cun acanimentu mai bidu, inglesos e piratas gherraiant cun fùria parìvile, chirchende de si bìnchere a pare.
+– Bois non bos podides fàghere un’idea de sa passione chi cussa creadura at fatu nàschere in su coro meu.
+– aiat preguntadu s’ufitziale cun boghe afogada dae s’arrennegu.
+Chi non l’at a artziare a conca de andare a nos chircare in intro de un’istufa.
+L’apo intesu sambenende.
+Ite cheres tentare?
+Deo so andende a sa villa de lord James.
+Tigrotos, aberide bene sos ogros; amus una giunca de bardanare.
+pòveru fradigheddu meu!
+Custos iscimmiones, chi sos indìgenos mutint meias, miass e finas maias, istant in sos isprofundos de sos padentes e preferint sos giassos prus bassos e ùmidos.
+– Est capitadu su chi mi fia timende.
+Una ghèmida surda nche li fiat essida dae sas lavras e aiat incurbadu sa conca in petus.
+Fiat in punna de si firmare pro li torrare s’alenu e agatare sa manera de isòrvere cussu problema, cando in mesu a s’iscurigore profundu aiat bidu currende isperas rujastrinas.
+Yanez, amigu meu caru!
+Capitanu – aiat naradu isse, incrunende·si ispibillu in antis suo.
+S’incràs su praho, chi aiat navigadu totu sa note cun velotzidade discreta, s’agataiat petzi a sessanta mìgias dae Mòmpracem.
+Forsis su bentu sulaiat dae levante – aiat rispostu Sàndokan, chi cumentzaiat a abarrare covardu, no ischende a ue cheriat andare a parare s’ufitziale.
+Ajò, torramus·nos a pònnere in màrcia pro como.
+Sàndokan aiat cumandadu de ispinnigare una bela finas in s’àrbore maistru, posca aiat ispintu sa naviu cara a sud, sighende sos ghirigoris de sa costa.
+Aiat giradu lestru sa conca a cuss’ala e aiat bidu cumparende su malesu.
+Cussos duos èsseres fiant poderados dae un’anneu chi doliat a ambos duos.
+Sa pantera, forsis aframigada, bidende s’òmine de sos padentes colende a s’àtera ala de su riu, si nche fiat ghetada lestra a subra de una bete camba chi si incurbaiat a manera orizontale in sa currente, formende un’ispètzie de ponte.
+– aiat preguntadu Marianna cun sa boghe treme- treme.
+Iscusade, ma apo s’òrdine de non lassare intrare a nemos sena ischire dae ue benit e ite cheret.
+Setze in mesa Giro-Batol.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Apo a fraganare una de sas rodas suas, l’as a bìdere, Yanez.
+Bene meda – aiat naradu Yanez.
+Aiat abbaidadu s’amigu fidele isperende galu de lu cumbìnchere a mòere, posca aiat tzèdidu e si fiat imboladu serente su.
+intritzende·si che boa mostruosos, mìgias de raighinas.
+Su betedde pische, fertu forsis a morte, cun una fortzigada a s’ispessada si nch’aiat leadu dae subra su rivale chi fiat in punna de lu torrare a corfire e fiat artziadu a pìgiu de abba.
+Sàndokan!
+E puru creia de non lu meritare prus – aiat murmutadu Sàndokan, suspirende.
+Ah!
+Fiat coladu in antis de sa sentinella e si fiat postu a passigiare in su parcu, essende galu tropu chitzo pro si presentare a su lord.
+Nono – aiat rispostu custu.
+Su ghentinu suo rujastrinu si fiat artuddadu, sa cara sua fiat mudada dae un’espressione de ferotzidade mai bida e sas dentes longas suas, chi sunt gasi fortes de ischerfiare sa canna de unu fusile comente unu fustigheddu, tracheddaiant.
+Mi intendo bastante ispibillu e no apo prus dolores.
+Dae cara, Sàndokan.
+Sàndokan aiat abbaidadu a fissu, pro un’iscuta, cussos tres puntos lughentes chi s’acurtziaiant lestros, posca aiat naradu.
+Yanez l’aiat lassadu imbelèschidu dae sos pensamentos suos e si fiat aventuradu in mesu de sas iscollieras forroghende, cun unu fuste acutzu, in sas percas pro bìdere si resessiat a iscobèrrere carchi ostione gigante.
+E m’ais a apicare?
+In s’ìnteri chircamus de fortzare su chircu.
+Chircamus, amigu meu.
+S’incrociadore, a pustis de cussas cannonadas belle sena profetu, aiat suspesu sos isparos.
+Sa paràula s’impreat in gènere a su plurale: sàrtias.
+Nono!
+Chi non nos at a lassare unu momentu de trègua e chi at a imbiare contra de nois totu sas fortzas de Làbuan.
+Sa rota?
+– No aende sa cassa dadu frutu perunu, nois semus abarrados acampados a curtzu de sa villa pro l’amparare dae su possìbile assaltu de sos piratas de Mòmpracem.
+Dae artu posca falaiant, pro torrare a artziare, agarrende·si a sos truncos e a sas cambas de sos bete vegetales, sos calamus, sos rotang, sos gambir, retzas beras e pròpias chi aguantaiant a totu sos isfortzos, isfidende finas sas framas de sas lepas, mentres prus suta su piper nigrum cun su granigheddu pretziosu, formaiat cumassos tales chi rendiat inùtile cale si siat proa pro nche colare.
+Neta mea cara – aiat naradu su lord – tue as a ammajare finas su prìntzipe nostru.
+Chi siant naufragados.
+Ue est su lord?
+E tando, su giòvanu, ite presentada bos at fatu neta mea?
+Cras forsis sos òmines meos ant a arribare e nch’amus a isfundare custas muràllias.
+f.
+Una bella fortza in fide mea, segnore.
+Bos cherides ochìere?
+Aiat contadu cun borbore poèticu sas bellesas de sa giòvana lady, cussos ogros mannos, durches, tristos, asulos che s’abba de mare chi l’aiant cummòvidu finas in sas intragnas; aiat faeddadu de cussos pilos longos, prus brundos de s’oro, prus finos de sa seda, prus nuscosos de sa rosa de sos padentes; de cussa boghe sena cunfrontu, angèlica chi aiat fatu tremulare a trèmpinu sas cordas de su coro suo finas a tando malu a bìnchere e de cussas manos chi ischiant bogare dae sa màndola cussos sonos gasi suaves, gasi durches, chi l’aiant ammajadu, chi l’aiant incantadu.
+Ambos si nche fiant pesados astringhende sos kriss.
+Tue ischis chi no est cosa fàtzile a aprodare a inoghe cando sas undas e sos bentos sunt airados.
+Sos òmines nostros sunt marineris balentes meda.
+Cosa mi depides nàrrere?
+Carchi disaura t’at capitadu?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+A sa de lord James Guillonk.
+CAPÌTULU IX.
+Comente mai ti nch’apo collidu in mare mentres ti pensaia presoneri o mortu subra de su piròscafu chi sigo dae binti oras cun acanimentu?
+Su diàulu!
+Aiat artziadu su bratzu ponende·si sas manos in pilos chi si nch’aiat istratzadu cun fùria e aiat tontonadu comente corfidu dae una balla.
+A Làbuan!
+Seis pranghende?
+Bos seis faddende de seguru, prìntzipe, ca pròpiu tando s’incrociadore nostru navigaiat in cussos tretos e non nos est arribadu perunu corfu de cannone.
+Amus a assalire peri su lord, si diat èssere netzessàriu – aiat naradu Yanez.
+Deo los apo travigados custos logos.
+Amus a àere tretu bastante pro nche colare – aiat murmutadu Sàndokan.
+Ah!
+Su rivale suo fiat unu iscimmione lègiu, artu belle unu metru e baranta tzentìmetros, ma cun betedde bratzos de arribare in totu a sos duos metros e mesu.
+Pro ite fiat fuende?
+Ite istenteriados chi semus!
+Abbandonada sa giunca sena àrbores e ischirriolada, chi però non fiat in perìgulu de afundare, a su mancu pro su momentu, sos duos navios de bardana aiant torradu a cumentzare sa cursa cara a Làbuan, s’ìsula ue istaiat cussa pitzoca cun sos.
+Cun unu corfu de coa nch’essiat belle de su totu dae s’abba pro s’assegurare a ue fiant andende, posca cun pagas iscoitadas balangiaiat su caminu pèrdidu, mantenende·si semper a distàntzia de chimbanta o sessanta metros.
+A s’ora de su thè s’arresonada si fiat devènnida abbivada faeddende de tigres, de cassas, de piratas, de naves, de s’Inghilterra e de sa Malèsia.
+Sàndokan, inchigiadu, cun sa conca incurbada e sos bratzos in petus, fiat galu in terra abbaidende cara a est, comente chi esseret chirchende de nche sejare, in s’iscurigore profundu e in sos bete àrbores, sa domo de sa «Perla de Làbuan».
+– aiat esclamadu isse in delìriu, fora de se.
+In unu paterfìliu sos piratas, chi fiant piligados a sos àrbores, fiant falados a sa coberta, ocupende sos postos assignados.
+Sa cuntentesa est tropu manna, amore meu!
+Non l’isco.
+A cherides èssere mea?
+In s’ìnteri chi sos piratas coitaiant a fascare sas fertas àpidas dae sos cumpàngios issoro, Sàndokan fiat andadu a popa e fiat abarradu un’iscuta a s’osserva, ispinghende sa mirada cara a sa cala, un’isprigu de abba chi si nche bidiat dae un’illascadura de sa foresta.
+Ma chissai….
+Amus a agatare petzi sambisues – aiat rispostu su pirata.
+Isse pro mene est sacru – aiat naradu cun àera inchigiada.
+– Bidimus ite est capitende in sa palatzina de lord James.
+Noas bonas amus, segnor Yanez?
+Eja, e l’apo lassadu duas oras faghet.
+Ma pro ite su tinteri?
+Bintu tue!
+Eja, eja, a Làbuan!
+L’isco chi non s’at a atrivire a nos atacare, essende cussos navios su prus de sas bortas armados petzi de unu cannone, ma so in oriolu pro un’àtera cajone.
+Su betzu oramai paret detzisu a mòere – aiat concruidu isse – duncas tue oramai podes èssere seguru de non torrare solu a Mòmpracem.
+Dade cara a sas tamburas!
+Pagu prima chi mi nch’aerent tragadu a inoghe, nch’apo bidu a una distàntzia manna su praho suo fuende cun totu sas belas paradas.
+Lis chèrgio mustrare fintzas sa mugere de sa Tigre de sa Malèsia.
+– A ue fias andende?
+Fiant colados una paja de minutos in un’isetu pistighingiosu pro totus, posca si fiant intesos tìrrios cara a sa prora e suta sa chìllia.
+– Pro Deus!
+– l’aiat preguntadu.
+Si nche fiat faladu a s’àtera ala mentres Sàndokan faghiat sa matessi cosa e ambos duos si nche fiant intrados a sa muda a su parcu, mantenende·si cuados in palas de sas tupas e de sas pasteras, e cun sos ogros fissos a sa palatzina chi in pessu si nche bidiat in s’iscurigore.
+Lady Marianna fiat cumparta a sa bortada de una caminera, acumpangiada dae duos indìgenos armados finas a dentes e l’aiat mutidu.
+Torrade a sètzere a caddu e faghide s’inghìriu de su padente.
+Unu pistighìngiu biu cumentzaiat a s’isparghinare in sos echipàgios de sos duos navios; sos òmines pigaiant e falaiant dae sos atretzos irrochende, turmentaiant sas baterias de sos fusiles, faghiant lampizare sas framas lughentes de sos kriss issoro avelenados e de sas tzimitarras.
+Yanez chi nche l’aiat giai sighidu.
+– aiat preguntadu a Sàndokan.
+Calaiat s’iscuru e giai Sàndokan fiat isporadu de agatare su riigheddu, cando totu in unu s’aiat bidu in dae in antis una caminera larga.
+Ajò, cua·ti e lassa·mi su cumandu de sos navios pro pagos minutos e bois tigrotos, cumponide che cristianos sa grista bostra e ammentade·bos chi semus sùdditos fideles de cussa grande canàllia chi si faghet mutire su sultanu de su Bòrneo.
+Boga·ti·nche·lu dae conca!
+Maleditzione de Allah!
+Pariat pistighingiadu meda ca ispronaiat cun fùria su caddu, ghetende a inghìriu ogradas de reselu.
+Est unu salvagente ghetadu dae Marianna!
+A sas deghe de mangianu Mòmpracem iscumpariat suta s’orizonte, ma su mare cumpariat galu desertu.
+Tue mi nche fuis, nave orrorosa, leende cun tegus sa metade de su coro meu, ma pro cantu s’Otzèanu siat ampru ti nch’apo a sighire una die e apo a isperrare sos costàgios suos!
+Intre deghe minutos nois amus a èssere foras dae sa ghetada de sos corfos suos.
+Su tenente fiat abarradu a sa muda.
+Eja, ma a manera de pòdere a pustis torrare a bida.
+Milady – l’aiat naradu.
+– su bentu at suladu sena pasu dae mesudie.
+Mi crees capassu de rinuntziare a su progetu meu?
+Aiat binti annos cando est artziadu a su tronu de Muluder, unu regnu chi s’agatat in sas costas setentrionales de su Bòrneo.
+fuinde·li, iscorriolende sas tapetzerias, fraganende sas ampullas, iscudende corfos tremendos a sos parastàgios, a sa mesa, a s’armònium, faghende pròere dae sos vasos frighinados trainos de oro, de perlas e de diamantes, finas a cando istracu, bintu dae s’imbriaghera fiat rutu in mesu a totu cussas ruinas, dormidu a sorrogu.
+Deo puru, fradigheddu meu.
+Bos creo.
+Forsis, in fatu suo, a distàntzia bi fiant unos cantos indìgenos.
+Ajò – aiat naradu Sàndokan, cando non l’aiat bidu prus.
+Sàndokan fiat abarradu a sa muda, totu leadu dae pensamentos dolorosos.
+Aiat collidu unu pùngiu de pedrigheddas e nd’aiat iscutu una a sos bidros faghende unu istripitu lèbiu.
+Bido sàmbene!
+Chircamus a segnor Yanez, capitanu.
+Imbiat milli saludos rispetosos a Marianna tua cara cun unu giuramentu de amore eternu.
+Bae e corca·ti chi as bisòngiu de unu pagu de pasu e lassa a mie s’incuru de ammaniare cada cosa.
+– Cussu piròscafu at a àere ite fàghere meda pro si nche tragare fintzas a Vitòria.
+Forsis sena lu chèrrere.
+Sa boghe sua pagu prima sorrograda, afogada pro s’afuta, aiat leadu tando un’àteru tonu divenende durche, carignosa, apassionada.
+Issos m’ant a odiare ischende chi so deo sa cajone de sa derruta de Mòmpracem.
+L’amus a porrogare.
+Eja, si Deus m’agiuat.
+Como torra subra sa nave e bàrdia.
+So in manos tuas, Yanez.
+– Macu ses a torrare solu a Làbuan mentres inoghe as naves, as cannones e òmines devotos, prontos a si fàghere ochìere pro tene o pro sa fèmina de su coro tuo?
+L’amo, Yanez.
+Milla – aiat rispostu su sergente chi cumandaiat s’iscorta.
+Calma·ti, fradigheddu meu – aiat naradu Yanez agarrende·lu a unu bratzu pro l’impedire de fàghere carchi machine.
+Bida l’ais?
+Ite nde li importaiat a isse si sos piratas de Mòmpracem l’esserent pranghende che mortu, cando podiat bìdere galu pro dies meda cussa pitzinna divina?
+Eja, milady, unu vengadore chi pranghet totora sa mama, sos frades e sas sorres rutos suta su ferru de sos mortores, unu vengadore chi mai at fatu atzione infames, chi at rispetadu in cada tempus sos dèbiles, chi at risparmiadu sas fèminas e sos pitzinnos, chi bardanat sos inimigos suos non pro brama de richesa, ma pro ammaniare una die un’esèrtzitu de balorosos e torrare a s’apoderare de su regnu pèrdidu.
+Naradu custu, cun una prontesa ispantosa, l’aiat giradu e l’aiat ligadu, astrintos sos bratzos e sas ancas cun sa fasca sua.
+Adiosu, fradigheddu meu – aiat rispostu Yanez abratzende·lu.
+Non nos amus a fàghere tènnere gasi a sa lestra, Yanez.
+Unu canoteddu, sètzidu dae ses òmines, si nche fiat istesiadu dae sa giunca e fuiat peri sas Romades.
+mi paret galu de lu bìdere comente in cussa note orrorosa chi deo l’apo assalidu a capu de pagos balorosos.
+– aiat esclamadu.
+– Gosi est chi m’agiuades a tènnere cussu malincrinidu de pirata?
+Non mi paret un’iscàtula comune.
+E como, ite t’at capitadu a tie?
+Tuo!
+At a èssere fàtzile a lu tènnere – aiat naradu Sàndokan incurbende·si cara a.
+Sa pitzinna, assustada dae s’abba chi depiat èssere intrada a sa cabina, fiat artziada a su ponte cramende·bos a boghe arta.
+Chi est bastadu su turbante meu a l’amparare.
+Sa pitzinna l’as a bìdere cras.
+E l’apo semper in antis cussa bisione tzeleste; in cale si siat logu deo giro sa mirada deo la bido semper, semper, semper cussa creadura lughente de bellesa chi mi brùsiat, chi mi consumat!
+Eja, frade – aiat rispostu sa Tigre de sa Malèsia.
+Tue ti nch’ismèntigas chi b’est una sentinella a curtzu de su padillione.
+– Podet èssere unu de sos òmines meos o carchi esploradore imbiadu a inoghe dae Yanez.
+Sàndokan, chi fiat sètzidu, si nche fiat pesadu de suncuna abbaidende a manera fiera sas nues e, parende sa manu cara a sud, aiat naradu:.
+Un’ispàsimu tremendu aiat mudadu sa cara sua.
+A largu meda?
+Nono, comente bides.
+Eja, est a beru – aiat rispostu Sàndokan cun boghe surda.
+Aiant lassadu sa tupa de franca de tzirulia e si fiant postos a istrisinare in mesu de sas pasteras cuende·si in palas de sas tupas e de sos rosarjos de Tzina chi creschiant numerosos.
+Est abarrada s’òpera sua, chi sighit a apentare sa fantasia e su sentimentu de mannos e minores e galu oe est unu de sos autores de aventura prus connotos.
+Ma si amus arribbare tropu tardu e su lord diat èssere giai mòidu a Sarawack subra unu naviu lestru che bentu?
+So cuntentu mannu de nche l’àere fichidu una balla in conca a cussu maias.
+E si est unu de sos òmines meos?
+– Creadura mea, ue ses?
+– aiat esclamadu Sàndokan cun boghe sorrograda.
+Tocat de l’acuntentare a su lord!
+Sas petorras de cussu iscimmione fiant enormes e sos mùsculos de sos bratzos e de sas ancas formaiant nodosidades beras e pròpias, inditu de una fortza ispantosa.
+Si cumprendiat chi un’arrennegu tremendu allumaiat in sas intragnas suas.
+Iscudide, iscudide galu contra de nois!
+Nche depent èssere galu indedda.
+Posca, in s’ìnteri chi sos piratas iscudiant a su vascellu un’uraganu de mitràllia, su.
+Si ordiat, forsis, in cussu momentu, carchi cosa contra su pirata?
+L’as bida pranghende?
+Aiat ispintu su praho a in antis cun un’atrivimentu de li pesare sa tudda a sos lupos de mare prus arriscados, aiat traessadu unu coladòrgiu istrintu abertu in mesu a duas bete rocas e fiat intradu in una cala minoredda ma profunda, chi pariat chi esseret.
+Ah!
+bos apo intesu… ais lassadu fuire dae sas lavras bostras paràulas chi ant assuconadu a tziu meu… Amigu meu, m’est lampadu unu reselu, chi bois mi nche depides istratzare dae coro.
+Gràtzias – aiat rispostu Yanez.
+Allùghere unu bellu fogu e l’abèrrere fiat istadu pro isse chistione de pagos minutos.
+In s’ìnteri de cussas bator oras, pruna iscialupa de s’incrociadore si fiat atrivida a si mustrare in sas abbas de sa cala.
+m’intendo chi sa Tigre at a sessare de esistire!
+Non totus Giro-Batol!
+– aiant aboghinadu sos piratas.
+aiant issos puru mudadu belle deretu sa diretzione, moende a largu.
+E su naviu patidu at?
+Sàndokan, chi setziat una bestia reberde, si nche fiat intradu a una caminera astrinta, ispinghende·si cun atrivimentu a in antis pro èssere su primu a nche iscuilare sa fera; sos àteros aiant leadu afiladas diferentes e àteras camineras.
+Possìbile chi in sete o oto oras apat fatu totu cussu caminu?
+e si fiat….
+– Tue as a abarrare cuadu in custa caminera cun totus sos òmines a disponimentu e non t’as a mòere.
+Fiat pro si nche ghetare a in antis, cando abbassende sos ogros aiat bidu una forma umana firma in antis a sa ghenna de sa palatzina.
+Su velieru torraiat a colare tando in antis a s’intrada de sa cala, andende cun sa lestresa de una fritza.
+Cara a mare.
+De seguru chircaiat de s’orientare e de reconnòschere cussa costa chi forsis aiat giai travigadu in s’ìnteri de sa pasada sua in cuss’ìsula.
+– aiat esclamadu allegru.
+– aiat murmutadu.
+– aiat preguntadu unu sordadu chi fiat intupadu in antis de su cantzellu, cuadu in palas de su truncu de un’àrbore.
+Mea!
+Sos duos navios inimigos, difatis, avantzaiant a totu papore, comente in punna de colare subra sos tres velieros minoreddos.
+Non ti moas e no abbandones s’istillu.
+Prontu che lampu, Yanez nche li fiat andadu a subra e l’aiat corfidu cun fùria a conca cun s’aferradòrgiu de su kriss.
+Sa Reina de Mòmpracem, bella, ammajadora, lughente de oro e de perlas, fiat in cue a los incoragiare cun sa boghe sua e cun su risu suo.
+Deo apo a incravare sa tigre cun su kriss meu a bos apo a donare sa pedde sua.
+No importat, ma l’as a nàrrere chi una die apo a andare a ghetare s’àncora in sa cala sua e apo a isetare in cue sos navios suos.
+Sas duas ancas si fiant agarradas a sa camba fichende sas francas in su còrgiu, ma non si fiat pòdida però ispinghere prus in antis, comente punnaiat a fàghere.
+Ite faghimus tando?
+Non timiat prus a nemos; sa morte matessi non l’aiat fatu dare borta.
+Fiais pròpiu seguru chi fiat un’isulanu?
+Sas àncoras fiant istadas artziadas dae duas iscuadras de dimònios in colore birde- olia o grogu-brutu e sos duos navios, fatas duas bordadas, si nche fiant ghetados a su mare abertu, ballende in sas undas asulas de su Mare malesu.
+Ispero chi andent a si pasare.
+Destinu istranu!
+Deretu aiat bidu una pupa niedda pesende·si, mentres una manu li puntaiat in petus una pistola.
+Traitore, t’ochio!
+Si non nos amus a bìdere mai prus….
+In pessu chi fiat cumparta sa Tigre de sa Malèsia, unu tribisu aiat rugradu sa filera longa de sos piratas; totu sos ogros si fiant comente allutos e totu sas manos si fiant astrintas a sas armas.
+Est unu bandidu capassu de totu – aiat rispostu su caporale.
+Nudda de bonu pro nois – aiat rispostu Sàndokan, cun arrennegu grae.
+Sàndokan nch’aiat sighidu in presse a Yanez, chi si fiat acogonadu in fundu, belle tutadu in su chinisu e in su tzintzieddu.
+Gallegiante mannu pranu, sena mèdios de propulsione, impreadu pro carrigare mertzes e provistas.
+Abbàida su praho!
+Iscude como!
+Amus a andare a ue at chèrrere issa, indedda meda dae custos mares e dae custas terras, antzis gasi indedda de no intèndere mancu prus su mentovu.
+– Como da·mi sas ùrtimas istrutziones tuas.
+Eh!
+Sos òmines suos, intendende cussu cumandu, si fiant abbaidados s’unu cun s’àteru cun pistighìngiu biu, e puru aiant ubbididu lestros sena pedire ispiegatziones.
+Forsis m’at a crèere fertu, bintu, forsis finas mortu!
+– Benide a leare a pare cun sas tigres de Mòmpracem si seis atrividos.
+Apo a gherrare galu un’ùrtima batalla cun s’inimigu chi forsis cras at a bènnere a nos assalire, posca apo a nàrrere adiosu a Mòmpracem e apo a andare a bìvere indedda cun custa fèmina chi amo e chi at a devènnere mugere mea.
+– aiat esclamadu cun boghe trista.
+CAPÌTULU XXI.
+Dae cara, Yanez – aiat naradu Sàndokan.
+Amus a andare nois puru suta s’abba e los amus a afrontare cun atza.
+Yanez aiat iscutu una segunda pedrighedda, posca sa de tres, e finas sa de bator.
+E si nos nche diat ispèrdere ca sunt unu trabellu?
+A pustis de cussa prima boghe fiat sighidu unu mudore curtzu subra s’incrociadore, posca sa matessi boghe, chi su bentu nche giughiat crara finas a su praho, aiat torradu a nàrrere:.
+Istudamus·nche custu vulcanu chi mi brùsiat su coro e faghimus imbetzes nàschere milli isprofundos intre a mie e cussa sirena incantadora!
+Ah!
+Nch’aiat bogadu su rellògiu e aiat abbaidadu.
+Ma a pustis ite at a capitare?
+Ite as bidu?
+Nono, non seis sonniende.
+Apo giuradu a issa totu custu e pro cussa creadura sublime, chi at ischidu incadenare su coro malu a tènnere de sa Tigre de sa Malèsia, apo a fàghere totu.
