Index: languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix =================================================================== --- languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81551) +++ languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81553) @@ -3683,6 +3683,8 @@ estanrrere +

estanaiestanàrrere

+

estanarrerestanàrrere

fintzas imbetzes infatis @@ -3715,9 +3717,6 @@ demanerachi difatis duncas - estanrrere -

estanaiestanàrrere

-

estanarrerestanàrrere

finas gai gaichi @@ -39069,7 +39068,7 @@ tigiol tigiola tigione - tigr + tigr tija tilpera tilibri @@ -44472,7 +44471,7 @@ Malachia Malco Malcolm - Malesia + Malèsia Malio Malta Maltese @@ -47217,6 +47216,9 @@ nonb'atite ok oh + ah + bah + hum @@ -56330,7 +56332,6 @@ cuntotuchi finasacando duncas - estanrrere demanerachi tando inantischi @@ -56689,6 +56690,7 @@ Puig Puig Pujol + Poggi chiproveni chifala chiesisti @@ -69914,6 +69916,20 @@ mannìmene macradu + Sàndokan + Yanez + Mòmpracem + Polly + O'Connor + Browne + Keany + Delacour + Shelley + McCloud + Malins + Freddy + + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt (revision 81553) @@ -0,0 +1,670 @@ +Su preigadore s’at tiradu sas mànigas ampras de su subrapellissu cun unu gestu mannu e elaboradu e a bellu a bellu s’at abbaidadu sa fila de caras. +– aiat preguntadu Sàndokan. +Unu corfu de cannone fiat partidu e sa balla nch’aiat ghetadu sa bandera de sa pirateria, chi Yanez aiat fatu ispinnigare tando. +– aiat tronadu. +«E chi est su Comitadu, pro praghere?». +In cue giosso nche so bidende, in palas de cussos àrbores, sas palitzadas de su parcu. +Su bonu de sa gente naraiat chi Lenehan non si nch’essiat dae sa beste pro cumbidare; ma, belle cun custa fama, s’ischire fàghere suo e sa tzarra chi teniat l’aiant sarbadu dae nch’èssere postu a bandas dae sos amigos. +Non fiat sena cultura. +Pagas pessones teniant sas calidades suas, e galu prus pagas fiant sas chi no las ruinaiat su de àere otentu su chi cheriant. +Perdeu, so faeddende de tene, Joe! +Pro Deus! +– aiat rispostu Sàndokan. +Tziu meu, bidende chi fia abbaidende a fissu, m’aiat naradu: «Tando, s’amigu tuo si nch’est mortu, t’at a dispràghere a l’ischire». +Nono, ma custu sero nch’as a giùghere sas grefas a su pinnetu meu e in cue ant a ischire sas detzisiones meas. +– Ma no ischides chi su coro meu tzocat cando penso chi at a bènnere una die chi bos apo a dèpere lassare pro semper e non bos apo a bìdere mai prus? +Chi bèngiant a bisitare custu logu puru? +Pro Deus e pro sos santos! +Su pantasma s’est pesadu dae su seidòrgiu suo cun unu tzichìrriu dèbile de alligria, e, leende·li sa manu, s’est incrinadu cun sa gràtzia de àteros tempos e bi l’at basada. +– aiat esclamadu sa giovanedda cun unu tonu chi aiat fatu agitare finas su lord. +L’as fatu isetare finas tropu». +Ista a sa muda Sàndokan. +Ma si faeddo deo, tziu meu, chi est semper artis-artis, at a tìmere carchi traitoria e no at a abbandonare sa villa. +Traitores aiant tzintziligadu sos pòpulos, mortores pretziados aiant mortu sa mama, sos frades e sas sorres de Sàndokan; grefas potentes fiant intradas a su regnu in prus de unu logu, corrumpende sas trupas, bardanende, ochiende, faghende crudelidades mai connotas. +Ma a mie no mi praghiant sas paràulas chi l’essiant dae buca, e mi pregontaia pro ite li fiat bènnida sa tzudda, una bia o duas, comente chi esseret timende carchi cosa o l’esseret bènnidu fritu totu in unu. +Non mi l’ammento bene, ma nde so seguru. +Sos ispetadores si cumportaiant male, comente chi su cuntzertu esseret un’isfilada de moda de pagu importu. +L’at abbaidada dormende comente chi no esserent istados mai maridu e mugere. +Est prontu a cumentzare sa cumbata. +Gabriel fiat inchigidu, ma deretu at pesadu sos ogros e at nara- +Aiat torradu a bìdere s’umbra de sa pitzinna torrende a colare in palas de s’inferriada. +Eja – aiat rispostu Sàndokan. +– Ite nche bides? +Benide, benide, o at a èssere tropu tardu. +Cale àteru naviu si diat atrivire a s’acurtziare a sas costas nostras? +Allughe unu cantu de lughìngiu – aiat rispostu Sàndokan. +Un’aposentu de cussa domo est illuminadu, sos muros sunt cugugiados de pannos rujos pesantes, de belludos e de brocados de prètziu, ma inoghe e in cuddae apitzigonados, iscorriolados e mantzados, e su pamentu iscumparet suta unu pìgiu artu de tapetes de Pèrsia, lughentes de oro, ma custos puru istratzulados e fatos a bisera. +«Pitzinnos tenes?» at naradu Igratius Gallaher. +So meledende unu bellu pianu e ispero chi apat una resèssida dèchida. +Nois non nos podimus dare, naraiat sa boghe: nois apartenimus a nois etotu. +«S’idea m’agradat a beru, ma unu letu còmodu cun sas mollas non diat andare bene che a su baule?». +Issa no at rispostu deretu. +Pro bos impedire s’aconcada de la pugnalare cun su kriss bostru. +Ma sos amigos viagiadores no aiant cuadu mai sas orìgines suas. +Su sennor Holohan andaiat cada die a domo sua pro si fàghere cussigiare. +– aiat naradu Sàndokan riende. +Bintu tue! +Abertura in sas costanas de sa nave dae ue s’acarant sas bucas de sos cannones, a su sòlitu beniat tancada cun portellos. +Deo intendia cuddos ogritos nieddos imperelados chi mi fiant osservende cun s’atentzione prus manna, ma no li dia àere dadu su cuntentu pesende·nche sos ogros meos dae su pratu. +Ue? +Sa sennora Kearney no at naradu nudda ma, bidende chi sos nùmeros fiant unu peus de s’àteru e chi sa sala si fiat isboidende, at cumintzadu a s’impudare de s’èssere interessada a unu cuntzertu gasi. +– aiant aboghinadu sos piratas. +Lenehan at cumbidadu una sigareta a s’amigu. +Ite devo fàghere ?». +S’abba est falende a mojos e custu uraganu non s’at a apasigare in presse. +Ajò a bìdere. +Su ministru no at pòtzidu fàghere a mancu de bischisare a cussa conchedda de giòvanu galanu, e l’at cummòvidu meda sa divotzione sua pro Virgìnia; tando, iscampiende·si dae su caddu, l’at tocheddadu cun gentilesa sa pala, e l’at naradu : “Duncas, Cecil, si non cheres torrare in palas pesso chi as a bènnere cun megus ; ma ti devo buscare unu capeddu in Ascot”. +A pustis de unu pagu, s’at iscugugiadu sa cara e s’est pesadu. +Fiat bellu a bìdere cussa bidda, difesa dae unu grustu de balorosos, chi apampaiat dae cada ala rispondende corfu pro corfu, bombende trainos de ballas e de granadas e trumùghines de mitràllia, fraganende sos costàgios de sos navios, bisestrende sas manovras e isparende sos echipàgios. +Eris mangianu nd’apo bidu duos e dia iscummìtere chi fiant benende dae Mòmpracem. +Su viàgiu issoro fiat istadu aparauladu. +Fiat in punna de essire dae sa tupa pro chircare de nche sejare su fuidore, cando in su màrghine de su padente fiat cumpartu unu cadderi. +Nche l’at fata giùghere a sa sala de sos passigeris isetende a arribbare s’ambulàntzia. +Ubbidi e mancu unu mutu si cheres abarrare biu – l’aiat naradu Sàndokan. +Su bonu fuiant cussos tretos, currillados totora dae sos navios corsaros e si manteniant suta sas costas, prontos, a su primu perìgulu, a si nche iscudere a terra pro sarvare a su mancu sa bida. +Cun un’isfortzu disisperadu nch’aiat bortuladu su tabicu, aiat truncadu cun unu corfu de tzimitarra sos presorjos chi astringhiant su pòveru cumandante, aiat agarradu a Marianna leende·la a coddu e fiat essidu currende. +Duos sordados fiant cumpartos petzi a trinta passos e in palas issoro unu drapellu numerosu. +Camerata! +So intradu in punta de pees. +Issa aiat insistidu cun megus pro leare finas galletas crocantes, ma deo apo naradu chi nono ca non cheriat fàghere tropu tzocu mandighende·las. +«Eja» at naradu su sennor O’Connor, chirchende·si in bugiaca su libreddu de sos apuntos. +Proaiat a pesare s’ànima sua pro bìdere si b’aiat s’ànima de su poeta. +In cue nch’ant fatu pesare sa guàrdia rurale, ma non sunt resessidos a otènnere peruna informatzione, e, a pustis de àere inghiriadu in totu su pradu, ant furriadu sos caddos pro ghirare, e nche sunt cròmpidos a Canterville Chase a ora de sas ùndighi, istracos mortos e isanimados. +– Ah! +Non resesso a mi detzìdere a la lassare sola – aiat naradu Sàndokan a su cale sa passione li fiat iscussertende su cherbeddu. +– aboghinaiant totus atrumende·si in dae in antis de sa giovanedda. +«Deo l’ammiro comente pessone. +Se sennor Kernan fiat acogonadu pro su fritu. +Ajò Sàndokan; est totu agabbadu! +Su diàulu! +Igratius Gallaher s’at bogadu su capeddu e at mustradu una conca grussa cun sos pilos segados curtzos curtzos. +Su mere at naradu carchi cosa a propòsitu de un’ispidale e calicunu de sos chi fiant a fùrriu at dadu unu cussìgiu. +Tando issa teniat fundos in sa serra, e l’agradaiat a lis dare cara. +Cun una manu si manteniat sa conchighedda, dae sa cale falaiant che abba de oro cussos pilos ispantosos, chi fiant un’ispantu pro totus, e cun s’àtera nch’istratzaiat a manera nerviosa sos frores chi fiant a curtzu suo. +Agrucare v. +Isse fiat dischissiende a su fele e a su disìgiu, a su puntu chi no l’at intesa cando est torrada dae sa ventana. +Issa fiat corcada, in una posa galana, cun un’abbandonu prenu de amargura, subra de una otomana orientale bestida cun unu pannu de seda chi bogaiat ischintiddas de oro. +Forsis issa non diat àere bidu prus cuddos ogetos familiares dae sos cales mai aiat pessadu de s’ischirriare. +Mary Jane, chi tando fiat una pitzinnedda cun sos bestires curtzos, fiat como sa colunna printzipale de sa domo, ca traballaiat comente organista in Haddington Road. +Segnore! +– Una disaura est tocada a sa Tigre e a su cumpàngiu suo. +Sas cambas e sas fògias, istratzadas de suncuna dae sas manos poderosas de sa bete bèstia, fiant rutas mustrende un’òmine. +Ma conta·mi carchi cosa de tene. +Hum! +Su frade e àteros duos pitzinnos si fiant gherrende pro sos bonetes e deo fia solu a curtzu a su cantzellu. +S’est arressadu a pagos passos dae issa e at naradu: +Eja, pro nde dispònnere comente mègius l’at a agradare. +S’òmine si nch’est pesadu cun fùria e at inditadu su fogu. +Su cumandante, o s’ufitziale de cuartu chi esseret istadu, aiat fatu manovrare a manera de colare petzi a pagos metros dae sa canoa, posca dadu su cumandu de firmare sas tamburas, si fiat incurbadu in sa costana aboghinende:. +Non lu bidides chi nos sunt leende a picu? +In Vitòria oramai ant a ischire de s’intzidida atrivida chi as fatu. +Sa cultura at a èssere bella ma. +Tando issa at sonadu su prelùdiu e at naradu Como Maria!, +Mòidu su tenente, Sàndokan si fiat sètzidu in s’ùrtimu gradinu de s’iscala, cun sa conca astrinta in manos, intrende·si·nche a mesu de pensamentos profundos. +Artziende cara a nord, sighende su letu de unu trainu, su matzone at lassadu sas tratas suas in sos padentes, faghende sa finta de fuire cara a est, posca imbetzes at dadu borta. +Sa bomba fiat iscopiada intre sos rajos de sa tambura de babordu, faghende sartiare, cun violèntzia mai intesa, sas ferramentas de sa roda e sas palas. +CAPÌTULU III. +E deo la dia pòdere odiare a custa? +A isse l’agradaiat a tocare sas coberteddas e a isfogiare sas pàginas de sos libros imprentados dae pagu. +– Podera chi so arribbende. +Deus meu! +Imbetzes de rispòndere a totu cussa preguntas, Sàndokan si fiat postu a lu mirare a fissu a sa muda, a bratzos cunsertos, sa mirada inchigiada e sa cara niedda che pighe. +Retirade cussa manu chi apartenet a unu pirata, a unu mortore! +Prus che seguru, milord. +Non podiat bajulare de dèvere ghirare a domo. +As bardanadu su sultanu de Varauni o sa «Perla de Làbuan» t’at ammajadu? +Calicunu at abertu dae intro sa ghenna de sa sala de istare e una cantas parigas de òmines e fèminas sunt essidas a foras. +Ma issa non m’at mai postu mente». +So prontu a la collire – aiat naradu Sàndokan. +Ais ispogiadu carchi sordadu? +Lu dia cumprèndere si esseres. +Sa cumbata fiat belle pro agabbare. +– Cras as a nàrrere a sos òmines meos chi apo abbandonadu pro semper s’ìsula mea e chi tue ses su capu nou issoro. +Boga·ti·nche·lu dae conca! +Issa abbaidaiat s’abba falende, finas a cando sa tristura de su caminu infustu no nch’at cantzelladu sa cunfiàntzia e s’entusiasmu dae sa cara sua prighigionada. +S’iscuadra issoro si fiat mustrada forte a beru: issos aiant bintu su segundu e su de tres postos e pariat chi su pilota de sa màchina tedesca chi fiat arribbada prima esseret belga. +Fiat sa sennora Umney, sa guvernante chi sa sennora Otis, a pustis chi Lady Canterville bi l’aiat pedidu cun totu su coro, aiat cuncordadu de mantènnere in servìtziu. +Su naviu fiat intradu atrividu in sa caletedda e si fiat acurtziadu a s’incrociadore sighidu dae sos àteros duos a paga distàntzia. +So cuntentu a beru de èssere torradu a bidda, ti lu devo nàrrere. +A ue mi nche ses giughende? +Issa est suta de mene, amparada dae sa tzimitarra mea e dae sos cannones meos. +Si s’esseret tratadu de su sennor Sheridan o de su sennor Mead o de Bantam Lyons li fiat istadu bènnidu prus male. +Mancari s’uraganu esseret in sa mègius violera, sos duos piratas non si firmaiant. +Issos ant faeddadu pagas iscutas, pustis sa pitzoca est falada in sas istradeddas chi nche daiant a sa corte de una domo. +Ite cheres nàrrere? +– aiat preguntadu Sàndokan. +Una boghe tirriosa at naradu: «A intrare!». +Sas zigaenas mutidas finas pisches-marteddu e finas balance-fish est a nàrrere pische-bilantza, sunt rivales perigulosos meda. +Custas cosas mi pariant unu giogu de pitzinnos, unu giogu de pitzinnos lègiu e infadosu. +Non b’at fèminas che a sas pariginas, pro s’istile, pro sa manera de fàghere». +S’impreadu de Terry Kelly at naradu Una corona! +Como chi sa ghenna de sa sala fiat cungiada, sa boghe e su pianoforte si podiant intèndere prus craros. +Isse at naradu cun tonu de cumandu, leende un’atzentu provint- +Yanez cheriat protestare, ma giai Sàndokan s’agataiat fora dae sa serra. +Astrintu, cun sa cobertura de fògias de bananu, postas a pìgios e sos muros de cambas intritzidas a sa grussa. +Deo apo a andare a sa de su lord, l’apo a nàrrere chi bois seis istados assalidos e ispèrdidos, ma chi si sunt bidos àteros praho e l’apo a cussigiare de aprofetare de su momentu bonu pro s’amparare in Vitòria. +S’est arressadu. +Pro ite benides a ballare a inghìriu meu? +E in ue? +Farrington l’at torradu su cùmbidu. +Eja, capitanu. +Sarva·ti, Sàndokan! +22 S’ufìtziu pro liberare dae dèpidos e ipotecas «Ah, totu andat bene cando agabbat bene». +Fatu custu, cussos dimònios, de sos cales sos ogros s’allughiant de bramosia bia, si fiant postos a isperiare chie in sos bastingàgios, chie in sas grisellas, e chie a s’imperriada in sos pinnones, totu bramosos de iscobèrrere sa giunca chi promitiat una bardana rica, benende custas naves, a su sòlitu, dae sos portos de sa Tzina. +Aiat collidu unu pùngiu de pedrigheddas e nd’aiat iscutu una a sos bidros faghende unu istripitu lèbiu. +Ma, de seguru si agatat traballu est finas peus; totu su dinare chi balàngiat si nche lu bufat». +«Torra cras!» at naradu s’òmine antzianu. +O mi so faddende meda o est isse! +Fiat dilicadu meda». +– aiat esclamadu Sàndokan in s’ìnteri chi una cummotzione repentina mudaiat sos lineamentos suos. +Sàndokan l’aiat abbaidadu cun duos ogros chi bogaiant framas e aiat ghetadu un’ispètzie de ùrulu bassu. +Sàndokan, chi no aiat abbandonadu sas tupas, aiat chircadu de badas de ischire ue si fiat cuadu cussu malesu. +«Custu est beru» at naradu su sennor O’Connor. +Fiat artziada subra una crista, posca nche fiat ruta, e tando si fiat intesa una tambada forte meda. +«Fiat s’ùnicu chi li poniant mente cussos gatos agrestes. +Sena lu chèrrere, ma ispintu dae una fortza misteriosa,. +Sa gente la diat àere tratada cun rispetu, tando. +Ajò, malesu – l’aiat naradu. +Aiat afogadu una ghèmida e s’aiat assutadu lestru una làgrima chi li falaiat in su càvanu nieddutzu. +Oh, lu fatzo deretu». +B’aiat unu cuadru de s’issena de su balcone de Romeo and Juliet e, a curtzu, unu cuadru de sos duos prìntzipes assassinados in sa Turre, chi sa tzia Julia aiat frunidu cun cantzos de lana ruja, mèscrina e tabachina cando fiat pitzinna. +Aiat ghetadu un’ograda lestra a su ponte de su naviu suo, un’àteru a cussu cumandadu dae Giro-Batol, posca aiat cumandadu:. +Cumbintu de su pagu profetu de sas chircas, in fines si nche fiat andadu cara a Làbuan. +Note note cantat, e sa luna frita de cristallu pòmpiat a giosso, e s’eni isparghet sas cambas suas mannas mannas subra de sos chi dormint”. +M’est partu de àere intesu persones arresonende. +Ite ses timende? +Frunida de una boluntade tosturruda, a pagu a pagu aiat mudadu sos ìmpetos ferotzes, leados in cussas batallas aspras e crudeles, e cussa grispesa leada in sa bida fitiana cun sa gente de mare. +«Eja» at naradu su sennor Henchy «no l’as intesu mai? +– In su momentu chi deo fia ponende su pee subra sa canoa pro abbandonare sena amparu cussa creadura, apo crèidu chi mi s’esseret isperrende su coro. +L’amus a agatare a pustis? +In fines, s’est furriada chirru a ue bi fiant issos e Gabriel at bidu chi sos càvanos fiant coloridos e sos ogros fiant lughentes. +Sos ogritos suos lugorosos chircaiant sa cara de su cumpàngiu pro tènnere prus seguràntzia. +Totu sos praho meos, sas ìsulas meas, sos òmines meos, sos ascusòrgios meos pro nche ispèrdere custos òmines biancos odiados chi chircant de mi nche leare custu mare! +Mi paret unu progetu de pòdere fàghere. +Custa foresta est ampra meda, segnor Yanez, e finas mala a travigare. +Sos òmines meos non sunt indedda, oje sunt pagos, ma cras o pustis cras ant a èssere medas e tue ischis ite genia de òmines sunt sos meos. +At sa fronte ampra, aumbrada dae duos chìgios ispantosos de grista atrivida, una buca minoredda chi mustrat dentes acutzas che a cussas de sas feras e lughentes che perlas; duos ogros nieddos pìghidos, de unu lugore chi ammajat, chi brùsiat, chi faghet abbassare cale si siat àtera mirada. +Sos duos piratas si fiant abbaidados in cara s’unu cun s’àteru a sa lughe biaita de unu lampu; unu fiat calmu, s’àteru fiat totu leadu dae una emotzione manna. +Aiant in pessu fundadu una bidda fortificada a sa cale l’aiant dadu su nùmene de Vitòria, frunende·la de unos cantos fortes pro impedire chi nch’esseret ispèrdida dae sos piratas de Mòmpracem, chi paritzas bortas aiant giagaradu sas costas. +Una die galana su sennore betzu at pessadu de leare parte in una rivista militare in su parcu». +Giro-Batol – aiat naradu, girende·si cara a su malesu chi si fiat firmadu. +– Ite sunt faghende sos inglesos in Làbuan? +Sàndokan! +Sas undas però l’ispinghiant cara a s’ispiàgia, chi, pro bona sorte, falaiat cun garbu e fiat priva de iscollieras. +Deretu, forsis, si diat èssere agatadu in sa matessi sala de istare, bestidu de nieddu, su capeddu de seda imbaradu in ghenugros. +Difatis, in s’ìnteri chi su piròscafu sighiat sa cursa sua tragadu dae sos ùrtimos corfos de sas rodas, su pirata cun unu corfu poderosu de carcàngiu torraiat a pìgiu de abba e andaiat a largu, pro no èssere segadu in duos dae s’isprone de s’inimigu o leadu a corfos de fusile. +Bostru onore at a èssere serbidu. +EVELINE +Ant cumintzadu a faeddare de sa matessi cosa. +Mi paret chi si mantèngiant semper a largu, beru est Sàndokan? +Unu tempus in cue b’aiat unu campu in ue su sero andaiant a giogare sos pitzinnos. +– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan. +Petzi custa idea li morigaiat su sàmbene e li faghiat allùghere sa mirada de un’arrennegu orrorosu. +Finas sos indìgenos a fùrriu no ischint chi inoghe s’agatat un’amparu. +Non fiat prus s’òmine de sa die in antis: fiat sèriu, inchigiadu, de cara mala, e bestiat sa divisa de capitanu de marina. +Chi s’arranget». +S’òmine colaiat in mesu de sa gentòria, abbaidende a totus cun fieresa e fissende cun ogros de dominadore sas giòvanas chi traballaiant in sos ufitzios. +L’as bida pranghende? +At a èssere unu corfu metzanu pro issos, frade. +Nointames isse fiat abarradu in cue, comente incravadu in antis de sa bentana, tratesu dae una fortza prus manna de sa fùria sua, cun sos ogros semper fissos cun ardore subra sa giòvana lady. +In sa contonada de Carrera de George at addoviadu duos amigos e s’est arressadu pro arresonare cun issos. +Cando apo a fruschiare bois atzochiades a su naviu e cumentzades sa cumbata. +Sos sordados si fiant acurtziados a bellu a bellu, ghetende ogradas pistighingiosas in totue. +Sa Tigre est istada binta, eja, ma non galu domada. +Ma fiant totus cosas coladas. +Aiat fatu sa bantzicallera un’iscuta in su cùcuru de s’undada posca fiat ruta a in antis tochende torra, ma sas undas rodulanas l’aiant ispinta galu prus in antis iscudende·nche·la a su truncu de un’àrbore cun una. +– aiat esclamadu afilende a su gabinete de su lord. +«Non che a carchi òrdine religiosu in su continente», at naradu su sennor M’Coy, «indinnos de su nùmene». +«Fiant unu cardinale tedescu chi si naraiat Dolling. +Tando, fiat craru bidende sa cosa, totus ant pessadu chi b’aiat cosa chi no andaiat. +Teniant chimbe fìgios. +Bèngiant a mi chircare a inoghe, a mesu de sa natura agreste – naraiat isse, semper currende. +Ite dias pòdere fàghere tue sena s’agiudu issoro? +– A l’ischis chie so deo? +– l’aiat preguntadu su lord. +S’imbesse de sa manu, pro tene» at naradu sa sennora Kernan, dengosa. +Su capu de sos piratas de Mòmpracem custa borta si fiat ischidadu, mentres unu lampu terrìbile li lughiat in sas ogradas inchigiadas. +– Dade cara chi nos nch’at bidu e chi est girende. +Sa sennora Kerman, ammentende·si sos ufìtzios bonos de su sennor Power in ocasione de sas brias chi b’aiat àpidu in domo, e gasi etotu prestigheddos medas chi lis aiant fatu còmodu, at naradu : +Isse aiat istudiadu in su collègiu irlandesu de Roma e m’aiat imparadu a pronuntziare bene su latinu. +Non fiat oramai pro sa timòria de èssere, da unu momentu a s’àteru, cassadu dae sos inimigos, no essende possìbile chi issos aerent pòdidu agatare cussu pinnetu cuadu gasi bene a totus. +In cussu mamentu fiat sena fàghere nudda. +L’amus a bìdere tra pagu. +Deo non los timo. +Est faladu in s’iscala faghende burdellu. +Ajò a lu chircare aterue. +Nara·mi, malesu – aiat naradu sa Tigre, fichende·li in cara duos ogros chi ghetaiant pore, – a l’ischis comente est mortu s’Arantzolu de mare? +Eja – aiat rispostu su dayako. +Isse at dassadu sos amigos a sas deghe mancu unu cuartu e est andadu a carrera de George. +Galu una paràula, fradigheddu. +Inghiriaiat de continu dae un’ala a s’àtera, abbarraiat oras in sas contonadas arresonende sa cosa e leende apuntos; ma in fines est istada sa sennora Kearney chi at cuncordadu cada cosa. +Ite mi nde narades?». +Sàndokan aiat ghetadu un’ùrulu beru e pròpiu:. +– Ajò a chircare a Sàndokan – aiat murmutadu, cando nche fiat indedda. +Agiudu! +Sos inglesos custrintos dae sa cantidade ruiant unu a unu suta sas istrales de sos piratas e sa Tigre fiat in cue a duos passos. +Leonard lis at faeddadu de unu giòvanu chi si naraiat Weathers e chi traballaiat in su Tivoli comente acròbata e artista de variedade. +Isse oramai disigiaiat gasi pagu sa mugere chi non pessaiat chi calicunu podiat tènnere interessu pro issa. +– Sordados! +Su praho aiat illestridu sa falada, sighende sos ghiroes de su riigheddu. +Isse etotu aiat comporadu sa mobilia chi b’aiat in s’aposentu: unu letu de ferru nieddu, unu lavandinu de ferru, bator cadreas impagiadas, un’apicabestires, unu puale pro su carbone, unu parafogu cun sos ferros e una mesa cuadra cun un’iscritòriu a duos pranos. +S’ourang-outan, a dispetu de sos iscòrrios ispramosos, aiat allonghiadu lestru sos bratzos e aiat agarradu sa coa de sa rivale. +E, macari esserent coladas dae meda sas deghe, galu non si fiant bidos Gabriel e sa mugere. +“In presse, in presse”, at tzichirriadu su pantasma, “o at a èssere tropu tardu” e, in un’iscuta de ogros, su pannellu de linna s’est cungiadu in palas issoro, e sa Sala de sos Aratzos est abbarrada bòida. +Ite bella chi fias o Marianna cussu sero chi deo fia pensende a fuire – aiat murmutadu, colende·si una manu in sa fronte caente. +Sos òmines si sunt pesados pro fàghere sas ùrtimas giogadas, tzarrende e moende sas manos. +In prus, Séguin si bidiat a beru chi fiat ricu. +Sàndokan fiat abarradu unu momentu a sa muda, abbaidende a fissu su tenente comente chi esseret dubitende de sa veridade de cussas paràulas, posca aiat preguntadu:. +Chissai comente at a èssere bardiada! +«Nono» at sighidu sa tzia Kate, «issa non poniat mente a nemos, faghende sa tzerachedda in cussu cuncordu note e die, die e note. +Ca sos annos, si l’intendiat, no nch’aiant mortu sas ànimas de isse e de issa. +Bidende a Yanez avantzende, issa si fiat trèmida colende·si una manu in fronte prus de una borta, comente chi s’esseret ischidende dae unu sonnu e l’aiat abbaidadu cun un’ograda acutza che istillu. +Una boghe de furore fiat iscopiada subra sos duos praho, a cussa retirada. +Su pirata, chi in s’ìnteri chi sa lady fiat faeddende, si fiat acurtziadu, a cussas paràulas fiat torradu in segus totu in unu. +Forsis deo mi nche ismèntigo chi sos cumpatriotas de cussa pitzinna sunt isetende petzi su momentu adatu pro nch’ispèrdere sa potèntzia mea? +Chi s’atrivant a pesare unu pòddighe contra Mòmpracem mea! +Ah! +Non deves fàghere prus custas brullas” +– aiat naradu sa Tigre de sa Malèsia. +Mundade·mi su mare, isbentrade·mi custas naves chi benint a nche furare sa Reina nostra! +Ma deo t’apo a sarvare. +Andat bene, sennor H. +Amus a àere òmines bastantes pro nch’ispèrdere s’iscorta de su lord. +Sa Tigre de sa Malèsia est cun bois! +«Nudda candelas!» at ripìtidu su sennor Kernan, a tostu. +«De totu sas cosas chi apo intesu» at naradu «custa de seguru est sa mègius». +Teniat s’abesu de caminare in presse in carrera finas a de die e, cando s’agataiat intro de bidda a note manna, aumentaiat su passu, timorosu e assucadu. +So chirchende sa pista de una tigre – aiat rispostu su nieddu. +Su sennor O’Connor at fatu chi eja cun sa conca. +– Cando apo bidu cussa conca petzi a pagos parmos dae mene, apo bidu ruju in antis a sos ogros meos e no isco chie m’apat tratesu dae isparare. +Fiat una note de traschia, no essende·si galu apasigadu s’uraganu. +Tando issa at furriadu sos ogros, est intrada a intro de domo e at isboidadu sas bugiacas de su maridu. +– Mantenide imbetzes sos ogros abertos e sas armas prontas. +Patan e Giro-Batol sunt mortos – l’aiat naradu Sàndokan cun un’alenu. +Fiat sa biuda de un’usureri, una fèmina tzarrona, chi colliat francubullos impitados pro los dare a òperas pias. +Ma su sennor Kearney sighiat a si carinnare sa barba e Kathleen abbaidaiat in bassu moende sa punta de s’iscarpa noa sua: non fiat neghe sua. +Issa at fatu a totus una reverèntzia manna cando sunt falados dae sa carrotzedda, e lis at naradu in una manera curiosa e antigòria : “Sos bene bènnidos siais a Canterville Chase”. +Séguin l’aiat presentadu a unu de sos curridores frantzesos e cando isse, totu afusadu, aiat murmuradu carchi paràula pro lu bantare, sa cara suorada de su pilota aiat disserradu una fila de dentes biancas e lughentes. +Totus nos semus assartiados cando Leo Dillon l’at intregadu su giornaleddu e totus amus fatu una cara innotzente. +At leadu su nuscu de sa petza umana – aiat rispostu Sàndokan. +«Deo m’opòngio a sas candelas», at naradu su sennor Kernan, cussente de àere fatu efetu a sos chi lu fiant ascurtende, e sighende a iscotzulare sa conca a dae in antis a a dae segus. +Unu sergente! +Deo dia sighire su piròscafu e lu dia acostiare. +Ite depo fàghere? +Deviamus èssere in domo in antis de sas bator si non cheriamus chi s’esserent abbigiados de s’aventura nostra. +– Oh! +Unu fràigu de su sèculu 18 in ue bi fiant sas cortes supremas de Irlanda +Pro Deus! +In printzìpiu Sàndokan aiat bidu petzi carradeddos, ma a pustis, abbaidende mègius, nch’aiat sejadu una forma umana acogonada fache a su càsseru de s’àrbore maistru. +Gasi est, Sàndokan? +De su restu bos fia isetende. +Gabriel s’est fatu ruju, pessende de àere fatu farta, e, sena l’abbaidare, si nch’at tiradu sas galoscias e, cun cuidadu, at cumintzadu a s’ispatzulare sas iscarpas de vernitze, impitende su mucadore. +Non creo. +Como fiant colende pabassa, e mèndula, e figu, e mela, e arantzu, e tziculates, e caramellas; tando sa tzia Julia at invitadu totu sos òspites a leare o portu o sherry. +Crofton e deo fiamus in palas de. +Las giughia a giru in postale, e pagaia deo, o las giughia a abbaidare sa banda o un’ispetàculu de teatru o comporaia tziculates o caramellas o carchi cosa de àteru. +Sa Tigre de sa Malèsia si fiat acurtziadu a Yanez narende·li:. +Tando su sennor Cunningham at naradu: +– Prima de si nch’istesiare ant chèrfidu averiguare si nois fìamus aprodados. +– aiat esclamadu su portoghesu. +– aiat aboghinadu sa Tigre de sa Malèsia. +Juioko, abarra calmu – aiat naradu Sàndokan. +Isse at abertu sos ogros pro un’iscuta, at suspiradu e los at torrados a cungiare. +S’incràs su mare fiat abbolotadu meda. +Non galu, pitzinna – aiat rispostu sa Tigre. +A l’intendides custu burdellu? +– aiat preguntadu Marianna cun sa boghe tremetreme. +Ello non l’ischis, pitzinna malassortada, chi mi nche sunt giughende a Làbuan pro m’ochìere? +Eja, e in presse puru. +Isse at fatu unu chircu in s’àera cun su bratzu e s’est pasadu. +Sa tigre! +Isse non bidiat sa cara, ma bidiat sas pinnigas de sa gunnedda in colore de terrasanta e de salmone, chi a s’iscurigore pariant nieddas e biancas. +Eja, Tigre. +Pro un’iscuta su pantasma de Canterville est abbarradu sèriu, leadu dae unu disdinnu naturale; tando, iscudende·nche s’ampullita a su pamentu lùghidu, si nch’est fuidu in su passadissu, boghende ghèmidas fundudas e lampende una lughe birde isarbulida. +E non pensades a sos pische-canes, capitanu? +Su praho, ispintu dae unu bentu bonu, in cabu a un’ora fiat arribbadu a pagas mìgias dae s’ìsula e fiat afiladu cara sa cala chi s’aberiat in antis a sa bidda. +Fiat de veras su velieru chi Yanez, tres dies prima, aiat imbiadu cara a Làbuan pro. +Cussos malincrinidos ant àteru ite fàghere in custu momentu che abarrare a molinu inoghe. +Mi paret de èssere devènnidu gasi poderosu, a tretu de firmare cun sas manos meas sas ballas de sas artillierias issoro. +Si fiat istadu isse! +A su mancu bois seis fuidu a su degòlliu. +L’aiat connotu o s’ufitziale aiat unu simpre reselu? +Sa conca sua fiat prena de su sonu de sas campaneddas e de su tzocu de sas rodajas de sos postales, e in nares s’intendiat giai su nuscu de su punch. +Cando s’oràriu de traballu est agabbadu, isse s’est pesadu e s’est dispedidu cun contivìgiu dae s’iscrivania e dae sos collegas. +Sos tres piratas si fiant sètzidos in s’ispiàgia, mantenende sos ogros fissos a su fanale ruju chi aiat mudadu afilada. +– Chie bos at dadu sa libertade de intrare a inoghe? +Su bentu fiat bastante dèbile, ma su mare fiat pàsidu comente chi esseret istadu de ògiu. +Arratza de cuntrastu! +– Sa Tigre de sa Malèsia no at mai tìmidu in dae in antis de sa morte. +Ue l’as fatu presoneri? +At naradu chi pessaiat chi sa bussa fiat prena de cosas bonas pro sos pitzinnos e at naradu chi fiat giustu chi sos giòvanos s’esserent ispassiados finas a cando fiant giòvanos. +Isse non fiat istadu mai violentu dae cando sos pitzinnos fiant crèschidos e issa ischiat chi isse diat èssere andadu finas a s’agabbu de Thomas Street 19 e bi diat èssere torradu finas pro fàghere un’ordinatzione de pagu contu. +B’aiat chèrfidu galu mesora pro. +At bidu sa mugere aberende·si su caminu in mesu de sa gente ballende su waltzer. +Sunt pessones comente si tocat. +No interessat! +Su sennor O’Connor s’est postu a rìere. +Sas làgrimas l’ant prenadu galu de prus sos ogros, e in s’iscurigore at imaginadu de bìdere sa figura de su giòvanu ritzu suta de s’àrbore gutziende abba. +Carchi cosa, est craru, deviat èssere capitada a s’ispetru, ca sa lughe si nche fiat falada de su totu dae sos ogros suos infossados, su farchione lughente nche li fiat rutu dae manos, e si fiat imbaradu a su muru, in un’atitùdine tesa e incòmoda. +Cando sa tzerimònia est agabbada, sos tzeracos, cunforma a una costumàntzia antiga osservada in sa famìlia Canterville, nch’ant mortu sas faras, e, cando nche fiant falende su baule in sa tumba, Virgìnia est andada a dae in antis e b’at imbaradu una rughe manna fata de frores de mèndula biancos e rosa. +Bi lu cheria torrare a nàrrere como, ma isse fiat imbaradu a su bancone contulargende cun Alderman Cowley». +Si nche sunt andados totus». +– Chie cheres chi andet a si cuare in intro de cue? +Fiat arribbadu, pro isse, su tempus de si fàghere unu viàgiu cara a ponente. +Chandler su minore at suspidu chimbe o ses bias dae sa tassa sua. +Custa manera sua de cunsiderare s’argumentu m’at fatu ispantu: mi pariat curiosu chi un’òmine de s’edade sua esseret in favore de totu custa libertade. +Ite est su male chi patis, Yanez? +Sa cumbata sighiat in su ponte de su vascellu e sas boghes retumbaiant prus fortes chi non mai, misturadas a corfos de fusile e de pistolas. +Custa fiat un’idea de Mary Jane, chi aiat finas cussigiadu de pònnere purè de mela; ma sa tzia Kate aiat naradu chi s’oca arrustu sena purè de mela fiat andada semper bastante bene pro issa, e isperaiat de no li capitare mai de mandigare prus male. +Su vascellu si fiat ammaniende a lassare s’ancoràgiu pro assalire su naviu corsaru minoreddu. +– aiat naradu unu sordadu. +Unu de custos sennores fiat O’Madden Burke, chi at agatadu s’aposentu a istintu. +Fiat torradu a ue fiat su caddu e si l’aiat torradu a sètzere. +Nd’apo a aprofitare ca so famidu che tigre geuna dae una chida. +Pòvera Mòmpracem, ti bido in perìgulu. +Una cuntentesa sena làcana lughiat in sa cara sua de mascru e in cussas lavras colaiat unu risu de felitzidade illacanada. +Sàndokan però non cheriat galu tzèdere. +– M’aiant fertu a manera grave, est beru, ma comente bides so sanadu e prontu a torrare a cumentzare sa batalla. +Traitore, t’ochio! +Moe amigu meu nòbile – aiat naradu Marianna. +Fiant pitzinnos geniosos, e, boghende·nche su ministru dinnu, sos ùnicos republicanos beros de sa famìlia. +Ite cheres tentare, Sàndokan? +– aiat esclamadu Yanez. +E s’incrociadore? +Si non lis est capitada carchi disaura. +Issa at prantu pro tene. +Isperamus – aiat naradu Yanez. +– aiat naradu su lord, girende·si cara a Yanez. +Podiat dare informatziones pretziosas e nos fàghere balangiare galu sas chentu isterlinas. +Est s’àrbore prus fache a sa prora de unu bastimentu cun duos o prus àrbores. +Ma… nono, no est un’iscualu! +– aiat pregontadu Sabau. +At curtu chirru a issa e l’at abboghinadu ma, in antis de arribbare a ue fiat issa, sos repulsores de su trenu l’ant còrfida e nche l’ant ghetada a terra. +Tando non so mortu! +Eja, inoghe, Yanez. +«At a andare totu bene cando benit Re Eddie» at naradu. +«Tando su sennore betzu at inseddadu su caddu e s’at postu su mègius capeddu artu chi teniat e su mègius collete, e est tzucadu, cun grandu istile, dae sa propiedade antiga a unu tretu a curtzu a Back Lane, pesso». +Dicky Tierney su tramperi». +Sende chi fiant abbarrados cungiados pro tempus meda, in totu sos aposentos b’aiat fragu de inserru, e s’apartadòrgiu in palas de sa coghina fiat prenu de pabiros betzos chi non serviant a nudda. +E at naradu, cun cunfiàntzia: «Sennoras e sennores. +Nen su sennor Henchy nen s’òmine antzianu ant naradu nudda ma, cando sa ghenna si fiat cungende, su sennor O’Connor, chi est abbarradu fissende su fogu, at tzichirriadu totu in unu: +«Est abbarradu aposentadu inoghe che a su gas 50» at naradu sa tzia Kate cun su matessi tonu, «pro totu sas vacàntzias de Pasca de Nadale». +Bortulende·nche cun una tambada mala a aguantare sos òmines chi l’inghiriaiant si fiat incurbadu subra su cannone chi fiat istadu carrigadu, aiat curretu sa mìria e l’aiat postu fogu. +In sos palatzos o in sas domitas Su coro de Irlanda in ue si siat +– Apo leadu petzi carchi cautela. +«Nono, nono!» at naradu su sennor Browne. +As a isetare? +Su portoghesu aiat ubbididu. +«Polly! +Unu lampu de arrennegu fiat lampadu in sos ogros de sa Tigre de sa Malèsia. +«Ite diàulu nd’ischis tue?», at naradu Farrington neghidadu, furriende·si chirru a s’òmine. +Ite at a èssere andende a fàghere in cue? +Chi siat su lord cun Marianna? +Pariat chi totu cussos òmines istèrridos intre sa prora e sa popa non aerent respiradu prus, timende de istorbare cussa calma. +Sàndokan no at a isetare gasi meda, milady – aiat naradu Yanez riende. +Su bentu sulaiat dae est, est a nàrrere chi prus de gasi non podiat èssere in favore. +– aiat tronadu Sàndokan. +Intesu as? +Su gas in s’apartadòrgiu la faghiat pàrrere galu prus isarvulida. +Pagas dies a pustis, Virgìnia e su cavalieri suo pililorigadu sunt andados a caddu in sos prados de Brockley, in ue issa, colende in una cresura, s’at istratzuladu gasi male su bestire chi, cando est ghirada a domo, at detzìdidu de artziare in s’iscala de segus pro non si fàghere bìdere. +«Però non b’at tassas» at naradu s’òmine antzianu. +Unu malesu, artu meda, cun sos mermos poderosos, nieddutzu e bestidu cun una faldetedda simpre ruja frunida de unas cantas pinnas, fiat avantzadu cun cussa andàntzia bantzigada chi est costumàntzia de sos òmines de mare. +Amus a andare paris, Giro-Batol. +– Torra a su pinnetu tuo, averte sos piratas meos de s’arribu meu, ma nara·lis chi mi lassent in pasu ca in cue susu depo nàrrere tzertas cosas, chi depent èssere unu segretu pro bois. +Sàndokan! +Sos ascusòrgios meos, sos vascellos meos, s’ìsula mea pro li pòdere nàrrere chi sa Tigre de sa Malèsia est galu bia e chi l’at a ammentare pro semper! +«Bos aia naradu de chircare ampullas». +Est isse! +Amigu meu – aiat naradu Marianna abratzende·lu. +– Ite cherides dae mene? +Forsis de trinta mìgia. +Sa giovanedda si fiat abbandonada in bratzos de su pirata narende in mesu a sos sucutos:. +Si fiat torra ammudadu e si fiat acurtziadu a sa bentana abbaidende su sole chi fiat intrinende a bellu a bellu. +Mugere mea at a èssere cuntenta de ti bìdere. +Isse pessaiat a cantu diat èssere istadu bellu a tènnere unu foghile caente pro bi istare a curtzu e unu gustu bonu pro mandigare comente si tocat. +Sas paràulas de su sennor Cunningham ant fraigadu s’imàgine manna de sa Crèsia in sas mentes de sos ascurtadores suos. +Ite cheres? +S’imaginaiat sos amigos faeddende de s’amoròngiu e riende·si·nde. +Custa note apo a abbandonare custos oros de mare de malu acasàgiu, giughende cun megus su giuramentu suos e apo a torrare a s’ìsula mea agreste. +– A su petzu tuo, Sabau! +E posca sos muros de sas fortalesa nostra non mi parent fortes meda. +At cumintzadu a dudare de su chi sa memòria li naraiat. +Cando m’as a pòdere bìdere, deo t’apo a fraganare sas rodas e t’apo a firmare de su totu. +Non chèrgio indagare pro como sos segretos bostros – aiat naradu su lord, riende. +«Deo no isco nudda de sas àteras duas literas» at naradu in manera maca. +Iscusade, prìntzipe, dae meda seis arribadu a Làbuan? +Un’àteru sinniale? +Nono. +«Ma su sennor Shelley at naradu. +Totu fiat andende bene. +– Pro Deus! +Intendiat su bisòngiu de si nche ismeddighinare, pro si nche ismentigare a su mancu pro una paja de oras cussa giovanedda chi l’aiat ammajadu e pro apasigare su pibirighe. +Isco chi Alamba, unu de sos piratas nostros prus ferotzes, l’at bida unu sero passigende suta sos padentes de s’ìsula e chi est istadu gasi corfidu dae cussa bellesa chi at firmadu su naviu suo pro la mirare mègius, in perìgulu de si fàghere massacrare dae sos incrociadores inglesos. +T’amo, Sàndokan, t’amo e comente mai fèmina peruna at amadu in sa terra! +Aiat rugradu che lampu unu tretu de foresta carca de durion, de càules parmitzos,. +Timo chi bi chèrgiat tropu tempus. +Chi Yanez apat agatadu agiutòriu? +Isse fiat andende a bellu in sa faladòrgia. +Ando deretu. +A seschentos metros dae sa costa, unu bete vascellu, de sa cabèntzia de prus de milli chimbighentos tonnelladas e armadu a manera poderosa, navigaiat a pagu papore tanchende sa bia de s’ovest. +– aiant esclamadu, inghenugrende·si in antis suo. +– Est sa pitzinna chi at dadu su corfu mortale a Mòmpracem. +Posca girende·si cara a Paranoa, l’aiat preguntadu:. +E m’ais a apicare? +Tando at furriadu pro intrare a carrera de Dame. +Deo non resessia a agatare s’intrada in ue si pagaiant petzi ses penny e, timende a mi nche fàghere abbarrare in foras, so coladu in presse in una ghenna de sas chi girant in tundu e apo porridu un’issellinu a un’òmine cun sa cara istraca. +A pustis de unu pagu s’òmine est torradu e at naradu chi no aiat agatadu a Miss Virgìnia in logu. +Apo a imbiare a Paranoa. +Fiant coladas duas, tres, bator oras, longas che bator sèculos pro Sàndokan, posca in fines sos sordados fiant intrados a sa villa serrende sa ghenna cun burdellu. +L’ischides bene chi cale si siat aguantu dae parte mea non diat serbire a nudda. +«Beni!». +– Oh! +«Aberi un’àtera ampulla de birra, Jack», at naradu su sennor Henchy. +Beni a mi nche la leare, si nde ses capassu. +Lambabbaun! +M’ammento chi fia prus giòvanu cando. +Non faeddes gosi. +Teniat meda a contu sos pilos suos, chi pariant de seda, e sos mustatzos, e poniat semper unu pagu de profumu in su mucadore. +Fiat a pustis chi su sole si nche fiat imbèrghidu; ma sos bidros de sas domos chi abbaidaiant a ponente rifletiant s’oro incupidu de unu grustu mannu de nues. +Cussas dies, lu naro sena esagerare, si diant pòdere definire dies aerosas: e si nche sunt coladas sena possibilidade chi torrent; isperemus, a su nessi, chi in addòvios che a custu galu nde podemus faeddare cun fieresa e afetu, chi galu mantenemus in coro sa memòria de cussos mannos chi non bi sunt prus, chi sa fama issoro su mundu no at a lassare mòrrere». +In su ponte si bidiant passigende paritzos òmines. +Deretu in intro si nche fiat bidu unu pabiru unu pagu ùmidu, ma ue si bidiant a manera crara unas cantas rigas de una calligrafia fina e elegante. +Ischis bene chi deo so malu a pinnigare. +Isse disigiaiat de artiare a sa cobertura e de si nche fuire a un’àteru logu in ue nemos li diat àere ammentadu sa pelea sua, ma b’aiat una fortza chi nche l’imberghiat a giosso passu passu. +Sos duos navios, cun sos cales sa Tigre fiat pro cumentzare s’impresa atrivida, non fiant duos praho beros, chi su prus sunt minores e frunidos de ponte. +L’at rispostu cun calma chi sa traversada fiat istada bona a beru e chi su capitanu l’aiat dadu cara comente si tocat. +Sa fèmina chindulaiat su paracu prus in presse e giraiat a medade sos tacos. +Cuss’òmine est capassu de totu, amigos meos – aiat naradu su de tres. +Imbetzes de ubbidire, Sàndokan aiat agarradu sa giovanedda a subercos e l’aiat pesada. +«Eja» at naradu su sennor Cunningham. +S’idea est istada bona – aiat rispostu Sàndokan. +Est curiosu meda su sistema impreadu dae sos malesos pro si buscare su fogu sena su bisòngiu. +– aiat preguntadu sa giovanedda cun anneu. +Sa nae at carpidu sa neula cun unu frùschiu longu e prenu de tristura. +Sàndokan, chi fiat sètzidu, si nche fiat pesadu de suncuna abbaidende a manera fiera sas nues e, parende sa manu cara a sud, aiat naradu:. +Marianna! +Òpera de Gaetano Donizetti +Bi semus nois inoghe e non amus a lassare a sa muninca su tempus de lu massacrare. +Pro ite issa pariat gasi distrata? +Pròpiu in dae in antis suo at bidu, in sa lughe isarbulida de sa luna, unu betzu che teniat un’aèrgiu terrorosu. +«Mègius a non mantènnere sa sennora Malins in foras in s’ùmidu». +– Mi lu narat su coro! +E deo apo agarradu su kriss. +Est impossìbile a l’ischire pro como – aiat rispostu Sàndokan chi fiat artziadu in sa costana popiera pro osservare mègius sos duos puntos lughentes. +Pòveru amigu – aiat naradu Marianna corfida dae su dolore chi si bidiat in sa cara de Sàndokan. +Unu sidis ardente si nche lu mandigaiat e sa ferta non prus infriscada, li cajonaiat dolores acutzos, malos a bajulare. +Ti naro chi nois nos amus a ischidare bios e lìberos in su mare lìberu. +– aiat aboghinadu su pirata. +Bi nd’aiat chi istaiant a sa ritza, àteros chi curriant in su caminu, o chi si tragiaiant in sas istradeddas cara cara de sas ghennas ghiradas, o abbarraiant acogonados che a sòrighes in sos limenàrgios. +Essiamus a passigiare, o Gabriel, comente si faghet in sas biddas. +Bah! +So istadu imbiadu a inoghe pro bìdere si ais bisòngiu de carchi cura. +Fiat totu pigadu dae unu tribisu biu. +Deo devo iscotzulare sas cadenas, e ghèmere colende in sos frìschios, e passigiare a de note, si est custu chi cheres nàrrere. +A sas beras, su pantasma pariat gasi disditzadu e gasi postu male chi Virginiedda, chi sa prima idea fiat istada de si nche fuire e de si frischiare in s’aposentu suo, nd’at tentu dolu, e at detzìdidu de proare a l’acunortare. +Nono, ma apo sejadu sas tratas suas. +Issa nos fiat isetende, sa figura sua definida dae sa lughe chi beniat dae sa ghenna mesu aberta. +Non diat àere pòdidu tragiare trumas de gente, ma si diat èssere pòdidu apellare a un’inghiriu minore de mentes fines. +«Sunt totus pessones comente si tocat», at naradu su sennor Cunningham, pro parte sua. +Si fiat acogonadu, che una tigre chi est in punna de si nche ghetare a subra de sa preda e aiat fatu s’atu de brincare, ma una manu robusta l’aiat tratesu. +Iseta, iseta chi deo arribe! +Aiat fatu pro annos medas a cassieri de una banca privada in carrera de Baggot. +M’at bènnidu a conca su mudimene chi b’at in crèsia a pustis de sa missa. +At abbaidadu a giosso, in carrera, pro fàghere a manera chi s’emotzione sua s’esseret asseriada unu pagu. +Isse pensaiat sena duda a cussa ispètzie de pòrrogu chi l’aiat fatu s’ufitziale de marina e chi podiat cuare una trampa parada cun abilidade. +As resone, amigu. +Maria at pessadu chi pariat unu coronnellu e at riflètidu subra de cantu fiat educadu a cunfrontu de cussos giòvanos chi non si fiant trèmidos cando l’ant bida. +Ma pròpiu in cussu momentu s’isciàbula de su portoghesu si fiat truncada a metade. +Est mègius chi deo li nàrgia a boghe cussu chi cheria iscrìere. +Juioko aiat remunidu sas fortzas suas e cun una bete boghe che tronu aiat aboghinadu:. +Chie est? +S’abba sighiat a falare cun violèntzia estrema e in su mare s’uraganu infuriaiat semper a manera orrorosa. +Acò sa domo tua – aiat naradu isse intrende. +Nd’apo bidu petzi in sos cantzellos – aiat rispostu Yanez. +Est essidu a campu un’aposentu isfrunidu, e su fogu at pèrdidu totu su colore suo alligru. +Mantenide·bos prontos, chi forsis su momentu no est indedda. +Su portoghesu aiat isparadu traessu su fogiàmene. +Fiat craru chi, nessi pro sa note, Virgìnia fiat pèrdida pro issos; e est istadu in una cunditzione de depressione sa prus manna chi su sennor Otis e sos pitzinnos sunt intrados a domo, sighidos dae su istalleri cun sos duos caddos e su pony. +Eja, milady, unu vengadore chi pranghet totora sa mama, sos frades e sas sorres rutos suta su ferru de sos mortores, unu vengadore chi mai at fatu atzione infames, chi at rispetadu in cada tempus sos dèbiles, chi at risparmiadu sas fèminas e sos pitzinnos, chi bardanat sos inimigos suos non pro brama de richesa, ma pro ammaniare una die un’esèrtzitu de balorosos e torrare a s’apoderare de su regnu pèrdidu. +Unos cantos giòvanos cun distintivos asulos in sas giachetas istaiant sena fàghere nudda in s’intrada; nemos aiat su bestire de sero. +Frade meu, – aiat torradu a nàrrere su portoghesu – non pòngias tropu a sa proa sa fortuna. +Eja Yanez. +Issa l’at notadu deretu s’atzentu rùsticu e su capeddu modde e tabachinu chi teniat, sena bi fàghere contu, a un’ala de sa conca. +A sa muda fradigheddu meu: ajò a corcare. +Aiat incurbadu sa conca e si fiat intesu un’ispètzie de sucutu, ma posca pesende. +Sa navada manna de sa crèsia de sos gesuitas in Gardener Street fiat belle prena; e galu, in cada mamentu, b’aiat òmines intrende dae sa ghenna de costàgiu e, ghiados dae su giàganu, caminaiant in punta de pee in sas navadas laterales finas a cando no agataiant logu a si sèere. +– aiat aboghinadu Yanez. +Aiant in pessu agabbadu cando fiat intradu unu caporale. +B’at petzi ses rias : +– Inoghe però bos podides pasare a cumbenièntzia bostra sena timòria de èssere istorbadu. +Amus a giùghere cun nois sos prus balorosos, ca depimus giogare una partida suprema. +Chi sa foresta si siat illaschende? +Pariant seguros de cassare, si non como tando, sos duos piratas atrividos chi aiant fatu s’aconcada de nche barigare sas cresuras de su parcu. +De seguru chircaiat de s’orientare e de reconnòschere cussa costa chi forsis aiat giai travigadu in s’ìnteri de sa pasada sua in cuss’ìsula. +Yanez s’aiat intesu ghelende su sàmbene in sas benas. +Cussu bravu òmine m’aiat collidu a bìndighi mìgias dae s’ispiàgia, m’aiat imbarcadu in sa canoa sua e giutu a terra. +Amus a andare nois puru suta s’abba e los amus a afrontare cun atza. +Deo curria a s’anticàmera, aggarraia sos libros e li ponia infatu. +– Calma·ti e forsis l’as a bìdere. +«Deo m’opòngio a su cummèrtziu de sa lumera màgica». +Sa carriera de sa sennorina Kathleen Kearney in Dublinu fiat agabbada a pustis de custu, at naradu. +Sos bidros segados nche los aiant tirados dae cue, s’oraria e sas perlas nche fiant istadas torradas a pònnere in sos parastàgios, sos mòbiles torrados in sestu e acontzados a sa bella mègius. +«Ca», at craridu Freddy Malins, «dia èssere curiosu de intèndere su pàrrere suo. +Totu in unu at pessadu chi forsis Corley l’aiat acumpangiada colende in un’àteru caminu e l’aiat frigadu. +“Deo non tèngio su disìgiu”, at naradu, “de li fàghere male, e devo nàrrere chi, cunsiderende totu su tempus chi s’at coladu in custa domo, no mi paret una cosa pròpiu educada a li ghetare cabitzales a subra” (un’osservatzione giusta a beru, chi però, intendende·la, mi dispraghet a lu nàrrere, sos gremèddighes si fiant postos a rìere a iscracàlliu). +Su capitanu betzu si fiat postu torra a passigiare cun unu tzertu pistighìngiu. +Ma non est possìbile, deo so sonniende o mi nche so ammachiadu! +– Una nave a papore! +Maria at cumpresu chi tocaiat a fàghere torra su giogu, e gasi at fatu: custa bia l’est tocadu su libru de sas pregadorias. +Non ti fides, Sàndokan. +Como iscudiat su bàculu prus a bellu e s’alenu, essende·nche in manera irregulare dae buca, belle a suspiros, si ghelaiat in s’àera frita. +Aiat presu s’animale a un’àrbore e nch’aiat sighidu a Sàndokan chi fiat cumpudende bene su sergente. +Sa Duchessa at leadu unas cantas rosas galanas, chi at ispartu in sa tumba. +L’amus a bìdere. +UNA NUE MINORE +«E finas deo mi cunfesso» at naradu su sennor su sennor M’Coy. +Posca, girende·si cara a sos echipàgios, aiat aboghinadu:. +Eliza at suspiradu torra e at incrunadu sa conca pro nàrrere chi fiat de acordu. +Chi apat gherradu e apat pèrdidu su trinchete? +Gretta fiat caminende in dae in antis suo cun su sennor Bartell D’Arcy; teniat suta de unu bratzu sas iscarpas de ballu imboligadas in unu cantzu de pabiru tabachinu, e cun sas manos si tiraiat sa gunnedda dae terra pro no l’imbrutare su ludru. +A sas ùndighi pretzisas sa famìlia s’est ritirada, e, a pustis de una mesora, totu sas lughes de sa domo nche fiant mortas. +Igratius Gallaher in s’atu de bufare at cungiadu un’ogru in manera espressiva dae subra de s’òrulu de sa tassa. +Sos duos navios corsaros, inghiriados dae nues de fumu carcas, chi ghetaiant lampos, andaiant semper a in antis e in un’iscuta fiant suta sos costàgios de sa giunca. +– aiat esclamadu cun boghe trista. +8 Sunt a sa muda sos bentos, e firmu su nieddore de su sero,/No unu Zèfiru andat feri·feri in su padente,/Como chi torro a sa tumba de Margarita/E gheto frores in su prùere chi amo. +Ambos si nche fiant pesados astringhende sos kriss. +Pro ite fiat fuende? +«Gasi est, o John?». +S’Ùnicu Ispetru Beru e Originale Dade cara a sas Imitatziones Totu sos àteros sunt Farsos +Nara·mi de custa pitzoca. +Assessoradu de s’Istrutzione Pùblica, Benes Culturales, Informatzione, Ispetàculu e Isport +Ajò, chistionamus cun calma, fradigheddu meu. +Intendia chi fia istadu meda ma meda a tesu, in unu logu in ue sas costumàntzias fiant curiosas, in Pèrsia, forsis. +Nàufragos. +Su mere nch’at acumpangiadu sa guàrdia a s’iscala pro ispetzionare su logu de s’intzidente. +Un’artillieri l’aiat carrigadu cun una bomba de oto pòddighes, chi pesaiat bintunu chilos e chi iscopiende nche depiat fèrrere bintoto ascras de ferru. +«Ite bi seis faghende in s’iscuru?» at pregontadu una boghe. +Bi fiat su perìgulu de si pigare una frebba potente. +Ma sa neghe fiat sa sua, ca bias medas si faddiat sas cartas, e fiant sos àteros a contare cantu lis deviat dare. +«Pro ite, ite b’aiat de istraordinàriu in custu Johnny?». +Sa tzia Kate, in presse in presse, nch’at tiradu a Gabriel a un’ala e l’at pispisadu in un’origra: +«Tando, m’apo a birgongiare deo de bostè» at naradu sa sennorina Ivors in manera franca. +Calicunu at tussidu una o duas bias e calicunu àteru at tocheddadu sa mesa, cun grabbu, pro fàghere cumprèndere de istare a sa muda. +E s’ìsula nostra, a pustis de totu sa pompa sua, at a dèpere abarrare deserta comente fiat prima chi èsseres arribbadu tue? +Sa sennorina Delacour fiat una fèmina intrada in edade chi si bidiat chi fiat ebrea. +Tigrotos, a sos remos! +– Seguru ses de cussu chi ses narende? +Cando deo apo a dare su sinniale atzochiade cun s’antigu balore de sas tigres de Mòmpracem a su ponte de su naviu: lu chèrgio deo! +Firma·ti Yanez – aiat murmutadu. +As sa paràula mea. +In pees de s’iscala aiat tambadu contra sos duos crèidos mortos. +Pro s’abèrrere su passu depiant pònnere manu a sos kriss e traballare cun contivìgiu. +«Oh, deo giai l’isco de s’infallibilidade de su Paba. +– aiat murmutadu Yanez. +Su silèntziu est arribbadu, e Gabriel nch’at imbertu sa cadrea a dae segus e s’est postu a sa ritza. +S’aiat agarradu sa conca cun sas manos e sos ogros suos, allutos dae una frama iscura, abbaidaiant su nudda, forsis indedda meda, chirchende de lèghere in su benidore. +Posca, girende·si cara a Sabau, aiat naradu:. +Una frea orrorosa l’aiat astrintu su coro a cussu pensamentu. +Cando fiat seguru chi su contu nche fiat agabbadu, at rìsidu a sa muda pro mesu minutu bonu. +Non pesso chi siat giustu a lu pregontare a mie, apo naradu». +Ascurtade – aiat naradu sa giovanedda, chi pariat assustada male. +Isse s’imaginaiat sos duos amoradores passigende in carchi carrera iscurosa; li pariat de intèndere sa boghe de Corley faghende cumplimentos a sa pitzoca e at torradu a bìdere s’impudèntzia de sa buca de issa. +Ajò! +Finas unas cantas munincas cun su nasu longu, ispantadas dae cussa aparèssida, si nche ghetaiant in presse fache a sos àrbores a curtzu, ghetende boghes de assustu,. +Forsis ti podes faddire. +E a pustis de ti l’àere cojada, l’as a mantènnere in cue pro semper? +Issa at contadu totu sas cartas in antis de mandare Mary a s’aposentu de su sennor Doran pro li fàghere nàrrere chi li cheriat faeddare. +E, belle gasi, isco chi si nch’est andadu e. +Si fiat giradu cara a Paranoa chi lis aiat postu fatu cun ses òmines e l’aiat naradu:. +Chie so deo! +A nos bìdere luego, segnor Yanez. +Mi incàrrigo deo de custu – aiat rispostu Yanez. +Su sennor Fogarty, sèidu in unu tretigheddu de sa cadrea, fiat interessadu in manera particulare. +Sa sennora Kernan at fatu chi eja cun sa conca. +«Su sennor Tierney, non s’ischit cando torrat?», at naradu cun una boghe arrughida e bàrgia. +Non mi bido s’ora de torrare a bìdere sos praho. +Comente si podet ischire cun seguresa? +Ite depo fàghere? +Custu s’at a bìdere. +Amus a andare a ue est isse, unu de custos seros, e l’amus a faeddare». +– aiat preguntadu Yanez. +Isse bidiat su caminu sòrdidu de su vìtziu suo, miserabile e putzinosu. +Su sennor Hoholan s’est fatu ruju e s’est neghidadu. +– aiat esclamadu Yanez. +«A lu connosches cussu mischinu de Malins?». +«In su collègiu sacru de cardinales, archipìscamos e pìscamos bi nd’aiat duos contra cando chi totu sos àteros fiant in favore. +Aiat mandadu sa fìgia prus manna, Kathleen, a unu cumbentu bonu in ue aiat imparadu su frantzesu e sa mùsica; pustis aiat pagadu sas tassas pro s’Acadèmia de mùsica. +«Ma no lu bidides chi so arrughidu che a una corronca?» at naradu su sennor D’Arcy cun pagu grabbu. +– Bos òrdino duncas de abarrare a sa muda pro non nos fàghere cassare prima de s’acumprimentu de sos progetos meos. +Totu sos balorosos chi deo nch’apo trabentadu a s’acòstiu de su vascellu malaitu sunt rutos suta sos corfos de sos leopardos. +Sos ogros de Virgìnia si sunt infustos de prantu, e s’at cuadu sa cara cun sas manos. +«Fiant in cue, totu sos cardinales e sos pìscamos e sos archipìscamos bènnidos dae totu su mundu e bi nd’aiat duos gherrende a sa prus arta finas a cando su Paba etotu non s’est pesadu ritzu e at proclamadu s’infallibilidade unu dogma de sa Crèsia ex cathedra. +At a èssere de dòighi sordados fidados meda e de deghe indìgenos. +Deo so disarmadu, belle solu, e puru si dia àere un’ispera mancari minoreddedda de pòdere sarvare a Marianna, mi dia intèndere capassu de cale si siat isfortzu, finas de abèrrere sos costàgios de custu vascellu pro bos nche mandare totus in fundu de mare! +As a nàrrere a sos sordados de si mantènnere prontos a mòere. +Eo so. +Ite nde li importaiat a isse de Yanez fidele suo, chi forsis lu fiat chirchende cun pistighìngiu in sos oros de s’ìsula, gioghende·si s’esistèntzia sua, cando Marianna cumentzaiat a l’amare? +Pustis sa sennora Donnelly at sonadu pro sos pitzinnos sa mùsica de Miss McCloud e Joe at fatu bufare una tassa de binu a Maria. +Ite b’at, Yanez? +Ehi, cuddu giòvanu, abbassa su fusile chi deo non so ne una tigre ne unu babirussa. +L’ant agiuada a artiare a sa mesa riende e brullende e issa at pesadu sa manu in àeras, comente l’ant naradu de fàghere. +«Tue giai l’ischis chi no mi podes trampare, o Corley» at naradu. +Pròpiu in fundu b’aiat una domo bòida a duos pranos, ischirriada dae sas àteras dae unu tretu de terrinu cuadradu. +Su capeddu suo, acontzadu dae sa mugere, abbarraiat subra de sos ghenugros. +Ochide·mi! +Marianna fiat dormida respirende cun afannu e ghighinaiat sos bratzos comente chi esseret chirchende de nch’istesiare una bisione. +E tando? +Mi cumprago de bos bìdere tranchillu; fiant tres dies chi su delìriu non bos lassaiat unu momentu de pasu. +In s’ìnteri però chi s’acurtziaiat a sa costa, su mare pariat chi esseret addopiende sa fùria, comente chi aeret chertu impedire in onni manera s’isbarcu. +– aiat aboghinadu Sàndokan, cun boghe chi non si podiat cumprèndere. +E bois diais lassare Mòmpracem pro custa ìsula malaita? +Finas Freddy Malins at leadu unu tenaghe de sèllere e si nche l’at mandigadu cun su pudding. +Su sennor Henchy at isetadu unu pagu, pustis at mòidu sa conca ogros sa ghenna. +Apo sa tzertesa chi Yanez nos siat ponende fatu e isse nos nch’at a collire. +E tziu meu? +Totus ridiant, iscacalliaiant, comente chi s’esserent befende de sa fiachesa de sa Tigre de sa Malèsia terrìbile. +Sos duos piratas, sena dare cara a sos ischìllios de trumba chi moiant dae sa villa e a sos corfos de fusile de sos sordados isparghinados in su parcu, corfos isparados a sa maconatzina, no ischende galu cussos òmines ite fiat capitende, fiant giai in mesu de sas pasteras e de sas tupas. +Chie l’aiat naradu chi una die, deo chi no aia mai intesu su coro meu tocheddende; chi no aia mai ischidu amare àteru si non su mare, sas cumbatas orrorosas, sas iscarramatzinas, podia èssere domadu dae una pitzinna, dae una fìgia de cussa genia a sa cale aia giuradu una gherra mortale? +«Nono, gràtzias!». +Teniat unu collete artu artu e unu capeddu largu. +Chi non l’at a artziare a conca de andare a nos chircare in intro de un’istufa. Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt (revision 81553) @@ -0,0 +1,29853 @@ +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "preigadore" adj m sg + "preigadore" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "màniga" n f pl +"" + "ampru" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "subrapellissu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "gestu" n m sg +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "elaborare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fila" n f sg + "filire" vblex prs p1 sg + "filare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "caru" adj f pl + "cara" n f pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cannone" n m sg + "cannonare" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "partire" vblex pp m sg + "partidu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "balla" n f sg + "ballare" vblex imp p2 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "bandera" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*pirateria" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ispinnigare" vblex inf + "ispinnigare" vblex pis p1 sg +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tronare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "comitadu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro praghere" ij +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in cue" adv +"" + "giosso" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "in palas de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "palitzada" n f pl + "palitzare" vblex pp f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Lenehan" +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "essire" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "beste" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "cumbidare" vblex inf + "cumbidare" n f sg + "cumbidare" vblex pis p1 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "cun" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "fama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tzarra" n f sg + "tzarrare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "sarbare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "nche" prn pro adv +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "banda" n f pl + "bandire" vblex prs p2 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "cultura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "tènnere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "calidade" n f pl +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "galu prus" adv +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su chi" rel an f pl +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "ruinare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "otènnere" vblex pp m sg + "otentu" adj m sg +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "chèrrere" vblex pii p3 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Perdeu" +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "Joe" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "dispràghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"" + "grefa" n f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in cue" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "detzisione" n f pl +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p2 pl + "ischidare" vblex prs p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "tzocare" vblex pri p3 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "pensare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "bènnere" vblex inf +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "dèpere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "pro semper" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "mai" adv +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex prs p3 pl + "bènnere" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "bisitare" vblex inf + "bisitare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "santu" n m pl + "santu" adj m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*seidòrgiu" +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tzichìrriu" n m sg +"" + "dèbile" adj mf sg + "dèbile" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "alligria" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "incrinadu" adj m sg + "incrinare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gràtzia" n f sg + "gratziare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "tempus" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "basare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tonu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "agitare" vblex inf + "agitare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "istare# a sa muda" vblex imp p2 sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "faeddare" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "arte" n f pl +- +"" + "arte" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "tìmere" vblex inf +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "traitoriu" adj f sg + "traitoria" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "traitore" n m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "*tzintziligadu" +"" + "su" det def m pl +"" + "pòpulu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "mortore" n m pl + "mortore" adj m pl +"" + "pretziare" vblex pp m pl + "pretziadu" adj m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "frade" n m pl + "frade" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "sorre" n f pl +"" + "de" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "grefa" n f pl +"" + "potente" adj mf pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "intrada" n f pl + "intrare" vblex pp f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "regnu" n m sg +"" + "in prus" adv + "in prus" cnjcoo + "in prus" cnjadv + "in prus" pr +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "corrùmpere" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "trupa" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "bardanare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "ochìere" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "crudelidade" n f pl +"" + "mai" adv +"" + "connòschere" vblex pp f pl + "connotu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pràghere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "essire" vblex pii p3 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "buca" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pregontare" vblex pii p1 sg +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bènnidu" adj f sg + "bènnida" n f sg + "bènnere" vblex pp f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzudda" n f sg + "tzuddire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "una bia" adv +"" + "o" cnjcoo +"" + "duos" num f sp +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "fritu" adj m sg + "fritu" n m sg +"" + "totu in unu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ammentare" vblex pri p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "nde" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ispetadore" n m pl + "ispetadore" adj m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "cumportare" vblex pii p3 pl +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "cuntzertu" n m sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "isfilare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "moda" n f sg +"" + "de" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "importu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp f sg +"" + "*dormende" +"" + "comente chi" adv +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "istadu" n m pl + "istare" vblex pp m pl + "èssere" vbser pp m pl +"" + "mai" adv +"" + "maridu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mugere" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "inchigire" vblex pp m sg + "inchigidu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg +- + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "umbru" adj f sg + "umbra" n f sg + "umbrare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "torrare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "colare" vblex inf + "colare" vblex pis p1 sg +"" + "in palas de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*inferriada" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "bide" n f pl + "bìdere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "bènnere" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "bènnere" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tardu" adv + "tardu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "atrivire" vblex inf + "atrivire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acurtziare" vblex inf + "acurtziare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"" + "nostru" prn pos f pl + "nostru" adj pos f pl +"" + "?" sent + + + +"" + "allùghere" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "de" pr +"" + "lughìngiu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aposentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "illuminare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "cugugiare" vblex pp m pl +"" + "de" pr +"" + "pannu" n m pl +"" + "ruju" n m pl + "ruju" adj m pl +"" + "pesante" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "belludu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "*brocados" +"" + "de" pr +"" + "prètziu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "inoghe" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "in cuddae" adv +"" + "*apitzigonados" +"<,>" + "," cm +"" + "iscorriolare" vblex pp m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "mantzare" vblex pp m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "pamentu" n m sg +"" + "iscumpàrrere" vblex pri p3 sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pìgiu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tapete" n m pl +"" + "de" pr +"" + "Pèrsia" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "lughente" adj mf pl +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "istratzulare" vblex pp m pl + "istratzuladu" n m pl + "istratzuladu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "fatu" n m pl + "fàghere" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "bisera" n f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "tènnere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "meledare" vblex ger +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "pianu" adj m sg + "pianu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isperare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "resèssere" vblex pp f sg + "resèssida" n f sg +"" + "dèchidu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "no" adv +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "pòdere" vblex pri p1 pl + "pòdere" vbmod pri p1 pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"<:>" + ":" sent +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "apartènnere" vblex pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "etotu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "agradare" vblex pri p3 sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "còmodu" adj m sg + "còmodu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "molla" n f pl +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "baule" n m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aconcada" n f sg + "aconcare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "*pugnalare" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*kriss" +"" + "bostru" prn pos m sg + "bostru" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "*viagiadores" +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "mai" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "orìgine" n f pl + "originare" vblex prs p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Holohan" +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"" + "cada die" adv +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cussigiare" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bìnchere" vblex pp m sg + "Bintu" np ant f sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "abertura" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "costana" n f pl + "costanare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "nave" n f sg +"" + "dae ue" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acarare" vblex pri p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "buca" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "cannone" n m pl + "cannonare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "a su sòlitu" adv +"" + "bènnere" vblex pii p3 sg +"" + "tancadu" adj f sg + "tancada" n f sg + "tancare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "portellu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "intèndere" vblex pii p1 sg +"" + "cuddu" adj m pl + "cuddu" prn tn m pl + "cuddu" det dem m pl +"" + "ogritu" n m pl +"" + "nieddu" n m pl + "nieddu" adj m pl +"" + "*imperelados" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "osservare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atentzione" n f sg + "atentzionare" vblex prs p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "pesare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pràghere" vblex pp m sg + "pratu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv + "Ue" np org f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "nùmeru" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "peus" adv + "peus" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "isboidare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impudare" vblex inf + "impudare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "interessare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuntzertu" n m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Lenehan" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumbidare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "sigareta" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "moju" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "uraganu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "apasigare" vblex inf + "apasigare" vblex pis p1 sg +"" + "in presse" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "ministru" n