+Tando amus òmines prus che bastantes.
+Si fiant giai arressados in palas de una bete camba chi si nche ghetaiat subra de su riigheddu e a cue aiant imbaradu sos fusiles issoro pro mirare mègius, cando totu in unu aiant bidu s’ourang-outan pesende·si·nche, iscudende·si cun fùria sas petorras e trachidende sas dentes.
+Su lord, iscutu dae Yanez a su truncu de un’àrbore, fiat abarradu solu e mesu mortu in mesu a sos mortos chi prenaiant sa caminera.
+In intro de note Sàndokan nch’aiat fatu tirare sos àrbores e isboidare totu su chi cabiant sos praho, e posca los aiat afundados in sa cala pro fàghere a manera chi s’inimigu non si nd’esseret apropiadu o los aeret fraganados e aiat imbiadu paritzos canotos a largu pro punterare ite faghiat sa cannonera, ma custa no si fiat trèmida.
+Sàndokan e Yanez fiant artziados a sa coberta lestros che bentu.
+Mi faghet praghere, ma narade·mi, si non bos dispraghet, chie bos at contzadu a cussa manera?
+Bene – aiat naradu Yanez.
+Cando nch’aiat giradu sa punta estrema, una boghe sola fiat essida dae totu sos petus:.
+Prus che seguru, milord.
+In s’incrociadore, chi aiat pesadu sas insegnas de cumandu, si fiat faghende sena duda cussìgiu.
+Gasi meda chi si diant cuntentare de pèrdere totu sas naves issoro pro t’apicare.
+Curriat ue bisongiaiat sa ghetada de manu sua, agiuaiat sos òmines suos a pònnere in bateria sas artillierias, segaiat sas rocas pro àere materiale, dirigiat sas òperas de difesa in cada tretu, agiuadu cun contivìgiu dae Yanez, chi pariat de àere pèrdidu sa calma sua fitiana.
+S’inimigu!
+Capitanu – aiat torradu a nàrrere su malesu.
+Nono!
+Canàllia – aiat murmutadu Sàndokan.
+Sos pilos brundos li falaiant cun unu pilisu ammajadore, che rosina de oro, in su coritu arbu chi li cugugiaiat su sinu.
+Su naviu non nos rispàrmiat, Sàndokan – aiat naradu Yanez.
+No aiat galu agabbadu sa frese chi giai su malesu ruiat in pees suos, aboghinende cun boghe cummòvida:.
+Tràvighent puru, sos incrociadores birbantes issoro, su mare de s’ìsula; nch’imbient puru sos sordados issoro peri sos padentes; mutant puru in agiudu totu sos abitantes de Vitòria, deo apo a colare su matessi in mesu a sas bajonetas issoro e a sos cannones issoro.
+Benide tando.
+Mègius gasi, Sàndokan – aiat naradu Yanez.
+Tando andamus a bardanare sos bananos.
+Ite mi cussigiades de fàghere?
+Agarrade sas carabinas e ajò a bìdere.
+Aiat disigiadu de s’agatare giai in Mòmpracem, ma aiat disigiadu puru un’àtera batalla orrorosa.
+Biu!
+Sa Tigre de sa Malèsia est cun bois!
+Sàndokan fiat in duda si sighire su cussìgiu.
+Eja, Tigre.
+Ah!
+Niedda, Yanez.
+Amus a assalire sa villa o amus a chircare carchi àteru mèdiu pro nche furare sa pitzinna.
+Tocat de agatare carchi manera pro amparare sas richesas nostras e in casu de derruta de nos ammaniare sa ritirada.
+Cando fiat faladu sa fronte sua fiat inchigiada.
+Aiat adderetadu su fogu de sos cannones suos a sa nave de su cumandante, lassende sas ispingardas a rispòndere a su fogu de sos àteros navios.
+– Si non dia èssere in intro de inoghe ti dia fàghere bìdere chie so deo!
+Bivat sa Tigre de sa Malèsia!
+Eja, e apo patidu meda, sena consolu, creende·ti pèrdidu pro semper.
+Unu puntu iscuru cara a est.
+L’apo sejadu a su crarore de unu lampu.
+– aiat esclamadu su pirata chi las fiat giai abbaidende a fissu.
+– aiat esclamadu Yanez.
+Unu pratu licantzu, capitanu meu.
+Su caporale fiat istadu dui-dui un’iscuta ma bidende in sos ogros de sa Tigre de sa Malèsia unu lampu terrìbile, aiat tzèdidu.
+– Ammentade·bos chi difendides sa «Perla de Làbuan» e cussos òmines in cuddae, chi benint a nos assalire, sunt cussos chi in sas costas de Làbuan ant mortu sos cumpàngios bostros!
+– Prima de si nch’istesiare ant chèrfidu averiguare si nois fìamus aprodados.
+A sero sa bidda fiat pronta a poderare sa batalla e presentaiat una cresura de fortalesas poderosa a beru.
+Aiat torradu a cumentzare sa passigiada e no aiat prus abertu buca.
+Fiat sa giòvana cun sos pilos de oro, isarbolida, antzis biaita e cun sa làgrima in s’ogru.
+L’amus a lassare colare?
+– Si peleamus nois giai avesos a bìvere in mesu de sos padentes issos ant a pòdere àere fatu petzi deghe passos.
+Cando su pirata si fiat bidu solu, fiat abarradu tempus meda firmu che roca, cun sos ogros fissos a sa ghenna dae ue fiat essida cussa giovanedda galana.
+S’incrociadore.
+In su ponte de sos duos navios abarraiant àteras tigres sididas de sàmbene, chi faghiant su dovere issoro cun balentia.
+Oh!
+Su malaitu no at a andare a Làbuan a contare de àere cannonegiadu sa bandera de Mòmpracem!
+Si fiant postos torra a traballare in s’ìnteri chi unos cantos piratas intraiant a sas biddas isparghinadas in su coro de s’ìsula, pro reclutare sos òmines prus balentes.
+In fora est totu a s’iscuru.
+Est istadu dischente de s’Istitutu tècnicu navale de Venètzia, ma non est resèssidu a nch’acabare sos istùdios.
+L’isco, Sàndokan, e puru deo timo pro tene.
+Inglesu at a èssere?
+Nara·mi·lu Juioko, nara·mi·lu.
+Marianna!
+Apo a disponimentu tres navios e chentu binti òmines e cheres chi non li pòngia fatu?
+E tziu meu?
+Tres lìnias de bastiones, unu prus forte de s’àteru, amparaiant belle de su totu sa bidda, isterrende·si in forma de mesu chircu.
+Oh, amigu!
+Noas bonas bos nch’at giutu?
+S’aiant ghetadu sas carabinas a armicoddu, si nch’aiant bestidu a butzaca sas munitziones e si nche fiant intrados a mesu de sa bete foresta, chirchende però de non si nche istesiare tropu dae s’ispiàgia.
+Nointames su pirata s’ammaniaiat a giogare sa carta perigulosa meda cun coràgiu mannu e cun calma meda, cunfidende in s’atrivimentu suo e mescamente in sa bona.
+M’intendo chi custu pistighìngiu, chi custu amore, chi custa gelosia m’at a ochìere.
+Oh!
+Forsis chi sa Tigre de sa Malèsia los timet a custos?
+– Cando at a èssere a chimbighentos metros apo a allùghere su mortàiu.
+Fiat niedda che pighe, isarbolida, e sos ogros asulos suos, a su sòlitu gasi tranchillos, bogaiant lampos chi traighiant s’arrennegu malu a tratènnere.
+Mi lu immàgino, ma deo non ti potzo permìtere de fàghere machines chi ti podent èssere fatales.
+cumentzende a èssere iscunnortadu.
+– Ischimus cantu balides e de ite seis capassu e amus leadu sas cautelas nostra pro bos domare.
+– S’iscuru at a amparare sa retirada nostra.
+Eja e….
+Ma si ti diant ochìere?
+E nche l’as a giùghere a Mòmpracem?
+A pustis de un’iscuta una bela latina fiat istada ispinnigada in su trinchete.
+su malesu meu bravu!
+E pro ite?
+E mancu unu bistocu, Sàndokan.
+Tapa sa buca, Yanez.
+Sa balla, chi si nche istesiaiat fruschiende, fiat andada.
+Aiat sighidu su capitanu e fiant falados paris in s’iscala chi nche giughiat a popa.
+Creadura sublime!
+Ah, si non fia mai istadu sa Tigre de sa Malèsia!
+In fines fiat arribbada mesunote.
+Andat bene.
+A s’inferru totu sos innamorados!
+Su lord aiat passigiadu peri s’aposentu pro una paja de minutos, posca aiat fatu tzinnu a Yanez de si sètzere in mesa.
+E deo chi l’aia prantu che mortu!
+Aiant caladu deretu a modde una iscialupa e Pisangu si nche fiat sètzidu paris a su sordadu e a bator remadores.
+Su tenente fiat faladu in presse a s’istiva sighidu dae unos cantos ufitziales e dae su dutore de bordu.
+Su primu praho fiat a curtzu.
+Non t’assustes, Yanez.
+A su cumandante apo a nàrrere chi depo cunsignare una lìtera a lady Marianna e, in pessu chi m’apo a agatare in sa cabina sua, m’apo a inserrare cun issa.
+Sa Tigre de sa Malèsia non podet prus abarrare bia!
+As resone, amigu.
+tr.
+Nois però non nos amus a firmare in su parcu.
+Est istrampadu a costàgiu meu cun una balla de ispingarda in petus.
+– Comente mai bois ischides custu, mentres m’aiais naradu chi beniais dae sa penìsula malesa a tesu dae inoghe?
+Sos cantos suos nche fiant arribbados finas a sas primas palitzadas de sa bidda e sos sete o oto òmines, iscampados a s’iscòpiu, fiant istados lampados dae unu trumùghine de mitràllia.
+Arenados?
+Duos inimigos ispantosos fiant in antis a sos duos piratas; unu prus perigulosu de s’àteru, ma pariat chi pro su momentu no aerent àpidu intentzione peruna de leare a pare cun sos duos òmines ca, imbetzes de falare peri su riigheddu, si moiant lestros a s’addobiare comente in punna de medire sas fortzas issoro.
+Dade cara, segnor Yanez, ca isse est trìnnigu meda e si diat pòdere tronare carchi cosa.
+Segnore – aiat naradu – si cumprat s’ùrtima boluntade de sa Tigre de sa Malèsia.
+Nointames non si fiat traitu, nen si fiat iscunnortadu.
+In cabu a un’ora sa prima lìnia de sos bastiones fiat petzi unu cumassu de ruinas.
+Totu in unu si fiat bidu ruende a terra a costa longa, ghighinende sas ancas a sa maconatzina.
+Ah!
+Cando sos tzocos sessaiant, s’intendiant finas sas mùidas surdas de sas màchinas.
+A sa cumparta issoro a s’ispessada, fuiant a tzichìrrios sas columbas coronadas ispantosas o cussas naradas morobo; sos tucanos cun su bete bicu e su corpus lughente de pinnas rujas e asulas fuiant boghende notas tzichirriadoras, simigiantes a su tìrriu de unu carru male untadu; si pesaiant che rajos sos argo cun sas coas longas pintirinadas e s’imberghiant sas alude bellas cun sas pinnas in colore de turchesu, faghende intèndere frùschios longos.
+Faedda!
+Ite pensamentu orrorosu, Sàndokan, balorosu meu!
+– Assaltamus sa villa!
+Ajò Sàndokan; est totu agabbadu!
+Ohe!
+Sàndokan, chi non perdiat mancu una paràula, aiat fatu unu murrùngiu surdu e aiat fissadu su caporale cun duos ogros prenos de sàmbene.
+Custu bidende·lu cun sa cara mudada s’aiat pensadu deretu chi carchi cosa de grave depiat èssere capitadu.
+In unu lampu fiat a curtzu suo, ghetende una boghe de cuntentesa.
+m.
+Nono.
+– aiat preguntadu Yanez biancu che tela.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Una paràula, Yanez.
+Aco·mi – aiat naradu su portoghesu.
+Posca abbaidende su lord, aiat naradu:.
+Timo chi lord James l’apat trobedida.
+E forsis in s’ìnteri chi deo so inoghe, su baroneto si l’at a inghiriare.
+– Sa partida no est parìvile, ma nois semus sas tigres de Mòmpracem!
+Si fiat firmada unu momentu, posca si nche fiat ghetada cun totu su pesu suo a subra de sa muninca gigante, fichende·li sas francas in sas palas e in sas cossas.
+, it.
+Milla – aiat rispostu Sàndokan – Lea·la!
+Deo so cumentzende a tìmere chi oramai si nche siant boladas.
+– Calma·ti e forsis l’as a bìdere.
+E puru, creide·lu, est crudele a dèpere mòrrere, cando oramai creia de godire sa felitzidade a costàgiu de cussa pitzinna chi amo meda.
+Làbuan at tropu pagos sordados pro los imbiare a passigiare peri sos padentes, sena perunu motivu – aiat naradu Sàndokan.
+Isco ue semus – aiat naradu a Yanez.
+Calicunu si fiat acurtziende, moende cun cautela sas fògias.
+Unu bàulu, beru?
+Sa fama orrorosa chi godiat sa Tigre si fiat isparghinada in cussos mares e pagos navios s’atriviant a s’aventurare in cussos logos.
+Abarrare inoghe, sena de tene – aiat murmutadu cun boghe anneada.
+Cantu t’imbìdio, Yanez.
+incrociare.
+Deo so galu sa Tigre de sa Malèsia, cussa Tigre chi los at semper fatos trèmere petzi cun una mòvida.
+Aiat pesadu ca conca brunda de Marianna e l’aiat basada in cara che dischissiadu.
+– aiat esclamadu, totu leadu dae unu ajubore biu de su cale chircaiat de badas de ispricare sa cajone.
+Cando su baroneto est intradu a sa villa, at agatadu a lord Guillonk totu pigadu dae una afuta tremenda.
+Ite b’at capitende?
+Nara·mi como – aiat preguntadu su portoghesu – ite cheres fàghere?
+So dubitosu, Yanez – aiat rispostu Sàndokan.
+Fiat essidu dae su cantzellu e si fiat aviadu in sa caminera chi nche giughiat a Vitòria.
+– Issos nos ant cassadu e si sunt ammaniende a nos dare batalla.
+Su naviu fiat intradu atrividu in sa caletedda e si fiat acurtziadu a s’incrociadore sighidu dae sos àteros duos a paga distàntzia.
+Cando Yanez fiat torradu a sa palatzina, su lord fiat falende in s’iscala de sa palatzina.
+E custu istripitu?
+– Su chi aia reseladu est capitadu: s’inimigu at assalidu su cuile meu.
+Sos tres navios, detzisos a tzèdere, ma no a torrare in segus, non si nche bidiant belle prus, inghiriados comente fiant dae bete nues de fumu chi una calma tosturruda manteniat subra sos pontes, ma tzerriaiant cun furore parìvile e sos lampos sighiant a sos lampos e sos tzocos a sos tzocos.
+– Forsis amus a pòdere abbandonare sa pòvera ìsula mea sena èssere istorbados.
+Virare v.
+Si tue annùntzias s’isbarcu cun carchi batalla, su lord no at a abarrare prus in sos padentes, ma si nch’at a fuire a Vitòria suta s’amparu de su forte e de sos navios.
+Cando fiat arbèschidu sos inglesos fiant chertorende galu su parcu cun acanimentu creschente, subugende sas tupas de bambù e de bananos, sas matas e sas pasteras.
+E difìtzile pro mene, Sàndokan.
+Però prima de mi nch’andare a s’àteru mundu bos chèrgio pregare de unu praghere.
+Lassamus·lu acostiare.
+Cales resones l’aiant ispintu a lu porrogare in cussa manera?
+Totus bi seis?
+Ma lady Marianna non lu bàjulat cuss’òmine.
+In marina, repartu de naves lèbias chi in tempus de gherra pretzedet sa flota.
+Sàndokan devènnidu oramai prus atinadu, si nche fiat pesadu sena fàghere istripitu e a pustis de àere ghetadu una mirada lestra suta sos àrbores de su parcu, fiat piligadu cun sa lebiesa de una gatu a sa palitzada.
+Ite cheret nàrrere, Sàndokan.
+A Mòmpracem.
+– Pro Deus!
+Su capitanu suo, unu bornesu artu, de formas ispantosas, chi lu faghiant simigiante a un’istàtua superba de brunzu antigu finas pro sa tinta in colore de olia, bidende·nche a Yanez e a Sàndokan aiat ghetadu una boghe de cuntentesa, posca pesende sas manos aiat aboghinadu:.
+Anda a in antis, ma dae cara a non fàghere machines.
+Cras amus a torrare a cussos segnores sas fusiladas chi nos ant isparadu.
+Ant tancadu sas bentanas suas cun una inferriada!
+Deo no apo intesu nudda.
+Eja e bos potzo nàrrere, sergente, chi amus sejadu sas tratas suas.
+Lestros, aprontade un’amparu in antis de sos cannones e posca ajò!
+Su cumandu fiat istadu trasmìtidu a Giro-Batol e sos duos navios fiant afilados cara a s’ìsula bramada.
+Fiat pistighingiadu meda ca no aiat àpidu su tempus de nche collire sa carabina de su presoneri ca nch’aiat sejadu duos sordados intrende lestros a s’arborada.
+No est cosa chi mi riguardat.
+Agatada s’iscialupa l’aiat fata rodulare unu tretu, posca nche l’aiat trabentada afundende·la.
+Ma sa fera est galu bia e su kriss meu est prontu a l’isperrare su coro.
+– Chi su diàulu si nche lu pìnnighet e nche lu ghetet in fundu a mare.
+Deo – aiat rispostu unu tzinesu, benende a in antis, tremende·si che canna.
+f.
+Andat bene – aiat rispostu su lord, a pustis.
+Su malesu non si l’aiat fatu nàrrere duas bortas e aiat assalidu a manera làmbida sa padedda dende a bìdere unu praghere mannu.
+de èssere forte che atzàrgiu, aiat un’agilidade de muninca.
+Su capu de sos piratas de Mòmpracem custa borta si fiat ischidadu, mentres unu lampu terrìbile li lughiat in sas ogradas inchigiadas.
+Ma fintzas essende a curtzu a Làbuan, comente dias chèrrere aprodare cun unu tempus sìmile?
+E siat – aiat rispostu Sàndokan, a pustis de àere meledadu un’iscuta.
+– aiat preguntadu.
+Patan, non perdas mancu unu corfu – aiat naradu Sàndokan, in s’ìnteri chi una cannonada retumbaiat in su praho de Giro-Batol.
+– Issos s’ant a ischire isboligare.
+Su pirata no aiat rispostu: fiat dudosu.
+In su momentu chi sos tigrotos de Mòmpracem pèrdida, cun sas làgrimas in s’ogru, su coro turmentadu, si sarvaiant in sos padentes e sos indìgenos fuiant in totue, s’inimigu isbarcaiat andende cun fùria contra sas trintzeas, cun sas bajonetas caladas, in palas de sas cales creiat de agatare galu s’inimigu.
+CAPÌTULU VI.
+Carchi àteru naviu s’at bidu?
+Yanez imbetzes de rispòndere s’aiat assutadu unas cantas gùtias de suore fritu chi li imperlaiant sa fronte e aiat postu sos bratzos in rughe pro non tzèdere a s’ìmpetu de pònnere manu a s’isciàbula.
+Pro tres annos sa giovanedda fiat istada testimòngia de cussas batallas crudeles, ue moriant mìgias de piratas e chi aiant dadu a su chi depiat devènnere su rajah Brooke cussa tzelebridade trista chi aiat cummòvidu meda e aiat indignadu sos cumpatriotas suos matessi.
+Si fiat arressadu un’iscuta in s’oru de sa bete roca, rugrende cun sa mirada sua de àbile su pìgiu de su mare, devènnidu lìsiu e ìnnidu che ispigru, e l’aiat firmada cara a oriente.
+Sa Tigre est morta e pro semper!
+– Sena cussa fèmina s’ùrulu de sa Tìgre de sa Malèsia diat arribbare galu poderosu fintzas a Làbuan e diat fàghere trèmere, galu pro medas annos, sos inglesos e fintzas su sultanu de Varauni.
+Non so fertu, segnore.
+Cale si siat àteru òmine chi no esseret istadu unu malesu, s’aiat truncadu sena duda sas ancas in cussu brincu, ma non fiat capitadu gasi a Sàndokan chi, in prus.
+Intramus a su padente.
+– A su lord li fiat istadu mancadu su tempus de cùrrere a Vitòria e de avèrtere su guvernadore de su chi fiat capitadu.
+gabbiere, derivadu dae (bela de) gàbia.
+Si fràigant nodos bastante ampros in pitzu de sos àrbores, impreende cambas grussas meda chi ischint assentare cun abilidade in forma de rughe.
+Amus leadu a pare cun una cannonera.
+Su portoghesu non si fiat faddidu.
+Seis timende chi sos navios meos afundent su bostru?
+Sàndokan, tue crees chi s’ant a sarvare?
+Ite bi faghes inoghe, gasi a curtzu a sa villa de lord.
+Sa marea àrtziat in presse e creo chi intre una paja de minutos amus a pòdere sighire a falare in su riu.
+Su malaitu non depet àere postu fatu a sa nave, ti lu garanto.
+Tabicu, s.
+Semus isbarcados eris in s’ìnteri de s’uraganu, Cras sero, a mesunote, amus a èssere suta sas bentanas bostras.
+Cras!
+– Nois inoghe semus perdende tempus pretziosu sena profetu perunu.
+Dae Làbuan.
+In cussu momentu isse fiat su capu ispantosu de sos ferotzes piratas de Mòmpracem, fiat s’òmine chi dae deghe annos insambentaiat sas costas de sa Malèsia, s’òmine chi in onni logu aiat fatu batallas terrìbiles, s’òmine chi cun s’atrivimentu istraordinàriu suo, su coràgiu reberde, s’aiat balangiadu su paranùmene de Tigre de sa Malèsia.
+Chie lu guidaiat su vascellu?
+– Però semus pistighingiados bidende una cannonera chi benit dae otzidente, est a nàrrere dae s’ala de Mòmpracem.
+Eja, milord.
+Chi cussos malincrinidos siant a beru duos ispìritos infernales de si pòdere cuare suta terra o in su truncu de sos àrbores?
+Apo a imbiare a Paranoa.
+Podet èssere carchi nave chi at leadu parte a su bombardamentu de Mòmpracem e chi est chirchende su praho de Yanez.
+Hum!
+Su mare sighiat a devènnere fosforescente.
+Non ti fias faddidu, Sàndokan – aiat naradu.
+Sàndokan aiat abbaidadu sos duos oros de su riu e aiat bidu chi in cussu logu fiat impossìbile a piligare e a si nche intrare a sa foresta.
+E su lord?
+– aiat preguntadu Sàndokan, tirende·nche su fusile dae su coddu.
+Una balla aiat rugradu su ponte, colende in mesu, serente a s’àrbore maistru.
+Sos praho in s’ìnteri sighiant a avantzare cun sas belas tertzaroladas e sa bete bandera de su sultanu de Varauni in pitzu a s’àrbore de maistra.
+Bisòngiat de nos boliare in presse o sa partida est pèrdida.
+Sos sete o oto òmines chi fiant galu bios, bidende àteros piratas atzochiende a su ponte, nch’aiant frundidu sas armas.
+Non timas pro mene – l’aiat naradu.
+Ma a pustis a ue as a andare?
+A cussa idea, a dispetu de su coràgiu suo che leone, si fiat arpiladu.
+Atzetadu, ma a una cunditzione.
+Respirende cussos profumos balsàmicos, su pirata si fiat intesu che imbriagu e ischidende·li in coro, prus forte chi non mai, cussa passione chi unu momentu prima aiat chircadu de allupare.
+amus a bìdere si s’Isperdidore de sos piratas at a èssere capassu de bìnchere sos meos.
+Apo bidu a curtzu bostru unu nieddu.
+Su praho, ispintu dae unu bentu bonu, in cabu a un’ora fiat arribbadu a pagas mìgias dae s’ìsula e fiat afiladu cara sa cala chi s’aberiat in antis a sa bidda.
+S’iscura Marianna!
+Aiat in pessu dadu cussu cumandu, cando una frama fiat lampada a prora de s’incrociadore, subra su casteddu, illuminende totu in unu su trinchete e su bompressu.
+– Chie lu diat nàrrere chi una die sos leopardos de Làbuan aiant àpidu bintu sas tigres de Mòmpracem?
+– Destinu astròlicu, chi m’ispinghes in cuddae giosso, nara·mi si m’as a èssere fatale!
+Est su chi mi timo, Sàndokan.
+Su portoghesu, chi la miraiat a fissu, aiat bidu duas làgrimas treme-treme in pibiristas e unu pistighìngiu biu imprentadu in cara.
+– S’istufa est bastante ampra pro cuare prus de un’òmine.
+Deo non bi timo, sa Tigre de sa Malèsia non at timidu e….
+Mancat petzi de isseberare sos òmines chi nos ant a dèpere sighire.
+Unu pagu de passèntzia, Sàndokan.
+Ismentiga·ti de cussa fèmina, t’apo naradu.
+– l’aiat preguntadu Yanez.
+Duos òmines solos, mancari siant duas tigres de Mòmpracem agreste, non podent parare fronte a binti, trinta e forsis chimbanta muschetes.
+Non lu nàrgias, amore meu, ca in cale si siat logu ti nch’ant a giùghere deo dia ischire a ti nche sighire.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+E meda m’òdiant?
+Prefèrgio sa morta mea e sua prus chi non mi la bìdere furende.
+– aiat rispostu sa lady riende.
+Un’artillieri l’aiat carrigadu cun una bomba de oto pòddighes, chi pesaiat bintunu chilos e chi iscopiende nche depiat fèrrere bintoto ascras de ferru.
+Semus a curtzu.
+Bivat sa Tigre!
+Sàndokan, – aiat naradu a pustis de pagos minutos – ite ses pensende?
+Carchi òmine ais bidu?