m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pòtzidu" +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "*bischisare" +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "conchedda" n f sg +"" + "de giòvanu" adj mf sp +"" + "galanu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cummòvere" vblex pp m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*divotzione" +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "*Virgìnia" +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "iscampiare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tocheddadu" adj m sg + "tocheddare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "gentilesa" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pala" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<“>" + "“" lquot +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "Cecil" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "in palas" adv +"" + "*pesso" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "bènnere" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "buscare" vblex inf + "buscare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "*Ascot" +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu pagu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "iscugugiare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "bidda" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "difesu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "grustu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "balorosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*apampaiat" +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "rispòndere" vblex ger +"" + "corfu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "corfu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bòmbere" vblex ger + "bombare" vblex ger +"" + "tràinu" adj m pl + "trainu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "balla" n f pl + "ballare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "granadu" adj f pl + "granada" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "trumùghine" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mitràllia" n f sg + "mitralliare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fraganende" +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "naviu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "bisestrare" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "manovra" n f pl + "manovrare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isparare" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "echipàgiu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eris" adv +"" + "mangianu" n m sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "iscummìtere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "benare" vblex ger + "bènnere" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*viàgiu" +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "aparaulare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "punna" n f sg + "punnare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "essire" vblex inf + "essire" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tupa" n f sg + "tupare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "chircare# de" vblex inf + "chircare# de" vblex pis p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "sejare" vblex inf + "sejare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fuidore" adj m sg + "fuidore" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "màrghine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "padente" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cumpàrrere" vblex pp m sg + "cumpartu" adj m sg + "cumpartu" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cadderi" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fata" n f sg + "fatare" vblex imp p2 sg + "fàghere" vblex pp f sg +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "passigeri" adj m pl +"" + "isetare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "arribbare" vblex inf + "arribbare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ambulàntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ubbidire" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mutu" adj m sg + "mutu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "biu" adj m sg + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "fuire" vblex pii p3 pl + "fùere" vblex pii p3 pl +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "trèghere" vblex pp m pl + "tretu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "currillare" vblex pp m pl +"" + "totora" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "naviu" n m pl +"" + "*corsaros" +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex pii p3 pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "prontu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "primu" adv + "primu" adj ord m sg +"" + "perìgulu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "iscùdere" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"" + "a su mancu" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "isfortzu" n m sg +"" + "disisperare" vblex pp m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "bortulare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tabicu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "truncare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tzimitarra" n f sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*presorjos" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "astrìnghere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def m sg +"" + "pòveru" adj m sg + "pòveru" n m sg +"" + "cumandante" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "leare" vblex ger + "lu" prn enc p3 f sg +"" + "a" pr +"" + "coddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "essire" vblex pp m sg +"" + "cùrrere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "sordadu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "cumpàrrere" vblex pp m pl + "cumpartu" n m pl + "cumpartu" adj m pl +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "trinta" num mf sp +"" + "passu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "in palas" adv +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*drapellu" +"" + "numerosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "camerata" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "pee" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*insistidu" +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "galleta" n f pl +"" + "*crocantes" +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi nono" cnjsub +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tzocu" n m sg +"" + "mandigare" vblex ger + "lu" prn enc p3 f pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chircare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "in" pr +"" + "*bugiaca" +"" + "su" det def m sg +"" + "*libreddu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "apuntu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "proare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ànima>" + "ànima" n f sg + "animare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ànima>" + "ànima" n f sg + "animare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "poeta" n m sg + "poetare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in cue" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "guàrdia" n f sg +"" + "rurale" adj mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma non" adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "resessidu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "otènnere" vblex inf +"" + "perunu" prn tn f sg + "perunu" det ind f sg +"" + "informatzione" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "inghiriare" vblex pp m sg +"" + "in totu" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "pradu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "caddu" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ghirare" vblex inf + "ghirare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "cròmpere" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "*Canterville" +"" + "Chase" np cog mf sp +"" + "a" pr +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"<ùndighi>" + "ùndighi" num mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "istracu" adj m pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "isanimadu" adj m pl + "isanimare" vblex pp m pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ah" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "no" adv +"" + "resèssere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "detzìdere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "solu" adj f sg + "sola" n f sg + "sòlere" vblex prs p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "passione" n f sg + "passionare" vblex prs p1 sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*iscussertende" +"" + "su" det def m sg +"" + "cherbeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "aboghinare" vblex pii p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "*atrumende" +· +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "in dae in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ammirare" vblex pri p1 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "pessone" n f sg + "persone" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Se" +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acogonadu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fritu" adj m sg + "fritu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "diàulu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bogare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mustradu" adj m sg + "mustrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "grussu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "segadu" adj m pl + "segare" vblex pp m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "mere" n mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "a" pr +"" + "propòsitu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispidale" n m sg + "ospidale" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "a fùrriu" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cussìgiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "fundu" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "serra" n f sg + "serrare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "agradare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "mantènnere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*conchighedda" +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "falare" vblex pii p3 pl +"" + "che" cnjsub +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "ispantosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispantu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istratzare" vblex pii p3 sg +"" + "in manera nerviosa" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "frore" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "a curtzu" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Agrucare" +"" + "*v" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dischissiare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fele" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "disìgiu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a su puntu chi" cnjsub + "a su puntu chi" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "torrada" n f sg + "torrare" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ventana" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "corcare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "posa" n f sg + "posare" vblex imp p2 sg +"" + "galanu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "abbandonu" n m sg +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "amargura" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "subra de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "otomanu" adj f sg + "otomanu" n f sg +"" + "orientale" adj mf sg + "orientale" n mf sg +"" + "bestire" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pannu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bogare" vblex pii p3 sg +"" + "ischintidda" n f pl + "ischintiddare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "*bidu" +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "cuddu" adj m pl + "cuddu" prn tn m pl + "cuddu" det dem m pl +"" + "ogetu" n m pl + "ogetu" adj m pl +"" + "familiare" adj mf pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su cale" rel an m pl +"" + "mai" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischirriare" vblex inf + "ischirriare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "Jane" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*pitzinnedda" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bestire" vblex pis p2 sg + "bestire" n m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "colunna" n f sg +"" + "printzipale" adj mf sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "organista" adj mf sg + "organista" n mf sg +"" + "in" pr +"" + "*Haddington" +"" + "*Road" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "segnore" n m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "disàura" n f sg + "disaura" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tocada" n f sg + "tocare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cumpàngiu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "fògia" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "istratzare" vblex pp f pl +"" + "de suncuna" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "poderosu" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "bèstia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "rùghere" vblex pp f pl + "rutu" adj f pl + "ruta" n f pl + "rutare" vblex pri p2 sg +"" + "mustrare" vblex ger +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "contare" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "hum" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "gherrare" vblex ger +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bonete" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "solu" adv + "solu" adj m sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cantzellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "passu" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nde" prn pro adv +"" + "dispònnere" vblex inf +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "agradare" vblex inf + "agradare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "inditare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "cumandante" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "cuartu" adj m sg + "cuartu" adj ord m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "manovrare" vblex inf + "manovrare" vblex pis p1 sg +"" + "a manera de" pr +"" + "colare" vblex inf + "colare" vblex pis p1 sg +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "metru" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cumandu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tamburare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costana" n f sg + "costanare" vblex imp p2 sg +"" + "aboghinare" vblex ger +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bìdere" vblex pri p2 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "leare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "picu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "in" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"" + "oramai" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intzidire" vblex pp f sg +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cultura" n f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "bellu" adj f sg +"" + "ma" cnjcoo +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sonare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "prelùdiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "!" sent + +"<,>" + "," cm + + +"" + "mòere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tenente" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sètzere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùrtimu>" + "ùrtimu" adj m sg + "ùrtimu" n m sg +"" + "*gradinu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "astrìnghere" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "manu" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "intrare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp + "nche" prn enc adv +"" + "a mesu de" pr +"" + "pensamentu" n m pl +"" + "profundu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "artziare" vblex ger +"" + "cara a" pr +"" + "nord" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighire" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tràinu" adj m sg + "trainu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "matzone" n m sg + "matzonare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "lassadu" adj m sg + "lassare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "trata" n f pl + "tratare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "padente" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "fìnghere" vblex pp f sg + "fintu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "cara a" pr +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "borta" n f sg + "bortare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "bomba" n f sg + "bòmbere" vblex prs p1 sg + "bombare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "iscopiare" vblex pp f sg +"" + "intre" pr + "intrare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "raju" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tamburare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "babordu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "sartiare" vblex inf + "sartiare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun violèntzia" adv +"" + "mai" adv +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "ferramenta" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "roda" n f sg + "rodare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "pala" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "capìtulu" n m sg +"" + "III" num mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "odiare" vblex inf + "odiare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "a" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "agradare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "tocare" vblex inf + "tocare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cobertedda" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "isfogiare" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"" + "pàgina" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "libru" n m pl +"" + "imprentadu" n m pl + "imprentadu" adj m pl + "imprentare" vblex pp m pl +"" + "dae pagu" adv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "poderare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "arribbare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "rispòndere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "pregunta" n f pl + "pregonta" n f pl + "preguntare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "mirare" vblex inf + "mirare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "bratzu" n m pl +"" + "cunsertu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"" + "inchigiadu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "nieddu" adj f sg + "nieddu" n f sg +"" + "che" cnjsub +"" + "pigare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "retirare" vblex imp p2 pl +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "apartènnere" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mortore" adj m sg + "mortore" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "che" cnjsub +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*milord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "bajulare" vblex inf + "bajulare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "dèvere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "ghirare" vblex inf + "ghirare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "bardanare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sultanu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*Varauni" +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def f sg + « +"" + "perla" n f sg + "Perla" np ant f sg +"" + "de" pr +"" + "*Làbuan" +» +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "ammajare" vblex pp m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abèrrere" vblex pp m sg + "abertu" adj m sg +"" + "dae intro" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cantu" prn itg f pl + "cantu" rel an f pl + "cantu" adj itg f pl + "cantare" vblex pri p2 sg +"" + "pariga" n f pl +"" + "de" pr +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "fèmina" n f pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "essire" vblex pp f pl + "essida" n f pl +"" + "a foras" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "mente" n f sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "collire" vblex inf + "collire" vblex pis p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "ispogiare" vblex pp m sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "sordadu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Lu" np cog mf sp + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "cumprèndere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" n m pl + "èssere" vbser pis p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "agabbare" vblex inf + "agabbare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "cras" adv +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "abbandonadu" adj m sg + "abbandonare" vblex pp m sg +"" + "pro semper" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "capu" n m sg +"" + "nou" adj m sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bogare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg + "nche" prn enc adv + "lu" prn enc p3 m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "conca" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "abbaidare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "falare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "tristura" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "infustu" adj m sg +"" + "no" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cantzelladu" adj m sg + "cantzellare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cunfiàntzia" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "entusiasmu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "prighigionadu" adj f sg + "prighigionare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscuadra" n f sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "mustradu" adj f sg + "mustrare" vblex pp f sg +"" + "forte" adv + "forte" adj mf sg + "forte" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<:>" + ":" sent +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "bìnchere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "segundu" cnjadv + "segundu" pr + "segundu" n m sg + "segundu" adj ord m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "de tres" adj ord mf sp +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "pilota" n m sg + "pilota" n f sg + "pilotare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "màchina" n f sg +"" + "tedescu" adj f sg + "tedescu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj f sg + "arribbare" vblex pp f sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "belga" adj mf sg + "belga" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Umney" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "guvernante" n mf sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Otis" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis chi" cnjadv +"" + "lady" n f sp +"" + "*Canterville" +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pedire" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cuncordadu" adj m sg + "cuncordadu" n m sg + "cuncordare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "servìtziu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "atrivire" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*caletedda" +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*incrociadore" +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj f sg + "paga" n f sg + "pagu" prn tn f sg + "pagare" vblex imp p2 sg +"" + "distàntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bidda" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "suta de" pr +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "amparadu" adj f sg + "amparadu" n f sg + "amparare" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzimitarra" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "cannone" n m pl + "cannonare" vblex prs p2 sg +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "tratare# de" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Sheridan" np cog mf sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Mead" +"" + "o" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "*Bantam" +"" + "Lyons" np cog mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mancari" adv + "mancari" cnjsub + "mancari" cnjadv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "*violera" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "firmare" vblex pii p3 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "faeddare" vblex pp m sg +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "iscutu" adj f pl + "iscuta" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*istradeddas" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "dare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "corte" n f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "tirriosu" adj f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "a" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "*zigaenas" +"" + "mutire" vblex pp f pl + "mutida" n f pl +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "pische" n m pl + "piscare" vblex prs p2 sg +- +"" + "marteddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "*balance" +- +"" + "*fish" +"" + "est a nàrrere" cnjcoo +"" + "pische" n m sg + "piscare" vblex prs p1 sg +- +"" + "*bilantza" +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "rivale" n mf pl + "rivale" adj mf pl +"" + "perigulosu" adj m pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giogu" n m sg +"" + "de pitzinnos" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giogu" n m sg +"" + "de pitzinnos" adj mf sp +"" + "lègiu" adj m sg + "lègiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "infadosu" adj m sg + "infadosu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fèmina" n f pl +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pariginu" n f pl + "pariginu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "istile" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "de fàghere" adj mf sp +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impreadu" adj m sg + "impreadu" n m sg + "impreare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "Terry" np ant m sg + "Terry" np cog mf sp +"" + "Kelly" np ant f sg + "Kelly" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "corona" n f sg + "coronare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp f sg + "cungiadu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "pianoforte" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 pl + "pòdere" vbmod pii p3 pl +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "craru" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "tonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cumandu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex ger +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "atzentu" n m sg +"" + "*provint" +- + +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "protestare" vblex inf + "protestare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "giai" adv +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pii p3 sg +"" + "fora" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "serra" n f sg + "serrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "astrìnghere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cobertura" n m sg + "cobertura" n f sg +"" + "de" pr +"" + "fògia" n f pl +"" + "de" pr +"" + "bananu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pònnere" vblex pp f pl + "posta" n f pl +"" + "a" pr +"" + "pìgiu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "intritzidu" adj f pl + "intritzida" n f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "grussu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "istadu" n m pl + "istare" vblex pp m pl + "èssere" vbser pp m pl +"" + "*assalidos" +"" + "e" cnjcoo +"" + "ispèrdere" vblex pp m pl + "ispèrdidu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "*bidos" +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "*praho" +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cussigiare" vblex inf +"" + "de" pr +"" + "aprofetare" vblex inf + "aprofetare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amparare" vblex inf + "amparare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "bènnere" vblex pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "ballare" vblex inf + "ballare" vblex pis p1 sg +"" + "a inghìriu" adv + "a inghìriu" pr + "a inghìriu" adj mf sp +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "?" sent + + + +"" + "*Farrington" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cùmbidu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "capitanu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sarvare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg + "sarbare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"<22>" + "22" num +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufìtziu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "liberare" vblex inf + "liberare" vblex pis p1 sg + "lìberare" vblex inf + "lìberare" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "dèpere" vblex pp m pl + "dèpere" vbmod pp m pl + "dèpidu" n m pl + "dèpidu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "ipoteca" n f pl + "ipotecare" vblex pri p2 sg + « +"" + "ah" ij +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "agabbare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "dimòniu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "su cale" rel an m pl +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "allùghere" vblex pii p3 pl +"" + "de" pr +"" + "bramosia" n f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "isperiare" vblex inf + "isperiare" vblex pis p1 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*bastingàgios" +"<,>" + "," cm +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*grisellas" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "imperriada" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pinnone" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "*bramosos" +"" + "de" pr +"" + "iscobèrrere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "*giunca" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "promìtere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bardana" n f sg + "bardanare" vblex imp p2 sg +"" + "ricu" adj f sg + "ricu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "benare" vblex ger + "bènnere" vblex ger +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "nave" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "a su sòlitu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "portu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tzinu" adj f sg + "Tzina" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "collire" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pùngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*pedrigheddas" +"" + "e" cnjcoo +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "iscutu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*istripitu" +"" + "lèbiu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "de seguru" adv +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "agatare" vblex pri p3 sg +"" + "traballu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "peus" adv + "peus" adj mf sp +"<;>" + ";" sent +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "dinare" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "balangiare" vblex pri p3 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bufare" vblex pri p3 sg +» +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "torra" adv + "Torra" np cog mf sp + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "cras" adv +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "o" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "*faddende" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*dilicadu" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cummotzione" n f sg +"" + "repentinu" adj f sg + "repentina" n f sg +"" + "mudare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "lineamentu" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bogare" vblex pii p3 pl +"" + "frama" n f pl + "framare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"<ùrulu>" + "ùrulu" n m sg +"" + "bassu" adv + "bassu" adj m sg + "bassu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbandonadu" adj m sg + "abbandonare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tupa" n f pl + "tupare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "chircare# de" vblex pp m sg +"" + "badas" adv +"" + "de" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "artziare" vblex pp f sg + "artziadu" adj f sg + "artziada" n f sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "crista" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp f sg + "rutu" adj f sg + "ruta" n f sg + "rutare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tambare" vblex pp f sg +"" + "forte" adv + "forte" adj mf sg + "forte" n m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pònnere" vblex pii p3 pl +"" + "mente" n f sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "gatu" n m pl +"" + "agreste" adj mf pl + "agrestare" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sena" adv + "sena" pr + "Sena" np cog mf sp + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ispìnghere" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "misteriosu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "tratare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "rispetu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"<,>" + "," cm +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "afogare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "ghèmere" vblex pp f sg + "ghèmida" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "assutare" vblex pp m sg +"" + "lestru" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "làgrima" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "falare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "càvanu" n m sg +"" + "nieddutzu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "oh" ij +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "fàghere" vblex pri p1 sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuadru" adj m sg + "cuadru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*issena" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "balcone" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Romeo" np ant m sg + "Romeo" np cog mf sp +"" + "*and" +"" + "*Juliet" +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a curtzu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuadru" adj m sg + "cuadru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "prìntzipe" n m pl + "prìntzipe" adj mf pl +"" + "assassinadu" n m pl + "assassinadu" adj m pl + "assassinare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "turre" n f sg + "turrare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Julia" np ant f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "frunire" vblex pp m sg + "frunidu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "*cantzos" +"" + "de" pr +"" + "lana" n f sg + "lanire" vblex prs p1 sg +"" + "ruju" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mèscrinu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "tabachinu" adj f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ograda" n f sg + "ograre" vblex pp f sg +"" + "lestru" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "cumandare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cumandare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cumbìnchere" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "profetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "chirca" n f pl + "chircare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "in fines" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Làbuan" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "cantare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "luna" n f sg +"" + "fritu" adj f sg + "fritire" vblex prs p1 sg + "fritare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cristallu" n m sg +"" + "pompiare" vblex pri p3 sg +"" + "a giosso" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*eni" +"" + "ispàrghere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "mannu" n f pl + "mannu" adj f pl +"" + "mannu" n f pl + "mannu" adj f pl +"" + "subra de" pr +"" + "su chi" rel an m pl +"" + "dormire" vblex pri p3 pl +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pàrrere" vblex pp m sg + "partu" n m sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "intesu" adj m sg +"" + "persone" n f pl +"" + "arresonare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "frunire" vblex pp f sg + "frunidu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boluntade" n f sg +"" + "tosturrudu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "a pagu a pagu" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mudadu" adj m sg + "mudare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"<ìmpetos>" + "ìmpetu" n m pl +"" + "ferotze" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "batalla" n f pl +"" + "aspru" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "crudele" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "*grispesa" +"" + "leare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "fitianu" adj f sg + "fitianare" vblex imp p2 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" + « +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "mai" adv +"" + "?" sent + +– + +"" + "in" pr +"" + "su momentu chi" adv +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "pònnere" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "pee" n m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "amparu" n m sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "creadura" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "crèere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "isperrare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "a pustis" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "in fines" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp f sg + "furriadu" adj f sg + "furriada" n f sg +"" + "chirru a" pr +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bidu chi" cnjadv +"" + "su" det def m pl +"" + "càvanu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "colorire" vblex pp m pl + "coloridu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ogritu" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "lugorosu" adj m pl +"" + "chircare" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cumpàngiu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "seguràntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*praho" +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"<ìsulas>" + "ìsula" n f pl + "isulare" vblex pri p2 sg +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "ascusòrgiu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "biancu" n m pl + "biancu" adj m pl +"" + "odiare" vblex pp m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chircare# de" vblex pri p3 pl +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "progetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "fàghere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "foresta" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ampru" adj f sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*segnor" +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "travigare" vblex inf + "travigare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "*oje" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "cras" adv +"" + "o" cnjcoo +"" + "pustis" adv +"" + "cras" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "genia" n f sg +"" + "de" pr +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "su meu" prn pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "ampru" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "aumbradu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "chìgiu" n m pl +"" + "ispantosu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "*grista" +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "buca" n f sg +"" + "minoreddu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mustrare" vblex pri p3 sg +"" + "dente" n m pl + "dente" n f pl +"" + "acutzu" adj f pl + "acutzare" vblex pri p2 sg +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "fera" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lughente" adj mf pl +"" + "che" cnjsub +"" + "perla" n f pl +"<;>" + ";" sent +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "nieddu" n m pl + "nieddu" adj m pl +"" + "pìghidu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lugore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ammajare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "brusiare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "abbassare" vblex inf + "abbassare" vblex pis p1 sg +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "abbaidare" vblex pp m pl +"" + "in cara" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "biaitu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "calmu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "emotzione" n f sg + "emotzionare" vblex prs p1 sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "in pessu" adv +"" + "fundare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bidda" n f sg +"" + "fortificadu" adj f sg + "fortificare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nùmene" n m sg + "numenare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*frunende" +· +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "de" pr +"" + "unos cantos" prn tn m pl +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "ispèrdere" vblex pp f sg + "ispèrdidu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "paritzu" adj f pl +"" + "borta" n f pl + "bortare" vblex pri p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "giagarare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "galanu" adj f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sennore" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "de" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "parte" n f sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rivista" n f sg +"" + "militare" vblex inf + "militare" adj mf sg + "militare" n m sg + "militare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "firmare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "?" sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "unda" n f pl +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ispìnghere" vblex pii p3 pl +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bonu" adj f sg +"" + "sorte" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "falare" vblex pii p3 sg +"" + "cun" pr +"" + "garbu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "privu" adj f sg + "privare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*iscollieras" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "matessi" adv + "matessi" adj mf sp + "matessi" prn tn mf sp +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "bestire" vblex pp m sg + "bestidu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "ghenugru" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "difatis" adv + "difatis" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "piròscafu" n m sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cursa" n f sg + "cursare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "tragadu" adj m sg + "tragare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"<ùrtimos>" + "ùrtimu" n m pl + "ùrtimu" adj m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "roda" n f pl + "rodare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "poderosu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "carcàngiu" n m sg +"" + "torrare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pìgiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"" + "a largu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "segadu" adj m sg + "segare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "isprone" n m sg + "ispronare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "inimigu" adj m sg + "inimigu" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bostru" prn pos m sg + "bostru" adj pos m sg +"" + "onore" n m sg + "onorare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "serbire" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*EVELINE" + + +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "matessi" adv + "matessi" adj mf sp + "matessi" prn tn mf sp +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex prs p3 pl + "mantènnere" vblex imp p3 pl +"" + "semper" adv +"" + "a largu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "in cue" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "campu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "su" det def m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "andare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "giogare" vblex inf + "giogare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "petzi" adv +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "morigare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sàmbene" n m sg + "sambenare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex pii p3 sg +"" + "allùghere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "arrennegu" n m sg +"" + "orrorosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "indìgenu" n m pl + "indìgenu" adj m pl +"" + "a fùrriu" adv +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p3 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "inoghe" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "amparu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "die" n f sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"<:>" + ":" sent +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sèriu" adv + "sèriu" adj m sg + "sèriu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "inchigiadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "de cara" adv +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "bestire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "divisu" adj f sg + "divisa" n f sg + "divisare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "capitanu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "marinu" adj f sg + "marina" n f sg + "marinare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arrangiare" vblex prs p3 sg + "arrangiare" vblex imp p3 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "colare" vblex pii p3 sg +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gentòria" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "cun" pr +"" + "fieresa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "fissare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "dominadore" adj m sg + "dominadore" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "giòvanu" n f pl + "giòvanu" adj f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ufìtziu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "prànghere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "metzanu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<,>" + "," cm +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nointames" adv + "nointames" cnjadv + "nointames" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abarrare" vblex pp m sg +"" + "in cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "incravare" vblex pp m sg +"" + "in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bentana" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "tratesu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "semper" adv +"" + "fissu" adj m pl +"" + "cun" pr +"" + "ardore" n m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "giòvanu" adj f sg + "giòvanu" n f sg +"" + "lady" n f sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "contonada" n f sg + "contonare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "carrera" n f sg + "Carrera" np cog mf sp + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "George" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*addoviadu" +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "arresonare" vblex inf + "arresonare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "fruschiare" vblex inf + "fruschiare" vblex pis p1 sg +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "*atzochiades" +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "cumentzare" vblex pri p2 pl + "comintzare" vblex pri p2 pl +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "acurtziare" vblex pp m pl +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ghetare" vblex ger +"" + "ograda" n f pl + "ograre" vblex pp f pl +"" + "pistighingiosu" adj f pl +"" + "in totue" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bìnchere" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma non" adv +"" + "galu" adv +"" + "domare" vblex pp f sg + "domadare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*bantzicallera" +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cùcuru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "undada" n f sg +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp f sg + "rutu" adj f sg + "ruta" n f sg + "rutare" vblex imp p2 sg +"" + "a in antis" adv +"" + "tocare" vblex ger +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "unda" n f pl +"" + "rodulanu" adj f pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "ispìnghere" vblex pp f sg +"" + "galu prus" adv +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "iscùdere" vblex ger + "nche" prn enc adv + "lu" prn enc p3 f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "truncu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "afilare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "gabinete" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "no" adv +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"<òrdine>" + "òrdine" n m sg + "ordinare" vblex prs p1 sg +"" + "religiosu" adj m sg + "religiosu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "continente" adj mf sg + "continente" n m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "*Coy" +"<,>" + "," cm + « +"" + "*indinnos" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "nùmene" n m sg + "numenare" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cardinale" adj mf sg + "cardinale" n m sg +"" + "tedescu" adj m sg + "tedescu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "*Dolling" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "craru" adv + "craru" adj m sg +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cosa chi" rel an nt +"" + "no" adv +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 pl +"" + "chimbe" num mf sp +"" + "fìgiu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bènnere" vblex prs p3 pl + "bènnere" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "a inoghe" adv +"<,>" + "," cm +"" + "a mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "natura" n f sg + "naturare" vblex imp p2 sg +"" + "agreste" adj mf sg + "agrestare" vblex prs p1 sg + – +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "semper" adv +"" + "cùrrere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dare" vblex prs p2 sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agiudu" n m sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "?" sent + +– + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "s'imbesse" adv +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "dengosu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "custa borta" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ischidadu" adj m sg + "ischidare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "mentres" adv + "mentras" cnjadv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"" + "terrìbile" adj mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "lùghere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "ograda" n f pl + "ograre" vblex pp f pl +"" + "inchigiadu" adj f pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "*Dade" +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "girare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kerman" +"<,>" + "," cm +"" + "ammentare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "ufìtziu" n m pl +"" + "bonu" n m pl + "bonu" adj m pl + "bonus" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Power" np cog mf sp +"" + "in ocasione de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*brias" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"<àpidu>" + "àere" vbhaver pp m sg + "àere" vblex pp m sg +"" + "in domo" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi etotu" adv +"" + "prestigheddu" n m pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "còmodu" adj m sg + "còmodu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "istudiare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "collègiu" n m sg +"" + "irlandesu" adj m sg + "irlandesu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Roma" np top f sg + "Roma" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imparare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pronuntziare" vblex inf + "pronuntziare" vblex pis p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "làtinu" adj m sg + "latinu" adj m sg + "latinu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "oramai" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "timòria" n f sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*da" +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cassare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "inimigu" n m pl + "inimigu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser ger +"" + "possìbile" adj mf sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "mamentu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "tra" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "tìmere" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "burdellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "aterue" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "fichire" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"" + "in cara" adv +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "pore" n m sg +"<,>" + "," cm + – +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*Arantzolu" +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "eja" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*dayako" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dassare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "dèghere" vblex imp p2 sg + "deghe" num mf sp + "deghe" n m sg +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuartu" adj m sg + "cuartu" adj ord m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "George" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "galu" adv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fradigheddu" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "inghiriare" vblex pii p3 sg +"" + "de continu" adv +"" + "dae un'ala" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbarrare" vblex pii p3 sg +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "contonada" n f pl + "contonare" vblex pp f pl +"" + "arresonare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "leare" vblex ger +"" + "apuntu" n m pl +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "in fines" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cuncordadu" adj m sg + "cuncordadu" n m sg + "cuncordare" vblex pp m sg +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "nàrrere" vblex pri p2 pl +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"<ùrulu>" + "ùrulu" n m sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "agiudu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"" + "custrìnghere" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cantidade" n f sg +"" + "rùere" vblex pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "istrale" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "in cue" adv +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "passu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Leonard" np ant m sg + "Leonard" np cog mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "faeddare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "*Weathers" +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*Tivoli" +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "acròbata" n mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "artista" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "variedade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "oramai" adv +"" + "disigiare" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "*pessaiat" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "interessu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "sordadu" n m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*praho" +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "illestrire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighire" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "ghiroe" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "riigheddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "etotu" adj m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "comporare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mobìlia" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "de ferru" adj mf sp +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lavandinu" n m sg +"" + "de ferru" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "bator" num mf sp +"" + "cadrea" n f pl +"" + "impagiadu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*apicabestires" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "puale" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "carbone" n m sg + "carbonare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*parafogu" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ferru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"" + "cuadru" adj f sg + "cuadrare" vblex imp p2 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscritòriu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pranu" n m pl + "pranu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ourang" +- +"" + "*outan" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "dispetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "iscòrriu" n m pl +"" + "ispramosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "allonghiare" vblex pp m sg +"" + "lestru" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bratzu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "coa" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "rivale" adj mf sg + "rivale" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "*macari" +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "dèghere" vblex imp p2 sg + "deghe" num mf sp + "deghe" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "galu" adv +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "*bidos" +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"<“>" + "“" lquot +"" + "in presse" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in presse" adv +"<”>" + "”" rquot +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tzichirriare" vblex pp m sg + "tzichirriadu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"<,>" + "," cm +"<“>" + "“" lquot +"" + "o" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tardu" adv + "tardu" adj m sg +"<”>" + "”" rquot +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "de" pr +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pannellu" n m sg +"" + "de linna" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp m sg + "cungiadu" adj m sg +"" + "in palas" adv +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg + "Sala" np cog mf sp +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "aratzu" n m pl +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp f sg +"" + "bòidu" adj f sg + "bòidu" n f sg + "boidare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bellu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p2 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "pensare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "colare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "caente" adj mf sg + "caentare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pesare" vblex pp m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"<ùrtimas>" + "ùrtimu" n f pl + "ùrtimu" adj f pl + "urtimare" vblex pri p2 sg +"" + "giogada" n f pl + "giogare" vblex pp f pl +"<,>" + "," cm +"" + "tzarrare" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "mòere" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in prus" adv + "in prus" cnjcoo + "in prus" cnjadv + "in prus" pr +"<,>" + "," cm +"" + "Séguin" np cog mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ricu" adj m sg + "ricu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abarrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tenente" n m sg +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "dubitare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "veridade" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chissai" adv +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "bardiare" vblex pp f sg + "bardiadu" adj f sg + "bardiadu" n f sg +"" + "!" sent + +« + +"" + "no" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"<,>" + "," cm + « +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "pònnere" vblex pii p3 sg +"" + "mente" n f sg +"" + "a" pr +"" + "nemos" prn tn mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "*tzerachedda" +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "cuncordu" n m sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "die" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "die" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "annu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"<ànimas>" + "ànima" n f pl + "animare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "avantzare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "trèmere" vblex pp f sg +"" + "colare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "prus de" cnjadv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "borta" n f sg + "bortare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "ischidare" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sonnu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ograda" n f sg + "ograre" vblex pp f sg +"" + "acutzu" adj f sg + "acutzare" vblex imp p2 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "*istillu" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "furore" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "iscopiare" vblex pp f sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "*praho" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "retirare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "lady" n f sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "faeddare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "in segus" adv +"" + "totu in unu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ismentigare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "cumpatriota" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "isetare" vblex ger +"" + "petzi" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "adatu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "potèntzia" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atrivire" vblex prs p3 pl + "atrivire" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "poddigare" vblex prs p1 sg + "pòddighe" n m sg +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "ah" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "no" adv +"" + "dèvere" vblex pri p2 sg + "dèpere" vbmod pri p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "brulla" n f pl + "brullare" vblex pri p2 sg +"<”>" + "”" rquot + +– +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mundare" vblex imp p2 pl + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*isbentrade" +· +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "nave" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "furare" vblex inf + "furare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "re" n f sg + "reina" n f sg + "Reina" np cog mf sp + "reinare" vblex imp p2 sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*sennor" +"" + "*H" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "bastante" adj mf pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscorta" n f sg + "iscortare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "cun" pr +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "!" sent + +« + +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "candela" n f pl + "candelare" vblex pri p2 sg +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*ripìtidu" +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "tostu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "intesu" adj m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg + « +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "de seguru" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*abesu" +"" + "de" pr +"" + "caminare" vblex inf + "caminare" vblex pis p1 sg +"" + "in presse" adv +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "finas a" pr +"" + "de" pr +"" + "die" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pii p3 sg +"" + "intro de" pr +"" + "bidda" n f sg +"" + "a" pr +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "aumentare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "passu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*timorosu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "assucare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "chircare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "pistu" adj f sg + "pista" n f sg + "pistire" vblex prs p1 sg + "pistare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "eja" adv +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "parmu" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "tratesu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "isparare" vblex inf + "isparare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "traschia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "galu" adv +"" + "apasigare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "a intro de" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "isboidare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "*bugiacas" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "maridu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mantènnere" vblex imp p2 pl +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "abèrrere" vblex pp m pl + "abertu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "arma" n f pl + "armare" vblex pri p2 sg +"" + "prontu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Patan" +"" + "e" cnjcoo +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "alenu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "biudu" adj f sg + "biudu" n f sg + "biuda" n f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*usureri" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "tzarrone" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "collire" vblex pii p3 sg +"" + "francubullu" n m pl +"" + "impitare" vblex pp m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"<òperas>" + "òpera" n f pl + "operare" vblex pri p2 sg +"" + "pia" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "carinnare" vblex inf + "carinnare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "barba" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "*Kathleen" +"" + "abbaidare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "bassu" adv + "bassu" adj m sg + "bassu" n m sg +"" + "mòere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscarpa" n f sg + "iscàrpere" vblex prs p1 sg +"" + "nou" adj f sg +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"<:>" + ":" sent +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "neghe" n f sg + "negare" vblex prs p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "reverèntzia" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "falare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*carrotzedda" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "curiosu" adj f sg + "curiosare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "antigòriu" adj f sg +"<:>" + ":" sent +"<“>" + "“" lquot +"" + "su" det def m pl +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "bènnidu" adj m pl + "bènnere" vblex pp m pl +"" + "èssere" vbser prs p2 pl + "èssere" vbser imp p2 pl +"" + "a" pr +"" + "*Canterville" +"" + "Chase" np cog mf sp +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Séguin" np cog mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "presentare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "curridore" n m pl +"" + "frantzesu" n m pl + "frantzesu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "afusadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmuradu" adj m sg + "murmurare" vblex pp m sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bantare" vblex inf + "bantare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suorare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pilota" n m sg + "pilota" n f sg + "pilotare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "disserradu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fila" n f sg + "filire" vblex prs p1 sg + "filare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "dente" n m pl + "dente" n f pl +"" + "biancu" n f pl + "biancu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "assartiadu" adj m pl +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "Leo" np ant m sg + "Leo" np cog mf sp + "leare" vblex pri p1 sg +"" + "*Dillon" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "intregare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giornaleddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "innotzente" adj mf sg + "innotzente" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nuscu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "petza" n f sg +"" + "umanu" adj f sg + "umanu" n f sg + "umanare" vblex imp p2 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "opònnere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "candela" n f pl + "candelare" vblex pri p2 sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "cussente" adj mf sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "efetu" n m sg +"" + "a su chi" rel an m pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "ascurtare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "sighire" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "iscotzulare" vblex inf + "iscotzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca a" pr +"" + "dae in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "a dae segus" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sergente" n mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "sighire" vblex inf + "sighire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "piròscafu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "acostiare" vblex inf + "acostiare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "dèvere" vblex pii p1 pl + "dèpere" vbmod pii p1 pl + "deviare" vblex pri p1 pl +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "in domo" adv +"" + "in antis de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bator" num mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p1 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "abbigiare" vblex pp m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aventura" n f sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "oh" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "fràigu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sèculu" n m sg +"<18>" + "18" num +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "corte" n f pl +"" + "supremu" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "Irlanda" np top f sg + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "in printzìpiu" adv +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "petzi" adv +"" + "*carradeddos" +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "a pustis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sejare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "forma" n f sg + "formare" vblex imp p2 sg +"" + "umanu" adj f sg + "umanu" n f sg + "umanare" vblex imp p2 sg +"" + "acogonadu" adj f sg +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*càsseru" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "maistru" adj m sg + "maistru" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "de su