+Aiat fatu currere sos pòddighes in sa tastiera sonende una romanza agreste, furiosa, de un’efetu istranu, in sa cale a bortas pariat de intèndere sos tùrgalos de un’uraganu o sas ghèmidas de gente morende.
+Tue puru Arantzolu de mare?
+Ma sos sordados?
+Sos malesos e finas sos giavanesos nointames andant macos pro cussu pratu titulosu e lu preferint a sos puddos e a sas costigheddas licanzas de su babirussa.
+Unu pore de àrbores, rutos dae su bentu, tancaiant sos àidos, custringhende sos duos piratas a fàghere artziadas in petorru e giros longos.
+Posca, a punta in antis de sos balorosos suos, in s’ìnteri chi Yanez prus benassortadu de totus faghiat sartiare sa cannonera iscudende·li una granada a sa santabàrbara, andaiat a s’acòstiu atzochiende·si·nche a su ponte inimigu che trau fertu.
+Ma creo chi oramai apat detzisu de lassare sa villa e de si ritirare in Vitòria.
+ite cuntentu chi dia èssere de lu bìdere ballende in pitzu de unu pinnone, cun unu metro de fune in tzugru.
+Apo custa ispera… Yanez m’amat tropu pro m’abbandonare a su destinu meu tristu.
+– aiat naradu Marianna afrangende·si a su pirata.
+Coberta s.
+Cheriant mòrrere totus, ma in cue susu, in su ponte inimigu.
+Sàndokan, a pustis de àere fatu limpiare su ponte, torrare a annodare sas manovras truncadas dae sas ballas inimigas, ghetare a mare su cadàvere de s’Arantzolu e de un’àteru pirata mortu dae una fusilada, e carrigare sos fusiles e sas ispingardas, aiat allutu unu narghilè meravilliosu chi de seguru beniat dae carchi bazar indianu o persianu, e aiat mutidu a Patan.
+E chi semus incadenados.
+Imbetzes de ubbidire, Sàndokan aiat agarradu sa giovanedda a subercos e l’aiat pesada.
+So progetende sa fua e apo s’ispera de bi resèssere, ma tue no as a pòdere bènnere cun megus.
+Mègius a fraigare unu attap, Yanez.
+A sa muda!
+Su malesu nch’aiat bogadu dae unu vasu betzu de terra, asseguradu a unu traessu de sa canoa, su recatu e l’aiat porridu a Sàndokan, ma custu totu pigadu dae sos pensamentos suos e dae sos pistighìngios suos, no aiat mancu rispostu, ne aiat abbandonadu sa positzione sua de prima.
+Miseràbiles!
+– aiat naradu s’iscotzesu.
+Nara·mi si cussa fèmina cun sos ogros asulos e sos pilos de oro chi onni note trubbuscat sos bisos meos, at a èssere sa derruta mea!
+Est beru.
+Eja.
+Non so bajocu.
+Aiat rugradu cun cussos ogros de àbbile de mare e aiat abbaidadu in pees de su rocarju, Tres praho, cun sas bete belas ispinnigadas, fiant in antis a sa biddighedda, prontos a mòere.
+Si fiant acurtziados a pare e fiant abarrados firmos, isetende cun pistighìngiu s’agabbu de cussa aventura perigulosa.
+In mare si diat guastare.
+CAPÌTULU IV.
+Mancari lord James, rude che a totu sos marineris, chi non fiat bonu a nudrigare cale si siat afetu, no aeret proadu adduddos bundantes pro sa giòvana neta, prus che l’afidare a manos istràngias, l’aiat imbarcada in sa nave sua giughende·nche·la in Bòrneo e esponende·la a sos perìgulos mannos de cussas crotzeras pesantes.
+Marianna!
+So galu totu abbolotadu e tue pretendes de nos pònnere in caminu cun custa note de inferru!
+– E tocat de nos iscrobare!
+Custa note apo a abbandonare custos oros de mare de malu acasàgiu, giughende cun megus su giuramentu suos e apo a torrare a s’ìsula mea agreste.
+Deo so timende pro s’ìsula mea.
+lassende·si in palas a Làbuan chi oramai si confundiat cun s’iscuru.
+E no apo a intèndere prus sa boghe tua, prus… prus….
+Sa Tigre de sa Malèsia los aiat sighidos cun sa mirada finas a cando aiat pòdidu; posca si nche fiat torradu a fichire a mesu de sos tupales, murmutende:.
+Ah!
+Su diàulu!
+Su lord aiat ghetadu un’ùrulu beru.
+Rota perigulosa, capitanu meu.
+Aiat tìmidu sa note, isse, su pirata fieru, chi no aiat mai tìmidu sa morte e chi aiat afrontadu cun coràgiu disisperadu sos perìgulos de sa gherra e sa fùria de sas undas!
+Nch’amus a arribbare non prima de s’intrinada.
+– So cuntentu mannu de bos bìdere ritzu!
+Nono!
+So intendende boghes!
+Hum!
+Creo chi peruna fèmina potzat èssere che pare.
+Su pirata si nche fiat pesadu cun una mòvida rude, cun sa cara mudada, cun sas dentes astrintas sena controllu.
+Sa flota si fiat semper acurtziende, mantenende·si in una lìnia ue in mesu bi fiant sos incrociadores e in sas alas sos praho de su sultanu de Varauni.
+S’isciàbula de ingàrriu est a frama curva, larga e pesante, in dotatzione in sas naves militares finas a primos de su Noighentos.
+Fiant coladas duas, tres, bator oras, longas che bator sèculos pro Sàndokan, posca in fines sos sordados fiant intrados a sa villa serrende sa ghenna cun burdellu.
+Faghimus comente cheres.
+Un’incrociadore chi aeret esploradu sa costa, non bi fiat resèssidu a los iscobèrrere, ne mai podiat reselare sa presèntzia de cussos tigrotos, intupados che a sas tigras de sas sunderbunds indianas.
+In s’atretzadura navale est unu cavu chi serbit a ispinnigare una bela cando b’at bentu, parende·la.
+Su praho, una corredda de nughe chi faghiat su derre a sa natura neghidada, afundadu dae sas undadas chi l’assaliant dae cada ala, andaiat a tòntonos a brigamìscia como in sos cùcuros ispumadores de sas undas e como in fundu de sos isprofundos mòbiles, bortulende·nche, faghende tirriare sos àrbores, iscùdere sos boscellos e crochidare sas belas cun una fortza gasi manna chi pariant esserent a punta de iscopiare.
+Nono, amigu.
+Beni, Sàndokan.
+E su maias non nde podet prus dae su disìgiu de truncare sas costas a sa bighina.
+Giughide·nche su sordadu.
+Sa die de sa batalla sas tigres de Mòmpracem si nch’ant a mandigare sos leopardos de Làbuan!
+– aiat naradu Yanez boghende·si su bonete.
+Isetade.
+– aiat esclamadu sa giovanedda.
+Ma suta cussos padentes, belle indedda dae cada creadura tzivile, sa pitzinna, devènnida giovanedda, non si fiat abigiada de èssere fèmina; ma cando aiat bidu cussu pirata fieru, sena ischire pro ite, issa aiat proadu unu ajubore istranu.
+Bois ischides chi custos mares bundant de tales iscualos ferotzes meda.
+Bos fia chirchende – aiat rispostu sa giovanedda parende·li sa manu.
+– No est cun nois chi si l’est leende.
+E tue crees chi su lord non siat artis-artis?
+Fortzaiat semper sas màchinas però perdiat tretu cada minutu.
+Nara·mi de custa pitzoca.
+Non fiat prus sa pitzinna atzuda de pagas oras prima chi aiat faeddadu cun cun ardore e fieresa gasi mannos.
+– Conta·mi totu Yanez, ti prego.
+S’iscuru favoressiat sa ritirada.
+non prangais, lady Marianna!
+Ue bos depimus isetare?
+– aiat esclamadu cun anneu.
+Fiat chèrfida cùrrere fache a isse, ma li fiant bènnidas mancu sas fortzas e fiat ruta in bratzos de su tenente chi si fiat acurtziadu.
+Nemos?
+Intre pagos minutos sos assalidores, trinta o baranta bortas prus numerosos, depiant isbarcare pro atacare sas trintzeas rue-rue a sa bajoneta e ispèrdere sos ùrtimos defensores.
+aiat agarradu unu càule parmitzu chi pesaiat non mancu de binti libras e si fiat postu a frighinare cussa sustàntzia bianca e durche chi l’ammentaiat su sabore de sa mèndula.
+A s’acòstiu!
+A Marianna?
+A sas deghe sas naves e sos praho, semper parados prontos a sa batalla, si moiant cara a sa cala.
+S’incràs, a pustis de una paja de oras chi fiat arbèschidu, Sàndokan essiat dae sa pinneta, prontu a crompire s’impresa atrivida.
+Faedda o t’ochio!
+Sàndokan s’aiat coladu prus de una borta sa manu in sa fronte, tiri-tiri de suore, mentres sas benas de su tzugru si unfraiant a manera ispantosa, comente chi esserent faghende un’isfortzu sovrumanu.
+Ismentiga·ti·la, Sàndokan, abbandona·la pro semper, torra sa Tigre de sa Malèsia cun su coro de ferru.
+Eja, milord – aiat rispostu Yanez cun boghe firma.
+Isco chi Alamba, unu de sos piratas nostros prus ferotzes, l’at bida unu sero passigende suta sos padentes de s’ìsula e chi est istadu gasi corfidu dae cussa bellesa chi at firmadu su naviu suo pro la mirare mègius, in perìgulu de si fàghere massacrare dae sos incrociadores inglesos.
+Chi carchi inglesu siat andende a Vitòria?
+Ma contra a chie ais isparadu?
+Un’òmine o una bèstia?
+Sos àrbores fiant rutos, sas costanas fiant istadas isfundadas e finas sos amparos de truncos de àrbores non poderaiant prus a cussa traschia de ballas.
+Mi nche cheria andare indedda dae custos mares, non ca fia timende sos cumpatriotas bostros, ca si l’aia chèrfidu, aia pòdidu remunire in s’ìsula mea mìgias de piratas e armare chentinas de praho, ma petzi ca deo, incadenadu dae Marianna, a pustis de medas annos de cumbatas insambentadas, disigiaia sa bida pàsida a costàgiu de cussa chi amaia.
+Cando fiat sètzida a caddu sas lagrimas non prus tratesas li fiant faladas bundantes e unos cantos sucutos l’aiant turmentadu su sinu.
+– Ite b’intrat si sa bida passada sua fiat orrorosa, si at sacrificadu vìtimas a chentinas, si at fatu vinditas crudeles?
+, naviu de gherra, lestru e bene armadu, de impreu tàticu e istratègicu.
+– aiat esclamadu isse.
+L’aiat basada in fronte, posca fiat fuidu cara a sos bastiones, tronende:.
+Oh creadura mea adorada!
+Su sergente si nche fiat pesadu, treme-treme, abbaidende a fissu a Sàndokan cun duos ogros assustados.
+Fiat ridìcula – aiat naradu un’àteru sordadu.
+In cussu momentu torraiat su sergente.
+m.
+Sa giovanedda si nche fiat ghetada a subra de Sàndokan chi si l’aiat astrinta cun carignu a petus.
+– Milady, pro bois totu mi diat èssere possìbile, dia fàghere totu: faeddade!
+Sàndokan s’aiat cariadu paritzas bortas sos ogros e s’aiat coladu prus de una borta sas manos in sa fronte ardente comente chi esseret chirchende de s’ammentare su chi aiat fatu.
+– aiat murmutadu Yanez.
+Subra cussu naviu disauradu si fiant bidos òmines currende in sas costanas e posca iserghende.
+Duos àncaros de frundire si fiant fichidos in sas grisellas de s’incrociadore.
+In su padente chi amus in pessu rugradu.
+Si pròpiu lu depo nàrrere, non lu dia ischire – aiat rispostu.
+Allùghere duos fogos in s’ispiàgia – aiat rispostu Paranoa.
+E si diant chèrrere bìdere finas s’istufa?
+Podet èssere istada carchi bèstia.
+A l’ischis a ue fiat afiladu su vascellu?
+Yanez aiat puntadu su cannochiale e aiat abbaidadu cun atentzione profunda pro un’iscuta.
+– Isetamus su sinniale, prima de andare a in antis.
+– s’aiat preguntadu pro sa segunda borta.
+Dae cara chi si tue chircas de ghetare petzi una boghe ti cravo s’istillu meu in sa gorgoena e t’averto chi sa punta est istada toscada cun su sutzu mortale de su upas.
+Non bos so cumprendende capitanu meu.
+– aiat preguntadu su prus antzianu de sos duos sordados.
+Sos inimigos forsis non nche sunt indedda – aiat naradu isse.
+Est beru – aiat naradu sa Tigre, suspirende.
+Ma est una flota bera e pròpia – aiat murmutadu custu.
+Una làntia suspesa a una punta, illuminaiat in pessu su fraponte, però cussa lughe fiat bastante pro nche pòdere distìnghere una persone.
+Ehi, cuddu giòvanu, abbassa su fusile chi deo non so ne una tigre ne unu babirussa.
+– aiat preguntadu su capitanu, ispantadu.
+Tue ses, baroneto!
+Amus a àere ferru e prumu pro totus!
+Fia punterende sa cresura.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Duncas diat tocare de la mutire.
+Marianna no as a istentare a mi torrare a bìdere, ma binchidore terrìbile!
+A sa torrada l’aiat àpida agatada galu in Làbuan e galu lìbera?
+Maleditzione!
+Penso chi no at a torrare prus a pìgiu de abba – aiat naradu Sàndokan.
+Patan, cun unu brincu, fiat in su cannone de prua, mentres sos àteros puntaiant s’ispingarda e armaiant sas carabinas.
+Mancunu de sos òmines suos si fiat sarvadu.
+– aiat preguntadu Sàndokan, brinchende a su ponte.
+Semus totus balorosos e amus a andare a s’assaltu de sa prus manna.
+Tue!
+Ma bisòngiat chi deo la bida!
+Pro Deus!
+Tue fias ponende fatu a s’incrociadore?
+L’ischides bene chi cale si siat aguantu dae parte mea non diat serbire a nudda.
+Prima de custu sero.
+Forsis – aiat rispostu sa Tigre de sa Malèsia cun boghe surda.
+Sighia su baroneto Rosenthal.
+Yanez si fiat petzi postu a rìere e, leada dae unu crau una màndola betza, si fiat postu a pitzigare sas cordas, narende:.
+Sas tigres non sunt gasi meda comente crees tue.
+Dae Vitòria seis benende?
+Pèrdida!
+Mantene su fusile armadu e sos ogros fissos a sa cresura.
+E tue pensas chi su cumandante….
+Fiat faladu sos gradinos e fiat andadu cara a sa biddighedda.
+Marianna Guillonk!
+Cussu fiat unu padillioneddu galanu, cun sas pinnas de muru istampadas e pintadas cun colores ispibillos e cugugiadu cun un’ispètzie de tzumbòriu de metallu indeoradu, artuddada de puntas e de dragos tirriosos.
+S’òmine no at a pòdere opònnere resistèntzia meda.
+L’amus a lassare andare a ue cheret.
+Non t’apensamentes, Giro-Batol.
+So abarradu suspesu pro tempus meda e nche so rutu a chirru de cussa pitzinna dae sa cale, mi l’intendo, peruna fortza umana mi nch’at a pòdere istratzare.
+E sos òmines?
+L’intzerto… sunt mortos.
+Ma deo t’apo a sarvare.
+– esclamaiat Sàndokan, a fùrria e borta in su letu de fògias, – dia dare sa metade de su sàmbene meu pro m’agatare galu a curtzu de cussa creadura chi at ischidu a fàghere tocheddare su coro de sa Tigre de sa Malèsia!
+Sàndokan imbetzes de rispòndere aiat bogadu su kriss e cun unu corfu lestru aiat isperradu s’iscàtula.
+Sa Tigre de sa Malèsia, mancari esseret proende totu sas penas de s’inferru istesiende·si·nche dae cussu logu, si nche fiat intradu a unu viale costanu e nch’aiat giutu a Yanez a su chiosco.
+Ais iscobertu sas tratas suas?
+Terra a dereta de s’asta de prua!
+Su portoghesu, a su cale non li mancaiat mai sa muta bona, si fiat lassadu andare a un’ispàssiu burdellosu a dispetu de sa situatzione perigulosa.
+, it.
+f.
+Però si ant a bìdere in terra ca carabina de su camerata issoro ant a bènnere de seguru a inoghe a chircare.
+Ais sa paràula mea.
+Abarra calmu, Juioko.
+Ah!
+Eja, nos amus a cuare in intro de cue.
+Lord James est capassu de ochìere sa neta prus chi non la bìdere ruende in manos meas.
+– Acò!
+Marianna – aiat naradu Sàndokan girende·si a sa giovanedda, chi abbaidaiat cun terrore cussos duos puntos lughentes chi lampaiant in s’iscurigore.
+Forsis chi non mi nch’ant catzadu dae su tronu chin s’iscusa chi fia divenende tropu potente?
+Ismanchinaiat chi faghiat semper prus a tìmere, si pesaiat che caddu birbilliadu, si nch’imberghiat isfoetende s’abba cun sa prua, gannende comente a punta de s’abèrrere in duos e in tzertos momentos tzilindraiat gasi meda a tales chi non beniat bene a s’aderetzare.
+Eja, e in presse puru.
+Sàndokan no intendiat a nemos in cussu momentu, e sighiat a avantzare currende.
+Tue nos dias pòdere abèrrere sa ghenna in intro de note e nos dias lassare intrare a sa villa.
+Apo a bastare deo a nche catzare a mare sos inimigos meos.
+Corpus de chentu mìgia ispingardas!
+Sàndokan!
+– S’ìsula ispantosa in pagos meses, forsis prus pagu puru, intre pagas chidas, at a pèrdere totu su prestìgiu suo e finas sas tigres suas terrìbiles.
+Tropu tardu, segnore!
+Prora s.
+Eja, chircamus·lu, ca petzi isse nos podet sarvare.
+, it.
+Sàndokan a cussas paràulas fiat torradu in sensos e, firmende cun una mòvida su portoghesu, aiat naradu:.
+Giughe·mi·nche a cuddae.
+Ah!
+Una resone in prus pro agire cun prudèntzia manna, pro atrapare su lord.
+Ah, milady, cale fortuna – aiat esclamadu su portoghesu incrunende·si.
+Chi siat arribende?
+Si cherides falare a su parcu, ais a agatare a neta mea, chi ispero bos fatzat cumpannia bona.
+Unu de sos òmines meos b’est inoghe?
+As a isetare?
+Tue ses istadu su primu a brincare, a pustis meu, a sa giunca?
+Nch’apo bidu como cussa lughe: benit dae oriente, forsis in cue giosso una nave curret sighende sas tratas nostra, cun su disìgiu de si nche torrare a leare sa preda furada a su lord.
+– aiat esclamadu cun boghe surda.
+In mare.
+– aiat esclamadu s’àteru.
+Chie mai s’at a immaginare chi sa Tigre de sa Malèsia terrìbile est bènnida a si cuare inoghe?
+Forsis semus a curtzu de Làbuan?
+Si fiat arressadu un’iscuta mirende su piròscafu, chi fortzaiat sas màchinas, cun un’ograda a tortu, posca nch’aiat giutu a Marianna a sa cabina.
+– Deo l’apo a nàrrere su chi m’at naradu William, a pustis apo a torrare a inoghe.
+Pariat chi esseret turmentadu dae unu pensamentu grave o dae una duda profunda.
+So prontu.
+Faeddade·mi de isse o m’ais a a fàghere mòrrere.
+Ispero chi non t’atrivas a t’acurtziare sa villa a de die.
+m.
+Sàndokan si fiat acurtziadu a su portoghesu chi fiat disarmende sos praho dae sas artillierias issoro pro frunire unu fortinu poderosu, fraigadu pròpiu in mesu de sa bidda.
+Beru est fradigheddu?
+Bae chin deus e Nostra Segnora.
+Timende deo?
+– aiant esclamadu, inghenugrende·si in antis suo.
+Lestru, Yanez – aiat naradu Sàndokan.
+– Chie at ghetadu sàmbene a sa tassa mea?
+– Ant agatadu sas tratas nostras e nos sunt ponende fatu peri su parcu.
+Cun unu corfu malu a bajulare aiat aterradu sos òmines chi galu abarraiant ritzos, fiat brincadu a subra de su sordadu chi aiat giai pesadu s’arma e l’aiat mortu cun unu corfu de tzimitarra.
+Est istadu fatu dae sos pees meos.
+Oh!
+Pro Deus!
+Non so òmine chi mantenet pro tempus meda sas cadenas in burtzos.
+Forsis non bos lu dia impedire – aiat naradu su tenente.
+Su lord fiat galu in cue, inchigiadu, cun sos bratzos cunsertos, sa giòvana lady.
+Unu sordadu?
+Yanez!
+Sàndokan aiat lassadu chi s’esseret acurtziadu finas a milli passos, posca pesende sa tzimitarra aiat tronadu:.
+Est su matessi chi permitit de isboligare sos frocos.
+Fiat avantzadu a su logu ue fiat isprofundadu su pirata, cun s’isperàntzia de l’iscorriolare suta sas rodas, posca aiat torradu a girare.
+Oh!
+Depides ischire chi in palas de custu iscuru b’at cosa terrìbile, orrorosa, e depides ischire puru chi deo apo unu nùmene chi ghetat pore a totu sas populatziones de custos mares, non solu, faghet trèmere peri su sultanu de su Bòrneo e finas sos inglesos de cust’ìsula.
+Binti bortas però s’òmine ispantosu si fiat arressadu pro abbaidare su naviu de gherra chi in pessu si distinghiat e pro li ghetare una minetza terrìbile.
+A l’intendides custu burdellu?
+Patan!
+, it.
+Eja, milord.
+Si nche fiat pesadu e aiat abbaidadu cara a su parcu.
+Si aia pòdidu prànghere, aias bidu cantas làgrimas diant infùndere sos càvanos meos.
+Nois non podimus abarrare meda inoghe.
+A sero però si fiat pesadu unu bentu friscu de sud-est, ispinghende·la in presse cara a ovest e si fiat mantesu gasi fintzas s’incràs.
+belas cuadras de s’àrbore de trinchete.
+Sàndokan aiat in pessu tratesu una boghe de cuntentesa.
+As unu progetu tando!
+Pontone s.
+– aiat preguntadu ispantadu.
+– l’aiat naradu.
+– Si ti dia nàrrere de rinuntziare a sas vinditas tuas e a sa pirateria e si deo dia truncare pro semper su presorju dèbile chi mi ligat a sos cumpatriotas meos e dia adotare cust’ìsula comente sa pàtria mea, dias atzetare?
+Sàndokan, chi nche fiat rutu a mesu de unu muntone de fògias e de ramos, si nche fiat pesadu deretu collende sas duas carabinas e sas munitziones.
+Pariat assustadu de s’agatare in mesu de cussas grefas de piratas, però mancu una paràula nche l’essiat dae lavras.
+Isperamus chi non siat solu.
+Custu sero apo a remunire sas grefas meas e lis apo a nàrrere chi nois, a pustis de àere gherradu s’ùrtima batalla, amus a pinnigare pro semper sa bandera nostra e amus a lassare a Mòmpracem.
+– aiat esclamadu Sàndokan in s’ìnteri chi una cummotzione repentina mudaiat sos lineamentos suos.
+Est comente chi nois nos agatemus in una fortalesa bene bastionada.
+Si faghes petzi una mòvida ti pungo su kriss meu in su coro.
+Deo mi domando si so bisionende.
+Hum!
+A s’intzertu, dadu chi apo travigadu custos logos cando non fia in sensos.
+Unu cane nieddu, cun su pilu artuddadu e sas barras armadas a manera ispantosa de dentes acutzas, fiat cumpartu in mesu de una tupa.
+Si at lassadu inoghe s’arma cheret nàrrere chi calicunu l’at cassadu e nche l’at pigadu – naraiat unu sordadu.
+Nche bido un’ufitziale in una bentana de su villinu – aiat naradu Sàndokan.
+CAPÌTULU XXVIII.
+– aiat esclamadu cun boghe sorrograda.
+Bah!
+Pro un’àtera ora, cuss’òmine chi non boliat mòrrere, chi non si cheriat rèndere, aiat gherradu cun sas undas, chi borta a borta cugugiaiant sa tàula, ma a pustis sas fortzas li fiant bènnidas mancu e si fiat faladu a pare, cun sas manos però galu tancadas in su pinnone.
+Aiat abertu su libru: fiat iscritu cun unu caràtere lèbiu, elegante e craru, ma non fiat resèssidu a cumprèndere cussas paràulas, mancari calicuna esseret simigiante a sa limba de Yanez su portoghesu.
+Apo bidu sas framas pesende·si in mare e apo intesu, deretu a pustis, unu retumbu indedda.
+Giro-Batol si fiat postu a arrostire unu bellu cantu de babirussa inferchidu in una frunza birde, mantesa dae duas cambas furchiddadas fichidas in terra, posca fiat andadu a forrogare suta unu muntone de fògias birdes boghende unu vasu chi bogaiat unu nuscu chi non promitiat bene, ma chi faghiat illargare sas nàstulas a su selvàgiu fìgiu de sa foresta malesa.
+Est impossìbile!
+– aiat esclamadu.
+Non timeis, sergente – aiat rispostu cussu mutidu Bob.
+Ascurtade – aiat naradu sa giovanedda, chi pariat assustada male.
+Custa borta puru su tenente fiat abarradu a sa muda.
+Dade sa lìtera chi l’apo a cunsignare a lady Marianna.
+– aiat esclamadu Marianna chi non pranghiat prus.
+Sàndokan s’aiat coladu una manu in ogros comente chi nch’aeret chèrfidu iscantzellare una bisione, posca torrende in sensos, aiat naradu:.
+S’assustu proadu dae sos sordados bidende·si in antis su pirata ispantosu fiat istadu tale chi nemos aiat proadu a impreare sas armas issoro.