restu" cnjadv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "isetare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*pessende" +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "farta" n f sg + "fartare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "abbaidare" vblex inf + "abbaidare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "galòscia" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "cuidare" vblex pp m sg + "cuidadu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ispatzulare" vblex inf + "ispatzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarpa" n f pl + "iscàrpere" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "vernitze" n f sg + "vernitzare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "impitare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "mucadore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "crèere" vblex pri p1 sg + "creare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "colare" vblex ger +"" + "pabassa" n f sg + "pabassare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mèndula" n f sg + "mendulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "figu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "arantzu" adj m sg + "arantzu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "tziculate" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "caramella" n f pl +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Julia" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "invitare" vblex pp m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<òspites>" + "*òspites" +"" + "a" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "portu" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "*sherry" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Crofton" +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "*fiamus" +"" + "in palas de" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "giùghere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "giru" n m sg +"" + "in" pr +"" + "postale" adj mf sg + "postale" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "pagare" vblex pii p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "giùghere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "abbaidare" vblex inf + "abbaidare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "banda" n f sg + "bandire" vblex prs p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispetàculu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "teatru" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "comporare" vblex pii p1 sg +"" + "tziculate" n m pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "caramella" n f pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "nàrrere" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +– +"" + "Prima" np ant f sg + "primu" adj ord f sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istesiare" vblex inf + "istesiare" vblex pis p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "*chèrfidu" +"" + "averiguare" vblex inf + "averiguare" vblex pis p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p1 pl +"" + "*aprodados" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Juioko" +"<,>" + "," cm +"" + "abarrare" vblex imp p2 sg +"" + "calmu" adj m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abèrrere" vblex pp m sg + "abertu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspirare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "cungiare" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "s'incràs" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*abbolotadu" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "galu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "intèndere" vblex pri p2 pl +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "burdellu" n m sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "*tremetreme" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ello" adv +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "malassortadu" adj f sg + "malassortadu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "ochìere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in presse" adv +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "chircu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àera>" + "àera" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "bratzu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pasare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "pinnigu" adj f pl + "pìnniga" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gunnedda" n f sg +"" + "in" pr +"" + "colore" n m sg + "colorare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "terrasanta" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "salmone" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigore" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "nieddu" n f pl + "nieddu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "biancu" n f pl + "biancu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "tigre" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*Canterville" +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "sèriu" adv + "sèriu" adj m sg + "sèriu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*disdinnu" +"" + "naturale" adj mf sg + "naturale" n m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "iscùdere" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ampullita" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pamentu" n m sg +"" + "lùghidu" adj m sg + "lùghidu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fuire" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "passadissu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bogare" vblex ger +"" + "ghèmere" vblex pp f pl + "ghèmida" n f pl +"" + "fundudu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lampare" vblex ger +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "birde" adj mf sg + "birde" n m sg + "birde" n mf sg +"" + "*isarbulida" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "pensare" vblex pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pische" n m sg + "piscare" vblex prs p1 sg +- +"" + "cane" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "capitanu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*praho" +"<,>" + "," cm +"" + "ispìnghere" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "cabu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "afilare" vblex pp m sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cala" n f sg + "calare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bidda" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "veras" adv + "vera" n f pl +"" + "su" det def m sg +"" + "velieru" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "tres" num mf sp +"" + "die" n f pl +"" + "primu" adj ord f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imbiare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "malincrinidu" adj m pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "molinu" n m sg + "mòlinu" adj m sg +"" + "inoghe" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "devènnere" vblex pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "poderosu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "balla" n f pl + "ballare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "artillieria" n f pl +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "a su mancu" adv +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "fuire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "degòlliu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "connòschere" vblex pp m sg + "connotu" adj m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "simpre" adj mf sg +"" + "reselu" adj m sg + "reselu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*campaneddas" +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "tzocu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*rodajas" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "postale" n m pl + "postale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "nare" n m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "nuscu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*punch" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oràriu" adj m sg + "oràriu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "traballu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "dispedire" vblex pp m sg + "dispedidu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "contivìgiu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscrivania" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "collega" n mf pl + "collegare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "tres" num mf sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "sètzere" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "mantènnere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "fissu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fanale" n m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mudadu" adj m sg + "mudare" vblex pp m sg +"" + "afilare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "libertade" n f sg + "libertare" vblex imp p2 pl +"" + "de" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "a inoghe" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bastante" adv + "bastante" preadv + "bastante" adj mf sg +"" + "dèbile" adj mf sg + "dèbile" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pàsidu" adj m sg +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "de" pr +"<ògiu>" + "ògiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "arratzare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cuntrastu" n m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "tìmere" vblex pp m sg +"" + "in dae in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "morte" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv + "Ue" np org f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "presoneri" adj m sg + "presoneri" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*pessaiat" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "bussa" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "bonu" adj f pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "giustu" adv + "giustu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "ispassiare" vblex pp m pl +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "mai" adv +"" + "violentu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "crèschidu" n m pl + "crèschidu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "ischire" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "finas a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agabbu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Thomas" np ant m sg +"" + "*Street" +"<19>" + "19" num +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ordinatzione" n f sg +"" + "de" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "contu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*chèrfidu" +"" + "galu" adv +"" + "mesora" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"" + "abèrrere" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "ballare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "*waltzer" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "interessare" vblex pri p3 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "rìere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "làgrima" n f pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "prenare" vblex pp m sg +"" + "galu" adv +"" + "de prus" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigore" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*imaginadu" +"" + "de" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "figura" n f sg + "figurare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "ritzu" adv + "ritzu" adj m sg +"" + "suta de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "*gutziende" +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"<,>" + "," cm +"" + "est craru" adv +"<,>" + "," cm +"" + "dèvere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "capitare" vblex pp f sg + "capitadu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispetru" +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"" + "de su totu" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "*infossados" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "farchione" adj m sg +"" + "lughente" adj mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp m sg + "rutu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "manu" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "muru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "atitùdine" n f sg +"" + "tesu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "*incòmoda" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzerimònia" n f sg + "tzerimoniare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "agabbadu" adj f sg + "agabbare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "tzeracu" n m pl + "tzeracu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "cunforma a" adv + "cunforma a" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "costumàntzia" n f sg +"" + "antigu" adj f sg +"" + "osservare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"" + "*Canterville" +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "*faras" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "falare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "baule" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp f sg +"" + "a dae in antis" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rùghere" vblex imp p2 sg + "rughe" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "fata" n f sg + "fatare" vblex imp p2 sg + "fàghere" vblex pp f sg +"" + "de frores" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "mèndula" n f sg + "mendulare" vblex imp p2 sg +"" + "biancu" n m pl + "biancu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "rosa" adj mf sg + "rosa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex pii p1 sg + "chèria" n f sg +"" + "torrare# a nàrrere" vblex inf + "torrare# a nàrrere" vblex pis p1 sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "bancone" n m sg +"" + "contulargiare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "*Alderman" +"" + "*Cowley" +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "andare" vblex pp m pl +"" + "totu" prn tn mf pl +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "andare" vblex prs p3 sg + "andare" vblex imp p3 sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "cuare" vblex inf + "cuare" vblex pis p1 sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "de" pr +"" + "cue" adv + "cuare" vblex prs p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*viàgiu" +"" + "cara a" pr +"" + "ponente" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Chandler" +"" + "su" det def m sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspire" vblex pp m sg +"" + "chimbe" num mf sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "de cunsiderare" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "argumentu" n m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ispantu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "edade" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "in favore de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "libertade" n f sg + "libertare" vblex imp p2 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "patire" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "boghe" n f pl + "bogare" vblex prs p2 sg +"" + "retumbare" vblex pii p3 pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "mai" adv +"<,>" + "," cm +"" + "misturare" vblex pp f pl +"" + "a" pr +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "pistola" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "Jane" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "cussigiare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "pònnere" vblex inf +"" + "*purè" +"" + "de" pr +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oca" n f sg + "ochire" vblex prs p1 sg +"" + "arrustu" n m sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "*purè" +"" + "de" pr +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex pp f sg +"" + "semper" adv +"" + "bastante" adv + "bastante" preadv + "bastante" adj mf sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "isperare" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "no" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "capitare" vblex inf + "capitare" vblex pis p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "de" pr +"" + "mandigare" vblex inf + "mandigare" vblex pis p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ammaniare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ancoràgiu" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "*assalire" +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "*corsaru" +"" + "minoreddu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sordadu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "sennore" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "o" cnjcoo +’ +"" + "Madden" np cog mf sp +"" + "Burke" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "istìnghere" vblex pp m sg + "istintu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare# a sètzere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "aprofitare" vblex inf + "aprofitare" vblex pis p1 sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "famidu" adj m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tigre" n f sg +"" + "geunu" adj f sg + "geunare" vblex imp p2 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "chida" n f sg + "chidare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòveru" adj f sg + "pòveru" n f sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "bìdere" vblex pri p1 sg +"" + "in" pr +"" + "perìgulu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cuntentesa" n f sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "làcana" n f sg + "lacanare" vblex imp p2 sg +"" + "lùghere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "de" pr +"" + "mascru" adj m sg + "mascru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "lavra" n f pl +"" + "colare" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "rìere" vblex pp m sg + "risu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "felitzidade" n f sg +"" + "illacanadu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "galu" adv +"" + "tzèdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fèrrere" vblex pp m sg +"" + "in manera grave" adv +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "bide" n f pl + "bìdere" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "sanadu" adj m sg + "sanare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "batalla" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "traitore" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "ochìere" vblex pri p1 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "moe" adv + "mòere" vblex imp p2 sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "nòbile" adj mf sg + "nòbile" n mf sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "geniosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "bogare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def m sg +"" + "ministru" n m sg +"" + "dinnu" adj m sg + "dinnu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"<ùnicos>" + "ùnicu" adj m pl +"" + "repùbblicanu" n m pl +"" + "beru" n m pl + "beru" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "tentare" vblex inf + "tentare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*incrociadore" +"" + "?" sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "capitare" vblex pp f sg + "capitadu" adj f sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "disàura" n f sg + "disaura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "prànghere" vblex pp m sg + "prantu" adj m sg + "prantu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "isperare" vblex pri p1 pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "informatzione" n f pl +"" + "pretziosu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "balangiare" vblex inf +"" + "galu" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "chentu" num mf sp +"" + "isterlina" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*prora" +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bastimentu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +… +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*iscualu" +"" + "!" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "*Sabau" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "curtu" adj m sg +"" + "chirru a" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*abboghinadu" +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "in antis de" pr +"" + "arribbare" vblex inf + "arribbare" vblex pis p1 sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "repulsore" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "trenu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "còrfere" vblex pp f sg + "còrfidu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "ghetare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "inoghe" adv +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "bènnere" vblex pri p3 sg +"" + "re" n m sg +"" + "Eddie" np ant m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "sennore" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "inseddare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "capeddu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "collete" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tzucare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "grandu" adj m sg +"" + "istile" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "propiedade" n f sg +"" + "antigu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "a" pr +"" + "*Back" +"" + "Lane" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "*pesso" +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Dicky" +"" + "*Tierney" +"" + "su" det def m sg +"" + "tramperi" adj m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sende chi" cnjsub + "sende chi" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "abbarrare" vblex pp m pl +"" + "cungiare" vblex pp m pl + "cungiadu" adj m pl +"" + "pro tempus meda" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in totu" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "aposentu" n m pl +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fracu" adj m sg + "fragu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "inserru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apartadòrgiu" n m sg +"" + "in palas de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "coghina" n f sg + "coghinare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pabiru" n m pl +"" + "betzu" n m pl + "betzu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "*serviant" +"" + "a" pr +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "cunfiàntzia" n f sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "sennore" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "sennore" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ne" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"" + "ne" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cungiare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "fissare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tzichirriare" vblex pp m sg + "tzichirriadu" adj m sg +"" + "totu in unu" adv +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "aposentare" vblex pp m sg +"" + "inoghe" adv +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "gas" n m sp +"<50>" + "50" num +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"" + "cun" pr +"" + "su matessi" adv +"" + "tonu" n m sg +"<,>" + "," cm + « +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "vacàntzia" n f pl +"" + "de Pasca" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "nadale" adj mf sg + "nadale" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bortulare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tambare" vblex pp f sg +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "aguantare" vblex inf + "aguantare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "inghiriare" vblex pii p3 pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cannone" n m sg + "cannonare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "carrigare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "curretu" adj m sg + "curretu" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mìria" n f sg + "miriare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pònnere# fogu" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "palatzu" n m pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "domita" n f pl +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Irlanda" np top f sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg + +– +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "petzi" adv +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "cautela" n f sg + "cautelare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Browne" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ubbidire" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Polly" np ant f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "arrennegu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "lampadu" adj m sg + "lampare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "diàulu" n m sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "?" sent +» + +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "*Farrington" +"" + "neghidare" vblex pp m sg + "neghidadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "furriare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "chirru a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "in cue" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"" + "cun" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "istèrrere" vblex pp m pl +"" + "intre" pr + "intrare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*prora" +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "*popa" +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "respirare" vblex pp m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "istorbare" vblex inf + "istorbare" vblex pis p1 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*milady" + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "sulare" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "est a nàrrere" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "prus de" cnjadv +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "no" adv +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "in" pr +"" + "favore" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tronare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "intesu" adj m sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "gas" n m sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apartadòrgiu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "fàghere" vblex pii p3 sg +"" + "pàrrere" vblex inf + "pàrrere" n m sg +"" + "galu prus" adv +"" + "*isarvulida" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "die" n f pl +"" + "a pustis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "cavalieri" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "*pililorigadu" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "andare" vblex pp m pl +"" + "a caddu" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pradu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "*Brockley" +"<,>" + "," cm +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cresura" n f sg + "cresurare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "istratzulare" vblex pp m sg + "istratzuladu" adj m sg + "istratzuladu" n m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bestire" vblex inf + "bestire" vblex pis p1 sg + "bestire" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ghirare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "detzìdere# de" vblex pp m sg +"" + "artziare" vblex inf + "artziare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "segus" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tassa" n f pl + "tassare" vblex pri p2 sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "mermu" n m pl +"" + "poderosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "nieddutzu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bestire" vblex pp m sg + "bestidu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*faldetedda" +"" + "simpre" adj mf sg +"" + "ruju" adj f sg +"" + "frunire" vblex pp f sg + "frunidu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "pinna" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "avantzare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "*andàntzia" +"" + "bantzigare" vblex pp f sg + "bantzigadu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "costumàntzia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "paris" adv + "pare" adj mf pl + "pari" adj mf pl + "paris" n m sp +"<,>" + "," cm +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "torra" adv + "Torra" np cog mf sp + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "avèrtere" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arribu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "li" prn enc p3 mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lassare" vblex prs p3 pl + "lassare" vblex imp p3 pl +"" + "in" pr +"" + "pasu" n m sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "in cue" adv +"" + "susu" adv + "susu" pr +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "tzertu" adj f pl + "tzertu" det ind f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "dèpere" vblex pri p3 pl + "dèpere" vbmod pri p3 pl +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "secretu" adj m sg + "segretu" adj m sg + "segretu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ascusòrgiu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "vascellu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "galu" adv +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "ammentare" vblex inf + "ammentare" vblex pis p1 sg +"" + "pro semper" adv +"" + "!" sent + +« + +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "ampulla" n f pl +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "abratzare" vblex ger + "lu" prn enc p3 m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"" + "?" sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "de trinta" adj ord mf sp +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abbandonadu" adj f sg + "abbandonare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "bratzu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"" + "nàrrere" vblex ger +"" + "in mesu" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sucutu" n m pl +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "ammudare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bentana" n f sg +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrinare" vblex ger +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mugere" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "cuntènnere" vblex pp f sg + "cuntentu" adj f sg + "cuntentare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "*pessaiat" +"" + "a" pr +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "foghile" n m sg + "foghilare" vblex prs p1 sg +"" + "caente" adj mf sg + "caentare" vblex prs p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "gustu" adv + "gustu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mandigare" vblex inf + "mandigare" vblex pis p1 sg +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "fraigare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imàgine" +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "mente" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ascurtadore" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imaginaiat" +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amoròngiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "rìere" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp + "nde" prn enc adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "oro" n m pl + "oru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "de" pr +"" + "malu" adj m sg + "malu" n m sg +"" + "acasàgiu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giuramentu" n m sg +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "agreste" adj mf sg + "agrestare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "petzu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Sabau" +"" + "!" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "fortalesa" n f sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 pl + "parare" vblex prs p3 pl + "parare" vblex imp p3 pl +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "dudare" vblex inf + "dudare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "memòria" n f sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "bìdere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "*fraganare" +"" + "su" det def f pl +"" + "roda" n f pl + "rodare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "de su totu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pri p1 sg +"" + "indagare" vblex inf + "indagare" vblex pis p1 sg +"" + "pro como" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "secretu" adj m pl + "segretu" n m pl + "segretu" adj m pl +"" + "bostru" prn pos m pl + "bostru" adj pos m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "duos" num f sp +"" + "litera" n f pl + "lìtera" n f pl +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "in manera maca" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "iscusare" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "prìntzipe" adj mf sg + "prìntzipe" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "arribare# a" vblex pp m sg +"" + "*Làbuan" +"" + "?" sent + + + +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "sinniale" n m sg + "signale" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "no" adv +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Shelley" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bisòngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "*ismeddighinare" +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ismentigare" vblex inf + "ismentigare" vblex pis p1 sg +"" + "a su mancu" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "paja" n f sg +"" + "de" pr +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ammajare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "apasigare" vblex inf + "apasigare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pibirighe" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Alamba" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "nostru" prn pos m pl + "nostru" adj pos m pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "ferotze" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "padente" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "corfire" vblex pp m sg + "còrfidu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "bellesa" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "firmare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "mirare" vblex inf + "mirare" vblex pis p1 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "perìgulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "massacrare" vblex inf + "massacrare" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*incrociadores" +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "mai" adv +"" + "fèmina" n f sg +"" + "perunu" prn tn f sg + "perunu" det ind f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "amare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rugradu" adj m sg + "rugrare" vblex pp m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "lampu" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "foresta" n f sg +"" + "carcu" adj f sg + "carcare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*durion" +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "càule" n m pl +"" + "parmitzu" n m pl +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tìmere" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "chèrrere" vblex prs p3 sg + "chèrrere" vblex imp p3 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tempus" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "*agiutòriu" +"" + "?" sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "a bellu" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "faladòrgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "andare" vblex pri p1 sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "seschentos" num m sp +"" + "metru" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "vascellu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cabèntzia" n f sg +"" + "de prus" adv +"" + "de milli" adj ord mf sp +"" + "chimbighentos" num m sp +"" + "tonnellada" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "armare" vblex pp m sg +"" + "in manera poderosa" adv +"<,>" + "," cm +"" + "navigare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "papore" n m sg +"" + "tancare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ovest" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "inghenugrare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "mortale" adj mf sg +"" + "a" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "*Paranoa" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "apicare" vblex inf + "apicare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Dame" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "resèssere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pagare" vblex pii p3 pl +"" + "petzi" adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "*penny" +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "abbarrare" vblex inf + "abbarrare" vblex pis p1 sg +"" + "in foras" adv +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "coladu" adj m sg + "colare" vblex pp m sg +"" + "in presse" adv +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an f pl +"" + "girare" vblex pri p3 pl +"" + "in tundu" adj mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "porrire" vblex pp m sg + "porridu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*issellinu" +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "istracu" adj f sg + "istracare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu pagu" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "miss" n f sp +"" + "*Virgìnia" +"" + "in logu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "imbiare" vblex inf + "imbiare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "*Paranoa" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "duos" num f sp +"<,>" + "," cm +"" + "tres" num mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "bator" num mf sp +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "longu" adj f pl + "longare" vblex pri p2 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "bator" num mf sp +"" + "sèculu" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "in fines" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "intrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"" + "serrare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "burdellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 pl + "ischidare" vblex prs p2 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "aguantu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "parte" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "serbire" vblex inf + "serbire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "bènnere" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "oh" ij +"" + "!" sent + +« + +"" + "abèrrere" vblex imp p2 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "ampulla" n f sg +"" + "de" pr +"" + "birra" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "Jack" np ant m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bènnere" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "capassu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Lambabbaun" +"" + "!" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "ammentare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "faeddare" vblex prs p2 sg +"" + "gosi" adv + "gosi" preadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "contu" n m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "mustatzu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "pònnere" vblex pii p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "unu pagu" adv +"" + "de" pr +"" + "profumu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mucadore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "a pustis chi" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbèrghidu" adj m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "domo" n f pl + "domu" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "abbaidare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ponente" n m sg +"" + "riflètere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"" + "*incupidu" +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "grustu" n m sg +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "nue" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "die" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex pri p1 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "esagerare" vblex inf + "esagerare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p3 pl + "dare" vblex imp p3 pl +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "definire" vblex inf + "definire" vblex pis p1 sg +"" + "die" n f pl +"" + "aerosu" adj f pl +"<:>" + ":" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "possibilidade" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "torrare" vblex prs p3 pl + "torrare" vblex imp p3 pl +"<;>" + ";" sent +"" + "isperare" vblex prs p1 pl + "isperare" vblex imp p1 pl + "isperare" vblex ifi p1 pl +"<,>" + "," cm +"" + "a su nessi" adv +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "in" pr +"" + "*addòvios" +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "galu" adv +"" + "nde" prn pro adv +"" + "*podemus" +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "fieresa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "afetu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "galu" adv +"" + "*mantenemus" +"" + "in" pr +"" + "coro" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "memòria" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "mannu" n m pl + "mannu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "fama" n f sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "mundu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "mòrrere" vblex inf +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bìere" vblex pii p3 pl + "bìdere" vblex pii p3 pl +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "paritzu" adj m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pabiru" n m sg +"" + "unu pagu" adv +"<ùmidu>" + "ùmidu" adj m sg + "ùmidu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bìere" vblex pii p3 pl + "bìdere" vblex pii p3 pl +"" + "in manera crara" adv +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "ricu" adj f pl + "riga" n f pl + "rigare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "calligrafia" n f sg +"" + "finu" adj f sg + "finire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "elegante" adj mf sg + "elegante" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "malu" adj m sg + "malu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "pinnigare" vblex inf + "pinnigare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "disigiare" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "*artiare" +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cobertura" n m sg + "cobertura" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "nemos" prn tn mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "ammentare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pelea" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "imbèrghere" vblex pii p3 sg +"" + "a giosso" adv +"" + "passu" n m sg +"" + "passu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "naviu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "cun su cale" rel an m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impresa" n f sg +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "*praho" +"" + "beru" n m pl + "beru" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "minore" n mf pl + "minore" adj mf pl + "minorare" vblex prs p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "frunire" vblex pp m pl + "frunidu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "ponte" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "*traversada" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bonu" adj f sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "capitanu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "chindulare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "paracu" n m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "in presse" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "girare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "*medade" +"" + "su" det def m pl +"" + "tacu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" det dem m sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "capassu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "de tres" adj ord mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ubbidire" vblex inf + "ubbidire" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "subercu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pesare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bonu" adj f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sistema" n m sg + "sistemare" vblex imp p2 sg +"" + "impreadu" adj m sg + "impreadu" n m sg + "impreare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "malesu" n m pl + "malesu" adj m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "buscare" vblex inf + "buscare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bisòngiu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "anneu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "nae" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "carpire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "nèula" n f sg + "neulire" vblex prs p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "frùschiu" n m sg +"" + "longu" pr + "longu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tristura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sètzere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "de suncuna" adv +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "in manera fiera" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "nue" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "pàrrere" vblex ger + "parare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "cara a" pr +"" + "sud" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "!" sent + + + +"<Òpera>" + "òpera" n f sg + "operare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Gaetano" np ant m sg +"" + "*Donizetti" + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "inoghe" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "muninca" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "de" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "massacrare" vblex inf + "massacrare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "distratu" adj f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in dae in antis" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "*isarbulida" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "luna" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aèrgiu" n m sg +"" + "terrorosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "a" pr +"" + "no" adv +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "in foras" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùmidu>" + "ùmidu" adj m sg + "ùmidu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*kriss" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "impossìbile" adj mf sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "pro como" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "artziare" vblex pp m sg + "artziadu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costana" n f sg + "costanare" vblex imp p2 sg +"" + "*popiera" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "osservare" vblex inf + "osservare" vblex pis p1 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pùnghere" vblex pp m pl + "puntu" n m pl + "puntu" adj m pl +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòveru" adj m sg + "pòveru" n m sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "corfire" vblex pp f sg + "corfida" n f sg + "còrfidu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "dolore" n m sg + "dolorare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sidis" n f sp +"" + "ardente" adj mf sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "mandigare" vblex pii p3 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "fèrrere" vblex pp f sg + "ferta" n f sg + "fèrta" n f sg +"" + "no" adv +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "infriscare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "cajonare" vblex pii p3 sg +"" + "dolore" n m pl + "dolorare" vblex prs p2 sg +"" + "acutzu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "malu" n m pl + "malu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "bajulare" vblex inf + "bajulare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "nàrrere" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "ischidare" vblex inf + "ischidare" vblex pis p1 sg +"" + "biu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lìberu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "lìberu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "istare" vblex pii p3 pl +"" + "a sa ritza" adv +"<,>" + "," cm +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "cùrrere" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "tragiare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*istradeddas" +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "ghenna" n f pl +"" + "ghirare" vblex pp f pl +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "abbarrare" vblex pii p3 pl +"" + "acogonadu" adj m pl +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "sorigare" vblex prs p2 sg + "sòrighe" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*limenàrgios" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "essire" vblex pii p1 pl +"" + "a" pr +"" + "passigiare" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bidda" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bah" ij + "Bah" np cog mf sp +"" + "!" sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "imbiare" vblex pp m sg +"" + "a inoghe" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "bisòngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "cura" n f sg + "curare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "pigare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tribisu" n m sg +"" + "biu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "iscotzulare" vblex inf + "iscotzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cadena" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghèmere" vblex inf +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "frìschiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "passigiare" vblex inf +"" + "a de note" adv +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "beru" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "disditzadu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Virginiedda" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "sa prima" adv +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*frischiare" +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tènnere" vblex pp m sg + "tentu" n m sg +"" + "dolu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "detzìdere# de" vblex pp m sg +"" + "proare" vblex inf + "proare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "acunortare" vblex inf + "acunortare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "sejare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "trata" n f pl + "tratare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "isetare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "figura" n f sg + "figurare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "definire" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "mesu" adj m sg + "mesu" n m sg +"" + "abèrrere" vblex pp f sg + "abertu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "tragiare" vblex inf +"" + "truma" n f pl + "trumare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "gente" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "apellare" vblex inf + "apellare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "inghìriu" n m sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "mente" n f pl +"" + "fine" n m pl + "fine" n f pl + "fine" adj mf pl + "fines" n m sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "comente si tocat" adv +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "parte" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acogonadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "che" cnjsub +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "punna" n f sg + "punnare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ghetare" vblex inf + "ghetare" vblex pis p1 sg +"" + "a subra de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "preda" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "brincare" vblex inf + "brincare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "robustu" adj f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tratesu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "isetare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "isetare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "arribare" vblex prs p1 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "annu" n m pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "a" pr +"" + "cassieri" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "banca" n f sg +"" + "privadu" adj f sg + "privadu" n f sg + "privare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*Baggot" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "conca" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mudìmene" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "crèsia" n f sg +"" + "a pustis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "missu" adj f sg + "missa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "a giosso" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "a manera chi" cnjadv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "emotzione" n f sg + "emotzionare" vblex prs p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "asseriare" vblex pp f sg + "asseriadu" adj f sg +"" + "unu pagu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "pensare" vblex pii p3 sg +"" + "sena duda" adv +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "pòrrogu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "marinu" adj f sg + "marina" n f sg + "marinare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "cuare" vblex inf + "cuare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "trampa" n f sg + "trampare" vblex imp p2 sg +"" + "parare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "abilidade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "resone" n f sg + "resonare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*coronnellu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "riflètere" vblex pp m sg +"" + "subra de" pr +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "educare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "cunfrontu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "trèmere" vblex pp m pl +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*isciàbula" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "truncare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "metade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "nàrrere" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pii p1 sg + "chèria" n f sg +"" + "iscrìere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Juioko" +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "remunire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "fortza" n f pl + "fortzare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tronu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "falare" vblex inf + "falare" vblex pis p1 sg +"" + "cun violèntzia" adv +"" + "estremu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"" + "infuriare" vblex pii p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "in manera orrorosa" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Acò" +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "tuo" prn pos f sg + "tuo" adj pos f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "intrare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "petzi" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "cantzellu" n m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "essire" vblex pp m sg +"" + "a campu" adv +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aposentu" n m sg +"" + "isfrunire" vblex pp m sg + "isfrunidu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "colore" n m sg + "colorare" vblex prs p1 sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "allegru" adv + "allegru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mantènnere" vblex imp p2 pl + "bos" prn enc p2 mf pl +"" + "prontu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "isparare" vblex pp m sg +"" + "traessu" adj m sg + "traessu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogiàmene" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "craru" adv + "craru" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "nessi" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp f sg + "pèrdidu" adj f sg + "pèrdida" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<;>" + ";" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cunditzione" n f sg + "cunditzionare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "depressione" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Otis" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "intrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighidu" n m pl + "sighidu" adj m pl + "sìghidu" adj m pl + "sighire" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*istalleri" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "caddu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*pony" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*milady" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "vengadore" adj m sg + "vengadore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "prànghere" vblex pri p3 sg +"" + "totora" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "mama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "frade" n m pl + "frade" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "sorre" n f pl +"" + "rùghere" vblex pp m pl + "rutu" adj m pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "ferru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "mortore" n m pl + "mortore" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "vengadore" adj m sg + "vengadore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mai" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "atzione" n f sg + "atzionare" vblex prs p1 sg +"" + "infame" adj mf pl + "infamare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispetare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "dèbile" n mf pl + "dèbile" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "risparmiare" vblex pp m sg + "risparmiadu" adj m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "fèmina" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bardanare" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "inimigu" n m pl + "inimigu" adj m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "no" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "brama" n f sg + "bramare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "richesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ammaniare" vblex inf + "ammaniare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "esèrtzitu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "balorosu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apoderare" vblex inf + "apoderare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "regnu" n m sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unos cantos" prn tn m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "cun" pr +"" + "distintivu" adj m pl +"" + "asulu" n m pl + "asulu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "giacheta" n f pl +"" + "istare" vblex pii p3 pl +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"<;>" + ";" sent +"" + "nemos" prn tn mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bestire" vblex inf + "bestire" vblex pis p1 sg + "bestire" n m sg +"" + "de" pr +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare# a nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg + – +"" + "no" adv +"" + "pònnere" vblex prs p2 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "proa" n f sg + "proare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fortuna" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "notare" vblex pp m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atzentu" n m sg +"" + "rùsticu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "modde" adj mf sg + "modde" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "tabachinu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "contu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "*fradigheddu" +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "*ajò" +"" + "a" pr +"" + "corcare" vblex inf + "corcare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "sucutu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "pesare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "navada" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "gesuita" n mf pl + "gesuita" adj mf pl +"" + "in" pr +"" + "*Gardener" +"" + "*Street" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "galu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "mamentu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "intrare" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "costàgiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "ghiare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giàganu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "caminare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "pee" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "navada" n f pl +"" + "laterale" n mf pl + "laterale" adj mf pl +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "agatare" vblex pii p3 pl +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "sèere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "in pessu" adv +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "caporale" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "petzi" adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "rìere" vblex prs p2 sg +"<:>" + ":" sent + +– +"" + "inoghe" adv +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "pòdere" vblex pri p2 pl + "pòdere" vbmod pri p2 pl +"" + "pasare" vblex inf + "pasare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cumbenièntzia" n f sg +"" + "bostru" prn pos f sg + "bostru" adj pos f sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "timòria" n f sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "istorbare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "su" det def m pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "balorosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "dèpere" vblex pri p1 pl + "dèpere" vbmod pri p1 pl +"" + "giogare" vblex inf + "giogare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "partire" vblex pp f sg + "partida" n f sg +"" + "supremu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "foresta" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "illascare" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "seguru" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "cassare" vblex inf + "cassare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "atrivire" vblex pp m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aconcada" n f sg + "aconcare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "barigare" vblex inf + "barigare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cresura" n f pl + "cresurare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "de seguru" adv +"" + "chircare# de" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "orientare" vblex inf + "orientare" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "reconnòschere" vblex inf +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "travigare" vblex pp m sg +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pasada" n f sg + "pasare" vblex pp f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "in" pr +"" + "cussu" det dem m sg +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "ghelare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "sàmbene" n m sg + "sambenare" vblex prs p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bena" n f pl + "benare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "bravu" adj m sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "collire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìndighi" num mf sp +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imbarcare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "giùghere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "afrontare" vblex inf + "afrontare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "atza" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "cùrrere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "anticàmera" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*aggarraia" +"" + "su" det def m pl +"" + "libru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pònnere" vblex pii p1 sg +"" + "*infatu" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "calmare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "forsis" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "opònnere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cummèrtziu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lumera" n f sg +"" + "màgicu" adj f sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "carriera" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "*Kathleen" +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "in" pr +"" + "Dublinu" np top m sg + "Dublinu" np top f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "agabbadu" adj f sg + "agabbare" vblex pp f sg +"" + "a pustis de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "segadu" adj m pl + "segare" vblex pp m pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "tirare" vblex pp m pl +"" + "dae cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oràriu" adj f sg + "oraria" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "perla" n f pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "istare" vblex pp f pl + "èssere" vbser pp f pl +"" + "torrare# a pònnere" vblex pp f pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "parastàgiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "mòbile" n m pl + "mòbile" adj mf pl +"" + "torrare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "sestu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "acontzare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bellu" adj f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "crarire" vblex pp m sg +"" + "Freddy" np ant m sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"<,>" + "," cm + « +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "su" det def m sg +"" + "pàrrere" vblex inf + "pàrrere" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu in unu" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "*Corley" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "acumpangiare" vblex pp f sg +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "frigare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"<“>" + "“" lquot +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "disìgiu" n m sg +"<”>" + "”" rquot +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"<“>" + "“" lquot +"" + "de" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "cunsiderare" vblex ger +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "coladu" adj m sg + "colare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "educare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "ghetare" vblex inf + "ghetare" vblex pis p1 sg +"" + "cabitzale" n m pl +"" + "a subra" adv +"<”>" + "”" rquot +"<(>" + "(" lpar +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "osservatzione" n f sg +"" + "giustu" adj f sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "intèndere" vblex ger + "lu" prn enc p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "dispràghere" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "gremèddighe" adj m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "rìere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "iscracàlliu" n m sg +"<)>" + ")" rpar +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capitanu" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "passigiare" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tzertu" adv + "tzertu" adj m sg + "tzertu" det ind m sg +"" + "pistighìngiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma non" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "possìbile" adj mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "sonniare" vblex ger +"" + "o" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "ammachiare" vblex pp m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "nave" n f sg +"" + "a" pr +"" + "papore" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumpresu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tocare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giogu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tocare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "libru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pregadoria" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "fide" n f pl + "fidare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "iscùdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bàculu" n m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "a bellu" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "alenu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser ger + "nche" prn enc adv +"" + "in manera irregulare" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "buca" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "a" pr +"" + "suspiru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "ghelare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àera>" + "àera" n f sg +"" + "fritu" adj f sg + "fritire" vblex prs p1 sg + "fritare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "presu" adj m sg + "presu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "animale" adj mf sg + "animale" n m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cumpudare" vblex ger +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sergente" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "duca" n f sg + "duchessa" n f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "rosa" n f pl + "rosa" adj mf pl +"" + "galanu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "ispàrghere" vblex pp m sg + "ispartu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "nue" n f sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg + +« +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "cunfessare" vblex pri p1 sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "*Coy" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "echipàgiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Eliza" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspirare" vblex pp m sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "incrunadu" adj m sg + "incrunare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "pro nàrrere" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere# de acordu" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "gherrare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "trinchete" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "*Gretta" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "caminare" vblex ger +"" + "in dae in antis" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Bartell" +"" + "de" pr +"" + "*Arcy" +"<;>" + ";" sent +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "suta de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bratzu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarpa" n f pl + "iscàrpere" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ballu" n m sg +"" + "imboligare" vblex pp f pl +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*cantzu" +"" + "de" pr +"" + "pabiru" n m sg +"" + "tabachinu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "tirare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "gunnedda" n f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "imbrutare" vblex inf + "imbrutare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "ludru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"<ùndighi>" + "ùndighi" num mf sp +"" + "pretzisu" adj f pl + "prètzisu" adj f pl + "pretzisare" vblex pri p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ritirada" n f sg + "retirare" vblex pp f sg + "ritirare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "mesora" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "lùghere" vblex pri p2 sg + "lughe" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp f pl + "mortu" n f pl + "mortu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "bufare" vblex inf + "bufare" vblex pis p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp m sg + "cungiadu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ogru" n m sg +"" + "in" pr +"" + "manera" n f sg +"" + "espressivu" adj f sg +"" + "dae subra" adv +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òrulu>" + "òrulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "naviu" n m pl +"" + "*corsaros" +"<,>" + "," cm +"" + "inghiriare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "nue" n f pl +"" + "de" pr +"" + "fumu" n m sg +"" + "carcu" adj f pl + "carcare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "lampu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "andare" vblex pii p3 pl +"" + "semper" adv +"" + "a in antis" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*giunca" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "tristu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"<8>" + "8" num +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bentu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "firmu" adj m sg + "firmu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nieddore" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +/ +"" + "no" adv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*Zèfiru" +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "feri·feri" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "padente" n m sg +"<,>" + "," cm +/ +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "torrare" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "margarita" n f sg + "Margarita" np ant f sg + "Margarita" np cog mf sp +/ +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghetu" adj m sg + "ghetare" vblex pri p1 sg +"" + "frore" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "prùere" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ambu" n m pl + "ambos" prn tn m pl + "ambos" det ind m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pesare" vblex pp m pl +"" + "astrìnghere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "*kriss" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "fùere" vblex ger +"" + "?" sent + +« + +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "John" np ant m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<Ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "*Ispetru" +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "originale" adj mf sg + "originale" n mf sg +"" + "*Dade" +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "imitatzione" n f pl +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "farsu" adj m pl + + +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "assessoradu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "istrutzione" n f sg +"" + "pùblicu" adj f sg + "publicare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "bene" n m pl + "benare" vblex prs p2 sg +"" + "culturale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "informatzione" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ispetàculu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isport" n m sp + + +"" + "*Ajò" +"<,>" + "," cm +"" + "chistionare" vblex pri p1 pl +"" + "cun" pr +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fradigheddu" +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "intèndere" vblex pii p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "ma" cnjcoo +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "a tesu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "su" det def f pl +"" + "costumàntzia" n f pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "curiosu" adj f pl + "curiosare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "Pèrsia" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nàufragu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "mere" n mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "acumpangiare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "guàrdia" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ispetzionare" vblex inf + "ispetzionare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intzidente" adj mf sg + "intzidente" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*artillieri" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "carrigare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bomba" n f sg + "bòmbere" vblex prs p1 sg + "bombare" vblex imp p2 sg +"" + "de oto" adj ord mf sp +"" + "poddigare" vblex prs p2 sg + "pòddighe" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pesare" vblex pii p3 sg +"" + "bintunu" num m sp + "bintunu" det def m pl +"" + "chilu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "iscopiare" vblex ger +"" + "nche" prn pro adv +"" + "dèpere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"" + "fèrrere" vblex inf +"" + "bintoto" num mf sp +"" + "ascra" n f pl +"" + "de ferru" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscuru" adj m sg + "iscuru" n m sg +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "perìgulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pigiare" vblex pis p1 sg + "pigare" vblex inf + "pigare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frebba" n f sg +"" + "potente" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "neghe" n f sg + "negare" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su suo" prn pos f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "faddire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "carta" n f pl + "cartare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "a" pr +"" + "contare" vblex inf + "contare" vblex pis p1 sg +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "dèvere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"<,>" + "," cm +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere# de" vbmod pii p3 sg +"" + "istraordinàriu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "Johnny" np ant m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "in presse" adv +"" + "in presse" adv +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pispisare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "origra" n f sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "birgongiare" vblex inf +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "*bostè" +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "*Ivors" +"" + "in manera franca" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tussire" vblex pp m sg + "tussidu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "duos" num f sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "calicunu àteru" prn tn m sg + "calicunu àteru" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tocheddadu" adj m sg + "tocheddare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "*grabbu" +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cumprèndere" vblex inf +"" + "de" pr +"" + "istare# a sa muda" vblex inf + "istare# a sa muda" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pompa" n f sg + "pompare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "dèpere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "desertu" adj f sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<èsseres>" + "èssere" n m pl +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "Delacour" np cog mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "edade" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ebreu" adj f sg + "ebreu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Tigrotos" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "remu" n m pl +"" + "!" sent + +– + +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sinniale" n m sg + "signale" n m sg +"" + "*atzochiade" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "antigu" adj m sg +"" + "balore" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "tigre" n f pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "firmare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"" + "Yanez" np cog mf sp + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "pee" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tambare" vblex pp m sg +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "crèere" vblex pp m pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abèrrere" vblex inf +"" + "su" det def m sg +"" + "passu" n m sg +"" + "dèpere" vblex pii p3 pl + "dèpere" vbmod pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex inf +"" + "manu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*kriss" +"" + "e" cnjcoo +"" + "traballare" vblex inf + "traballare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "contivìgiu" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "oh" ij +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "infallibilidade" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "paba" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "silèntziu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "imbèrghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cadrea" n f sg +"" + "a dae segus" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a sa ritza" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "allùghere" vblex pp m pl + "allutu" adj m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frama" n f sg + "framare" vblex imp p2 sg +"" + "iscuru" adj f sg + "iscurire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chircare# de" vblex ger +"" + "lèghere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "benidore" adj m sg + "benidore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "*Sabau" +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frea" n f sg +"" + "orrorosu" adj f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "astrìnghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "pensamentu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "contu" n m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rìsidu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mesu" adj m sg + "mesu" n m sg +"" + "minutu" adj m sg + "minutu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "*pesso" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "giustu" adv + "giustu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "pregontare" vblex inf + "pregontare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ascurtare" vblex imp p2 pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "assustare" vblex pp f sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imaginaiat" +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "amoradore" n m pl + "amoradore" adj m pl +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "iscurosu" adj f sg +"<;>" + ";" sent +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "*Corley" +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "cumplimentu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*impudèntzia" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "buca" n f sg +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "!" sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "muninca" n f pl +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "nasu" n m sg +"" + "longu" pr + "longu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ispantare" vblex pp f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "aparèssere" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "in presse" adv +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"" + "a curtzu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ghetare" vblex ger +"" + "boghe" n f pl + "bogare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "assustu" adj m sg + "assustu" n m sg +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "pòdere" vblex pri p2 sg + "pòdere" vbmod pri p2 sg +"" + "faddire" vblex inf + "faddire" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "a pustis de" pr +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "*cojada" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "in cue" adv +"" + "pro semper" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "contadu" n m sg + "contare" vblex pp m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "carta" n f pl + "cartare" vblex pri p2 sg +"" + "in antis de" pr +"" + "mandare" vblex inf + "mandare" vblex pis p1 sg +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Doran" np cog mf sp +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<,>" + "," cm +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "girare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Paranoa" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "a" pr +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "luego" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*segnor" +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "incarrigare" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Fogarty" +"<,>" + "," cm +"" + "sèere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*tretigheddu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cadrea" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "interessare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "manera" n f sg +"" + "particulare" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kernan" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "eja" adv +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Tierney" +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischire" vblex pri p3 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "torrare" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent +» + +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "arrughida" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bàrgiu" adj f sg + "bàrgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "bìdere" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def m pl +"" + "*praho" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pri p3 sg + "pòdere" vbmod pri p3 sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "seguresa" n f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "sero" n m pl + "seru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "*sòrdidu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vìtziu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "miseràbile" adj mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "putzinosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Hoholan" +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "neghidare" vblex pp m sg + "neghidadu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "connòschere" vblex pri p2 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "*mischinu" +"" + "de" pr +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "collègiu" n m sg +"" + "sacru" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "cardinale" n m pl + "cardinale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "archipìscamu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "pìscamu" n m pl +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "cando chi" cnjadv +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "favore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mandadu" n m sg + "mandare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "figiare" vblex imp p2 sg + "fìgiu" n f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Kathleen" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cumbentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imparare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "frantzesu" adj m sg + "frantzesu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "pustis" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pagare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tassa" n f pl + "tassare" vblex pri p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acadèmia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bìdere" vblex pri p2 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "*arrughidu" +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*corronca" +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "de" pr +"" + "*Arcy" +"" + "cun" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "*grabbu" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"<òrdino>" + "ordinare" vblex pri p1 sg +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"" + "de" pr +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cassare" vblex inf + "cassare" vblex pis p1 sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acumprimentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "progetu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "balorosu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "trabentare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*acòstiu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "malaitu" adj m sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "rùghere" vblex pp m pl + "rutu" adj m pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "leopardu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "*Virgìnia" +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "infustu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "prànghere" vblex pp m sg + "prantu" adj m sg + "prantu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "in cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "cardinale" n m pl + "cardinale" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pìscamu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "archipìscamu" n m pl +"" + "bènnidu" adj m pl + "bènnere" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mundu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "gherrare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "artu" adj f sg + "artu" n f sg + "artare" vblex imp p2 sg +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "paba" n m sg +"" + "etotu" adj m sg +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "ritzu" adv + "ritzu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "proclamadu" adj m sg + "proclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "infallibilidade" n f sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "dogma" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "ex" adj mf sp + "ex" n mf sp +"" + "*cathedra" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "de dòighi" adj ord mf sp +"" + "sordadu" n m pl +"" + "fidadu" adj m pl + "fidare" vblex pp m pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de deghe" adj ord mf sp +"" + "indìgenu" n m pl + "indìgenu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "disarmare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "solu" adv + "solu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispera" n f sg + "isperare" vblex imp p2 sg +"" + "mancari" adv + "mancari" cnjsub + "mancari" cnjadv +"" + "minoreddeddu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "capassu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "isfortzu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "abèrrere" vblex inf +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "mandare" vblex inf + "mandare" vblex pis p1 sg +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "in" pr +"" + "fundu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "prontu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "mòere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "importare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "de" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "fidele" adj mf sg + "fidele" n mf sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "chircare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "pistighìngiu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "oro" n m pl + "oru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "giogare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "esistèntzia" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cumentzare" vblex pii p3 sg + "comintzare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amare" vblex inf + "amare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pustis" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Donnelly" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sonare" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "miss" n f sp +"" + "McCloud" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "Joe" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "bufare" vblex inf + "bufare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "binu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "Maria" np ant f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "*Ehi" +"<,>" + "," cm +"" + "cuddu" adj m sg + "cuddu" prn tn m sg + "cuddu" det dem m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbassare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "ne" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "ne" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*babirussa" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "agiuare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "*artiare" +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"" + "rìere" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "brullare" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"<àeras>" + "àera" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "de fàghere" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pòdere" vblex pri p2 sg + "pòdere" vbmod pri p2 sg +"" + "trampare" vblex inf + "trampare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "*Corley" +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in" pr +"" + "fundu" n m sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "bòidu" adj f sg + "bòidu" n f sg + "boidare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pranu" n m pl + "pranu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ischirriare" vblex pp f sg + "ischirriadu" adj f sg + "ischirriada" n f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "terrinu" n m sg + "tèrrinu" adj m sg +"" + "cuadradu" adj m sg + "cuadradu" n m sg + "cuadrare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "acontzare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbarrare" vblex pii p3 sg +"" + "subra de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ghenugru" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ochire" vblex imp p2 pl + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dormire" vblex pp f sg +"" + "respirare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "afannu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghighinare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bratzu" n m pl +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "chircare# de" vblex ger +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istesiare" vblex inf + "istesiare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bisione" n f sg + "bisionare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "?" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "cumpràghere" vblex pri p1 sg +"" + "de" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "tranchillu" adj m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "tres" num mf sp +"" + "die" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "delìriu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "lassare" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pasu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acurtziare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "addopiare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "àere" vblex pis p3 sg + "àere" vbhaver pis p3 sg + "aerare" vblex prs p3 sg + "aerare" vblex imp p3 sg +"" + "chèrrere" vblex pp m sg + "chertu" n m sg +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "ogni" det ind mf sg +"" + "manera" n f sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "isbarcu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "cumprèndere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "dare" vblex prs p2 pl +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "malaitu" adj f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "Freddy" np ant m sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tenaghe" n m sg +"" + "de" pr +"" + "sèllere" vblex inf +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mandigare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*pudding" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "isetare" vblex pp m sg +"" + "unu pagu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mòere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "ogru" n m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzertesa" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "pònnere" vblex ger +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "collire" vblex inf + "collire" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "*ridiant" +"<,>" + "," cm +"" + "iscacalliare" vblex pii p3 pl +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "befare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*fiachesa" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "terrìbile" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*ischìllios" +"" + "de" pr +"" + "trumba" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mòere" vblex pii p3 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "isparghinare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "corfu" n m pl +"" + "isparare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "maconatzina" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex ger +"" + "galu" adv +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "capitare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "giai" adv +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pasteri" adj f pl + "pastera" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "tupa" n f pl + "tupare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "intesu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "tocheddare" vblex ger +"<;>" + ";" sent +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "ischidu" adj m sg + "ischidu" n m sg + "ischire" vblex pp m sg +"" + "amare" vblex inf + "amare" vblex pis p1 sg +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "cumbata" n f pl + "cumbàtere" vblex prs p2 sg + "cumbatare" vblex pri p2 sg +"" + "orrorosu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarramatzinare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pòdere" vblex pii p1 sg + "pòdere" vbmod pii p1 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "domare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "figiare" vblex imp p2 sg + "fìgiu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "genia" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "giuradu" adj m sg + "giuradu" n m sg + "giurare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "gherra" n f sg + "gherrare" vblex imp p2 sg +"" + "mortale" adj mf sg +"" + "?" sent + +« + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "gràtzia" n f pl + "gratziare" vblex pri p2 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "collete" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "largu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "artziare" vblex inf + "artziare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "conca" n f sg +"" + "de" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "istufa" n f sg + "istufare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +"<.>" + "." sent + + + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt (revision 81551) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt (revision 81553) @@ -1,5 +1,4 @@ Pàgina printzipale: -Not Sardinian? Sc-0? Casteddu: Casteddu de Callaris (In italianu : Cagliari e In ispagnolu e cadelànu: Càller) est su cabulogu e sa tzitade prus manna de sa Sardigna. Inoghe s'agatant su Cussìgiu, sa Giunta Regionale, e sos corpos prus importantes de su Istadu (Corte d'Apellu, Cumandu Militare, Cumandu Regione Carabineris, etc.). Bivent oe in Casteddu a giru de 170.000 Sardos (Casteddajos) e istràngios, ma bi triballant o bi benint ongi die casi su dòpiu. @@ -15,8 +14,10 @@ Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asuta de s'Aragone a innantes e de sa Ispanna apustis, cun pagu noas ma importantes: s'Universidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz. Pigada de sos Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su 1717, est assinnada cun totu sa Sardinna a su Duca de Savoia in su 1720. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione). Semper abarrada cun sas Savoias, oe est su capulogu de sa Regione Autònoma de sa Sardigna de sa Repùbrica Italiana. + Capitale: Una capitale est sa tzitàde inue funt sos corpos de guvernu de una comunidade (manna o pitica, lìbera o sutaposta). Sa paraula benit de "capita" (campidanesu "cabitza"): comente custa, sa tzitade in ogetu est apitzos de sas àteras, in artu. + Sardigna: Sa Sardigna est sa segunda ìsula prus manna de su Mare Mediterràneu. Est posta a otzidente a unos 200 km a ovest de sa penìsula italiana, unos 300 km de sa Liguria, 500 de s' Ispagna e a sud a unos 184 km. dae sa Tunisia. Sa terra prus a probe est sa Còrsica o Còssiga, petzi 11 km. Sa Sardigna est una Regione Autònoma (Regione Autònoma de sa Sardigna) pro reconnoschimentu de sa Costitutzione Italiana e pro resones istòricas e linguìsticas. @@ -48,11 +49,13 @@ Sos sardos impare a s'italianu faeddant su sardu, limba nou-latina reconnota comente ufitziale paris cun sa de istadu in su 1997, a pustis de medas peleas chi punnaiant a cust'iscopu, ma puru ateras limbas chi sardas no sunt e costituint minorias, comente a su galluresu, cunsideradu dae unos cantos che unu limbazu autònomu, o unu cossu simile a cussu de sa tzidade 'e Sartene, o isulas linguisticas a sese, che a s'aligheresu, una variante de su catalanu orientale, su venetu in Fertilia, Maristella, Arborea e Tanca Marchesa (bell'iscumpartu, peroe). Sicund'e un'istudiu reghente de sa regione, su sardu lu diant connoschere unos 1.495.000 pessones e faeddare unos 1.000.000, a fronte de su 3% ebbia chi naraiat de no lu connoschere, de no lu cumprender e de no lu cherrer a imparare. Ant sinnaladu chi, peroe, b'at s'arriscu chi su sardu diat poder andare intre pagu tempus ind unu protzessu de estintzione, si no si ponet remèdiu, ca no b'est galu su bilinguismu, bistu chi b'at unu stigma assotziadu a custa limba e in sos ufìtzios pùblicos no s'impreat a favore, oje, de s'italianu ebbia: sa majoria de sardos est oe in die italianitzada. Turismu. S'ìsula est fentomada pro sas localidades turisticas suas, e intra custas podimus ammentare sa Costa Smeralda, sas isulas de Madalena e Cabrera, sa tzitade de S'Alighera, pro sas calas ispantosas de s'Ogiastra incastradas in sas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala Gonone e puru pro s'internu sou, e in particulare su Gennargentu. In sos ùrtimos annos in su Sud ant fraigadu paritzas locandas e sìtios turìsticos (a SE Crabonaxa e Murera a SO Santa Margarida e Guàrdia de is Morus de Pula, Chia). Interessantes pro su turismu, s'archeologia de sas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e San Pietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghent oe galu sa pisca de su Tunnu Ruju (Tunnus Tynnus) cun sos brancos de tunnos chi benint dae s'Atlànticu, in fase riprodutiva. + Limba corsicana: Sa limba corsicana est una de sas Limbas Romanzas. Su logu printzipale de manigiu de su Corsu est sa Còssiga e in sighida su nord de sa Sardigna. Custu limbazu appartenet a su gruppu italu-romanzu, e s'assimizat tantu a su toscanu chi sos limbistas cussideran a bortas su cossu comente unu dialettu italianu, mancari s'evitet de lu narrer gai pro chestiones de tipu politicu. Custu est cantu naraiat a propositu Niccolò Tommaseo: S'istadu frantzesu reconnoschet su corsicanu che limba rezonale. Sicund'e cantu narat una cherta sientifica, a die de oe sos cossos allegan in sa limba 'e su logu semper prus pagu, difatis est in perigulu de estintzione, un'arriscu prus grave de su chi curret su sardu. Variantes. Sa limba cossa tenet 6 o 9 variantes ma, comente accadit puru in sa sarda, bi nd'at duas chi dian partzire s'isula in duos: sa de su cabu 'e susu, o comente narana sos cossos etottu de sa ""Corsica suprana"", chi si narat "corsu supranacciu", e sa de su cabu 'e jossu chi si narat "corsu suttanacciu" e tenet meda ite bider cun su galluresu (antzis, a parrer de limbistas medas su limbazu faeddadu in sa Sardigna setentrionale est una variante de cossu). + Launeddas: Is launeddas (reuleddas in logudoresu) sunt un'istrumentu musicale a alenu sighidu, de impreu populare fintzas dae sos tempos prus antigos. Unu brunzeddu agatau in su sartu de Ìtiri, chi amostat unu sonadore de launeddas, nde testimonzat s'esistèntzia giai in su tempus nuraghesu. Est fatu de canna de arriu segada in su mentras de sa luna manna de freàrgiu e lassada sicare pro nessi tres annos. S'istrumentu. @@ -76,18 +79,24 @@ Sa Scola de su Campidanu ‘e Casteddu no at lassau nisciuna documentazioni discografica, funt abarradas sceti is registrazionis chi iat fatu AF Bentzon de Pasqualinu Erriu (Punt’’e organu), scienti de Giovanni Pireddu. Gratzias a is registratzionis de Bentzon funt stetias allogadas una pariga de sonadas de cresia de Efisio Cadoni (Messa) Su Campidanu de Oristanis puru at tentu unu sonadori nomenau: su Brichi, de Crabas, ma nemus tenit arregordu de is sonadas suas. Oi in diri sa traditzioni benit poderata de Giovanni Casu (Paui) chi secundu AF Bentzon sonada in d’una manera prus antiga de is sonadoris de is atras scolas. (Passu ‘e tresi) Unu sonadori chi tenidi unu stili diversu est Beppe Cuga de Ovodda, bidda de sa Barbagia, chi sonat ballus chi assimbillant a i cussus de cabu ‘e susu sonaus a sonettu. In custus urtimus annus at bessiu a pillu medas sonadoris nous, chi funt unu bellu spettu po is launeddas, po is annus chi ant a benni. + Calendàriu: Unu calendàriu est una manera de calculare sas dies, sas chidas, sos meses, sas festas chi capitant in s'annu. Esistint varios calendarios, pro es. su calendariu cinesu, su calendariu musulmanu e ateros. Nominamos su calendariu romanu, ca at apidu importantzia pro nois otzidentales. Sos Romanos aiant unu calendariu chi s'est mustradu imperfetu. In su calendariu romanu si faeddaiat de calendas, sas primas dies de su mese, e de “idi”, idas chi indicaiant sa medade de su mese (su 15 in tzertos meses, su 13 in ateros). Giuliu Cesare l'at cherfidu riformare. S'est leadu comente puntu de riferimentu s'equinotziu de beranu fissendelu a su 25 de martzu, e s'annu fut de 365 dies e 6 oras. Su contu s'est mustradu isbagliadu, ca ognia annu si depiat bogare 11 minutos e 12 segundos. Passende sos annos e sos sèculos custu isbagliu aumentaiat. In sos seculos prus bortas s'est presentada s'intentzione de lu cambiare, spetzialmente dae parte de sos Pabas, chi s'agataiant su problema de fissare sa data de tzertas festas. Su problema fut tocadu puru dae carchi Conciliu. Su Conciliu de su Lateranu 1518 e su Conciliu de Trento (1545-1563) chi at impostu sa riforma de su calendariu). Su Paba Gregoriu XIII (Ugo Boncompagni, elegidu in su 1572) s'est impignadu pro riformare su calendariu. Pro 10 annos sunt esaminadas varias propostas. Una pariat rispondere bene a su bisonzu. Fut fata connoschere a sos res, principes, Universidades. Sa decisione fut chi in su mese de santuaine de s'annu 1582 in su calendariu nou si saltaiant 10 dies, e a su 4 de santuaine sighiat su 15 de santuaine. S'equinotziu de beranu depiat essere su 21 de martzu, e no si nche depiat allontanare meda, e pro custu s'est introdusidu s'annu bisestile. Ligada a su calendariu est sa chistione de su contu de sos annos in Otzidente. Su monacu Dionisi su Minore, chi est bividu in su sèculu V-VI at fissadu su contu de sos annos dae sa naschida de Gesu Cristu, ponindela in su 753 dae sa fundatzione de Roma, ma paret chi epat fatu un'errore, e custa data si depet antitzipare de 4-7 annos. + Porcu: Su porcu est unu animali tipicu de su sartu; A segunda si podet narrer in sardu finamentra: ""Sue"" (femina 'e porcu, fizada), ""Erre"" (mascu 'e su porcu), ""Mannale"" , ""Busatzu"". + Bàca: Sa bàca esti unu mamiferu, allevadu po sa produtzione de su latte ( bacca de fruttu) e po sa petta. Benidi allevadu lassendelu pasculare in campagna o tenindelu in istallas o in sos duos modos. Esistini varia ratzas de 'accas; calicuna est allevada po su latte, ca nde produede meda. Ateras sunu allevadas po sas petta. Un'acca, cando anzada dada unu 'itellu (bitellu, biju). Su masciu de custu tipu de memiferu est su 'oe (boe), su masciu castrau. Unu tempus boes e baccas funi meda usados po tribaglios, po arare, po tirare su carru, po triulare. Su masciu adattu po sa riprodutzione est su trau. Dae boes e baccas maselladas si ogada puru sa pedde e -i su corzu chi servidi in s'industria. + Àinu: + Canisca: Su canísca (in italianu "verdasca") est unu animale de su mare. + Limba sarda: Su sardu est una de sas limbas romanzas, faeddada mescamente in su logu de orìgine, sa Sardigna, e dae sos disterrados. Datos generales. @@ -125,15 +134,20 @@ In su chimbichentos e seschentos, su sardu diat aer appidu faeddos medas chi beniant dae su catalanu e ispagnolu, pro more de sa dominadura. Vocabolarieddu. Inoghe si podet ghettare un'ograda a carchi vocabolu a manera de lu ponner a cunfrontu in sas limbas romanzas. + Polìtiga: Sa Polìtiga, est s'arte de guvernare sa sotziedade. + Limba italiana: Sa limba italiana est una limba romanza, faeddada in Italia, in San Marino, in su Vaticanu, in su Cantone Ticino in Isvìtzera e in àteras partes de su mundu (inue bivint disterrados italianos, comente est s'Amèrica de su Nord e s'Amèrica Latina). Raighinas importantes de sa limba italiana las agatamos in Toscana de sos seculos passados, cun Dante Alighieri, Giovanni Boccaccio, Francesco Petrarca e ateros meda. Pustis: Giacomo Leopardi, Alessandro Manzoni, Niccolò Tommaseo. Medas paraulas s'italianu las at leadas dae sos dialettos varios chi esistint in Italia. S'intrada de paraulas in s'Italianu dae sos dialettos italianos est aumentada cun sa televisione. Ma sa televisione at puru livelladu s'italianu in totas sas regiones de s'Italia. + Limba romuna: Sa limba romuna est una de sas Limbas Romanzas. Si faeddat in Romania, in sa Moldova, e in medas ateras isulas limbisticas de minoria in tota sa Penisula Balcaniga. + Limba frantzesa: Sa limba frantzesa est una de sas Limbas Romanzas. + Nùgoro: Nùgoro est sa sea de sa Provìntzia de Nùgoro e est su tzentru prus mannu de sa Barbàgia de Nùgoro, in sa Sardigna. Posta a sos pedes de su Monte Orthobene, in unu tacu de granitu a unos 600 m.s.m., Nùgoro est crèschida comente tzentru aministrativu a cumintzare dae sa segunda metade de s'800. @@ -142,6 +156,7 @@ Sas primas evidèntzias de sa presèntzia de òmines in Nùgoro sunt de su II millenniu a.C., sun sos restos de una biddichedda chi s'agatat a curtzu a su nuraghe Tanca Manna. In su Monte Orthobene in sos tretos de "Sedda Ortai" b'at tratzas de fortificatziones chi si pensat siant de s'edade 'e su Ramine. De s'edade nuràgica bi sunt medas nuraghes (a su mancu trinta) chi istant a supra de sos montes de sa tzitade. + Fìsica: Movimentos: Movimentos in caminos derettos, in caminos curvos, bantzigadores, relativos, cumpostos, vettores. @@ -165,9 +180,11 @@ Campos, flussu, movimentu de una garriga in d'unu campu eletrigu, forza de Lorentz, condutzione, tzircuitos. Eletromannetismu: Indutzione eletromannetiga, generadores, tzircuitos in currente alternada, undas eletromannetigas. + Provìntzias de sa Sardigna: In sa Regione Autònoma de sa Sardigna b'at 8 provìntzias: Provìntzias noas: + GNU Free Documentation License: Sa GNU Free Documentation License (GNU FDL) est unu permissu de copyleft pro contènnidos lìberos, creadu dae sa Free Software Foundation pro su prozetu GNU. S'iscritu ufitziale de su permissu est disponìbile a s'URL http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html, e puru a s'URL http://www.softwarelibero.it/gnudoc/fdl.it.html est disponìbile sa tradutzione no ufitziale in Italianu. Su GNU FDL l'ant creadu pro dispensare sas iscrituras de software e materiale de imparu. Narat chi onzi esemplare de su materiale, modificadu puru, cheret dispensadu cun su matessi permissu. Custos esemplares faghet a bender·los e, si riproduidos in cantidade manna, cherent produidos puru de una manera chi siat fàghile de los modificare torra. Sa Wikipedia est sa incunza prus manna de documentos chi utilizat custa impronta de permissu. @@ -192,6 +209,7 @@ Totus sos artìculos de sa Wikipedia sunt distribuidos cun su GNU Free Documentation License. Pro una mezus informatzione faghet a abaidare . Sa còpia locale de su permissu, comente chèrfidu dae su GNU FDL, est in . Materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu. Nissunu materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu podet esser impreadu in unu documentu suta permissu GNU FDL, pro esempru unu artìculu de Wikipedia, ca su permissu non proibit unu utilizu cumertziale. Comuncas, in unos acasos ispetzìficos, s'impreu cumertziale diat poder esser onestu e in cuddu acasu cussu materiale no at abisonzu de esser distribuidu suta GNU FDL si custu impreu pertocat a totu sos utentes potentziales de su documentu orizinale. Unu esempru craru est dadu dae sas parodias. + Itàlia: S’Itàlia, tzerriada ufitzialmente sa repùblica italiana (in Italianu: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentare de su sud de s’Europa. Alindat cun sa Frantza ,s'Isvìtzera, s’Àustria e s'Islovènia addae de sas Alpes a su nord. Atinat fintzas a totu sa penìsola italiana a su sud, in prus de sas ìsulas de Sardigna e de Sitzìlia , sas prus mannas de su Mediterràneu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas . Sos istados indipendentes de San Marino e de sa tzitade de su Vaticanu sunt enclaves a intro de s’Itàlia, inbetzes sa comuna de ‘Campione d’Itàlia’ est una esclave a intro de s'Isvìtzera. Sa cussorza italiana carrargiat unos 301,338 km2 in sos chi bivènt unos 60 milliones de abitantes . Est su de chimbe paisu prus populadu de s’Europa e su de bintitrès de su mundu. Sos oros de su mare sighint pro 8.000 km a sa grussera. @@ -215,6 +233,7 @@ Ipòtesi printzipale: dae su annigru. Sende chi bi sunt paritzas ipòtesis pro su chi atenet sa orìgine de su fueddu, pro sa majoria de sos istoricos e de sos linguìstas est dae sos grecos ca su nòmene benit. Aìci parret chi tzerriant sa regione e custu parret chi benit dae sa paraula ‘’Viteliù’’ de sa limba oscana, una limba iscumpàrrida chi si faeddaiat in su sud de sa penìsula. Su fueddu cherit nàrrere ‘sa terra de sos annigros’ , est a nàrrere de sos traos giòvanos. Su trau fiat unu sìmbulu sagradu pro custas popolatziones. + Wikipedia: Wikipedia est una entziclopedia multilìngue a cuntènnidu lìberu, iscrita dae boluntàrios chi traballant paris e sustenta dae sa Wikimedia Foundation, unu comitadu chi non pedit cumpensu . Ae como, est pubricada in 200 limbas (unas 100 in ue sos sotzios sunt ennanghinde paràulas, cun sa ingresa chi est sa prus cumprida) e cuntenet "boghes" cale siet una entziclopedia traditzionale, almanacu, ditzionàriu geogràficu, entziclopedia de novas. Sa tarea sua est de iscriere e fagher connoschere una entziclopedia internatzionale lìbera, bortada in d'unu rigòre 'e chistiònos, gai chi siet lèggida in cada zassu de su mundu . Wikipedia est giai unu de sos sitos de consultatzione prus impreados in su web, rezzinde nessi 60 miliones de compudadas pro die. Wikipedia cuntenet gasì 1,8 miliones de artìculos. Prus de 700.000 de custos sunt in ingresu, prus de 280.000 in tedescu, prus de 150.000 in frantzesu e prus de 130.000 in zaponesu. Sa versione italiana at coladu sos 67.000 artìculos. Wikipedia est nàschida su 15 ghennàrgiu 2001 comente progetu complementare de Nupedia (unu progetu cun tarea sìmile ma fattu dae espertos). Sende semper crèschida in popularidade, at dadu bida a medas progetos frades comente Wikitionary, Wikibooks e Wikinews. La contivìgiant boluntàrios a sa manera wiki, in su sentidu ca sos artìculos podent èssere modificados dae chie si siat o gasi. Sos boluntàrios de Wikipedia sustenent sa polìtica de su "a bisura neutrale" chi narat ca sas opiniones presentadas dae personas de importu o dae operas literàrias cherent contadas comente benin allegadas, ae mutu postu, chena manizzos. No c'at de s'ispantare si compudande Wikipedia s'agatant faddinas o aligarzas,si gasi, cherent zerriados sos sotziòs chi an'a bier issos si c'at de ite mendare, o si est abile, lu mendat su chi est leginde e totu. @@ -258,14 +277,17 @@ Cumenti cheret pronuntziada Wikipedia. Non esistet una pronùntzia ufitziale. Una preguntadedda intra sos "wikipedianes" italianos at portadu a pizu ca unzi unu la pronùntziat a comente cheret. Sas pronùntzias finas a oe connotas sunt: + Lege: Definitzione. In s' àmbitu giuridico o isperimentale, duncas sa lege èst una fòrmula chi at lòmpidu a s'eficàtzia espressiva netzessària pro registrare e/o prebìere andàinas e/o cumportamentoos, una sìntesi fata "ex ante" incasu chi sa lege siat giurìdica (ca sa lege pretzedit s' osservàntzia sua ), o "ex post" incasu chi sa lege siat empìrica (ca sa lege sighit sa rilevatzione isperimentale de una regularidade). Sas leges matemàticas ebia, de su restu, tenent unu balore assuludu e atempurale chi no torrat a sa definitzione narada innantis. + Limba Sarda Unificada: Sa Limba Sarda Unificada (LSU) est una proposta de norma iscrita pro sa limba sarda. Sas normas sunt istadas publicadas in su 2001 dae sa Rezione Autònoma de sa Sardinna (RAS), Assessoradu de sa Cultura, cun su tìtulu "LIMBA SARDA UNIFICADA / Sìntesi de sas Normas de base: ortografia, fonètica, morfolozia, lèssicu". Sa LSU est su resurtadu de su traballu de una Cumissione de espertos de limba sarda incarrigados dae sa RAS: Eduardo Blasco Ferrer, Roberto Bolognesi, Diego Salvatore Corraine, Ignazio Delogu, Antonietta Dettori, Giulio Paulis, Massimo Pittau, Antoninu Rubattu, Leonardo Sole, Heinz Jürgen Wolf, e Matteo Porru (su segretàriu). Su primu incàrrigu a sos membros de sa Cumissione est istadu atribuidu cun una prima Cunventzione n. 59/117 de su 29 de nadale de su 1998 (Zunta de tzentru-manca cun Assessore de sa Cultura Ballero) e cunfirmadu cun una segunda Cunventzione n. 52/105 de su 28 de nadale de su 1999 (Zunta de tzentru-destra cun Assessore de sa Cultura Onida). Sa Cumissione at traballadu finas a su 28 de frearzu de su 2001. In totu custu tempus ant traballadu pro 21 riuniones. Comente resurtat in sa Premissa de su libreddu ""Sa norma istandard unificada deliberada dae sa cumissione cheret mediare intro de sas variedades tzentru-orientales, prus cunservativas e sas meridionales de s'ìsula, prus innovativas, e est rapresentativa de sas variedades prus a curtzu a sas orìzines istòricu-evolutivas de sa limba sarda, prus pagu esposta a interferèntzias esternas, meda documentadas in testos literàrios, e in foras de sa Sardinna prus insinnadas e rapresentadas in sas sedes universitàrias e in su mundu sientìficu."" E, comente ponet sa Presentada: ""Sa norma elaborada podet esser impreada liberamente dae chie si siat, mescamente dae sas aministratziones pùblicas e privadas, ma finas dae sas impresas de onzi casta, dae sos sòtzios, dae sos òrganos de informatzione, etc."" + S'Alighèra: S'Alighèra (in saligheresu L'Alguer, in tàtaresu "L'Aliera", in italianu "Alghero") est una tzitade situada in sa Provìntzia de Tàthari in sa Sardigna nord-otzidentale. B'at 40.461 tzitadinos. Istòria e Limba. @@ -297,6 +319,7 @@ Caraterìsticos sunu sos burgos (Borgate) in sas campagnas de s'Alighera: Santa Maria la Palma, Guardia Grande, Loretella, Sa Segada, Maristella. Fertilia, est fundada in periodu fascista e abitada dae su 1948 dae istrianos. Ateros datos de interessamentu tzivile. S'Alighera tenet unu presone, s'Ispidale Tzivile e s'Ispidale Marinu. Dae pagu est sa sea de sa Facultade de Architetura de s'universidade de Thàthari e de una sea de s'Universitat Oberta de Catalunya. + Futei: Futei (nùmene ufitziale in sardu) o Furtei est unu comunu de unos 1.700 bividores de sa Meria de su Campidanu de Mesu. Sa bidda e su sartu. @@ -314,11 +337,14 @@ In su sartu, sa crèsia de Santu Nartzisu naschet in unu montigheddu acanta de sa bidda e sa crèsia de Santu Brai fiat sa filigrèsia de sa bidda issussada de Nuraghe. Bibliotecas. S’ùnicu biblioteca de Furtei est in Via Madre Teresa di Calcutta n°1, e tenet unus 3.500 lìberos. + Bolzanu: Boltzanu (in tedescu: Bozen; ladinu: Bulsan) est sa tzitade capitale de sa provìntzia autònoma de Boltzanu (Alto Adige). B'at 100.000 bividores (98.311 -mayu 2005-), pro su prus de sa limba italiana, cun una forte minoràntzia zermana (pagus prus de unu cuartu de sa popolatzione). Sa popolatzione istrannera in sa 31.12.2004 arribàt a 7% de sa popolatzione totale (6.856), sa mazoràntzia de s'Europa extracomunitària. Bolzanu at otènnidu su deretu de tzitade in su 1268. + Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine: Sa Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine est unu documentu, firmadu in Parigi su 10 de nadale de su 1948, sa redatzione fit istada promovida dae sas Natziones Unidas pro aer aplicatzione in totu sos Istados Membros. + Nintendo World Cup: Nintendo World Cup est unu videogiogu chi simulat su giogu de pallone. In custu giogu nche sunt 13 iscuadras natzionales (Argentina, Brasile, Camerun, Frantza, Germània, Giappone, Inghilterra, Italia, Mèssicu, Logos Bascios, Russia, Ispagna, Istados Unidos de Amèrica) chi chircant de bìnchere sa Cupa de su Mundu. @@ -329,14 +355,19 @@ A s'acabu de onni partida bìnchida essit a foras una crae de lìteras. Su giogu acabat cando una partida finit cun una pata o cun una pèrdida. Si si binchet sa finale s' iscuadra si aunit in una festa e a su capitanu benit donada sa cupa. + Fotografia: Sa fotografìa est sa tecnica de produìre una imagine artifitziale dae unu mezzu mecànicu o digitàle. Issa faghet parte de sas artes visivas. A parte sas finalidades artistigas sa fotografia est impreada finas, atoratora, pro àere imagines pro usos pratigos. + Provìntzia de Casteddu: = Comunas de sa Provìntzia de Casteddu = + Bennàlzu: Bennàlzu ("bennarzu" in nuoresu e "gennargiu in campidanesu") est su nòmene de su primu mese de su calendàriu gregorianu. + Freàrgiu: Freàrgiu (dae su latinu "februum", purificatzione) est su segundu mese de su calendàriu gregorianu. Est s'ùnicu mese cun 28 dies e 29 onnia bator annos. + Limbas: Sas limbas sunt sistemas de sinnos vocales cuncordados pro comunigare imparis sos òmines. Cando chistionamus de limba devimus pensare innantis de totu a sas limbas faeddadas, e no a cuddas iscritas: s'òmine at cumentzadu a faeddare innantis de iscrier. Parit chi totu sas limbas de su mundu tèngiant sa matessi raighina, ma como faghet petzi a las agrupare in "eredeos" (o familias), chi si sunt formados in mìgias de annos po resones diferentes: isulamentu, disterru, ispostamentu voluntàriu etc. @@ -344,14 +375,18 @@ Bi sunt àteros eredeos minores che sas limbas caucàsicas, austronesianas, dràvidas, amerindianas, e bi sunt finas limbas isuladas, chena de parentela peruna in sas limbas oe connotas, comente e su bascu. No bi at diferèntzia bera intra de "limba" e "dialetu". Pro su prus intendimus pro limba unu dialetu postu apitzus de sos àteros pro lege o pro cuncordu, formale o informale, de sa gente. Est de importu mannu amentare ca "limba" e "iscritura" (grafia) sunt cosas diferentes: faghet a iscrier sa matessi limba cun sistemas de iscritura meda diferentes. + Atzara: Atzara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai, s'agatat a 540 metros subra su mare e jughet 1.310 bividores. + Enciclopedia: S'entziclopedia esti una òbera ki boddit e amustrat totu su chi s'agatat apitzus de un'argumentu calisisiat, po su prus in òrdini alfabèticu. Su nùmene benit dae su grecu "enkyklopaideia", est a nai "imparu cumpridu". Sa prima enciclopedìa de s' istòria moderna (sa Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) l'aiant pubricada sos Illuministas frantzesos dirizidos de Denis Diderot e Jean Baptiste d'Alembert intra de su 1751 e su 1772. + Martzu: Martzu est su de tres mese de su calendàriu julianu e gregorianu. + Limbas romanzas: In logudoresu. Sas limbas romanzas sunt sas limbas caladas de su Latinu a pustis de sa fine de s'Imperu Romanu de Otzidente. @@ -361,19 +396,24 @@ Is lìnguas arromanzas funt is lìnguas caladas de su Latinu a pustis de sa fini de s'Imperu Arromanu de Ocidenti. Is lìnguas arromanzas funt: Su Dalmàtigu est mortu su sèculu passau. Du fueddànt in is ìsulas de su mari Adriàtigu ki oi s'agatant in Croàtzia. + Provìntzia de Nùgoro: Datos generales. Sa Provìntzia de Nùgoro o Meria de Nùgoro est in sa Regione Autònoma de sa Sardigna. Creada in su 1927 cun comunes de sas provìntzias de Tàthari e de Casteddu, ismenguada in su 1974 (nàschida de sa provìntzia de Aristanis) e in ùrtimu in su 2005. At làcanas cun sa Provìntzia de Tàtari a nordovest, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a nord, cun su Mare Tirrenu a est, cun sa provìntzia de Casteddu a sud, cun sa Provìntzia de Aristanis a ovest e cun sa Provìntzia de s'Ogiastra a sudest. Cun lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 23 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro ant formadu sa provìntzia noa de Ogiastra e duos comunes (Budoni e San Teodoro) sunt andados a fàghere parte de sa de Terranòa-Tèmpiu. In prus 13 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa de Casteddu (Iscalapranu, Iscroca, Istretzili, Gergei, Ìsili, Nuragus, Nuradda, Nurri, Orroli, Sàdali, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu) e 10 a sa provìntzia de Aristanis (Bosa, Flùssio, Genoni, Làconi, Magomadas, Mòdolo, Montresta, Sàgama, Suni e Tinnura). Sa seu est Nùgoro. Si faeddat Sardu nugoresu printzipalmentu + Ispagna: S'Ispagna (Castiglianu e galegu España; catalanu e balentzianu Espanya; bascu Espainia; aranesu Espanha) est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Madrid. A oriente est infusta dae su Mare Mediterraneu, a nord dae su Oceanu Atlanticu, in parte. Ca pro un'atera parte, a nord lacana cun sa Frantza e sa micronatziòni de Andorra, pro su mediu des Sos Pireneos, una cadena montagnosa chi arrivat a sos 3.000 metros. A Ovest lacana cun su Portugallu, e pius a nord con s'Oceanu Atlanticu. A sud mesu mesu, cun s'Oceanu e-i su Mare Mediterraneu. Faghent parte de s'Ispagna sas Isolas Baleares in su Mediterraneu, e-i sas isolas Canarias, in s'Atlanticu, a nord ovest de s'Africa. + Frantza: Frantza ("France", in frantzesu) est una natzione de s'Europa otzidentale, chi cumprendet puru s'ìsula de sa Còssiga e tenet dipendèntzias (Territoire) fora de s'Europa comente tzertas ìsulas de s'Oceanu Pacificu, Oceanu Indianu e de s'Atlanticu, e in su Sudamèrica sa Guyana Frantzesa. Sa Frantza est un'istadu membru de s' Unione europea. Sa capitale sua est Parigi, is tzìtades printzipales sunu: Marsiglia, Lione, Tolosa, Lilla, Bordeaux, Strasburgu, Nitza, Nantes, Rennes, Montpellier. + Germania: Sa Germània (in tedescu "Bundesrepublik Deutschland") est una natzione in s'Europa occidentale, cun unos 82.5 milliones de abitantes. Este unu Istadu Federale cumpostu dae 16 istados e sa capitale est Berlinu. + Portogallo: Portugallu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lisbona. Tzitade printzipales. @@ -384,17 +424,21 @@ Pico, Estrela, Larouco, Peneda, Geres, Marao, Gardunha, Lousa, Caramulo, Coroa, Montesunho. Persones de ammentare. Paco Bandeira, Ary dos Santos, Carlos do Carmo, Candida Branca Flor, Ababela, Linda de Suza, Roberto Leal, Jorge Ferreira, Lena D`Agua, Marie Myriam, Mariza, Micia, Vitor Espadinha, Lenita Gentil, Camoes, Pessoa, Miguel Torga, Antonio Nobre, Florbela Espanca, Agustina Bessa Luis, Sophia de Mello Breyner Andresen. + Lisbona: Lisbona (in portughesu: Lisboa) est sa capitale e, cun unos 565.000 abitantes in s'area urbana e unos 2.650.000 in sa Grande Lisboa, sa tzitade prus manna de su Portugallu. Est cunsiderada una Global city (tzitade globale) est a narrere una tzitade chi este unu nodu importante in su sistema economicu globale. + Òmine: S'òmine o òmini est unu mascu umanu mannu, imbetzes sa fèmina manna la tzerriamus fèmina. Su nòmene "òmine" l'impreamus pro indicare sa distintzione biològica intre sos sessos, sa distintzione culturale ligada a su tipu, o ambos duos. S'edade virile o "adulta" est su perìodu in sa bida de su mascru a pustis de sa transitzione sua de sa pitzinnia. A largu naramus "òmines" pro indicare totu s'umanidade, est a nàrrere totu sos èsseres umanos. + Diego Salvatore Corraine: Diegu Sarvadore Corràine (nàschidu in Nùgoro in su 1949) est istudiosu de limba sarda e tradutore in limba sarda. Est presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros. Dae meda s'interessat de problemas de polìtica linguìstica, normativa de sa limba sarda, terminologia. Est istadu membru de s'Osservatoriu de sa Limba Sarda; est istadu finas membru de sa Cumissione incarrigada dae su Guvernu Sardu de ammaniare una proposta de limba sarda de referèntzia: sa LSU e, pustis, de sa LSC Dae su 2001 a su 2006 Diegu Corràine est istadu diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda e coordinadore de su Master de "Tradutzione in limba sarda e Istùdios interculturales", fatu in Nùgoro in sos annos acadèmicos 2003/04, 2004/05, 2005/06 dae Provìntzia de Nùgoro, Universidade Autònoma de Bartzellona, Cunsortziu Universitariu de Nùgoro. + Europa: S'Europa est unu de sos sette cuntinentes de su mundu e unu de sos continentes chi fachen s'Eurasia. Sas lacanas naturales suas son: a otzidente s'Otzeanu Atlanticu, a nord su Mare Articu, a chirru 'e bassu su Mare 'e Mesus e a oriente sos montes Urales e su riu Ural. Est su sigundu cuntinente prus minore de sa Terra chin 11.000.000 de chilometros cuadratos de superficie (7% de sas terras essitas) e mancari non siet meta mannu istan in tretos suos unas 800.000.000 de pessones chi fachen de s'Europa unu de sos cuntinentes prus populatos de su mundu a pustis de Asia e Africa. @@ -402,6 +446,7 @@ Intre 'e sos seculos 'e 15e su de 20, sas natziones europeas an controllatu belle che tottu su mundu (Americas, su prus de s'Africa, Otzeania e cantzos de gabbale de Asia); custu fintzas a sas gherras mundiales, cunflittos chi an sinnatu s'achirrata de du su dominiu europeu in su mundu po lassare locu a superpotenzias che a sos istatos Unitos e s'Unione Sovietica. In tempos de gherra frita intre Usa e Urss, s'Europa est istata dividita dae sa cortina de ferru fraicata dae sa Nato e su Pattu de Varsavia. S'integratzione europea at permissu sa naschita de su Cussizu de Europa e de s'Unione Europea chi s'est irmanniata a pustis de s'iscontza de s'Unione Sovietica in su 1991. + Assèmini: Sa panada de angioni e patatas Assèmini est una bidda e comunu de su Campidanu de Casteddu, in sa Provìntzia de Casteddu. @@ -415,17 +460,21 @@ Su sartu fait a du pratziri in tres partes: sa de sa bidda, sa de Makiareddu, sa de Gùturu Mannu. Coxina Tipica de Assemini. Sa Panada cun anguidda e prisucci + Provìntzias de sa Sardinna/campidanesu: In sa Arrejoni Autònoma de sa Sardinja dui funt 8 provìntzias: Provìntzias noas: + Provìntzia de Carbònia-Igrèsias: Sa Provìncia de Carbònia-Igrèsias, su nòmini ufficiali est in italianu Provincia di Carbonia-Iglesias (in tabarkinu Provinsa de Carbònia-Igréxi e in sardu logudoresu "Provìntzia de Carbònia-Igrèsias"), podit essiri nomenada comenti Contau de Carbònia-Igrèsias, o puru Meria de Carbònia-Igrèsias, est è una provìncia italiana de sa Sardigna o Sardinia in su territòriu de sa Maurreddia o Sulcis e s'Igresienti, e sa prus piticca comenti estensioni in sa Regioni Sarda. Custa noa provìncia, fatta de pagu tempus (istituida in su 2001 e attivada da su 2005), tirat 1.494,95 km², hat 129.840 bividoris o habitantis residentis (in su 2010) e tenit 23 comunus o municìpius (cittadis e biddas), tiraus de su Contau de Casteddu Mannu, o Provìntzia de Casteddu Mannu o Provìncia de Casteddu Mannu, o puru Meria de Casteddu Mannu. Confinat cun sa Provincia de su Mesu Campidanu (in italianu Provincia del Medio Campidano) a settentrioni, cun sa Provìncia de Casteddu Mannu (in italianu Provincia di Cagliari) a orienti e a meridioni, infini a occidenti is costas suas funt in su Mari de Sardigna o Mediterràneu, aundi s'accattant puru is isulas de Sant'Antiogu e Santu Perdu (e attras isulas minoris), chi fun parti de su territòriu provinciale. Cun un PIL pro capite nominali pari a 14.346 € in su 2009 risultat essiri sa provincia prus pòbera de s'Itàlia. No tenit po immoi una seu unica definida comenti capulogu provinciali, ma is comunus o municìpius prus mannus, chi funt Crabònia e Igrèsias, funt is seus: su primu de sa Giunta Provinciali e sa segundu de su Consìliu Provinciali. Po custa rexioni Carbònia est considerada diaderu su capulogu provinciali. = comunus o municìpius (cittadis e biddas) = + Provìntzia de Aristanis: Sa Meria de Aristanis fut creada in su 1974 cun is comunes tirados de is Merias de Tàtari, Nùgoro e de Casteddu, amanniada de pagu cun àteros comunes de sa provìntzia de Nùgoro. Oe contat 88 comunes. Tirat 82.433 km², e contat 167.971 bividores (2001). = Comunas = + Provìntzia de su Campidanu de Mesu/campidanesu: Generalidadis. Creada de pagu cun 28 comunus tiraus de sa provìntzia de Casteddu. @@ -432,6 +481,7 @@ No tenit ancora una seu definidia. Po imoi sa seu est in Seddori. Tirat 1.516,19 kilòmetrus cuadraus e contat 105.400 bividoris (2001). Sa targa est VS po una lei noa, ma innantis est stètia MD. + Sardinnia/campidanesu: Sa Sardìnnia est un'ìsula de su Mari Mesu-terràniu ocidentali, posta a unus 200km de sa penìsula italiana, su propriu de sa Tunisia, unus 300km de sa Ligùria e 500 de sa Spannya. Sa terra prus acanta est sa Còrsiga, 11km.feti. Sa forma de s'ìsula est sa de un'arretàngulu longu, de unus 260km in deretura NS e unus 120 in sa EO. Sa punta a N est sa bidda de Lungoni (Santa Teresa de Gaddura), sa de S su Cabu de Teulada. Is maris ki d'ingìrianta funti su Mari Tirrenu a E e su Mari de Sardìnnia a O. Sa tirada est de unus 24.000km², s'oru de mari de unus 2400 km. Monti po su 13,5 %, montixeddu po su 68 % e pranu po su 18,5 %. Su monti prus artu tìrat 1834m (Punta de La Màrmora), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'ìsula. @@ -439,14 +489,17 @@ Du-i at unu lagu naturali feti, su lagu de Baratz, in su NO de s'ìsula, acanta de Tàtari e de s'Alighera. Is frùminis (cambas de àcua sempri prenus) funti pagus: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumindosa, su Mannu e su Cixerri. Is atrus funt arrius, sicus in parti de s'annu. Su frùmini prus longu est su Tirsu, chi tìrat 159km e bessit in su Mari de Sardìnnia a pustis di essi tocau sa tzitadi de Aristanis. Sa Sardìnnia est parti de s'istadu italianu est regioni autònoma e tenit una populatzione de 1.680.000 personis. Is lìnguas chistionadas funt s'italianu e su sardu in duas bariedadis prus mannas campidanesu e logudoresu. Est fueddau puru s'inglesu a livellu cumerciali e turìsticu po is medas basis americanas chi ddui funt in totu s'isula. + Cabuderra: Cabuterra est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu con 24.000 abitantisi. Cennusu Generali. Das colliasa prù attasa de sa fasci monatana chi fairi de corona a sa zona pianeggianti de su brazzu occidentali de su Golfu des Angelusu, s'estendiri su territoriu chi pigara su nomini de Cabuderra. Sa bidda de Cabuderra esti a 17 km de Casteddu. Situara trai mari e muntagna e su stagnu, est principalmenti una bidda agricula. Nutevoli esti sa sua crescita demugrafica des utimusu 50 annusu. In sa sua Historia funti importantisi sa cresia de sant'Efisi de santa Brabara e de santu Girolamu. + Armùngia: Armùngia (fintzas connotu comente Armùnja, in italianu "Armungia") est unu comunu de 584 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est su logu aundi est nàsciu Emilio Lussu. + Limba de Mesania: Sa Limba de Mesania est sa proposta de Màriu Pudhu (Puddu), e sa grafia dha impreant in su "Ditzionàriu de sa Limba e de sa Cultura Sarda", chi fait a ligi e buscai in s'Arretza a su giassu www.ditzionariu.org. Dha impreant in su giassu www.condaghes.com puru. A prou de custa proposta dhui est sa disponibbilidadi de ainas informàtigas prontas e in partigulari de unu curregidori ortogràfigu. @@ -459,6 +512,7 @@ Caraterìstigas de sa grafia de Pudhu, diferentis de sa LSU, funt: Cullegamentus de foras. Fait a agatai atras iscedas e ainas in su giassu www.condaghes.com/limbasarda, cun artígulus de atrus istudiosus puru. + Grafia sarda autònoma: Est sa proposta, cun is annus unu pagu arranjada, de Antoni Lèpori (e de atrus innantis de issu). Pensada po su campidanesu ma bona a su pròpiu po is atras bariedadis, est nasça in is annus '70, candu unus cantu scriidoris ant tentu barrancus a scriri su sardu in grafia italiana. Is chi scrint cun custu sistema po su prus pensant ca no dui bollat una bariedadi feti de sardu calada de s'artu, ma una agualadura fata de sa genti a partiri de una grafia comuna chi donjat a totus sa possibilidadi de scriri sa bariedadi locali insoru. Castiendi a sa polìtiga, sa Arrejoni Sardinja iat a podi arriciri calisisiat bariedadi de sardu e arrespundi in d-una de is duas bariedadis mannas (Logudoresu e Campidanesu), e provìntzias e comunus impreai sa bariedadi de sa cussorja insoru. De s'impreu fitianu e pùbrigu iat a nasci a giru de pagu tempus (unus cantu annus) unu "modellu" chi fatzat a puntu càncaru: s'idea de fundu est ca sa lìngua est una moda, e da fait sa genti chi da fueddat, no unus cantu professoris sètzius a giru de una mesa. @@ -469,6 +523,7 @@ Acàpius de foras. Podeis agatai prus scedas in custa pàgina e in is acàpius chi eis a agatai innia. Da impreant in medas jassus web comenti e custus (e atrus ancora): + Regione Autònoma de sa Sardigna: Sa Regione Autònoma de Sardigna est una regione a istatutu ispetziale de sa Repùblica Italiana, istabilida in sa Costitutzione e nàschida in su 1948. Òcupat s'ìsula de Sardigna e sas isuleddas minores a inghìriu suo, comente s'artzipèlagu de La Maddalena, s'ìsula de Malu Entu, de s'Asinara... Su primu Cussìgiu Regionale l'ant eletu in su 1949. @@ -477,6 +532,7 @@ S'Istatutu. Aprovadu dae sa "Assemblea Costituente" su 31 ghennàrgiu 1948, l'ant ufitzializadu cun lege costitutzionale n.3 de su 26 de freàrgiu 1948. Est partzidu in oto "tìtulos": + Provìntzia de Tàtari: Generalidades. Sa Provìntzia de Tàtari o Sassari o Meria de Tàtari o Sassari est una provìntzia de sa Sardigna sa prus antiga imparis cun sa de Casteddu. At làcanas cun sa Provìntzia de Aristanis e sa Provìntzia de Nùgoro a meridione, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a oriente, e cun su Mare de Sardigna a tramuntana e otzidente. @@ -484,6 +540,7 @@ Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 24 comunes chi fint in sa provìntzia de Tàtari ant formadu sa provìntzia noa de Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu (Agghju, Santu Franciscu d'Aglientu, Alà, Altzachena, Badesi, Berchidda, Bultigghjata, Buddusò, Caragnani (Calanzanos), Figari, La Maddalena, Loiri Portu San Paoli, Locusantu, Lurisi (Luras), Monti, Tarranóa (Terranòa), Òschiri, Padru, Palau, Sant Antoni, Lungoni, Telti, Tèmpiu, Trinita). Apustis de sas eletziones de su 2005, su Presidente de sa Provìntzia est Alessandra Giudici in Fogu. Tirat 4.281km² e contat 336.636 abitantes. + Linguìstica: Sa linguìstica est s'istùdiu de sa limba segundu sos mètodos de sa iscièntzia moderna. Sa linguìstica òperat in sos campos de: fonologia, morfologia, sintassi (chi imparis formant sa chi in su connotu la narant gramàtica), mètrica (chi istùdiat s'istrutura rìtmica e sa tècnica componidora de sos versos), semàntica, lessicografia (chi abratzat s'etimologia). Sutadissiprinas suas podent esser cunsideradas sa dialetologia, sa sotziolinguìstica, s'etnolinguìstica e sa psicolinguìstica. @@ -495,9 +552,11 @@ Sa linguìstica duncas pertocat innantis de totu a sa "langue", chi est un'astratzione reduiditza a unu sistema de sinnos, ue onzi sinnu est solidale a s'àteru: si introduimus in su sistema unu sinnu nou, s'ispàtziu de denotatzione de su sistema at a mudare totu cantu est; a sa fine, una "langue" de duos sinnos at a denotare unu mesu de sos "denotata" cun unu sinnu e s'àteru mesu cun s'àteru. In sa limba s'inghitzada est reduida a su prus pagu: su momentu de su cumbentu pro sos sinnos (cuntratu primitivu), finas pùbricu comente in s'acasu de s'esperanto, sas generatziones de pustis lu retzint de manera passiva: sa limba intrat in sa "bida semiològica" sua e non faghet prus a torrare agoa. No est duncas de interessu resonare de s'orìgine de sas limbas prus de cantu siat a resonare de s'orìgine de su Ròdanu (Saussure). Sa noidade de Saussure pertocat a sas cosas e a sas cosas de sa linguìstica: dae inoghe sa distintzione intra linguìstica sincrònica e linguìstica diacrònica e sa nàschida de sa linguìstica comente iscièntzia moderna. + Limbas de sa Sardigna: Limbas de sa Sardigna: Bae puru a bidere + Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu: Sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu o Meria de Terranoa-Tèmpiu est una de sas provìntzias de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. = Generalidades = @@ -506,6 +565,7 @@ Sa seas definitivas de sos òrganos e sos ufìtzios sunt Terranoa e Tèmpiu. Tirat 3.397 chlòmetros cuadros e contat 157.859 bividores (2010). = Comunas = + Provìntzia de Ogiastra: Generalidadis. Sa ""'Provìntzia de s'Ogiastra o Meria de s'Ogliastra est stetia creada de pagu cun 23 comunus tiraus de sa Provìntzia de Nùgoro. @@ -512,10 +572,13 @@ Su nòmini ufitziali est Provìntzia de s'Ogiastra""'. Tenit duas capitalis: Lanusèi (auba si reunit sa Giunta) e Tortuelie (auba si reunit su Cussìgiu). Tirat 1.854,24 chilòmetrus cuadraus e contat 57.974 bividoris (2010). + Lussemburgu: Lussemburgu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lussemburgu. + Isvetzia: Isvètzia, ("Sverige"), est una natzione in s'Europa setentrionale. Sa capitale sua est Stoccolma. + Matemàtica: Finalidades de sa Matemàtica. Sa paràula "matemàtica" benit de su gregu μάθημα ("máthema"), tradusiditzu cun sas paràulas "iscièntzia", "connoschèntzia" o "imparu"; μαθηματικός ("mathematikós") cheret narrer "disizosu de imparare". @@ -549,6 +612,7 @@ Mecànica -- Anàlisi numèrica -- Otimizu -- Probabilidade -- Istatìstica -- Matemàtica siendale Fondamentos e mètodos. Filosofia de sa matemàtica -- Lògica matemàtica -- Teoria de sos modellos -- Teoria de sos umpares -- Teoria de sas categorias -- Tàula de sos sìmbulos matemàticos -- Lògica + Geografia: Sa geografia (dae su latinu "geographia", e custu dae su gregu, γη/γεια (terra) e γραφειν (iscrier), de manera literale, "iscritura de sa terra") est s'iscièntzia chi istùdiat, intèrpretat, descriet e rapresentat sa Terra in sos aspetos suos fìsicos e in sos organismos ispatziales de su pizu suo. Sa geografia est meda prus de sa cartografia, est a narrer s'istùdiu de sas mapas, e no est nemancu s'istùdiu de cabos e calas, no iscrucuzat petzi ite e ue est in sa Terra, ma finas ca est ingune e non a carchi àtera banda, relatende·si a sa 'postura in s'ispàtziu' sua. Istùdiat custu chi sa càusa siat naturale o umana, e istùdiat sas cunsighèntzias chi custos fatos detèrminant. @@ -572,23 +636,30 @@ Àfrica - Amèricas - Antàrtica - Àsia - Europa - Otzeània Boghes ligadas. Istados de su mundu. + Iscièntzias de sa Terra: Sas Iscièntzias de sa Terra sunt totas sas disciprinas chi istùdiant s'istrutura interna, sa morfologia de pìgiu e s'evolutzione de su pianeta Terra. S'istùdiu de su pianeta nostru est unu campu de sa Planetologia, chi in generale istùdiat sos pianetas presentes in su sistema solare nostru. Sas disciprinas printzipales sunt: Àteras disciprinas cumpartint cun sas iscièntzias de sa Terra unos cantos campos de interessu: pro esempru sa speleologia e sas iscièntzias naturales. + Ballau: Ballau est unu comune de 971 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Istados de su mundu: ATENTU: custa pàzina benit de sa wiki italiana. Cheret acabada de traduire, in ispètzia sos nòmenes de sos istados. Lista in òrdine alfabèticu de sos istados de su mundu cun indicatzione de su nùmene interu. Bi sunt iscritos sos 191 istados de sas Natziones Unidas prus : + Istòria: S'istòria est sa disciprina chi istùdiat sos fatos de su passadu cun sos documentos iscritos (o trascritos, si sunt testimonias orales) lassados dae comunidades e tziviltades umanas. Sa paràula medas bortas la impreamus in generale pro indicare una regorta de informatziones a pitzus de ite est sutzessu in unu tempus lontanu meda. Su nòmene "istòria" benit dae su gregu "ιστορία" (in latinu "historia"), ""unu relatu de sas informatziones de una persona"". Sos istòricos impreant fontes de tipu diferente, registratziones iscritas o imprentadas, intervistas (istòria orale) e archeologia. Modalidades diferentes podent esser impreadas a segunda de su perìodu suta esàmene, e s'istùdiu de s'istòria at sas modas e manias suas. Sos fatos sutzessos antis de s'assentadura