+Cando fiat torradu in sensos, galu mesu istorronadu dae su corfu forte meda leadu a conca, si fiat agatadu non prus lìberu in su ponte de su naviu suo, ma incadenadu.
+Nono, segnore.
+– aiat esclamadu su pirata, inchigende·si.
+A ue semus andende?
+Bilantzeri s.
+– aiat aboghinadu.
+Deo non b’apo mai timidu – naraiat isse.
+Unos cantos apuntos subra sas impressiones de biàgiu l’aiant tzintzirigadu s’apentu de s’iscritore e in su 1883 aiat cumentzadu a iscrìere in su periòdicu milanesu La Valigia, cun unu contu intituladu “I selvaggi della Papuasia”.
+S’echipàgiu de s’incrociadore nch’aiat giai bidu sa bandera de sas Tigres de Mòmpracem e torraiat a cumentzare, cun prus balia, su cannonegiamentu.
+Issa si fiat inchigiada e l’aiat abbaidadu a fissu, comente chi aeret chèrfidu lèghere in intro de su coro suo e intzertare sa cajone de cussa pregunta.
+Tando l’amus a tènnere.
+Bido sos ogros suos in fundu – aiat naradu isse.
+Fuire deretu e chircare un’iscampadòrgiu aterue.
+Allughe unu cantu de lughìngiu – aiat rispostu Sàndokan.
+Sa cumparta de sa Tigre de sa Malèsia aiat bestidu ànimu a sos gherradores, chi cumentzaiant a si intèndere isentos in dae in antis de totu cussu lampare.
+tue as finas unu pinnetu!
+In cue bi sunt sos ascusòrgios nostros….
+E nois a ue amus a andare a nos acampare?
+Su fogu!
+Eja – aiat rispostu su pirata, chi si fiat inchigiadu.
+Si fiat postu a passigiare dae prua a popa, a bratzos cunsertos, tancadu in unu mudore ferotze.
+Ascurtade·mi, milady – aiat naradu Yanez porrende·li su bratzu e giughende·la a una caminera umbrosa.
+Forsis cheriat isetare su momentu giustu pro los torrare a atacare.
+Cussu mudore lu depiat pistighingiare, e mancu pagu, ischende bene chi sos navios corsaros sunt semper armados e sètzidos dae echipàgios atrividos.
+Unu caporale, capitanu.
+m.
+Aiant giai fatu ses mìgias cando una boghe de arrennegu si fiat intesa in sos navios.
+Ello, timende seis?
+Oh!
+Su cannone tronaiat tando cun fùria in mare.
+A nche la bides una giacheta ruja in mesu de sos bravos tigrotos nostros?
+Chi podet si sarbet!
+– aiat aboghinadu su pirata.
+Frocu s.
+CAPÌTULU XXIX.
+Su pirata l’aiat mirada un’iscuta cun una durcura mala a.
+Sunt medas pro Deus!
+Fiant in pessu colados duos o tres minutos, cando Sàndokan, chi manteniat sa mirada fissa a.
+Est gasi arrennegadu chi si nos bidet non nos at a risparmiare.
+Narade·mi, bois ais unu nùmene milli bortas prus bellu de cussu de Marianna Guillonk, beru est?
+Bisòngiat chi andemus a chircare nos òmines nostros.
+E tue?
+Sàndokan si fiat artuddende sena lu chèrrere e aiat ghetadu a fùrriu un’ograda pistighingiosa.
+– aiat esclamadu sa giovanedda ammachiada pro sa cuntentesa.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Dae bìndighi dies.
+Nche bido sos praho ancorados in sa cala.
+Ispero de l’ochìere prima de bois, segnore – aiat naradu Sàndokan.
+E tue non bi fias e inoghe s’Arantzolu de mare est mortu a su postu tuo.
+Segnore!
+– aiat esclamadu Sàndokan, chin arrennegu.
+– Chie bos at dadu sa libertade de intrare a inoghe?
+– aiat esclamadu.
+boghe de orìgine genovesa, lat.
+– aiat aboghinadu una boghe.
+Est beru – aiat rispostu Sàndokan, frundende·nche sa manovella.
+Si nche fiat imboladu a su letu sena s’ispogiare, s’aiat postu a costàgiu su kriss e si nche fiat dormidu pàsidu, cun su nùmene durche de Marianna in lavras.
+E bi seis andende cun una canoa?
+Chircade de nche la cumbìnchere e posca sighide·mi·nche chi amus a pràndere paris.
+Sàndokan aiat firmadu sa passigiada sua.
+Nos amus a imbarcare custu sero.
+No abbandones su salvagente prima chi deo ti dia su sinniale.
+Posca fiant arribbados a mesu de unu tupale carcu meda e gasi cugugiadu chi sa lughe non podiat belle prus intrare.
+– aiat murmutadu, pesende sos bratzos cara a sa giovanedda chi si fiat incurbada in s’inferriada.
+E sa pèrdida de s’ìsula tua.
+Aiant caminadu pro unu cuartu de ora bonu, rugrende trainos meda, ue in sos oros si bidiant tratas reghentes e su passàgiu de sos òmines.
+Bida l’as?
+De onni manera aiat fatu unos cantos biàgios de addestramentu subra una nave iscola e a pustis aiat navigadu subra mercantiles de servìtziu peri sas costas de su Mare Adriàticu e de su Mediterràneu.
+Bois puru de sa partida?
+Sàndokan nch’aiat giutu a Marianna a prua e cun sa punta de sa tzimitarra l’aiat mustradu unu brigantinu minoreddu chi navigaiat a una distàntzia de setighentos passos, andende cara a sa cala.
+in pessu inabissados, sos duos piratas fiant torrados in sensos deretu sena patire peruna mudàntzia de fortzas.
+Eja – aiat naradu Yanez, a pustis de aere ascurtadu un’iscuta.
+Marianna si fiat atzicada.
+Un’isteddu?
+Imbarca·los subra cussos duos praho e tzede sa metade a su giavanesu Giro- Batol.
+Deo apo a abbandonare s’ìsula mea, isse at abbandonare a Mòmpracem sua, nos nch’amus a andare indedda dae custos mares mortales, gasi indedda chi non nd’amus a intèndere prus faeddende.
+Paret chi currat fache a nois.
+Sàndokan, intendende cussa boghe, si fiat atzicadu.
+Sos tigrotos nostros sunt totus balorosos e finas si su lord diat àere unu nùmeru dòpiu de sordados, non diant istare dui-dui de seguru a impinnare sa batalla.
+A nos agatare in intro de un’istufa cun oto o deghe sordados a inghìriu e sarvare sa pedde est una cosa de veras miraculosa.
+E si moent contra de nois?
+Tocaiat de si lassare tragare a nord a mala bògia, comente forsis aiant giai fatu sos àteros duos praho chi fiant iscumpartos dae paritzas oras.
+L’amus a afogare.
+Ite si nd’at a costare de sos praho nostros cun una traschia sìmile?
+– aiat esclamadu su lord, ponende·si in mesu.
+– Mantenimus·nos cuados in mesu de custu tupale de bananos e in pessu chi cussu giovaneddu nch’at a èssere coladu nche l’amus a andare a subra dae palas.
+Posca girende·si cara a Yanez, l’aiat naradu cun boghe detzisa:.
+Tando permitide·mi de bos presentare a neta mea lady Marianna Guillonk.
+Ses sordados aberiant sa màrcia cun sas carabinas astrintas e sos ogros fissos a sos duos chirros de sa caminera, pro non bènnere atrapados; sighiant su lord, posca Yanez e sa giòvana lady, afiancados dae àteros bator sordados, e in fines sos àteros atrumados e sas armas imbaradas in antis de sa sedda.
+milady, deo puru una die chèrgio intèndere cussa boghe.
+Forsis in cussu coro, chi finas a tando mai aiat proadu unu tocheddu pro fèmina peruna, in cussu momentu infuriaiat una traschia terrìbile.
+– aiat preguntadu.
+Oh!
+Tando non fiat prus s’òmine de prima: s’espressione anneada de sa cara sua fiat iscumparta de su totu.
+– Bios aparteniant a bois, mortos apartenent a mie.
+T’apo chèrfidu pònnere a sa proa, apo chèrfidu bìdere si fiat possìbile a nche irraighinare dae su coro tuo sa passione chi tue as pro cussa fèmina chi apartenet a una ratza chi tue depias odiare pro semper….
+– Deo creo chi nois amus a bìdere una cumbata terrìbile intre cussos duos animalatzos.
+Tando sos inglesos si sunt abigiados de sa presèntzia nostra.
+– aiat aboghinadu Marianna chi fiat bianca che tela che morta.
+Agarra su kriss tuo e isetamus.
+Abbassade sa boghe, milady; sos muros podent àere origras.
+Sas dies gasi bolaiant lestras e sa sanada, agiuada meda dae sa passione chi nche li mandigaiat su sàmbene, protzediat lestra.
+Tue crees chi Marianna apat agatadu su billete nostru?
+Aberide·mi, amigu – aiat naradu Yanez.
+Fiat dovere meu acollire in domo mea unu pòveru òmine, fertu forsis a morte – aiat rispostu su lord.
+Dias chèrrere tentare unu corfu sìmile?
+Sentinellas isparghinadas in su parcu a bi nd’at?
+Oh, ite bella chi fias tando, «Perla de Làbuan»!
+– Ite nche bides?
+Li pariat de bìdere umbras currende in s’aposentu, pantasmas chi lu mustraiant befulanos istrales, kriss e tzimitarras insambenadas.
+Ascurta·mi: deo amo cussa fèmina a puntu tale chi si issa mi diat cumpàrrere in antis e mi diat nàrrere de.
+Sos òmines suos si fiant assentados a sos postos de cumbatimentu, ma no aiant dadu risposta ne a s’intima ne a sa minetza.
+e a pustis de una chena mendegosa fata petzi de cussa frùtora, aiant chircadu de si nche dormire in s’ìnteri chi s’uraganu s’iscadenaiat cun prus violèntzia, cun s’acumpangiamentu de lampos e tronos chi insurdaiant.
+Naradu custu, a pustis de àere iscambiadu cun Marianna una mirada longa, fiat essidu a passos lestros e fiat faladu a s’ispiàgia.
+Sos inglesos, forsis informados de sa partèntzia de Sàndokan, seguros de agatare unu presìdiu dèbile, fiant andados a s’ispessada contra a s’ìsula, bombardende sas fortificatziones, afundende paritzos navios e ponende fogu a parte de sa bidda.
+E bisongiaiat de lu bìdere in cussos momentos, a Sàndokan, cando issa cantaiat sas cantzones durches de su paisu nadiu suo, acumpangende·las cun sos sonos dìligos de s’istrumentu melodiosu.
+Pariat chi esseret chirchende de iscobèrrere carchi cosa, forsis carchi àtera cannonera o incrociadore chi beniat dae Làbuan.
+Si b’at sordados cheret nàrrere chi Marianna s’agatat galu in sa villa.
+Aiat respiradu una ingullida de àera marina, chi nche l’aiat ismaltidu de su totu sos ùrtimos papores de s’imbriaghera, aiat abbaidadu su sole chi fiat giai artu, posca si fiat giradu cara a oriente abbaidende cara a Làbuan indedda e aiat suspiradu.
+Fiat pistighingiadu: pìnnigas profundas li rugraiant sos cherbeddos e dae cando in cando unos cantos suspiros nche l’essiant dae lavras.
+E chie?
+longos, posca cussas lavras chi non si cheriant iscantzare aiant abertu un’àidu dae ue fiat esside lestru unu nùmene.
+Cale est su prus orrorosu?
+Est netzessàriu, creadura mea malassortada.
+E deo a bos agiuare.
+Sàndokan fiat a punta in antis e traballaiat cun unu faghe-faghe tribisadu chi paraiat unu machine beru e pròpiu.
+S’inimigu!
+– Seguru ses de cussu chi ses narende?
+Sàndokan – aiat murmutadu issa cumentzende a prànghere a sucutu.
+Sabordu s.
+Sos navios nostros sunt fortes.
+Su portoghesu nch’aiat truncadu una camba e nche l’aiat intrada a cussu riigheddu.
+Dae issu diamus pòdere ischire ue s’agatant sos sordados e a cale ala diamus pòdere colare.
+– aiat esclamadu sa giovanedda cun sas làgrimas in ogros.
+Ite cherides fàghere?
+Est pèrdida – aiat naradu Sàndokan.
+Cando Patan at a èssere mortu, tue as a intrare a su postu suo in su cumandu.
+Dughentos indìgenos, òmines chi ischiant, si non poderare una porfia, a su mancu iscùdere archibusadas e finas cannonadas, faina chi aiant imparadu cun fatzilidade dae sos maistros issoro, fiant giai arribbados e si fiant assentados in sos tretos chi lis aiant assignadu sos capos de sa pirateria.
+Ais a bènnere?
+Apo presentidas tristas!
+Ma pensa, Sàndokan, a totu su chi at a devènnere Mòmpracem sena sa Tigre de sa Malèsia sua.
+– aiat naradu Yanez.
+Una boghe naraiat:.
+Non l’apo a tzèdere a nemos, ista seguru fradigheddu meu.
+Tando narade·mi totu.
+Sa cara sua, larga e grispa meda, aiat una grista ferotze meda, mescamente cun cussos ogrigheddos incalanconados e semper in movimentu e cussu ghentinu rujastrinu chi l’incornitzaiat.
+Camerata!
+Vindita!
+Incadenados!
+Non si depet fàghere isetare unu capitanu chi invitat a chenare unu sergente – aiat rispostu su portoghesu riende.
+Paranoa!
+Bos creo, Tigre de sa Malèsia.
+Suta sos àrbores, suta sas matas, in mesu a sos isciùscios e a sas raighinas chi istrisinaiant in su terrinu, sos ogros suos nche bidiant òmines cuados, mentres in àreas li pariat de bìdere bolende legiones de pantasmas, e de ischèletros chi ballaiant a inghìriu de sas bete fògias de sos àrbores.
+– aiat esclamadu Sàndokan, mentres unu lampu inchigiadu li lughiat in sas miradas.
+Apo unu pore de oro pro pòdere comporare deghe tzitades, apo navios, sordados, apo cannones e apo podere, prus podere de su chi podides immaginare.
+Marianna si fiat inghenugrada fache a Sàndokan tèteru e aiat miradu a sa muda cussa cara mudada dae s’atzione potente de su narcòticu, ma chi chistiat galu cussa fieresa màscrina chi poniat timore e rispetu.
+Ascurtade·mi como, milady.
+– aiat preguntadu sa giovanedda ispantada.
+Carchi cane fiat intradu a sa foresta bìrghine illacanada e chircaiat de pònnere fatu a sos fuidores.
+L’apo lassadu a largu timende carchi sorpresa.
+E ti ses atrividu a ti nch’intrare a sa sola a intro de inoghe?
+Fiant afilados cara a sa cala sighende s’oru meridionale e, forroghende su pore de iscollieras, fiant resèssidos a si buscare paritzas dosinas de ostiones de una mannària ispantosa e finas unos cantos crostàtzeos.
+– Tue ses a ghèmidas, tue non dias chèrrere devènnere de cussos òmines, tue non dias chèrrere torrare pàsidu comente fias prima chi deo essere arribbadu a inoghe, ma crees chi deo puru non sia patende?
+Cando apo bidu chi s’inimigu si fiat retirende, cun duas bordadas mi nche so istesiadu ghirende·mi·nche a inoghe prus in presse chi apo pòdidu.
+Lestru – aiat naradu.
+Ajò, chistionamus cun calma, fradigheddu meu.
+, dae su gòticu randa.
+– Beni a picare a pare cun sa Tigre, nara a sos cannones tuos de urulare, imbia sos òmines tuos a s’acòstiu: deo li pòngio su marranu!
+Tue!
+Ite ses timende, Yanez?
+A ue mi nche seis giughende?
+L’ischis bene chi deo non so unu malesu.
+Su pòveru òmine, timende de èssere cassadu, fiat pilighende·si in cussas funes vegetales pro arribare in pitzu de unu mango, ue in mesu de sas fògias carcas meda podiat agatare unu bellu cuadòrgiu.
+Sàndokan, apo bidu sos sordados.
+E puru abarro dudosu.
+Si fiat arressadu intendende a Marianna faeddende.
+pustis de àere fatu una paja de metros si fiant firmados belle suta s’àrbore, chi serbiat de amparu a Sàndokan.
+Yanez si nche fiat pesadu.
+E ite cheres fàghere?
+Willis!
+E si ti diat corfire una balla?
+Est istada sa fatalidade chi m’at fatu devènnere unu pirata, comente est istada sa fatalidade chi m’at postu custu paranùmene orrorosu.
+Sàndokan e su dayako fiant abarrados unos cantos minutos firmos, ascurtende a origra parada, posca no intendende prus nudda, aiant cumentzadu a fàghere cun cautela.
+S’agataiant in cue dae paritzas oras cando a Yanez li fiat partu de intèndere passos in fora.
+Pro Deus!
+Bois seis brullende – aiat naradu sa giòvana lady, faghende·si ruja in cara.
+E tando nos ant a tènnere.
+Tue ischis chi, in mesu a s’iscuadra chi nos at assalidu in Mòmpracem, bi fiant unos cantos praho de su sultanu de su Borneo.
+Sa cannonera bogaiat semper fumu fache a s’ìsula, afilende como cara a nord e como cara a sud.
+S’istintu nostru de òmines de sos padentes non si faddit mai.
+Forsis chi no ant mortu a mama mea, a frades meos e a sorres meas, pro nch’ispèrdere s’erèntzia mea?
+Yanez!
+Mustraiat belle chimbanta annos, aiat sa cara inghiriada dae una barba rujastrina, ma chi cumentzaiat a incanire, duos ogros asulos, profundos, e dae sa figura si cumprendiat chi fiat un’òmine avesu a cumandare.
+In mesu de unu labirintu de trintzeas isfundadas, de terraprenos derrutos, de paladas irraighinadas, de gabbiones istripados, ue si nche bidiant galu armas truncadas e ossos umanos, una bete pinneta firma che roca si pesaiat, frunida in pitzu de una bete bandera ruja, cun una conca de tigre in mesu.
+Si deo fia istadu un’òmine de sa creze bostra, imbetzes de pedire ospitalidade a un’inimigu acanidu, mi fia fatu ochìere dae sas tigres de sa foresta.
+Bivat Sàndokan!
+Ehi, Paranoa, lassa andare s’ancoredda e allenta a bellu a bellu sa cadena e bois àteros fora sos para bordos!
+Sa bete undada si fiat acurtziende cun su cùcuru cugugiadu de ispuma bianca che nie.
+Yanez, totu prontu est?
+Sergente!
+Una boghe de arrennegu si fiat pesada in s’echipàgiu.
+non timas Yanez.
+Beni, Paranoa, bae e giughe unu cànnau e sighi·mi·nche deretu.
+Su bentu sulaiat dae est, est a nàrrere chi prus de gasi non podiat èssere in favore.
+Fiat un’europeu, a su chi cumpariat dae sa tinta de sa pedde, de petza bastante arta e bene postu.
+A pustis de deghe minutos su praho si nche bidiat.
+Intre totu sos piratas b’aiat àpidu unu isborrocu de delìriu.
+Ah!
+Abbaida·los!
+– Podides èssere petzi bois sa creadura chi totus sos indìgenos mutint sa «Perla de Làbuan»!
+Ite nd’apo a fàghere de custu òmine chi m’at curadu che babbu e chi est su tziu de sa fèmina chi deo istimo?
+Eja, Yanez.
+Ah!
+sabordo, dae su frantzesu sabord.
+Acurtziamus·nos unu pagu pro non faddire sos corfos nostros.
+Si fiat assentadu in sa barra de su timone, cun Sabau a costàgiu e aiat ghiadu cun seguresa su naviu cara a sa foghe de su riigheddu.
+Si deo leo deretu custa afilada potzo imbènnere carchi drapellu, ca issos ant a pensare chi deo chirche de arribare a sa costera prus a curtzu.
+– aiat murmutadu issa cugugende·si sa cara cun ambas manos.
+Cun unu brincu che fera aiat agarradu una cadira pesante e si nche fiat iscutu a una mesa chi fiat in mesu de s’aposentu.
+Unu iscòpiu forte fiat retumbadu, sighidu deretu dae su surrùschiu metàllicu de sa balla chi fruschiaiat peri sos pìgios de àera.
+L’aiat mirada pro tempus meda, l’aiat nuscada prus de una borta, e si l’aiat cuada in petus cun passione, duncas fiat andadu lestru cara a sa cresura de su parcu murmutende:.
+S’ourang-outang, intendende sa coa in manos, fiat brincadu in antis artziende a sa camba.
+Tando non so mortu!
+Eja, milord.
+A ue afilaiant?
+Si bidiant galu sas traves lassadas dae su segundu, cando catzadu dae sas cannonadas tremendas de s’incrociadore si fiat amparadu in cue pro acontzare sos dannos graves.
+Est beru, amigu meu – aiat naradu Sàndokan.
+– Intende!
+– Sa positzione est pèrdida.
+Isse est galu biu, prus biu de prima, milady.
+Traessu sos àrbores, sos duos piratas nche bidiant sas undas imperriende airadas e iscudende·si·nche a s’ispiàgia cun ìmpetu malu a bajulare, franghende·si e torrende·si a frànghere.
+Yanez nch’aiat giutu sa giovanedda a sa palatzina e fiant artziados a sa domo de netu pro chenare.
+Vascellu s.
+Nemos la connoschet sa cala, beru est?
+Tigrotos!
+– Isse duncas nos est isetende.
+Unu tale òmine frunidu de una fortza gasi ispantosa, de un’energia gasi istraordinària e de unu coràgiu gasi mannu, non depiat mòrrere.
+Gràtzias segnore.
+L’isco!
+Sa costana posta a inghìriu de sa coberta de sos navios, in perlongamentu de sa muradda a banda de fora de s’iscafu; dae su frantzesu.
+Su riu nch’est indedda petzi batorghentos metros, duncas podes comunicare a cumbenièntzia cun su praho; a distàntzia uguale, cara a est, b’at a èssere unu de sos cameratas tuos.
+– aiat aboghinadu sa Tigre de sa Malèsia.
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Abbaidende a s’atenta subra s’arboradura de su naviu inimigu, Sàndokan nch’aiat bidu una bete bandera bianca.
+Mi paret de nche bìdere in mesu de sas fògias unu cumassu iscuru e traes ghetadas de rugradis in sas cambas.
+Su malesu aiat guidadu a Sàndokan peri unu pedigone carcu de fògias e coladu cussu l’aiat mustradu chi su mare murrungiaiat, franghende·si in sos sicos de s’ìsula.
+In totue s’agataiant tupas carcas, istrintas, istichidas in mesu de bete àrbores chi pesaiant sos truncos issoro grussos e nodosos a artàrias ispantosas e in totus trisinaiant,.
+Sàndokan lu fiat isetende.
+s’ìsula, ma chi posca sunt istados destruidos dae unu de sos incrociadores nostros.
+Posca amus a torrare a Mòmpracem o a Làbuan a liberare a Marianna.
+Fiat sighende sa trata de unu babirussa.
+tue ses sambenende pòveru coro meu, tue non lu cheres duncas?
+Su portoghesu, cando no aiat intesu prus nudda, aiat fatu unu respiru longu.
+–aiat esclamadu Sàndokan.
+E deo una sentinella chi bìgiat in s’angrone de su padillione – aiat naradu Yanez.
+Ite b’agatades de istranu in su nùmene meu?
+A mesunote nois amus a lassare sa villa.
+Chi siant sos inglesos?
+– aiat tronadu Yanez.
+Baranta ses cannones càlibru dòighi, degheoto e unos cantos de bintibator postos in su fortinu tzentrale, una mesa dosina de mortajos e sessanta ispingardas difendiant sa pratza, prontos a bòmbere ballas, granadas e mitràllias contra sas naves inimigas.
+Moe amigu meu nòbile – aiat naradu Marianna.
+– Cantu t’apo a dèpere, si b’as a resèssere?
+L’amus a aprontare in pagos minutos.
+Semus pèrdidos, beru, Sàndokan?
+In àteros tempos Sàndokan, mancari disarmadu e in antis a un’inimigu chimbanta bortas prus numerosu, no aiat isetadu unu momentu a si nch’iscùdere a sas puntas de sas bajonetas, pro s’aberrere un’àidu a onni costu; ma como chi amaiat, como chi ischiat de èssere amadu, como chi cussa creadura divina forsis lu sighiat cun oriolu cun sas miradas, non cheriat fàghere un’aconcada sìmile, chi li podiat costare sa bida.
+– aiat aboghinadu.
+Sa note non podiat èssere prus adata – aiat naradu, abbaidende su chelu chi fiat belle cugugiadu dae bete nues.
+Creiat chi esseret carchi cassadore in cherta de sas tratas de carchi babirussa, ma in pagu tempus si fiat abigiadu de s’èssere faddidu.
+Guillonk?
+In Vitòria?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Si aiant istentadu pagos minutos sa pitzinna nche fiat istada ingurtida dae su gurgu abertu dae su praho.
+Giai cuna una paja de bordadas fiant andados a largu meda, cando nch’aiant bidu sos fanales torrende a virare.
+– Sa bomba l’at contzadu a puntu gasi malu chi non l’at a èssere possìbile perunu tentativu de nos pònnere fatu.
+Cussa lughe bianca podiat èssere petzi de unu vascellu a papore.
+Totu in unu si nche fiat pesadu totu pigadu dae un’emotzione forte e fiat afiladu cara a s’armònium, colende sos pòddighes in sos tastos.
+, it.
+Yanez e Sàndokan fiant brincados lestros a sa camba.
+Tando ismurgiamus, fradigheddu meu – aiat naradu Yanez, riende.
+Pro Deus e pro sos santos!
+– aiat cumandadu sa Tigre.
+– aiat esclamadu su lord prus befulanu.