umana sunt connotos comente antistòria. + Porto Alabe: Porto Alabe est sa fratzione marina de sa bidda de Tresnuraghes in sa Provìntzia de Aristanis. + Tresnuraghes: Tresnuraghes est una bidda de 1.296 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Sotziologia: Sa sotziologia est una iscièntzia chi s'òcupat de sas relatas sotziales e de totus sa cosa fata in pari cun àteros/àteras, est a narrere chi cheret ispricare sa vida partende dae su raportu chi esistit a intro de onniunu de noisàter*s cun s*s àter*s. Difatis, sa pessone umana no podet èssere cunsiderada che una mònade, e onniunu de noisàteros si podet cumprèndere petzi cumprendende su mundu inue isse bivet. Onniunu de noisàteros est s'àteru suo, su bighinu, s'isprigu in ue si rifletet s'identidade sua. E custu est beru in una manera particulare chi si cherent cumprender totus sos fenòmenos chi podent esistire petzi cun sas fainas collaboradoras de pessones diversas. @@ -608,6 +679,7 @@ In Sardigna sa sotziologia s'est isboddicada pagu e male, sèmpere atzeracada a sa sotziologia italiana, chi est una de sas prus peus chi si podiat agatare in su mundu. Impèdida a suta de su fascismu, sa nàschida sua apustis de sa liberatzione est istada cunditzionada dae sa sotziologia funtzionalista americana e dae su marxismu. Ideolòzica, irraighinada in unu mundu parafeudale che s'universidade italiana, sa sotziolozia sarda est pòbera e chene prestìgiu sotziale. S'istòria sua, comuncu, tocat a l'iscrier. Isfortunadamente, sa sotziedade sarda est istada s'ogetu de àteras disciplinas, massimamente s'antropolozia, chi ant partitzipadu a fraigare un'immàgine de sa Sardigna che unu pòpulu antigu e acapiadu a su connotu, inimigu de sa modernidade chi podiat benner solamente dae sos terramannesos e dae sos 'progressistas', e chi meritaiat una sorte de museu ebia. E sos antropòlogos sardos sunt macos de museos. Medas sotziòlogos cunfirmativos sunt de custu partidu, e sighint a cooperare pro fraigare un'imàgine de sa sotziedade sarda che inimiga de sa modernidade e de su progressu (assùmidos che unu bene in se e assoludu, ma descritos segundu sos prezuìtzios issoro), mentres medas àteros sunt proende a isboddicare una sotziologia chene pregiuìtzios ideològicos. Aintro de sas chircas de sa sotziedade sarda prus importantes nosi nde podimus amentare "La famiglia esclusiva" de Luca Pinna (1971), "Proletariato e ceti medi in Sardegna" de Marcello Lelli (1974), "Famiglie di pastori" de Benedetto Meloni (1984), "Le lingue dei sardi" incurada dae A. Oppo (2006). Una parte de Sardigna est istada istudiada cun una chirca manna fata in sos Chimbanta aintro de su "Progetu Sardigna" finantziadu dae s'OCSE, chi est istada torrada a èssere publicada in custos ùrtimos annos ("Socialità e organizzazione in Sardegna", inc. dae A. Anfossi, torrada a s'imprenta in su 2008). Comente si podet bìere, niunu de sos libros de sa sotziologia sarda at influidu in sa cuntierra pùbrica comente, naramus, a "La vendetta barbaricina come ordinamento giuridico" de A. Pigliaru, "La rivolta dell'oggetto" de M. Pira o a s'òbera de Antoni Gramsci, chi sunt traballos chi pertennent a àteras traditziones disciplinares. No bi sunt mai istados traballos de sotziologia iscritos in sardu. + Rennu de Sardigna: Su Rennu de Sardigna (nùmene uffitziale: "Rennu de Sardigna, Cipru e Gerusalemme, Ducadu de Savoja e Monferrato, Printzipadu de Piemonte) "fiat su rennu chi de su 1720 fiat suta podèriu de sa dinastia Savoja, annu cando s'ìsula de Sardigna fiat istada tzedida a su re Votòriu Amedeu II de Savoja, in cambiapare cun s'Austria-Ungheria de sa SItzìlia. Sa Sardigna fiat difatis istada assignada a custos ùrtimos in su tratadu de Utrecht (1713). Su rennu fiat formadu foras de Sardigna de sa regione oe frantzesa de Savoja, de su Piemonte, Nitza e de su 1815, annu de su cungressu de Vienna nde faghiat parte fintzas sa Liguria e sa capitale sua Genova. @@ -639,6 +711,7 @@ Sos Piemontesos, torrados in s'isula cun su gradimentu de sos nobiles e de sos ecclesiasticos, ponent ordine in s'isula sena peruna piedade. Biddas intreas finint derruttas e sas populatziones issoro pessighidas che sos pejus bandidos, finas feminas, betzos e pitzinnos. Sos amigos de Zommaria Anzoi, chie ind unu momentu, chie pagu a pustis, sunt cundennados a morte e bochidos in pratta. Cando Napoleone intrat cun sas troppas suas in Piemonte, sos Savoia matessi podent acatare amparu in Casteddu, chi pro carchi tempus est sa capitale unica de su rennu. Su Rennu de Sardinna addurat finas a su 1861, cando mudat numene, diventande Rennu de Italia. + Elianora de Arbarèe: Elianora de Serra-Bas (Molins de Rei, Cadalunnia, 1347 – Aristanis, 1404) , segunda filla de su gìuighe Mariane su de bator, Judikessa de Arborea. Biografia. @@ -652,8 +725,10 @@ Non s’ischit pro cantu tempus Elianora tèngiat su potere. Fìgiu suo Federicu, chi fiat su gìuighe numenadu da sa Corona de Logu, devet esser mortu chito, ca non at mai leadu sa ghia de s’istadu. Unu segundu fìgiu, Mariane, fortzis est istadu numenadu gìuighe pagu tempus a pustis, ma a custu puntu, in sos annos a inghìriu de su 1405, Eleonora est giai morta. Fortzis de peste niedda. De sa bida sua no ischimus àteru. Sa figura sua est diventada unu sìmbolu in su sèculu de XIX, cando fiant fortes sas ideas romànticas e medas pòpulos chircaiant de otenner sa libertade e s’indipendèntzia dae sos istranzos. Fiat pintada che a una eroina de sa libertade, ghia de su pòpulu suo contras a sos invasores e su mitu suo galu a die de oe sighit a pràghere a medas sardos. + Regiones Autònomas de s'Itàlia: Regiones Autònomas de s'Itàlia: + Chìmica: Sa chìmica (dae s'arabu "al kimiaa", الكيمياء) est s'iscièntzia chi istùdiat sa cumpositzione, sas propiedades e sas trasformatziones de sa materia. S'àtomo, est sa parte prus pitica de sa matèria. Sa chímica istùdiat sos síngulos átomos in sas caraterìsticas e propiedades issoro, e in prus comente custos si unin tra issos a frommare sas moléculas. Sa frommatzione o sa truncadura de unu ligàmene tra átomos o tra moléculas sunt a sa base de sa trasformatzione de sa materia. @@ -663,11 +738,14 @@ Custa definitzione l'aian abandhonada cando aian iscobertu sa síntesi de s'urea partinde da cumpostos inorgánicos, dimostrande chi cumpostos criados in laboratòriu tenian sa matessi cumpositzione e istrutura de cussos produidos dae s'organismu animale o vegetale, cuntrastande sa ipótesi chi sos elementos orgànicos depian tenner pro fortza orígine biològica. S'atmosfera est fata po su 79 po centu de azoto, pò su bintunu po centu de ossìgenu, e s'atru pagu chi abarrat est fatu de argon, anidride carbònica e atrus gas. In natura s'ossìgenu esistet comente molècula de O2. + Biologia: Sa Biologia (de su grecu βίος, biòs= bida e λόγος,logos= istudiu) est s'istùdiu de sa bida segundu sos mètodos de sa sièntzia moderna. Sa biologia includit medas materias ispissu funt cunsideradas indipendentis, is primus a proponi custu tremini fuint, in sos comintzos de XIX securu, Jean-Baptiste de Lamarck e Gottfried Reinhold Treviranus. + Sessualidade de s'òmine: Sa sessualidade est un'aspetu fundamentale de su cumportamentu de sas personas, chi cumprendet sos atos (finalizados a sa riproduzione, a chircare su praghere, ma puru sociales) chi si funt isvilupados in base a sas propriedades tìpicas de s'aparadu riprodutivu. Difati s'ambitu sessuale investit in meda maneras totu s'evolutzione 'e sa creschida de sa persone e pigat in consideratzione tottu sas relatziones de sa vita sua. + Samugheo: Samugheo est una bidda de 3.509 bividores e s’agatat in sa Provìntzia de Aristanis in sa Barbagia de su Mandrolisai. Geografia. @@ -676,36 +754,50 @@ Est connota pro su tessinzu e s’arranda, pro sos bellos costùmenes de fèmina e de òmine, ricos e bene repuntados. Su costùmene de s’omine est cumpostu dae sa "camisa", de linu o codone, dae sa "berrita", de orbatze o pannetu nieddu, dae su "cosso", chi est repuntadu cun sos rollos azurros e interamente fatu de veludu blu, dae su "bragallitu" (nomenadu "chintzullu" o "‘raga niedda") chi podet essere fata de orbatze o pannetu nieddu, dae sas "bragas biancas" (o canudas) fatas de linu o codone, dae sas "cartzas"e a bortas nche fut fintzes su "apotinu" de orbatze e velludu, e su "gabbanu", longu-longu de orbatze niedda. Su dee sa fèmina est meda bellu, cun sas "chintas" de orbatze niedda o rubia, sas chintas sunt duas: sa "‘e ‘nantis" e sa "‘e palas". Sa "‘e palas" est tenta a fni, e jughet fitas de seda, e a su fundu unu rollu de seda birde, sa "chinta ‘e ‘nantis", imbetzes, est totu de orbatze, ma no est tenta, pro ite andat repuntada, e est rollada, custa puru, dae seda birde. Jughet sa "camisa", repuntada, e tenta firma dae su "cropitu", de brocadu o de velludu, cun rollos rubios, subra su "cropitu" e sa camisa andat postu su "Cipone", de brocadu nieddu, blu o druchesadu, e est a manigas longas. Su "liongiu" fu' fattu in origine dea 11 mucadores, ma cun su passare de su tenpus sunt passados a 4. Sos ballos de sa bidda sunt: s’"orrosciada", sa "dantza", su "ballitu", sos "tres passos", su "passu torradu", su "ballu sadru", sa "treghenta", chi sunt sonados a sonete, a fisarmòniga, trunfa, pitariolu, launeddas e cun su tenore. In Samugheo s’agatant fintzes sos "Mamutzones", sos "‘omadores", s’"Urtzu", e su "Carru 'e Santu Minchilleo", mascheras traditzionales de su Carrasegare samughesu. + Aba potàbile: Aba adata pro su consumu umanu e pro su tratamentu de sos alimentos ca tenet unu livellu bastante artu de puresa chìmica e microbiològica. + Aba proja àtzida: Aba proja chi trazat cumpostos àtzidos causados dae reatziones chìmicas in s'atmosfera. + Aba proja radioativa: Su Nuclear fallout est unu depòsitu de partìculas sicas o ùmidas chi si sunt fatas radioativas ca b'at àpidu un'esplosione nucleare o un'intzidente in una tzentrale nucleare. + Abas residuales: Sas Abas residuales sun abas chi cuntenent resìduos diferentes chi provenint dae s'indùstria, dae sos nùcleos urbanos o dae sas atividades agropastorales. + Dejetziones lìcuidas: Produtu lìcuidu formadu dae unu misturu de dejetziones sòlidas e lìcuidas, e dae produtos de alimentatzione animale, in cantidades variàbiles, a su sòlitu cun unu cuntenutu de aba superiore a su 85% in pesu. Sa regorta de dejetziones lìcuidas in depòsitos no adeguados, s'usu comente ingrassa in èpocas no adatas a su cultivu o s'iscàrrigu non controlladu podent provocare contaminatzione de sas abas suterraneas e superfitziales. + Ambiente: Cumplessu de sos elementos biòticos (flora e fauna) e abiòticos (energia solare, abba, àera e terra minerale) in un'ispatziu determinadu, chi interessant s'isvilupu e sa supravivèntzia de un'organismu, e chi permitent s'isvilupu de ecosistemas. + Diòssidu de carboniu: Su diòssidu de carboniu (CO2) est unu gas incolore, inodore e insàbidu, formadu dae protzessos biolòzicos naturales de ossidatzione totale de su carboniu, resurtadu de sa deforestatzione, o dae sa combustione de combustìbiles fòssiles e de sa matèria orgànica in ue b'at tropu ossìzenu. Sos efetos prus craros de custu contaminante atmosfèricu sunt sos cambiamentos climàticos e s'aumentu de s'efetu serra. Sa denominatzione anidrìde carbònica no est amìtida dae sas normas de nomencladura de chìmica inorgànica de s'Unione Internatzionale de Chìmica Pura e Aplicada (UICPA). + Antiparassitariu: Sustàntzia, o misturu de sustàntzias, orgànicas e/o inorgànicas, destinadas a prevenner o controllare onzi ispètzia non disizàbile de fundos o animales. + Arga: S'arga o àliga est unu cumplessu de cosas chi si nde fùliant, mescamente de domo, che a restos de màndigu, cantzos de pabiru, plàstica o roba. + Arsènicu: S'arsènicu est unu metàllicu, de colore grisu, de lughentesa metàllica, fràzile, chi s'agatat in natura in forma de sulfuros o de arsenosulfuros. Est unu contaminante tòssicu pro bia orale e pro inalatzione. Provenit mescamente dae atividades metallùrzicas determinadas o dae sa fabricatzione de antiparassitàrios a s'arsènicu. + Atmosfera: Pizu de gasu chi imbòligat sa Terra. Sos gasos printzipales chi cumponent s'atmosfera sunt su nitròzenu (N2 - 78,08%), s'ossìzenu (O2 - 20,95%), s'argon (Ar - 0.93%), su vapore acueu (H2O - 0,33%) e su diòssidu de carboniu (CO2 - 0,032%). + Magumadas: Magumadas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 596 bividores. + Aba: Cumpostu lìcuidu ki tenet sa molecola formada dae duos àtomos de idrogeno e unu de ossìgenu, netzessàriu pro protzéssos kìmicos meda siat in su mundu orgànicu ki in cussu mineràle. S'aba leat formas diversas in sa naturalesa. A s'istadu solidu est nodida comente biddìa o astragu, a s'istadu gassosu est connota comente papore acueu. Sunt connotas finas ateras duas formas solidas, sa de s'astragu bidriosu e sa de su solidu amorfu, no cristallinu, simizante a su 'idru. A subra de tzertos balores de temperadura e pressione (nados criticos), ki sunt pro s'aba 647 K e 22,064 × 106 Pa, s'aba etotu nk'intrat in d'unu istadu nadu supercriticu, in ue aunidos de aba ai s'istadu simil-licuidu curren a intro una fase de simil-papore. S'aba pesante est aba in ue sos atomos de idrozenu sunt bistados sostituidos dae su deuteriu, s'isotopu sou ki at pesu atomicu 2 uma. Su cumportu kìmicu sou est azummai uguale a su de s'aba; agatat aplicu comente mediu pro allentare sos neutrones emitidos dae sa fissione nucleare. + Papiros: Papiros est una sotziedade editoriale sarda, cun sede in Nùgoro, ispetzializada mescamente in libros in sardu pro pitzinnos. Sos libros suos sunt presentes in totu sas librerias de sa Sardigna. Editziones Papiros est connota finas pro àere organizadu e organizare cuncursos literàrios e didàticos pro sas iscolas, pro dare s'ocasione a sos iscolanos sardos de praticare sa limba sarda iscrita. Unu de sos prus connotos est "iscrie una lìtera a sos Tres Res", chi cunsistit in una lìtera in sardu chi s'iscolanu de sas iscolas elementares de sa Sardigna imbiat a sos TRES RES de sa traditzione cristiana. Sa premiatzione la faghent semper su 6 de ghennàrgiu de cada annu in una bidda de Sardigna. Cada annu sas Ed. Papiros pùblicant in unu libru sas 100 lìteras mègius iscritas dae sos pitzinnos. @@ -724,6 +816,7 @@ • "Prèmiu Max Leopold Wagner, pro tesis de làurea in/de sardu (una editzione), in cursu Atividade linguìstica. • "Ditzionàriu Sardu de su Tempus Nostru", ditzionàriu in Internet italianu-sardu-italianu, cun intradas in Lsc, variedades locale, tèrmines ispetzialìsticos, in cursu + Carta de Logu: Sa Carta de Logu est su còdighe de leges, emanadu dae Eleonora de Arborea, cun s'intentu de dissiplinare in manera orgànica, coerente e sistemàtica unos cantos setores de s'ordinamentu zurìdicu. Cumprendet unu còdighe tzivile e penale e unu còdighe rurale. Su bisonzu de una codificatzione b'est semper istadu, pro nche superare situatziones dissiplinadas in manera non crara e cumplessa, a manera de render difìtzile meda e a bias arbitrària s'atuatzione de su deretu e s'aministratzione de sa zustìtzia. Sa Carta de Logu in prus, sinzat una tapa fundamentale pro sa costitutzione prena de s'istadu de deretu, est a narrer, un'istadu in ue totus devent rispetare e osservare sas normas zurìdicas. Pro sas temàticas tratadas, comente sa tutela e sa positzione de sa fèmina, s'usura e sa defensa de su territòriu, sa Carta est galu oe de atualidade manna. Est abarrada in vigore, in su Rennu de Sardigna, finas a su 1827, cando fiat istadu emanadu su còdighe felitzianu. @@ -731,6 +824,7 @@ S'incipit de sa carta de logu est meda famau: Bibliografia. Birocchi I. e Mattone A., La carta de logu d'Arborea nella storia del diritto medievale e moderno, Laterza, 2004. + Emìliu Lussu: Biografia. Laureadu in sa Facultade de Giurisprudèntzia de Casteddu, fiat in favore de sa gherra contras a s'Austria. Gai chi dae istudente "interventista" partètzipat a sa Prima Gherra Mundiale, comente capitanu de fanteria in sa Brigada Tataresa. @@ -742,10 +836,12 @@ In su 1936 est ricoveradu in un'ospidale de s'Isvìtzera, pro si fàghere operare a sos purmones. Inoghe, sigomente depiat istare in pasu pro tempus meda, iscriet duas òperas de valore, sa Teoria de s'insurretzione chi est un'istùdiu subra de sas caraterìsticas de sa gherra partigiana, e su libru suo prus connotu Un anno sull'altipiano chi est unu contu autobiogràficu subra de s'esperièntzia sua de un'annu in trintzea (dae su mese de làmpadas de su 1916 a su mese de Trìulas de su 1917) in sa "Gherra Manna" de su "15/18". A pustis de chimbe annos de esìliu, torrat a Itàlia in su mese de Austu de su 1943 gherrat in sa Resistèntzia. In su 1945, a pustis de sa fine de sa gherra, intrat comente ministru in sos guvernos Parri e De Gasperi, e deputadu in sa Costituente comente senadore de deretu. A pustis de sa fine de su Partidu Sardu de Atzione (1947), intrat in su Partidu Sotzialista ma, in su 1964, mustrat un'àtera bia su temperamentu rivolutzionàriu suo e partètzipat a sa costitutzione de su Partito Socialista di Unità Proletaria. + Raimondo Carta Raspi: Raimondo Carta Raspi (Aristanis, 1893 - Casteddu, 1965) fiat istòricu, libràriu, editore e organizadore de cultura sarda. Laureadu in Iscièntzias Sotziales, fiat istadu in sa tzitade nadia sua finas a su 1911. Si nche fiat tramudadu a Casteddu e a pustis a Firenze. Fiat torradu a Casteddu in su 1922 e aiat cumintzadu deretu sa fundatzione de Il Nuraghe, aunida a sa rivista omònima ghiada da isse matessi pro sete annos, una libreria (in pratza Màrtiri in Casteddu), una biblioteca itinerante, una butega de arte e una domo de imprenta cun tìtulos de paritzos autores. Si fiat ocupadu finas de literatura, teatru e novellistica. In su 1936 e in su 1937 aiat publicadu sas chi, a parrère nostru, sunt sas òperas suas megius e galu bàlidas: Ugone III d'Arborea e le due ambasciate di Luigi I d'Anjou e sos duos condaghes a tando inèditos de Santa Maria de Bonàrcado e de Santu Nigola de Truddas. In su 1944 fiat essidu s'opùsculu antizipadore: "Verso l'autonomia". + Francesco Alziator: Francesco Alziator (Casteddu, 1909 - 1977) est istadu unu iscritore, giornalista e istudiosu de traditziones populares. Biografia. @@ -753,10 +849,12 @@ Fascista cumbintu, at fatu parte de s'organizatzione culturale de su "G.U.F." (Gioventù Universitaria Fascista); at leadu parte finas a sos prelitoriales e a sos litoriales de sa cultura. At cumbàtidu in sa segunda gherra mundiale e, essende sordadu, at collaboradu cun paritzas testadas: L'Unione Sarda, Il giornale d'Italia, Marzocco, Tempo di Roma, Mediterranea e Sud-Est. Sa morte de su babu, in su 1943, suta de sos bombardamentos americanos li faghet cambiare ideas polìticas. Una olta cungedadu, in su 1945, aiat cumintzadu sa carriera de professore de lìteras in sos istitutos superiores de Casteddu; aiat traballadu in s'Istitutu magistrale Eleonora d'Arborea e in s'Istitutu tècnicu agràriu Duca degli Abruzzi. In s'universidade de sa capitale isulana est diventadu assistente de Lìteras italianas. Su cuotidianu L'Unione Sarda non bi l'at chèrfidu pius comente collaboradore pro su passadu sou de fascista. Tando at collaboradu cun L'Arcobaleno e Il convegno. In su 1954 publicat "Storia della letteratura di Sardegna". A pustis publicat unas cantas òperas subra de sas traditziones populares isulanas: "Storiografia delle tradizioni popolari di Sardegna" e "Il folklore sardo", publicadas ambas in su 1957. torrat a collaborare cun L'Unione Sarda finas a su 1963, comente espertu de demologia. Su 14 de trìulas de su 1961 est nominadu membru de s'"Acadèmia de Buenas Letras" de Barcellona. In su 1969 at otentu s'incàrrigu in s'Universidade de Tàtari comente lìberu dotzente de Traditziones populares. + Anzelinu Carta: Anzelinu Carta (Durgali, 1946) est unu iscritore sardu. Biografia. In su 1968 andat a Roma, in ue adurat belle un'annu. In su 1969 est in Torinu, in ue, a inghìriu de su 1970, intrat a traballare a sa FIAT. Si torrat a dedicare a sos istùdios, chi l'ant a cunsentire de si diplomare e a pustis de si laureare in Matemàtica. Sas dificultades mannas de sa carrera, sinnada dae sas peleas pro megiorare sa calidade de sa bida sua, e s'intensidade de sas esperièntzias diferentes ant a èssere su fundamentu de Anzelinu chi est su contu de una gioventude turmentada, a pustis de una pitzinnia colada in su mundu de sos pastores. Est s'istòria de unu riscatu sotziale tràmite s'istrutzione iscolàstica, dae su cuile durgalesu a s'Universidade de Torinu, ma cun sa cussèntzia de non dèvere e de non pòdere denegare sos patimentos de su tempus coladu. + Albino Bernardini: Albino Bernardini (Finiscole, 1917) est unu iscritore. Biografia. @@ -764,6 +862,7 @@ Dae su 1945 insinnat a tempus prenu in iscola. In su 1960 dassat sa terra sua e andat a istare a probe de sa capitale, in ue cumintzat unu capìtulu nou de sa bida sua: intrat a fàghere parte de su MCE (Movimentu de Cooperatzione Educativa) in ue connoschet su poeta-iscritore pro sos pitzinnos Gianni Rodari devenende amigos carrales. In su 1968 publicat Un anno a Pietralata, su primu libru suo, e dae ue faghent sa pellìcula Diario di un Maestro. Dae tando at a iscriere unu libru in fatu de s'àteru, su bonu paristòrias e contos pro pitzinnos. At bisitadu iscolas medas in Itàlia e in s'èsteru: Istados Unidos, ex Unione Soviètica, Isvitzera, Polònia, etz.. At retzidu deghinas de prèmios e reconnoschimentos. Est su Presidente de sa giuria Prèmiu Natzionale de Literatura Infantile Sardigna chi si faghet cada duos annos in Ortzai (Nu) e prèmiat contos èditos e inèditos. Dissìpulu de su frantzesu Prenet e de s'isvìtzeru Jean Piaget est s'ideadore de s'imbentu "didàticu- educativu" fatu dae sas «istòrias sena fine»: est a narrere contos e paristòrias chi non sunt cungruidas a manera chi sos letores minores podant imbentare un'agabu issoro. At collaboradu cun paritzos cuotidianos: l'Unità, Paese Sera e l'Unione Sarda. + Salvatore Cambosu: Salvatore Cambosu (Oroteddi, 1895 - Nùgoro, 1962) est istadu unu iscritore sardu. Biografia. @@ -774,6 +873,7 @@ Si podent ammentare finas àteras òperas de Cambosu, comente Lo Zufolo de su 1932, Il carro publicadu a puntadas in su 1934 in L'Unione Sarda, Una stagione a Orolai sinnaladu dae sa giuria in su prèmiu Grazia Deledda de su 1954. Fontes bibliogràficas. Mameli G. , Bua M., Lo scrittore nascosto. Il meglio di Salvatore Cambosu, Edizioni Della Torre, + Sigismondo Arquer: Sigismondo Arquer (Casteddu, 1530 - Toledo, Ispagna, 1571) fiat unu avogadu. Biografia. @@ -788,14 +888,17 @@ Sos tentativos de nche dispatzare Arquer dae sa bida polìtica pariant destinados a faddire, cando, a su cumintzu de su 1563, arrestant in Pedralba Gaspar Centelles, de sa famìlia de sos contes de Oliva, capitanu de sos casteddos de Tàtari e de Castedduaragonesu, chi teniat unu giru de pessones suspetadas de eresia. Gasi chi, a s'incuisitzione de Valenza l'intrat in manos sas lìteras iscritas a Centelles dae Arquer, durante s'amighèntzia longa issoro, e dae su canònigu valentzanu Jeroni Conques, arrestadu pagu a pustis. Siat Centelles, mandadu a su rogu in su 1564, siat Conques, aiant acusadu Sigismondo Arquer de eresia, gasi chi intre su mese de austu e su mese de cabudanni de su 1563, fiat nche l'arrestant e nche l'inserrant in sa presone de s'incuisitzione in Toledo cun s'imputatzione de aer mantesu raportos cun sos luteranos Münster e Centelles, e de difunder in Sardigna e in Ispagna ideas erèticas. Sena bi resessire Arquer tentat de evitare su protzessu, chi durat dae sa fine de su 1563 a su mese de làmpadas de su 1571, in antis apellende·si a su Cussigiu Mannu de Ispagna; a pustis proende a si nche fuire dae presone. Lu torturant ma, addurat firmu iscurpende unas cantas pessones numenadas in sas currispondèntzia cun Centelles. Lu cundennant e, a pustis de sete annos e oto meses, pagu prus o mancu, de presonia nche lu ponent in su rogu su bator de làmpadas de su 1571. + Limba latina: Su latinu est una limba morta chi fit naschida in s'antiga Roma e fit faeddada in totu s'imperu romanu, finas a su XIX seculu est istada sa limba internazionale impidada in tota s'Europa pro sa diplomazia e pro sas publicatziones iscientificas. Dae su latinu sunt naschidas sas limbas romanzas, chi sunt s'italianu, su frantzesu, s'ispagnolu,su portughesu, su catalanu, su sardu, su romunu e medas influentzias si agatant puru in s'inglesu e in su tedescu. Latinu Becciu. Su primu innetu de latinu becciu iscritu edi unu retulu in d'una broscia de su VII securu a.C., chi narat : in latinu classicu ""Manius me fecit Numerio"" (Manio mat fatu pro Numerio). Su primu ad iscriri literatura in latinu fut Livio Andronico in su 240 a.C., sighiu dae Nevio e Ennio. In su II securu incumenzo a nasci su triatu cun is commedias de Plauto e Terenzio. + Cìnema: S'istòria de su cìnema est comintzada in s'annu 1895, candu sos frades pariginos Lumière ana realizadu sa prima projetzione cinematografica de s'istòria. In generale si podet nàrrere che su cìnema est una forma de arte-tecnica moderna nàschida verso sa fine de su XIX sèculu; connota puru comente sa 7º arte, est tecnicamente una projetzione lestra de immàgines chi dana s'impressione de su movimentu. Su cìnema faghet parte de sas artes visivas. + Religione: Una religione o religioni est una pratica organizada de creetzias, cumportamentos, attos rituales e culturales che servint a sos adeptos o fideles pro intrare in contattu cun una o prus entidades ispirituales o deus o pro intrare in rapportu cun una realidade supranaturale o ultraterrena. Sa religioni che creiri in unu deus si tzerriat "religioni monoteista", o meda deus si tzerriant "religioni politeista"). No tottas sas religionis creenti in unu o prus deus. Ci funti religionis che creinti in ispiritus de sa natura commenti sas religionis animistas de calincunas gentis primitivas e @@ -802,6 +905,7 @@ Sas religiones monoteistas prus mannas atualis funti cattru: sa Buddista, sa Cristiana, sa Islàmica, sa Giudea. Cristianesimu e Islam funti sas prus mannas commenti numeru de praticantis: 2,2 miliardus e 1,8 miliardus rispettivamenti. Sa religioni politeista prus manna atuali est s'Induismu. In pasadu c'indi fiant meda prus commenti su paganesimu classicu o religionis precolombianas ma immoi funt estintas. No tottas sas religionis creenti in unu o prus deus. Ci funti religionis che creinti in ispiritus de sa natura commenti sas religionis animistas de calincunas gentis primitivas e religionis sentza deus o ateas commenti su taoismu, Scientology e Wicca. + Nuraghe: Sos nuraghes o runaghes (in logudoresu, in campidanesu si naran "nuraxis") sun fraigos de fromma conica fattos de pedra, chi s'agatan petzi in sa Sardigna, de unu fonte prestu de 8000 (ma medas sun istados dirrutos, massimu in su periodu de dominatzione piemontesa, e s'agatan solu istigas de sos fundamentos). Sos prus mannos e imponentes furent costruidos appresu de su 1500 a.c. e poden tennèr un altesa fintzas a 19m - ma est casi tzertu ca de printzipiu furent calincunu metros prus mannos. Sos nuraghes curriponden a una tipologia costruttiva, ma bi nd'at de divescias frommas e mesuras, a segunda de s'impleu chi si nde faghiat. Difattis b'at nuraghes monoturre, bilobados, cumplessos cun tres turres o battor, cun bastiones, bi nd'at de tipu allongadu, ellissoidales, e gai sighinde. @@ -811,9 +915,11 @@ S'etimologia de sa paràula est intzerta, ma sa prus segura est dae "nurra" ca cherìat narrer "muntone de pedras". Totus sos nuraghes giughen una janna ca est semper orientada a sa matessi diretzione, ca meda bortas est a sud/oest. In origine fian fattos po si nche abbadiare unu cun àteros tres, comente de agiudu contraa sos inimigos. + Prima gherra mundiale: Sa prima gherra mundiale est su lumen chi at picau sa pelea chi at imputau paris belle tottus sas ptentzias mundiales, e puru medas de cuddas minores, tra s'istiu de su 1914 e s'acabbu de su 1918. A s'incumintzu muttìa "gherra europea", cando b'an intrau nassiones chi fachian parte de su Commonwealth, sos Istados Unidos e atteros istaos chi fin foras de calesisiat lacana europea, at picau su lumen de "gherra mundiale" siat pro sa mannesa siat pro sas caratteristicas de "gherra totale" chi at tentu: difatis est istada sa gherra prus manna mai peleada fintzas a su 1939, ovverosiat a s'incumintzu de sa segunda gherra mundiale. Sa gherra, cando in s'11 de Sant'Andria de su 1918 sa Germania at firmau s'armistitziu chin sas fortzas inimicas, at cambiau sa cartina geopolitica de s'Europa intrega: sos imperos prus mannos de su mundu - su tedescu, s'austro-ungaricu, s'ottomanu e su russu - an acabbau de esistire, naschinde dae sa morte issoro paritzos atteros istaos. + Adelàsia de Torres: Adelasia de Torres (? 1207 - Su Burgu, 1259) est istada Reina de Torres (o Logudoro) e de Gallura in su mesuevu, e Reina de Sardigna puru. Biografia. @@ -825,6 +931,7 @@ In su 1246 otenet dae su paba su divòrtziu dae Entzu, e, segundu sa paristòria, si diat dever esser torrada a cojuare cun su vicàriu giudicale Micheli Zanche. S'ùrtimu mentovu documentàriu suo, essende bia issa, est de su 1255. Paret chi siat morta in su 1259 sena eredes, cunfirmende una donatzione de s'Istadu suo a sa Crèsia, giai espressada dae su mese de martzu de su 1237. A custa donatzione si fiat apostu Entzu, chi pretendiat galu su Rennu de Torres trasmitende sos deretos soberanos suos a sos nebodes - fìgios de sa fiza -Arrigo e Nino de sa Gherardesca; ma sena cunseguèntzias. Segundu su Libellus iudicum turritanorum fiat istada interrada «dae antis de su altare majore» de sa catedrale de Nostra Sennora de su Rennu in Àrdara; àteros, imbetzes, pessant chi siat istada interrada in sa crèsia de Santu Bainzu Màrtire in Isprollatzu. + Vittorio Angius: Vittorio Angius (Casteddu, 1797 o 1798 - Torinu, 1862) fiat unu istòricu e geògrafu. Biografia. @@ -834,6 +941,7 @@ Est istadu finas diretore de su giornale "Dagherrotipo". A pustis est coladu a sa diretzione de su "Liceo", giornale chi aiat sustituidu su de in antis ma chi est faddidu belle deretu. Sos cuntributos suos, mancari pòveros de crìtica e caràtere iscientìficu beru, sunt pretziosos pro sa cantidade de datos subra de sas costumàntzias e sas traditziones, de sa limba, de su deretu, de s'archeologia e de s'istòria, de sa geografia e de s'economia de sa Sardigna, comente s'àtera òpera importante sua: "Sulle famiglie nobili della Monarchia di Savoia: narrazioni fregiate dei rispettivi stemmi incisi da Giovanni Monneret ed accompagnate dalle vedute dei castelli feudali disegnati dal vero da Enrico Gonin" publicada in Torinu in su 1841-57. In su 1848 est eletu deputadu in su collègiu de Lanusè. + Alfonsu I de Sardigna: Alfonsu I de Sardigna (Nàpule, 1299 - Barcellona, 1336) fiat su fìgiu minore de Giagu su Giustu e de Bianca de Angiò. In su 1319, pro sa renùntzia a sos deretos subra de su tronu de su frade prus mannu (cramadu Giagu, est decraradu primu fìgiu e logutenente generale de su babu pro totus sos Istados de sa corona de Aragona. Gasi chi otenet su mandadu de realizare in pràtica su Rennu de Sardigna ocupende sos territòrios pisanos de s'ìsula. A capu de una armada potente ghiadu dae s'amiràlliu Francesco Carròs (o Carroz), cumpostu dae chimbanta galeras, binti cocas, chimbe linnas e àteras naes medas de gherra in ue b'aiat imbarcados ùndighi mìgia òmines intre cavalleris, fantes, balestreris e iscuderis, partit cun sa mugere dae Portfangos, in sas foghes de s'Ebro, su 30 de maju de su 1323. In manera atrivida, atzetat su cussìgiu interessadu de su "giùighe" Ugone II de Arborea de no atacare deretu Casteddu, e su 13 de làmpadas de su 1323 isbarcat in Canyelles de Palma de Sulcis, oe Portu Vesme, in su sartu de Santuanni Suerxu, pro ponner suta assèdiu Bidda de Crèsia (Igrèsias) domada a pustis de sete meses e oto dies de resistèntzia. @@ -842,6 +950,7 @@ Devènnidu re a sa morte de su babbu, su 2 de santandria de su 1327, Alfonsu, cramadu su Benignu pro su caratere modde suo. In Sardigna intervenit petzi pro minetzare sos etzessos de sos feudatàrios e de sos ufitziales règios chi non si faghiant iscrùpulos a degumare biddas intreas, comente sa bidda de Ariagono, distruida pro rapresàllia in su 1329. A pustis intrat in parte sua, non sena cuntrastos, su fìgiu de sa prima mugere Pedru I su Tzerimoniosu. + Giorgio Asproni: Giorgio Asproni (Vitzi 1809 - Roma 1876) est istadu unu polìticu e giornalista. Biografia. @@ -851,11 +960,13 @@ In sos annos 1863-1867 tenet cuntatos medas cun su movimentu operaju, partitzipende finas a su cungressu X de sas Sotziedades operajas in Parma. Est su mamentu chi s'acurtziat de prus a sas ideas maginianas. In su 1865 intrat in cuntatu finas cun Bakunin chi si fiat istabilidu in Nàpule. In su 1869 est reconnotu comente unu de sos cuspiradores chi ant organizadu un'insurretzione generale, minetzende su guvernu. Sos diàrios suos, agatados dae su giornalista e istòricu Bruno Josto Anedda, sunt publicados in Collettanea Calaritana (testos e documentos inèditos o raros publicados dae sa Facultade de Iscièntzias Polìticas de Casteddu). + Sergio Atzeni: Sergio Atzeni (Cabuderra, 1952 - Ìsula de Santu Pedru, 1995) est istadu iscritore e giornalista. Biografia. A 14 annos iscriet su primu artìculu, e pro tempus meda at a collaborare a sa pàgina sarda de l'Unità e cun sos giornales isulanos (at a iscrìere retzensiones e contos in La Nuova Sardegna dae su 1975 a su 1984). Cun su contu "Gli amori, le avventure e la morte di un elefante bianco" at bintu in su Mystfest de su 1981 (s'annu imbeniente at a essire in sos Gialli Mondadori). Cando Sellerio li publicat, in su 1986, "Apologo del giudice bandito", dassat su traballu in s'Enel e comintzat una vida de iscritore de professione, moende a logos diferentes de s'Europa, faghende traballos medas, ma mescamente su tradutore e su consulente pro sas domos de imprenta italianas prus de importu. In su 1997, dae su segundu romanzu suo, Il figlio di Bakunin (1991), Gianfranco Cabiddu nde bogat una pelìcula. "Il quinto passo è l'addio" est su de tres, editadu dae Mondadori. Su 6 de cabudanni de su 1995, iscumparet in mare a probe de s'ìsula de Santu Pedru. Pagas dies a pustis de sa morte essit su de bator romanzos suos, "Passavamo sulla terra leggeri". Àteras òperas medas, sunt publicadas pòstumas + Honorè de Balzac: Honorè de Balzac (Tours, 1799 - Parigi, 1850) est istadu unu iscritore. Biografia. @@ -862,6 +973,7 @@ A pustis de aer publicadu sa prima òpera sua iscrita in versos, Cromwell, un'amigu de famìlia li cussigiat de dassare sa carrera literària. Isse sighit a iscriere ma sena resurtadu. Sa situatzione econòmica sua est mala etotu, galu peus a pustis de su fallimentu de sa tipografia chi aiat comporadu. Pro custu est obrigadu a iscriere sena pasu. Pessende de faghere fortuna, benit a Sardigna pro isfrutare sas iscòrias de sa prata de sas minas de sa Nurra. Dae su biagiu no otenit su chi isperaiat, difatis s'isfrutamentu de sas iscòrias fiat giai istadu assinnadu a su genovesu Pezzi, arribadu in antis suo. Prenu de amargura andat tando a su Sud de s'ìsula, a Domusnoas, cun s'isetu de otennere s'isfrutamentu de sas iscòrias de sas minas de cue, ma non tenende prus mancu una sesina est custrintu a torrare a Frantza. In una lìtera chi aiat iscritu a sa fèmina sua, Hanska, su 17 de abrile de su 1838, descriet sa Sardigna comente una terra agreste, sena cultivatziones cun òmines bestidos de istratzu e cun fèminas chi faghiant su pane dae sa farina de lande. Una terra desèrtica cun savanas de pramas agrestes e cun cabras in totue chi distruiant totu. A costagios de custa miseria, descriet biddas cun bestires de richesa manna e cun terrinos cultivados. Duncas una terra prena de cuntraditziones. Dassat s'ìsula tristu e discuntentu ma semper cun s'isperu de torrare pro s'irrichire. + Bachisio Bandinu: Bachisio Bandinu (Vitzi 1939 - ) este unu antropologu, giornalista e publitzista sardu. Biografia. @@ -868,6 +980,7 @@ Istudiosu de cultura populare dae su 1972, animat in manera originale sa kistione supra de s'identidade ponèndesi in sa prospettiva de su diàlogu intre antropologia e iskièntzias sotziales. In su 1976 iscrivet, cun G. Barbiellini Amidi, su sàziu "Il Re è un feticcio", ube analizat su rapportu intre su mundu traditzionale de su pastoriu e sa tzivilitade de sos consumos. In su 1980 iscrivet "Costa Smeralda", un'àtteru cuntributu a s'anàlisi de su rapportu traditzione/innovatzione. In su 1993 binket su prèmiu Funtana Elighes e in su 1999 lu fakent direttore de "L'Unione sarda". Est presidente de sa "Fondazione Sardinia". Unos cantos traballos suos sunt de cussiderare unu contributu mannu pro sa lettura de s'istòria cuntemporànea de Sardigna. + Camillo Bellieni: Biografia. Laureadu in Leges in Tàtari e in Filosofia, in Roma. At bìvidu in Nàpule, frecuentende sos tzìrculos culturales partenopeos; e, in ie, s'est cojuadu cun Margherita Ciampo. @@ -875,21 +988,27 @@ A pustis de su 1943 torrat a Sardigna, a Tàtari, ue faghet su bibliotecàriu de s'Universidade. Cròmpidos sos limites de edade, si ritirat in Nàpule in ue abarrat finas a sa morte. At collaboradu a sas rivistas "Volontà", "Critica politica" e "Il Nuraghe" de Remundu Carta Raspi. Òperas. Sa mezus òpera istòrica sua est "La Sardigna nella civiltà dell'Alto Medioevo", imprentada in duos volùmenes dae sos tipos de Fossataro in su 1973. + Orgòsolo: Orgòsolo est una bidda de s'ìsula de Sardigna de 4538 bividores de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai. S'economia sua est basada in sa pastoria e in su turismu, mascamente pro bisitare sos Murales, oe si at sa connoscentzia de sa bidda in Italia e in foras de Italia. Custa traditzione de sos murales est naschida in sos annos '60, paris cun sa protesta polìtiga contras a s'idea de s'Istadu de ponner bases de addestramentu militare in sa localidade de Pratobello, a mesu caminu dae Orgòsolo a Fonne. Sos Murales sunt rappresentados disignos politigos, problemas antigos, iscenas quotidianas de sa bidda o tradiziones antigas. Mancari su Patronu de sa bidda siat Santu Perdu e sa sua festa siat meda intesa e tzelebrada, sa festa chi si faghet de prus est "Nostra Segnora de Mesaustu", propriu sa die de mesaustu, su 15 de Austu de cad'annu. In custa festa si faghet una manna protzessione, cun prus de 100 caddos e medas costùmenes tradizionales orgolesos. In sa protzessione bater ommines pigant sa Madonna drommia, chi est meda pesante. Sa festa sighit cun sa Vardia, sa famosa cursa de sos caddos. Sa festa cumentzat su 13 e accabat su 23, e su 23 si faget una atera protzessione, a de notte, peroe bi sunt sempere medas costùmenes e caddos. + Luras: Luras (in galluresu "Lurisi") est una bidda situada me sa Gallura in sa Meria o Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu, subra a una lada de granitu a nord de su Monte Limbara, a 508 mt de altitudine a pagus kilometros dae Tèmpiu. Sa terra sua tenit una superfizie de 90kmq cun una populatzione de 2657 abitantes. + Roma: Roma est sa capitale e sa tzitade pius manna de s'Itàlia cun unos 2.700.000 abitantes collocados in d'un'area de 1.285 km², est su comune pius populadu e pius mannu de tota s'Italia. Roma est istada sa capitale de s'Imperu Romanu e su centru de sa cristianidade cattoliga. Cun pius de 26 miliones de visitadores in su 2007, Roma est sa tertza tzitade in Europa e s'ottava in su mundu comente numeru de presentzias turistigas. Su tzentru istoricu de Roma est iscrittu in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. + Natzione: Una natzione, pro esistire, depit tennere unu populu e unu territoriu. + Macintosh: Macintosh, incurtzadu comente Mac, est una famìlia de carculadores personales connotos meda, fabricados dae su 1984 dae sa Apple Computer Inc. (Cupertino, California) chi isfrutant su sistema operativu MacOS (como Mac OS X). Su Mac originale est istadu su primu elaboradore cun una interfaghe gràfica e unu sorighitu de sèrie, chi at interessadu una cantidade manna de utentes in totu su mundu, proponende una manera avantzada e in su matessi tempus fàtzile de impreu de s'informàtica personale. Cun su Mac, sa Apple at mediadu s'èsitu negativu de sos primos Apple Lisa, chi l'aiat pretzèdidu, sena otenner su resurtadu isperadu. Cun custu aparadu informàticu nou, Apple aiat mustradu chi s'idea de su cuntzetu de iscriania virtuale chi si fundaiat in una interfaghe WIMP (Windows, Icons, Mouse, Pointer) fiat su mègius e su chi teniat prus fortza de torrai a nou. + Stanis Dessy: Stanis Dessy (Àrthana, 1900 - Tàtari, 1986) fiat unu pintore sardu. Biografia. @@ -907,6 +1026,7 @@ Zio Paolo, 1939 La Giustizia, 1943-45 Fonte bibliogràfica: ALTEA, G. - MAGNANI, M. Stanis Dessy, Ilisso, Nùgoro, 2002. + Bonaccattu: Bonaccàttu (o "Bonàrcadu" in sa forma italianitzada) est una bidda sarda de 1700 abitantes de sa provintzia de Oristanis, chi s'azzappat in s'artura de su Monteferru. S'economia est agropastorale. Sa bidda est connota mescamente pro sa festa de Nostra Sennora de Bonacatu, su 18 e 19 de cabudanni. Sa variante de limba sarda bonarcadesa est una limba de Mesania, agattandesi in su tempusu giudicale in sa lacana in mesu a su giudicau de Torres e cussu de Arborea. Istoria. @@ -916,15 +1036,19 @@ S'azzappant fintzas tumbas de zigantes, derrutas pro differentes motivos in s'edade de Mesu. Su passazzu de sos romanos est istettidu azzertadu, cun sos tribaglios de restauratzione de su Santuario de Nosta Sennnora de Bonaccattu, inue est istettidu acatadu, in terra, unu mosaico chi a ponner mente a sos istudios fattos, datan sa pesadura de sa cresiedda a su 400 a pustis de Cristos. Acurtzu a Bonaccattu b'aiat sa cresia de Santu Jorgi de Caecaria, tzitada in su Kondaghe de Santa Maria de Bonaccattu, ischeda n. 25. Est importante a l'amentare ca tratat de su kertu de su priore Nicolaus contra de Bera de Zori,fiza de Pretu Seke,liberu maiorali e de Alene de Zori, libera, chi at tentadu, chene bi resesire, de difender sa libertade de sos duos fizos, dae sa "serbitude" a sa "ditta cresia" e sa libertade sua matessi ca su Priore Nicolaus non la cheriat reconoscher comente libera.Totu sende chi Bera e sa famìllia sua fiant cristianos e catolicos e su priore, periissu cristianu,los at cherfios, e sa "corono de curatoria l'at dadu resone, serbos de sa cresia de Santu Jorgi. + Calcio: Su calcio o jogu de su pallone (o de sa bocia oburu a segunda de zertos ditzionàrios fùbalu) est un'isport imbentadu dae sos inglesos (football) in su sèculu XIX. Su calcio comente si joga como est istadu codificadu in Inghilterra cando in su 1863 sun istadas istabilidas sas regulas de su jogu (Laws of the Game). Su calcio a livellu internatzionale est guvernadu dae sa Fédération Internationale de Football Association connotta dae tottu cun sa sigla FIFA. Sa cumpetizione pius importante est su campionadu mundiale chi si jogat ogni battor annos. Custu eventu este su pius sighidu de totu su mundu difattis s'audience este su doppiu de sa de sas Olimpiades. Su jogu. Si acarant duas trumas de ùndighi giogadores, chi chircant onzi una de ghetare sa botza a intru de sa retza de s'atra. + Isoglossa: Un'isoglossa est una lìnia ideale in una mapa linguìstica otenta aunende sos puntos chi currispondent a unu matessi fenòmenu fonèticu, chi sinnat sa làcana de duas àreas distintas: lìnia de i. + Acrònimu: Vocàbulu formadu ponzende umpare partes de nessi duas paràulas, costituidu dae su cumintzu de sa prima e dae s'agabu de sa segunda, p. es., informàtica dae infor(matzione auto)màtica, o dae su cumintzu de ambas paràulas, p. es., modem dae s'ingl. mod(ulator) dem(odulator) o, a su sòlitu, dae àteras cumbinatziones, p. es., radar, dae s'ingl. ra(dio) d(etection) a(nd) r(anging) o, finas, p. es., sonar dae so(und) n(avigation) a(nd) r(anging). + Gosos: Sos gosos o gòggius sun cantos devotzionales e/o paralitùrzicos in onore de sos santos o de Nostra Sennora. Sa paràgula "gosos" e sas variantes suas "gotzos" e "cotzos" diffusas in su capu 'e susu de s'ìsula benin dae su castillanu "gozos", cando chi sas variantes de sa parte meridionale "goggius", "goccius", "coggius" benin dae su catalanu "goigs". Ambas paràgulas ibèricas, benin derettas dae su latinu gaudium «cuntentesa». In sa zona tzentrale de sa Sardigna est impreada finas sa paràgula "grobbes" chi arribbat dae su catalanu cobla/cobles; mancari non siet impreada petzi pro cumponimentos devotzionales e/o paralitùrzicos ma finas pro cumponimentos satìricos chi no an forma de gosos. Est unu cantu monòdicu, est a narrer cantadu petzi cun una tonalidade. @@ -932,6 +1056,7 @@ S'ùrtima istrofa est una cuartina. Cada istrofa est serrada dae sa torrada chi est ripìtia duas bortas. S'aspettu prus de importu de custa tipolozia de cantu est chi, mancari siat unu pacu monòtonu comente melodia, azudat sos fideles pro sa retentiva e s'esecussione de sa torrada. Pro su chi pertoccat sa mètrica, s'ùrtimu versu de cada istrofa tenet sa matessi rima de su secundu de sa torrada e annùntziat a sos fideles cando est su mamentu de cantare. Intre sas attestassiones de sa paràgula gosos in Sardigna s'ammentat sa de Juan Espina Velasco, s'incuisidore, in su 1640, in sa relassione sua subra de su viazu Tàtari-Casteddu, Casteddu-Tàtari. Firmandesi in Sueddi in sa crèsia de Santu Zorzi aiat ordinau de cantare sos gozos. De cussos cantos non s'ischit nen sa limba nen s'istruttura istròfica. De su cumponimentu Gosos chi si narran cun su ufìtziu de sos mortos, imbetzes, tenimus su testu cumpletu iscritu in sardu. A dolu mannu, cun sa documentassione chi tenimus est diffìtzile meda a facher una cale si siat ipòtesi subra de s'orìgine issoro. + Cantu a tenore: Su cantu a tenore, ki est unu cantu polifònicu, est s'espressione musicale prus antiga de sa Sardigna e est sa proa de s'esistèntzia in s'ìsula de sa pràtica polifònica, giai dae èpocas antigas. Cufforma a su giassu, leat su nùmen de qussertu (in Mamuyada e in sa Baronia arta), cuncordu (in Cùllieri, Santu Lussurzu, Fonne, in sa Barbàgia de Ollolai, in Bolòthana e Orane), cuntratu (galu in Fonne e Sèneghe), cuntzertu o cuncertu in su Guilcier e in su Barigadu. Sos cantadores sunt bator: su Bassu, sa Contra, sa Mesu Boghe, sa Boghe. Sunt postos a chircu rapresentende, gasi, sa forma architetònica prus importante de tzivilidade de sa Sardigna: su nuraghe. @@ -940,6 +1065,7 @@ Sa Mesu Boghe chi irrichit su cantu cun virtuosismos de sa boghe, mutidos "giradas", si aunit a sas duas boghes guturales faghende in paris unu acumpanzamentu armònicu pro sa boghe solista, chi ghiat su tenore intonende e cadenzende su cantu belle totu in manera sillàbica. Est diftzile meda a istabilire sas origìnes de su cantu a tenore ki, a párrer de unos cantos, diat dever ténner prus de 4000 annos. Su cantu a tenore diat parrer ligadu a sa bida pastorale, a sa solidade de su pastore in su sartu cun su bestiàmen e cun sa natura matessi. Diant esser sos animales ei sa natura chi ant ispiradu sas boghes. Diat poder esser chi sa Contra siat nàschida dae s'istrochidura de sa berbeghe, su Bassu dae sa 'e sa baca e sa Mesu Boghe dae sa 'e su bentu. + Remundu Piras: Piras, Remundu (Biddanoa Monteleone 1905 - 1978). Poete, improvisadore. Autodidata, at cumintzadu a cantare in sas festas locales cando teniat petzi deghennoe annos. Pro trèighi annos, dae su 1932 a su 1945, l'aiant custrintu a abarrare a sa muda pro more de su divietu de cantare impostu dae su rezìmene fassista a totus sos cantadores. @@ -946,6 +1072,7 @@ Reconnotu dae totus comente unu de sos cantadores prus mannos, fiat dotadu de unu sensu crìticu naturale e de un vocatzione ispantosa a cumponner poesias in su mamentu; cumpeter cun isse in subra de su palcu fiat difìtzile meda. Est cunsideradu su cumponidore prus mannu de "modas", tipu de cumponimentu chi cumparit in sas garas a inghìriu de sa medade de sos annos Binti, e chi est cunsiderada sa proa poètica prus distintiva de s'abilidade de s'improvisadore. Sos versos de "tziu Remundu" sunt una testimònia ùnica finas dae su puntu de bista linguìsticu, pro sa richesa de su lèssicu, sa bundàntzia e s'orizinalidade de sas imàzines. Una produtzione interessante meda finas suta su puntu de bista sotzio-antropolòzicu, pro sas noas subra de sos raportos sotziales, de sas cunditziones econòmicas e de sas superstitziones. Non si connoschet totu sa produtzione intrea sua. Petzi a pustis de sa morte est istada curada una regorta de poesias, chi sunt però de tipu meditativu: Mistèriu, regorta de sonetos; Bonas Noas, sàtiras e tertzinas; Sas Modas, cantos longos chi congruiant sas garas poèticas; A bolu, otavas improvisadas. + Melchiorre Murenu: Fizu de Batista Ledda, aiat leadu su sambenadu de sa zaja materna. Biografia. @@ -954,6 +1081,7 @@ Gasi chi, aiat cumintzadu a andare a sas festas de sas biddas, improvisende cunforme a comente l'ispiriaìant sa bena artìstica sua de moralista abistu e s'umore sarcàsticu chi teniat. No est de badas chi una de sas poesias prus famadas est "Sas isporchìtzias de Bosa", una sàtira prena de benenu contra de sa bidda de sa Planargia. Non mancant sas poesias de impinnu sotziale, che a "S'istadu de Sardigna, o sa batorina", iscrita in ocasione de sa Lege de sas tancas de su 1820, chi at a abarrare a amentare sos dannos de un'isvilupu capitalìsticu sena règulas: «"Tancas serradas a muru / fatas a s'aferra aferra / si su Chelu fiat in terra / l'aiant serradu puru"». Sa morte sua fiat istada su cuncruimentu tràzicu de una bida prena de anneos: una note de Santugaine tres òmines si fiant presentados a domo de unos cantos amigos chi lu fiant istranzende, mandados, naraìant issos, dae su poeta Maloccu, aversàriu mannu in sas garas poèticas e, in su matessi tempus, amigu carrale de Murenu. A pustis de l'aer postu in fatu, nche l'aiant ghetadu dae una pèntuma, ochiendelu. + Condaghe de Santa Maria de Bonàrcado: Rezistru patrimoniale de su monastèriu de Santa Maria de Bonàrcado in su Rennu de Arvarè, chi cuntenet ischedas in limba sarda arboresa dae su sèculu XII a su sèculu XIII . Editadu pro sa prima bia in su 1937 dae Raimondo Carta Raspi, e torradu a publicare dae Maurizio Virdis in su 1982. @@ -961,8 +1089,10 @@ Su manoscritu pergamenàtzeu est formadu dae 95 cartas numeradas ma cun s'òrdine cronolòzicu internu alteradu, ca nche l'aiant copiadu a pustis dae ischedas iscapas e sena òrdine. Sos primos documentos sunt, pagu prus o mancu, de su 1180 ca, in sas ischedas 33 e 37, sunt amentadas «donna Agalbursa regina d.Arborea » e maridu suo «iudice Barusone d.Arborea» de cussa època. Sos ùrtimos sunt de su 1261. + Cuntratu a cumpàngios: Unu cuntratu a cumpàngios est unu assòtziu intre duos pastores, propietàrios minores o mèdios, chi duraiat un'annu. Est unu tipu de cuntratu chi esistiat petzi in Sardigna e galu impreadu in carchi zona finas a sos annos Sessanta. A su sòlitu si poniant paris duos pastores minores chi si partziant su traballu in manera ratzionale e s'agiudaiant in sa gestione de su cuile. Fiat basadu totu in su tziclu de su late, est a narrer, sa prima die chie faghiat prus pagu late lu daiat a su chi nd'aiat murtu de prus e custu si faghiat su casu, s'àteru pessaiat a sos imperios de su traballu. Cando su chi faghiat prus pagu late nche superaiat cun sa cantidade versada a s'àteru, sa cantidade de su cumpàngiu, tando fiat custu ùrtimu chi deviat dare su produtu suo, a manera chi s'àteru si poderet fagher su casu. Cando a unu li tocaiat sa die pro fagher su casu, s'àteru paschiat su bestiàmene. Sas ispesas fiant individuales, s'afitu de sa pastura fiat pagadu in base a sa cantidade de su bestiàmene chi teniat onniunu. Sa comodidade de custu assòtziu fiat chi su pastore non fiat semper ligadu a su cuile, ma teniat sa possibilidade de si moer e andare a fagher àteros imperios. + Gianfranco Zola: Zola, Gianfranco (Ulìana 1966 - ) est unu giogadore de pallone. Segunda punta, est istadu unu nùmeru deghe clàssicu; lestru, fantasiosu, malu a lu marcare, e capatzu de sinnare in onzi manera. Sena duda peruna, est istadu su giogadore sardu prus forte de semper e unu de sos mezus in Itàlia, in sas ùrtimas decadas. Cun su cumportamentu suo semper curretu, est istadu unu campione in intro e in foras de su campu. @@ -970,11 +1100,13 @@ In su 1996/97, a istajone giai cumintzada, at dassadu s'Itàlia andende a giogare in Inghilterra cun su Chelsea; in pagu tempus est devènnidu su bandelariu de s'iscuadra londinesa, istimadu dae cumpàngios e tifosos e respetadu dae sos aversàrios. Cun sa màllia de sos "blue's", chi dae annos medas non binchiant nudda, cunchistat sa Copa de Inghilterra in su 1996/97 e in su 1999/2000, sa Copa de sas Copas e sa Copa de Lega Inglesa in su 1997/98, sa Supercopa Europea in su 1998/99 e sa Supercopa Inglesa in su 2000/2001. "Magic Box", comente lu mutint sos tifosos de su Chelsea, est istadu nominadu su mezus giogadore de su campionadu inglesu in su 1997; in su 2003 est istadu elèghidu su mezus giogadore de semper in s'istòria de su Chelsea. In su 2003 si nche est torradu a Sardigna pro giogare cun su Casteddu; profeta in sa terra sua, in su 2003/04 at bintu su campionadu de Sèrie B ghiende s'iscuadra chi torrat a artiare a sèrie A. S'annu imbeniente est torradu a giogare in sèrie màssima a pustis de oto annos ritirende·si dae s'atividade agonìstica a sa fine de s'istajone. In su 2004, pro sos mèritos suos, est istadu nominadu dae sa reina Lisabeta de Inghilterra "Membru onoràriu de s'Imperu Britànnicu", tìtulu onorìficu massimu pro sos istranzos. Cun sa màllia de sa natzionale italiana contat 35 partidas e 8 retes. In su 1994 at leadu parte a sos Mundiales, in manera pagu fortunada mancari s'Itàlia fiat arribada segunda; finas in sos Europeos de su 1996 non est fortunadu meda. No est istadu cunvocadu pro sos mundiales de su 1998, mancari sas retes suas de importu in sas cualificatziones. At giogadu 238 partidas, cun 90 retes, in sèrie A e 312 partidas, cun 90 retes, in Premier League. + Sartiglia: Sa Sartìglia est una cùrta a caddu, a sa manera de sas ziostras de s'Edade Mèdia, chi si faghet in Aristanis s'ùrtima domìniga de Carrasegare e su martis imbeniente. Sos cadderis chi bi leant parte, currende a parafua, devent inferchire cun un'istocu un'isteddu istampadu in mesu, chi est apicadu a unu filu, in artu, in sa pista de sa cursa; segundu sa traditzione, prus sunt sos isteddos inferchidos, prus bona at a esser s'annada in sos campos. Sa festa est amaniada dae sos grèmios artesanos de sos massajos (Santu Zuanne) e de sos maistros de linna (Santu Zosepe), chi si partzint s'aparitzu de sas duas dies de cursa. Sa cursa est s'ùrtimu mamentu de sa festa, antibitzada dae àteros ritos sighidos meda dae sa zente aristanesa, mescamente sa bestidura de su capu de sa cursa, connotu cun su nùmene de componidori. Custu, sètzidu in una cadrea posta subra de una mesita, in unu logu frunidu cun frores e trigu, est bestidu dae duas pitzocas, mutidas massajeddas, ghiadas dae una massaja manna, chi est sa muzere de su presidente de su grèmiu. Su bestire de su componidori s'assimizat meda a su costùmene de sos massajos aristanesos de su Setighentos: sa camisa, bianca e a mànigas ampras, est presa a su bratzu cun tres fetas coloradas; su tzingheddu est largu, de pedde e cun una fìbia de prata pro regher sos cartzones. Sa cara est cuguzada dae una caratza de linna, chi non tenet bisura nen de mascru nen de fèmina, mantesa dae unu mucadore de seda annodadu in su gatzile; sa conca imbetzes est cuguzada dae unu belu brodadu e dae unu capeddu nieddu tzilìndricu chi at sustituidu sa berrita ruja, prus antiga meda. Su cojetu, una casta de gropete longu sena mànigas e serradu cun butones de prata, chi falat finas a sos ghenugros, cuguzat su restu de su bestire. Àteros mamentos de sa festa chi antibitzant sa cursa a s'isteddu sunt s'isfilada de sos costùmenes, cun sos tumbarinos e sos trumbiteris, e sa beneditzione de sa zente, fata dae su cumponidori cun unu màtzulu de violetas infustas de aba; su màtzulu est cramadu sa pipia de maju. Sa Sartiglia tenet orìzines antigas meda. Paret chi siat istada introduida in Otzidente dae sos Crotziados intre su 1118 e su 1200, cando chi in Aristanis podet esser datada a inghìriu de sa medade de su sec. XIII. In sa festa aristanesa elementos de sa traditzione sarda, che a su ritu de sa fecundidade espressadu dae s'isteddu, sa mustra de s'abilidade a caddu e sa caratza de su componidori, si miscrant a elementos ispannolos, che a unas cantas partes de su bestire e, mescamente, su nùmene de sa festa chi benit dae s'ispannolu "sortija", derivadu dae su latinu "sorticula" diminutivu de "sors" chi cheret narrer sorte, fortzuna. Finas su nùmene de su capu de sa festa, su componidori, derivat dae s'ispannolu "componedor" chi fiat su mastru de campu, figura militare tìpica de sa sortija ispannola. + Pedru Casu: Pedru Casu (Bilchidda 1878-1954) fit unu iscritore. Est istadu unu de sos iscritores importantes de sa literatura sarda de sa prima medade de su Noighentos. @@ -982,6 +1114,7 @@ At collaboradu cun medas cuotidianos e rivistas, siat de Sardigna siat de su continente. At bortadu in sardu sa Divina Commedia in su 1929 e, semper in sardu, at iscritu poesias medas e bortadu in limba autores medas, non petzi natzionales. Pro totu sa bida at isetadu sa fine de sa cumpilatzione de su "Vocabolàriu sardu-logudoresu/italianu", publicadu dae pagu. At iscritu meda finas in italianu: in deghe annos at deghe romanzos e chimbe libros de contos. Su tema prus importante chi cumparit de prus est s'augùriu a sa Sardigna pro unu cras prenu de lughe. + Antoni Cossu: Antoni Cossu (Santu Lussurzu, 1927 - 2002) est istadu unu romanzieri e poeta sardu. Biografia. @@ -990,6 +1123,7 @@ A pustis, est crèschidu s'interessu e s'impinnu pro sa limba sarda e pro su bilinguismu. In sardu at publicadu su romanzu "Mannigos de memoria" (1984), binchende su primu prèmiu in su cuncursu "Festa della poesia sarda", setzione romanzos, promòvidu dae s'Istitutu Superiore Rezionale Etnogràficu, e "A tempos de Lussurzu" (1985), bortadu in catalanu dae Antonio Arca. In s'ìnteri, in su 1968, cun "Cantzone de chie ch'est fora" aiat otentu su prèmiu ispetziale de sa zuria de su cuncursu de poesia sarda de Othieri. Sas poesias suas sunt regortas in duos volùmenes "I Monti dicono di restare" (1987) e "Il vento e altri racconti" (1993). Est istadu diretore de su periòdicu "Il Montiferru", redatore capu de sa rivista "Il Bogino", redatore de "La via del Piemonte", e mescamente diretore de sa rivista culturale "La grotta della vipera", fundada dae isse etotu in su 1975, devènnida su mèdiu de una batalla a profetu de sas limbas e de sas culturas locales. In su 2002, in antis de si nche morrer, at publicadu su romanzu "Il sogno svanito". + Giuseppe Fiori: Giuseppe Fiori (Silanos, 1923 - Roma, 2003) est istadu unu iscritore e giornalista. Biografia. @@ -997,21 +1131,25 @@ At sestadu sa biografia de duos capos liberales sotzialistas mannos, Ernesto Rossi ("Vita di un italiano", 1994) e Carlo Rosselli. In su 1996 at sestadu in "Il Venditore sa carrera imprenditoriale", e a pustis polìtica de Silvio Berlusconi. Dae un'àteru libru-inchiesta subra de sa Sardinna, "La società del malessere" (1968), est istadu ispiradu su film "Barbagia" de Carlo Lizzani. Cun su romanzu "Uomini ex" subra de unu grupu de comunistas chi si nche sunt cuados in Praga in sos annos de sa Gherra Frita, at bìnchidu in su 1993 su "Prèmiu Nàpule". "Sonetàula" est istadu giai publicadu in su 1962, ma pro s'editzione essida in su 2000 l'at cambiadu meda, faghende logu mescamente a sa realidade dolorosa e dramàtica de sos fatos personales de su protagonista. + Salvatore Niffoi: Salvatore Niffoi (mutidu Carrone) (Orane, 1950) est unu iscritore. S'est laureadu in lìteras in Roma in su 1976 cun d'una tesi subra de sa poesia dialetale sarda (sos relatores fiant Carlo Salinari e Tullio de Mauro). Como insinnat matèrias literàrias in sas iscolas mèdias de Orane. At esordidu in su 1997 cun su romanzu "Collodoro"; a pustis, at publicadu "Il viaggio degli inganni" in su 1999, "Il postino di Piracherfa "(in su 2000, custu bortadu fintzas in frantzesu) e "Cristolu" (2001). S'ùrtima òpera sua est "La sesta ora" publicada, che a sas àteras, dae sa domo de imprenta Il Maestrale. Cun Adelphi at torradu a publicare, rinnovadu, "La leggenda di Redenta Tiria". In sos romanzos suos impreat unu limbàzu espressivu meda. Resessit a trasmiter a chie leghet, un'idea de sa Sardinna chi non est petzi bella, ma finas areste e misteriosa. Iscriet in italianu, però in sos romanzos suos impreat finas paràulas sardas e sardismos sintàticos. Carchi òpera est istada presentada finas in teatru (mescamente dae Bocheteatro e Cada die teatro) comente "Cristolu" e àteros contos ("Il maestro pazzo" e "La balente"). + Gianfranco Pintore: Zuanne Frantziscu Pintore (Irgoli, 31 de agustu de su 1939 - Orosei, 24 de capidanne de su 2012) est istadu unu iscritore e zornalista. Zornalista professionista, at traballadu pro Il Mondo Nuovo, Giorni-Vie Nuove, Abc, L'Unità in Firenze, Roma e Varsavia. Torradu a Sardinna, at fattu su currispondente pro L'Espresso, Tempo Illustrato e àteros periòdicos. At fundadu Sa Sardigna e Liberatzione, diretu Ràdiu Supramonte e Il Solco e, at traballadu in Telesardegna, faghende su Telediàriu. Editorialista de L'Unione Sarda e de Sardigna.com . Dae su 2002 a su 2004 est istadu su consulente de su presidente de su Parlamentu sardu. Est ispiradu in su 2012 pustis de una longa maladia, teniat tando 73 annos. + Antonio Cano: Antonio Cano (fine sèc. XIV - 1476/1478) fiat unu religiosu. De sa bida sua si connoschet pagu. Fiat istadu abate de Sacarza e retore de sa bidda de Giave. In su mese de triulas de su 1436 fiat istadu ordinadu pìscamu de Bisàrtziu. Trasferidu a sa igrèsia metropolitana de Torres, aiat leadu, comente sutzessore de Pietro Spano, dinnidade de archipìscamu in Santu Nigola dae su 1448 a su 1476. Est nodidu pro aer iscritu sa prima òpera literària in limba sarda chi si connoscat: Sa vitta et sa morte, et passione de sanctu Gavinu, Prothu et Jaunariu. + Antioco Casula: Antioco Giuseppe Casula nodidu comente Montanaru (Dèsulu, 1878 - Dèsulu 3 marzu 1957) fiat unu poete sardu. At frecuentadu sas iscolas elementares in Dèsulo. A pustis si fit ispostadu a Casteddu e a Lanusè pro fagher su Liceo ma aiat dèvidu dassare sos istùdios. Sa famìlia fit pòvera e si nch'est dèvidu torrare a sa bidda sua pro azuare su babu in und'atividade cumertziale minore. @@ -1021,19 +1159,23 @@ Intre su 1926 e su 1927 at proadu s'esperièntzia de sa presone, cun s'acusa de tenner ligàmenes cun sos bandidos de sa Barbàzia. In su 1933 at publicadu Cantos de sa solitudine. Finida sa gherra s'est iscritu a su Partidu Sardu d'Atzione, sende prus 'e acordu chin s'ala indipendentista. In su 1949 at bìnchidu su "Cuncursu nazionale de poesia dialetale", cun sa cantzone "S'olia". In su 1950 at publicadu "Sa lantia". In su 1953 l'at faladu una paralis. At a morrer bator annos a pustis. In su 1978 est essida sa regorta pòstuma "Sas ultimas canzones, Cantigos de amargura". + Maria Giacobbe: Dae su 1958 istat in Copenaghen. Maria iscriet in italianu e in danesu. At retzidu reconnoschimentos medas pro s'òpera sua de difusione de sa curtura italiana in Danimarca e de sa curtura danesa in Itàlia. Dae sos annos 1970 paritzos libros suos sunt istados pubricados in antis in Danimarca e a pustis in Itàlia. At publicadu treighi libros, contende sos romanzos, sas regortas de contos e chimbe antolozias de lìricas. Cun su primu libru suo, Diario di una maestrina, pubricadu in su 1957, at bìnchidu su Prèmiu Viareggio-Òpera primma e sa Prama de Oro de s'Unione Donne italiane a pustis, e est istadu bortadu in prus de bìndighi limbas. In Piccole cronache (1961) at contadu sos drammas de sa bida familiare cando, in su 1937, su babu, s'inzenieri Dino Giacobbe est espatriadu in manera clandestina pro andare a cumbatere in defensa de sa Repùblica Ispannola, sas lìteras suas de cussa època sunt istadas pubricadas dae sas fizas Maria e Simonetta e dae su nebode Thomas Harder). In su 1975 at pubricadu Le radici, ammentos de sa Nùgoro de sos zajos chi torrat finas in Maschere e angeli nudi (2000). Dae su romanzu Gli arcipelaghi (1955), prèmiu ispetziale de sa zuria in su Prèmiu "Giuseppe Dessì", su rezista Giuanne Columbu nd'at fattu, in su 2000, una pelìcula. At finas collaboradu a revistas de importu, danesas e italianas ("Il Mondo" de Pannunzio) e at bìnchidu in su 1978 su Prèmiu Igrèsias de giornalismu. Est presidente de su Comitadu de sos Iscritores danesos pro sa defensa de sa libertade de espressione e membru fundadore de su Comitadu pro sa coesistèntzia israelo-palestinesa. + Heinz Jurgen Wolf: Heinz Jurgen Wolf (Düsseldorf, Germània 1936 -) est una linguista. At istudiadu romanìstica, anglìstica e filosofia in sas universidades de Colònia e de Aix-en-Provence, laureende·si in frantzesu e inglesu in su 1962. A pustis at cungruidu unu dotoradu de chirca in s'universidade de Colònia cun unu traballu subra de sos nùmenes ètnicos frantzesos, "Die bildung der französischen Ethnica" (1967). Cunsighida sa dotzèntzia lìbera in su 1970, est ordinàriu de Linguìstica romanza in s'universidade de Bonn dae su 1974. At iscritu paritzos traballos subra de sas limbas romanzas, mescamente s'itàlianu e su frantzesu e, dae su 1983, finas su sardu; in particulare s'est ocupadu de fonètica istòrica, formatzione de sas paràulas, dialetològia e toponomàstica. Intre sas publicatziones suas tocat de mentovare Glosas Emilianenses (1991), una monografia subra de s'ispagnolu antigu, e "Französische Sprachgeschichte" (1979), un'istòria de sa limba frantzesa. In particulare, subra de su sardu at publicadu Studi barbaricini (1992), una regorta de istùdios e Toponomàstica barbaricina (1998), subra de sa toponomàstica de noe biddas de sa Barbàgia. + Bustianu Satta: (Nùgoro, 1867 - 1914). Poeta, avogadu e ziornalista. Laureadu in zurisprudèntzia in Tàtari, aiat esertzitadu sa professione de avogadu penalista, in su foru de Nùgoro, distinghende·si pro sa cumpetèntzia e s'elocuèntzia sua. Poeta in limba sarda e in limba italiana, fiat istadu unu de sos animadores de sa bida culturale nugoresa intre s'agabu de s'Otighentos e su printzìpiu de su Noighentos. Aiat esordidu in su 1893 cun Versi ribelli, regorta de poesias cumpostas in Bologna cando fiat milìtare in ie; in custa cajone aiat connotu s'òpera poètica de Carducci. S'annu matessi fiat intradu in sa redatzione de su cuotidianu tataresu L'Isola; s'annu imbeniente aiat publicadu, cun trìulu mannu, un'intervista fata dae isse a sos bandidos Derosas, Delogu e Angius. Aiat sighidu a iscrier versos e a collaborare cun rivistas literàrias finas a cando, in su 1908, li fiat falada una paralisi e non fiat torradu mai in salude, tantu chi si nch'aiat coladu sos ùrtimos ses annos de bida martùriu; disgràtzias familiares, dificultades econòmicas e una salude mala ant sinzadu sa bida de su grandu poeta nugoresu. Poeta intre sos prus mannos de Sardinna, est istadu su cantore de sa trazèdia de sa terra sua marturiada, bida che a una mama-atitadora. Sa poesia sua, rica de ideales umanitàrios, s'ispirat mescamente a sa realidade sarda ma, in su tempus matessi, est finas aberta a sas esperièntzias de sos poetas italianos prus mannos de su tempus, dae Carducci a Pascoli. Sas lìricas suas benant dae un'umanidade profunda e dae una cussèntzia sotziale forte. Sas mezus lìricas suas sunt regortas in Canti barbaricini (1910) e in Canti del salto e della tanca (1924), publicados pòstumos che a Canti della culla (1924). Unas cantas òperas: + James Henry Bennet: James Henry Bennet (Inghilterra, 1816 - ?) fiat unu mèigu e iscritore. Biografia. @@ -1040,6 +1182,7 @@ Inglesu pro nàschida, at bìvidu semper in Frantza in ue at istudiadu laureende·si in Meighina in sa Sorbona. At traballadu in paritzos ospidales inglesos e frantzesos. In su 1859, malàidu a purmones, si nch'est tramudadu a Menton pro cambiare àera e semper pro custu motivu at fatu unu biàgiu a sos paisos de su Mediterràneu. In custa manera naschet in isse sa passione pro descrier sos logos pro dare una ghia a sos biagiadores imbenientes. Iscriet "Winter and spring on the shores of the Mediterranean", publicadu in Londra in su 1875 e s'annu matessi est publicada in Parigi sa versione bortada in frantzesu. Unos cantos amigos corsicanos li cussìgiant de publicare a banda sa parte chi pertocaiat sa Còrsica, isse sighit su cussigiu ma pùblicat finas sa parte ue faeddat de sa Sardigna cun su tìtulu "La Corse et la Sardaigne". A Sardinna est bènnidu in su mese de abrile de 1864 cun s'azudu e s'amparu de paritzas autoridades de s'època e finas de Crispo, professore de sa Facultade de Meighina de s'universidade de Tàtari. Sa parte dedicada a sa Sardigna, in intro de custa òpera, cumintzat in sa pàgina 161. A banda unos cantos isbàllios, comente su de creder chi sos nuraghes fiant òperas de sos Fenìtzios, cuntenet osservatziones de importu subra de s'economia, de sa bida, de sas costumàntzias e impressiones subra de localidades diferentes. + Gaddhuresu: Su gadduresu ("gaddhuresu") est una limba faeddada in sa regione istòrica de sa Gaddura ("Gaddhura"), in sa banda nord-orientale de sa Sardigna. Est unu limbàgiu meda pròssimu a cussu faeddadu in sa Còrsica meridionale, pretzisamente in sos distretos de Sartène e de s'Alta Rocca. Sa documentatzione literària prus antiga risalit a sa prima metade de su setighentos. In su galluresu si podent notare sas istigas de su sardu, ca su 20% de su ditzionàriu est de orìgine sarda, ma sa pronùntzia, sa sintassi e sa grammàtica sunt de tipu corsicanu. Impare a su tataresu apartenit a su grupu de sas limbas sardu-corsicanas e est connotu dae sos linguìstas cun su nùmene de "corsu gadduresu". @@ -1071,11 +1214,14 @@ "La piú bedda di Gaddura (Nostra Singjora di Locusantu, Regina di Gaddhura)" di Ciccheddhu Mannoni: Ascurta in Gadduresu [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/c/c5/Locusantu.ogg] + Grazia Deledda: Maria Grazia Cosima Deledda (Nùgoro, 27 de cabidanni in su 1871 – Roma, 15 de austu in su 1936) est istada una iscrittora chi hat binchidu su Premiu Nobel pro sa literadura in su 1926. + Ortobene: Sa genna 'e Nùgoro. ""Nono, no est beru chi s'Ortobene si podat cumparare cun àteros montes; s'Ortobene est unu ùnigu in su mundu intreu: est su coru nostru, s'ànima nostra, su caràtere nostru, totu su chi b'est de mannu e de minore, de durche e tostu, de àspidu e dolorosu in nois."" -- Grazia Deledda + Andorra: Andorra est un'Istadu natzioni de s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Sa Vella. Cunfinat a setentrioni cun sa Frantza e a meridioni cun s'Ispanna e s'estendit totalmenti in sa cadena de is Pirenèus. S'Andorra, mancai siat meda piticcu, est su "microistàdu" prus mannu de is 6 europeanus (Santu Marinu, Liechtenstein, Malta, Tzitade de su Vaticanu, Printzipàdu de Monaco). @@ -1083,6 +1229,7 @@ Su clima est de montagna. Sa popolatzioni andorresa est, ironicamenti, una minorantza in su istadu: su 33% sceti de is andorresus tenit sa tzitadinàntzia: s'arrestu est cumpostu pro sa prus parti dae ispannolus, portughesus e frantzesus. Sa limba prus foeddada est su catalanu, perou funt foeddaus su ispannolu, su portughesu e su frantzesu aici e totu. S'economia est mera fròrida e si basat printzipalmenti in su turismu. Sa religioni prus sighia est su catolicèsimu. + Islanda: Islanda (in islandesu: Ísland; ['islant]) est una natzione insulare de s'Europa chi s'agatat in norti-uestu istremu de su cuntinente. Su territòriu suo est fomadu dae s'ìsula omònima e de àteras ìsulas minores o isuleddas chi dd'istant a curtzu, in s'otzèanu Atlànticu intre s'Europa e sa Groenlàndia. Sa capitale sua Reykjavík, sa limba uffitziale s'islandesu. In su 2009 s'Islanda at abiadu sas tratativas de adillidura a s'Unione Europea. @@ -1100,12 +1247,15 @@ Demografia. Sa sotziedade islandesa est isvilupada e tecnologicamente adelantada. Sa cultura sua s'apoderat subra su patrimòniu nordicu e sa populatzione est de origine tzelta e iscandinava. Sa limba uffitziale est s'islandesu, limba germànica setentrionale meda aprossimada a su norvegesu otzidentale. S'istadu assegurat libertade de cultu prena a sos tzitadinos, mancari sa religione de istadu siat sa crèsia natzionale de Islanda, de apartenèntzia luterana, de chi s'80% de sos islandesos est membru. + Nicolò Copernico: Nicolò Copernico (pol. Mikołaj Kopernik, Nicolaus Copernicus in sos liberos antigos e internatzionales - 19 freargiu 1473 - 24 maju 1543) est istadu s'astronomu polacu chi adi portadu a su sutzessu sa teoria de s'Eliocentrismu. Est istadu puru unu Canonicu, unu giurista, unu governadore, unu astrologu e unu medigu. Sa teoria sua - chi narrada chi est su Soli chi est in su centru de su sistema de orbitas e de pianetas de su sistema solare - pigada torra sa teoria greca de Aristarco da Samo. Su bantu suu no est duncas s'idea, ma sa dimostratzione rigorosa chi issu adiada fatu partende de osservatziones. + Isport: S'Isport est s'atividade motoria praticada pro mantenere su corpus dekidu, forte e in salude. + Anela: Anela est una bidda de 817 abitates, chi si naran anelesos. Faghet parte de sa provìntzia de Tàtari. Anela s'agatada in su Goceanu a sos pes de Masiennera e Masiedda, sos montes prus altos de su territoriu sou carculadu in 36,96 km². @@ -1114,9 +1264,11 @@ Sendesi irricchida meda, in su tempu de sos Ziudicatos Anela fiat sede de sa Curatoria de su Goceanu, pro paritzos seculos. Però a poi de una grave pestilentzia su compitu est passadu a Bono ei sa bidda at connoschidu tempos malos. Infattis a poi de sa isconfitta de su marchese de Oristani Anela est istada finas a su 1839 unu feudu rezu. + Tiesi: Tiesi est una bidda in provintzia de Tattari. Tiesi est affacca (4 km) a sa istrada numeru "131" o "Carlo Felice". In sa regione de su Mejlogu. Sa limba chi si faeddat a Tiesi est su "Logudoresu" Sa festa printzipale est cussa dee sa madonna de Seunis. + Limba Sarda Comuna: Sa Limba Sarda Comuna (LSC) est una norma de iscritura de sa limba sarda, pensada cun sa punna de trascrìvere sas variantes faeddadas de sa limba sarda e adotada cun caràtere isperimentale in su 2006 dae sa Regione Autònoma de Sardigna pro s'iscritura de sos documentos ufitziales in essida, in co-ufitzialidade cun s'italianu. Piessignos. @@ -1142,12 +1294,16 @@ Intre custas propostas mentovamus sa de su prof. Francisco Xavier Frias Conde, filòlogu e romanista ispagnolu in s'Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED), chi est istadu coordinadore de sa Revista de Flilologìa Romànica "Ianua," èdita dae "Romania minor". Est iscritore in galitzianu e in ispagnolu e autore di paritzos sàgios in italianu e in sardu subra de is problemas di linguìstica sarda. Custu sàgiu suo est intituladu "Proposte di miglioramento dello standard sardo LSC" Un'àtera proposta est sa de su prof. Roberto Bolognesi, chi proponet calicunu arrangiamentu chi diat permìtere a totu is sardos de lèghere s'istandard segundu sa pronùntzia issoro, impreende unas cantas règulas simples de letura. + Iscroca: Iscroca est unu comune de 692 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Urtei: Urtei (in italianu Bultei) est una bidda de 1.206 abitantes in sa provincia de Tathari.Este una idda de costera( Goceano) + Parigi: Parigi est sa capitale e sa tzitade pius manna de sa Frantza. In s'area metropolitana de Parigi bi campan pius de dòighi milliones de persones. + Saint-Dié-des-Vosges: Saint-Dié-des-Vosges est una tzidade de sa regione Lorena de Frantza. Istòria. @@ -1154,6 +1310,7 @@ 1507 : "Cosmographiae Introductio" e prima carta geogràfica de America, "Universalis Cosmographia" (Martin Waldseemüller) Ammistratzione. Universidade : Institut universitaire de technologie (IUT) + Limba grega: Sos populo grecioso et proto-grecioso ana connoschidu 3 limbas in s'epoca antiga; sa prima naschidi cun sos miceneos chi gia dae su secundu millenniu a.c cando custu populu falat in sa penisola greca.'Ustu alfabettu antizipada s' istoria greca ca mostrada chi sos populos grecos aiant una forma de iscriere chi pretzedidi a'utilizzo de su alfabettu feniciu.In su 1450 a.c circa sa lineare b arrivit a Creta graziasa a sa conquista micenea, inifatti a Creta si usaiada sa lineare A chi no est ancora tetzifrada.Cun sa conquista Dorica, Eolica e Ionica sa lineare B iparidi. IIX seculu @@ -1178,6 +1335,7 @@ Un nuovo impulso alla lingua greca è dato solo nel XIX secolo dall'indipendenza, anche se il nuovo Stato crea una barriera tra la lingua parlata (o "dhimotikì"), con i suoi dialetti, e la lingua ufficiale, la "katharevousa" (o "Katharévussa") , una forma artificiale, "purificata" di greco, adottata come lingua ufficiale dello stato. Per tale motivo era fatto comune che un oggetto avesse due nomi, uno ufficiale e uno usato comunemente dalla gente. Tale situazione si mantenne sino al 1976, anno in cui, grazie ad una riforma linguistica, la dhimotikí diviene lingua ufficiale. La pronuncia etacistica è quella utilizzata per lo studio del greco classico ovunque, tranne che nella Grecia stessa, dove la lingua antica viene studiata adoperando la stessa pronuncia di quella moderna, per via della ininterrotta trasmissione testuale che dall'epoca antica arriva fino a oggi per tramite della fase bizantina. In effetti è molto difficile risalire alla pronuncia effettivamente in uso in età classica, specie se consideriamo che la lingua greca classica non è altro che un insieme di dialetti (eolico, dorico, ionico e attico oppure eolico, dorico e ionico-attico) unificati da Alessandro Magno con la "κοινή διάλεκτος" ("koinè diálektos", idioma comune). + Aritmètica: S'aritmètica est unu campu de sa matemàtica chi istùdiat sas propriedades elementares de tzertas "operatziones" cun sos nùmeros, in ispètzia sos nùmeros intreos. Operatziones aritmèticas. @@ -1188,18 +1346,23 @@ In generale in s'iscola de sos pitzinnos sos mastros imparant sos algoritmos de càrculu manuales pro fagher sas bator operatziones in s'umpare de sos nùmeros naturales e de sos nùmeros ratzionales positivos in sa forma deghimale; in sas de sos pitzocheddos sos algoritmos de custas operatziones matessi fatas cun fratziones e introduint s'umpare de sos nùmeros ratzionales e su de sos nùmeros reales. Semper sos pitzocheddos istùdiant sas operatziones de innartziamentu a podèntzia, de estratzione de raighina, de pratzidore comunu mannu e de multiplu comunu piticu. Umperaiat a imparare s'algoritmu manuale de estratzione de raighina cuadrada, ma como non lu faghent semper, ca medas professores preferint a imparare s'impreu de sas tàulas numèricas o su de su carcoladore tragaditzu. Sos istudiantes imparant finas a aprossimai sos resurtados. In sas iscolas de sos pitzocos istùdiant sos logaritmos; inoghe puru sunt passados dae s'imparu pro impreare su règulu carculadore a su de su carculadore o de s'elaboradore. Ambaduas custas ainas las impreant meda cando finint sos istùdios pro fagher càrculos numèricos. + Bidda: Una bidda est una tzitadi pitikedda. Su fueddu benit da su latinu "villa". Candu si narat bidda, si podit inditai una bidda in particulari (comente "sa bidda de Benetutti"). Si podit nai bidda fintzas in generali (comenti "inui est ki fias?" "in bidda"). Is ki bivint in d-una bidda si tzerriant cun su nomini chi benit de sa bidda (comenti "unu benetuttesu"). + Tèmpiu: Tèmpiu (in italianu Tempio Pausania, in gaddhuresu Tèmpiu), est una tzitade de 14.100 ab. in su nord de sa Sardigna, in sa Caddura, sede (chin Terranoa) de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Sede de Pìscamu (Diotzese de Tèmpiu-Ampùrias) e de Tribunale. + 'Onne: Corcada acanta de "Monte Ispada", Fonne at 1000 metros de artitudine, in Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, est sa bidda prus arta de totu sa Sardigna. Jughet 4500 abitantes e s'economia est fundada pro meda parte subra sa pastorìa, e in custos urtimos annos fintzes subra su turismu de yerru. In "Monte Ispada" e "Bruncu Spina" bi sunt defatu sos unicos impiantos de pigada pro sos isportes yerriles e medas albergos e agriturismos pro sos turistas. Ateras atividades sunt sos forros de pistocos de Fonne e de pane carasau. Sa prima dominiga de Lampadas b'est sa festa pro "Nostra Sennora de Sos Martires" cun ballos sardos e protzessiones in costùmenes e arribant medas pellegrinos dae totus sas biddas de su tzircundariu. Atera festa manna pro su patronu ca de "Santu Jubanne Batista". + AMM: Sos artes martziales ammisturadas funt sas artes martiales chi portanta aintru meda corpos e meda de luttas a terra. Su pankration fiat una betziu istile de lutta cun sos manos. Sos Gregos antigos hanno introdotu custa disciplina in sos Giogos Olimpicos in su 648 AC. Calincuna mostra pubrica de luttas est istada fata a su printzipiu de su XIX segulu. Fiant rappresentados su ju-jitsu, sa lutta gregu-romana e ateras in sos torneos europeos. Sos artes martziales ammisturadas nascint dae sos eventes de Valetudo in Brasile, e de su Shootwrestling giapponesu. + Oroteddi: Oroteddi est una bidda de 2.314 abitantes de sa Provìntzia de Nùgoro, est posta a 470 m.s.l.m.,in sa Barbagia de Ollolai. su tzentru de Oroteddi est naschidu meda probabilmente in epoca romana, galu oe si poden bidere sos restos de duas istradas romanas in s'essida de sa idda, chi fintzas a primos de su 900, innanti de faghere sas istradas chi oe connoschimus fint sas unicas istradas de atzessu. In d'unu de sos trettos prus artos de sa idda, b'est sa cresia de Santu Juanne Battista, fraicada innanti de su 1139, (de tale data est sa prima attestatzione de sa cresia), e ampliada in su 1966 chin sas duas navadas laterales. Sa cresia, accontzada dae pacu, est particulare pro su campanile a vela, ue bi sunt galanos artos rilievos, (unicos in Sardigna) in sa pratza de Santu Juanne b'est finzas un'arcu, chi fit sa janna de su monasteru anticu. In sos campos de Oroteddi no bi mancana sos nuraghes,comnte su de Calone e su de Aeddos (in sa serra de idda) @@ -1208,38 +1371,52 @@ Sas mascheras de Oroteddi sunt: sos "Thurpos" e sos "Eritajos". Una tradizione particolare de Oroteddi est cussa de su cantu a Cuncordu (Tenore) pro su modu de cantare chi est unicu in Sardinna, mescamente pro su cantu "a sa seria" e a "traccheddu". Io sono quello che l'ha scritto e sono gay. + Astronomia: S'Astronomia (dae su gregu: αστρονομία = "astron" (ἄστρον), "istedda" + "nomos" (νόμος), "lei"= lei de is isteddas) est sa sièntzia ch'istùdiat is acuntèssius de su celu e is ogetus celestes (isteddas, pranetas, cometas e galàssias). + Norvegia: Norvegia est una natzione in s'Europa.Sa capitale sua est Oslo. + Finlàndia: Sa Finlandia est una natzione de s'Europa. Sa capitale sua est Helsinki. + Danimarca: Danimarca est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Copenaghen. + Ulìana: Ulìana (nòmene italianu: Oliena) est cara a Nùgoro, in Barbàgia de Ollolai, a una ala de su massitzu calcàreu de su "Supramonte". Su Supramonte de Ulìana est ricu de pinnetos originales, chi sunt peroe belle totu abandonados. Su territòriu at medas testimoniàntzias de sa cultura nuràgica, at medas nuraghes abandonados e puru una fonte nuràgica in sa badde de "Lanaitu". Su cannonau de Ulìana est su nepente, unu binu forte e durtze che su mele. + Pubusa: Sa pubusa ("Upupa epops") est unu pugione cun piculu longu,sa conca pubusada, su tuju de colore rujittu, e-i sas alas e sa coa de colore biancu e nieddu. Vivede in logos cun arvures. Est unu pugione migradore. Este su sìmbulu da sa LIPU. + Iscièntzia: Iscièntzia in su sentidu prus ampru si referit a calesisiat connoschèntzia o abilidade, mascamente (ma no petzi) cando faghet a la mesurare. Sa faedda "iscièntzia" descriet puru calesisiat campu de istùdiu sistemàticu o sa connoschèntzia tirada de unu istùdiu de gai. Prus a s'istrinta, "iscièntzia" si referit a unu sistema de achirire connoschèntzia fundadu in sa isperimentadura, e finas a su corpus de connoschèntzias organisadas chi sos òmines ant tiradu dae chircas de gai. Sos campos de iscièntzia sunt pro su prus classificados segundu duas lìneas printzipales: + Taulara: Taulara est un'ìsula de sa Sardigna, in sa rezone istoriga de sa Gallura. + Austis: Austis est una biddha de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 750 metros subra su mare e jughet 959 bividores. Est connota pro s'"orroca de sa Crabarissa". + Archeologia: S'Archeologia(dae su gregu ἀρχαιολογία, archaiologia – ἀρχαῖος, archaīos, "antigu, ezzu"; e -λογία, -logia) est s' iscièntzia chi istudiat sa culturas de s'omine cun su recuperu, sa catalogatzione, sas analisis e sas interpretatziones de restos materiales e datos ambientales, chi cumprenden s'architetura, manufatos, caratteres e configuratziones e paesaggios. + Sarule: Sarule est una bidda de 1800 bividoris, posta a 6 km dae sa bidda 'e Orane a suta de su Monti Gonare, e contat 600 m.s.l.m. Sarule est connota in totu sa Sardigna po sa "burra" e "s'aranzada". De importu meda est sa festa de Nostra Sennyora de Gonare, àteras festas sunt: Santu Micheli (Santu Miali), Santu Bernardinu (Santu Bernadeddu) e Santa Luchia (Santa Luxia). Un'àtera cosa de amentare est sa Funtana e Gaghisi. sa careta tìpica de Sarule est sa màschera 'a gatu. + Òsile: Òsile est una bidda de 3.498 abitantes (Osilesos) de sa Provìntzia de Tàtari, pagu pis' a mancu, affacca a Tàtari (12 Km.). Est postu in una de sa tres puntas de su Monte Tuffudesu a 650 m. s.l.m. ed est dominadu dae su Casteddu de Malaspina, oramai derruttu. Osile est sempre istadu famosu pro su casu, su fresi e pro sa bellesa de su costumine de gala de sas feminas: "Sa Cappitta". + Achern: Achern est una tzitade in sa Repùbrica Federale Tedesca, in su istado de Baden-Württemberg. Bivint oe in Achern 24.681 persones. + Alà: Alà est una bidda e unu comunu de guasi 2000 abitadores de sa provintzia de Terranoa-Tempiu. Si isterred in sos settiles chin su mantessi lumene de sa bidda, a 700 metros subra s’atta ‘e su mare. S’erettu alaesu arribada sitos importantes de archeologia nuragica (Su pedrighinosu, Balare, Su Posidu, Malagarrucca, Sos Nurattolos, Chidade) testimonìas de una origine antiga meda. Si pessad chi su lumene “Alà” bendzad’ dae “Balare” chin sa peldentzia de sa B ass’incomintzu (ancora oje est tipicu de su faeddhu alaesu sa peldentzia de sa B a printzipiu de paraula, a paragone de su logudoresu genericu) chelfende narrere duncas “bidda de sos Balares”. Oppuru si attuidi chi benzat dae su lumene “Ilienses” (unu populu antigu de ratza greca), e dae cue Alaenses e a pustis Alà, ma sos limbistas no atzettana custa teoria. A donzi manera sia sos Balares, sia sos Ilienses fini sos antigos abitadores de sos logos alaesos, ambos duos populos mai assugetados in tottu a sos Romanos. A cumprobu de cantu nadu, unu nummeru abberu mannu de toponimos pre-romanos in sas cussorzas de Alà (Boddò, Serì, Laccaralò, Senè, Istenolì...), comente forsis in perunu ateru logu in Sardigna. @@ -1247,10 +1424,12 @@ A pustis de unu tempu de disterradas a truma, a fine de su seculu passadu, chi atteidi su minimu istoricu de abitadores pro Alà, sa bidda est resessida a torrare in posse, gratzias a s’isviluppu turisticu gadduresu. Sos mastros’e muru ‘e pedra alaesos sono sos pius chilcados e montovados, tantu chi si pessad’ a unu sotziu de tutela. Puru sa forestale est meda cumbeniosa pro Alà: meidade ‘e su comunale este a domaniu. Ojè Alà ad’un’acolomia chi est creschendhe arreu, che-i neune in Italia. In su 2004 est istada sa ‘iddha chin pius asiendhas cunfromm’a sos abitadores, chin una creschida de sas impreas de su 18% in su 2003. Tottu custu gratzias a sos mastros de muru, a s’oltiju bogadu in sas cussoldzas alaesas - su mendzus de Saldigna – e su contone chi, mancari s’istrobbu de sa Cina, resessid a muntennere su melcadu mondiale. Pro tottu custu su numeru de sos arressos est prossimu a su nuddha, e vivini e trabaglian in Alà, 150 e piusu de istranzos affeltos dae onzi palte’e logu. Su peccu de tottu custu est unu numeru de laureados basciu abberu, forsis su pius minore de sa Saldigna intrea. Unu ‘antu mannu de Alà est una realidade sociale pagu abbelta a sas malidades de sos tempos de oje. Alà est de seguru una de sas pagas ‘iddhas ithalianas in’ue mai s’est appida una denuntzia pro droga. Sa bendida e su cossumu de sustantzias tossicas no b’est mai istadu, e sos alaesos si bantan de custu, comente est zustu. In pius, sa limba salda è bia comente no mai, a s’imbesse de atheras iddhas saldas, tantu chi no si poded faeddhare mancu de bi-limba italianu-saldu pro Alà, ma sia diad faeddhare de mono-limba salda: cale si siad arrejonu - dae sas faeddhadas lebias in su tzilleri, a sas preigas crejastigas, fentzas sas chistiones in consizu cumunale - est pelferidu guasi tottu in saldu, siad dae palte de sos giovanos che-i dae sos mannos. Donz’annu si curred’in Alà sa cursa campestre Alasport, chi pro sa calidade de chie bi currede est oramai sa prima in Europa, appende-che coladu pro impoltantzia sa leggendaria “Cinque Mulini”. In beranu de onz’annu colad’in sos tirighinos alaesos calchi tappa de su rally mondiale Sardinia-Italia. Su 4 de Sant’aine si festad’in Alà Santu Frantziscu’e Assisi, chin ‘ustu a petta e brou pro pius de 10.000 accudidos dae tottu s’isula. + Cussorgia: Sa Cussòrgia est unu antigu istitutu, tipicu de sa Sardigna, a trassa de Adempriviu, unu deretu prus forti de is cussorgialis, a pitzus de unu territòriu de monti, chi nci bogat is atrus comunistas (is componentis de una comunidadi de una bidda). A diferèntzia de is Ademriprìvius, chi fiant sceti una usàntzia de is comunistas de arregolli is frutus de is padentis e cassai is animalis arestis, su deretu de cussòrgia si tramandat de babbu in fillu e si cumpriat in su deretu de fai e possidiri sa barraca, de fai e possidiri is furriadroxus de su bestiàmini, de pasci in is filadas chi fiant parti de sa cussòrgia. Medas cussorgialis si passant tali deretu cun atus notarilis e bantant, de ai otènniu "ab immemore" permissus de su Feudatàriu. Custu deretu s'est trasformau, in basi a leis precisas, siat in Gallura che in is biddas de Sìnnia, Maracalagonis e Burcei, giai po totus, in propriedadi perfeta (duncas trasmitiu de babbu in figiu), mancai sempri is Consillus Comunitativus apant arrebronau talis afeterius e imbudrugus po tutelai is interessus de usu ademprivili de totus is comunistas. + Filosofia: Sa filosofia (dae gregu φιλείν (fìleìn) = "amare" e σοφία (sofìa) = "sapienzia", est a nàrrere "amore pro sa sapienzia") est definida comente s' istùdiu de sa possibilidade e de is làcanas de sa connoschèntzia umana e fintzas de s'anàlisi de s'òmine che sugetu de custa connoschèntzia, cussideradu in isse matessi in sa relatadura sua, teòriga e pràtiga, cun s' ogetu connotu. Su pensamentu filòsofigu otzidentale naschet dae sa "meravìgia" naraiat Aristotele est a ischire cando s'òmine incumintzat a si preguntare chie siat isse etotu e su mundu chi ddu inghiriat. Custu, chi in filosofia est tzerriadu su problema de su raportu intra su sugetu e s'ogetu, e est tratadu segundu duas bisuras: sa prima est su de sa filosofia teorètica chi narat chi si cheret "connoschere" s'ogetu, su segundu est su de sa filosofia pràtiga o morale o ètiga, cando si cheret ischire comente nos depimus cumportare, ite fàghere in is cunfrontos de cuss'ogetu chi podet èssere un individuu che a mie etotu. @@ -1259,6 +1438,7 @@ No tenende sa filosofia unu campu materiale de indagadura ispetzìfigu, comente sas sièntzias empìricas, podet èssere cussiderada siat in crae istòrica chi in crae sistèmatica, comente "mama de sas sièntzias". Sa passione pro sa connoschèntzia de cada cosa, de su mundu, de s'umanidade, de su pensamentu pròpriu, chi at semper tentadu s'òmine in cada logu e in cada tempus. S'isfortzu de cumprèndere su ite est, su pro ite, de is cosas. Sa filosofia est duncas una manera de si pònnere innantis de is cosas de sa vida e de su mundu; naschet cun su cumprendòniu de s'òmine. Non est beru chi est nàschida in sa Grètzia antiga: est nàschida in cada logu ue un'òmine s'at preguntadu cale si siat cosa e at chircadu, chentza de ispantos, una respusta isceti cun s'agiudu de s'atibidura sua. + Igrèsias: Igrèsias esti una cittàdi de 27.773 abitàntis de sa Sardìnia sud-occidentàli, in su Sùlcis-Igresiènti. Esti capoluògu in pari cun Carbònia de sa provincia de Carbònia-Igresias e sedi vescovìli (Diocesi de Igresias). @@ -1325,8 +1505,10 @@ Sindigu: Luigi Perseu cunniscidu Ginetto (Centrodestra) dal 30/05/2011 Centralinu de su comunu: 0781 274300 Posta elettronica: sindaco@comune.iglesias.ca.it + Abbasanta: Abbasanta est una bidda de 2.888 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Terranoa: Terranoa (in italianu Olbia, in gadduresu Tarranoa), est una tzitade cun 56.701 ab. bene aposentada in sa mantessi pianura in su nord est de sa Sardigna, in Gallura, Est istada sa capitale antiga e istòrica de su Giudigadu de Gallura, sede de sa "Curia Regnum", cioè sa residèntzia de su Zuighe, capulogu de sa curatoria de Fundimonte, unu de sos dipartimentos territoriales chi fit divisu su Giudicadu. E pro pius de 1500 annos sede de su pìscamu. Oe est su capulogu e sede (chin Tèmpiu) de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Essende sa pius manna tzitade de sa provìntzia e una de sas pius importantes de sa Sardigna. Istòria. @@ -1338,14 +1520,19 @@ In su perìodu Aragonesu sa tzitade fit pagu populada. In su ‘800 aiant fatu a nou su portu, e Terranoa comintzat a crèschere; In sa segunda Gherra Mondiale sa tzitade est istada bombardada, unos 22 òmines mòerent. In su ‘900 est istada bogada sa malària, sa tzitade passat da 14700 pessonas de su 1951 a 45500 de su 2001. Oe est sa pius manna tzitade de sa Gallura e de sa provìntzia de Terranoa-Tèmpiu, ei una de sas prus importante de sa Sardigna. In su 2006 su comune de Terranòa est istadu "“comune d’eccellenza del sistema amministrativo italiano”" pro capatzidade aministrativa e gestionale. + Bortigale: Bortigale (510 metros) est una bidda de sa provìncia 'e Nùgoro, abitada dae mill'e chimbighentos ànimas, posta a pes de su monte Santu Padre (1030 metros) e chi faghet parte de sa zona de su Marghine, in s'ala "centru-ocidentale" de sa Sardigna. Est unu centru chi podet bantare orìgines antigas meda ; b'ant boghes chi narant chi in s'època Pùnicu-Romana sa bidda bi fit giai, e fit numenada "Berre". Cando sa bidda de Berre est istada isfascada, paret chi si sient salvadas solu sete famìglias, e gràtzias ai custas sa bidda est potida torrare a nàschere: oe e totu, in Bortigale, su rione pius antigu si narat "sete padeddas", ca bi sun sete domitas derrutas una in fila a pare cun s'àtera. In su territòriu tot'a inghìriu de sa bidda, b'at itineràrios interessantes e ricos meda, chi sunt bistados valorizados dae Pro Loco, Comune e setzione de zona de su C.A.I.. In mesu de custos cheret chi s'ammentet su "Sentiero Natura", chi dae Bortigale che leat a Mularza (sa fratzione de sa bidda), colande·che tot'in mesu a monumentos naturales e archeològicos. Àteru tretu dignu d'esser ammentadu est cussu chi, colande peri tancas e zassos de rara bellesa, giompet fintzas a su monte Santu Padre, unu de sos cucuros pius altos de su Màrghine, dae inue faghet a bier unu panorama comente pagos, chi abbratzada un ala manna meda de sa Sardigna de bassu; in sas percas de su monte bi vivint fintzas paritzos “benturzos”. Una de sas zonas pius caraterìsticas de sa bidda est de siguru su centru istòricu, atraessadu dae deghinas de uturos in impedradu, adornadu dae unu muntone de architraves iscarpeddados dae sos "picapedras" in istile "catalanu-aragonesu". Sa carrela principale de Bortigale est su cursu Vittorio Emanuele, ue si pesan paritzos palatos burghesos de sos primos annos de su noighentos. Non podent mancare sas crèsias; in sa bidda si nde contant sese; sa de Santa Maria de sos Ànghelos est sa crèsia mazore, poi bi sun sa de su Rosàriu, sa de Santu Prameri e sa de Santa Rughe (in custas ùrtimas tres bi sunt galu organizadas sas cunfrarias, a ùrtimu bi sunt sa de Santu Antoni e sa de Santu Zusepe. Totu sas crèsias sunt regoltas in perfetu istadu e sunt ricas de prendas artìsticas, comente sos cuadros de sa crèsia mazore, chi paret chi sient bistados fatos dae s'iscola de su "Maestro di Ozieri". In su terrinu de sa bidda b’at barantatres "nuraghes", deghe "domus de janas", duos "dolmen" e duas "tumbas de gigantes". Po totu s'annu, in Bortigale b'at unu muntone de momentos traditzionales, chi sunt meda sentidos dae su populadu intreu chi los mantenet vivos a cantu podet. In bennarzu b'est sa festa de S. Antoni, ue si atidi una "tuva" (unu truncu mannu de àrbure bòidu in mesu, chi benit segada e batida in su mese e Santu Gaini) pro la brusiare in su "passizu"; in dies de Pasca poi bi sunt totu sos ritos de sa "chida santa" e sas cerimònias chi nde faghent parte sunt curadas dae sas cunfrarias; in martu b'est sa purtissione de Santu Marcu (sos pitzinnos bi andant cun sas "cogoneddas" de pane pintadu) poi in austu b'est "sa festa": ses dies de afestos civiles e religiosos pro sa Vèrgine Assunta; e a ùrtimu b'est sa sagra de santa Maria de Saucu, chi at mantesu totu sa genuinidade e sas maneras de sèculos de traditzione, comente sa purtissione a pes e a caddu dae sa bidda a su santuàriu de Saucu, ch'istat in sa zona de Campeda, una bindighina de chilòmetros dae sa bidda e ube sos bortigalesos colant sas nuinas in sos muristenes, in mesu a momentos dedicados a sa religione e àteros a su spàssiu cun mùsica e ballos, in su passizu chi atòbia zente de cale si siat etade. + Ilartzi: Ilartzi (o Bilartzi) est una idda de 4.622 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Norghiddo: Norghiddo est una bidda de 1.223 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Paulle: Paulle o Paule est una bidda de 2.517 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Santu Lussurzu: Santu Lussurzu est una bidda de 2.578 tzitadinos, colloada in su versante orientale 'e su Montiferru, in sa Provìntzia de Aristanis. Territoriu. @@ -1357,17 +1544,22 @@ Santu Nenaldu. Su burgu 'e Santu Nenaldu est bividu de paga zente in s'ierru ma si populat de turistas e furisteris in s'istiu, in sa cale istaione, sas dominigas e sas dies nodidas, si prenat de zente in crica 'e su friscu 'e sos montes suos. Est naschidu propriu cun su fraigu 'e Sa Cresia romanica de su XII seculu e a costazu s'antigu ispidale, sede de s'ordine de Santu 'Anne in Gerusalemme.In cussu tempus Santu Lussurzu faghiat parte de su Giudicadu de Torres chi tra su 1127 e su 1182 fuit cumannadu de Gonario II chi ìat leadu parte a sa sigunna Crociata. Su burgu est como famosu po sas sete funtanas (siete fuentes), s'abba e sas cales, pura, cristallina e famosa in totu sa Sardigna po sas propriedades salubres suas, alimentat unu riu chi calat fintzas a sa pian'e Abbasanta. Su zassu est propriu a intro 'e unu buscu de elighes e suerzos. No est raru bier albures seculares, in particulare a unu chi teniat prus de 200 annos est istada posta una targa. Propriu in Santu Nenaldu oldinzant d'ogni annu sa Fiera regionale 'e su caddu, chi attìrat totu sos amantes de sa cultura lussurzesa ligada a su munnu 'e sos caddos. + Ardaule: Ardaule est una bidda de 1.158 bividores, situada me sa Meria o Provìntzia de Aristanis. + Kurów: Kurów (pron. ['kuruf]) est una bidda in su sud-est de sa Polonia, atraversada dae su riu Kurówka. Format unu comune autonomu in su Voivodadu de Lublin e tenet una popolatzione de aprossimadamente 2800 abitantes (in su 2005). + Tàtari: Tàtari o Thàthari (in italianu e tàtaresu Sassari, in catalanu Sàsser), est una tzitade de 130.000 ab. in su Cabu 'e subra (tàtaresu Cabbu di sobbra, e in campidanesu Cabu de Susu) de sa Sardigna, sede de sa Provìntzia de Tàtari. Sede de Piscamu (Diotzese de Tàtari) e de Tribunale. Est sa secunda tzitade de sa Sardigna. Istoria. Una de sas massimas espressiones culturales e politicas de sa zittade est istada siguramente sa emanatzione in su XIIImu seculu de sos Isthatudos Thatharesos, iscrittos in latinu e in sardu logudoresu. Su documentu, chi est arribadu in duas copias una in latinu e s'attera in sardu (in cussa in sardu b'est sa data de su 1316), est divisu in tres partes: sa prima est dedicada a su derettu pubbricu, sa segunda a su derettu zivile e sa tertza a su derettu penale. Custu codighe de derettu est bistadu pagu a pagu adottadu dae meda comunes de Sardigna. Pro custu motivu podimus nàrrer chi custu est unu documentu identitariu de tottu sos sardos. + Aristanis: Aristanis (in logudoresu Oristanis, in italianu Oristano, in ispagnolu, Oristan, in catalanu Oristany) est una tzitadi de sa Sardigna, cun 32.936 bividoris, seu cun su matessi nomini de sa Meria o Provìntzia de Aristanis. Est situada in sa parti prus a nord de sa cèa de Campidanu in sa Curadoria anomenada Campidano de Aristanis. + Patada: Patada est unu comune de 3.364 abitantes de sa Provintzia 'e Tathari (Regione Agraria n.1: Montes de sa Costera e de Elà), in su Montacutu. Chin un'altària chi andat dae 794 a 828 metros s.l.m. est sa bidda pius arta de sa Provintzia 'e Tathari. @@ -1386,42 +1578,55 @@ Su lagu 'etat 72 miliones de metros cubos de abba e, in parte at cambiadu su clima 'e sa bidda: innantis no si b'idiat neulas chi como in ijerru b'est guasi 'onzi die. Patrimoniu archeologicu. Nuraghes + Armènia: S'Armènia est una natzione de su Caucaso, segundu sa geografia in Asia ma po cultura considerada Europa. Sa capitale est Erevan. S'Armènia lacant cun sa Turchia a ovest, sa Georgia a nord, s'Azerbaigian e sa repubrica "de facto" de Nagorno Karabakh a s'est, s'Iran e s'exclave azera de Nakhchivan a sud. Est unu istadu chentza bessida a mare. + Oniài: Oniai est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 766 bividores. + Firenze: Firentze o Frorentzia est una zitade de 370.580 abitantes e su capoluogo de sa provinzia de Firenze e de sa Toscana. Est famosa in su mundu ca est istada sa patria de Dante Alighieri, de Giovanni Boccaccio e de medas pintores, iscultores, architettos tra sos prus mannos chi sunt esistidos. In su Medioevo est istadu unu zentru importante pro sa cultura, su cummèrtziu, s'economia e sa finàntzia: in s'etade moderna est istada sa capitale de su "Granducato di Toscana", a ditada de sas familias de sos Medici e de sos Lorena. Dae su 1865 a su 1871 est istada capitale de s'Italia, a pustis de s'unidade de s'istadu (1861). Bi est un'universidade importante e sa zitade este patrimoniu de s'umanidade UNESCO: est apreziàda pro essere su logu in ue est naschidu su "Rinascimento" e una de sas prus bellas zitades in su mundu, gràzias a sos monumentos e sos museos chi tenet, commente su Duomo, Santa Rughe, sos "Uffizi", "Ponte Vecchio", sa piatta de sa Signoria e "Palazzo Pitti". + Gènova: Gènova ("Genova" in Italianu, "Zena" in limba ligure) est unu comune italianu, capitale e tzitade prus manna de sa Provìntzia de Gènova e de sa regione Liguria. Su comune tenet 608.015 bividores, s'area metropolitana 1.400.000. Est sa sesta zitade italiana pro popolamentu, este su terzu zentru industriale natzionale e sa terza zitade prus manna de su Nord Itàlia. Cun Torinu e Milanu faghet su Triangolo industriale Milano-Torino-Genova de su Nord-Ovest. Su tzentru istòricu de Gènova este patrimoniu de s'umanidade UNESCO. + Perugia: Perugia est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Umbria. + Gottfried Leibniz: Gottfried Wilhelm Leibniz (Lipsia 1 de triulas 1646 – Hanover 14 de santandria 1716) est istadu unu scientziadu e filosofu tedescu. Issu est istadu educadu in leges e in filosofia. Adi serbìu cumente factotum pro duas mannas domus tedescas de nobiles (una nci bessire cumente domu reale britannica). Leibniz est istadu unu diplomaticu e politicu importante in su tempu suu. Est istadu importante meda puru pro sa filosofia e pro sa matematica. Adi inbentadu su "calculus" indipendentemente de Isaac Newton, e sa notatzione sua est cussa chi est usada immoi puru. Adi inbentatu su sistema binariu puru, cussa chi est sa base de sos carculadores. In filosofia, est arrecordadu pro s'otimismu. Sa conclusione sua est chi s'universu de nosus est su prus bellu chi Deu podia faghere. Leibnitz est istadu unu de sas ratzionalistas prus importantes de su seculu 17. Sa filosofia sua castiat a sa traditzione scolastica, e anticipat sa logica e s'analisi de oe. Leibniz adi donadu puru sos prus mannos contributos pro sa fisica e pro sa tennica, e adi postu sos bases pro s'artras materias, cumente sa biologia, sa meighina, sa geologia, sa teoria de is probabilitades, sa psicologia e s'informatica. Issu adi iscritu puru de politica, de lege, de etica, de teologia, de istoria e de filologia. Adi iscritu puru poesias. + Oslo: Oslo est sa capitale de sa Norvegia + Copenaghen: Copenaghen est sa capitale sua de sa Danimarca. + Psicologia: Sa psicologia est sa disciplina ki istudiat su compurtamentu de is individuos e is prozesos mentales insoro. Cust'istudiu castiadat a is dinamicas internas de s'individuo, is raportos ki passant intra cust'urtimu e s'ambiente, su cumpurtamentu umanu e is prozessos mentales ki passant intra is istimulos sensoriales e is relativas arrespustas. Etimologia. Sa peràula "psicologia" benit dae su gregu psyché (ψυχή) ki bolli narai ànimu, ispìritu, e dae logos (λόγοςm) = istùdiu, arrejonu. Si podet duncas nàrrere ki sa Psicologia siat s'istùdiu de s'ispìritu o de s'ànima. + Madrid: Madrid est sa capitale de s'Ispagna. Cun 3.213.271 de abitantes est sa prima tzitade ispagnola prus populada. + Stoccolma: Stoccolma est sa tzitade pius manna e capitale de s'Isvetzia. + Berlino: Berlinu est sa capitale e unu de sos seighi istados de sa Germània. Ada una populatzione de 3,4 milliones edd'est sa tzitade pius manna de sa natzione. S'agatat in su nordest de sa Germania subra su Riu Spree, edd'est in su centru de s'area metropolitana de Berlinu/Brandeburgu, chi contat 4 milliones e mesu de abitantes. Unu terzu de s'area de sa tzitade est cumposta de parcos, giardinos, rios e lagos. + William James: William James (New York, 11 de ghennàrgiu 1842 - Chocorua, New Hampshire, 26 de austu 1910), est istadu unu psicologu e filosofu de sos Istados Unidos. Sa familia. @@ -1435,17 +1640,22 @@ Innoi, prus che ingunis, 'nci bessidi s'influenzia de su filosofu protopragmatista Emerson. S'incontru cun Sigmund Freud. Candu ca William James fiada su filosofu prus famosu de sos Istados Unidos, in su 1909, incontaada su medigu de Vienna Sigmund Freud. + Polonia: Sa Polonia est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Varsavia. + Meana: Meana (in italianu Meana Sardo) est una 'idda de sa provìntzia de Nùgoro cun 2.000 bividoris. + Nurighe: Nurighe est su logu chi dat su nomene a una grutta de su Logudoro-Mejlogu, e prezisamente de su territoriu de su comune de Cheremule, in provìntzia de Tàtari, in su cabu de susu de sa Sardigna. Sa grutta, iscoberta e esplorada dae sa Truma de Arkeo-Gututulugia "Monte Maiore" (TAG) de Thiesi, est piena de ossos fossilizados de una ispetzie de chervu estintu de su pleistocene. + Bonuighinu: Bonuighinu est unu locu chi s'incontrada in su territoriu de Mara, in su Meilogu. Este printzipalmente conoschidu pro sa gai nada "tziviltade de Bonuighinu" e sos repertos archeologicos incontrados in una grutta nada Sa ucca de su Tintirriolu. Su santuariu de Nostra Segnora de Bonuighinu este una creja de su milli e settighentos chi puru s'incontrada no lontanu dae sa grutta. E no lontanu dae inoghe bi fut su castellu de Bonvehì o Bonuighinu fraigadu dae sos Dorias segnores de custos logos in su sec. XIII. + Ballu: Su ballu, est cussa dantza fata po ispàssiu, in mesu a sa genti, fata po comunigai, o in dies de festa. Su ballu, no est fatu po amostu, ma est prus una cosa de crica, chentza andai a iscola po ddu imparai. @@ -1455,10 +1665,12 @@ Su ballu de sos tres passos fudit meda sèriu e lentu e si ballaiat a boghe fintzas de tenore ca su prus de sas bortas non nche aiat sonadore e si ballaiat in totube: messonzos, marronzos, pustis tribulau e fintzas torrande a bidda pustis de sa zornada. Po sas festas totu cantos torraiant a bidda po sa missa e sos ballos in pratza de crèsia chi si faghiant a pustis, totus sos pastores, massajos e acudiant fintzas sos mannos. Como, po Sant'Antoni, si ballat ancora a pustis de sa beneditzione de su preide, a fùrriu de su fogu, si papat su druche traditzionale po onorare su santu, sighinde a festare a ispuntinu mannu e meda binu nieddu. In pagas biddas de Barbàgia si ballat fintzas su mèrculis de lessiu, fintzas si nche est intrada sa caresima. In sos annos chimbanta e sessanta, cando sa crèsia sortiat sas feminas in sas associatziones (a logos ddi naraiant sas circulinas) non cheriant chi si esseret ballau ca non fudit bellu po sa religione, tando sos zòvanos, mascos e fèminas si sortiant in coghinas mannas e ballaiant a fura. Sos mannos nos contant ca su ballu fudit fintzas unu modu po fàghere fronte cun allerghia a sos perìodos lezos de bisonzu meda, cando s'incunza de labore, o de orzu fudit istada pagu po s'annada mala, sos bighinos si sortiant, un'òmine tiraiat sa boghe e ballaiant fintzas a s'ismarrire ismentigande sa gana. + Danza populare: Sa Danza popolare, est sa danza ke pertenessit a sa genti e a sà traditzioni, is prus de is bortas ballau de balladoris no professionalis. Me s'Italia, ci funt distintzionis medas, intra su nord e su sud; ci funt, unas bintina de ballus differentis. Sa "Tarantella" e "pizzicata" (cust'urtima est paressia a sa tarantella etotu) me sa Pulya, Calabria e sud Italia, Saltarella, me sa parti nord de sa Campania e me sa "Ciociaria", ballu tundu me sa Sardinnya, "tamurriata", me sa Campania,(ca est sempiri una tarantella), "balli staccati" , e is ballus de is baddis me su Nord de sa penisula. + Nutritzione: Sa nutritzione est una scientzia émpirica, ole narre chi est fata abaidanno cussu che suzzedede con ispiritu scientificu, ma non est sempere possibile dae su narre cussu chi podede suzzedere prima chi sia suzzediu. Commente narrada su numene servidi a cumprennere comente est a pappare, e buffare, pro bode bivere in salude o cussu chi est megnusu a pappare e buffare (mancare abba frisca) canno unu est malaidu e est puru sa manera de faere custu cun cussu chie s'agattada in d'unu logu, poite non si pode narre a chie bividi in Siberia chi deppede pappare cussu chi inie non creschede o chi si podia agattare puru ma est meda caru. @@ -1466,22 +1678,30 @@ A sa fine de su seculu passau du' est istetia meda atentzione pro custa cosa in sos Istados Unios, ca poite meda gente fia ingrassannosi e ammalaidannosi de custas maladias metabolicas. Sos iscentziaos americanos anta cumpresu che su chi di bisognaiada fiat una manera de pappare cummente haeus sempere fatu noso chi biveusu in su Mediterraneu Otzidentale: pane, oggiu hermanu, tomatas, pische, ognia calidade de birdura e de frutta e mancare unu tantigheddu de inu. In custa manera hanta nau chi sa megnu cosa est a sighire sa "piramide alimentare". Chi chele narre chi bisognada pappare unu muntune de birdura e frutta (a su nessi kimbe tantos a sa die) unu pagu de pane e pasta, pische, fasolu, fae, pisurtze, unu tantigheddu de casu (s'arrescotu est megnusu), pagu petza e pagu tzuccuru. Non si pode non narrere chi non a tottusu servidi ischire custas cosas, o megnus, pro meda gente non parede possibile de sighire custa manera de pappare. Custu poite su numeru de chie est obesu (grassu meda) o sobraepesu (grassu ebbia) est creschenno dae dogna parte: a cummintzaere da sos Istados Unios e a accabbare in s'Africa, pro non narrere de logos cummente sa Cina. Cussu chi deppeus crerre, est che non bastada ischire cummente pappare si unu bivede a cudda manera e pappada a tipu "fast fudu". Custu est unu problema prus mannu e non est prusu de biere dae sa cara de sa nutritzione poite est una cosa chi dipendede da sa sozziedade. + Gdańsk: Gdańsk est una tzitade de 464.000 ab. in su nord de sa Polonia. + Seui: Seui est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 800 metros in pitzu su mare e jughet 1.460 bividores. + Adam Mickiewicz: Adam Mickiewicz (Zaosie, 24 de nadale 1798 - Costantinopole, 26 de santandria 1855) est consideradu su prus famosu poete polacu. + Limba ladina: Su tèrmine ladinu, a sa prima difùndidu in sa Badde de Badia arta, est impreadu, como, pro definire unu grupu de limbas bastante omogèneas faeddadas in s'àrea dolomìtica. Mancari siet puru su numene de un ateru grupu linguisticu conottu puru comente Limba Ebraicu-castilliana faeddada dae sos ebreos sefraditas in s'antighidade in sa penisula Iberica e pustis in su nord Africa e in Oriente 'e Mesu. + Tabarchinu: Su Tabarchinu ("tabarchin") est una bariedadi de s'antigu idioma liguri, fueddau me is biddas de Carloforte (U Paize) e Calasetta (Cadeseda), e in dd-una parti de is isulas de Santu Pedru e Sant'Antiogu, in sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Su Tabarkinu est considerau un'isula linguistica ainturu de su macrosistema linguisticu Italianu, sa particularidadi de custa kistionada locali est sa de tenni aguantau medas arcaitzismus de lu liguri prus antigu. + Międzyrzec Podlaski: Międzyrzec Podlaski est una tzitade de 17.300 ab. in su east de sa Polonia + Due Fantagenitori: Dusu FantaDiddinus (in italianu: "Due Fantagenitori", in inglesu: "The Fairly OddParents") est unu cartoni americanu (imbentadu de Butch Hartman). In custu cartoni c'est unu pitzinneddu de 10 annos, Timmy Turner, chi tenet su babbu e sa mamma chi traballant totu sa die e du trascurant meda. Candu issos no bi sunt, a domu sua andat una pitzoca chi si tzerriada Vicky. Issa est mala de diaderos e lu tratat meda male. Pro fortuna una die arribant pro issu "Dusu PantaDiddinos", Cosmo e Wanda. Issos podent faghere casi totus sas magìas pro acuntentare a su pitzocheddu. Tzertos disijus sunt proibidos e c'est unu libru (Da Rules) chi ispiegat beni beni totu. + Limba bèrbera: Su bèrberu est sa lìngua de is Bèrberus, est una lìngua camìtica chi fait parti de sa familla linguìstica camito-semìtica, e est parenti cun s'egìtziu antigu e cun s'arabu. Is prus momentus antigus de su bèrberu funt rappresentaus de su lìbicu antigu. In italianu, "berbero" benit de su frantzesu "berbère", chi pigat torra sa pronùntzia magrebina de su arabu "barbar". Su fueddu arabu probabilmenti benit de su latinu "barbarus", nòmini po is popolatzionis de lìngua no latina. Una etimologia populari, arrelatada giai de Ibn Khaldūn, narat chi is Arabus, chi no cumprendiant chini fueddàt su bèrberu, narant chi "faiant sonus chi no si cumprendiant" ("narai sonus chi no si cumprendint" si narat in arabu "barbar"). @@ -1489,8 +1709,10 @@ Estensione de su bèrberu e bariedades suas. Is limbas bèrberas ddas faeddant 40-50 miliones de persones. A pustis de àere gherradu pro otènnere su reconnoschimentu de sa limba e de sa cultura bèrbera, in Marrocu, su bèrberu s'imparat in iscolas meda e como est limba ufitziale. Su bèrberu s'imparat finas in Algeria e in unas cantu universidades. Sa limba bèrbera tamazight de su Marrocu at unu alfabetu suo chi est antigu meda e chi si narat tifinagh, in àteros logos dd'iscrient cun is alfabetos latinu o àrabu. Is bèrberos sunt is abitantes originàrios de de s'Africa mediterrànea e oe sunt ispartzigninados in unu territòriu mannu de su nord de s'Africa, chi andat dae s' Egitu, Libia, Tunisia, Algeria, Marrocu, Mauritania, finas a su Mali, Niger e Burkina Faso (Tuareg); fintzas is antigos abitantes de is isulas canarias in capas faeddaiant su berberu. Aende in contu sa mannària de su territoriu in ue istant, si cumprendet chi esistint dialetos meda de su berberu (unos 300). In custos territòrios faeddant mescamente su bèrberu e s'arabu, limbas chi si sunt unu pagu ammesturadas cun su tempus. Pro su chi pertennet a is faeddadas podimos nàrrere ca in su sud de su Marrocu est faeddadu su Chleuh, in su nord su Rif su Tuareg chi est sa limba berbera de is nomades de su Sahara. + Narabuia: Narbulia (in su logudoresu de i Narabugliesusu è zerriada Narabhuya) est una bidda de 1.803 bividoris, s'agatada a bassu de su Montiferru et tennidi territorio de mari e de monti. + Santeru: Santeru (fintzas Sant'Eru o Santu Eru, in italianu San Vero Milis) est una bidda de 2.532 bividoris (santeresus) de su Campidanu de Mibhis, in provìntzia de Aristanis,collocau asutta 'e su Montiferru. Su territoriu arribat fintzas a mari, innui tenit 25km de prayas (Putzu Idu, S'Arena Scoada, Mandriola, Su Pozzosu, Sa Rocca Tunda, Su Crastu Biancu). @@ -1497,11 +1719,13 @@ Is biddas lacarantis funtis Tzedhiani, Boatiri, Arriora, Narabuya, Senighi, Mibhis e Tramatza. Sant'Eru tenit su campanilu prus artu de Sardigna et est connotta po sa crannazza, s'artigianau cun su juncu (chibirus, etc.), is prayas e sa zent'arrubia chi bivit in is paulis de Sinnis (Sal'e Purcus, Sa Salina Manna, Sa Marigosa e Is Benas. Is domus funti de ladiri (domus campidanesas), e pighendi de Aristanis esti sa primma idda chi tenidi domus a poatziu antigas. Su santeresu fait parti de is dialectus Arboresus: est unu dialectu campidanesu cun medas infruentzas logudoresas in sa pronuntzia (fizu po fillu, deghi po dexi) e in is fueddus (chimbi po cincu, battru po cuattru, abba po aqua). + Genetica de sos Sardos: Sa zenetica de sa popolatzioni ominali sarda consistidi in unus cantu de genti ki istudiant sa genetica de sa genti ki bividi in s'Isola cun duus printzipalis obietivus. Su primu tenit unu iscopu prettamenti iscientificu e culturali, i est cussu de reconstruiri s' istoria naturali de sa populatzioni. Issa consistidi in sa comprensioni de s'entidadi, de is tempus e de is modalidadis de s'effettu de sa fondatzioni impari a sa sucessiva o concomitanti dinamica demografica i evolutiva. S'atera est inzarasa aplicativu e tenit sa finalidadi de cumprendi is causas zeneticas de unas cantus de patologias, cunfrontendi is peculiaridadi de sa popolatzioni sarda, ki da rendidi in pitzus po istudius ki prevedinti s'utilizu d... + Macumere: Macumere est una importante bidda de sa Sardigna, posta in sa Provìntzia de Nùgoro. Postu a 572 metros supra de su livellu 'e su mare, in sa cadena de su Màrghine; in s'oru bi colat su Rio s'Adde, ed est a 57 kilometros dae Nùgoro. Istòria. @@ -1559,6 +1783,7 @@ s’insinniamentu universitàriu a tesu, Tzentru Polifuntzionale pro su tempus liberu, campos polivalentes e una discoteca. Sa idda de Melchiorre Murenu connottu comente s'Omero de sos sardos. + Meighina: Sa meighina o meixina est una parte de sa connoscientzia de s'omine chi tratat de averguare puite sa zente s'irmaladiat, de chircare de iscoperrere meixinas e ateros medios pro sanare sos maladios o po los agiudai a tirare a innantis chin sa malattia, de imparare a sa zente cales son sas maneras pro no s'irmaladiare (custu est su chi in italianu si narat "profilassi"). Sa meixina tenet una istoria chi est vezza chei s'istoria de s'omine, puite ca sa zente at pessatu sempere a azuare su maladiu e a chircare de lu sanare, o de l'azuare,chin ervas o tzerimonias a che colare sa malattia. @@ -1565,9 +1790,11 @@ Sa meighina moderna otzidentale naschit de sas raichinas de sa meighina greca, romana, araba. Chin s'iscoperta de sa manera da atuare iscientifica de Galileo, chin esperimentos e dedutziones, sa meighina colat de pratica empirica a iscienzia aplicada, i a pacu a pacu disfrutat de sas connoschenzias de sas materias chi si naran iscienzias basicas,comente sa chimica,sa biologia,sa microbiologia i s'ottighentos, sa biochimica e sa genetica i su novighentos. A dias de oie sa meichina est una de sas materias prus istudiatas e supra sa cale si gastat prus dinari, i die chin die avanzat chircande de sanare sas malatias prus importantes de custu seculu novu, chi son sos tumores e sas malatias de su coro. + Irlanda (isola): Irlanda (Èire in irlandesu) est un'ìsula europea de s'Atlanticu de Susu, chi format impare a sa Britannia Manna, Man e àteras ìsulas, s'artzipelagu de is Ìsulas Britannicas. Politicamente s'agatat pratzìda peri sa Repùblica de Irlanda, istadu de s'Unione Europeana, e s'Irlanda de Susu, chi s'agatat ancora asuta de su Regnu Unidu de Britannia Manna. S'ìsula tenet istèrrida de 84.421 km2 e populatzione totale de unos 6.478.000 bividores. + Dublinu: Dublinu ("Baile Átha Cliath" in gaelicu, "Dublin" in inglesu) est sa capitale de s'Irlanda, est sa tzitade prus manna non petzi de sa Repùblica ma de totu s'ìsula de Irlanda. Su nùmene "Baile Átha Cliath" cheret nàrrere "Tzitade de su bau fortificadu", su nùmene "Dublin" derivat dae su nùmene pagu giustu "Dubh Linn" chi cheret nàrrere "Paule niedda". @@ -1574,35 +1801,48 @@ Sos abitantes sunt 505.739 (dae s'ùrtimu tzensimentu) e si contamus fintzes sos abitantes de totu s'àrea metropolitana arribant e superant su millione. Sa tzitade est in continu creschimentu urbanu e econòmicu dae unos deghe annos e prus. Dublinu est istada fundada dae sos Vichingos comente tzentru pro bèndere sos ischiavos, s'agatat in sa foghe de su riu "Liffey", a su tzentru de sa costa de oriente de s'ìsula, custa regione est mutida "Dublin Region", est istada sa capitale dae sos tempos medievales. Sa tzitade est cumposta dae sa zona amministrada dae su "Dublin City Council" e dae sos soborgos chi unu tempus fiant sa "Contea de Dublinu" e in die de oe sunt sas conteas de: "Dun Laoghaire-Rathdown", "Fingal" e "South Dublin". Sa "Greater Dublin Area" est cumposta dae custas conteas prus cussas de "Kildare", "Meath" e "Wicklow". + Aerospàtziu: S'Aerospàtziu est una iscièntzia ki istùdiat tottu sas attividades chi pertocant su bolu umanu, in s'aèra (in sa bascia atmosfera) e in s'ispàtziu interplanetàriu. Disciplinas chi intrant in custu campu sunt: aerodinamica - iscentzia k'istudiat sos fenomenos ligados a su movimentu (dinamica) in s'aera ki nos respiraus; meccanica de su bolu - parte de sa meccanica k'istudiat sos fenomenos meccanicos (fortzas, acceleratziones, velocidade, potentzia e àteros) ligados a su bolu e sa tecnologia de is veìculos ispatziales. Podent èssere veìculos pro s'òmine (cumente su LEM, Mòdulu Lunare) ki est caladu in sa Luna in su 1969. + Due Fantagenitori/campidanesu: Dusu PantaDiddinus (in italianu "Due Fantagenitori", in ingresu "The Fairly OddParents") est unu cartoni americanu (imbentau de Butch Hartman) chi donanta in television, a Videolina chi s'attaccada a K2 de Jetix. In custu cartoni c'est unu piçocheddu de 10 annus, Timmy Turner, chi tenidi su babbu e sa mamma chi traballanta totu sa dì e du trascuranta meda. Candu issus no ci funti, in domu sua andada una piçiocca chi si tzerriada Vicky. Issa est mala de diaderus e du trattada meda mali. Po furtuna una dì arribanta po issu "Dusu PantaDiddinus", Cosmo e Wanda. Issus podinti fai casi totus is maxias po accuntentai a su piçocheddu. Calincunu disiju esti proibiu e c'est unu libru (Da Rules) chi spiegada beni beni totu cumenti si faidi. + Femmina accabadora: + Butch Hartman: Elmer Earl Hartman IV, prus connotu comente Butch Hartman, (Highland Park, Michigan, 10 de ghennàrgiu 1965) est unu disegnadore e regista americanu, chi adi imbentadu is cartones "Due fantagenitori" e "Danny Phantom". + Pompu: Pompu est unu cumunu de sa provìntzia de Aristanis. + Timmy Turner: Timothy "Timmy" Turner esti su personaggiu principali de su cartoni Dusu PantaDiddinus. Storia. Timmy esti unu piçocheddu de 10 annus chi deppidi afrontai situazionis meda traballosas: Francis, unu cumpanju de scola meda malu, Denzel Crocker, unu professori meda maccu, ma prima de tottu Vicky, una "babysitter" porfiosa, mala e crueli. Po furtuna una dì arribanta po issu Cosmo e Wanda, Dusu PantaDiddinus chi podinti fai casi totus is maxias po du accuntentai. + Francesco Totti: Giogada cumente attaccante in sa Roma dae candu fidi unu pitziocheddu. + A.S. Roma: Sa A.S. Roma ("Associazione Sportiva Roma") est una sotziedadi de palloni de Roma. + Simone Perrotta: Simone Perrotta (Ashton-under-Lyne, 17 de cabudanni 1977) est unu giocatore de calcio italianu. Jogada cumente atacante in sa Roma. + Alessandro Faiolhe Amantino: Alessandro Faiolhe Amantino (Belo Horizonte, 1 de austu 1980) prus notu cumente Mancini, est unu giocatore de pallone brasilianu. Giocada cumente atacante in su A.C. Milan. + Christian Panucci: Christian Panucci (Savona, 12 de aprile 1973) est unu giocatore de pallone italianu. Giogada cumente difensore in sa Roma. + Otzana: Otzana (su nomene in Limba italiana est Ottana) est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 185 metros subra su mare e jughet 2.526 bividores. + Gùspini: Guspini (13.000 cristianusu) esti sa segunda bidda po numeru de abitanti de sa provinza de su Campidanu de Mesu. In annusu '90, anti serrau is minierasa, ca fianta sa ricchezza de sa bidda, infatti po cussu sa bidda ari importau genti de tottu su Campidanu de Mesu. Su sindigu ei Rossella Pinna. @@ -1611,16 +1851,20 @@ Sa parrocchialli teiri un organo de su 1700 costau mera francusu po is dimensionisi de sa bidda in cussu periudu (2000 cristianusu circa); e teniri i sembianzasa de un armadiu, e teniri una tastiera e una dexina de registrusu, e ei pintau cun composizionisi floreallisi semplicisi birdisi e giallusu cu is contornusu nieddusu. In su mesu de sa bidda do'i ei ua collina zerriada "su Cuccuru e'Zeppara", atta crca 150 metrusu e sa perd chi da compoiniri ei beccia de 3 millioisi de annusu. Importanti interessi storicu esti sa miniera de Montibecciu, prazira cun su Cantieri de Levanti, abì in passau si sceberara su mineralli, e cun su centru abitau de vetti 100 cristianusu, ma ca prima ospitada meda pru genti ca trabballada in sa miniera. Tottu is attrasa minierasa funti distribuirasa intottu su terrenu arburesu e guspinesu finzasa a sa costa Arburesa. + Bera Cresia de Gesu: Sa "Bera Cresia de Gesu" esti una cresia non-confessionali (indipendenti) criada in su 1917 in sa cittadi de sa Tzina Beijing. In su 2005, sa cresia portada unu tanti de fidelis de 1.5 - 2.5 milionis, chi bivinti in 45 paisus e 6 cuntinentis. Sa cresia esti bessida prus manna kizi in su bintesimu seculu partendi de su movimentu Pentecostali bixinu a su Cristianésimu. Sa cresia narrada custu chi esti iscrittu in su "Vangelu" a tottas is nazionis prima de su segundu arribu de Gesu. In su 1967, est nascia a Los Angeles s'Assemblea Internazionali de sa Bera Cresia de Gesu Is dexi dottrinas printzipalis. Is dexi dottrinas essentzialis de sa Cresia funti: + Cagliari Calcio: Cagliari Calcio est sa sociedadi calcistica de Casteddu, est sa prus connota de sa Sardigna in Italia. Est nàscia in su 1920. Unu de is momentus prus importantis de s'istòria sua est sa bitoria de su "Scudetu" in su campionau de sa serie A Italiana in s'annu 1969/1970. In su "Cagliari Calcio" at giogau Gigi Riva puru, unu de is prus mannu campionis de su calciu mondiali de totus is tempus. Poi de Massimo Cellino, su presidenti de oi est Tommaso Giulini e s'allenadori Massimo Rastelli. + Idrogeno: S' Idrogeno est su primu elementu de sa tavola periodica de sos elementos, ada simbulu H e numeru atomicu 1. Esistit prus de atteru comente molecola formada dae duos atomos. Est s' elementu prus abbundante, tantu chi est presente fintzas in s'abba. A temperadura ambiente esistit comente gas, chentza colore e meda aframiante. + Ortueri: Ortueri est una bidda de 1.437 bividores de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai. Territoriu. @@ -1639,6 +1883,7 @@ Sa festa in onore de su Santu funti: su sese de Nadale, cun crufessones, coros e ballos sardos. Sa terza Dominiga de Maju. Santa Maria, s'agatada in pizzu de unu montigheddu daenue domina sa idda, anca prima, in is tempos antigos s'agataiada unu tempiu paganu. Sa festa religiosa si festada s'otto de Cabudanni cun sa Santa ki benidi leada de sa Cresia de su Patronu fintzas a Santa Maria. In onore suo, seganta una matta arta e a pustis da pulinti de is naes e in sa punta benidi posta una bandela de linna cun in aintru una pariga de puddas. A pizzu de sa bandela s'accappiada unu pane tundu fattu in dommo e beneidu "su Pitzudu". Ancora oe is piccioccos faente a gara po artziae a "nde lompede sa Bandela". + Su patriottu sardu a sos feudatarios: Su patriottu sardu a sos feudatarios (nodidu finas comente Procurade 'e moderare) est unu cumponimentu patriòticu e antipiemontesu iscritu in su 1794-1796 dae Frantziscu Inniàtziu Mannu, magistradu de s'Audièntzia Riale. Su cumponimentu est iscritu in 47 otavas, cun s'ischema mètricu "a bb cc dd e". S'istòria de custu innu comintzat in su 1793, cando sos Istamentos detzident de imbiare a Torinu 6 delegados, in rapresentàntzia de sa Natzione Sarda, pro preguntare a su rei s'approvàda sua de sas "Chimbes preguntas", unu documentu chi diat a serbire pro megiorare unu pagu sa situatzione sarda. @@ -1647,13 +1892,16 @@ Petantis chi in Sardigna fudint isetande s'arrespusta de su rei, su visurrei incumintzat a fagher ponner in presone una loba de cuddas persones chi aiant traballadu pro iscrìere sas dimandas; a mesudie de lunis, 28 de Arbile 1794, fiant postos in presone Bissente Cabras et Bernardu Pintor. Pagas oras a pustis cumentzàat sa Sarda Revolutzione, ki dia durare pro tres annos. Totu su populu, sos possidentes e medas de sos istamentarios, armados, intrant in Casteddu e in una chida ebbia, prus de 500 piemoneses fiant açapados, carriados, imbarcados e imbiados torra a domo. Pro custu in Casteddu custa die est amentada che "dii de s'açapa", e oe etotu regordada che "Die de sa Sardìnnia" a manera ufitziale dae sa Regione sarda. S'Innu est su Cantu natzionale de is Sardos. Custu cumponimentu est istadu bortadu in limbas agenas: in inglesu dae John Warre Tyndale in su 1849 cun su titulu "Endeavor to moderate...", in frantzesu dae Augusto Boullier in su 1864 cun su titulu "Songez à modérer...", in italianu in su 1896 dae Bustianu Satta e in tedescu dae B. Granzer e B. Schütze in su 1979 cun su titulu "Die Tyrannei". + Cuartu Sant'Aleni: Cuartu Sant'Alèni (iscrittu fintzas comente Quartu Sant'Aleni, in italianu "Quartu Sant'Elena") est una tzitade de 70 000 abitantes e comunu de su Campidanu, in sa Provìntzia de Casteddu. Su sìndigu est Mauro Contini. Cuartu pigat su nùmene da sa perda mulla romana. Sa tirada de Cuartu cumprendit bona parte de Molentàrgius, 26 km de su Puettu, Margine Rosso, Sant'Andrea, Capitana, Is Mortòrius, Mari Pintau, Cala Regina, Geremeas-Kal'e Moru. + Thalía: Ariadna Thalía Sodi Miranda (Tzitade de Messicu, su 26 de austu de su 1971), prus conoschida popularmente commente Thalía o uffitzialmente cumenti Thalía Sodi, est una cantante e attora messicana ki bivit me is Istados Unidos. Est filla de su dotore e criminologu messicanu Ernesto Sodi Pallares e de Yolanda Miranda. Est conoschida pro is discos mùsicales in limba ispagnola e telenovelas suas fatas me is annos 1990. Su maridu suu est su produtore Tommy Mottola cun kini tenit una filla, Sabrina Sakaë Mottola Sodi, naschida su 7 de santugaine de su 2007. Cun unos 25 miliones de discos bendidos, est una de is cantantes prus de importu de su mundu ispanicu. Sa boghe est mezzosopranu e tenit unu rezistru de tres ottavas (segundu una interbista fata cun issa in 2006). + Monte Lerrono: Est su monte prus artu de Pattada [http://sc.wikipedia.org/wiki/Pattada] (1094 metros); In su demaniu forestale b'at cherbos, muvras, porcrabos; in sas puntas prus artas bolat s'abila reale. Sa Funtana de Rode' connota pro sas abbas friscas e jaras. Ateros zassos de biere: serra 'e chelos; tratascias. @@ -1660,24 +1908,30 @@ Dae carc'annu si bi curret una de sas menzus tapas de su mondiale de rally. A in basciu b'est su lagu de su Riu Mannu, una diga de 72 miliardos de litros de abba. A curtzu a sa diga b'est su Nuraghe de Lerrono, chi si podet biere in mamentos de sicagna ebia, ca s'abba nche l'at cobertu. + Bantina: Bantìna (it. Bantine) est una fratzione de Pattada chi contat pius pagu 'e 100 aminas. L'agatamus a 3 chilometres dae sa 'idda, a 640 metres de altària, in sa carrera chi andat a Oscheri. Mentovada sa "mata 'e Antina", ue b'at terrinos bonos meda pro oltaliscias. Su pius connotu 'e sos Bantinesos est Pedru Pesutzu, poete mannu de su 1700. + Pesutzu Pedru: Poete mannu de su '700, connotu finas comente Pisurci o Pisurtzi, nàschidu in Bantina. In mesu a su chi at iscritu signalamus: "Cantone de su cabaddareddu", "Su cazzadore, sa chelva e ‘i su pastore", "Malissias e difettos de sas feminas", S'abe, e bai nende. + Othieri: Othieri o "Otieri" o "Utieri" (in italianu "Ozieri") est una bidda de sa Provìntzia de Tàtari cun 10.829 abitantes. Tratas de sa cultura prenuragica de su neoliticu las agatamus in sas grutas de "Santu Miali", a sa 'essida de sa tzitade. Andamentu demograficu. Segundu sos datos de su censimentu 2001 in su Comune de Othieri b'aiat 11.334 abitantes residentes, de custos 8.024 abitantes (su 71%) in sa Zittade de Othieri. Sos ateros logos ue b'istat zente de su terrinu cumonale sunt Santu Nigola chin 1.627 abitantes e Chilivani chin 294 abitantes, tando chi sos ateros abitantes ispartos sunt 1.389. + Limba ispagnola: Sa limba ispagnola est una limba romanza otzidentale, commente su sardu, faeddada in Ispagna e in una parte manna de América. Est sa limba romanza prus faeddada in su mundu. Atualmente la faeddant como 500 miliones de pessonas commente limba mama e unos 60 miliones commente segunda limba. Sa limba ispagnola benit de su latinu vulgare faeddadu in sa Penìnsula Ibérica septentrionale e tenit influèntzias de sas limbas faeddadas antigamente in cudda penìnsula. Sas bariedades. Su ispagnolu faeddadu tenet duas bariedades fundamentales: septentrionale et meridionale. Sa bariedade septentrionale est carateritzada dae sa pronuntzia de totu sas "s" da chi sunt in antis de consonantes et in fine de peràula et dae sa pronùntzia de sas sìlabas "ce/ci" e sa "z" commente . Sa bariedade meridionale si caraterizat pro no pronuntziare sempre sa "s" finale in antis de sas consonantes. + Tunisia: Tunisia est una natzione in s'Àfrica. + Padre Luca Cubeddu: Juanne Pedru Cubeddu (dae totu connotu che a Padre Luca Cubeddu) est istadu unu de sos prus mannos poetes in limba sarda (calecunu lu cramat su Dante sardu). Naschidu in Pattada in su 1748, mortu in Oristanis in su 1828. Imbiadu a Tathari dae criadura, at istudiadu chin sos Iscolopios; diventadu padre, pro carchi annu est andadu totu bene finas chi no b’apeit una morte in cheja; calecunu penseit chi fit gurpa sua e tando isse si deit a bandidare in sas campagnas de Pattada e de Bitti; si contat chi pro annos, donzi dominiga, narait missa sutta unu cherzu posca de aer fatu accudire totu sos bandidos de sa leada. Isteit su primu poete de s’arcadia sarda. In sos urtimos annos de sa vida che torreit a s’ordine torrende a preigare e a issinzare. @@ -1684,15 +1938,19 @@ In mesu a sas operas suas ammentamus: Isculta, Clori ermosa - Sos ingannos de su mundu - Sos piagheres mundanos - Su leone e-i su molente, Paris e s’hermosa Elena: ossiat sa distruzione de Troja - S’amante e-i sas deas de Parnasu. Elogiu de nostra Signora - Sa cantone de sardos, Sa femina onesta - Sa cantone de Paris - Amore esaltadu – Su Cucu e-i sa rundine, e bai nebde. Tocat de narrer chi cando fit bandidende, ja s’ischit, bi cheret dinari, tocat de manigare e de si cuverenare dae su fritu e-i s’abba. Seguramente Padre Luca Cubeddu, in su bandidonzu, at dadu medas de sas poesias suas in cambiu de piagheres e de ajudigheddos; e bai s’agatat poetes chi poetes no sunt mai istados chi ant publicadu a lumene issoro operas chi no fint a manera de ponnere a pari e b’at per esempiu unu bitichesu chi, istranu ma ‘eru, iscriet a sa pattadesa. Pro che l’agabare cherimus narrer chi a su ‘arriu de operas a isse “atribuidas” tocat de b’agianghere totu cussas chi che l’ant obigadu. + Juànne Marìa Asàra: Juànne Marìa Asàra (Pattada, 23 austu 1823 - Pattada, 19 freàrgiu 1907), est istadu unu poète sardu. Dae totu connotu chin s'improverzu de Limbudu. Poete mannu, buglista e realista fit a manera de descriere sos pecos de sa sotziedade in manera lughida e pretzisa; iscuru su chi si poniat suta ca che l'atzantaraiat dae conca fin'a pes. Grascias a su tribagliu innantis de Enzo Espa e posca de Angelo Carboni chi ant acoglidu sas operas suas, no est sutzessu comente pro ateros poetes mannos chi totu o guasi anderet perdidu. In mesu a sas operas signalamus: Su barantinu; Su 'izadolzu 'e Canemalu + Portescusi: Portescusi est unu comunu de 5.392 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Tommaso d'Aquino: Tommaso d'Aquino (Aquino/Roccasecca, provintzia de Frosinone, 1225 – Fossanova, 1274).Santu. Dominicanu o de s'Ordine de sos Preigadores. Est istadu unu filosofu italianu ( ada valorizadu sa filosofia de Aristotele applichendela po sa teologia cristiana) e unu teologu, de sos mannos. Discipulu de Sant'Alberto Magno, ada insegnadu in Parigi, Roma e Napoli. Ada iscrittu sa Summa Theologiae, unu monumentu de dottrina teologica; Summa contra Gentiles ( un'atera opera importante) e ateros Trattados. Sa festa sua su 28 de bennalzu. Scolasticu e teologu, nomenau ""Doctor Angelicus"" o ""Doctor Universalis"" + Nanni Moretti: Nanni Moretti (Brunico, 19 de austu 1953) est unu regista italianu. Sas operas suas funt caraterizzadas pro comentzare de una visione, in crai ironica e sarcastica, de sos logos comunos e de sas problematicas de su mundu de sos giovanos de su tempu, po si bortare in sa diretzione de una critica, de sa sotzietade. @@ -1708,6 +1966,7 @@ A pustis dei is filmis ki ari derettu e/o prodottu, Nanni Moretti ari rexitau in cussus filmis: Produtori. A pustis de is filmis de issu, Nanni Moretti ari prodottu: + Ecce Bombo: Ecce Bombo esti stettiu su secundu longumetraggiu de Nanni Moretti, girau in presa diretta e in 16 mm, e a pustis ristampau in 35 mm. Trama. @@ -1715,6 +1974,7 @@ Michele tennidi rapportis difficilis in da familla, una relazioni complicada cun sa sposa sua Silvia (chi traballada in su cinema cum'enti aiuto regista) e cun is femminas in generali, e meda de problemas esistentialis; Mirko, unu piccioccu assillau de meda problemis, tennidi in domu sua Olga, una picciocca schizofrenica; Vito esti unu impiegau sganau; Goffredo unu studenti universitariu sganau issu puru. S'arribu de s'estadi accabada s'esperimentu de autocoscienza, ma is quattrus amigus sighinti a si biri; una borta biendisindi, piganata sa decisioni de andai a acattai Olga; ma a sa fini esti scetti Michele chi bandara a d'acattai. Su film accabada cun Michele e Olga castiendisindi. + Silver Surfer: Silver Surfer est unu personi de is fumettes criau de Stan Lee i Jack Kirby in su 1966, pubricau de sa Marvel Comics. Personi chi no est normali, de su mundu de sa Marvel, bessiu de is avventuras de is Fantastic Four. Silver Surfer est unu araldu extraterrestri de Galactus, un entidadi istravanàda meda, abili de si papai is mundus, chi du furat po sarvai su pianeta suu (Zenn-La) e du donat poteris ke su scudu de prata, chi du fait essi forti meda i abili de biaxai lestru lestru in s'universu, a pitzus de una taula de surf. Arribau a sa fini in sa Terra, po sa pietade chi issu intendit pro is omines, Silver Surfer si furriat a su meri suu, andendi in pari cun is Fantastic Four pro circai de du bati. Galactus detzidit tando de du lassai in su su pianeta chi issu aiat sarvau. Carateristicas de custu personi funti is arrelatas ki tennit cun su sentidu de "beni" e su sentidu de "diferentzia", tipicus de is eroes disacataus de sa Marvel. @@ -1721,11 +1981,14 @@ S'inimigu suu est Mefistu, unu dimoniu chi bollit s'anima sua i chi, po da ottenni, ndi furat sa pitzinna Shalla Bal, isposa de Silver etotu. Acapios. Su Jassu Ofitziali de sa Marvel + Shōhei Imamura: Shōhei Imamura (Giaponesu: 今村昌平; Tochiu, 15 de triulas 1926 – Tochiu, 30 de maju 2006) fiat unu regista giaponesu. At bintu duas bortas sa Prama de Oru in su Festival de Cannes, in su 1983 e in su 1998, e fiat su primu giaponesu a bintzire custu premiu. + Orune: Orune est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia, s'agatat a 745 metros subra su mare e contat 2.936 abitantes. + Orosei: Orosei est una comuna de 6.790 pessones in sa provìntzia de Nugòro, crèschidu in sa costera cara a sole de sa Sardinna, a bell'e che 2 chilometros dae su mare (Marina de Orosei - Isporoddhai). De economia bell'e che petzi agrìcola finzammentas a carchi deghina de annos a oje, a pustis at àpidu una crèschida econòmica manna cun s'imperonzu de sas cavas de marmaru e de su turismu in mare (Marina, Cala Liberotto cun sas ispiaggias de Sas Linnas Siccas, Cala Ghiniperu, Sa Mattanosa, Bidderosa). @@ -1733,11 +1996,14 @@ A bell'e che 2 km dae sa costa , Orosei est crèschida in sa vadde de su riu Cedrino. In sos 15 km de costas chi b'at si potent atzappare siat plagias mannas (Marina de Orosei - Isporoddhai, Su Barone, Osala, Cala Ghiniperu, Sas Linnas Siccas, Sa Curcurica) siat artos trèmmenes chi ghettant a mare. Orosei at dadu su nùmmene suo a sa cala in uve est nàschida. Collegamentos istranzos. Orosei in su Web + Irgoli: Amèna bidda de Sa Baronia de 2.333 abitantes, postu in sa piana de su Tzedrinu pius o mancu a 8 km dae su mare. A un'economia chi ainnantis fit subra 'e tottu agropastorale si azunghen medas forros pro sa produtzione de su "pane carasatu", s'industria de su turismu e de s'artijaneria. + Chichimeca: Is Chichimeca funti una band sarda, nascinti in su 2000, criaus da Claudia Crabuzza, chi iscriiri is testus e cantada (sonara ge in is Tazenda), Fabio Manconi, chi iscriiri sa musica e sonada sa fisarmonica, e Andrea Lubino, chi sonada is percussionis e sa bateria. Su nomini Chichimeca bennidi de sa lingua antiga olmeca messicana e boi nai “barbarus”. + Ardecore: Ardecore est unu progetu musicale naschidu de s'incontru artisticu aintru de sa band post-rock de is Zu, su cantautori Giampiero Felici e su chitarrista americano Geoff Farina, ex-frontman de is Karate. S'intentzioni de su grupu musicale est cussu de elaborare torra in crai moderna is cantos de sa traditzione popolare romanesca, arrispettendi is particolaritadis stilisticas de custu stile. Biografia. @@ -1746,18 +2012,24 @@ b'an a cherrer duos annos prima chi su progettu si cuncretizet ei su primu discu,omonimu,bessit in su2005,pro sa collana Il manifesto. su filu conduttore de sas nobe cantzones chi cumponint s'album est bighinu a s'ala piùs iscura e trista de sa traditzione popolare romana. Sos temas printzipales,duncas,sun s'amore, in sa bisura pius tragica, sa morte,sa traittoria; sas insidias de su Tevere ei sa presone. In su 2007 est bessidu su segundu discu issoro, Chimera semper pro sa collana Il Manifesto: tonos pius allirgos de su de prima,ei,atera cosa noa rispettu a su primu lp, tres cantzones originales. + Francesco Totti/campidanesu: + Jogada cumenti attaccanti in sa Roma de candu fiada unu piçiocheddu. + Limba cadelana: Sa limba cadelàna (in cadelanu: "català" o "valencià" — in Valèntzia) est una de sas limbas romanzas otzidentales. La faeddant unos 9.100.000 pessonas in Ispagna in sa Comunidade Autònoma de Catalogna, Valèntzia e sas Ísulas Baleares, s'este de s'Aragona ("Franja de Ponent"), in Frantza in sa Catalogna Nord numenàda puru Russillione, e in Andorra. In sa Sardigna est faeddada in sa tzìdade de S'Alighèra. Sa limba cadelana si assimìzat meda a s'otzitanu. + Limba basca: Sa limba basca ("euskara" in limba basca) est una limba non indoeuropea faeddada in su Paisu Bascu (Euskal Herria). La faeddant unos 1.033.900 pessonas in sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu e Navarra (Ispagna) e Paisu Bascu frantzesu (in su dipartimentu de sos Pireneos Atlànticos, Frantza). Est ufitziale in sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu e in su nord de sa Navarra. Limba basca unificada. Sa Limba basca unificada o Euskara batua est sa limba regulada dae Acadèmia de sa Limba Basca (Euskaltzaindia) + Movimentu: Su movimentu de unu corpu, in fìsica, est su mudare de su logu in su colare de su tempus. Est unu de sos contzetos pius fàtziles e printzipales de sa mecànica. A segunda de sa fromma e de sa proportzione intro de logu e tempus bi sunt tipos divressos de movimentos. Sos chi ant dadu s'azudu pius mannu a sa formulatzione de sos movimentos (e de sa mecànica) fint prima Galileo Galilei, a pustis Isaac Newton e sas lezes suas de sa dinàmica. Intra sos movimentos clàssicos, bi sunt: Est importante meda finas su movimentu armonicu chi pro sa lezes de sa mecànica est acumonadu a su movimentu tzirculare. + Movimentu in caminu deretu: Unu corpu si movet in unu movimentu in caminu deretu si sa sua velotzidade no cambiat in diretzione e vessu. Si mancu s'intensidade cambiat su movimentu si giamat paremighe. Su movimentu uniforme in caminu deretu est a sa base de su printzipiu primu de sa dinamica (printzipiu de inertzia). =Movimentu paremighe= @@ -1771,6 +2043,7 @@ S'integrale si podet simpilificare in unu modu fazile si, pro esempiu, s'acradiadura no cambiat in su passare de su tempu. S'ecuatzione duncas est: Sicomente cun "a" chi est s'intensidade e "û" sa diretzione de s'acradiadura (e de su movimentu). + Rugby: Su rugby est unu sport de squadra meda difùndiu in totu su mundu, specialmenti in Francia, Irlanda, in is paisus britannicus e in is ex-colonias de s'Inghirterra, cum'enti s'Australia, sa Nuova Zelanda e su Sudafrica. Est praticau meda in Argentina e in Italia puru. Su giogu de su rugby est dividìu in tres codicis de regolamentu: su rugby a 15, su prus diffùndiu, su rugby a 13 e su rugby a 7, gestius de 2 federazionis e organismus internazionalis diversus ca no funti collegaus fra issus, is variantis a 15 e a 7 dipendint de sa propriu federazioni internazionali (Rugby Football Union), invecis sa varianti a 13 dipendit de sa Rugby Football league. Est definiu unu sport de combattimentu e de situazioni. Est unu sport de toccamentu e de combattimentu poitta sa cumparanzia fisica fra is giogadoris ddu at sempri in su giogu. Est definiu peri unu giogu de situazioni poitta cun is annus est sempri prus importanti sa capacidadi de cumprendiri su contestu de su momentu (momentu tatticu) aundi ogna parti de sa partìa si svilupat in manera cuncreta. Sa definizioni de is ruolus, candu su giogu torrat a partiri de una situazioni firma, parit, in su rugby de oi, limitanti, bitta sa necessitadi, po ogna giogadori, de s'adattai a ogna posizioni in campu e a ogna fasi de giogu. @@ -1851,6 +2124,7 @@ =Affroddius= In is partìas de Rugby no benit mai sonada sa canzoni "We are the champions" de su grupu inglesu Queen, comenti invecis si fait in medas atrus sport, poitta tenit sa fràsia "No time for losers" ("No ddu'at tempus po chini perdit") ca est cunsiderada de arreulu po is avversarius. Eppuru a pustis de sa finali de su mondiali de rugby de su 2003 bintu de s'Inghilterra, custa canzoni est istetia sonada. + Movimentu in caminu chirculare: Unu corpu si movet de movimentu in caminu chirculare candu si movet in unu chircu. Sigomente sas dimensiones sunt duos no si podet pius bogare sa fromma vetoriale si sa velotzidade cambiat in intensidade (est giamadu su mattessi "paremighe" puru si sa velotzidade cambiat in diretzione e vessu). =Logu= @@ -1871,13 +2145,17 @@ =Movimentu acradiadu paremighemente= Comente pro su movimentu in caminu deretu, custu est su solu movimentu non paremighe chi si podet istudiare. Podimus bogare ancora sos vetòres in unu istudiu fazile. Sigomente podimus faghere duas integratziones: + Anàlisi numèrica: S'anàlisi numèrica est sa parte de sa matemàtica ke imperant is ordinadoris po computai problemas matemàticos e aère resurtadas numèricas, impreada sempre candu amus carculos comente integrales, ecuatziones differentziales chi no se podent faghere cun sas manos. + Lo Spettro: Lo Spettro ("The Spectre") est unu personagiu de s'universu DC Comics inbentadu in su 1940, at essere in prena "golden age" (etade de oru), de Jerry Siegel e Bernard Baily. Bessit pro sa prima bia in su numeru 52 de "More Fun Comics", pro brintare a pustis in sa Justice Society of America in sas paginas de "All Star Comics", mentras in Italia bessit pro sa prima bia in su numeru 16 de sa "Collezione Uomo d'Acciaio". Est pratigamente onnipotente, e podet cambiare s'istessa cara de su mundu, gai comente est in beridade. + Alhazen: Numene populare de Ibn Al-Haytim (Bassora 965 d.C. - ca. 1039 in Cairo) filosofo persianu. Consideradu unu de sos prus importantes scientziados de su mundu islamicu (e, particolarmente, de s'initziu de su segundu millenniu). Est consideradu de calincunu s'inventore de s'otica moderna. Est istadu nomenadu puru al-Basrī (cussu de Bassora) e al-Misrī (s'egitzianu). + Sardigna/logudoresu: Sa Sardigna est un'ìsula de su Mare Mediterràneu occidentale, posta a unos 200 km dae sa peninsula italiana, su matessi de sa Tunisia, unos 300 km dae sa Ligùria e 500 dae s'Ispagna. Sa terra prus a probe est sa Corsica, appenas 11km. Geografia. @@ -1917,9 +2195,11 @@ Sa die de sa Sardigna - Festa de su populu Sardu Turismu. S'isula est portada a nùmene pro sas localidades turisticas suas, e intra custas podimus amentare sa Costa Smeralda, sa tzitade de Terranoa (Olbia) e totta sa Gallura, sas isulas de Sa Madalena e Caprera, sa tzitade catalana de S'Alighera, pro sas calas ispantosas de s'Ozastra incastradas in sas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala Gonone e puru pro s'internu sou, e in particulare su Gennargentu. In sos ùrtimos annos in su Sud ant fraigadu paritzas locandas e sìtios turìsticos (a SE Crabonaxa e Muraera a SO Santa Margarida de Pula, Chia). Interessantes pro su turismu s'archeologia sas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e San Pietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghent oe galu sa pisca de su Tunnu Ruju (Tunnus Tynnus) cun sos brancos de tunnos chi benint dae s'Atlànticu, in fase riprodutiva. + Basìlica de Santu Simplìtziu: Sa crèsgia de Santu Simprije est istada fraigada a giru de su XI-XII, in onore de Santu Simprije, píscamu et màrtire sa die 15 maju de su anno 304 d.C. e patronu de Terranòa e de sa Gaddura. Est su monumentu pius importante de sa Gaddura, inoghe s’agatant duos affrescos de su XII sec., e sos reliquias de su santu e de sos cumpagnos suos. + Judicadu de Gallura: Su Judigadu de Caddura est uno de sos bator Giudigados de sa Sardigna, sos primos testimonias s'ant a giru de XI seculu. Fiat de sos Judigados su prus a norti, sa capitale fiat Civita o Ulbia, o Ulpia, pesada a susu de sas ruinas de s'antiga Olbia. Civita oe est narada Terranoa.In Locusantu bi fit una residentzia/casteddu de su Zùighe. Lacanaiat a ovest cun su giuigadu de Torres, a sud cun giuigadu de Calaris. =Istoria= @@ -1926,9 +2206,11 @@ Meda pagu s'ischet de custu rennu, e sas novas in propositu s'incrarent isceti a partire de su XII seculu, cun su commentzu de s'acarpamentu pisanu. Su primu judighe de chi si ischìet su nommene est Torchitoriu de Zori. =Curadorias= Su judigadu de Caddùra teniat undighi curadorias: + Caddura: Sa Caddura (in italianu Gallura, in galluresu Gaddura), est una regione istòrica e geogràfica de sa Sardigna, est posta in su nord de s’ìsula, dae su riu Coghinas a su Monte Nieddu in Santu Tiadoru. Sas tzitades prus importantes sunt Terranòa (it. "Olbia") e Tèmpiu (it. "Tempio Pausania"). In s'edade de mesu fiat unu de sos battor Giuigados de sa Sardigna, su Giuigadu de Gaddura. + Carbònia: Carbònia o Crabònia (in italianu Carbonia) est una cittadi sarda, ufficialmenti comunu o municìpiu italianu de casi 30.000 habitantis, posta in sa parti meridionali e occidentali de sa Sardigna, est capulogu, impari cun Igrèsias, de sa Provìncia de Carbònia-Igrèsias (CI), istituida in su 2001 e attivada da su 2005. Su nomini suu indicat su "logu o sa terra de su craboni", testimoniendi sa vocatzioni sua mineraria. Principali centru abitadu de su Sulcis, Carbònia est s'ottava cittadi po numeru de habitantis in Sardigna, e puru sa prus popolada de sa provìncia noa e in generali de sa parti sarda meridionali e occidentali. Su centru urbanu est nàsciu in is annus trinta de su Noixentu, a casi 65 km a occidenti de Casteddu Mannu, po hospitai is maistrantzas impiegadas in is mineras de craboni, chi fiant avviadas in custus annus in sa zona da su regimi fascista po is necessidadis energeticas de s'Itàlia in is annus de s'autarchia. In particolari Carbònia fiat edificada accanta a sa Minera de Serbariu, inglobendi s'omonimu comunu ottocentescu, chi est immoi unu rioni meridionali e orientali de sa cittadi. Accabada s'epopea minerària, Carbònia est diventada centru de servitzius po su territòriu, basendi s'economia sua principalmenti in is settoris terziarius e industrialis, poita accanta a s'àrea industriali de Portuvesme, in su Comunu de Portuscusi. @@ -1943,12 +2225,15 @@ Medaglia d'argentu o pratta a su mèritu civili Boxis correladas. Provìncia de Carbònia-Igrèsias + Curitiba: Curitiba est sa capitale de s'istadu de Paranà e sa tzitade prus manna de su sud de su Brasile. Bivint oe in Curitiba 1.797.408 pessones. + Orane: Orane est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai a cursu de Onieri e de Sarule. Jughet 3.560 bividores e su 13 de ottobre b'est sa festa de "Santu Tanielle". Jughet una genna: sa "Genna 'e Gonare" artuìa 1.080 metros. Su personazu prus notu est Salvatore Niffoi. + Fordongiani: Fordongianus est una bidda antiga e rica meda de istòria de su Barigadu. Sa bidda est de orìgine romana (e si giamaiat Forum Traiani): est abitada de 1050 ànimas, e sa prus parte triballant (traballant)in sa pastoria e in sa messarìtzia, ma su triballu (traballu) chi at fatu Fordongianus famada in su mundu est sa perda de Trachite, chi si prestat po s'alasciamentu de totu is domus, po is pratzas e is crèsias. Sa genti benit numerosa in custa bidda po biri is famadas termas romanas, inue s'abba arribat a sa temperatura de 60°. @@ -1955,10 +2240,13 @@ S'ospidàgiu de is fordongianesus si podit biri su bintunu de austu po sa festa de Santu Lussùrgiu, recurrèntzia meda sentida in sa bidda, chi in sa processioni acumpàngiant su santu cun is cuaddus in sa crèsia de monti chi pigat su lùmini de su santu patronu. De pagu tempus est naschiu unu centru termali, chi pigat s'abba de is termas, po sa cura de su corpus, e chi at fatu de Fordongianus su centru po sa riabilitatzione de is malàidus. No mancat s'arti de sa mùsica, coltivada de sa gioventude fordongianesa; est naschiu unu grupu tzerriau Hypsia in arregordu de is orìginis antigas de sa bidda. + Àllai: Àllai est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis. + Biddanoa Truschedu: Biddanoa Truschedu est una bidda de 321 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Foghesu: Foghesu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 600 metros in pitzu su mare e jughet 1900 bividores. Perdasdefogu est unu nòmene cumpostu de tres faeddos: "Perdas de fogu", in limba sarda, bolet nàrrere siat "carbone", siat "pedras pro fàghere su fogu" o finamentas "perdas chi ghetant fogu", est a nàrrere "diamante". @@ -1967,9 +2255,11 @@ Nòmenes de rios e bighinados de Foghesu: "Piss'e Tacu", "S'Argidda", "Perd'e Palassiu", "Sa Mura Gessa", "S'Antonalai", "S'Orgioledda", "Su Cucuru 'e sa Furca", "Is Orgiolas", "Su Mont' 'e s'Argidda", "Sa Serra", "Maraidda", "Santu Serbestianu", "Santa Barbara", "Su Cungiau de is Morus", "Frùmini", "Funtana 'e Mariarraspa", "Abbamessi", "Su 'runcu", "Su Tac'e s'Olu", "su Nuraghe Sa Domu è S'Orku", "Martinusala", "Sa peddi 'e cani", "Tueri", "Arruin'e puligi", "Fumia" [...de mancant medas, de agiùnghere...]