+Issos ti òdiant, Sàndokan, e pro ti tènnere diant èssere capassos de tentare cale si siat machine.
+Mi nd’afuto.
+m.
+– Como mi potzo pasare, sena timòria de èssere cassadu.
+Sa manu dereta sua, lestra che raju, si fiat ispinta in antis e sa frama fiat iscumparta belle intrea in sas gàrgaras de s’animale.
+Aiat bufadu una paja de ingullidas de whisky, essende prenu su fraschitu de Willis, aiat mandigadu unas canta bananas chi aiat boddidu in sa foresta, posca aiat imbaradu sa conca subra una fasche de erba e si nche fiat dormidu a sorrogu, sena s’apensamentare prus pro sos inimigos suos.
+Cada passu chi l’acurtziaiat a mare si faghiat intèndere in su petus suo che corfu de istillu, e li pariat chi sa distàntzia chi lu istagiaiat dae sa «Perla de Làbuan» esseret creschende semper prus manna cada minutu.
+Sas traitorias nche l’aiant sighidu in su palatzu suo matessi, sos parentes fiant rutos totus suta su ferru de sos mortores pagados dae sos biancos, e isse, in una note de fogu e de degòllios, a gherra si fiat pòdidu sarvare cun unu.
+Fiat in punna de mòere, cando aiat intesu a pagu tretu un’isparu sighidu dae una boghe, chi l’aiat fatu atzicare.
+Non dia chèrrere chi cando fìamus ausentes una flota inimiga apat bombardadu su nidu nostru.
+– Beni, tosturrudu atrividu.
+Isetamus tando.
+E finas un’inimigu peus puru de s’àteru.
+Non b’at bisòngiu.
+Ma bois?
+– aiat esclamadu s’òmine cun su turbante, ghetende·li sos bratzos a coddos.
+Deo non los timo.
+Torramus a sa palatzina tando, milady.
+Aprodadu in Mòmpracem aiat leadu unos cantos òmines a paga e si fiat dadu a bardanare peri su mare.
+In cue… abbaidade… cara a nord-ovest!
+L’aiat nuscadu prus de una borta dende cara a non lu guastare cun cussos pòddighes chi aiant istrintu petzi s’aferradorju de sa tzimitarra, proende pro sa segunda borta una mèllia istrana, una trèmida misteriosa, unu no isco ite in su coro; posca cuss’òmine coritostu, cuss’òmine de gherra, si fiat intesu leende dae unu disìgiu biu de si lu giùghere a lavras….
+Dia iscummìtere su diamante de su kriss meu pro una piastra chi in palas de custa palitzada bi sunt giachetas rujas imbuscadas.
+Dae inoghe, a pustis de sos impinnos leados cun un’editore de Gènova, si nch’est andadu in Ligùria, a Sanpierdarena e, posca pagos annos, est torradu a Torinu.
+Eja, prìntzipe; m’ant naradu chi sos cumpatriotas bostros sunt balentes meda in cassa che a custas e bos chèrgio bìdere.
+– Arratza de note de inferru, fradigheddu meu.
+Presoneri!
+Ue est neta mea?
+Su cavalligeri, faeddende gasi a sa sola, nch’aiat bogadu s’isciàbula e si nche fiat intradu a unu tupale de arecche e de matas, iscostiende cun cautela sas cambas.
+Faghide·mi logu – aiat aboghinadu Sàndokan, catzende·nche sos artillieris.
+Nono, Yanez!
+– E tue crees chi deo potza isetare tantas oras e abarrare inoghe sena fàghere nudda?
+Una deghina de mìgias.
+Eja, Sàndokan.
+Est beru – aiat rispostu sa Tigre cun boghe afogada.
+si unas cantas nues dae sud.
+Non faeddes gosi.
+de sa segunda foresta.
+Marianna si tue dias ischire chi so inoghe!
+– Noas de importu dae Vitòria.
+La chèrgio bìdere.
+Faedda, chèrgio ischire totu.
+Pro ite, prìntzipe meu caru?
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Nono!
+– Aiat abbaidadu a inghìriu, ma no aiat bidu mancu una persone a sa cale pregontare.
+Sos echipàgios aiant saludadu cun boghes cuntentas cussas suladas poderosas, pro nudda assustados dae s’uraganu chi los minetzaiat e chi podiat devènnere mortale pro sos navios issoro.
+Una balla fiat arribbada a fraganare parte de sa costana de popa petzi a duos passos dae Sàndokan, mentres s’àtera nch’aiat bentuladu a netu sa conca a un’òmine chi fiat prendende unu cavu de manovra in su casteddu de prora.
+Ascurtade.
+Non b’at de istare dui-dui – aiat rispostu Yanez riende.
+A unu tzinnu de Sàndokan duos piratas nch’aiant isortu su sordadu e l’aiant ispogiadu de sa divisa.
+Cussos malincrinidos sunt crèschidos meda de nùmeru – aiat murmutadu Yanez incurbende·si cara a Sàndokan.
+pretziosos, intortigados o pistados, de perlas chi sena duda arribbaiant dae sas peschieras famadas de Ceylan, de ismeraldos, de rubinos e de diamantes chi lughent che medas soles, suta sas isperas de una làmpana indeorada chi calaiat dae sa bòveda.
+Nche l’amus a sighire in sa tzitade de James Brooke.
+Ajò currende – aiat naradu Sàndokan.
+Nara·mi, malesu – aiat naradu sa Tigre, fichende·li in cara duos ogros chi ghetaiant pore, – a l’ischis comente est mortu s’Arantzolu de mare?
+Faedda!
+E ue est s’amigu meu William?
+Deghe piratas fiant piligados a sas grisellas, aiant abbassadu sas duas belas e aiant fatu lestros che bentu sa manovra.
+Nave manna a bela de batalla fraigada prima in Olanda, a bia de su Chimbighentos, e a pustis isparghinada e perfetzionada in Inghilterra, Frantza, Ispagna, finas a cando non sunt arribados sos iscafos de ferru e sa propulsione a papore; fiat atretzada cun tres àrbores, a s’ispissu cun tres pontes, cadaunu cun una bateria de cannones.
+Non timas, Marianna!
+L’amus a sarvare o amus a mòrrere totus.
+Su lord?
+Cuss’òmine est prus àgile de una muninca e prus tremendu de una tigre.
+– aiat preguntadu Marianna.
+Tando trèighi piratas, iscassados pro s’arrennegu, sididos de vindita, si nche fiant ghetados, comente chi esserent istados un’òmine solu, a s’ingàrriu.
+M’at a serbire a mi nche fuire e bastat.
+Sàndokan aiat cramadu ses de sos òmines prus balorosos e lis aiat afidadu a Marianna, pro nche la giùghere a mesu de sos padentes e non la pònnere in perìgulu.
+Ah!
+– Non timeis, Sàndokan est unu de cussos òmines chi ischint fàghere felitze sa fèmina chi amant.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Coràgiu, fradigheddu meu – l’aiat naradu Yanez, imbarende·li sa manu in palas.
+Bois… inoghe… sola!
+Est beru, Yanez – aiat rispostu Sàndokan, suspirende.
+Sàndokan!
+E galu bia fiat?
+Carchi inglesu a molinu in sa baia nch’as bidu?
+Càrriga fiat?
+Los amus a bìdere arribende intre pagas dies.
+T’apo bidu acostiende su vascellu in s’ìnteri chi deo fia isbentrende sa cannonera a corfos de cannone, posca apo intesu sos urrah de bìnchida de sos inglesos, e tando prus nudda.
+Suta sos fortes e sas naves de Vitòria mi dia intèndere prus seguru chi no inoghe.
+Mi nche so in pessu pesada, ma bois de ite fiais faeddende?
+– Bos cherides fàghere tènnere dae sos incrociadores?
+Cuadru s.
+Ispantadu ses de mi torrare a bìdere biu, balorosu meu?
+Su pirata est chirchende de arribbare a sa costa setentrionale de s’ìsula, non b’at prus de si faddire.
+A cussu nùmene, mentovadu belle sena si nd’abbigiare, su pirata si fiat inchigiadu.
+Ite l’at capitende?
+Aiat però in pessu cumentzadu a sonare una musichedda portoghesa, cando aiat bidu a Sàndokan acurtziende·si totu in unu a sa mesa, imbarende sas manos cun una violèntzia tales chi l’aiat pinnigadu.
+Sas ballas l’ant a risparmiare a sa Tigre de sa Malèsia in custa batalla puru.
+Penso chi nois no amus mancu unu kriss.
+Sos àteros oramai si nche depiant èssere ispintos fora dae sa cresura aende pèrdidu s’isperàntzia de agatare sos duos piratas a fùrriu de sa villa.
+Ah!
+S’abba sighiat a falare cun violèntzia estrema e in su mare s’uraganu infuriaiat semper a manera orrorosa.
+Timo chi oramai nche siat indedda.
+Posca currende a in antis, fiat rutu in pees de sa Tigre de sa Malèsia, torrende a nàrrere:.
+S’echipàgiu suo però si fiat dèpidu cumbìnchere in presse chi non fiat cosa fàtzile a garegiare cun unu velieru frunidu che praho.
+Làstima chi m’apat agatadu in mesu a custa traschia – aiat naradu Sàndokan cun boghe inchigiada.
+S’incrociadore aiat arressadu sa màrcia sua retrogada e como avantzaiat a bellu a papore, bombende trainos de fumu nieddu.
+Abbàida in cue, in cussa bete camba chi rugrat su riigheddu.
+Su presoneri.
+Guai a chie la tocat!
+– aiat aboghinadu Sàndokan chi s’agataiat ritzu in su fortinu tzentrale, in palas de unu cannone de bintibator.
+Aiat sa petza e unu pagu finas s’agherju de una tigre minoredda, cun sa conca imbetzes prus tunda e pagu isvilupada, ancas curtzas e robustas e su ghentinu grogu iscuru a mantzas e a rosigheddas prus iscuras.
+Una pregunta prima de totu – aiat naradu Yanez, abbaidende a inghìriu pro s’assegurare chi fiant pròpiu solos.
+Sa traitoria.
+Diat èssere una mostruosidade a t’obligare a abarrare inoghe, a t’insurdare semper cun su retumbu de sas artillierias e cun sas boghes de sos gherradores e a ti pònnere totora in perìgulu.
+Galu non l’isco, però creo chi custu sero s’at a detzìdere.
+Issa si nche fiat ghetada a subra de sos duos praho de Sàndokan, cugugende·los de ferru e isperdende·nche unu pore de piratas.
+Un’òmine fuidu dae s’inferru non podet no ischire totu – aiat naradu sa Tigre, riende befulanu.
+Su biu-bau de sos canes sighiat a s’acurtziare e in presse sos duos piratas si fiant agatados in dae in antis de unu nieddu feu, bestidu cun una paja de cartzoneddos rujos e chi giughiat presu unu mastinu.
+Sa note est iscura e peruna làntia lughet subra sos navios nostros e… – una boghe mòida dae su segundu praho, l’aiat truncadu sas paràulas in barras:.
+Ite nde li importaiat a isse de Yanez fidele suo, chi forsis lu fiat chirchende cun pistighìngiu in sos oros de s’ìsula, gioghende·si s’esistèntzia sua, cando Marianna cumentzaiat a l’amare?
+E tando, frade – aiat naradu, a pustis de un’iscuta.
+A pustis fiat torradu in segus a passos lentos inchigiadu, sos ogros crispos, sas lavras astrintas e sos pùngios serrados, murmutende:.
+– aiat esclamadu Sàndokan, incarchende·si su petus.
+Nara·mi – aiat sighidu a nàrrere, a pustis de un’iscuta a sa muda.
+– Una bella fortuna cun una note sìmile.
+– aiat preguntadu Sàndokan, chi sena ischire pro ite si intendiat agitadu.
+Mègius gasi – aiat rispostu Sàndokan cun unu risu ferotze.
+Juioko si fiat acogonadu a pagu tretu, abbaidende cun pistighìngiu su capu suo.
+Sa rota?
+Eja, ma chi sa balla tua non s’isperdat.
+Mi paret chi siat in cunditziones metzanas.
+In cussa istufa!
+Yanez sergente se sos sipai!
+Cando?
+E ue cheres chi si siant cuados?
+In s’ìnteri at a calare s’iscuru e posca amus a dèpere isetare chi sa luna intrinet.
+Yanez nch’aiat collidu su capeddu de su sipai, nch’aiat istratzadu sa forra e nch’aiat bogadu a pìgiu sa lìtera chi aiat abertu deretu.
+Est su nùmene meu duncas, su nùmene meu beru chi tue cheres ischire, creadura tzeleste?
+E in ue?
+A sa pitzinna tua, como.
+Aiat abertu su cantzellu, aiat cramadu unos cantos cameratas chi passigiaiant in su parcu pro los avèrtere de su chi fiat capitende e si nche fiat istesiadu a un’ala.
+Eja – aiat rispostu unu de sos duos.
+Ite siat capitadu a pustis non l’isco.
+A l’ischis, fradigheddu meu, chi nois semus istados fortunados a fuire a cussos malincrinidos?
+– aiat esclamadu Yanez, faghende duos passos in antis.
+– aiat esclamadu su portoghesu sighende·lu.
+As a bìnchere, o flota inimiga!
+Prua s.
+leare a sa mìria, ma Sàndokan, chi lu fiat tentende, nche li fiat andadu a subra che lampu, ghetende·lu a terra.
+Su maias, intendende su murrùngiu sorrogradu de sa pantera, si fiat totu in unu arressadu.
+Bos l’apo giai naradu, milord, chi sa mègius cosa de fàghere est cussa de andare a Vitòria.
+Si fiat postu a cùrrere in su parcu comente chi aeret tìmidu de si torrare a agatare suta sas cresuras de sa muràllia, e si fiat firmadu petzi suta sas bentanas de s’istàntzia sua.
+In s’ìnteri chi deo faghia belle crebare su caddu meu, boi non bos seis trèmidu.
+– Faedda: ite cherent.
+Deo non creia chi unu marineri prode podiat devènnere unu agutzinu.
+Acunnortamus·nos, Yanez, e non pensamus prus a su tempus coladu.
+– aiat preguntadu sa boghe de prima.
+Non lu bidides chi nos sunt leende a picu?
+In cuddae s’agatat cussu naviu?
+L’intendo: est su mare – aiat rispostu Sàndokan.
+Como podimus èssere seguros – aiat naradu Sàndokan.
+Totu cussas gràtzias m’aponent!
+Si fiant intesos passos impressidos falende in sas iscalas e unas cantas boghes chi cramaiant:.
+In sa chintòrgia giughiat sos duos kriss, bandera de su capu mannu e una tzimitarra dèchida cun sa bàina de prata e s’aferradorju de oro.
+Pariat chi no aeret ischidu chi fiat arribadu su momentu de sa fua e chi unu ritardu finas minoreddu li podiat èssere fatale.
+ogros lughentes de atrivimentu e su kriss astrintu, sighidu dae sa giovanedda chi si intendiat atraida dae cussu òmine chi si giogaiat a manera gasi atrivida s’esistèntzia sua, pro mantènnere una promissa.
+Nues de fumu carcas meda aiant inghiriadu sas baterias, divenende semper prus mannas a pustis de sos corfos chi arribaiant unu in fatu de s’àteru cun fùria, isparghinende·si a dereta e a manca, ue isparaiant sas ispingardas.
+Ite as naradu?
+Sàndokan nch’aiat fatu istudare su lughìngiu, aiat naradu a Yanez de non si mòere, posca aiat abertu cun cautela s’isportellu de ferru e aiat abbaidadu a fora.
+Moimus.
+– Incrociadores galu bigende b’at?
+Forsis si nde sunt sapidos?
+Ajò a la compidare, bos so narende.
+Diat pàrrere a mie puru.
+As a èssere ispantadu de mi bìdere inoghe.
+A pustis de cussas paràulas si fiant intesas cambas trunchende·si e fògias croculende, posca prus nudda.
+Sos duos navios corsaros, inghiriados dae nues de fumu carcas, chi ghetaiant lampos, andaiant semper a in antis e in un’iscuta fiant suta sos costàgios de sa giunca.
+Dae Mòmpracem!
+Isse aiat fatu unu bete chircu a inghìriu de sos duos nadadores, posca aiat cumentzadu a rodiare como suta e tando a pìgiu de abba, punnende a istrìnghere semper de prus sos giros suos.
+E sos salvagente?
+Eja, milord, deo apo a abarrare finas a cando cherides – aiat naradu isse, cun ìmpetu.
+Pro belle totu sa die fiant abarrados a fùrriu de cussas ispiàgias, posca a ora de s’intrinada si nche fiant torrados a intrare a sos padentes pro s’acurtziare a sa villa de lord James Guillonk.
+– aiat preguntadu s’inglesu riende.
+Ah segnore, cale atrivimentu a intrare in.
+Difatis, rugradu su tretu apadentadu, si fiant agatados in terrinos prantados.
+Deo dia chèrrere a mi cajonare fertas crudeles, de nd’àere pro un’annu intreu.
+Lestros, lestros!
+Unu fiat unu tenente de vascellu, forsis su cumandante de sa corveta; sos àteros duos fiant marineris.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Bois seis istadu, sena duda, assalidu dae sos tigrotos de sa Tigre de sa Malèsia – aiat naradu Lord James.
+Depet àere aprofetadu de s’uraganu.
+Sàndokan!
+– Iscude unu corfu comente si tocat a s’incrociadore.
+Sàndokan aiat cumpresu chi fiat tochende s’ùrtima ora pro sas tigres de Mòmpracem.
+Ehi, frade!
+E deo apo agarradu su kriss.
+A ue fiat andende?
+Isse, sa Tigre de sa Malèsia, su capu de sos piratas de Mòmpracem malu a bìnchere, aiat agiomai birgòngia de si nch’andare gasi, a sa cua, che unu furone noturnu.
+Isse si fiat firmadu intendende in su ponte unu faghe-faghe insòlitu e unu aboghinare acutzu.
+– aiat esclamadu su tenente, cun ammiru sìncheru.
+Leghe, fradigheddu meu, leghe.
+Eja – aiat rispostu Patan arpilende·si, bidende su pirata gasi inchigiadu.
+Inoghe sos corfos non t’ant a fèrrere, Marianna – aiat naradu Sàndokan.
+Ascurtade.
+Su caminu at a èssere prus difìtzile ma prus curtzu.
+Bos depo crèere?
+Dadu chi benit a s’ala nostra l’isetamus.
+Fiat andende a oto nodos a s’ora.
+E puru ais leadu una matzocada a conca.
+Sos echipàgios, chi fiant pigados dae unu dischìssiu briosu, chi carculaiant metru a metru su caminu fatu, annanghiant de badas belas noas, frocos, randigheddas e scovamares pro collire prus bentu.
+– aiat esclamadu Giro-Batol, chi fiat pranghende che pitzinneddu minore.
+Una deghina e su matessi tantu de indìgenos.
+E puru, tenente, cando bois m’ais assalidu deo fia in punna de nàrrere adiosu a sa bida mea de pirata e a Mòmpracem.
+Chi si nche isprofundet Mòmpracem, chi mòrgiant sos tigrotos meos, chi si nch’isperdat sa potèntzia mea, deo abarro!
+A seschentos metros dae sa costa, unu bete vascellu, de sa cabèntzia de prus de milli chimbighentos tonnelladas e armadu a manera poderosa, navigaiat a pagu papore tanchende sa bia de s’ovest.
+Sàndokan intendende s’isportellu aberende·si nche fiat istesiadu de carchi passu.
+– aiat preguntadu su dayako.
+Forsis cussos duos navios non nos ant galu bidu e los amus a pòdere collionare.
+As resone.
+Times forsis chi mi manchet su coràgiu pro parare fronte a sos perìgulos?
+Sa buca issoro, nointames, no est a mancu de cussa de sos sìmiles suos siat pro s’amprura, siat pro sa potèntzia de sas dentes issoro.
+– Mi nche potzo petzi dormire in sas undas de su Mare malesu.
+Collionare mi cheres ?
+Non lu bides chi so unu collega tuo, antzis unu superiore tuo?
+Ànimu però, Marianna nos at a agiuare.
+Totus aiant assaborjadu e bantadu sa coghina inglesa, rapresentada dae bete beefsteaks e dae puddings prus mannos puru, e sa coghina malesa rapresentada dae ispidadas de tucanos, dae ostiones gigantescas naradas de Singapore, dae bambù moddes, su sabore de sos cales ammentaiat s’isparau de Europa e dae unu muntone.
+Carchi cosa l’aiat tocadu.
+Nointames bisongiaiat de s’abèrrere un’àidu pro arribare a sa foresta e a cudda ala de mare, ùnicu iscampu suo.
+CAPÌTULU XXV.
+In printzìpiu aiat crèdidu de èssere faghende una bisione terrìbile, ma su dolore chi galu li marturizaiat sa conca, sa carena giagarada in prus de unu tretu dae sas puntas de sas bajonetas e mescamente sas cadenas chi li serraiant sos burtzos l’aiant fatu torrare in presse a sa realidade.
+Si no as naradu fàulas t’apo a dare su tantu chi pesas in oro.
+Su sultanu de Shaja.
+A pustis sa mirada sua, chi lughiat de unu fogu biu, rugraiat su mare chi inghiriaiat sas Tres Ìsulas comente chi esseret chirchende de iscobèrrere carchi cosa.
+Ite depo fàghere?
+CAPÌTULU XIV.
+Dae Yanez?
+Sa cannonera nos nch’at bidu e virat afilende a s’ala nostra.
+Non timas, Marianna.
+Tziu meu no est mòidu pro si nche bogare unu disìgiu; isse depet èssere istadu mutidu dae su baroneto William Rosenthal, chi forsis t’at connotu, Ah Sàndokan!
+– Arratza de distàntzia chi mi separat dae cussa creadura tzeleste!
+Mancant petzi tres oras a s’arbèschida.
+– aiat aboghinadu Sàndokan fora de se pro sa cuntentesa.
+– aiat esclamadu irrujende·si in cara.
+Totus duos fiant mòidos currende, intrende·si·nche semper de prus a su parcu, pro arribbare a sa cresura.
+Juioko – aiat naradu su portoghesu chi pariat esseret osservende cun contivìgiu mannu sa calligrafia de sa lìtera.
+Aiant rugradu unu paris, amparadu dae bastiones mannos, e armadu de bete petzos de artillieria, de terraprenos e de murufossos profundos, e fiant arribbados a sos oros de sa cala, in mesu de sa cale gallegiaiant dòighi o bìndighi velieros, chi si mutint praho.
+– aiat esclamadu Sàndokan, currende a l’addobiare.
+Dae Mòmpracem!
+E cun su bentu amus a àere finas sas undas.
+No at leadu su largu?
+Pro issu duncas at a èssere fàtzile a nolegiare totu sos navios chi sunt a disponimentu, arruolare marineris e àere s’agiudu de su guvernadore.
+Sunt mortos – aiat naradu.
+Deus meu!
+Sa muninca gigantesca nche l’aiat giai intesu e si nche fiat ghetada a palas de su truncu de s’àrbore, pronta a nche l’andare a subra a cussu rivale nou e a lu fàghere a cantos.
+Fiat de artària mèdia, robustu meda, cun sa pedde bianca che casu, sos lineamentos regulares, sos ogros mùrinos, marfusos, sas lavras befulanas e sùtiles, sìngiu de una boluntade firma.
+– Su capitanu.
+E tue Giro-Batol ite cheres?
+Inoghe seis?
+Semus prus numerosos de su chi creides – aiat naradu su tenente cun unu risu difidente.
+Sa note fiat ispantosa.
+Coràgiu, Marianna, non prangas, crudele, assuta custa làgrimas chi mi turmentant.
+Sos piratas!
+Ajò cara a sa punta estrema de sa penisuledda – aiat naradu Yanez.
+Sàndokan cun unu brincu de tigre nche li fiat brincadu a subra a su sordadu e agarrende·lu a gula, cun un’imberta mala a bajulare l’aiat aterradu.
+L’aiat tiradu a ue fiat isse e aiat bidu chi fiat una tàula.
+In intro de die sos duos praho aiant sighidu a velegiare in cussu tretu de mare intre Mòmpracem e sas Romades a ovest, sa costa de su Bòrneo a est e nord-est e Làbuan e sas Tres Ìsulas a nord, sena imbènnere perunu naviu mercantile.
+Gràtzias, milord.
+Bos seis faddende, lady Marianna, deo non so inglesu, deo so Yanez!
+Sàndokan si nch’aiat cravadu sas ungras in petus, mentres unu suspiru muilosu nche l’essiat dae lavras.
+Ah!
+Emìlio Salgari est nàschidu in Verona su 21 de austu de su 1862.
+Mi paret chi si mantèngiant semper a largu, beru est Sàndokan?
+Bela triangulare posta intre s’àrbore verticale prodieru e s’estremidade de sa prua, fissada a unu cavu de atzàrgiu.
+– aiat rispostu s’òmine in pessu arribbadu, cun una cadèntzia istràngia bene marcada.
+Marianna fiat ruta inghenugrada e Yanez, chi non si bidiat s’ora de ischire comente fiant andende sas cosas in fora, s’afainaiat a nche dogare sa mobìlia.
+Non mi lasses, balorosu meu – aiat naradu cun sa boghe afogada dae sos sucutos.
+Agatende s’ìsula mea violada, sas grefas meas ispèrdidas e pensende chi tra pagu apo a dèpere pèrdere totu….
+– Làbuan – aiat murmutadu.
+Unu curreu de tziu bostru lord James Guillonk – aiat naradu su capitanu intrende.
+– Marianna!
+Forsis ca deo so sa Tigre de sa Malèsia, s’òmine odiadu dae sos compatriotas tuos?
+sa giovanedda cramende·lu.
+aiat naradu Yanez chi aiat dadu cara a non si trèmere.
+Su riigheddu si diat dèpere agatare cara a sud e forsis no est indedda.
+– aiat aboghinadu.
+Non si bidiat un’iscòlliu, no unu pinnatzu de fumu chi aeret inditadu sa presèntzia de unu piròscafu, no unu puntu biancu chi aeret sinnaladu carchi velieru a curtzu.
+A sas tres de mangianu, cando sos isteddos cumentzaiant a isarbolire, Sàndokan aiat aboghinadu:.
+Est a beru, Yanez.
+Tue mi ses ponende a tìmere, Bob – aiat naradu un’àteru sordadu.
+Aiat isetadu chi su cadderi esseret iscumpartu in mesu de su tupale, posca si fiat acurtziadu a s’àrbore ue s’agataiat cuadu su malesu suo, narende:.
+Su portoghesu aiat isparadu traessu su fogiàmene.
+Pariat fora de se, ca irrocaiat e trataiat male su caddu ispuntorgende·lu e giagarende·lu cun istratzadas furiosas.
+– O seis faladu, segnor tenente, pro m’istare cussos duos òmines armados?
+Morte e cundenna!
+Yanez!
+Si non los agatamus in sa cala, non los amus a torrare a bìdere prus.
+– aiat esclamadu Sàndokan.
+Su pirata l’aiat tirada a s’ala sua e si l’aiat afrangiada a petus.
+Eja, bae amigu meu balorosu, as a nàrrere a Marianna mea chi deo l’amo semper e chi apat fidùtzia de mene.
+Ite b’at capitende?
+A banda de unu tretigheddu pagu cugugiadu, sos àrbores torraiant prus carcos de prima.
+Podet dare, ma amus a impreare carchi trassa.
+eja, mi l’at giuradu.
+Moe Sàndokan, ti prego, moe prima chi nos cassent.
+Non m’aiat galu tentu, segnor Yanez, e comente ais bidu, l’apo fichidu una balla in conca.
+E ue las ais agatadas?
+Hum!
+– Su lord inoghe est?
+Fiat intradu cun sa manu dereta in su bonete e si fiat agatadu in unu gabinete galanu, arredadu cun elegàntzia manna.
+Ista a sa muda Sàndokan.
+Mancu unu, milord; podimus andare a Vitòria trancuillos che batista.
+Pro milli ispingardas!
+Non mi dia pòdere acunnortare a pèrdere sa pitzinna.
+Carchi progetu as?
+In cale manera?
+– aiat murmutadu Sàndokan cun unu dolore surdu, mantenende·si sos cherbeddos.
+Si nch’est intradu a su padente.
+Sas iscàrrigas in s’ìnteri diveniant semper prus tremendas.
+Tue ses contende fàulas, cane!
+Su lord si nche fiat pesadu cun sos ogros lughentes e sa cara cuntenta.
+Ah!
+Apo invitadu unos cantos amigos caros a cassare una tigre chi a s’ispissu travigat serente sas cresuras de su parcu meu.
+So inghiriada in totue, arregrada intre sas bajonetas e sas inferriadas, sena pòdere pònnere mancu passu in fora.
+Faghide·lu – aiat naradu issa, acurtziende·si cun grista minetzosa.
+In totue betedde àrbores, unos cantos lìsios e deretos, nodosos e fortzigados sos àteros, si pesaiant sena lassare belle-belle àidu perunu.
+In s’ìnteri podides grassare su rebustu meu.
+Sa presèntzia sua però non baliat a mudare sa sorte de sa cumbata crudele.
+Cussu naviu però nos depiat èssere chirchende forsis dae una paja de dies.
+Abertura in sas costanas de sa nave dae ue s’acarant sas bucas de sos cannones, a su sòlitu beniat tancada cun portellos.
+– Sos minutos sunt pretziosos.
+Nemos at dubitadu unu momentu de mene.
+– aiat aboghinadu Juioko.
+In pessu chi si l’aiat bida a curtzu, nche li fiat andadu a subra agarrende·la a una de sas pinnas de s’ischina e cun unu corfu terrìbile de istillu l’aiat isperradu sa bentre.
+In unu lampu nche li fiat in subra imbolighende·lu in unu trumùghine de ispuma e brinchende peri sas costanas.
+– Ti chèrgio mustrare, naviu malaitu, sa bandera mea e mugere mea.
+Fulminante.
+Prus a tardu apo a bìdere ite potzo fàghere.
+Frade, s’inimigu nos est ponende fatu!
+Dia dare chentu gùtios de su sàmbene meu pro li.
+Coràgiu, capitanu, nois l’amus a sarvare e forsis prima de cussu chi creides.
+– aiat naradu.
+Mègius gasi – aiat murmutadu Sàndokan suspirende.
+Sos piratas, bidende·si·lu a paga distàntzia dae sos cannones, si nche fiant ghetados comente un’òmine solu a sas artillierias, ma Sàndokan los aiat firmados cun unu tzinnu.
+– Bivat sa Tigre!
+sàrtia, dae grecu tardu (ta) ejîÜñôéá, pl.
+Bastat!
+Aprodados ant a èssere?
+Sàndokan no at a isetare gasi meda, milady – aiat naradu Yanez riende.
+– aiat tronadu isse, mustrende sos pùngios a s’inimigu.
+Ite seis faghende bois inoghe?
+Fiat istada pintada de nieddu, gasi chi si depiat confùndere de su totu cun sas umbras de sa note.
+Cumpresu m’as?
+– aiat naradu Yanez comente torrende in sensos.
+E chie non connoschet in cust’ìsula cussa bella creadura?
+Sàndokan chi fiat sètzidu a popa cun sos ogros fissos a s’ìsula chi a bellu a bellu iscumpariat in s’iscuru, si nche fiat pesadu ghetende un’ùrulu beru.
+Sàndokan, fuidu pro miràculu a cussu chircu de armas, curriat a parafua che caddu, intrende·si·nche a sas forestas chi inghiriaiant su possessu de lord James.
+Foras de se de su totu, si nch’iscudiat a in antis a sa maconatzina, ghetende·si·nche a mesu de sas matas, brinchende subra truncos rutos, rugrende trainos e istànios, aboghinende, irrochende e ghighinende che macu su kriss, s’aferradorju de su cale, prenu de diamantes, mandaiat lampizadas fuidoras.
+Eja, chi tra chimbe oras moimus pro Vitòria.
+Un’uraganu furiosu ses timende?
+Ascurta·mi como, unu perìgulu s’acùrtziat pro tene, forsis in custos momentos s’est tramende una traitoria contra de tene.
+CAPÌTULU XXXI.
+Mi lu so tronende deo puru.
+Su praho balangiaiat tretu in presse aumentende su bentu manu a manu chi arbeschiat.
+Bah!
+Comente?
+Si mi diant ochìere, sa pitzinna mea non diat resèssere a la bajulare sa morte mea, duncas no amus a tentare unu passu disisperadu.
+Marianna fiat dormida respirende cun afannu e ghighinaiat sos bratzos comente chi esseret chirchende de nch’istesiare una bisione.
+Cussu òmine gasi fieru, gasi coritostu, chi teniat cussu nùmene terrìbile de Tigre de sa Malèsia, pro sa prima borta in bida sua s’intendiat ammajadu in antis de cussa creadura gentile, in antis de cussu frore galanu nàschidu suta sos padentes de Làbuan.
+Fiat avantzadu a tòntonos in mesu de sos sicos e, a pustis de àere gherradu cun sas ùrtimas undas de sciacuamari, fiat assèndidu a s’oru coronadu de bete àrbores, lassende·si rùere a terra.
+A ue podimus andare?
+Tando nos nche podimus fàghere collire – aiat naradu Juioko.
+Finas a cando nche lu podiat bìdere s’ograda de sa sentinella fiat avantzadu a bellu a bellu, ma in pessu chi si fiat agatadu amparadu dae sos fundos aiat illestridu su passu intrende·si·nche a mesu de sos àrbores.
+Si fiat sètzidu subra su cannone, posca aiat mutidu a Sabau.
+fiat ruta in francas de sos inimigos.
+Ma si est ponende fatu a sa corveta si non como tando nos nch’at a collire.
+Fradigheddu meu, si biet chi lord James connoschet bene s’atrivimentu de sa Tigre de sa Malèsia.
+Su lord, si nch’ischit chi tue as lassadu s’ìsula e chi ses torradu a Mòmpracem, si nche podet fuire timende de ti bìdere torrende.
+Bene meda – aiat naradu s’inglesu.
+A un’ala b’est unu divanu turcu cun sas fràngias istratzuladas inoghe e in cuddae;.
+– Issa creet de mi fàghere su derre, ma s’isbàlliat.
+L’amus a agatare, Sàndokan.
+Su dayako l’aiat abbaidadu cun ispantu, preguntende·si intro su coro suo si sa Tigre de sa Malèsia si nche fiat dischissiadu.
+Istanote apo a lassare custa ìsula malaita giughende cun megus sa promissa sua, ma apo a torrare finas si m’at a tocare de nche trabentare cun megus finas s’ùrtimu de sos òmines meos; mancari mi tochet de impinnare una cumbata disisperada contra totu sas fortzas de Làbuan; finas si dia èssere torra bintu e torra fertu.
+Sas costanas no esistiant belle prus e fintzas sos costàgios si bidiant bisestrados a manera grave e prenos de tàpulos de linna pro tancare sos istampos abertos dae sas ballas.
+Lady Guillonk est pèrdida pro bois.
+– aiat esclamadu cun boghe trista.
+Fiat sètzidu dae una paja de minutos, cun sa mirada fissa a sa làmpana, cun sas manos astrintas a manera nerviosa a sa tzimitarra, chi li pendiat dae una chintòrgia larga de seda ruja, astrinta a inghìriu de una casaca de belludu biaitu cun ornamentos de oro.
+Dae cara a issos, amigu meu prode, ca ant giuradu de t’ochìere.
+Su sole est a punta de intrinare.
+Su bentu ispinghiat sos navios lestros che bentu cara a est.
+Su naviu aiat tambadu s’incrociadore suta s’àncora de tribordu e bi fiat abarradu comente fraigadu.
+Agiuende·si cun sas manos e cun sos pees, agarrende·si a sos portellos de sas baterias e a sos lìbanos, fiant piligados a sa tambura, fiant arribbados a sas costanas e fiant curtos a su ponte de s’incrociadore, prima chi sos inglesos, ispantados dae un’atrivimentu gasi mannu, aerent pensadu a nche los catzare.
+S’arbèschida.
+Sas bete belas suas, unfradas che duas botzas, bestiant a su naviu un’isfortzu ispantosu.
+Fradigheddu meu – aiat naradu totu in unu Yanez.
+Sa corveta fortzaiat sas màchinas suas, bombende nues de fumu rujastrinu e de ischerdas e afilaiat cara a su praho de Sàndokan, mentres sa cannonera chircaiat de nche l’andare a subra a cussu de Yanez.
+Fiat in punna de inghiriare unu bete àrbore de cànfora, chi li fiat serrende su passu, cando una boghe minetzosa, imperiosa, aiat aboghinadu:.
+A pustis nche l’aiat leadu s’isciàbula e fiat essidu currende a su passadissu, aboghinende:.
+– aiat esclamadu s’iscotzesu.
+Sàndokan!
+Pretzisu.
+di ejîÜñôéon «atretzaduras de sa nave».
+Àrtzia Yanez.
+Yanez, chi s’isetaiat s’assaltu dae como a tando, nch’aiat bogadu s’isciàbula e si fiat postu in mesu de su lord e de lady Marianna.
+Unu malesu, artu meda, cun sos mermos poderosos, nieddutzu e bestidu cun una faldetedda simpre ruja frunida de unas cantas pinnas, fiat avantzadu cun cussa andàntzia bantzigada chi est costumàntzia de sos òmines de mare.
+Ite cheres fàghere, Yanez?
+– Bisòngiat chi mustre a cussu ufitziale lebriscu, sa balentia mea.
+Ajò, a ite balet a si chesciare como?
+– aiat preguntadu Sàndokan, cun boghe guturale e istorchende s’inglesu.
+Mostros sìmiles non bident bene però ant unu nasu ispantosu.
+Sa Tigre de sa Malèsia depet èssere in su parcu e forsis a cust’ora est chirchende de nche barigare sa cresura.
+A ue creent chi sia fuidu?
+– Falamus.
+Unu momentu de duda e cun boghe afogada aiat naradu:.
+Ma dae cantu tempus bos agatades in Làbuan?
+L’amus a agatare, Yanez.
+Agatadu unu logu adatu, aiat fatu ispinnigare sa tenda, amparende·la a inghìriu cun un’ispètzie de cresura formada de cambas e de fògias de bananu.
+De cale riu ses faeddende?
+– aiat preguntadu Sàndokan.
+Pòvera Marianna!
+Ite mi nde importat si oe m’ant fatu mandigare su prùere, cando intre unu mese o duos apo a torrare a inoghe cun sos navios meos a nche iscùdere a custas ispiàgias sas grefas meas ispantosas sididas de sàmbene?
+Aiant ispintu s’atrivimentu issoro finas a isbarcare unas cantas trupas pro si nde impossessare, ma su balore de Giro-Batol e de sos tigrotos suos in fines aiat triunfadu e sos inimigos fiant istados custrintos a si ritirare timende de èssere cassados dae sos praho de Sàndokan, chi los creiant a paga distàntzia.
+Sàndokan no aiat rispostu.
+Nointames isse fiat abarradu in cue, comente incravadu in antis de sa bentana, tratesu dae una fortza prus manna de sa fùria sua, cun sos ogros semper fissos cun ardore subra sa giòvana lady.
+Marianna, so inoghe!
+Sa canoa de Giro-Batol.
+A curtzu de cussu logu s’agatat sa villa de lord James?
+Vindita!
+Fiat abarradu una iscuta ascurtende, paradu in antis, cun sas origras paradas, posca fiat essidu lestru che bentu, ispinghende·si a s’oru de sa roca.
+Eja, Tigre de sa Malèsia.
+Sos mòbiles ricos, bellos a beru, de mòganu e de èbanu intarsiados de madreperla, ocupaiant sos cugiones, mentres dae artu calaiat una bete làmpana indeorada.
+– aiat aboghinadu Marianna, chi si nche fiat falada dae caddu.
+E tzertu, antzis creo chi nos siat isetende.
+Totu in unu Sàndokan si fiat trèmidu e carchi cosa, comente unu sonu sorrogradu, aiat dumidadu in fundu a sa gula, prontu a essire, ma sas lavras fiant abarradas tancadas e sas dentes si fiant astrintas cun prus fortza in unu tìrriu longu.
+Est unu nùmene o una paràula chi deo non cumprendo?
+A dispetu de su coràgiu suo sena làcanas non fiat resèssidu a tratènnere una arpilia.
+Pesada dae un’àtera undada aiat fatu chentu metros.
+A pustis, prima chi su capitanu e sos marineris suos s’esserent pòdidos riprèndere dae s’ispantu issoro e dae sa timòria issoro, Sàndokan e sos piratas fiant torrados a sètzere sos navios issoro.
+– aiat esclamadu isse, cun boghe disisperada.
+Issa bos fiat galu cramende in su mentres chi nche la fiant giughende a su ponte.
+In onni logu non si bidiant che undas ispumadoras, chi si tambaiant a pare cun.
+Su pirata no aiat rispostu.
+– Ajò a chircare a Sàndokan – aiat murmutadu, cando nche fiat indedda.
+Pro un’iscuta si fiant intesos sos passos issoro e sas boghes issoro, posca prus nudda.
+– Adiosu, amigu, bae e cumbinche·lu.
+Fiat in pessu arribadu chi si fiat intesu torra benende mancu.
+So seguru chi nos diat collionare.
+– E tue as bidu ruende a Singal, su campione prus prode e su prus betzu de sa pirateria.
+Suspiros profundos nche l’essiant dae cando in cando dae su petus ampru, sa fronte s’inchigiaiat e sas manos suas turmentaiant cun pistighìngiu s’aferradòrgiu de sa tzimitarra.
+Pensamentos tristos e pistighìngios funestos l’aiant mantesu ischidu paritzas oras.
+Nara·mi como, iscrau malaitu, intesu nd’as faeddende de una pitzoca chi si mutit sa «Perla de Làbuan»?
+Si nch’aiant giai papadu s’ismùrgiu e fiant pipende unas cantas sigaretas bufende tzicu a tzicu un’ampulla de whisky, cando aiant bidu intrende a Paranoa apretadu.
+Eja.
+Mancari s’esseret cunsideradu forte, si intendiat in fines iscoradu dae cussu disacatu chi li fiat costadu sa pèrdida de s’ìsula sua, sa morte de belle totus sos prodes chi l’aiant sighidu finas a tando in chentu batallas, e in ùrtimu sa perdia de sa pitzinna amada.
+E custu si nche fiat istesiadu, trisinende peri sas lianas e sas raighinas e aiat agatadu unu cuadòrgiu chi l’amparaiat dae cale si siat chirca.
+Eja, capitanu.
+Nono, balorosu meu, – aiat naradu – non pedo àteru, petzi sa felitzidade a costàgiu tuo.
+Pro impedire chi potzat capitare unu disacatu, diat tocare chi unu de nois, a su momentu de s’atacu, siat a curtzu a Marianna pro la difèndere.
+Tando non nos ant a pòdere fuire.
+Un’eternidade!
+Nois amus a sighire a gherrare, parende su ferru a su ferru de s’inimigu, su fogu a su fogu.
+– aiat naradu su lord, girende·si cara a Yanez.
+Apo imprentadu totu bene in sa memòria mea, Sàndokan.
+– aiat esclamadu.
+Sas granadas ruiant a chentinas in antis de sos terraprenos, de sos bastiones, de sos fortinos e de sa bidda, cajonende iscòpios violentos chi nche derruiant sas òperas, fraganende sas palitzadas, intrende·si·nche traessu sas archibuseras.
+Pro mene!
+– aiat esclamadu Sàndokan chi fiat totu leadu dae unu pistighìngiu biu.
+Non lu depet àere piscadu in mare.
+E apretziada meda, antzis, in custos momentos.
+Pro deus, comente l’amus a impreare!
+– Ascurta·mi, Yanez – aiat sighidu isse cun boghe galu commòvida.
+Isetare firmos s’animale pro l’ochìere.
+skaut pro mèdiu de su frantzesu antigu escote.
+Sa vindita chi bois pedides no at a istentare.
+de su totu dae sos rajos de su sole.
+Cun unu frùschiu aiat mutidu sos òmines suos in coberta.
+No importat – aiat murmutadu.
+E posca creo chi diat èssere mègius pro bois e pro lady Marianna a bos impedire de bos torrare a bìdere.
+Podet arribbare dae suta s’abba.
+Deo imbetzes bos aia risparmiadu sa bida e bos aia dadu unu cumandu in s’esèrtzitu de sas Ìndias – aiat naradu su tenente.
+Traitores aiant tzintziligadu sos pòpulos, mortores pretziados aiant mortu sa mama, sos frades e sas sorres de Sàndokan; grefas potentes fiant intradas a su regnu in prus de unu logu, corrumpende sas trupas, bardanende, ochiende, faghende crudelidades mai connotas.
+Non dubito de sa natzionalidade issoro.
+Pagos a beru ant bidu sa Tigre de sa Malèsia.
+e sos lineamentos si fiant mudados a manera dolorosa.
+– A su primu corfu de lepa, maias e pantera nos nche diant bènnere a subra ànimu de pare.
+Fiant arribbados tando a su màrghine de sa foresta.
+Totu sa note, sa canoa, ispinta dae su bentu de s’est, fiat andada sena imbènnere perunu incrociadore e cumportende·si bastante bene, a dispetu de sas undas chi dae.
+– aiat preguntadu.
+Sa note est iscurigosa e no amus perunu fanale allutu subra sa nave, duncas est impossìbile chi si siant giai abigiados de sa presèntzia nostra.
+Mi nche cherides fàghere mandigare dae sas tigres?
+Rugrada un’àtera lascura, si nche fiant atzochiados a mesu de sos fundos carcos, aberende·si a fàdigu su passu intre unu treboju de calanus e de rotang chi s’intritzaiant in milli maneras e una retza bera e pròpia de raighinas, chi trisinaiant in su terrinu in milli afiladas.
+Su portoghesu fiat essidu e fiat faladu in presse in sas iscalas murmutende:.
+Fiat abarradu paritzas oras istèrridu suta sas fògias largas de s’arecche, abbaidende pistighingiadu sas undas chi beniant a mòrrere belle in pees suos cun milli murmutos.
+Tene passèntzia pro como, Sàndokan – aiat torradu a cumentzare isse, torrende e ruere in mesu de s’erba e sa chimuza.
+Deo, ti cunfesso, non nde potzo prus.
+Diàntzine!
+Sa luna est totu unu lugore e cun sos cannochiales nche l’ant a bìdere.
+Apo a lassare inoghe petzi bator òmines.
+Non galu – aiat naradu.
+Est impossìbile a l’ischire pro como – aiat rispostu Sàndokan chi fiat artziadu in sa costana popiera pro osservare mègius sos duos puntos lughentes.
+Non mi torres gràtzias, Sàndokan; forsis apo ammaniadu sa ruina tua.
+Cussu giòvanu malassortadu, seguru de no èssere istorbadu, si fiat imbaradu a su muru de su padillione e si nche fiat dormidu cun su fusile in manos.
+Ascurta·mi, Marianna – aiat naradu isse, cun traju animalinu.
+Mèrito galu custu nùmene, duncas, Giro-Batol?
+Galu pagos minutos e su sole depiat cumpàrrere.
+– aiat esclamadu.
+So timende un’atacu mannu – aiat naradu Sàndokan a Yanez.
+Una callentura forte meda in s’ìnteri lu fiat leende, mentres intendiat undadas de sàmbene artziende·nche·li a cherbeddos.
+E puru intendo chi su coro meu tocheddat forte, Yanez.
+Tocat de truncare s’iscorta a s’ispessada, pro impedire a su lord de si nche lassare trabentare in carchi atu disisperadu.
+Cun duas bordadas fiat arribadu in antis de sa cala e fiat imbucadu a su canale, intrende·si·nche a sa foghe de su riigheddu.
+nàrrere chi nois semus galu bios.
+Su fanale de su praho nostru?
+A bellu, fradigheddu meu, chi non mi guastes carchi bratzu.
+In s’ispiàgia sos piratas faghiant s’andalitorra, impinnados a imbarcare armas, munitziones de buca e de gherra e cannones.
+– aiat preguntadu Yanez pistighingiadu.
+, retza posta suta su bompressu, chi serbit pro arrumbu e seguresa a sos marineris prodieros.
+Prima fia su terrore de custos mares, prima no aia mai ischidu ite fiat afetu, prima aia tastadu petzi s’imbriaghera de sas batallas e de su sàmbene… e como intendo chi non dia apretziare prus nudda indedda dae issa!
+Comente si podet ischire cun seguresa?
+Faedda, Yanez.
+E posca in s’ìnteri su mare si podet apasigare, su bentu tzelare e sos praho torrare a inoghe.
+Depent àere intesu sa boghe.
+– aiat preguntadu.
+Nara·mi – l’aiat naradu, girende·si a su dayako.
+Suta nch’aiat postu su recatu chi nch’aiat fatu giùghere a cue, chi cunsistiat in cunservas, petza afumada, bistocos e unas cantas ampullas de binu de Ispagna, posca aiat isparghinadu ses òmines a dereta e a manca pro chertorare su padente pro èssere seguru chi nos s’esseret cuada carchi ispia.
+Narat chi un’incrociadore at bidu unu de sos navios nostros currende custa costas e lu cussìgiat de bardiare cun coidadu.
+Apo unu fogu indomàbile chi mi curret sena pasu in sas benas, chi mi consumat sa carre; mi paret de àere semper su delìriu, e de àere unu vulcanu in mesu a su coro; mi paret chi mi nche so dischissiende, de mi nch’èssere ammachiende!
+Chi Deus dannet cussu malaitu!
+Bos cheria nàrrere chi deo e Willis las amus torradas a agatare a curtzu a su montigru ruju.
+Deretu sos piratas aiant leadu sos remos e aprofetende de su vascellu de gherra arressadu, si fiant isèrghidos in presse amparende·si in su riigheddu.
+Yanez, amigu meu!
+Faedda, nara·mi su chi cheres; pedi·mi s’impossìbile e deo l’apo a fàghere.
+Abbàida!
+Aiat una conchighedda ammiràbile, cun duos ogros asulos che s’abba de mare, una fronte de una pretzisione sena cunfrontu, suta sa cale iscastaiant duos chìgios arcados a manera dèchida e chi belle si tocaiant.
+– Si sos òmines non sunt istados capassos de mi firmare, galu prus pagu l’at a fàghere sa temporada.
+Forsis una die l’as a torrare a conchistare e amus a torrare a inoghe.
+– Coràgiu, non nos depimus galu disisperare.
+, it.
+Sos marineris aiant pesadu sas duas tàulas e sos duos piratas fiant lassinados a mare isprofundende in sas undas nieddas, mentres su vascellu si nche istesiaiat giughende·nche sa giovanedda disaurada fache a sas costas de s’ìsula malaita.
+Si aia àpidu carchi cannone in prus no isco si a cust’ora fiant istados galu a pìgiu de abba.
+At a èssere una sorpresa dèchida – aiat naradu.
+–S’ìsula mea, unu tempus timida e mala a bìnchere, est istada violada e sa fama mea est iscurigada pro semper!
+– Nos sunt chirchende, de custu nde so seguru, ma so dudosu meda chi nos apant bidu.
+Bene meda.
+– aiat preguntadu una sentinella.
+prōra.
+A ti nàrrere sa veridade no isco si afilare a manca o a dereta – aiat rispostu Sàndokan.
+Apo sa fasca mea.
+Sa parafua s’acurtziaiat in presse.
+Non torro in segus, Yanez.
+Avanguàrdia s.
+In mesu a s’iscurigore nos semus incarrerados mègius chi no a de die – aiat naradu Yanez.
+Beni o ti nche trago deo.
+Una frebba forte nche lu mandigaiat, su fogu li iscoitaiat in sas benas ghetende·si·nche a su coro, nues rujas lu curriant in antis de sos ogros, e in mesu a custas puru bidiat semper cussa chi l’aiat ammajadu.