. + Milanu: Milano (Italianu: Milano, in milanesu:"Milàn" ) est sa tzitade pius manna e sa capitale e de sa Lombardia e de s'omonima provìntzia. Contada 1.308.975 abitantes edd'est sa segunda tzitade pius populada poi de Roma, est in su centru de s'area metropolitana pius manna de s'Itàlia e una de sas pius populada de s'Europa. Sa tzitade est istada fundada in su IV seculu prima de Cristos. + Juanne Maria Angioy: Juanne Maria Angioy o Giovanni Maria Angioy, nàschidu in Bono in su 1751, est istadu unu polìticu, revolutzionariu, indipendentista e patriotu sardu. At ghiadu sos motos rivolutzionàrios sardos contra a su feudalesimu, e a pustis de su degogliu de su moimentu est istadu custrintu a s'esiliu, in Frantza inue est mortu, in sa tzitade de Parigi, in su 1808. @@ -1986,22 +2276,29 @@ Is 5 preguntas no fianta preguntas rivolutzionarias: sa nobilesa e is funtzionarius preguntànt sceti de tenni prus importu in s'amministratzioni de sa Sardigna. Mancai is preguntas no fiant rivolutzionàrias e no costrantànt s'autoritadi de su Rei e de su governu piemontesu, su Rei iat narau no a tottu is 5 preguntas. Custu ch'at pesau una tale discuntentèsa, chi una dìe, connotta in Casteddu comente "sa dì de s'acciàppa" (oje comente Sa die de sa Sardigna), su populu ch'at bocàu tottus sos funtzionarios sabaudos, vicerè cumpresu, catzandechèlos a foras de sa Sardigna. Sa situatzione fit bulluzàda abberu: su populu in sas campagnas non cherìat pacare imposta nen decima perùna e attaccabat sas domos aristocraticas e sas sèas de su gubernu piemontesu. Est tando chi in Casteddu si mandabat in su capu de susu s'Angioy, pro appachiàre sa populassione. Ma s'Angioy, cando Napulione Bonaparte invadìat s'Italia, traballabat chin emissarios frantzesos pro illiberàre sa Sardigna dae su jugu piemontesu. Chin sa pache de Cherasco e cussa de Parigi in su 1796, comùncas, est bènniu a mancare s'appòzu e s'Angioy promòghet una màrtza revolutzionaria in Casteddu, chi s'at fattu inìmicu nobiltade, crèsia e burghesìa; s'Angioy fit custrìntu a sìche firmare in Aristanis in s'òto de làmpadas, cando su chi lu appozabat lu aìat lassau, ca su re aìat atzettau sas chimbe precuntas de sos Istamentos Sardos. Angioy aìat tando dèpiu disterràre andandesìche a Parigi, in ube fit mortu in povertade in su 1808. In su mentras sos piemontesos aìan attaccau sas biddas chi galu resistìan, cundannande a sa furca tottus sos chi fachìan parte de su movimentu antifeudale revolutzionariu. + Roy Thomas: Roy Thomas (nasciu su 22 Novembre de su 1940, in su Missouri, Istados Unidos) est unu iscritori de fumetos e editor, e su ki adi sighìu cumenti editor-in-chief Stan Lee me sa Marvel Comics. Est istetiu connotu mellus poita ca adi portau su personagiu de is arrivistas pulp Conan il Barbaro in is fumettos americanus, cun una serie chi partiada de is istorias de Robert E. Howard e in custa manera adi ghettau su generi sword and sorcery in is fumettos. Thomas est connottu puru poita ca adi iscrittu istorias de sa Justice Society of America, de is "X-Men" e de is "Vendicatori", in sa Marvel e de "All-Star Squadron", pro sa DC Comics. + Barry Windsor-Smith: Barry Windsor-Smith, nomenadu candu chi fìara cumentzende sa carriera cun su nomine donadu de su babu e sa mamma Barry Smith (Londra su 25 de maju 1949) est unu pittadore de fumetos ingresu ma sa parte prus manna de su traballu suo est istada criada in sos Istados Unidos. Sos clamores funt arribados pro issu cun su fumettu Marvel "Conan il Barbaro" pittadu de su 1970 a su 1974 e iscritu de Roy Thomas. + Rùssia: Sa Federatzioni Russa (rus. Российская Федерация, Rossijskaja Federacija, /rʌs'sijskəjə fʲɪdʲɪ'raʦijə/, tzerriada puru Россия, Rossija, /rʌs'sijə/) est unu stadu chi si sprundit intre s'Europa e s'Asia. Sa capitale sua est Mosca. Cun una tirada de 17.075.200 chilòmetrus cuadraus est sa prus natzioni manna de su mundu. Est lacananti cun Norvegia, Finlandia, Estònia, Lettonia, Bielorussia, Lituània, Polonia, Ucraina, Georgia, Azerbaigian, Kazakistan, Cina, Mongolia e Corea de su Nord. Est sfusta a su nord ovest de su Mari Balticu, a su Nord de su Mari Glatzali Articu, in s'est de s'Oceanu Pacificu e a su sud de su Mari Nieddu e de su Mari Caspiu. Sigumenti est su prus stadu de importu chi benit de s'Unioni Sovietica, sa Rùssia est oindii una natzioni cun d-una fortza polìtiga manna, po su prus aintru de sa CSI, chi abratzat totu is natzionis de sa ex Unioni Sovietica bogadas is tres repùbricas bàlticas - Letònia, Estònia e Lituània - e sa Geòrgia. + Predi de arrìu: Su predi de arrìu ("Libellula" Linnaeus, 1758) esti unu babbalottu. + Sìsini: Su sìsini esti unu pilloni chi bibidi in s'aqua. Esti unu anatide e si conoscidi po zugu longu. Una specie de sìsini australianu esti su sìsini nieddu + Sìsini nieddu: Su sìsini nieddu ("Cygnus atratus") esti unu sìsini australianu chi portada sa particolaritadi de ad'essi nieddu + Sestu: Sestu s'agatada a 10 kilometrusu de Casteddu, in sa Sardigna de iossu in su Campidanu. Contat 18.237 bividoris,s'economia de su logu si faidi prima de tottu a s'agricoltura(arraiga, latia etc), fruta (axina) e trigu. In Sestu dui funti cincu cresiasa: Santu Millanu (13° sec.); Santu Jorgi (16° sec.); Santu Srabadori (13° sec.); Santu Antoni (annus 30 de su 900) e Nosta Sinniora de is Gratzias (annus 80 de su 1900). S'istòria. @@ -2010,10 +2307,13 @@ Prus ananti esti passada a is Aragonesus ki in su 1324 fadiat patti de su feudu de Berengario Carroz. In su 1363 esti stetia criada sa Contea de Quirra e sa bidda de Sestu esti intrada a fai patti de sa Baronia de Santu Migheli, sempri feudu de is Carroz. In su 1603 fadiada patti de su feudu de is Centelles e prus ananti esti passada a is Osorio ki d'anti tenta fintzas a s'abolitzioni de su feudalesimu (1839). De su 1840 Sestu esti comunu liberu. Oi sa bidda de Sestu contada 18.113 bividoris. + Biddacidru: Biddacidru (connotta fintzas comente Biddexidru o Bidda de Cidru, nòmene italianu Villacidro) est unu comunu de 14.586 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Ischitu est pure pro Istregas segundu sa traditione. + Almazán: Almazán est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 5.727 abitantes (in su 2006). + Tom Waits: Thomas Alan Waits, nòdidu Tom Waits, nàschidu in Pomona (California) su 7 de Nadale 1949, est unu cantautore, componidore e atore istadunidesu. Biografia. @@ -2046,8 +2346,10 @@ Nel 2004 esce "Real Gone", opera in cui Tom estremizza la propria personalissima ricerca musicale senza tuttavia dimenticarsi di quei brani dolci e riflessivi che lo avevano portato al successo negli anni settanta. Nel Natale dello stesso anno, durante un mini-tour italiano, si esibisce assieme al musicista Cristiano Testa in alcuni pub della capitale. Tom Waits definisce Testa come "un amico sincero". Nel 2005, Waits appare nel film italiano "La tigre e la neve", diretto dal suo amico Roberto Benigni, con cui aveva già lavorato anni prima in "Down by Law". Nel film canta un suo pezzo "You Can Never Hold Back Spring" tratto dal suo ultimo triplo cd "Orphans: Brawlers, Bawlers & Bastards" + X-Men: Is X-Men funti una banda de supererois mutantis chi dònanta su titulu a meda bessìas de fueddus pubblicadas de s'editori statunitensi Marvel Comics. + Franti: Nascinti cum'enti Guerrilla's Band a iscola, a Torino. Si zerrianta Franti in su 1982. Piganta su nomini de su protagonista de "Cuore" de Edmondo De Amicis. Cussu chi 'n ci ghettada is cogorrus a is birdis e arridi candu ca morridi su rei. @@ -2055,14 +2357,18 @@ Po issus su copyright esti una forma de fascismu. A pustis de "Luna Nera" sighinti is autoproduzionis, cun sa collaborazioni de etichettas e distribuzionis de su mundu 'e s'autogestioni, ma sempri controlladas in tottus is aspettus de is cumponentis. Sa banda fit cumposta dae Stefano Giaccone (sassofono, chiterra, boghe), Vanni Picciuolo (chiterra), Massimo D'Ambrosio (basciu), Marco Ciari (baterìa) e Lalli (boghe). + Fumetu: Su fumetu est unu manera de espressare, unu limbàgiu formadu de prus codigos, a intras sos cales si podent acatare printzipalmente cussos de s'imàgine (illustratzione: colore, prospetiva, montagiu...) e de tempu (armonia, ritmu, narratzione...). Faghet parte de sas Artes visivas. Will Eisner biat su fumetu comente un'arte sequentziale. In Itàlia, su fumetu at tentu e tenet immoi puru un'importàntzia meda manna. S'aiat pòdere nàrrere ca sa cultura fumetìstica italiana incumentzat chentos annos faghet cun sa nàschida de su gazzettinu de sos piticos (il corriere dei piccoli) aundi est istadu publicadu su primu fumetu italianu: Tziu Bonaventura. In sos annos a pustis fiant nàschidos àteros giornales de fumetos comente Il Vittorioso, Il Giornalino e Topolino. + Gerxei: Gerxei o Xrexei est unu comune in sa Provìntzia de Casteddu. Est una bidda famada ca ddui est sa crèsia de Santu Idu. In Gerxei bivint 1.457 personas. + Istados Unidos de Amèrica: Sos Istados Unidos d'América (abbreviadu IUA; in inglesu: "United States of America", abbreviadu "USA") sun una repùblica federale e constitutzionale integrada pro 50 istados e unu distritu federale. Sa repùblica est situada printzipalmente in su centru de su subcontinente nord-americanu, ue s'agatant sos 48 istados continentales e Washington DC, su distritu capitale, chi sunu a làcana a su nord cun su Canada e a su sud cun su Mèssico. S'issextadu de s'Alaska si agatat in su nord-ovest de su subcontinente a su nord de su Canada a s'est e a su sud e cun Rùssia a s'ovest in rujant s'Istrintu de Beringu. S'istadu de Hawaii si agatat a su centru-nord de s'Oceanu Pacìficu. Sos Istados Unidos administran finas diversos territòrios e areas insulares de su Pacìficu e su mare de sos Caraìbes. + Rennu Unidu: Su Rennu Unidu de Britànnia Manna e Irlanda de su Nord o Rennu Unidu (in inglesu: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), mera bortas nomenau sballiendi cun sa sineddoche "Inghilterra", esti unu istadu de s'Europa Occidentali. Sa capitale est Londra. Esti stettiu formau de meras Attus de Unioni ki aunianta custas natzionis costitutivas: Inghilterra, Galles, Scotzia e Irlanda de su Nord. sa parti prus manna de s'Irlanda sinci bogaara a foras in su 1922 criendi di aicci sa Repùbrica de s'Irlanda), sa parti chi nun si fiara bogara esti immoi parti de su Rennu Unidu e esti narara Irlanda de su Nord e benit a essi sa manna parti de sa regioni de s'Ulster. @@ -2071,28 +2377,37 @@ Po totu sa durada de su de 19 sèculus, su Rennu Unidu s'est impostu in su mundu che sa potèntzia prus manna, solu istadu intra de is atras cosas a rennesci a non si fai invadi ni de is tropas napoeònicas a primìtziu de s'800, ni de is tropas nazistas in sa Segunda Gherra Mundiale. Is ispesas poderadas pro cumbati is duas gherras mundialis, impari a su scònciu de s'impèriu coloniali, nd'ant menguadu s'influèntzia in su mundu. Cun tantu custu fatu, est in dii de oi sa de cincu potèntzias econòmicas mundialis a fatu de Istadus Unius, Cina, Giaponi e Germània; est duncas su segundu stadu prus potenti de Europa ( a fatu de sa Germània). Tenit fintzas unu de is inditus de isvilupu prus artus de su mundu. Est membru fundadori de s'ONU e de sa NATO, membru de s'Unioni Europea de su 1973, de su G8 e de su G7. Non fait però parti de s'unioni econòmica monedària de s'Unioni Europea, sighit duncas a impreai sa sterlina in logu de s'euro. + Conan il Barbaro/campidanesu: Conan su Bràbaru (Conan the Barbarian) est unu personi literàriu criau dei su scriidori "heroic fantasy" Robert Ervin Howard. Sa portadura a fumixeddus est de Roy Thomas i Barry Windsor-Smith po sa Marvel. Acàpius. su jassu ofitziali de su scriidori Robert E. Howard + Catalão: Catalão est una tzitade de Brasile. Tirat 3.777,8 kilòmetros cuadrados e contat 75.623 abitantes (2007). + Bugerru: Bugerru est unu comunu de 1.163 bividores de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Cala Seda: Cala Seda (Câdesédda in tabarchinu) est unu comunu de 2.500 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias postu in s'isula de Sant'Antiogu. Est un'isola linguistica innui si fueddada su tabarchinu. + Carloforte: Carloforte (U Pàize = "Sa Bidda" in tabarchinu) est unu comunu de 6.444 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias postu in s'isula de Santu Pedru. Est un'isola linguistica e si fueddara su tabarchinu. + Domunoas: Domunoas est unu comunu de 6.504 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. http://www.comune.domusnovas.ca.it/ + Frùmini Majori: Frùmini Majori est unu comunu de 3.004 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Giba: Giba est unu comunu de 2.093 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Gonnesa: Gonnesa est una bidda de 5.169 abitàntis de sa Provintzia de Carbònia-Igrèsias. Calas, costas e spiaggias de Gonnesa. @@ -2101,20 +2416,27 @@ Gonnesa, popolau finzas in su 1000 - 1200, vera una domus, un'unioni de aggregatusu ruralisi. Finzas a su 1257 vera de su Giudicau di Casteddu. Finzas a sa fini de su XVIII seculu Conesa viara senz'e abitàntis. Prestu però, sa popolazioni ari incuminzau a aumentai de numeru, finzas a su 2003 candu si contanta prus de 5.000 abitàntis. + Masainas: Masainas est unu comunu de 1.500 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Musei: Musei est unu comunu de 1.506 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Narcau: Narcau est unu comunu de 3.365 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. http://www.comunenarcao.it + Nuxis: Nuxis est unu comunu de 1.703 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Perdaxius: Perdaxius est unu comunu de 1.465 bividores de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias in su Sulcis. + Mela pirongia/campidanesu: Sa mela pirongia ("Cydonia oblonga", Mill. 1768) est una mata de sa familla de is Rosaceae comenti sa mata de sa mela ("Malus domestica") e cussa de sa pira ("Pyrus"). Est una de is matas chi portant frutu prus becias, cultivada giai 4000 annus fait de is babilonesus. + Turkia: Sa Repùbrica de Turkia () est una natzioni chi s'estèndit in dus continentis: sa parti prus manna est in sa penìsula de Anatòlia, in s'Àsia, e una parti prus piticca est in s'antiga Tracia, in s'Europa. Cunfinat a setentrione cun sa Bulgaria, su mari Nieddu e sa Geòrgia, a orienti cun s'Armènia, s'Azèrbaigian e s'Iran, a meridioni cun s'Iraq, sa Sìria e su mari Mesuterràneu Orientali, a otzidenti cun sa Grèghia e su mari Egeu. @@ -2121,27 +2443,36 @@ Ìntras sa parti europea e sa parti asiàtica de sa Turkia ddui est su mari de Màrmara, chi dividit is dus continentis cun dus istrintus: is Dardanellus e su Bòsphoru, aundi s'agatat sa citadi de Istanbul (in limba turca ), chi est sa prus manna e importanti de sa natzioni, mancari sa capitali est Ankara (in s'Anatòlia). Sa religioni prus sighia est s'Islam, ma ddui funt fintzas minorantzas cristianas, ortodossas e giudeas. Su fundadore de s'istadu turku e su primu presidente fidi istadu Atatürk + Cordolinu de pezza: Su Cordolinu de petza ("Pleurotus") est unu tipu de cordolinu basidiomiceti cun una cunsistenzia tipu de petza, mannu meda, cultivau a livellu industriali puru. No si connoscint cordolinus de cussa ginia chi fatzant morri o chi tengiant fenenu. + Gela: Gela est una tzitade de 77.311 ab. in sa Sitzìlia septentrionale, sede de sa Provìntzia de Caltanissetta. Sedu de Tribunale. Est sa sesta tzitade de sa Sitzìlia. + Piscinas: Piscinas est unu comunu de 886 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Santu Giuanni Suergiu: Santu Giuanni Suèrgiu o Santu 'Anni Sruexu est unu comunu de 6.116 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Bloody Mary (fumettu)/campidanesu: Bloody Mary esti su titulu de unu fumettu de fantascienza. Esti una miniserie scritta de Garth Ennis e pittara de Carlos Ezquerra. Esti stettiu pubblicau in su 1994 de sa divisioni Helix de sa DC. + Murra/campidanesu: Sa murra esti unu giocu meda populari in Italia e specialmenti in Sardinia. Si giocara circhendi de cassai su totali de is numerus ghettaus cun is manus de is sfidantis. Po sa lei italiana esti unu giogu de azzardu. + Santadi: Santadi est unu comunu de 3.767 bividores me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Arresi: Arresi ("Sant'Anna Arresi" in italianu) est unu comunu de 2.715 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Esti importanti mera po su festival jazz nau Sant'Anna Arresi Jazz e po sa prax' 'e Porto Pino. http://www.comune.santannaarresi.ca.it + Santu Antiogu: Sant'Antiogu. Santu Antiogu esti unu comunu de 11.730 abitantisi de sa Meria o Provìncia de Carbònia-Igrèsias postu in s'insula de Santu Antiogu. @@ -2199,42 +2530,54 @@ Est sa cidade aundi est nàscida Lisa Masia, chitarrista e cantanti de sa band Lilies on Mars , supporter de s' ùrtimu tour de Franco Battiato Est sa ciitadi de orìgini de su senadori Antonello Cabras, segretàriu regionali sardu de su Partidu Democràticu. http://www.comune.santantioco.ca.it/ + Tratalias: Tratalias est unu comunu de 1.121 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Bidda Matzràxia: Bidda Matzràxia (connota fintzas comente Bidda Matzràxa, Biddamatraxa o Biddamassàrgia, in italianu "Villamassargia") est unu comunu de 3.713 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Sa Baronia: Sa "Baronìa" esti una bidda de su Sulcis ki s’agatara a 60 km de sa tzidari de Casteddu e a 15 de su mari. Oi Bivinti in Baronia a giru de 1117 Sardus (Baroniesus) e stranjus. Sa bidda esti parti de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Esti importanti mera sa necropoli prenuragica de Montessu. Sa Baronia est comunu a sei de su 1979. + All-Star Squadron: All-Star Squadron est una banda de supereroes DC Comics chi ari cumenzau a 'nci bessire un su numeru 193 de "Justice League of America". Criau de Roy Thomas, Rich Buckler e Jerry Ordway. + Lingua wu: Sa lingua wu (chinesu semplificau: 吴方言; chinesu tradizionali: 吳方言; pinyin: "wú fāngyán"; o: chinesu semplificau: 吴语; chinesu tradizionale: 吳語; pinyin: "wú yǔ") est una de is bariantes printzipales de sa limba chinesa a pustis de su mandarinu. Est chistionara ispetzialmente in sa provìntzia de Zhejiang, in sa munitzipalidade de Shanghai, a meridione de sa provìntzia de Jiangsu, e in banas piticheddas de sas provìntzias de Anhui, Jiangxi e Fujian. Est una limba faeddada de 77 miliones de òmines, ma nun tennere traditzione iscrita. Chinni da fueddara iscriere in mandarinu. + Limba tzinesa istandard: Su Mandarinu standard est sa lìngua tzinesa fueddada ofitziali impreada in sa Repùbriga popolari de sa Tzina, sa Repùbrica de Tzina o Taiwan, Malaìsia e Singapura Sa pronùncia de su mandarinu standard dda ghiat su dialetu de Pechinu (tradizionali: 北京話, simpli: 北京话, pinyin: běijīnghuà) , chi est parti de su mandarinu, unu grupu mannu e vàriu de dialetus tzinesus fueddaus de su nord a su sudovest de sa Tzina. Sa gramàtiga de su mandarinu standard dda donat su linguàgiu tzinesu scritu standard, custu puru po su prus fundau in su mandarinu. + Cina: Sa Cina (, a sa lìtera «Terra de Mesu») est unu stadu de s'Àsia Orientali (, , capitali Pechinu); est su prus populosu de su mundu e su chi tenit làcanas cun prus Stadus (14). Làcanat difatis a nord cun sa Rùssia, sa Mongòlia, a est cun sa Corea de su Nord, a sud cun su Vietnàm, sa Birmània, su Laos, su Bhutan e su Nepal, a ovest cun s'Ìndia, su Pàkistan, su Kazàkistan, su Tagìkistan, s'Afghànistan e su Kirghìzistan. A est si afàciat a su Mari Grogu, e a su Mari Tzinesu Orientali e a sudest a su Mari Tzinesu Meridionali. Sa capitale sua est Pechino. + Giappone: Su Giappone (日本, にほん、"Nihon" o "Nippon") est una natzione insulare de s'Asia Orientale, edd'est un arcipelagu e sa bator ìsulas printzipales sunt Honshu, Kyūshū, Shikoku e Hokkaidō. S'agatat in su Ocèanu Pacìficu, a est de sa Cina, Corea e Russia s' allongat dae su mare de Okhotsk a nord fintzas a su Mare Cinesu Meridionale a sud. Sos caràteres chi cumponent su nùmene de su Giappone cherene narrer literalmente "Accantu naschet su sole", pro custu su Giappone est connotu finas comente «Terra de su Sole Levante», unu nùmene chi derivat dae sa positzione orientale de s'istadu rispetu a sa Cina. Sa capitale e tzitade printzipale est Tōkyō. Si creet ca su nùmene impreadu in otzidente siat derivadu dae su de unu dialetu de sa Cina meridionale su cale est pronuntziadu/jāk-bəng/. Su nomene ufitziale est "Nihon-koku" o "Nippon-koku" Organizadura polìtica. Su Giappone est una monarchia costitutzionale. S'imperadore (como Ahikito), segunde sa costitutzione de su 1947, est "su sìmbulu de sa Natzione e de sa unidade de su pòpulu", fattende de issu mascamente una figura simbòlica. Su podere efetivu est ténnidu dae su Primu Ministru (como Shinzō Abe) e sos àteros elezidos in sa Dieta. + Offlaga Disco Pax: Is Offlaga Disco Pax funti una banda new wave italiana. Bida. Benninti de Reggio Emilia e narranta d'ad'essi unu "collettivu neosensibilista contrariu a sa democrazia in is sentimentus". Pubblicanta in su 2005 su primu discu "Socialismo tascabile". Su 2 freargiu 2008 est cumenzau su tour de s'album nou, "Bachelite", chi est bessìu s'8 freargiu. + Ernst Mayr: Ernst Mayr (Kempten, Germània -5 de triulas 1904 - Bedford, Massachusetts, USA 3 de freàrgiu 2005) fiat unu isientziadu e filosofu tedescu. Issu est istadu educadu in leges e in Biologia. + Barì: Barì Sardo est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e tenit 3.871 bividoris. Est a tres km de mari, esti circundada de teccu, su pranu, su crastu. + Miles Davis: Miles Dewey Davis III (Alton, 26 maggio 1926 – Santa Monica, 28 settembre 1991) esti stettiu unu cumponidori e trombettista jazz statunitensi. Discografia essenziali. @@ -2244,19 +2587,26 @@ Cun Gil Evans Segundu Quintettu Epoga elettriga e elettroniga + Baunei: Baunei est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 3.866 bividores. A 8,8km de Baunei b'est sa fratzione de Santa Maria Navarrese, in s'oru a su mare. + Cardedu: Cardedu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 49 metros in pitzu su mare e jughet 1.465 bividores. + Aves: Is pillonis o putzones ("Aves", Linnaeus 1758) funti una classe de animales. + Partidu Indipendentista Portoricanu: Su Partidu Indipendentista Portoricanu o PIP (in spagnolo: Partido Independentista Puertorriqueño) est unu de sos tres partidos politicos prus mannos de Porto Rico. S'ideale de fundu de su partidu est sa lutta pro s'indipendentzia. Su partidu est de tipu socialdemocraticu e fairi parti de su "COPPPAL" ("Conferencia Permanente de Partidos Políticos de América Latina") e de s' Internatzionale Sotzialista. Su PIP denunciara sa associatzione libera cun sos Istados Unidos comente unu istadu de colonialismu. Est naschidu su 20 ottobre 1946 a Bayamón. Su fundadore de su PIP est istadu Gilberto Concepcion de Gracia. Immoi su presidente de su partidu est Rubén Berríos. + Elini: Elini est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 553 bividores. Est posta a un'artària de 472 metros in pitzu de su mare. Est sa bidda prus pitica de s'Ogiastra. In mesu bidda s'agatat s'istatzione de is trenos, chi imoe portat is turistas de su "Trenino Verde". Su sartu suo, ricu de ulivàrios e èlighes betzas, tirat pro 11 ha e inserrat peri su jassu naturalìstgcu de su "Parcu de su Cramu". Est a làcana cun àrthana, Irbonu, Lanusè, Loceri, Barì e Tortuelie. In bidda b'est peri una sea ischiliada de sa facultade de Giurisprudèntzia de s'Ateneu de Tàtari. Sa funtana mutida "Funtana manna" bogat a totu annu su matessi tzurru de abba. + Gàiru: Gàiru est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 690 metros in pitzu su mare e jughet 1.678 bividores. + Gelisuli: Gelisuli ("Girasole" in italianu) est una comuna de 1.198 abitantes de sa pronvìntzia de s'Ogiastra e @@ -2278,44 +2628,60 @@ no podent ca èssere atribuidos a unu fràigu cartaginesu, datàbile tra su IV e su III sèculu a.C, cun d'ogna possibilidade antepostu dae unu àteru edifìtziu fenicio prus antigu. + Paolo Benvenuti: Paolo Benvenuti (Pisa, 1946) est unu regista italianu. + Straub e Huillet/campidanesu: Jean-Marie Straub, nasciu su 8 Gennaio 1933 a Metz (Moselle) e Danièle Huillet, nascia su 1936 a Parigi e motta su 10 Ottobre a Cholet (Maine-et-Loire) funti duas registas franzesus. Funti stettius mulleri e pobidu finzas a sa morti de sa Huillet e anti trabbalau sempri impari. + Aritzu: Aritzu est una bidda de 1.544 abitantes de sa Provìntzia de Nùgoro. + Stanley Kubrick: Stanley Kubrick (New York, 26 luglio 1928 – Harpenden, 7 marzo 1999) esti stettiu unu regista, sceneggiatori e produttori cinematograficu statunitensi naturalizzau britannicu, considerau unu de is prus importantis de su XX segulu. + Chablis (binu): Su Chablis est unu inu biancu sicu fatu in Borgogna in su comunu de Chablis. + Romano Prodi: Romano Prodi (pronùntzia: /ro'mano 'prɔdi/) (Scandiano, 9 Austu 1939) est unu polìticu, economista e istatista italianu, Presidente de su Cossìgiu de sos ministros de sa Repùbrica Italiana dae su 17 de maju 2006, disessidu su 24 de ghennargiu 2008 a pustis de sa refusada de sa confiàntzia a su Guvernu suo. Dae su 17 ghennàrgiu 2008, a pustis de sa disessida de su Guardasigilli Clemente Mastella, at leadu fintzas sa gàrriga de Ministru de sa Giustitzia ad interim. Docente universitàriu de "Economia e politica industriale" in s'Universidade de Bologna, est istadu in su 1978 ministru de s'Indùstria e, a pustis, presidente de s'IRI. Intradu in su 1995 in s' issena polìtica, est giai istadu Presidente de su Cossìgiu (1996-1998) e Presidente de sa Cumissione Europea (1999-2004). Dae su 23 de maju 2007 est istadu Presidente de su Comitadu natzionale pro su Partidu Democràtigu, e cun sa fundada de custu est devènnidu Presidente de s'Assamblea Costituente Natzionale. + Silvio Berlusconi: Silvio Berlusconi (Milano, 29 de cabudanni 1936) est unu politicu italianu, at fundadu e tenet sa sotziedade multimediale Fininvest (oe giamada Mediaset), su partidu politicu Popolo della libertà, e tenet, comente presidente su club de fubalu de su Milan. Est connottu puru comente "Il Cavaliere" ca l'ant dadu s'onorefitzentzia de "Cavaliere del Lavoro" (Cavaglieri de su trabagliu). Comente politicu setzit a sa Camera de sos Deputados dae su 1994, dae sa prima sua eletzione. At tentu tres mandados de presidente de su Cossizu, su primu in sa XII legisladura (1994) e sos ateros duos, consecutivos, in sa XIV (2001/2005 e 2005/2006), lende in custa occasione puru sos ingarrigos ad interim de ministru de sos Esteros, de s’Economia, de sa Salude e de sa Funtzione Pubbrica. + Ed Brubaker: Ed Brubaker (naschidu su 17 de Santandria de su 1966) est unu fumetista et iscritore istadunidense et unu de sos binchidores de su Premiu Eisner. Est naschidu a su National Naval Medical Center, Bethesda, Maryland. Est connotu particularmente comente iscritore de fumetos, ispetzialmente de "Batman", "Daredevil", "Capitan America", "Iron Fist", "Catwoman", "Gotham Central", "Sleeper", "Uncanny X-Men", "", e "The Authority", e pro ite ca at fatu nàschire torra su fumetu de gènere de crimine. De su 2007 bìvet a Seattle, Washington. + Paùli: Pauli est unu comune de 20.829 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Tortolì: Tortolì ò medas voltas puru Tòrtuelie o Tòrtuele (italianu : Tortolì) est una bidda de 10.310 bividoris, esti cun Lanusèi capoluogo de sa Provìntzia de s'Ogiastra. Est sa bidda prus manna de s'ogliastra, e est connotta po is ispiaggias. Cun s'aeroportu e su portu est beni collegara su "Continenti" . + Lotzeri: Loceri est una bidda de 1.336 abitantis de sa Provìntzia de s'Ogiastra. + Lotzorai: Lotzorai est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 16 metros in pitzu su mare e jughet 2.150 bividores. + Osini: Osini est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 645 metros in pitzu su mare e jughet 947 bividores. + Talana: Talana est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 682 metros in pitzu su mare e jughet 1.129 bividores. + Babbalottu: Is Babbalottus funti una classe de animalis invertebraus. Sa scientza chi studiara is babbalottus esti s'entomologia. + Tertenia: Tertenìa est una bidda de 3.726 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. S'agatat a is pees de su monte "Tacu Mannu "in sa badde de su riu de Cirra a 130 metros subra su mare, giughet unu territòriu de 177,17 Km^2. Su territòriu suu arribat a su mare peroe sa bidda non godet sa bida de su mare pro ite ca b'at sa serra de "sa Piodadi" chi dda dibidet de sa marina chi si narat "Sàrrala". Is montes prus artos sunt su "Monti de Ferru" (875m) e su "Monti Arbu" (811m) a is pees de su cale b'at su notu padente de "su Crabiolu", is rios prus importantes sunt su "riu Mannu" o "riu de Cirra" e su "riu de Corongiu". Tertenìa allacanat cun is biddas de: Cardedu, Gàiru, Iersu, Lanusè, Loceri, Osini e Ulassa. Istòria. @@ -2329,121 +2695,168 @@ Is festas printzipales. Is festas printzipales de Tertenìa sunt partende dae Ghennàrgiu: In s'istiu si faghent medas festas, intra custas sunt dae ammentare sa + Ulassa: Ulassa est una bidda de 1.613 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. Geografia. Ulassa est posta in su coro de sa Ogliastra, in mesu is montes. Su territoriu cumonale est de 122 Km2, chi andat dae sa bidda a sa làcana de sa Provìntzia de Casteddu.Sa bidda est posta intra mesu su "Tacu" a nord e su monte "Tisiddu" a sud: in is pees de su "Taccu" bi sunt una bella pariga de grutas, sa prus connota e sa "Gruta de Su Màrmuri" chi est longa prus de 800 metros, issa est sa printzipale logu pro is turistas de zona. + Orthullè: Orthullè est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 511 metros subra su mare e jughet 1.443 bividores. + Biddamanna Istrisàili: Bidda Manna Istrisàili est una bidda de 3.697 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. + Lingua wu/campidanesu: Sa lingua wu (xinesu semplificau: 吴方言; xinesu tradizionali: 吳方言; pinyin: "wú fāngyán"; o: xinesu semplificau: 吴语; xinesu tradizionali: 吳語; pinyin: "wú yǔ") est una de is bariantis printzipalis de sa lingua xinesa a pustis de su mandarinu. Dda chistionant spetzialmenti in sa provìntzia de Zhejiang, in sa munitzipalidadi de Shanghai, a meridioni de sa provìntzia de Jiangsu, e in banas piticheddas de is provìntzias de Anhui, Jiangxi e Fujian. Est una lìngua fueddada de 77 millionis de òminis, ma non tenit traditzioni iscrita. Chini dda fueddat scriit in mandarinu. + Whizzer (Timely Comics): Whizzer est unu personaggiu de fantasia de is fumettus Marvel Comics. Sa prima borta che esti bessìu fiara in su numeru 1 de sa serie antologica de sa Timely Comics, U.S.A. Comics de su 1941, in prena Golden Age. + Arbus: Arbus est unu comunu de 6.779 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Sa bidda esti famosa po su pelleggrinaggiu de Sant'Antoni a Santadi, una frazioni de Arbus. + Aidumajore: Aidumajore (connotu fintzas comente Bidumajore) est unu comunu de 542 bividores de sa Provìntzia de Aristanis. + Ollasta Useddus: Ollasta Useddus est unu comunu de 289 bividores de sa Provìntzia de Aristanis. + Abas: Abas (nòmene ufitziale Ales) est unu comunu de 1.571 bividores de sa Provìntzia de sa Provìntzia de Aristanis. In Abas est naschidu Antonio Gramsci. In sa bidda si agatat sa seu e s' episcopau + Arborea: Arborea est unu comunu de 3.927 bividores de sa Provìntzia de sa Provìntzia de Aristanis. Limba. In Arborea, particularmenti is beccius, chistionant su veneto tragau de is emigrantis de Treviso, Rovigo, Vicenza, Padova e Venezia, arribaus mentris ca si fariat sa bidda candu ca ci fiat su fascismu. + Tristan da Cunha: Tristan da Cunha est unu gruppu sperdidu de isulas de s'Oceanu Atrantigu meridionali, distanti 2816 km (1750 miglias) de su Sud Africa e 3360 km (2088 miglias) de su Sud Ameriga. fairi pati de is Territorius britannicus de s'Atrantigu e sa seu amministrativa est s'isula de Sant'Aleni, ki est 2161 km (1350 miglias) prus a nord. Su territoriu est cumpostu de s'isula principali, Tristan da Cunha (98 km²), e de una pariga de isulas senne abitantis: s'Isula Inaccessible e is Isulas Nightingale. Puru s'Isula Gough, posta a 395 km a sud est de s'isula principali, fairi parti de su territoriu. + Battle Hymn (fumettu): Battle Hymn esti una miniserie a fumettus pubblicau de sa Image Comics in is annus 2004 e 2005, criara de B. Clay Moore e pittara de Jeremy Haun. Chistionara de una banda de supererois inantis a su cumenzu de sa Segunda Gherra Mundiali. + Kamandi: Kamandi est unu personaggiu de unu fumettu de sa DC Comics criau de s'artista Jack Kirby. Sa parti prus manna de is apparimentus suus funti stettius in "Kamandi: The Last Boy on Earth", de su 1972 a su 1978. Kamandi est unu eroe goivunu de unu crasi post-apogalittigu. A pustis de unu fattu mera importanti, nau "The Great Disaster" (Su carraxu mannu), is umanus dibenninti una minorantza perseguitara de animalis dibennius intelligentis. + Dziecinów (powiat otwocki): Dziecinów est una bidda in Polonia. Tenet una popolatzione de aprossimadamente 704 abitantes (in su 2007). + Seada: Sa Sebàda est unu druche sardu fattu de farina, casu, limone e mele (o tuccaru). Caliccune bi ponet puru oos. In pitzu b'andat tzùcaru o mele. In is ùrtimos annos tziculate puru. + Le cinque vite di Hector: Le cinque vite di Hector ("Being Human") est unu film de su 1993 cun Robin Williams. Su film narara s'esperientza de un'anima umana (interpretara de Robin Williams) longu tottas is cinquas incarnatzionis suas. Su film est girau e scrittu de Bill Forsyth. Innoi est sa prima borta chi recitara Ewan McGregor. + Uetersen: Uetersen est una tzidade in sa Repùbrica Federale Tedesca, in su istadu de Schleswig-Holstein. Bivint oe in Uetersen 17.865 pessones. Uetersen at otènnidu su deretu de tzitade in su 1224. + Ìndia: S' Ìndia, nòmini ofitziali "Repùbrica de Ìndia", est unu istadu (3.287.590 km², 1.095.351.995 ab., capitali Delhi Noa) de s'Àsia e cumprendit sa parti prus manna de su subcontinenti indianu. + Conan il Barbaro: Conan il barbaro est unu personagiu leterariu pensadu du su iscritore de "heroic fantasy" Robert Ervin Howard. Est istado fatu a fumetos de Roy Thomas e Barry Windsor-Smith pro sa Marvel. + Bloody Mary (fumettu): Bloody Mary est su tìtulu de unu fumettu de fantascienza. Est una miniserie iscrita de Garth Ennis e pitara de Carlos Ezquerra. Est istadu publicadu in su 1994 de sa divisione Helix de sa DC. + Murra: Sa murra est unu giogu meda populare in Itàlia e ispetzialmente in Sardigna. Si giògat chirchende de cassare su totale de sos nùmeros ghetados cun sas manos. Pro sa lege italiana est unu giogu de azardu. + Straub e Huillet: Jean-Marie Straub, naschidu su 8 ghennargiu 1933 a Metz (Moselle) e Danièle Huillet, naschida su 1936 a Parigi e morta su 10 santugaine a Cholet (Maine-et-Loire) funt duos registas frantzesos. Funt istados pobiddu e mulleri fintzas a sa morte de sa Huillet; anti trabbalau sempere impare. + Cannonau: Su Cannonau est siat su numene de una calidade de sarmenta autòctona de sa Sardigna siat su omonimu inu chio si nde produit. + Binu: Su binu est una bevanda arcòlica chi s'alcansat dae sa fermentatzione de su mustu de aghina. + Dino Campana: Dino Campana (Marradi, 20 de austu 1885 – Scandicci, 1 de martzu 1932) fiat unu poeta italianu. Connottu de manera ispetziale pro sa raccolta poetica connotta cumente Canti Orfici. + La Nuova Sardegna: La Nuova Sardegna esti su paperi prus diffundiu in su nord Sardigna, criau in su 1891 a Tàthari, aundi est immoi, de Enrico Berlinguer, iaiu de omonimu segretariu de su PCI. + Assolu: Assou est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 255 metros in pitzu de su mare e tenet 485 bividores. + Asuni: Asuni est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 425 bividores. + Dragon Ball: Dragon Ball (ドラゴンボール (Doragon Bōru)) est unu de is manga prus popularis in su mundu, criau dae Akira Toriyama in su 1984. + Nexus: Nexus est unu fumettu iscrittu de Mike Baron e pittau de Steve Rude, pubricau in is Istadus Unidus in printzipiu de s'editori First, e a pustis de sa Dark Horse. In Italia est stettiu pubricau in printzipiu de s'editori Star Comics, a pustis de sa Lexy e immoi de sa Bottero Edizioni. + Civraxiu: Su civràxiu o civraxu (dae su latinu "cibarius") est unu pani tipicu de su Campidanu, tzerriadu fintzas "pani 'e Seddori". Tenit forma tunda e podit pesai fintzas dus o tres chilus. + Steve Gerber: Stephen Ross "Steve" Gerber (20 cabudanni 1947 - 10 freàrgiu 2008) est istètiu unu iscritori de fumettus americanu connottu in mannera spetziali po ita ca est stettiu su co-criarori de su personaggiu comicu de saMarvel Comics Howard the Duck, nau, in italianu, Orestolo il Papero. Artrus traballus: "Man-Thing", "Omega the Unknown", "Void Indigo", "Tales of the Zombie", "Marvel Spotlight: Son of Satan", "The Defenders", "Marvel Presents: Guardians of the Galaxy", "Foolkiller", "Nevada", "Sludge", "A. Bizarro", e "Hard Time". + Sosòga: Sa Sosòga "(Chalcides ocellatus)" est unu sauru pitticcu de sa familla de is Scincidis. Est diffundiu in Grecia, Sardigna, Sitzilia, Malta. + Aressa: Aressa esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 849 abitantes. + Sedegliano: Sedegliano ("Sedean" in friulanu) est unu comunu de 3.852 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Trullu: Su trullu ("Turdus philomelos", C.L. Brehm 1831) est unu pilloni de sa familla de is Turdidae. + Sturru: Su Sturru ("Sturnus vulgaris", Linnaeus 1758) est unu pilloni de s'ordini de is passeriformis. In sardu logudoresu,isturulu. + Orziara: Is orziaras (Actiniaria) funti unu ordini de Celenteraus antozois, ki bibint appodaus a su fundu de su mari. + Estònia: Estònia est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Tallinn. + Lettonia: Lettonia (lettonu: Latvija) est una natzione in s'Europa e sa capitale sua est Riga. + Boroneddu: Boroneddu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 184 abitantes. + Bosa: Bosa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 8000 abitantes. Naramos chi est una tzitade in sun nord ovest de sa Sardigna, in una regione giamada Planargia ( o Pianalza) e de origine antiga meda. Portu de mare, po barcas de pisca, subra unu riu su Temo, po tres o battoro Km navigale dae barcas de piscadores. B'est unu antigu castellu, su castellu Serravalle, de sos Malaspinas, signores de su logu. In seculos passados Bosa ada fattu parte de su giudicadu de Torres e a poi de Arborea. Unu pagu fora de Bosa sa creja de santu Pedru, s'antiga cattedrale de Bosa. Bosa est istada sea de Diotzesi dae su seculu XI, fintzas a su 1972. Est istada logu de commerciantes, logu de binzas, e si produede sa Malvasia in terrinos de Bosa e de sas biddas a s'inghiriu, logu de olivarios. Bi funi Sas Conzas, e ancora si idene sos dominarios, po su tribagliu de sas peddes e de su colzu. Oe Bosa est impignada a si presentare comente localidade turistica. + Busache: Busache est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.629 abitantes. + La cagna: La cagna ("Liza") est unu film de su 1972 de Marco Ferreri girau in Itàlia e in Frantza de gènia dramàticu. Sa pellicola durat 100 minutus e est a coloris. + Marco Ferreri: Marco Ferreri (Milanu, 11 de maju 1928 – Parigi, 9 de maju 1997) fiat unu regista italianu. Su film sou pius connottu est La Grande Bouffe o La grande abbuffatta, cun Marcello Mastroianni, Michel Piccoli, Philippe Noiret e Ugo Tognazzi. + Ingmar Bergman: Ernst Ingmar Bergman (Uppsala, 14 de triulas 1918 – Fårö, 30 de triulas 2007) fiat unu regista isvedese, sia teatrale che cinematograficu. Est consideradu una de is personalidades prus eminentes de sa cinematografia mundiale. Tra sos film suos de ammentare: S"u setimu sizigliu" (1956) e "Su logu de sas fragulas" (1957), (Såsom i en spegel) Comente ind'un'ipiju(1961), (Töre’s dotter i wänge) sa funtana de sa vergine(1960), Fanny e Alexander (1982) cun custos ultimos tres at binchidu s'Oscar, + Chachapoyas: Chachapoyas est una idda de su Perù, capitale de sa provintzia de Chachapoyas e de sa regione de Amazonas, in sa sierra nord de su Peru'. Toponimu. @@ -2473,9 +2886,11 @@ Naran chi a su tempus de sos incas sa zente mala che la leaian attesu de sa capitale (Cusco), in sas terras de Huancas. Cascata di Gocta: sa terza cascada prus manna de su mundu e una de sas prus bellas est in su departamentu de Amazonas. Est sa cascada Gocta, chi no b'est in sas cartas e chi no si connosched ca' ch'est troppu attesu. Si unu b'andat dae San Pedro Valera o Cocachimba bi supprit in 3-5 oras. Sa cascada est ind'unu planu de buscu tropicale, e contat 22 cascadas de abba. + Giru de is Fiandras: Su Giru de is Fiandras (Ronde van Vlaanderen in neerlandesu) ust una clàssiga ciclìstiga de prestìgiu ki si fait in Belzu, in is Fiandras, e est una de is cincu clàssigas naradas clàssigas monumentu. Pensada de su giornalista Karel Van Wynendaele, sa primu editzioni de sa "Ronde van Vlaanderen" est de su 1913: fiat longa 330 kilòmetrus e passada in totu is biddas prus caraterìsticas de su Belzu cumenti Gand e Bruges ki funt in su coru de is Fiandras. + Palermo: Palermu est una tzitade de 660.832 abitantes, cabu-de-logu de provìntzia e de sa Regione Sitzìlia. Su territoriu inghiriu est connottu comente “La conca d'oro” po sa coltivatzione de arantzos e limones. Fundada dae sos Fenicios, est istada a poi grega, e romana. Conchistada dae sos barbaros Bandalos e Ostrogotos. A poi po tres seculos sutta sos Bizantinos e apoi sutta sos Arabos. Conchistada dae Ruggero d'Altavilla, Normannu, su 1071 a poi de unu assediu. Passat poi sutta sos Angioinos. Su 1442 Palermo e sa Sizilia intrea passat sutta sos Aragonesos. Su 1504 sutta sos Ispagnolos, e apoi sutta sos Borbones e sos Savoias. Sos Normannos ant fraigadu monumentos importantes: sa Cattedrale de santu Giuanne de sos eremidas : incomintzada comente basilica, a poi mudada in moschea dae sos Arabos; tòrrat a essere creja cristiana (1184) Monumentu imponente e de bellesa manna. @@ -2484,6 +2899,7 @@ Ateras crejas chi meritant un ammentu: San Giuseppe ai Teatini – Santa Caderina e Alessandria – Sa creja de su Gesù a Casa Professa (Gesuitas), creja meravigliosa, rinascimentale e prebarocca - Sa creja gotico catalana Santa Maria de sa cadena. Affaca a Palermo su Duomo de Monreale, fraigadu sutta sos Normannos dae mastroa Arabos o de iscola araba ( XII-XIII sec.) Un ispantu! Riccu de mosaicos. Attaccadu a su Duomo unu chiostro in istile arabu. + Sitzìlia: Sa Sitzìlia est un'ìsula de su mare Mediterràneu otzidentale, e una regione autònoma a istatutu ispetziale de sa Repùbrica Italiana. Est sa regione prus manna de totu s'Itàlia e s'isula prus manna de su mari Mediterraneu, dui bivint prus de chimbe milionis de personas e sa seu est Palermu. Su presidente de sa Regione est Rosario Crocetta de su Il Megafono - Lista Crocetta (Partidu Democraticu) eligiu in uttubri 2012. @@ -2491,6 +2907,7 @@ Sa Provintzias sonu 9: Politigas. In Sitzilia la pulitigas est in Assimbrea Riggiunala Siciliana. + Cavaliere splendente: Cavaliere splendente est su nomini de tres supererois de s'universu DC Comics. Storia de is personaggius. @@ -2501,12 +2918,15 @@ Justin est stettiu sposu de sa segunda Firebrand. Sir Ystin. In su 2005, unu nou Cavaliere splendente est cumparsu in sa megaserie de is Setti Suldaus de sa Vittoria de Grant Morrison. + Vincent van Gogh: Vincent Willem van Gogh (Groot Zundert, 30 de martzu 1853 – Auvers-sur-Oise, 29 de triulas 1890) fiat unu pintore olandesu. Museos. Elencu de sos museos chi portanta sas operas de Van Gogh: + Baulau: Baulau est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 736 abitantes. + Crabas: "Crabas" est una bidda de sa provìntzia de Aristanis de 9.134 bividoris. Geografia. @@ -2570,52 +2990,72 @@ Atrus fueddus, me in is ùrtimas deghinas de annus prus de totu, benint italianizaus, aici a esempru: Paris a totu sa zona de Campidanu de sus, fintzas in Crabas s'agatat s'elisioni de sa -n- intra vocallis (pani→paĩ; beni→beĩ; manu→maũ), de sa -l- intra vocallis (soli→soi; colori→caori; meloni→maoĩ), de sa -r- in is sillabas cun -rt- intra vocallis (portu→potu; murta→muta; martis→matis) e prus chi non in atrus logus un'inversioni de literas (cherbeddu→crabeddu; marxani→mraxaĩ; barca→braca). In is sèculus passaus su sadru crabarissu - comenti totu is chistionaus in is biddas de sa zona - taniat seguramenti caràteris meda prus simbillantis a su logudoresu, mancai sempiri in ammesturu cun atrus tìpicus campidanesus. + Crucuris: Crucuris est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 317 abitantes. + Cordolinu: A su rennu de is cordolinus in sensu strintu fainti parti organismus, de mera facilis (unicellularis) a prus difficilis, pluricellularis, cun struttura begetativa organizzara in cellulas filamentosas naras ife o micelio primariu. + Sardigna Natzione Indipendentzia: Sardigna Natzione Indipendentzia, s'abbreviat comununemente cun sa sigla SNI, est unu partidu polìticu indipendentista sardu, fundadu in su 1994 in Nùgoro cun su nùmene de ""Sardigna Natzione"" dae Anghelu Caria e dae àteras baranta pessones chi beniant de su PSIN Partidu Sardu Indipendentista; A pustis de su primu cungressu tentu in su mese de arjolas de su 2002 at pigadu su numene attuale. Sa comunicatzione ufitziale, intra sos organos de su movimentu e de sos militantes, benet praticada casi esclusivamente in sardu. S'imperu de s'italianu est limitadu a sa comunicatzione cun sos chi sunt a foras de su movimentu e pro sos arajonus polìticos cun cussa gente chi no intendet su sardu, chirchende in custa manera de fomentare s'impreu de sa limba, siat in sas bariedades istitutzionales LSC (Limba Sarda Comuna) siat in cussas sub-bariedades locales. + Girona: Girona (in castillanu Gerona est una citadi (86.672 bividoris) de s'Ispagna posta in sa parte nord de sa Catalugna. Sea de sa provintzia omonima e de sa matessi comarca, est puru Sea Diotzesana. In custus urtimus tempus Girona est crescendi de popolatzioni e de importantzia in paris a totu sa provintzia sua, puru gratzias a s'aeriuportu sceberau de sa Cumpanzia Aeria "Ryan Air" cumenti basi comertziali po s'Europa Meridionali. + Mojácar: Mojácar est unu comune ispagnolu de 4.291 abitantes postu in sa comunitade autonoma de s'Andalusia. + Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Georg Wilhelm Friedrich Hegel (Stoccarda, 27 de austu 1770 – Berlinu, 14 de santandria 1831) est istadu unu filosofu tedescu, cunsideradu su filosofu prus importante de s'Idealismu tedescu. + Flùssio: Flussìo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 464 abitantes. + Geroni: Geroni (o Jaròi), in italianu Genoni est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.006 bividores. + Ludwig Carl Christian Koch: Ludwig Carl Christian Koch (Regensburg, 8 de santandria 1825 – Nuremberg, 1 de santandria 1908) fiat unu aracnologu tedescu. + Gonnacodina: Gonnacodina est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Marmilla e tenet 542 bividores. + Gonnonnò: Gonnonnò est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 835 abitantes. + Lola Ponce: Lola Ponce (Capitán Bermúdez, 25 de làmpadas 1982) est una cantante argentina. Filla de unu cantadori, Hector Ponce, cun su nonnu genovesu chi faiat parti de s'Orchestra de Osvaldo Fresedo, giai de picioca at dimostrau de essi bona meda a cantai. At bintu su Festival de Sanremo 2008 cun Giò di Tonno. + Jethro Tull: Jethro Tull est unu gruppu rock originariu de Blackpool, in su Rennu Auniàdu, fundau de su scotzesu Ian Anderson (pifferu traversu e polistrumentista). Sa band pigara su nomini de su pioneri de s'agricurtura moderna, Jethro Tull (1674-1741). + Britney Spears: Britney Jean Spears (Kentwood, 2 de nadale 1981) cantante de sos Istados Unidos, est una de sas artistas feminas cun prus sutzessu de sa istoria de sa musiga. + Gonnostramatza: Gonnostramatza est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 945 abitantes. + Santos: Santos esti una tzitade de Brasile. Tirat 280,3 kilòmetros cuadrados e contat 418.375 abitantes (2006). + Brasile: Su Brasile est una republica federale democratica de s'America Meridionale. A oriente est bagnadu de s'Oceanu Atlanticu. Sa capitale est Brasilia. + Manaus: Manaus est sa capitali de s'istadu de Amatzonas i est posta a manca de su Rio Negro, a 18 km de sa confluentzia cun su Rio delle Amatzoni. Tirat 1.644.690 bividòris. + Làconi: Làconi est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 2.302 abitantes. + King Crimson: Is King Crimson funti una banda progressive rock ingresa, nascia in su 1969 e ancora in attivitadi. Discografia. @@ -2624,12 +3064,16 @@ Collectors' Club Raccoltas Videos + Padova: Padova ("Pàdoa" in venetu) est una cittadi de 210.301 abitantis, area metropolitana 403.923, capitali de s'omònima provìntzia, postu in sa regioni Veneto. Seu de una prestigiosa Universidadi, Padova bantat meda testimoniantzas de unu passau gloriosu culturali e artisticu. + Marrùbiu: Marrùbiu esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 4.962 bividores. + Masuddas: Masuddas est una comuna minore de sa provìntzia de Aristanis de 1.150 abitadores, situada a 129 metros de artària. Ostentat in su sartu suo una tzerta richesa de pedras fontomadas: croniola, amatista, cuartzu, àgata, chi a dolu mannu sighint a esser assachizadas. In sa leada tenent bastante interessu sa crèsia bigariale de Santu Bustianu, fraigada in istilu gòtigu tardiu in su de XVI sègulos, peroe remodellada ampramente in su milliseighentos, comente testimonzat sa fatzada barroca, e sa crèsia romàniga de Santu Lionardu. + The Clash: The Clash est su nòmini de una banda inglèsa de sas prus importantis de sa mùsiga punk rock. Discografia. @@ -2638,50 +3082,70 @@ Formatzione. 1977 - 1982. Sa formatzione printzipale: + Ollastincu/campidanesu: S' Ollastincu ("Pistacia lentiscus", L. 1753) est una pranta sempribirdi de sa familla de is Anacardiaceae. + Zinnìpiri: Juniperus (Zinnìpiri) - generi de is Cupressaceae, cumprendiri specias arboreas e arbustivas, a intru is callis ci funti mera spontaneas de sa flora italiana e bellas po sa selvicoltura. + Shakira: Shakira Isabel Mebarak Ripoll (Barranquilla, 2 febbraio 1977) est una cantanti Colombiana. + Milis: Milis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.670 abitantes. connota pro sa produzioni de aranzus e mandarinus. Istòria. Milis esti stetia fundada in su 1200 ,sfruttendi una zona arricca de abba e de terra bella da is paras camaldolesusu chi ianta prantadu i primus aranzus in una zona chi poi ianta zerriau s'ortu de is paras,in prusu ianta cuminzau a fabricai is pontisi e cresiasa,in tempusu pru modernusu Milis è diventada una provintzia de su campidanu de aristanis e si zerriada "campidanu de Milis" is'atrasa biddasa fuantasa santeru,senighi,baullau,tramatza,bronacudu e narabullia,fu sedi de pretura e de cumandusu de carabinerisi e polizia. + Mòdolo: Mòdolo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 181 abitantes. + Mogoredda: Mogoredda est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 480 abitantes. + Barùmini: Barùmini est unu comunu italianu de 1.413 bividoris de sa Provìncia de su Campidanu de Mesu in Sardigna, in sa curadorìa storica de sa Marmidda. In is làcanas de sa bidda s'agattat "Su Nuraxi", su molimentu nuragicu prus famau de sa Sardigna, connottu de s'UNESCO cumenti Sienda de s'umanitadi (iscrittu in su 1997). + Aristotele: Aristotele (in gregu antigu: Ἀριστοτέλης, Aristotélēs) (Stagira, 17 làmpadas 384 a. C.- Calcide, 7 martzu 322 a. C.) est istadu unu filòsofu, lògicu, e iscientìficu de sa Greghia Antiga. Sas bideas suas an influentzadu s'istòria intelletuale de su Otzidente pro pius de dua miza annos. Aristotele at iscritu 200 tratados —de sos cales esistint oe petzi 31— a propòsitu de una enorme variedade de temas, comente sa lògica, sa metafìsica, sa filosofia de sa iscièntzia, s'ètica, sa filosofia polìtica, s'estètica, sa retòrica, sa fìsica, s'astronomia e sa biologia. Aristòtele at trasformadu medas, si non totus, sas àreas de sa connoschentzia chi at contivizadu. Est cunsideradu su babbu de sa lògica e de sa biologia. Intre medas àteras contributziones, Aristòtele at formuladu sa teoria de sa generatzione ispontànea, su printzìpiu de non contraditzione, sas notziones de categoria, sustàntzia, acto, potèntzia, etc. + Rihanna: Robyn Rihanna Fenty (Saint Michael, Barbados, 20 febbraio 1988), prus conotta comente Rihanna, est una cantante barbadiana. + Giuseppe Giovanelli: Giuseppe Giovanelli (Venezia, 5 nadale 1824 – Lonigo, 11 cabudanni 1886) est istadu unu politigu italianu. + Giambattista Giustinian: Giambattista Giustinian (Venezia, 25 nadale 1816 – Venezia, 1 abrile 1888) est istadu est unu polìtigu italianu. + Bettino Craxi: + Wladimir Belli: Wladimir Belli (Sorengo, 25 de triulas 1970) est unu ciclista italianu (naschidu in Isvitzera), professionista de su 1992. Scalatori, altu 179 cm e grai 64 kg. + Justin Timberlake: Justin Randall Timberlake (Memphis, 31 gennaio 1981) est unu cantanti statunitensi. + Entropia: In termodinamiga s'entropia est una funzioni de istadu ki si introduiri impari a su segundu printzipiu de sa termodinamiga e ki est interpretara cum'enti una misura de su carraxu de unu sistema fisigo o prus in generali de s'universu. Sighendi custa definitzioni si poi nai, in forma non rigorosa ma esplicativa, ki candu unu sistema passara de un'istadu ordinau a unu disordinau s'entropia sua bessiri prus manna. In su Sistema Internatzionali si misurara in joule per kelvin (J/K). + Kris Kristofferson: Kristoffer "Kris" Kristofferson (Brownsville, Texas, USA 22 giugno 1936) est unu iscrittore, cantautore, attore e musicista americanu. Issu est meda connottu pro cantones comente Me and Bobby McGee, Sunday Mornin' Comin' Down, ecc. + Ivan Graziani: Ivan Graziani (Teramo, 6 ottobre 1945 – Novafeltria, 1 gennaio 1997) fiat unu cantautori italianu. + 7125 Eitarodate: 7125 Eitarodate est unu asteroidi de su sistema solari. Scopertu in su 1980, portat un'orbita caratterizzada dae unu semiasse mannu de 2,4130070 UA e dae un'eccentricità de 0,1163679, croccada de 2,25457° arrespettu a s'eclìtica. + Mòguru: Mòguru est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 4.779 abitantes. Sos Mogoresos faveddant su Mogoresu , una zinìa de Campidanesu simbile a su chi faveddant in su Campidanu de Aristanis e in sa Parte Montis . + Islam: S'Islam (in arabu إسلام de pronuntziai "Islàm", chi boli nai "sottomissioni", "abbandoni" Deu), est una religione monoteista nascia a Mecca (Penisula Araba) in su VII segulu a pustis de sa predicatzioni de Maometto (in arabu محمد , "Muhammad"), considerau de is musulmanus s'urtimu profeta mandau de Deu (in arabu الله, "Allāh") a totto su mundu. A propòsitu de su nùmeru de is fidelis s'Islam (unu milliardu e otoxentu de personas @@ -2688,46 +3152,64 @@ ) sighint isceti is de su Cristianesimu (dus milliardus e dus de personas Grupus religiosus. Is musulmanus si diferèntziant printzipalmenti in: + Montresta: Montresta est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 650 bividoris. + David Suazo: Óscar David Suazo Velasquez (San Pedro Sula, 5 novembre 1979) est unu calciatori honduregnu chi giogara cumente attaccanti in s'Inter e in sa Natzionale honduregna. Esti connottu poitta ari giocau in su Cagliari + Stan Lee: Stanley Martin Lieber (New York, 28 de nadale 1922), prus connotu comente Stan Lee, est unu autore de fumetos istadunitense. + Biddobrana: Biddobrana ("Biddobrà") esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1794 abitantes. Est collocada tra su Monti Grighine e su Monti Arci. Is abitantisi bivinti principalmenti de pastorizia e agricoltura, ma s'agattanta meda maistus de muru e ferrerisi. + 18697 Kathanson: 18697 Kathanson et unu asteroidi de su sistema solari. Scopertu in su 1997, presentat un'òrbita caratterizada dae unu semiasse maggiore de 3,1083092 UA e dae una eccentricitari de 0,1280601, croccada de 1,18971° respettu a s'eclittica. + Alicia Keys: Alicia Keys (New York, 25 de ennalzu 1981) est una cantante e cumpositrice americana. + Simmelsdorf: Simmelsdorf est unu comunu todescu de 3.237 bividores, postu in su land de sa Baviera. + Nughedu Santa Itòria: Nughedu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 578 abitantes.Est posta a 550 m slm. + Robbie McEwen: Robbie McEwen (Brisbane, 24 de làmpadas 1972) est unu ciclista australianu. + Milano-Sanremo: Sa Milano-Sanremo est una de is prus importantis corsas de su circuitu internatzionali, e est sa prima manna classiga in su calendariu de sa stagioni ciclistiga. + Per Degaton: Per Degaton est unu personagiu de is fumetus de sa DC Comics. Est unu "malu" ki poidit viagiai me su tempus. Per Degaton s'est biu sa prima borta me "All Star Comics" #35 (Giugno-Luglio 1947) e est fut criau de John Broome e Irwin Hasen. + Còssiga: Sa Còssiga est un'insula de su Mare Mesuderraniu et est una regione chi appartenit a sa Frantza. S'agatat in subra de sa Sardigna e a zòsso de sa Liguria e de sa Provenza. Sa capitale sua est Ajaccio sa segunda tzittade est Bastia. Est sa cuarta insula pius manna de su Mesuderraniu. Omines de importu mannu pro s'istoria tenint origine còssa, cumente Napoleone Bonaparte. A diferentzia de sas ateras regiones de Frantza, gòsat de una autònomia majore e pro custu si tzerriat "Coletividade Territoriale de Cóssiga". S'insula est dividida in duas partes: Còssiga arta e Còssiga bascia. Sa limba de sa populatzioni cossa est su corsicànu, limba noulatina. Su corsicanu est unu limbàzu toscanu; de s'atteru, s'italianu est istadu limba ufitziale finas a su 1859. Dae su tempus de s'intrada a suta 'e su guvernu frantzesu, is cossus tennint però a limba ofitziale su frantzesu. + Cork: Cork (in irlandesu: "Corcaigh") est sa segunda tzitade pro abitantes et pro economia, de s' Repùbrica de s'Irlanda. + Londra: Londra est sa tzitade prus manna e capitale de su Regnu Unidu. Tenit pius de 7 miliones de abitantes. Est unu de sos centros pius importantes de s'economia europea. + Biddanoa de Forru: Biddanoa de Forru (fintzas connotta comente Biddanoa Forru, in italianu Villanovaforru) est unu comunu de 700 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Forru: Forru est unu comunu de 1.014 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Giauni: Giauni o Jauni (Genuri in italianu) est unu comunu de 386 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Buddhismu: Su Buddhismu, iscritu puru "buddismu", est sa disciprina ispirituali nascia de s'esperièntzia mìstica bivia de su personagiu istoricu Siddhārtha Gautama, ca si podit cumprendiri me is letzionis suas, fundadas a susu de is «Cuatru Nobilis Beridaris». Cun Buddismu s'indicat puru totugantas is tradusiduras, sistemas de pentzamentu, praticas e tecnicas spiritualis, individualis e devotzionalis chi tenint in comunu su chi at cicau de imparai Siddhārtha Gautama, Buddha, a s'umanidadi intrea; s'istoria de su buddhismu chistionat de s'isvilupu suu cumintzendi de su séculu VI a.C., in Asia orientali in manera printzipali, (India, Tibet, Tzina, Corea, Giaponi, Indotzina), e, de su séculu XX in Europa e me is Istadus Unius de America puru. Siddhārtha Gautama, nominau "Shakyamuni" (su sabiu de sa tribù Shakya), at biviu me s'India de su Nord a intru de su 563 a.C. e su 483 a.C. (is urtimus istudius, a pustis de is annus noranta, proponint commenti datas de nascimentu e mòrti de su Buddha is annus 480 a.C. e 400 a.C.). Buddha, est a nai «su chi est scidu», est nasciu duranti su biagiu ca depiat potai s'arreina Maya, pobidda de su nobili gherradori Suddhodana, a iscendiai su primu fillu in sa dommu de su babbu. Ma sa traditzioni narat ca sa giovana no arrannescendi a lompiri in sa dommu aiat depiu iscendiai in unu boschixeddu (a Lumbini in su sud de su Nepal), ponendi a su mundu su chi at a bessiri su Buddha. A innantis de cummintzai sa cica sua spirituali, issu biviat in s'arrichesa e in sa comodidadi, in su palatziu de su babbu. Candu fiat acanta de fai trint'annus bessit de su palatziu e in cuatru ocasionis diferentis bit unu pipieddu, unu mobadiu, unu omini beciu, e un'interru. Custas esperièntzias ca po issu fiant noas dd'ant a fai arraxonai a susu de sa vida cummintzendi a elaborai su chi at a essìri su fundamentu de su pentzamentu buddista: arrisolviri is cuatru "sunfrimentus" fondamentalis de sa vida: nascimentu, mobadia, beciesa, mòrti. @@ -2784,8 +3266,10 @@ Funt is testus cunsideraus canonicus de totugantas is iscolas buddhistas. Tocat arragodai ca s'iscola Theravāda cunsiderat "canonicas" sceti is operas cuntennias in su Canoni pāli. Testus canonicus po su Buddhismu Mahāyāna. Funt testus cunsideraus canonicus sceti de is iscolas de su Buddhismu Mahāyāna e de su Buddhismu Vajrayāna. No funt cunsideraus canonicus de s'iscola Theravāda e de is atras is iscolas de su Buddhismu de is Nikāya, cust'urtimas funt totugantas sparessias. + Gèsturi: Gèsturi est unu comunu de 1.430 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Gonnos: Gonnos (Gonnosfanàdiga in italianu) est una bidda de 6.970 bividoris me sa Meria o provintzia de Casteddu (CA) fintzas a s'annu 2005; imoi pertenessid a sa Meria de Campidanu de Mesu (VS). Is biddaius de Gonnos si tzerriant 'gonnesus'. @@ -2795,8 +3279,10 @@ Sa genti bivia de masseria (ortus, olivarius e bingias), e cun su traballu in miniera (Ingurtosu e Monti Becciu) fintzas a is annos '60. S'arriu Piras nascidi a Perda de Pibera, aundi ci fiat sa miniera beccia de 'molibdenite' serrada me s'annu 1952. Oi, Perda de Pibera est parcu naturale. + Antonello Venditti: Antonello Venditti (Roma, 8 de martzu de su 1949) est unu cantautore italianu. + Provìntzia de su Campidanu de Mesu: Generalidades. Provìntzia de su Campidanu de Mesu o Meria de Campidanu de Mesu. @@ -2804,67 +3290,98 @@ No tenet galu una seu definitiva. Sa bidda prus manna est Biddexidru, sa prus pitica est Setzu. Sa seu provisòria est in Seddori aunde diat dèpere abarrare su Presidente, Fùlviu Toccu. Sas seus ofitziales sunt duas: Seddori e Biddexidru. Tirat 1.516,19 chilòmetros cuadros e contat 102.435 bividores (2010). + Is Pratzas: Is Pratzas est unu comunu de 269 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Lunamatrona: Lunamatrona est unu comunu de 1.821 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Pabillois: Pabillonis est unu comunu de 2.978 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Pauli Arbarei: Pauli Arbarei est unu comunu de 685 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Samassi: Samassi est unu comunu de 5.274 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Santu 'Èngiu: Santu 'Èngiu (fintzas connottu comente Santu 'Ainju, in italianu "San Gavino Monreale") est unu comunu de 9.460 abitantes de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Seddori: Seddori est unu comunu de 8.566 bividores de sa Meria de su Campidanu de Mesu. + Sàrdara: Sàrdara est unu comunu de 4.350 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Segariu: Segariu est unu comunu de 1.358 bividores de sa Meria o Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Sandinista!