+Como, tue a l’ amites chi sos ispìritos ant sàmbene?
+Posca aiat acurtziadu unu pòddighe in lavras, comente pro li racumandare su tzitu e leadu a manu tenta, nche l’aiat giutu a unu chiosco tzinesu, belle carrargiadu in mesu unu padenteddu de arantzos.
+Yanez.
+A una mìgia dae inoghe.
+Si cussa bèstia fiat ferotze, sa Tigre de sa Malèsia non fiat a mancu.
+Fiat abarradu in cue un’iscuta cun sos bratzos cunsertos, firmu che a sa roca chi lu reghiat, sumende cun praghere sos sùrbios tremendos de sa temporada e ispinghende sa mirada in su mare in abbolotu, posca si nche fiat istesiadu a bellu a bellu, fiat torradu a intrare a sa pinneta e si fiat arressadu in antis de s’armònium.
+bos mortos.
+Sàndokan, sètzidu a popa, mantenende·si sa conca cun sas manos, non faeddaiat e manteniat sos ogros fissos a Làbuan chi a pagu a pagu si perdiat in s’iscurigore; Giro- Batol sètzidu a prua, felitze, faeddaiat risulanu pro deghe, mantenende sos ogros cara a ovest, in cuddae in ue si depiat mustrare s’ìsula de Mòmpracem ispantosa.
+Sàndokan l’aiat leada a coddu, l’aiat pesada fintzas a sa costana e mustrende·la a s’echipàgiu de su piròscafu aiat tronadu:.
+de frùtoras licanzas.
+Los cheres fàghere andare contra sa villa?
+S’aiat postu sas manos in coro e aiat suspiradu.
+non timeis, capitanu meu.
+Si fiat frànghidu lestru a un’ala evitende s’isciàbula, posca aiat tambadu cun sa conca su lord ruende·lu.
+Ammentade·bos su chi bos apo naradu una paja de dies faghet – aiat naradu su pirata.
+Si fiat arressadu unu momentu in pees de unu betedde àrbore, pro li torrare alenu e pro isseberare su caminu de rugrare peri cussas mìgias de fundos, unu prus mannu e prus imbojadu de s’àteru.
+CAPÌTULU XI.
+Bivat sa Tigre de sa Malèsia!
+Apasigada sa gana chi los turmentaiat dae medas oras, si fiant imbolados, bestidos comente fiant, in sos letigheddos.
+Intendende ses?
+Isse si fiat agatadu disarmadu cun sa pitzinna galu dismajada e su lord in antis.
+– A l’ischis chie so deo?
+E Sàndokan ue est?
+Cola!
+Chissai, carchi cosa m’est benende.
+In pagu tempus si fiat agatadu a pagos lìbanos dae sa costa.
+Nemos s’at a atrivire a artziare sa boghe contra de tene.
+Tropu tardu, caros meos, – aiat naradu Yanez – nois amus a arribare prima.
+M’at imbiadu a inoghe una fèmina.
+Sa luna, cussu isteddu de sas notes serenas, lughiat in unu chelu sena nues, iscudende sa lughe sua isarbolida de un’asulu ìnnidu, de unu durcura sena làcanas, subra sas forestas iscuras e misteriosas, subra s’abba murmutende de su riigheddu e isparghinende·si cun unu tremuleu confusu in sas undas.
+– A dolu mannu, segnore.
+A s’assaltu, tigrotos!
+Ochie!
+Moide!
+Diat èssere sa morte finas de sa Tigre de sa Malèsia, ca non diat pòdere sighire a bìvere sena da pitzinna cun sos pilos de oro.
+Bidu as comente at mortu su cumpàngiu nostru in su parcu?
+Una ruina bera e pròpia, Yanez – aiat naradu Sàndokan suspirende.
+Totus a sas Tres Ìsulas!
+L’apo bidu rugrende su pranu e cuende·si in mesu de custos tupales.
+L’amus a ochìere – aiat rispostu Sàndokan detzisu.
+Bèngiant a mi chircare a inoghe, a mesu de sa natura agreste – naraiat isse, semper currende.
+Cantu li fiat agradadu unu corfu de cannone, finas comente sìngiu de una derruta noa e prus ruinosa!
+Fiat forte, fiat prode, fiat balorosu e sididu de vindita.
+Como isetamus s’arbèschida – aiat naradu Sàndokan.
+Su malesu aiat tancadu bene su pinnetu, nch’aiat istudadu su fogu e isboidada s’ampulla si fiat acogonadu in unu cugione sonniende giai de s’agatare in Mòmpracem.
+Sa villa de lord James non nche depet èssere indedda.
+– aiat preguntadu.
+Sos duos piratas non fiant istados prus dui-dui.
+Lu setziat unu bellu.
+Sàndokan aiat ghetadu un’ograda trista a cussos restos chi l’ammentaiant sa prima derruta sua e aiat suspiradu pensende a cussos balorosos chi nche fiant istados ispèrdidos dae su fogu acanidu de s’incrociadore.
+Sa Tigre de sa Malèsia nos at a dare pedra de pistare, ti lu naro deo, Bob.
+Non bos so cumprendende, capitanu.
+Sa bìnchida a cuss’ala non si podiat pònnere in duda, però bi fiat sa corveta, una nave poderosa, armada de unu pore de cannones e sètzida dae un’echipàgiu numerosu meda.
+Sàndokan, macu indiauladu – naraiat Yanez chi curriat che caddu.
+Ite cheres nàrrere?
+Est isse!
+Cantu fiat abarradu in cue?
+Ajò, dadu chi lu bramas; bastat però de non fàghere aconcadas.
+Mantzas de sàmbene!
+Bi fiat su perìgulu de si pigare una frebba potente.
+Deretu a pustis si fiat intesu unu tumbarinu tumbende in su ponte de s’incrociadore.
+A pustis su pirata no si fiat frenadu prus.
+Cherides bènnere a su pinnetu meu pro bos pasare un’iscuta?
+– aiat aboghinadu.
+Pro Deus!
+Nen sas batallas, nen sas emotziones mannas de sa bida piratesca, nen s’amore de sos òmines meos, nen sos degòllios prus orrorosos, nen sas vinditas prus ispramosas diant èssere capassos de mi nche fàghere ismentigare cussa pitzinna.
+Sàndokan si fiat pesadu in punta de pees e aiat ghetadu un’ograda lestra in antis suo.
+Chircaiat sena duda de iscobèrrere s’incrociadore, ma pariat chi custu non s’esseret atrividu a s’ispìnghere tropu a curtzu a sa costa, forsis timende de s’agretiare in sos sicos chi s’isterriant in cuddae.
+– Est cuadu cun sos òmines suos, at a assalire s’iscorta e bos nch’at a furare in pessu fora dae sa villa.
+Aiat intesu a cussu cuntatu unu tebiore lèbiu e un’ispètzie de trèmida.
+Ajò prodes meos!
+– aiat preguntadu.
+Yanez, Sàndokan e Paranoa aiant abbandonadu s’isuledda e fiant torrados in palas finas a sos oros de sa paule minoredda.
+Sa cannonera aiat torradu a cumentzare sa cursa afilende cara a Làbuan, mentres Giro-Batol orientaiat sa bela pro cùrrere cara a Mòmpracem.
+A sa muda!
+Issa aiat retzidu sa lìtera, l’aiat aberta a manera mecànica e l’aiat leta cun calma ispantosa.
+– Nara·mi chie est istadu a li fàghere falare sas làgrimas?
+Abbaida·lu s’ùrtima borta!
+Ajò!
+abbandonare sa villa e bos amparare in Vitòria.
+semper de non si nche istesiare tropu dae sa costa.
+CAPÌTULU XII.
+Aiat pesadu sa cadira e nche l’aiat iscuta cun fortza poderosa contra su lord, chi, corfidu in prenu in petorras, fiat rutu a terra a costa longa.
+Peruna, cumandante.
+Aiat agarradu sa giovanedda, nche l’aiat falada dae sa sedda e astringhende·si·la a petus cun sos bratzos fortes, aiat chircadu de colare in mesu de sos sordados e de sos indìgenos chi si difendiant cun sa fùria chi bestit su disisperu, trintzerados in palas de sos caddos issoro.
+Imbetzes de rispòndere Sàndokan l’aiat agarradu e nche l’aiat sètzidu in s’iscialupa, posca issu puru fiat brincadu a intro.
+fumetes, film e iscenegiados televisivos.
+– Non so unu mortore, so unu giustitzieri!
+Maratua nch’est istadu iscutu fache a s’ìsula de Pulo Gaya e Paranoa s’est amparadu in sa cala de Ambong.
+Cussa duda de pagos momentos fiat bastada a Sàndokan a nch’arribare a sa cresura, a nche la barigare cun unu brincu e a iscumpàrrere a s’àtera ala.
+– aiat murmutadu cun emotzione bia.
+Ue?
+So andende a sas Romades, segnore – aiat rispostu Sàndokan.
+– Crees chi Yanez nos siat ponende fatu?
+– aiat pregontadu Sabau a Sàndokan, chi aiat leadu su cumandu de su naviu prus mannu.
+Totu in unu Sàndokan si fiat pesadu ritzu cun sa tzimitarra in manos.
+Su glossàriu dat contos de sos issèberos fatos.
+Aiat afogadu una ghèmida e s’aiat assutadu lestru una làgrima chi li falaiat in su càvanu nieddutzu.
+de unu sachitu de recatu e de una manta de lana.
+cantu bene mi faghent custas paràulas, Yanez – aiat naradu sa giovanedda.
+Su lord aiat aiat fatu una mòvida de ispantu e una pìnniga profunda l’aiat rugradu sa fronte.
+Non bido perunu fanale – aiat naradu a Marianna.
+Ah!
+– aiat esclamadu Sàndokan cun prus berbore.
+Sos maias sunt animales chi durant finas a pustis de àere retzidu paritzas ballas a corpus.
+M’ammento de t’àere bidu ruende a punta de mòrrere subra su praho tuo, in s’ìnteri de sa prima batalla.
+Mancari bos trunche che canna, m’ais a ubbidire e ais a cojuare s’òmine chi bos apo destinadu!
+Su malaitu chi mi prenaiat de ferru e prumu est in cue!
+Mai aiat intesu una boghe gasi durche carignende sas origras suas, avesos a sa mùsica infernale de su cannone e a sas boghes de morte de sos gherradores.
+Indedda, indedda meda, forsis in Ìndia o in carchi ìsula de s’otzèanu mannu.
+E puru apo unu atinu tristu.
+Dae cara!
+– Cantas cautelas e canta timòria regnat inoghe.
+Nch’aiat barigadu bene s’isbarramentu colende in mesu de sos sicos e de sas iscollieras, aiat rugradu sa caletedda e fiat essidu a sa muda in mare.
+Fiat abarradu un’iscuta firmu, lassende·si chilliare dae sas undas, duncas fiat avantzadu corpende a manera poderosa s’abba.
+– Bivat sa Tigre de sa Malèsia!
+Ite dias pòdere fàghere tue sena s’agiudu issoro?
+– aiat preguntadu sa Tigre.
+– Unu sordadu est afilende a su cuadòrgiu nostru.
+E comente seis arribadu a inoghe?
+Ite fias faghende in sos padentes?
+– Lassade·mi, non so prus bostra… So de sa Tigre de sa Malèsia… Pro ite mi cherides iscrobare?
+– s’aiat preguntadu Yanez, abbaidende a Sàndokan cun anneu.
+Abarrende ritzos cun fàdigu mannu pro neghe de su fundale ludosu de su riigheddu, fiant andados a in antis, agarrende·si dae cando in cando a sas cambas chi s’allonghiaiant in sa currente.
+Sordados meda b’at in sa villa?
+– Forsis nois nos nche podimus andare sena isetare a cras.
+Eja, milord.
+Andamus a bìdere – aiat naradu un’àteru.
+– Amus unu maias in antis nostru.
+Apo su mèdiu pro nos nche fàghere ghetare a mare.
+Intesu ais chi andamus a Vitòria?
+Cando so armadu non timo a nemos.
+Gràtzias, segnore.
+E comente?
+Aiat chircadu de si nche pesare pro si nche trasinare a su riigheddu, ma fiat rutu deretu.
+– aiat naradu unu sordadu.
+Petzi su portoghesu aiat incumentzadu a si pistighingiare e aiat chèrfidu minimare a su mancu sa superfìtzie de sas belas, ma Sàndokan non bi l’aiat permìtidu, orioladu comente fiat de arribbare in presse a sos oros de Làbuan, chi a isse custa borta li pariat tropu indedda.
+– Est Yanez chi si nch’est infadende.
+– Agiomai mi nche catzaiat.
+E tando?
+Su malesu aiat leadu unu cantu de arrustu chi aiat postu a banda, si fiat armadu de unu fuste nodosu e aiat postu fatu a Sàndokan.
+Est unu sòtziu chi cussos de Làbuan imbiant contra de nois – aiat naradu Sàndokan.
+– Non creia chi cussu iscimmione si nche podiat isbarratzare gasi in presse de sa pantera.
+– esclamaiat.
+A machine, milady.
+Sàndokan fiat andadu cara a sa palatzina, fiat piligadu a s’argustu e si fiat agarradu a sos ferros de sa bentana.
+Sos cassadores s’aiant sètzidu sos caddos chi fiant nche istados giutos a cue dae unos cantos tzeracos, mentres lady Marianna setziat unu poney bellu a beru cun su ghentinu biancu che nie.
+– aiat preguntadu Yanez.
+– Deo no isco, si diat pòdere nàrrere chi sa fatalidade cumentzet a nos giagarare, comente chi non si bidiat s’ora de dare unu corfu mortale a sos tigrotos de Mòmpracem.
+Ajò, milord, aberide·mi su passu o bos nche bèngio a subra.
+In palas suas fiat avantzende, in pessu tochende su tapete, una creadura ispantosa, e bidende·la Sàndokan no aiat pòdidu tratènnere una boghe de ispantu e de ammiru.
+– aiat esclamadu Sàndokan, ispantadu.
+Nointames chircamus de nos nche istesiare in presse.
+Bidimus unu pagu si si nche podet distìnghere carchi cosa.
+In Vitòria oramai ant a ischire de s’intzidida atrivida chi as fatu.
+S’inimigu!
+Calicunu t’est sighende forsis?
+Mancari ambos duos esserent istados detzisos a totu, sa timòria de èssere cassados dae unu momentu a s’àteru dae carchi pische-cane nche li fiat intrende a intro de sos coros issoro.
+Pro ite naras gasi, Sàndokan?
+So pistighingiadu, Yanez.
+Si fiat firmadu comente chi esseret istadu corfidu dae unu pensamentu nou e fiat torradu a sa mesa leende una tassa prena.
+Yanez b’aiat annantu bananas e unos cantos pombo, arantzos mannos meda e sutzosos meda.
+– Abbàida in cue giosso, a oriente: sos isteddos cumentzant a isarbolire, e in chelu s’ispàrghinant giai sos primos crarores de s’arbèschida.
+Cun custu iscurigore e cust’abba non nos amus a pòdere orientare ne agatare su riigheddu.
+Tzitu, non la mentovamus prus o si nono mi nche ammàchio.
+– Ammània s’istillu.
+Mancu unu?
+Est unu machine, Sàndokan.
+Si nche fiat artziadu cun fàdigu subra sa tàula, iscugugende sa ferta, dae sos oros de sa cale, unfrados e rosigados dae s’abba de mare, essiat galu unu filu de sàmbene.
+Sa Tigre si fiat arressada belle deretu lassende·si chilliare in mesu de sas undas, ma cun sos ogros fissos a cussu naviu chi nche li furaiat sa pitzinna disaurada, Una boghe afogada nche li fiat essida dae petus e nche li fiat morta in sas lavras incrispadas.
+– aiat murmutadu.
+Ma de cale progetu ses faeddende?
+Traballamus, Yanez, faghimus a manera chi sa roca nostra siat si non mala a conchistare a su mancu poderosa.
+Apo sa tzertesa chi Yanez nos siat ponende fatu e isse nos nch’at a collire.
+E cales acordos fiant colados intre su betzu lupu de mare e su baroneto William Rosental?
+Ma ite as in ànimu de fàghere?
+– Bos creia unu mortore miseràbile, ma bido chi totus s’isbàlliant.
+Est agabbada pro mene, beru segnor pirata?
+A largu cussu William, deo non lu potzo arrampanare, a largu… a largu!
+Abbàida, fradigheddu meu, ite bellu sordadu – aiat naradu prendende s’isciàbula.
+Depia lassare finas su coro meu in cust’ìsula malaita!
+Bois fiais rutu, ma deo, paris a àteros bator cumpàngios, fìamus resistende galu cando sa pitzoca cun sos pilos de oro nch’est istada giuta a su ponte de sa nave.
+Ant a agatare pane pro sas dentes issoro.
+Andat bene; deo fuo, ma intre una chida o duas totu a su prus, apo a torrare a inoghe a ti nche leare, a capu de sos balorosos tigrotos meos.
+Amore meu – aiat esclamadu tirende·la a s’àtera ala de s’istiva, in s’ìnteri chi su cumandante si setziat in mesu de s’iscala a bratzos in rughe e cun sa fronte inchigiada.
+Velieru cun iscafu de linna, chi s’agatat mescamente in sos mare de s’Estremu Oriente, su prus tzinesos, a carena prana e larga, cun tres àrbores e sas belas cuadras, afortiadas cun cannas de rugradis e parallelas.
+giai a conca e si diat pòdere acumprire.
+Andamus a leare unu bucone posca imbolamus·nos in sos letigheddos nostros.
+Làbuan!
+Apo sas dudas meas, mancari su baroneto Wiliam Rosenthal apat promissu chimbanta isterlinas framantes pro sa conca sua.
+Aiat cravadu sos isprones in sa bentre de su caddu e fiat mòidu che lampu, cun sos.
+Ma ue as a agatare un’amparu?
+Su capitanu betzu si fiat postu torra a passigiare cun unu tzertu pistighìngiu.
+Aiat in pessu tocadu s’abba chi giai si nche fiat torra brincada a subra de sa camba.
+Cun custas sentinellas partzidas in sa foresta nois amus a pòdere in pagos minutos comunicare cun su praho finas dae de sa villa de lord James.
+Podet dare, Giro-Batol.
+Fiat faladu a su parcu chin s’ispera de l’addobiare, ma no aiat bidu a nemos.
+Ajò, milord – aiat naradu – so brusiende dae su disìgiu de addobiare sa tigre.
+Ah!
+Iseta unu momentu – aiat murmutadu, arrodende sas dentes.
+Amus a afilare cara a Mòmpracem, capu?
+Traitoria!
+Mi lu so timende.
+Bos averto chi sos fusiles issoro non mi ghetant pore, nde podiais fàghere a mancu de un’ispetàculu gasi istrambòticu.
+Eh!
+Fia in punna de andare a sa costa pro ghetare a modde una canoa fata dae mene, cando mi so bidu crompende dae cussu sordadu.
+Tando para bene sas origras, Ikaut – aiat torradu a cumentzare su portoghesu.
+Chi siant torrende?
+A bìdere iscumparende cun unu corfu sa potèntzia nostra chi nos fiat costada sacrifìtzios mannos, batallas tremendas e sàmbene a trainos….
+Mortos!
+In cussu momentu si fiat intesu su corru de su lord retumbende in sa palatzina.
+Ischis bene chi deo so malu a pinnigare.
+Fiat ora!
+– Tue ses andende a Sarawack.
+Hum!
+Sende chi sos duos praho s’agataiant galu a una distàntzia manna dae sas Romades, cara a cales si pensaiat chi fiat velegende sa giunca sejada dae Kili-Dalù, in pessu isparghinada sa noa de sa presèntzia de cussu naviu, sos piratas si fiant postos deretu a s’òpera, pro èssere prontos a sa cumbata.
+Apo cumpresu – aiat naradu Yanez.
+Nch’est acabada – aiat murmutadu Yanez cun boghe trista.
+Aiat bogadu s’iscatuledda e nch’aiat leadu duas pastìllias porrende·nde una a su.
+M’at imbiadu a bos nàrrere chi sa Tigre de sa Malèsia est inghiriada dae sas trupas in una cala de su sud.
+Miseràbile!
+tramezzata, barricada ammaniada pro sa cumbata.
+Su portoghesu aiat leadu a coddu su presoneri e nche l’aiat giutu in presse a intro de s’istufa.
+S’est sarvadu o est fertu?
+dayako.
+Non bi la timo sas feras.
+– Lu podent nàrrere totus cussas fèminas rutas in podere tuo chi tue nch’as giutu, in perìgulu de ti fàghere afundare dae sos incrociadores, a sos portos de sos òmines biancos; lu podent nàrrere sas tribù dèbiles chi tue as difesu contra sas bardanas de sos prepotentes, sos pòveros marineris privados de sos navios issoro dae sas temporadas e chi tue as sarvadu dae sas undas e prenados de regalos, e chentu e milli àteros chi ant a ammentare pro semper sos benefìtzios tuos, Sàndokan.
+Nos agatamus in unu bellu matzimbròddiu, Sàndokan – aiat naradu Yanez, chi non resessiat mancu a bìdere su sole pro s’orizontare.
+Si diat nàrrere chi deo la pòngio in antis a sos tigrotos meos e a sas vinditas meas!
+Sunt pagas oras, istimada mea.
+Gasi est, Sàndokan?
+Bisòngiat chi tue m’ubbidas, Sàndokan.
+Tue!
+Prus a prestu so timende chi apat massacradu totu sos abitantes de sa domo, ca non si intendet perunu istripitu.
+– aiat esclamadu, torrende cara a sa bentana e a pònnere sa fronte ardente a s’àera frisca de sa note.
+– A su cannone tuo!
+Times chi sos duos praho siant pèrdidos?
+L’as a ischire prus a tardu.
+Nara·mi ite b’at capitadu a pustis, cando deo so resèssidu a fortzare sas lìnias e mi so cuadu in sos padentes.
+In su gabinete suo – aiat rispostu su sergente cumandante de su drapellu.
+Ma nen sa boluntade de ferru de sa Tigre de sa Malèsia, nen s’òdiu meu pro totu su chi est inglesu ant pòdidu frenare sos ìmpetos de su coro.
+E comente l’ischias chi nois fìamus inoghe?
+Bos fatzo sos cumplimentos meos, segnora!
+Tue ses macu, Bob, a lu crèere un’èssere infernale.
+In pessu chi si fiat bidu solu, si fiat acurtziadu lestru a una bentana chi s’acaraiat a unu parcu illacanadu.
+– aiat aboghinadu.
+Chi mi nch’apat bidu?
+Dae s’ispiàgia si fiat pesada una boghe immensa.
+M’intendo chi no apo a pòdere mai truncare sas cadenas indeoradas chi issa at ghetadu a inghìriu de su coro meu.
+Issa at prantu pro tene.
+Nono, pro su benidore.
+Arribadu serente s’ùrtimu grupu de bananos, nch’aiat sejadu a distàntzia manna unas cantas àcias chi afilaiant cara a sa cresura.
+Marianna aiat pesadu sos ogros pro l’abbaidare.
+Cras sero, càpitet su chi cheret capitare, nois nos nch’amus a andare.
+Ma no ais a afogare?
+– Fia in pistighìngiu pro tene.
+Pro milli bucaportos!
+Deo no apo a torrare a Mòmpracem sena Marianna.
+mi: ponide inoghe a Mòmpracem e in cue a Marianna e deo apo a abbandonare sa prima pro sa segunda.
+– Diàmine!
+Chissai!
+Una misèria, Sàndokan.
+A sa muda!
+bombresso, dae s’ispagnolu bauprés chi, che a su frantzesu beaupré, benit dae s’olandesu boegspriet «àrbore de prora».
+Est beru, forsis si lu pensant, ma non mi bastat.
+Mea!
+Unu momentu: arribados sunt sos duos praho?
+Ite bi seis faghende bois inoghe, a largu de Làbuan!
+So prontu a la collire – aiat naradu Sàndokan.
+Sa flota inimiga si fiat arressada a ses mìgias dae s’ìsula e paritzas imbarcatziones si nche istesiaiant dae sas naves giughende a inoghe e in cuddae unu pore de ufitziales.
+Naro chi cust’ìsula at a pòdere dare unu corfu mortale a sa potèntzia de Mòmpracem e forsis incadenare pro semper sa Tigre de sa Malèsia.
+Cale si siat òrdine ti bèngiat trasmìtidu dae su praho l’as a comunicare a su cumpàngiu tuo prus a curtzu.
+Tigres e leopardos.
+Pro cuss’òmine, chi binti dies prima aiat dadu sa metade de su sàmbene suo pro si pòdere agatare in Mòmpracem, como fiat una pena illacanada a abbandonare cuss’ìsula ue lassaiat sola e indifesa sa fèmina chi istimaiat a machine.
+Chie lu podet assegurare?
+Ochìere a mie!
+Chie b’at?
+Chissai però, s’arbèschida est galu indedda e acurtziende·si su sole, in custos tretos su bentu aumentat semper.
+E deo?
+Mudadu sa rota ant sas duas naves?
+– Sos òmines meos sunt atrividos.
+Su dayako si fiat acurtziadu e Sàndokan, imbarende·si subra de isse, nche fiat essidu a mesu dae sas undas.
+Nara·mi, Yanez, a su postu meu, dias fàghere totu custu?
+A sa muda, Giro-Batol.
+S’incrociadore isparaiat cun fùria manna, ma oramai sas ballas suas ruiant totus in sa trata de su praho.
+– Bae, vascellu malaitu!
+Ismentigare·la?
+E posca sos muros de sas fortalesa nostra non mi parent fortes meda.
+Sàndokan aiat ghetadu una boghe de fera ferta e aiat istontonadu, tanchende sos ogros.
+– aiat naradu sa Tigre.
+Eja, s’est acurtziende unu cadderi – aiat naradu isse pesende·si·nche a bellu a bellu.
+– aiat preguntadu sa lady acurtziende·si.
+L’acumpangiaiat su tenente, mantenende però sa manu dereta in sa culàrtziga de sa pistola chi s’aiat postu in sa chintòrgia.
+Bona recuida – aiat aboghinadu su cavalligeri befulanu.
+E puru bisòngiat chi deo fua, chi torre a Mòmpracem mea, in mesu a sos tigrotos meos!
+Sunt mìgias sos dayaki e sos malesos chi non sunt isetende àteru che un’apellu pro cùrrere a ingrussare sa grefa de sas tigres de Mòmpracem.
+Narant chi aiat caddos puru.
+f.
+Nono – aiat rispostu su sordadu.
+, it.
+E faddidu bos l’ais?
+– aiat esclamadu isse, fora de se.
+Si dia pòdere bìdere, mancari pro un’iscuta ebbia, sa creadura mea… mi nde dia andare dae inoghe prus trancuillu.
+Forsis una die l’ais a ischire – aiat rispostu Sàndokan, cun boghe grae.
+A sas armas!
+E non nch’ant a bìdere sa lughe dae foras?
+At sa fronte ampra, aumbrada dae duos chìgios ispantosos de grista atrivida, una buca minoredda chi mustrat dentes acutzas che a cussas de sas feras e lughentes che perlas; duos ogros nieddos pìghidos, de unu lugore chi ammajat, chi brùsiat, chi faghet abbassare cale si siat àtera mirada.
+Ma… Sàndokan!
+Dies tristas s’ammaniant pro Mòmpracem – aiat sighidu Yanez.
+– aiat tronadu Sàndokan giagarende cun sa tzimitarra s’inimigu chi chircaiat de li tancare su passu.
+Da·mi cussa lìtera!
+Ah!
+Deretu.
+– aiat chichinadu.
+– In palas apo sos inglesos, in antis cara a ovest b’est su mare.
+Paret chi si nche siant istesiende – aiat murmutadu.
+Issas si fiant astrintas che duos caragolos, istratzende a sa fera unu tzùnchiu de dolore.
+Bivat sa Reina de Mòmpracem!
+Eja, Yanez.
+Mi l’apo pensadu.
+Ochide·mi puru: apo a ischire mòrrere che forte.
+Pagu male.
+Sàndokan e Juioko l’aiant bidu a chentu chimbanta metros, fiant afundados ponende·si a nadare suta s’abba.
+Ma nara·mi amigu meu, Marianna si nch’at a lassare furare?
+E non los ais addobiados sos piratas de Mòmpracem?
+– Ah!
+Fiat inoghe chi issa si fiat pasende – aiat murmutadu isse cun boghe trista.
+E como ite contades de fàghere?
+Lord James godit de un’autoridade manna e in prus isco chi est ricu meda.
+Bah!
+A sa bàia!
+Fiat bestidu pro sa gherra: s’aiat postu istivales longos de pedde ruja, su colore suo favoridu, s’aiat bestidu una casaca dèchida de belludu, ruju cussu puru, frunida de ricamos e de ginefras, e cartzones de seta biaita.
+Difatis Lady Marianna fiat falende in cussu momentu sa gradinada.
+Aiat bufadu una paja de ingullidas de abba pro abrandare sa callentura chi cumentzaiat a li leare, posca si nche fiat trisinadu suta unu arecche, de su cale sas bete fògias, longas non mancu de bìndighi pees e largas chimbe o ses, faghiant a inghìriu un’umbraghe friscu.
+– Non m’ispinghet òdiu perunu contra sos òmines de s’Imperu Tzeleste.
+Amigu meu balorosu, timo de non pòdere devènnere mai mugere tua, de non pòdere èssere mai felitze, ca tziu meu chi como m’òdiat no at a èssere mai de acordu a s’imparentare cun sa Tigre de sa Malèsia e at a fàghere de totu pro nos nche istesiare, pro pònnere in mesu a mie e a tie s’immensidade de s’otzèanu e s’immensidade de sos continentes.
+– aiat esclamadu Yanez, gratende·si sos cherbeddos.
+Aiat assachiadu sas costas de su sultanadu, aiat assalidu navios olandesos e inglesos, non cuntzedende trègua ne resa.
+Non fiat de pensare chi sa sentinella tenende in contu s’iscuru e sa distàntzia nch’aeret pòdidu bìdere a distintu su pirata chi si fiat cuadu lestru in palas de una tupa, però podiat abbandonare su postu suo e andare a lu chircare o mutire àteros cumpàngios.
+Un’uraganu de ferru aiat rugradu s’àera e aiat corfidu in prenu sos duos praho iscucurende·los che pontones.
+Fiat istada una bìnchida, est beru, ma agiomai s’ìsula non fiat ruta in manu a s’inimigu.
+Aiant fatu, in su mudore prus profundu, belle duos chilòmetros, cando a manu dereta de sa caminera totu in unu si fiat intesu unu frùschiu lèbiu.
+Difatis s’intendiant boghes, una sorrograda e s’àtera imperiosa chi faeddaiant a curtzu a sa palitzada.
+– Bos rispàrmio, ma bisòngiat chi bos lasse isentu.
+Sos tres piratas si fiant sètzidos in s’ispiàgia, mantenende sos ogros fissos a su fanale ruju chi aiat mudadu afilada.
+Acogona·ti a curtzu de inoghe e ascurta.
+Boghes orrorosas de arrennegu e de dolore si fiant pesadas in mesu de sos piratas, truncadas dae una segunda bordada chi nch’aiat ghetadu a francas a susu remadores, artillierias e artillieris.
+Su malesu no aiat pèrdidu tempus.
+Totu fiat mudore, totu fiat misteru e paghe.
+Rendide·bos!
+Depiant èssere sas noe de sero, cando unu fatu improvisu fiat arribbadu a lis truncare s’isetu issoro.
+bastingage, chi currispondet a s’italianu impavesata.
+Su pirata, unu de sos prus balorosos, chi s’aiat balangiadu su gradu de suta-capu, a pustis de s’àere giogadu binti bortas sa pedde sua, fiat supridu.
+Nois t’amus a trasmìtere sos cumandos nostros chi as a dèpere esecutare deretu, sena su mìnimu ritardu.
+Cando però fiat arribadu a su parcu si fiat arressadu, boghende su kriss, sa frama de su cale aiat lampizadu suta sas isperas de sa luna.
+Nara·lis chi bi provent a isfidare sos piratas in sos cuadorjos issoro!
+Bi fiant puru Paranoa e su suta- capu suo Ikaut.
+Cun unu cugurumeddu ispantosu aiat rodiadu, impreende sas petorras ampras de sa muninca che puntu de imbaru e aiat fatu unu brincu in segus.
+tra pagu nois amus a bìdere cumparende in antis de Mòmpracem una flotìllia, as a bìdere.
+L’ispero, milord, ma bisòngiat chi prima sa Tigre de sa Malèsia mòrgiat – aiat rispostu Yanez.
+– A su degòlliu!
+Si fiat sètzidu in su truncu de un’àrbore rutu forsis pro betzesa, s’aiat postu sas manos in conca e si fiat imbèrghidu in pensamentos profundos.
+Contade subra de mene, segnor Yanez.
+As sa paràula mea.
+At a èssere isse tando chi at a rùere moribundu.
+Sa giòvana lady l’aiat ghetadu sos bratzos a coddos, posca, trabentende·lu a s’aposentu suo, l’aiat naradu pranghende.
+Una giunca est?
+Non ti lu cussìgio, Yanez.
+– Si deo bos aia ospiladu, si deo bos aia mutidu amigu e posca iscobertu comente inimigu mortale, bos aia inditadu sa ghenna, ma non bos aia paradu un’impostada vile.
+Ite cherides?
+Totu balentes?
+Tue non podes ischire cale podet èssere su destinu de sas Tigres de Mòmpracem.
+Ite nde naras, Sàndokan?
+Tando amus a bogare a pìgiu carchi trassa.
+E Marianna?
+– Nono, no est possìbile!
+Sos bator piratas chi si nche fiant ghetados in antis a su capitanu issoro pro l’amparare, fiant isparèssidos in mesu de un’iscàrriga de fusile, abarrende sicos; ma non fiat capitadu su matessi a sa Tigre de sa Malèsia.
+Dia dare sa metade de su sàmbene meu pro pòdere istòrchere una de cussas romanzas caras chi issa mi incantaiat cando fia isanimadu bintu e fertu in sa villa de su lord.
+Posca, lestru che pensamentu, aiat fichidu sa frama a ghiroes de su kriss suo in coro a sa fera, chi si fiat istèrrida comente lampada.
+A bellu, pitzocos – aiat naradu unu caporale.
+– aiat murmutadu, incarchende·si su petus.
+A largu custa bisione chi m’at persighidu pro notes meda, a largu custos pàrpidos chi non li deghent a sa Tigre de sa Malèsia!
+Sa giovanedda si fiat abbandonada in bratzos de su pirata narende in mesu a sos sucutos:.
+Non t’apensamentes pro issa como.
+Aiant mantesu sas bete belas, de sas cales sa longària arribbaiat a baranta metros e gasi sos bete àrbores puru, ma frunidos de una tzerta elastitzidade e sas manovras de fibra de gamuti e de rotang, prus fortes de sas funes e prus fàtziles a s’agatare, ma aiant ismanniadu sos iscafos, aiant dadu a sa carena formas prus lestras e a sa prua una solididade a totu proa.
+A dolu mannu, Yanez.
+Isco de ite ses capassu.
+Su tenente no aiat rispostu, ma cussu mudore baliat cantu un’afirmatzione.
+Marianna!
+Deo non bi timo, sergente.
+So fuidu pro sarvare a su mancu sos ascusòrgios chi giughia, ma posca apo postu fatu a sas tratas de s’incrociadore chin s’ispera de nche lu sighire e de l’acostiare.
+– Abbàida!
+In carchi logu depet èssere cuadu e pro Deus no at a fuire sa de duas bortas a su muschete meu.
+Curres che incrociadore – aiat naradu su portoghesu riende.
+– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan.
+Ello, carchi duda as?
+Milady!
+gràtzias, tigroto meu – aiat naradu Sàndokan.
+Yanez!
+– aiat aboghinadu Sàndokan.
+Cumpàngiu bravu e afetzionosu!
+Ite cheres?
+Sena duda timiat de èssere cassadu dae su lord in sa fùria de sa cumbata e leadu dae sas ballas.
+Deo!
+Ritzu e bene postu abarraiat petzi su bete fortinu tzentrale, su mègius armadu e su prus robustu.
+In s’atretzadura navale est una manovra fissa, su prus de sas bortas unu cavu de atzàrgiu, chi reghet sos àrbores de popa.
+Abbàida!
+– aiat rispostu su lord.
+Eja, capitanu meu.
+Fia andende a nche giùghere unos cantos donos a su sultanu de Varauni, in parte de frade meu.
+Mancari siant sètzidos dae milli òmines nois los amus a acostiare.
+Millu!
+Ajò pasamus, e cras amus a bìdere ite s’at a dèpere fàghere.
+Oh!
+Ma apo a torrare in presse, o pitzinna tzeleste, ti lu giuro, apo a torrare a inoghe, a capu de sos balorosos meos, non che bintu, ma che binchidore e ti nch’apo a irraighinare pro semper dae custos logos malaitos!
+A isperrare sa conca a su caporale e a s’isèrghere a mesu de sas matas a curtzu fiat istada chistione de unu momentu.
+– Bos apo cramadu a inoghe pro detzìdere sa sorte de Mòmpracem mea.
+Yanez!
+Sas francas potentes suas aiant iscorrioladu sas palas de cussu pòveru iscimmione e a manera gasi profunda de isnudare sas craes de su coddu.
+– l’aiat preguntadu Sàndokan.
+Isse pensaiat sena duda a cussa ispètzie de pòrrogu chi l’aiat fatu s’ufitziale de marina e chi podiat cuare una trampa parada cun abilidade.
+Pro como eja.
+Marianna – aiat letu isse.
+Deo puru mi lu so timende, Sàndokan.
+Eja, andamus – aiat naradu Sàndokan.
+– aiat esclamadu.
+Custu non.
+– Ite b’at capitadu duncas?
+Pro deus!
+Chi deo e Willis….
+– aiat murmutadu isse cun boghe afogada prenende·li sas manos de basos.
+Atzeto su cussìgiu bostru; faghide·nche giùghere sos mortos a popa e lassade·mi sola cun issos.
+Fiat pranghende.
+Fiant andados a in antis gasi pro una paja de oras, a s’intzertu, non podende bìdere ue fiat su sole pro si pòdere orientare, posca aende bidu currende in suta de issos unu riigheddu de abba niedda, fiant falados fache a terra.
+– aboghinaiat.
+Cherides chi bos acumpange, sergente?
+Si nche fiat ghetadu cun arrennegu a mesu de sas undas e nch’aiat sighidu a Juioko, chi lu fiat isetende cun pistighìngiu.
+E deo bos naro chi est istadu assalidu dae sos duos piratas – aiat naradu una boghe nasale cun sa pronùntzia iscotzesa.
+S’inimigu est torrende!
+Sa cumbata sighiat in su ponte de su vascellu e sas boghes retumbaiant prus fortes chi non mai, misturadas a corfos de fusile e de pistolas.
+Amus a mustrare a custos òmines comente cumbatent sas tigres de Mòmpracem!
+– aiat preguntadu su lord chi si fiat bortadu lestru.
+Acrari·ti.
+Sena lu chèrrere fiat afiladu cara a s’àrbore rutu, ue issa costumaiat a si sètzere e si fiat arressadu, boghende unu suspiru profundu.
+Iscialupa s.
+Nono!
+Fiant sessanta o setanta, ma sos piratas non si fiant firmados a los contare e si nche fiant iscutos a manera furiosa a sas puntas de sas bajonetas impinnende una batalla titànica.
+Isfido unu caddu.
+CAPÌTULU XIX.
+A su mancu bos ais a pòdere difèndere, balorosos meos – aiat murmutadu issa cun emotzione profunda.
+sorte sua chi mai si fiat istracada de l’amparare.
+a unu cantu de linna e so andadu cara a sa costa.
+Pro deus!
+Su sordadu faghende un’isfortzu disisperadu si fiat pesadu in ghenugros cun sa daga in manos prontu a ubbidire, ma no aiat àpidu tempus.
+– aiat preguntadu Marianna.
+A duos chilòmetros e mesu dae inoghe, in mesu de una campura.
+Lu connosco cussu giovaneddu, est balente e coragiosu.
+Tigre de sa Malèsia – aiat naradu unu capu avantzende.
+Acò sa domo tua – aiat naradu isse intrende.
+Forsis no aiat intesu.
+CAPÌTULU XVI.
+S’incrociadore est in cue!
+A sas iscotas bois e viramus a ovest!
+Sàndokan aiat ghetadu un’ùrulu bassu.
+Sa note fiat istada metzana.
+Non podimus fàghere pròpiu nudda.
+CAPÌTULU XV.
+Su vascellu curriat contra su naviu corsaru minoreddu pro li segare sa furriada.
+A s’arbèschida si fiat arressadu a curtzu de una tupa de durion colossales, pro si pasare un’iscuta e finas pro averiguare si sa bia fiat lìbera.
+Sàndokan aiat abbaidadu intro su vasu e aiat fatu una mofa.
+– aiat aboghinadu Sàndokan, in s’ìnteri chi sa corveta isparaiat una segunda cannonada.
+Si tue dias ischire ite provo deo inoghe, in custu coro ci deo creia de ferru, malu a bìnchere dae cale si siat passione!
+Sa bona jana mea, chi pro medas annos m’at amparadu non m’at a abbandonare oe chi gherro pro tene: Beni Marianna, chi sos minutos sunt pretziosos.
+Si fiant agatados tando in mesu de s’istiga galu arba de ispuma.
+E dae chie?
+Ite as bidu?
+tue as una canoa?
+Deo dia sighire su piròscafu e lu dia acostiare.
+S’òmine nostru aiat acurtziadu sas lavras a unu surbiete de oro e aiat imbiadu tres notas tirriosas, unu frùschiu acutzu l’aiat rispostu deretu a pustis.
+Mi permitides milord de falare a su parcu?
+E puru sa cadena chi mi ligat no apo a resèssere mai prus a la truncare, Yanez; nen prus che mai dia ischire a nche cantzellare cussos ogros asulos chi m’ant ammajadu.
+Apo pensadu a totu, capitanu.
+Bivat sa «Perla»!
+A pustis de mesora una purvurera sartiaiat cun una violèntzia orrorosa isperdende sas trintzeas rue-rue e tutende in sas ruinas dòighi piratas e binti indìgenos.
+Sa Tigre de sa Malèsia, chi cumentzaiat a pèrdere sa passèntzia, imbetzes de sighire a si ritirare, aiat abbandonadu totu in unu su salvagente e, postu s’istillu in dentes, fiat andadu detzisu contra s’iscualu.
+Sos piratas, chi pariant ispramados dae cussa noa chi non s’isetaiant, no aiant rispostu, ma si fiant bidas cussas caras, innieddigadas dae su prùere de sos cannones e dae sos bentos de su mare, infundende·si de làgrimas.
+A cust’ora nos aiant isparadu.
+S’agiudu tuo mi bisòngiat pro fuire si nono at a èssere totu inùtile, ma ti giuro chi no as a abarrare tempus meda in mesu de sos compatriotas tuos, a costu de ammaniare cun sas richesas meas un’esèrtzitu e lu guidare contra de Làbuan.
+penon.
+Paranoa!
+Fatu custu su naviu de gherra, inghiriadu dae trumùghines de fumu nieddu e biancu, aiat viradu a prus pagu de batorghentos passos dae sos praho e fiat andadu unu chilòmetru prus indedda, prontu a torrare a cumentzare a trumbare fogu.
+Como cumprendo.
+– Marianna!
+Millu – aiat esclamadu unu dayako.
+A sa caminera chi nche giughet a Vitòria.
+Amus a aprodare, Yanez, mancari fatza a frighinidas su naviu meu.
+Yanez s’aiat intesu ghelende su sàmbene in sas benas.
+Pro chie mi seis leende?
+Sàndokan nche l’aiat sighidu a pustis de un’iscuta.
+Ma in s’ìnteri….
+– Andade, cuddu giòvanu, deo bos iseto a chenare.
+– Beni a t’apo a mustrare a mugere mea!
+– Lassa chi chirchent ue cherent.
+Su malesu aiat paradu s’origra e aiat intesu apeddende indedda.
+– Iseta unu pagu chi ti nche siga!
+Tzertos momentos isse s’arressaiat dudosu si torrare o andare in antis, ma su malesu chi s’intendiat su terrinu brusiende suta pees e chi non si bidiat s’ora de s’imbarcare lu cumbinchiat a sighire s’àndala faghende·li osservare cantu fiat perigulosu onni mìnimu ritardu.
+Sàndokan si nche fiat pesadu de suncuna e fiat andadu cara a sa ghenna chi si fiat aberta cun violèntzia.
+Chi siant ordende carchi cosa contra de mene?
+Colade!
+– aiat aboghinadu Yanez.
+In mesu de s’iscurigore fiant totu in unu cumpartos duos puntos lughentes, chi curriant a subra de sa flotìllia cun degòlliu feu.
+Ah!
+Carchi cosa de durche aiat corfidu su coro de cuss’òmine, cussu coro chi fiat de atzàrgiu e chi abarraiat tancadu a sas emotziones prus orrorosas.
+Aiat abbaidadu subra sas cambas de sos àrbores dae ue sa tigre nche li podiat andare a subra e aiat sighidu cun abbìgiu sos oros de s’istàniu, chi fiat trubuscadu.
+So benende dae sa costa meridionale – aiat rispostu su negrito, respirende cun afannu.
+Amus a giùghere cun nois sos prus balorosos, ca depimus giogare una partida suprema.
+Eja, Yanez.
+Adiosu, chi sa bonaura tua t’amparet.
+CAPÌTULU II.
+Iscude·ti sos pees a culu, fradigheddu meu – aiat naradu Yanez, in s’ìnteri chi sos sordados si fiant firmados a inghìriu de su capu issoro.
+Ah!
+Deretu, Yanez.
+In sa bete roca, in su cùcuru de su fràigu ampru chi serbiat de domo a sa Tigre, si nche bidiat bentulende sa bete bandera de sa pirateria, ma sa bidda non fiat prus pròspera comente fiat istada lassada e sos praho non fiant prus gasi numerosos.
+Creia chi bos nche depia leare a peddes de renes.
+Patan l’aiat postu fatu, isterrende·si suta s’umbra de unu arecche ma cun sa carabina a curtzu.
+Pisangu est unu balorosu chi non timet a assalire fintzas sas naves prus mannas.
+Sas ballas ruiant a muntones a inghìriu de su velieru minoreddu e non semper si perdiant.
+Torradu a Verona est diventadu redatore de su cuotidianu La Nuova Arena, ue at publicadu a puntadas su primu romanzu suo, Tay-See, imprentadu a pustis cun su tìtulu La Rosa del Don-Giang.
+Ant a bènnere in medas e armados bene e detzisos a bìnchere s’ìsula mea, ma ant a agatare pane pro sas dentes issoro.
+S’òmine ispantosu, a dispetu de sa ferta chi butaiat sàmbene a trainos, cun unu bete brincu fiat arribbadu a sa costana de babordu, nch’aiat ghetadu cun su mutzigone de sa tzimitarra unu gabieri chi chircaiat de lu tratènnere e si nche fiat ghetadu a conca a giosso a mare, imberghende·si suta sas undas nieddas.
+A sos duos piratas intendende cussas paràulas l’aiat pigadu unu pistighìngiu biu.
+Non ti l’ammentas su drapellu chi apo lassadu in su parcu?
+Intre sos romanzos prus famados si mentovant: I misteri della giungla nera, 1895; I pirati della Malesia, 1896; Il Corsaro Nero, 1899; Le tigri di Mompracem, 1900; La regina dei Caraibi, 1901; Le pantere d’Algeri, 1903; Il leone diDamasco, 1910.
+Sàndokan nch’aiat bogadu su kriss e cun una mòvida lestra l’aiat puntadu a sa gula de su sordadu, faghende essire unu gùtiu de sàmbene.
+Si non lis est capitada carchi disaura.
+Isse, mancari esseret istadu prontu a cale si siat sorpresa, no aiat pòdidu tratènnere una boghe de ispantu in antis de cussa giovanedda dèchida.
+Isse si fiat ammudadu iscampiende sa conca, comente chi esseret chirchende de acabidare carchi istripitu indedda.
+otzidentales de su Bòrneo.
+Aiat torradu a cumentzare sa màrcia, tzuchende a sud, aiat torradu a rugrare su trainu e s’aiat abertu su passu in mesu a unu pedigone carcu de fundos.
+Carchi àteru drapellu podet colare in custos tretos e fàghere unu compidu nou.
+Chie l’aiat naradu chi deo, sa Tigre de sa Malèsia mala a bìnchere, fia pòdidu aprodare inoghe, bintu e fertu?
+Yanez no aiat rispostu; pariat chi esseret totu leadu dae unu pensamentu profundu.
+Totu sididos de sàmbene.
+Lassade sa tzarra, segnore, e narade·mi ite cherides.
+Milady, bois m’ais ammajadu, deo intendo chi a largu dae bois non dia ischire prus bìvere, non dia àere prus paghe, dia èssere un’infelitze.
+Promitide·mi però chi non li nàrrere nudda de sa morte bostra.
+Cussos de sa villa, cumprendende in fines chi fiat capitende carchi cosa de grave e forsis reselende chi sos cumpàngios issoro nch’aiant iscuiladu sa Tigre de sa Malèsia ispantosa, curriant peri su parcu pro arribbare a sas palitzadas.
+– aiat aboghinadu.
+Non naro chi nono.
+Totu nch’est acabadu!
+Ite si nde fiat costadu de Marianna a pustis de sos fatos capitados?
+Non l’isco.
+si issa aiat chèrfidu!
+Nono.
+Sa pastìllias chi, comente ischis, giughia semper in fatu, m’ant sarvadu.
+– aiat preguntadu una boghe crara in palas issoro.
+Sos primos, abarrados in pagos, ma trintzerados bene in palas de sos caddos chi fiant totu mortos, si difendiant cun ànimu agiuados dae sos indìgenos, chi daiant corfos a sa tzega, confundende sas boghes ferales issoro cun cussas tremendas de sos tigrotos.
+Cando nch’as a furare a Marianna Guillonk tue no as a pensare prus ne a Mòmpracem ne a sos tigrotos suos.
+Eja – aiat rispostu Sàndokan ghighinende tristu sa conca.
+Sa carabina tua pronta est?
+Ajò, andamus a in antis.
+Non prus batallas, non prus artillierias tronende, non prus istracassos chi si nche falant a sos isprofundos de custu mare, non prus acòstios ispramosos!
+Patan si fiat incurbadu subra su cannone suo e aiat isparadu, s’efetu fiat istadu prontu: s’àrbore maistru de sa giunca, chi si fiat truncadu in su fundamentu, aiat ghighinadu cun violèntzia e fiat rutu in sa coberta, cun sas belas e totu sas funes.
+E meda seis sufrende?
+Sàndokan si fiat acurtziadu e, imbarende·li sas manos in coddos, l’aiat naradu:.
+A mala annanta o pro sorte sua forsis, sa giovanedda si nche fiat dismajada in bratzos suos.
+Una bintina.
+E crees chi deo non l’istimaia?
+terrìbile, l’apo giuradu supra sos mortos de sa famìlia mea e apo a mantènnere su giuramentu!
+– Apo leadu parte a prus de chimbanta acòstios, apo mortu de manu mea non pagos inimigos e apo leadu a pare finas cun sas bete munincas de su Bòrneo e finas cun sas tigres de sas junglas, e puru como deo mi so tremende comente chi apa sa callentura.
+In una paja de oras si podet fàghere caminu meda.
+Aiat tancadu sos ogros chi rodiaiant in unu chircu insambentadu e a pustis de àere chircadu, de badas, de abarrare ritzu, fiat rutu in mesu a s’erba, sena si trèmere.