/campidanesu: Sandinista! est su cuartu arbum de sa banda ingresa The Clash, pubbricadu in su 1980. Tottas is cantzonis funti de is Clash si no est specificadu diversamenti. + Luigi Riva/campidanesu: + Bibiri in Casteddu. + Sandinista!: Sandinista! est su cuartu album de sa banda inglesa The Clash, publicadu in su 1980. Totas is cantzones fiant de is Clash si no est specificadu diversamente. + Giuseppe Cianciafara: Giuseppe Cianciafara (Messina, 14 freàrgiu 1801 – Messina, 22 màgiu 1886) fiat unu polìtigu italianu. + Massimo D'Alema: Massimo D'Alema (Roma, 20 de abrile 1949) est unu politigu italianu, giai Presidenti de su Consigliu de is Ministrus de su 21 ottobre 1998 a su 25 aprile de su 2000. Est stetiu ministru de is Esterus e vicepresidenti de su Consigliu de su guvernu Prodi II (de su 17 maggio 2006). + São Benedito do Rio Preto: São Benedito do Rio Preto est unu munitzipiu de 17.235 abitantes (2007) de s'istadu de Maranhão in Brasile. + Serramanna: Serramanna est unu comunu de 9,433 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Serrenti: Serrenti est unu comunu de 5.174 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Setzu: Setzu est unu comunu de 166 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Siddi: Siddi est unu comunu de 799 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Tuili: Tuili est unu comunu de 1.185 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Turri: Turri est unu comunu de 533 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Ussaramanna: Ussaramanna est unu comunu de 611 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Mara Arbarei: Mara Arbarei (fintzas connotta comente Bidda Mara, in italianu "Villamar") est unu comunu de 2.960 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Inoghe ch'est naskidu, su 28 de frearzu de su 1950, Antonello Salis, fisarmonicista e pianista de jazz. + Biddanoa Franca: Biddanoa Franca est unu comunu de 1.441 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Tiziano Ferro: Tiziano Ferro (Latina, 21 freàrgiu 1980) est unu cantautore italianu. + Mariah Carey: Mariah Carey (Istadu de New York, 27 de martu 1970) est una cantante americana. + Sigmund Freud: Sigmund Schlomo Freud (Příbor, 6 màgiu 1856 – Londra, 23 cabudanni 1939) est istadu unu neurologu austriàcu, fundadori de sa psicoanalisi. + Pibiri: Su Pibiri ("Piper nigrum") est una matta de sa familla de is Piperaceae, coltivara po is fruttus suus, ki benninti assiccorraus po dus usai cum'enti spetzias. Custu fruttu est usau po fai su pibiri biancu, su pibiri nieddu e su pibiri birdi. + Leonardo da Vinci: + Giotto: Giotto di Bondone, fortzis incrutzadura de Ambrogio o Angiolo di Bondone, connottu simplemente che Giotto (Vespignano, 1267 – Firenze, 8 ghennàrgiu 1337) est istadu unu pintore italianu. Pintore de sos pius mannos. In sos annos '90 de su 1200 trabagliat in Assisi in sa Basilica Superiore, inue pintat istorias de Santu Frantziscu. Dante in sa "Commedia", in su Cantu XI de su "Purgadoriu" narat de Giotto: @@ -2872,29 +3389,40 @@ Tra su 1303 e su 1305 trabagliat a Padova in sa cappella nada degli Scrovegni, o de s'Arena, e dedicada a Nostra Segnora, inuie Giotto at illustaradu sos Misterios de sa vida de Cristos e de Maria. B'est s'iscena de sAnnuntziatzione de s' Anghelu a Maria". Sa freguras si mustrant intro duas ediculas cun evidentzias de sa prospettiva, una novidade. Sighini ateras iscenas marianas. Tota sa Cappella est pintada. Si devet notare: s' Adoratzione de sos Tres Res, s'istrage de sos Innotzentes, sa fuidura in Egittu, sa resurretzione de Lazzaru, s'Ultima Chena, su tradimentu de Giuda ( iscena ricca de particulares), Gesus denanti a Anna e Càifa, s'iscena de Gesus mortu (cun meda anghelos chi mustrant dolore), se resurretzione de Cristos, s'iscena de su Giuditziu finale ( Cristos zuighe sètzidu in tronu inghiriadu dae anghelos e santos: sutta, una rughe rezida dae duos anghelos; pius in basciu s'offerta de sa Cappella a sa Madonna. Sa rughe dividet sos santos dae un'ala, dae sos diaulos e dannados dae s'atera. Dae su 1313 Giotto trabagliat a Firenze in sa Creja de Santa Rughe po decorare tzeltas cappellas (Bardi, Peruzzi). Su 1334 incomintzada su trabagliu po su campanile de su Duomo de Firenze dende proa de essere unu architettu. Giotto morit su 1337 e-i su campanile no est finidu. Lu continuat Andria Pisano e lu finit Frantziscu Talenti. + Hurritas: Is hurritas funti stettius una popolatzioni insediara a nord de sa Mesopotamia candu ca ci fiara s'Etadi de su Bruntzu. + Dago: Dago est unu pessonàgiu de is fumetos creadu dae Robin Wood e Alberto Salinas, pessonàgiu printzipale de sa sèrie in biancu e nieddu gai nada, pubricada a pustis de su 1980 in sa revista argentina "Nippur Magnum", imprentada dae S'Editorial Columba. Benit pubricadu in Italia a pustis de su 1983 in su chidàriu "Lanciostory", pubricadu dae sa "Edizioni Lancio", a pustis debennidas grupu Eura Editoriale. Est istadu torradu a imprentare in divressos insertos de "Skorpio", in su mensile "Ristampa Dago" e in sa cannaca de volùmenes cartonados a colores "Euracomix". Àteras aventuras de su pessonàgiu sunt pubricadas dae su 1995 in su monogràficu bonellide dae edicola "Dago". + Alan Ford: Alan Ford est su titulu de unu fumetu publicadu dae su maggiu de su 1969, ki narat sas aventuras de una banda strolica de agentes segretos: su Grupu TNT. + Sa die de sa Sardigna: Sa die de sa Sardigna est una festa istituìda dae sa RAS su 14 de Capidanne de su 1993 comènte festa de su popolu sardu. Sa festa serbit pro ammentare sa sommossa de su 28 de aprile de su 1794. In cussa die su vicerè Balbiano sìch'est dèpiu fughìre dae Casteddu, ca su guvernu torinesu aìat refudàu de reconnòscher sos derèttos de sos sardos chi tenìan dae seculos. Sos sardos bolìan puru unu cunsìzu de s'Istadu issoro, sa sede de su vicerè e unu ministèrju pro sos affares de sa Sardigna in Torinu. Sos piemontesos no aìan atzettàu nudda de tottu custu, e pro cussu bi aìat àpiu s'attu de rebellìa chi est acabbàu cund'una momentanea tuccàda de su vicerè chi peròe, pagu tempus a pùstis, est torràu ca lu aìan cramàu sos "nobiles" sardos. + SC Kuban Krasnodar: SC Kuban Krasnodar (rus. "Футбольный клуб "Кубань" Краснодар / Futbol'nij klub Kuban' Krasnodar") esti sa socedari calcistica de sa Krasnodar in Russia. È nascia in su 1928. Su presidenti attuali esti Alexander Tkaciov. + Ad Apostolorum Principis: Ad Apostolorum Principis est sa XXXIX enciclica de Papa Pio XII. Criada su 29 giugno 1958. Chistionat de regulas po sa Cresia Catolica in Tzina. + Nurachi: Nurachi est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.619 abitantes. + Nureci: Nureci est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 393 bividoris. + Ollasta: Ollasta est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.274 abitantes. + Rinite: Rinite est un termine dessa medihina i desriede s'irritazione e, bell'e sempere, s'infiammazione de zertas partes internas dessu nasu. Sa rinite si viede issa rinorrea, i este una produzione troppu manna de muone dae su nasu, i essidi afforasa issos isturridos e medas vortas assa sola. Vi suni tipos de rinite daos dae virus, batterios, o varias irritaziones. Medas vortas, in pessones i ana una sensibilidade prur manna, sa rinite daede catarru. Daede problemas de sonnu, de intendinzu e de imparonzu. + Ubuntu: Ubuntu est una Distro Linux de sas prus famadas de sos urtimos annos. Ubuntu est una distro de su sistema obrativu GNU/Linux naschida in su 2004, e fata partinde de sa Debian. @@ -2906,6 +3434,7 @@ S'idea est de no fai pagai pro su sistema obrativu e totu, ma sceti pro su serbitziu tennigu. Comente ateras distros de Linux, Ubuntu tennet virtudes ke: est a gratis, est stabili et donnat seguresa. Ubuntu impreat sos paketos debian *.DEB pro azorronare o installai programas nous. Dae su menu grafigu, podis impleai su programa Synaptic pro agatare i installare dae sa lista ofitziali Donnia programa ki ti podit serbiri (ki siet de multimedia, de ofitziu o de seguresa). + Linux: Cumentzu. Linux est unu sistema obrativu lìberu, cumentzau in su @@ -2933,19 +3462,26 @@ pro traballare o s'ispassiare cun sa computèra. Aici etotu, s'agatant distribuiduras de Linux prus pagu craras i bonas pro is prus spertus. + Bir Ganduz: Bir Ganduz "bi'r qandūz" (o Bir Gandouz, Bir Gandús, Anzarane) est una bidda de su Sahara Occidentali, a làcana cun sa Mauritania. + Bir Lehlu: Bir Lehlu est una bidda pitticchedda in su Nord-Est de su Sahara Occidentali, a oriente de su di aicci nau "Muru Marocchinu", aintru a is territorius "liberaus" (est a nai a sutta su controllu de su Fronti Polisariu). Bir Lehlu est sa capitali ad interim de sa Repubblica Democratica Araba de is Sahrawis. + Prammas: Prammas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.335 bividores. + Barrali: Barrali "Barrabi" est unu comunu de 1.076 abitantes de sa Provìntzia de Casteddue fai parti cumente a zona de sa Trexenta,e posizionadu ais peisi de monte Uda, ed esti finchegiadu de su riu Mannu.Is abbitantis de Barrabi si naranta Barrabesusu, ancora prima in sa antighidadi si naranta arrabesusu.Sa bidda de Barrabi s'agatada in unu crocivia geograficu,tra tresi zonasa diversasa,infati fai lacana cun sa idda de Donori, chi esti in sa zona de su Parteola,faidi lacana cun Samatzai, chi esti in su campidanu,e a sa fini fai lacana cun sant'Andria e Frius, Ortacesus e Pramantellu, chi funti in trexenta,cumenti esti Barrabi e tottu.Studiososo ante stabilidu,a Barrabi esistiada gia fida de 4700 annos prima de Cristu.Su territoriu este riccu de logos de importanzia archeologica, de differenti periudusu storicusu:nuraxi de Monte Uda, nuraxi de su guntruxiu,sa domu de s'orcu,natabi, muridinas,s'aruta, sa rocca de sa trinidadi,sa terra de is aurras, e aterusu logos puru.STORIA Barrabi in su periudu mediuevali,fadiada parti de sa curatoria de Dolia, cun sedi un Santu Pantaleu.In cusu tempusu Barrabi fiada una Bidda meda pittica.Dopu chi is' aragonesusu invadinti sa Sardigna, a metadi de su 14° seculu,Barrabi passada a is feudusu de sa trexenta.Su territoriu de Barrabi esti attraversadu da nord a sud de su riu Mannu.In s'antighidadi, su riu a contribuiu a s' economia agricola, is agricoltorisi usanta,is carropusu po acquai is terrenusu.Barrabi esti stetiu sempri serbiu de sa ferrovia Casteddu Lanusei Arbatax e Casteddu Sorgonu, ponendidu in una situazioni de collegamentusu meda favorevolisi. + Burcei: Burcei est unu comunu de 2.978 bividoris de sa Meria de Casteddu. + Castiadas: Castiadas est unu comunu de 1.310 bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. + Deximumannu: Deximumannu (connottu fintzas comente Dèximu Mannu, in italianu" Decimomannu") est unu comunu de 7.042 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Is festas. @@ -2955,57 +3491,82 @@ Sa festa de Sant’Antoni si fait a Ghennàrgiu, su dexiaseti, sa notti innanti de su 17 in ònnia bixinau alluint su fogadoni: si pappat, si baddat, e si cantat a giru a giru e su fogu. Sa di in fatu a sa missa manna donant su pani beneditu a totus. Santu Sidoru. Sa festa de Santu Sidoru si fait in su mesi de làmpadas, peri a sa fini de su mesi de maju. Custa est sa festa de is massàrgius e de chini bivit de sa terra. + Deximeputzu: Deximeputzu (fintzas connotu comente Deximuputzu o Dèximu Putzu, in italianu Decimoputzu) est una bidda e comunu de sa Sardinja de 4.025 bividoris, in sa Meria o Provìntzia de Casteddu + Patiolla: Patiolla (fintzas connota comente Partiolla, in italianu Dolianova) est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu. S'agatat a 212 metros in pitzu su mare e tenet 8.806 bividores. + Domus de Maria: Domus de Maria est unu comunu de 1.545 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est mellu connottu cumenti "Bidd'e Maria". + Donori: Donori est unu comunu de 2.138 abitadoris de sa Provìncia de Casteddu. + Cappella de Santa Maria in Piantasala: Sa cappella de Santa Maria in Piantasala o cappella de sa Tagliata est unu edifitziu sacru postu in sa bidda de Piantasala a Murlo. + Adu Ogyinae: Adu Ogyinae, in sa mitologia de su populu Ashanti de su Kenya est su primu omini. + Olimpo de Bahía Blanca: S'Olimpo de Bahía Blanca, nau de solitu scetti Olimpo, est una societadi polisportiva cun seu a Bahía Blanca, in Argentina. Est connottu in particulari po sa squasdra sua de palloni, ki giogara in sa Primera División, sa serie prus importanti de su campionau argentinu. + Bustuchin: Bustuchin est unu comunu de sa Romania de 3.647 bividoris, postu in su distrittu de Gorj, in sa regioni istorica de s'Oltenia. Su comunu est fattu de s'unioni de 8 medaus: Bustuchin, Cionţi, Motorgi, Nămete, Poiana-Seciuri, Poieniţa, Pojaru, Valea Pojarului. + Alessandro de Afrodisia: Alessandro de Afrodisia (Afrodisia, ? – III seculu) est istadu unu filosofu gregu, nomenadu comente une de sos prus mannus cummentadores aristotelicos de s'antichitade. + Romano Guardini: Romano Guardini (Verona, 17 freàlzu 1885 – Monaco de Baviera, 1° cabidanni 1968) est istadu unu predi italianu, catòlicu, de cultura tedesca. Fut unu filòsofu de sa religione, teòlogu e crìticu literàriu. Istudiosu de su Medioevu. S'est agatadu a vìvere in d-unu perìodu meda agitadu, su tempus de su "modernismu". At leadu positzione contra su modernismu, cun sos lìberos, "Formazione liturgica", "Lo spirito della liturgia", "La fine dell'epoca moderna". + Quino: Joaquín Salvador Lavado prus connotu comenti Quino (Mendoza, 17 luglio 1932) est unu autori de fumettus argentinu. Est connottu po su prus po sa creatzioni de su personaggiu de Mafalda. + Gârla Mare: Gârla Mare est unu comunu de sa Romania de 3.278 abitantes, postu in su distrittu de Mehedinţi, in sa regioni istoriga de s'Oltenia. + Epitoma rei militaris: S' Epitoma rei militaris (connotta puru cum'enti De re militari o cun su titulu italianu de "L'arte della guerra") est un'opera latina scritta de Publio Flavio Vegezio Renato tra sa fini de su IV e sa prima metari de su V segulu DC. + Su Masu: Su Masu est unu comunu de 7.930 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Innui s'acattara s'aeroportu "Mario Mameli" + Peppinu Marotto: Peppino Marotto (Orgosolo, 1925 – Orgosolo, 29 de nadale 2007) fiat unu poeta sardu. Su 29 de nadale 2007 est istadu bocciu cun seis corpos de pistola a Orgosolo in prenu dì mentris fiara andende a si comporare su papere. + Scalepranu: Scalepranu (connota fintzas comente Iscalepranu, in italianu "Escalaplano") est unu comunu de 2.532 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Istersili: Istersili est unu comunu de 844 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu in sa Barbagia de Seulu. + Gèsigu: Gèsigu est unu comunu de 988 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Goni: Goni est unu comunu de 556 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Inoi s'acattara su cumpressu megaliticu de Pranu Muttedu. + Hüntwangen: Hüntwangen est unu comunu isvitzeru de su Canton Zurigo de 866 abitantes. + + Carlo VII de su Sacru Romanu Imperu: Carlo Alberto di Baviera (Bruxelles, 6 austu 1697 – Mònacu de Baviera, 20 gennàrgiu 1745) est istadu est unu imperadori de su Sacru Romanu Imperu e Rei d'Itàlia tedescu. + Gomajori: Gomajori (connottu fintzas comente Guamajori, in italianu Guamaggiore) est unu comunu de 1.082 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Guasila: Guasila est unu comunu de 2.968 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Ìsili: Ìsili est unu comunu de sa Provìntzia de Casteddu, seu de sa Comunidade Montana de su Sarcidanu e de sa Barbàgia de Seulu. Istoria. @@ -3015,8 +3576,10 @@ Isili est postu a is peis de unu artipranu, a s'estremidai de susu de sa provìntzia de Casteddu e a lacana cun is provìntzias de Nuòru e de su Campidanu de Mesu. Su sartu est prenu de baccus e coddus, sa terra est fertili gratzias a is medas flumineddus e arrius, est coltivada in grandu parti a trigu, ojru, avena e bellus erbaius de foraggiu. Isili est nodia pro sa produtzioni ortalitzia poita due faidi beni sa temata, su pisolu, su pisoleddu, su pisucci, su cixiri, sa patata, sa crucuriga, s'aeda, sa latia, su perdingianu, su piberoni, s'appiu, e in misura prus pitìa sa sìndria e su melòni. Duus arrius funti incungiaus in sa diga "Is Borrocus", su prusu importanti esti s'arriu "Mannu" e formada aici su lagu artifitziali de Santu Srebestianu. Su lagu pigat su nòmini dae sa cresia posta in pitzus de s'isuledda ca s'est formada a su tzentru de su pauli. Curtura. A Isili dui est sa traditzione de su traballu de s'arramini e de sa tessidura antiga. Sa tessidura còntada una tradizioni importanti; Isili tenìada una scola de tessidura chi ia qualificau sa genti e donau calidadi a is trebballus. Si dui trebbàllada s'oru, ma non po tradizioni ca is maistus anti cummenzau pagus annus. Su trebballu de sa linna po fai cascias sardas e atrus mobilis s'esti sperdiu. Pagus abitantis fueddant un dialetu, nadu Arromanisca, ca si crei bengiada de is zingarus. + Mandas: Mandas est unu comunu de 2.700 abitantis de sa Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. + Maracalagonis: Maracalagonis o Mara est unu comunu de 6.731 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. A 17 chilometrus de Casteddu, a 82 metrus impitzus de su mari, prus o mancu, ddoi est Mara cun 7.150 bividoris (maresus) in d-unu territòriu de 101,62 chilometrus cuadraus. Maracalagonis est nasciu dae s'unione de duos locus ruralis bixinus, "Mara" e "Kalagonis". @@ -3066,12 +3629,16 @@ In su centru de sa bidda ddoi est su prus de is entis aministrativus e de is fainas cumercialis. In mesu de is monumentus depeus arregordai su de su ‘Milite ignoto’ (po arregordai a is mortus de sa gherra) in pratza de crèsia e su de su para Sarbadori Vidal in sa bia Natzionali. A lestru ant a acabai su centru po is antzianus puru. Tocat a arregordai finas unus cantu centrus sòtziu-culturalis comenti a su ‘Centro di recupero Il Samaritano’, chi est in su comunu bèciu, sa Pro-loco, is assòtzius culturalis ‘Signium’ e ‘Nuova Realtà’ (chi si donat meda ita fai finsas pubrichendi su giornali ‘Hamara’ dònnia duus mesis, in paperi e in internet puru http://www.hamara.it/), sa ‘Assoc. Cult. Musicale S. Stefano’, sa ‘Ass. Combattenti Reduci di Gherra’, sa Ludoteca Comunali, sa Biblioteca Comunali, s'Informagiovani Comunali e totu is assòtzius sportivus chi nci tenit Mara. + Muristenis: Muristenis (nòmene ufitziale Monastir) est unu comunu de 4.496 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + ATPasi trasportanti H+ in mesu a dùas settoris: Sa ATPasi trasportanti H+ in mesu a dùas settoris est unu compressu enzimatigu ki catalizzara s'arreatzioni ki sighiri: + Mùsiga/campidanesu: Sa mùsica est s'arti de sa generatzioni e de sa combinatzioni de sonus chi, sighendi determinatas liggis fisicas e conventzionis formalis, espressadat unu stimulu fisicu e emotivu passendi pro s' apparau uditivu. Sa generatzioni de sonus succedidi, solitamenti, cun sa boxi umana (cantu) o cun instrumentus artifitzialis (strumentus) + Murera: Murera (in lingua italiana Muravera) est una bidda de 5.000 e prus bividoris in sa Meria de casteddu. Sinnalis. @@ -3086,69 +3653,98 @@ Sa bidda oiindii, si presentat che una bidda crescia in dd-unu spatziu obertu, su de sa piana, chena de peruna barrera naturali, e tambeni acapiada a su mari. A palas de basciu, funt segadas de is strintas vaddis de su Riu Picoca (Arriu Picoca), s'antigu "Saerpus" ki cun probabilidadi meda podit-ai donau su nomini a sa micro-regioni-storica de su Sarrabus. Po aterus, amantiosus de is paristorias, sa boxi "Sarrabus" iat-a depi lompi inderetura de is fitianas incursionis de is piratas saratzenus (árabus), diaici: "is arabus = is-arrabus = (i)sarrabus, o po aterus, iat-a podi derivai puru (cun meda prus probabilidadi) de sa prus antiga tzitadi Punica de Sarcopos, situada oi in su cumunu acanta de Biddeputzi chi po richesa e influentzia depiad controllai in cusus tempus unu logu bastanti prus mannu, chi cumprendiat Murera e Cirra puru. + Minucciano: Minucciano est unu comunu de 2.521 bividoris me de sa Meria o provìntzia de Lucca. + Tishri: Primu mesi de su calendariu ebraicu, segundu sa sequentzia ordinaria. In ebraicu : תשרי. + Vassouras: Vassouras est una cittade de 33.522 abitantes de s'Istadu de Rio de Janeiro, in Brasile. + Gulen: Gulen est unu comunu norvegesu de sa contea de Sogn og Fjordane. + Baldassarre Negroni: Baldassarre Negroni (Roma, 21 de ghennàrgiu 1877 – Roma, 1948) fiat unu regista italianu. + Harly: Harly est unu comunu frantzesu de 1.803 abitantes posti in su dipartimentu de s'Aisne de sa regioni de sa Piccardia. + Fléron: Fléron est unu comunu belga de 16.139 abitantes, posti un sa provintzia vallona de Liegi. + Geoff Shipton: Geoffrey Shipton (4 de làmpadas 1941) est unu nodadori non prus in attividari australianu. + Dewey Redman: Dewey Redman (naschidu Walter Redman in Fort Worth, 17 de maju 1931 – New York, 2 de cabudanni 2006) fiat unu sassofonista de sos Istados Unidos. + Grobleben: Grobleben est unu comunu todescu de 102 abitantes, postu in su land de sa Sassonia-Anhalt. + Joseba Sarrionandia: Joseba Sarrionandia Uribelarrea (Iurreta, Bizkaia, Paisu Bascu, 13 aprile 1958). Iscritore in limba basca. + Nuragus: Nuragus est unu comunu de 1.025 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu in sa regione istòrica de su Sarcidanu. + Nuradda: Nuradda o Nuradha (in italianu Nurallao) est unu comunu de 1.431 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Casteddu. Stòria. Su territòriu ‘e Nuradha est arricu de arregodus, de su tempus de sa preistòria finzas a su medioevo, importantis meda po s'archeologia. Su monumentu prusu importanti est, prus che siguru, cussu de sa seportura megalitica de Aiodda, de s'edadi ‘e su brunzu, po' da fai iant umperau is statua menhir de epocas foras de arregodu scrittu. In localidadi Nieddìu s'agatat ancora un'aposentu "a tholos" chi iat appartènniri, parit, a unu tempiu a putzu de una citadi nuragica prus manna. Arregodus de su tempus nuràgicus funt finzas is duas seporturas de gigantis in localidadi "Sa cott'e sa tella" forrogadas cun iscàvus fattus a fura. In custu territòriu nci funti bivius is romanus puru, in su monte ‘e "Cannedu" du at ancora fàbbricus chi faiant parti de is bàngius romanus de s'edadi imperiali. De pagu anti agatau tres seporturas de s'epoca imperiali in localidadi "Aravoras" de acciungi a cussas giai connottas de Pibitzoi e Pranu ‘e fa, arriccas de tottu s'assortimentu de munèras, broccàs, làntias e pratus. S'omini a sighiu a bìvi in cussu logu in i seculus appustis puru, comenti testimòngias sa sepoltura tardo-medievali e sa necropoli (campusantu antigu) agatada ultimamenti a "Sa Coronedda", accanta de sa crèsia antiga de Santu Sarbadori, arrutta e scarèscia. + Nuràminis: Nuràminis est unu comunu de 2.822 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Nurri: Nurri est unu comunu de 2.431 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Arrolli: Arrolli (connottu fintzas comente Arroli, in italianu Orroli) est unu comunu de 2.647 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est connottu po su Nuraghe Arrubiu. + Ortacesus: Ortacesus est unu comunu de 1.009 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Cipro: S'ìsula de Cipru (in gregu "Κύπρος", "Kypros" o "Kıbrıs" in turcu) est posta in su Mari Mediterràneu Orientali i est sa tertza isola de custu mari pro estensioni, pùstis de sa Sitzìlia e de sa Sardigna. S'ìsula tenet istèrrida de 9,251 km2 e populatzioni de unus 1.141.000 bividores. Est situada a meridioni de sa Turchia e a otzidenti de sa Siria e de su Lìbanu.Sa capitali sua est Nicosia (in gregu Λευκωσία, "Lefkosia" e in turcu Lefkoşa), chi est posta in su tzentru de s'ìsula etotu.S'ìsula est occupada pro dus de tres partis dae sa Repùbrica de Tzipru, chi fait parti de s'Unioni Europea; pro s'arrestu est occuppada dae sa Repùbrica Turca de Tzipru Nord dae su 1974 e chi est un'istadu arreconnotu dae sa Repùbrica de Turchia sceti. Sa collocatzioni sua fait allegare is studiosus: si geograficamenti podit essi considerara Àsia, politicamenti e culturalmenti est considerada Europa (Tzipru est difati in sa UEFA, in s'Eurovisioni e in mèdas organizaduras europeas). + Deià: Deià est unu comunu de 718 abitantes de sa Mallorca. + Nughedu Santu Nigola: Nughedu Santu Nigola "(Nughedu San Nicolò)" este una bidda de sa provìntzia de Tàtari a battoro chilomitroso a Sud dae Othieri in s'adde de su Riu Mulinu, ada 940 abitantes chi si zamana nughedesoso. Su territorio est mannu 68,07 kmq. Benidi zamadu Nughedu Santu Nigola pro lu distinghere dae Nughedu Santa Vittoria in provìntzia de Aristanis. + Gavoi: Gavoi est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, s'agatat a 777 metros subra su mare e jughet 3.011 bividores. + Pistilloni: Gekkonidae (Gray, 1825) funti una famiglia de rettilis pittichededdus comunementi nominaus pistillonis. Mera scientziaus anti studiau sa capacitari de is pistillonis de s'appodai in d'onnia tipu de superfici. + Pramantellu: Pramantellu (connottu fintzas comente Pramentelu, in italianu Pimentel) est unu comunu de 1.238 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Pula: Pula est unu comunu de 7.200 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Varsavia: Varsovia (o Warszawa) est sa capitale de sa Polonia. + Gadoni: Bidda de sa Provìntzia de Nùgoro fundada in su 1400 circa dae unu pastori artzanesu, contat a su mancu 8-900 personas. Su nòmini suu derivat dae s'espressioni "Gàudiu 'onu"; godu de saludi bona. Gadoni est famosa pro sa minera de arràmini in localidadi Funtana Raminosa, ca in passau at garantiu benesseri et trebbaxu a sa bidda (Gadoni est arribbada a tènniri a su mancu 2000 personas, fra sa bidda e su villàggiu minerariu). Comu, purtroppu, sa minera non est prus in atividadi, ma funtzionat comenti parcu geomineràriu apertu pro is visitadoris e is turistas. Sa zona de Gadoni est bellìssima, et specialmenti sa zona de Coròngia, unu fra is prus bellus boscus de su mundu. Su territòriu de Gadoni partit dae su monti Artzanadolu (1200 m) a su confini cun Aritzo e arribat fintzas a su Flumendosa, confinanti cun Seulu. Gadoni at tentu medas personas famosas, comenti Antiogu Polla, illustri filòsofu sardu, e Marc'Antoni Ghiani, su chi at ocitu su visurrei spagnolu. Gadoni, bidda de genti orgoliosa, at tentu medas bandidus, fraitzus e malus ad aciapari, in mesu a cui su prus chi at fatu penari sa giustìtzia istràngia est istètiu Torracorti, bandidu fra is prus fraitzus et chi at fatu amachiari metadi de is carabineris de s'esèrcitu italianu. Sa mèngius ora pro bisitari Gadoni est a is primus diis de Nadali (Dicèmbri), candu ddu est sa festa de Prèndas de Ierru; et su 29 de Trèulas, pro sa festa de Santa Marta. + Quartùcciu: Quartùcciu o Cuartuciu (in italianu "Quartucciu") est unu comunu de 11.418 abitantes de sa Meria de Casteddu. + Sàdili: Sàdili (in italianu "Sadali") est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 705 metros in pitzu su mare e jughet 1.054 bividores. + Samatzai: Samatzai (nòmene antigu "Santu Maccari") est una bidda posta in sa Sardigna de giossu, in su territòriu de sa Provìntzia de Casteddu, tenit 1.746 personis e est a 30 km de sa capitali sarda, Casteddu. Giografia. @@ -3182,16 +3778,22 @@ Festas. Sa Candelera. Custa festa arregordat s’arrituali po purificai a sa Madonna, agoa chi at tentu a Gesùs, comenti fiat sa lei in su tempus. Sa festa est su 2 de su mesi de friaxu, de sèmpiri. Dònnia annu scioberant 4 fèminas, sa Priorissa (chi depit essi sa mulleri de unu Cunfrari de sa Madonna de s’Arrosàriu), duas Priorisseddas (chi depint essi piciocas) e una Suta-Priorissa. S’arrituali est longu e bellu meda, est abarrau su pròpiu de s’antigòriu: innantis de sa missa manna, sa Suta-Priorissa si fait acumpangiai de is Priorisseddas a nche sa Priorissa, anca cuncodrant is cìrius e ponint duas trutureddas e un’ampudda de binu in d-unu cofinu, po ddu donai a su predi. Agoa totu s’acumpangiamentu andat a s’oratòriu bèciu, anca si mudant de bistiri e si ponint is bistiris tìpicus de sa festa; fatu custu andant a ndi pigai a su predi po andai totus imparis a s’oratòriu anca ddoi est sa stàtua de sa Madonna, po s’arrituali de sa beneditzioni. In sa Missa Santa, su predi beneixit is stiàricas chi agoa ddas donant a sa genti e acabada sa Missa, totu is cumbidaus andant anca bivit sa Priorissa po si donai is “Presentis”. Su mengianu acabat cun d-unu pràngiu mannu. Sa dii de sa festa sighit a de noti puru, e acabat cun sa cena manna in sa domu de sa Priorissa. + Santu 'Asili 'e Monti: Santu 'Asili 'e Monti est unu comunu de 1.400 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Pauli Gerrei: Pauli Gerrei (connotta fintzas comente" "Paùli Xrexèi, in italianu "San Nicolò Gerrei") est unu comunu de 977 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Santu Sparau: Santu Sparau (connottu fintzas comente Santu Sperau, nùmene impreau dae sas àteras biddas, in italianu "San Sperate") est unu comunu de 6.821 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sant'Andria 'e Frius: Sant'Andria ‘e Frius (ufitziale), Santu Andria Frius o Sant'Andria Friusu (in italianu "Sant'Andrea Frius") est unu comunu de 1.892 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Santu Idu: Santu Idu o Santu 'Idu est unu comunu de 3.895 bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. + Sarroccu: Sarroccu est unu comunu de 5.244 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Nùmene @@ -3199,6 +3801,7 @@ chi diat esser Sargon de Akkad, chi at rennatu in Mesopotamia dae su 2334 a su 2279 A.C. in uve naschiti sa jenesi de sos URIM. In su 2450 A.C., Sargon de Akkad at fundatu su sambenatu Sargonide (Sandanide o Sardanide). In su 2300 AC, sa carestia manna, at custrintu sos pobulos de s'Asia minore a sa migratzione in s'ozzidente (Libanu - Palestina e isolas mannas de su Mediterraneu ozzidentale). + Ceraxius: Ceraxius (o Ceraxus, in italianu "Selàrgius") est unu comunu de 27.911 bividoris, in sa Provìntzia de Casteddu, postu in su cabu de giossu de Sardigna, in Logu de Campidanu. Monumentus e logus de interessu. @@ -3205,43 +3808,60 @@ Sa domu campidanesa. Su centru istòricu de Ceraxius at allogau medas testimoniàntzias de importu culturali. Cunsideradas patrimòniu artìsticu/culturali de sa comunidadi, funt is domus campidanesas fatas de làdiri (de su latinu "later") e caraterizadas de su potali mannu de linna, de sa pratza stèrria in mesu a sa domu e, ananti de is aposentus, sa lolla chi castiat a sa pratza. In s'architetura si podit tenni contu de s'influèntzia ispagnola, ca das fait assimbillai a s'hacienda tìpica de s'Andalusia. Po sa mellus pati, custas domus funt ancora imperadas po nci bivi, mancai siant pagus is chi d'imperant fintzas po traballai, cumenti fiat su costumu de una comunidadi de messàjus e patoris che cussa de Ceraxius in s'antighidadi. + Saint-Hilaire-sur-Benaize: Saint-Hilaire-sur-Benaize est unu comunu frantzesu de 303 abitantes postu in su dipartimentu de s'Indre in sa rejoni de su Tzentru. + Happurg: Happurg est unu comunu todescu de 3.679 abitantes, posti in su land de sa Baviera. + Sèligas: Sèligas (in italianu "Selegas") est unu comunu de 1.523 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. + Senorbì: Senorbì est unu comunu de 4.419 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. Senorbì esti sa patria de Carlu Lonis, famosu piccapedreri bivviu prusu de duxentus annus faidi. In su zentru storicu 'è sa bidda s'agattada su museu sù. + Serdiana: Serdiana est unu comunu de 2.279 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Serri: Serri est unu comunu de 760 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sètimu: Sètimu est unu comunu de 5.949 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Seulu: Seulu est unu comunu de 1.023 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Silìcua: Silicua est unu comunu de 4.150 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Tuvixeddu: Tuvixeddu est unu monte e unu campusantu Punicu-Romanu postu in tzentru bìvidu de Casteddu, tra su Viale Sant'Avendrace e Via Is Maglias. Est sa rapresentatzione prus manna de is fenicios in totu su Mari Mediterranau. + Heavy metal: S'Heavy Metal (chi cheret nàrrere "metallu grae") est sa genia musicale pius tzacosa de su rock. Est naschidu intra de is annus setanta e de is annus otanta che ebolvimentu de s'"hard rock" (una bersione meda prus cravosa de su blues bessida in is primos annos settanta in Inghilterra pro mesu de grupos musicales che is "Black Sabbath" e is "Deep purple"). S'heavy metal at ritmos meda agressivos e sonos meda potentes, otennidos pro mesu de s'amplificatzione e de sa recracadura de sas chiterras eletricas, de sos bassos e carchi borta finas dae is boghes e in is annos otanta e noranta s'est divididu in diversas sutagenias. Is grupos suos pius famados ancoras ativos sunt is "Iron Maiden" (birghine de ferru), is "Judas priest" (Predis de Giuda) e is "Metallica". + Lo Spettro/campidanesu: Lo Spettro ("The Spectre") est unu personagiu de s'universu DC Comics inbentau in su 1940, at a essi in prena "golden age" (edadi de oru), de Jerry Siegel e Bernard Baily. Bessit po sa prima borta in su nùmeru 52 de "More Fun Comics", po brintai a pustis in sa Justice Society of America in is paginas de "All Star Comics", mentris in Italia bessit po sa prima borta in su numeru 16 de sa "Collezione Uomo d'Acciaio". Est praticamenti onnipotenti, e podit cambiai s'istessa faci de su mundu, diaici cument'est in beridadi. + Silius: Silius est unu comunu de 1.385 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sìnnia: Sìnnia (Sinnai in italianu) est unu comunu de 16830 abitantis de sa Provìntzia de Casteddu. + Seurgus Donigala: Seurgus Donigala o Sriugus Donigala (in italianu "Siurgus Donigala") est unu comunu de 2.189 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Solèminis: Solèminis est unu comunu de 1.587 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Ollollai: Ollollai (Ollolai in italianu) est una bidda de sa Sardigna, in Provìntzia de Nùgoro. Sea antiga de curadoria e capitale se de sa Barbagia chi dae issa leat su nomene, s'agatat a s'artària de 960 metros subra su mare, jughet 1.579 bividores e su territoriu suo est mannu 2.734 etaros. Istoria. @@ -3254,11 +3874,13 @@ Particulare est su sardu chi si faeddat in Ollolai, paris cun sas biddas de Ovodda, Mamoyada, Orgòsolo, Ulìana, Fonne, Lodine, Ortzai e Gavoi, su cale est caraterizadu dae una oclusione laringale su "corpu de glotide" pro sas literas K e F, paris fintzas cun sas biddas de su Sarrabus, est s'unicu casu intra totu sas limbas romanzas. Festas printzipales. Sas festas printzipales sunt "Santu Mighele" su 29 de cabudanni e s'8 de mayu, "Santu Basili" sa primu die de cabudanni, "Santu Antoni" su 17 de Jannarzu. Sa festa prus importante in die de oe est "Santu Porthulu" sa cale durat batto dies dae su 23 de austu. Meda importante est su "Carrasegare" cun sas "Mascheras Lìmpias", sos "Intintos" e sos "Bumbones". Totu sas festas de s'istiu sunt caraterizadas dae sas protzessiones a caddu. + Giuseppe Garibaldi: Giuseppe Garibaldi (Nizza, 4 de triulas 1807 – Isola di Caprera, 2 de làmpadas 1882) fiat unu generale italianu. Tzeriau eroi de is duos mundoso (eroi dei due mondi) adi donau sa vida sua a cumbatti is prepotenziasa de is potentisi contrasa is poburusu ei debilisi,iada gherrau piusu de una borta cum sa Roma de is papasa e de is predisi de is paras e is mongiasa. Garibaldi est una figura importante de su Risorgimento italianu, e zertamente est istadu e d'est su personaggiu chi pius de tottu ada istimuladu s'immaginazione de medas italianos e non solu. Sa vida sua est istada meda avventurosa e issu est'istadu autore de memorabiles impresas in Europa e Sud America. Garibaldi est sepultadu in s'isola de Caprera in Sardigna inue si fit retiradu pro passare sos ultimos annos de sa vida. + Antonio Gramsci: Antonio Gramsci (Abas, 22 de ghennàrgiu 1891 – Roma, 27 de abrile 1937) fiat unu filosofo, iscrittore, politigu e teoricu de sa polìtiga italianu. Est istadu unu de sos fundadores e leader de su Partito Comunista Italiano. Sos iscrittos suos sunu meda interessados a s'analisi de sa leadership culturale e politiga e dd'est cunsideradu comente unu pensadore altamente originale in sa traditzione Marxista. Unu de sos contributos suos pius importantes est istadu su cunzettu de egemonia culturale comente 'e mesu de sas classes dominantes pro imporre a sas classes subalternas sos valores, fatendelos passare comente universales, chi servini a mantenne' s'istadu de sa soziedade capitalista. @@ -3269,8 +3891,10 @@ Antonio Gramsci est oe unu de sos autores italianos pius connottos e istudiados in su mundu. Ma, a parte in calchi raru casu, in sa sinistra e in su mundu accademicu in Italia custu produidi indiferentzia. Beru est chi non mancana sos omaggios e sas cerimonias istitutzionales in sos anniversarios, ma in sa realtade s'obera de Gramsci non benit leada in cunsidèru edd'est ignoradu s'omine e su politigu, e duncas in sos fattos non sun regoltas s'eredidade politica e culturale suas. Agganzos dae fora. Sas publicatziones de Antoni Gramsci + Abel Ferrara: Abel Ferrara (New York, 19 de trìulas 1951) est unu regista de sos Istatos Unidos, de origines italianas. + Shri Nirmala Mata ji Devi: Shri Nirmala Mata ji Devi, nascia a Chindwara sa primu die de Benai (21.03.1923). Coiada cun su sennori Srivastava (Sir C. P. Srivastava). @@ -3279,11 +3903,14 @@ De su 1970 si dedicada a fai connosci a tottu su mundu su bentu friscu de sa "kundalini"("" fueddu in sa lingua Sanscritto) cun d'unu movimentu de Issa e tottu fundau : "Sahaja yoga" mellus nau "su scimbullamentu de s'enegia primordiali", sa "kundalini", (atrotosciada in issa e tottu,"Sanscritto"). A totu oi girada su mundu ad donnya etnia po fai connosci a tottus sa bellesa de su scimbullamentu de sa kundalini. Si poderi narre (nai) ca in prus de setanta natzionis est connotu e in meda biddas in totu su mundu ddu at omminis e femias ki si spasiant a fai conosci, a ki'ndi tenidi praxeri su sciumbullamentu de sa kundalini tzerriau me inglesu "self realisation" + Sahaja yoga: Sahaja yoga est una disciplina fundada dae Shri Nirmala Mata ji. + Sueddi: Sueddi est unu comunu de 1.171 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Su patronu sù esti Santu Giorgi de Sueddi ca in su Medioevu è stettiu puru su vescuvu candu sa bidda fiada ancora vescovalli. + Teulada: Teulada est unu comunu de 3.988 Bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. Istòria. @@ -3292,59 +3919,83 @@ Seculus a pustis, fortzis po is bardanas chi lompiant dae su mari, sa bidda s'est movia, cumenti amostant unus cantu arrestus archeologicus agataus acanta de sa cresia de Sant'Isidoriu, in sa prana de sa "Tuerra" chi est unu logu prus atesu de su mari. Sa bidda, perou, no ada abarrai po meda tempus innoi e, biendi ca is bardanas de is Saracenus sighiant, is teuladesus a s'acabu de su Seixentus s'ant torrai a movi stesiendisiri de su mari. In custu tempu difatis, is teuladesus anta incumentzai a aproillai in su logu aundi s'agatat oi in diri sa bidda, aundi ci fiant giai unas cantu domus nascias acanta de sa cresia de Santu Franciscu. Propriu poita si timiant is bardanas de is piratas si nci aziant in totu sa costa de sa baìa de Teulada, anci cumenti in totu sa Sardigna, turris de posta, ca s'agatant ancora oi (mancai no si potzat stichiri a intrus) a Mrafidanu, Pixinnì, Potu Budellu, Potu Scudu e Cala Prumu. In s'Otuxentus e in s'incumintzu de su Noixentus s'acolumia de sa bidda est casi totu in sa messarítzia, ma meda genti traballa fintzas in is minièras de su Sulcis. A pustis de is gherras mundialis, sa bidda lompit a su numeru prus mannu de bividoris, pustis unu numero mannu de giovunus patint in disterru fendi arribai is bividoris a is 4.000 de oi. In is annus cincuanta 7500 ha (75 milionis de m²) de su comunu benint secuestraus dae sa basi militari Nato ca no permitit a sa bidda de sfrutai de manera acolumica sa mellus pati de sa costa. Oi Teulada est una bidda chi circa, mancai is strobus mannus de sa basi militari, de ndi bessiri de sa crísi cun su turismu de calidadi, ponendi impari su mari de sa costa cun su monti de aintrus. Po custu s'est aconcendi su potu turisticu, ca fiat stetiu fatu a patiri de su 1956, po ddu fai essi una frimada de is medas turistas chi, prus che totu in s'istadi, benint in Sardigna in bàrca. + Ùssana: Ùssana est unu comunu de 4.250 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Uda: Uda o Uta est unu comunu de 6.676 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Serra Pedace: Serra Pedace est unu comunu de 1.050 abitantes de sa Provìntzia de Cosenza. + Turismu: Su turismu est sa pràtica, s'atzione assolta dae sos chi biàgiant e bìsitant logos a iscopu de divagu, connoschèntzia e istrutzione. A su tzentru de s'esperièntzia turìstica ddu est su "turista" definidu dae s'organizatzione mundiale de su turismu ("World Tourism Organization", Agentzia ispetzializada de is Natziones Unidas) comente su chi biàgiat in logos diversos dae cussos chi bivet a foras de s'ambiente suo cuotidianu, pro unu tempus de a su mancu una note ma non prus de un'annu e su cale iscopu abituale siat diversu dae s'esertzìtziu de cada atividade remunerada a intro de s'istadu bisitadu. Cun custa paràula sunt inclùdidos cussos chi biàgiant pro: isvago, reposo e licanza, bisitas a amigos e parentes, motivos de aziendas e professionales, de salude, religiosos. + Agricultura: S'agricultura est sa attividade económica cunsiste in su cultivu de ispètzias vegetales. Su iscopu printzipale de sa agricultura est cuddu de otènnere produtos de sas prantas dae impreare a iscopu alimentare o non, ma sunt possìbile fintzas àteros iscopos chi non previdint netzessariamente sa bocadura de sos produtos. S' agricoltura est istada una de sas attividaes pius antigas de s'omine, a poi de sa regolta de sos frutos comente si agataiana in natura. Sunu cambiados meda sos modos de trabagliare sa terra: su tzappu, arados de linna, de ferru tirados dae animales fintzas a sos tempos modernos cun su trattore e ateras machinas agricolas. Fruttu importante de s'agricoltura est sa produtzione de trigu po alimentatzione, de su risu, de trigumoriscu po mànicu po animales, e ateros produtos: irduras varias,cartzofas, pummattas, caules, fenujos, corcorijas, sindrias, melones. Importante est puru s'erva po nde faghere fenu po su bestiamene. In tempos retzentes si faeddada de Agricoltura biologica, cando si produidi a su naturale,chena impreare fertilizantes e pesticidas. + Biogas: Su biogas est unu combustibile chi si podere ottenire de is muntonaxiusu, de ladamini o de trigusu e de tottu sa sotanza organica. Sa sostanza organica s'immattidi chena de ossigeno (anaerobico) fadendu naghe u batteriu tzerriadu metanigeno, si podire cumprende de su nomine ettottu ca faidi metano CH4. + Abrile: Abrile est su de bator mese de su calendàriu julianu e gregorianu. + Maju: Maju est su de chimbe mese de su calendàriu giulianu e gregorianu. + Làmpadas: Làmpadas est su de ses mese de su calendàriu gregorianu. + Trìulas: Trìulas est su de sete mese de su calendàriu gregorianu. Comente narat sa paraula est su mese de sa triulera, in tempos cando no bi fint sas trèbbias e triulaiant cun sos animales (boes, caddos o ainos). + Austu: Austu o Agustu est su de oto mese de su calendàriu gregorianu. Su bíndhighi de austu est sa festa nódida (s'Assunta), tzerriada fintzas mesaustu. + Cabudanni: Cabudanni est su de noe mese de su calendàriu gregorianu. + Santugaine: Santugaine (o ladàmine) est su de deghe meses de su calendàriu gregorianu. + Santandria: Santandria (o Donniasantu) est su de ùndighi mese de su calendàriu gregorianu. + Nadale: Nadale (o Meseidas) est su de dòighi mese de su calendàriu gregorianu. Est craru ca custu nòmene faghet riferimentu a sa naschida de Gesùs Cristu. + Linia: In geometria, sa lìnia est unu de is fondamentus si podet narri ca una continuidadi de puntus est una lìnia. + Końskowola: Końskowola (pron. [kɔɲskɔ'vɔla]) est una bidda in su sud-est de sa Polonia, atraversada dae su riu Kurówka. Format unu comune autonomu in su Voivodadu de Lublin e tenet 2 188 abitantes (in su 2004). + Italianu porcheddinu: Manera de nàrrere, cando unu keret faeddare in italianu ma mèlciat paràulas meda in sardu reduinde-las a unu italianu "porkeddinu"; comente narat sa paràula non est italianu sìnkeru, e gai si impreat unu manera curiosa de faeddare, chi boltas meda est usadu dae còmicos sardos cun resultados "esilarantes". (es: "ti scramento io"). A sa Campidanesa: "italianu proceddinu": manera de nai candu unu fuèddat in italianu ma, giai ki no connoscit totu is fueddus, ddus amesturat cun fueddus in sardu, italianizendi-ddus (es: "ti scramento io") faendi unu carraxu de lìngua. + Gesùs: Gesus de Nazaret, pro sos cristianos est su Fillu de Deus, e benit tzerriau cun tantos ateros nomenes: est a narrere, "su Nazarenu", "su Messia" o "Cristu", "su Sarbadore", "su Redentore". Propriamente su nòmene Gesus bolit nai Sarbadore. Segundu is cristianus Gesus est bennidu in custu mundu dusmila annus fai. A su tempus in su cale fiat imperadore Cesare Augustu, comente narat su Vangelu de Luca. Est naschidu in Betlem, pro batire sa paghe, sarbamentu a sos òmines chi lu fint isetende, comente si leghet in sa Bibbia. Ischimus su nòmene de sa mama, Maria de Nazaret. Gesus at bividu in pitzinnia e gioventude in Nazaret. Inoghe at trabagliadu faghinde su mastru de ascia e cando teniat trint'annos at comintzadu a preigare. Si leghet in sos Vangelos chi s'incomintzu fut: "Su regnu de Deus est vicinu, cunbertidebos e creide a su Evangelu". In sos vangelos si leghet su chi Cristu at fatu e s'insegnamentu chi at lassadu. S'insegnamentu sou lughede in sas parabulas o contos chi at contadu pro faghere cumprendere medas cosas de Deus, de s'òmine, e de su destinu de s'òmine, chi bivet subra sa terra ma est destinadu a una vida chi non acabat mai. Cristu mutiat Deus " Su Babbu meu", e cando faeddaiat de sos òmines de Deus naraiat " Su Babbu bostru". + Àrthana: Àrthana o Àrtzana (in italianu "Arzana") est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 2.730 abitantes. + Jersu: Jersu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e jughet 3.352 bividores. + Irvonu: Irvonu, Irbonu o Irbono (in italianu "Ilbono") est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e jughet 2.293 bividores. + Ussassa: Ussassa est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 670 metros in pitzu su mare e jughet 763 bividores. + Sarrabus: Su Sarrabus est una istorica e giografica de sa Sardinna sud-orientali, pertenessidi cumenti a s'aministrazioni a sa Provìntzia de Casteddu. S'origini de su nomini "Sarrabus" portad unas cuantas interpretatzionis ma po sa parti manna de is istudiosus derivat de s'antiga tzitadi Punica de Sarcopos, posta oi in su cumunu de Bidd'e putzi chii po richesa e influentzia depiat controllai in cuddus tempus una zona bastanti manna, chii cumprendiada prus o mancu su Sarrabus de oi in dii. @@ -3351,6 +4002,7 @@ Su sardu ki si fueddat innie tenit sa particularidadi de su "corpu de glotide. Allàcanat cun s'Ogiastra, su Gerrei e sa Parteolla. Is biddas ki ddu cumponint funt: Murera, Biddeputzu, Santu 'Idu e Castiadas. + Biddeputzi: Biddeputzi ("Villaputzu" in limba italiana) est una bidda de 5.090 bividoris in su Sarrabus, in sa Provìntzia de Casteddu e fait parti de sa diocesi de s'Ogiastra Su comunu est postu 8 metrus apitzus de si livellu de su mari. Su territoriu suu tenit un'isterrida de Ha. 17.429 e allacanat cun is Comunus de Murera, Santu 'Idu, Tertenia e Foghesu. Sa bidda est posta in dd'un brevi tretu formau cun is aremaduras de sa foxi de su Flumendosa, a canta de is cucurus de su Sarrabus. @@ -3360,6 +4012,7 @@ Biddeputzi est connota po sa cuxina sua rapresentada de is culixonis e de is malloreddus, de su casu, de is arrustus de petza e de pisci e de durcis traditzionalis che is pardulas, is pabassinas e is amaretus. Est difondia sa produtzioni de arangius e agruminis in generali. Sonadoris de launeddas. Istoricamenti est sa bidda innui si funt distintus particularmenti is prus mannus sonadoris de launeddas de su tempus passau ma in is urtimus tempus no at perdiu sa traditzioni sua. + Biddesatu: Biddesatu esti una bidda de 1.353 animasa de su Gerrei in sa Provìncia de Casteddu. Geografia. @@ -3434,14 +4087,19 @@ Sangunausu. I 10 sangunausu ca s'agattanta demprusu funti: Congiu, Cotza, Lusso, Melis, Cappai, Cinus, Murtas, Angius, Gessa, Usai, Spagnesi. + Biddaramosa: Biddaramosa est unu comunu de 2.010 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddanoa 'e Tulu: Biddanoa 'e Tulu ("Villanova Tulu" in italianu) est unu comunu de 1.208 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Crabonaxa: Crabonaxa o Biddasimius est unu comunu de 3.319 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddesorris: Biddesorris o Bidda de Sorris (in italianu "Villasor") est unu comunu de 7.065 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddaspitziosa: Biddaspitziosa est unu comunu de 2.193 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. S'agatat in sa parti de bàscius de Campidanu, in su tretu intru de Casteddu e Igrèsias, a prus pagu de 20 km. de sa capitali. @@ -3454,33 +4112,47 @@ Fintzas a pagus annus a oi s'agàtant pagus fàbricas: unu casefìciu, tres de mobìlia, una po traballai mineralis. Ma cumenti ant amanniau su logu industriali, chi ddu nant PIP, oi s'agàtant atras siendas: una fàbrica de salàmini, una butega de linna industriali e aici nendi. Anti giai donau 36 de 40 lotus aprontaus. Su 78% de sa populatzioni chi traballat est in is setoris de duus (secondario) e de tres (terziario), ca sa bidda est acanta de Casteddu. + Michelangelo Merisi da Caravaggio: Michelangelo Merisi, naradu il Caravaggio (Milanu, 29 de cabudanni 1571 – Porto Ercole, 18 de triulas 1610), est istadu unu pintore italianu. Ativu a Roma, Napoli, Malta e in Sitzìlia intre su 1593 e su 1610, est cunsideradu su primu mannu esponente de sa iscola barocca e unu de sos prus tzelebrados pintores de su mundu. + Masturbatzione: Masturbatzione, o pugneta, est una pràtica autoerotica cunsistente in sa solitzitasione manuale de sos òrganos sessuales a iscopu de otènnere praghere. + Doctor Who: Doctor Who est su titulu e su nomini de su protagonista du una populari serie televisiva britanniga de fantascienza criara de sa BBC in su 1963. Narara de is avventuras de unu viaggiarori de su tempu, cun tramas ki bandanta de sa fantascienza a su contu goticu. + Wald am Schoberpaß: Wald am Schoberpaß est unu comunu de 654 abitantes de sa Stiria (Austria). + Àldara: Àldara est una bidda de 847 abitantes in sa Provìntzia de Tàtari. + Agghju: Agghju (in galluresu) e Azos o Aggius in sardu, est una bidda de 1.686 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Santu Franciscu d'Aglièntu: Santu Franciscu d'Aglièntu (in galluresu) est una bidda de 1.175 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Altzaghèna: "Altzaghèna" (Alzachena (in galluresu) est una bidda de 12.552 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Badesi: Badesi (in galluresu) est una bidda de 1.853 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Bilchidda: Bilchidda (in galluresu) e "Belchidda" in sardu, est una bidda de 3.177 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Bultigghjata: Bultigghjata (in galluresu) e Bortigiadas in sardu, est una bidda de 896 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Svenskøya: Svenskøya est un'insula posta in s'arcipelagu de is insulas Svalbard, in Norvegia. S'insula de Svenskøya est sa segunda po estensioni de s'arcipelagu de is insulas Kong Karls Land a pustis de Kongsøya. Svenskøya potara un'area de 137 km². + Campionau de palloni rumenu 1979-1980/campidanesu: S'editzioni 1979-80 de sa Divizia A ari biu sa vittoria finali de s'Universitatea Craiova. Capocannonieri de su torneu est stettiu Septimiu Câmpeanu II (U Cluj), cun 24 rezzas. + Santa Maria Navarrese: Santa Maria Navarrese est sa fratzione in soru de mare de su cumunu de Baunei in sa Provìntzia de s'Ogiastra, in Sardigna. Santa Maria Navarrese est a presu a sa biddighedda de Tancau, in su cumunu de Lotzorai. Sunt angasi a presu s'unu cun s'atera ca parent chi sunt una bidda petzi in d'unu ùnicu tretu de costa, connotu comente logu de villegiadura. Geografia. @@ -3491,6 +4163,7 @@ Istòria. Su nòmene de Santa Maria Navarrese est unu imbescuru intra istoria e traditzione: paret chi bengiat de una printzipessa de sa Navarra ispagnola. In su 1052, in d'unu biàgiu in nave, l'aiat ingollida su tempus malu e in custu puntu de sa costa sarda aiat agatadu logu a prigu. Tando, pro rengratziamentu aiat fatu costroire una crèsia. E propriu in sa pratza "Principessa di Navarra" b'at una crèsia de su XI seculu, ristruturada in su 1960. + Diplomatzia: Su trataméntu in sa cultura de sa bidda In sa cultura de sa bidda a tentu semper importanzia manna su tratamentu,como diamus podet narrer s'amistade,s'amicizia. @@ -3502,6 +4175,7 @@ Su tratamentu fudit unu dovere de donni unu, po aghet torrare in bonu murrunzos tra familias e istrantzire, tzertu fintzas a inube si dia podet, batallas e odios. Fudit un'impegnu fintzas po sas biddas de afurriu ca su tratare cheriat narrer a esser rispetau e difendiu mascamente si s'ofesa beniat de foras. Su tratamentu, a bisu meu, aghiat òmines e feminas chi essen, pessonas de valia. Como su tratamentu est perdendesi. + Abicultura: S'abicoltura est a pesare abes, est unu de sos traballos cunsideraos agricolos, s'ùnicu abberu eco-cumpatibile chi si basada in s'isfrutamentu de risorsas rinnovabiles chi non si poden isfrutare de àteru modu (nètare, galureu, cherapighe). == Abicoltura e ambiente. @@ -3517,53 +4191,76 @@ S'Abe mellifera ligustica est ispartzinada in totu su mundu, e in sas zonas chi funt presentes àteras arratzas sunt naschidos incròcios e duncas àteras abes selezionadas.Sas arratzas de importu mannu economicu sunt: Sas abes mellifera sunt insetos sotziales e bivent in familias o colonias de pariga de milliaias de individuos (dae 10.000 a 100.000) sas familias de sas abes bivene in sos panes de chera costruidos o in bucos naturales comente truncos tuvudos etz. o in domos fatas de s'òmine (arnia). In sa sotziedade de sas abes esistidi s'abe mascu e duas castas de abes feminas: sas fecondas, chi sunt sas reginas e sas isteriles chi sunt sas operaias. De su puntu de vista geneticu non ca peruna diferentzia tra custos duos tipos de feminas, de unu obu fecondadu, difatis si podet isviluppare siat un'operaia siat una regina. Sa diversidade est depiu a sa cosa de papare chi ddis giant cando sunt galu larvas in su tempus de s'isviluppu issoro. Sa regina est prus manna de sas operaias e su traballu suo est a ponner sos obos. Podet bivere fintzas a bàtero o chimb' annos. Su ruolu de s'abe mascu est de fecondare sa regina e bivet paghu prus o mancu un'istagione. S'abe tenet diversos compitos in sa vida sua e sunt: + Lily Allen: Lily Rose Beatrice Allen (Londra, 2 mayu 1985) est una cantadora pop ingresa a suta a s'eticheta Regal/Parlophone (EMI). Su singulu de su cumentzu "Smile" est arribau a su numeru 1 in is classificas de is singulus in Inghilterra in su 2006. + Uddusò: Uddusò est una bidda situada in Gallura in sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu, cun una populatzione de 4.145 abitantes. Geografia. Si podet narrer sa bidda de sas abbas o de sos buddos. Devatu, est in s'altupianu de Sa Pianedda chi ogat sos primos buddos de sas abbas chi originan su Tirsu e in sos montes de s'Ena sos afluentes de su Riumannu e forsis su nome de Buddusò. Ca a parte cussu, totu su territoriu est pienu de rios, trainos, putos e medas funtanas. Sa pius importante pro sa naschida de su burgu, isteit sa funtana de sos Arestes, chi alimentait su primu molinu e duas iscias de terras bundarosas nomadas: Ortumannu e Ortuminore; sighiat Funtananoa, Su Bucu, Olostris, Birolo, Donufreale. Poi, in giru de su vastu territoritoriu: Culipertuntu, De Sos Bandidos, Mesumata, Pentzima, Su Linnarzu, Filighemasciu, Lughida, Pedracana, Secretore, De Pirastros, bidolzu, Martine, Sas Iscias, Sa Zura, Su Lizu, Esedrele, Codinepedra e ateras medas. Sas funtanas in medas casos dana su nome a sos trainos. Sos afluentes de su riu mannu, in Buddusò, sono: Bitzolu, S'additzola, Coltzucaddinu, Sas Concheddas, Mesumbrosu, De S'abbanoa, De S'Ajana, De Sa Roca, Sos Cucuros, Su Fraile, Filigheri, Aramamò, De Sas Trotas, Tertu, Sos Trainos, De Pedru Cossu. Afluntes de su Tirsu, sempre in territoriu uddusoinu sono: Enamajale, Baddefadosa, Baddetuvuda, Lughiaeroma, Sa Zura. + Budoni: Budòni (in galluresu) e "Budùne" in sardu, est una bidda de 5.125 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Ágreda: Ágreda est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 3215 abitantes (in su 2004). + Alconaba: Alconaba est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 165 abitantes (in su 2006). + Aldealafuente: Aldealafuente est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 120 abitantes (in su 2006). + Les Noës: Les Noës est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 163 abitantes. + Ambierle: Ambierle est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 1.728 abitantes. + Noailly: Noailly est una bidda de sa Frantza. Tenet una populatzione de 719 bividoris. + Arcon: Arcon est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 107 bividoris. + Renaison: Renaison est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 2.653 abitantes. + Opfenbach: Opfenbach est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 2.247 abitantes. + Bodolz: Bodolz est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 3.125 abitantes. + Gestratz: Gestratz est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 1.220 abitantes. + Grünenbach: Grünenbach est una bidda de sa Germània posta in sa Baviera. Tenet una popolatzione de 1.462 abitantes. + Heimenkirch: Heimenkirch est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 3.721 abitantes. + Agedabia: Agedabia est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 140.000 abitantes. + EL Azizia: Al 'Aziziyah est una tzidade de sa Tripolitania in Lìbia. Tenet una popolatzione de 32.000 abitantes. + El-Abiar: Al Abyar est una tzidade de sa regione de sa Cirenaica in Lìbia. Tenet una popolatzione de 33.390 abitantes. + Beida: Al Bayda (in gregu: Ελπίδα) est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 250,000 abitantes. + Homs (Lìbia): Al Khums est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 192.000 abitantes. + El Merj: Al Marj est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una populatzione de 120.000 abitantes. + Malu entu: Malu 'Entu (in italianu Mal di Ventre) est un'ìsula de su Mari de Mesu chi est posta 7 km (3,5 mìglias marinas) a illargu de sa Peninsula de su Sinis, in sa costa tzentru-otzidentali de sa Sardigna. S'agatat in sa Provìntzia de Aristanis a intru de su territòriu de su comuni de Crabas. De su 1997 est parti de s'area mania Peninsula de Sinis-Insula de Malu Entu. Sa tradutzione in limba italiana de su nòmini, chi torrat a coa a su sèculu de 19, si depit a su dominadori piemontesu e non correspondit in significau cun su chi tenit in sadru, sendi istetia fata chentza critèriu limbìsticu e filolòzicu. @@ -3575,6 +4272,7 @@ Zeolozicamente s'ìsula est meda antiga e rappresentat un relittu de sa prus remota orozenesi Sardu-Corsa chi hat dividiu definitivamenti is duas insulas gemellas de s'àrea intra s'attuali Catalugna e sa Provenza, comenti testimonzant is formatzionis impedradas de cristallus de quarzu de sa fini de su Mesuzoicu. Tenit una tirada de 0,8 km² e s'artiori massimu est de 18 metrus subra su mari. A causa de su bentu de maistrai chi suat de NO po manna parti de s'annu, sa costera est arenosa in su chirru orientali, in cuddu otzidentali est imbetzis de rocca sendi custu parau in fachi a su bentu. S'isula est disabitada, mancai turistas no n'di mancant mai spetzialmenti in s'istadi candu cun imbarcatzionis piticas e mannas fattas po su diportu illompint de is localidadis costeras de acanta. + Elisabetta Canalis: Elisabetta Canalis est nàschida in Tàtari su 12 de Cabidanni de su 1978. Est una showgirl, attrice e modella italiana. Biografia. @@ -3598,30 +4296,39 @@ Narat fintzas de èssere una fan de su rapper Eminem e s' at fatu tatuare su nòmene suo in su bratzu ca narat chi l' apet fatu cumpangia cun is cantzones suas in sas dies tristas (mancari imoe su tatuàgiu siat istadu tramudadu in una canaca de rosas). At tentu relatziones cun tzelebridades nòdidas, che a su fubaleri Christian Vieri e a su diretore cinematogràficu Gabriele Muccino. In su 2008 s' est nadu chi esseret istada fastigiende cun fubaleris de Serie A in atividade , che a su romanu Manuele Blasi (chi giogat in sa Napoli) e su brasilesu Reginaldo Ferreira da Silva (de su Parma). Innantis si fiat finamentas faeddadu de aventuras, semper negadas, cun su fubaleri Didier Drogba, su campione de mototziclismu Valentino Rossi e s'imobiliarista Niccolò Minardi. + Trigu: Trigu est su nomini generigu po nominai parti dei is spetzias de su generi "Triticum" de sa familla de is Graminacee o Poacee. È usato per indicare sia la pianta che le cariossidi di tali piante. + Campofelice di Fitalia: Campofelice di Fitalia (Campufelici di Fitalia in sitzilianu) est unu comunu de 595 abitantes de sa provìntzia de Palermu. + Rabia Kazan: Carriera. Rabia Özden Kazan est nascia a Malatya su 25 de Lampadas de su 1976. Est una giornalista e scritora turca. Ari cumenzau sa carriera sua cum'enti currispundenti televisiva in su 1996, cun su programma "Later hosting Istanbul", po sa"Turkish Flash Tv" aundi est aparrara duas annus. A pustis ari fattu sa giornalista po Ortadoğu, po seis annus. In custu tempu issa est bennia famosa in Turkia po s'intervista a su terrorista c'ari provau a boccì su Papa Giuanni Paulu II, Mehmet Ali Ağca., Sa Kazan ari fundau, a pustis, s'arrivista Haber Revizyon e est s'editrixi. In su 2007, ari scritu unu reportage a pitzus 'e sa conditzioni de sa femmina a Teheran, intitolau "Tahran Melekleri" ("Is angelus de Teheran"), aundi si kistionara puru de sa coja a tempu ("mut‘a") ki poiri cuai una spetzie de prostitutzioni legalizzara. Cussu libru ari giai provocau reatzionis de parti de su Orienti de mezu e de sa Turkia. + Prepotto: Prepotto (Prepòt in friulanu, Prapotno in slovenu) est unu comunu de 851 abitantes de sa Provìntzia de Udine. + Tramonti di Sopra: Tramonti di Sopra (Tramònç Disòre o Vile Disòre/Vildisòre in friulanu) est unu comunu de 393 abitantes de sa Provìntzia de Pordenone. + Tramonti di Sotto: Tramonti di Sotto (Tramònç Disòt in friulanu) est unu comunu de 456 bividoris de sa Meria o Provìntzia de Pordenone. + Lunada: Lunada est su títulu de su discu d'istudiu de undighi de sa cantante messicana Thalía, produchidu pro su mùsicu cubanu Emilio Estefan. Issu contenit 11 cantziones, intre issos sa "cover" de sa famosa cantzione italiana "Sarà perché ti amo" (in ispannolu: "Será porque te amo") de su grupu musicale Ricchi e Poveri. Custu discu est istadu publicadu in su 2008; su primu singulu suu est "Ten paciencia". Su tìtulu. "Lunada" in ispannolu significat "festa noturna cun mùsica e luna prena". + Louvre: Su Louvre ("Musée du Louvre") est unu museo meda famadu de Parigi. Est naschidu in su 1793, tenet una tirada de 60 000 m² e in su 2007 at tentu pius de oto milliones de visitadores. Tenet òperas meda importantes comente: "Sa Gioconda", "The Virgin and Child with St. Anne", "Sa Venere de Milo", "Codice de Hammurabi", "Sa Nike de Samotracia" + Monti: Monti ("Monte" in sardu, "Mònti" in gadduresu) est una bidda in su nord-est de sa Sardigna, posta a lacana de su Logudoro cun sa Gallura in sa regione de su Montacuto e chi faghet parte de sa noa provintzia de Olbia-Tempio. Est abitada dae 2500 animas, contende puru sas fratziones de Su Canale [http://sites.google.com/site/sucanalesardegna/] Sos Rueddos, Cuccuruedre, Stazione, Chirialza. A s'ala nord agatamus sa bidda de Telti, a est una parte de su logu de Olbia (o Terranoa), a sud Alà dei Sardi e a ovest Berchidda. Su logu montinu presentat cuccuros in totue e una paia de flumineddos chi current fintzas a su lagu de su Coghinas. @@ -3634,21 +4341,27 @@ B'at pois su setore printzipale de s'economia montina: sas binzas. In Monte si narat chi "fintzas chie no tenet binza est binzateri" dae cantu sa cultura de s'ua est irraighinada in sa mentalidade montina; sas binnennas diventant gasie unu momentu de aunione e de festa pro tota sa comunidade. Connotos in meda istados europeos sunt sa Cantina Del Vermentino e sos licchitos binos suos rujos, rosados e biancos, dae s'Abbaia ae su Thaora, passende pro su Galana e su Funtanaliras, apretziados fintzas a s'estèriu. Sa chentina, d'onzi annu, ammanizat sa "sagra del vermentno", ue si podent assazare sos produidos tipicos de sa bidda. S'acciapant puru atividades artejanales chi tribagliant sa linna e su oltiju. A livellu limbistigu su sardu montinu, logudoresu a s'incumintzu, leat medas influentzias dae su Galluresu. Tantas paraulas sunt in comunu o bortadas in logudoresu. Pro fagher s'esempiu "su mezoradu" (su gioddu), "su coltzu" (s'iscuru); sa moda de impreare, ancora de pius de sas biddas acultzu, sa "L" imbetzes chi sa "R" in medas paraulas, comente "sos Saldos", "s'alveschida". + Ten paciencia: Ten paciencia (in sardu: "Porta pasiénsia") est su tìtulu de su primu singulu de "Lunada", discu de Thalía. Sos autores suos sunt Descemer Bueno, Magilee Álvarez e Cynthia Salazar, su produtore est su mùsicu cubanu Emilio Estefan. Est una cantzione cumbia e cun una lìtera meda eròtica. Su videoclip suu est istadu filmadu in Miami Beach, Florida e contenit meda dantza. + Francesco Cocco Ortu: Francesco Cocco Ortu est naschidu in Casteddu, dae sambenadu benetuttesu, su vintiduos de Sant'Andria de su 1842. Est istadu sindigu de Casteddu e prus vortas Ministru in sos gubernos de Starabba, Giolitti e Zanardelli. Liberale de manca (sa montovada "Manca Istorica") est istadu unu de sos pagos liberales chi si sunt distintos pro savios prinzipios antifassistas in sos primos annos mussolinianos. Est mortu in Roma su battor de martu de su 1929. + Giovanni Francesco Fara: + Karol Józef Wojtyła: Papa Giuanni Paulu II, nasciu cun su nomini Karol Józef Wojtyła e nomenau a pustis "Ioannes Paulus II", est nasciu a Wadowice su 18 de maju de su 1920 e est mortu in s'istadu de su Vaticanu su 2 de abrile de su 2005. Est stetiu su 264° vescuvu de Roma e papa de sa Cresia catoliga e cabu de su Vaticanu. Est stesti nomenau papa su 16 de santuaine de su 1978. + Linus Torvalds: Linus Torvalds est unu inginieri infromaticu de s'Unibersidade de Helsinki, in Finlandia. Fit naskidu in su 1970 i est famau meda pro aer criadu su sistema gratuitu Linux. + Lissentzia GPL: Sa GPL est una lissentzia infromatiga criàda in su 1989 de s'Hacker Richard Stallman. @@ -3658,6 +4371,7 @@ est su sistema Linux. Acàpios. Sa pazina de su progetu GNU + GNU: GNU est unu progetu cumentzau in su 1983 de s'hacker Richard Stallman, a pustis de essi lassau su traballu sou in su Massachussetts Instutute of Tecnology. @@ -3672,6 +4386,7 @@ Microsoft Windows o Apple Mac OS X. Acapios. Sa pazina ofitziali de su progetu GNU + HURD: Hurd est unu "kernel" de sistema operativu de arratza UNIX criau de su progetu GNU in su 1984 i progetau cumenti micro-kernel. @@ -3680,6 +4395,7 @@ No sendi mai istadu acabau, is distribuiduras de su sistema operativu GNU ant preferriu a oberai aterus kernel de aterus sistemas, tamen de su kernel HURD. + UNIX: UNIX est unu sistema operativu criau in su 1969 de unas cantu de programmadoris de sa Bell Laboratories in su New Jersey. Su sistema UNIX est famau meda pro essi impreau cumente server, fintzas ki, prus etotu in tempus modernus, s'est ispainadu meda in is sistemas workstation. @@ -3687,6 +4403,7 @@ Su nomini UNIX est unu marku arregistrau de sa Open Group, sotziedade ki traballat pro criai standard comunus. Acapius de foras. Sa pagina Unix in su jassu Open Group + Solaris: Solaris est unu sistema operativu UNIX criau in su 1992 de sa Sun Microsystems, a su postu de SunOS. Dae cumentzu, Solaris est andau cun is arkiteturas SPARC i x86, fintzas ki posca sunt bessidas @@ -3693,11 +4410,13 @@ versionis a posta pro PowerPC. Dae sas primas bessidas at tentu una cara grafica cun suportu pro X Window System: a cumentzu oberaiat OpenWindows, tando CDE i posca sa JDS (JAVA DESKTOP SYSTEM) criada de sa Sun etotu a pitzus de GNOME, fintzas a arribai a sa portadura de KDE i XFCE. Sa lissentzia de Solaris est sa Common Development and Distribution License (CDDL). + BSD: BSD est unu sistema obrativu de sa familla UNIX criau in su 1977 in s'unibersidade de Berkeley, in California. A cumentzu fiat unu sistema serrau a pagamentu, ma, in su 1994, benniat ispainàda sa bersioni 4.4BSD-Lite, oberta a sa programadura. Dae 4.4BSD-Lite funti naskidas medas distribuiduras, comente FreeBSD, NetBSD, OpenBSD i Darwin (su sistema basicu de Mac OS X). BSD est sempiri istau unu sistema meda innantis: est istau su primu a tenni su suportu po su Internet Protocol, tennit unu codighe de programadura limpiu i craru, ei, gratzias a su layer de compatibilidade, podet impleare programas criaus pro aterus sistemas ke Linux, a prena lestresa. Pro custas arrexones s'agatant portaduras de BSD po donnia arkitetura. BSD impleat la Lissentzia BSD. + Mac OS X: Mac OS X (ki si narat "Mac Ou Es Ten") est su sistema obrativu bendidu dae sa Apple Inc. po is computers suus etotu. Mac OS X bennet a pustis de s'originali Mac OS, ma sa diferentzia de cussu, est ki tennet unu coru UNIX (BSD)i una tecnologia adelantàda dae sa NeXT dae is annus 80 fintzas a su 1996, s'annu ki sa Apple Inc. at comporau sa NeXT. Sa primu versioni de Mac OS X fiat bessia in su 1999. Criau a cumentzu pro s'arkitetura PowerPC, in su 2005 su sistema est istau portau a is processoris Intel. Sa tenta est sa de criai unu sistema modernu, cun d-una bella cara grafiga i simpli meda de oberai, istudiau pro su multimedia. Carateristicas. @@ -3704,6 +4423,7 @@ Sas carateristicas de Mac OS X variant a segunda de sa bersione impleàda. Una de sas carateristicas comuna a totas sas bersiones est sa cara grafiga "Aqua GUI" ki tennet funtziones comente s'Anti-Aliasing, unu motori grafigu OpenGL (nomenau Quartz) et unu sistema de output de s'imagine ke PDF. Una de is carateristicas prus famadas est su Dock, una barra transparenti in sa parti 'e basciu de su Desktop ki cuntennit iconas amostadas peri efetus grafigus. Acapius de foras. Sa pagina de Mac OS X in su giassu Apple + Mac OS: MacOS est unu marcu cummertziali impreau de sa Apple Inc. po inditai su software de sistema pro is computeras Macintosh. Su MacOS fiat naskidu in su 1984 i fiat unu de is primus a impleai una cara grafica et su mouse. Is primus bersionis de custu sistema andaiant scèti cun carculadoris Motorola 68000, fintzas a candu sa Apple aiat detzidiu de impleare s'arkitetura PowerPC. Fintzas a su 1997, s'annu de sa torràda de Steve Jobs a sa Apple, fiat possibili comporai su MacOS pro ateras computeras cun carculadori PowerPC. @@ -3711,10 +4431,12 @@ In Mac OS X pro PowerPC s'agatat una utilidade ki permitit de impleare MacOS betzu, cun su nomini de "MacOS Classic". Acapius de foras. The Vintage Mac Museum + Apple Inc.: Sa Apple Inc. est una sotziedade americana de eletròniga fundàda in su 1976 dae Steve Jobs. Famada meda pro produtos comente sas computeras Macintosh i su ligidori de musica iPod. Acapius de foras. su jassu ofitziali de sa Apple Inc. + Gaelicu Irlandesu: S'Irlandesu o Gaelicu Irlandesu ("" in Irlandesu) est una limba tzèltica, ofitziale in sa Repubrica de Irlanda. Sa connoschentzia de custa limba si fit perdende pro more de su domìniu de s'inglesu (chi est una limba germanica) in s'isula. S'Irlandesu, in pare a s'Iscotzesu e a su Gaelicu de Man, faghet parte de su rampu Goidelicu de is limbas tzelticas, e tenet sa literadura prus antiga de s'Europa a pustis de s'Aregu e de su Latinu. @@ -3721,39 +4443,55 @@ In totu s'isula, bi sunt unas 100.000 persones petzi, chi faeddant su gaelicu comente limba mama, e s'agatant prus de totu in cussas terras nomenadas "Gaeltachtaí". In prus de 4 miliones de bividores, 1.600.000 ischint faeddare sa limba, su rastu podet petzi cumprendere pagas cosas o tenet petzi una connoschentzia generale de sa limba. S'Irlandesu est obrigatoriu in is iscolas pubricas e bi l'ant dedicadu fintzas unu canale de telebisura, "TG4". Comente totus is limbas, fintzas s'Irlandiesu tenet dialetos populares, su de susu ("Ulaidh o Dun na Ngall") su tzentrale ("Connachta") e su de josso ("An Mhumhain"). + Massimo Cellino: Massimo Cellino (Casteddu, 1956) est un imprendidore edd'est istadu su presidente de su Cagliari Calcio. + Lucy Lawless: Lucille Frances Ryan (Auckland, Noa Zelanda 1968), prus connota comente Lucy Lawless, est una cantante e attrice newzelandesa. + Lodine: Lodine est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, s'agatat a 850 metros subra su mare e jughet 408 bividores. + Ovodda: Ovodda est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, jughet 1.732 bividores. + Brebì: Brebì o Brevie (in italianu "Belvì") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro chi dat su nòmene a sa Barbagia, jughet 741 bividores. + Bìroro: Bìroro est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 450 metros subra su mare e jughet 591 bividores. + Vitzi: Vitzi o Bitzi est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Vitzi, s'acatata a 550 metros supra su mare e bistana 3.149 pessonese. Istoria Su printzipiu de sa idda cheste in sa preistoria. Sa prima via chi eniti numenata este i su 1170 chin su numene Bitthe. I su Medioevo Vitzi este sa capitale de sa curatoria de su Giudicatu de Gaddura, dopo i su XIV seculu intrata in su Giudicatu Turritanu. + Bolòtana: Bolòtana est una idda de sa Provìntzia de Nùoro e zughet 3.276 abitantes. + Bòrore: Bòrore est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 2.352 bividores. + Dèsulu: Dèsulu est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Brevìe, s'agatat a 886 metros subra su mare e jughet 2.887 bividores. + Durgali: Durgali est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 400 metros subra su mare e jughet 8.514 bividores. + Duarche: Duarche est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 764 bividores. + Garteddi: Garteddi (in italianu "Galtellì") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 35 metros subra su mare e jughet 2.471 bividores. + Lei: Lei est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 500 metros subra su mare e jughet 601 bividores. + Lodè: Lodè est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 345 metros subra su mare e jughet 2,164 bividores. + Lùvula: Lùvula (connotta fintzas comente Lùgula, in italianu "Lula") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in Barbagia, s'agatat a 521 metros supra de su mare e jughet 1.647 de popolatzione. Est istada un'importante tzentru minearàriu, sa mina de "Guzzurra" est istada abberta dae sos Romanos, sa mina de "Sos enattos" at serradu de produire unos deche annos faghet. @@ -3766,8 +4504,10 @@ Un istudiu narat chi sa maschera de su Batileddu est un ritu anticu ritu Dionisiacu de lebeddu, Zente connota de sa idda e Luvula: Pauleddu Calia scenografu de Federico Fellini, istat in Parigi inuve sichit in s'arte sua. Libros: "Le bacchette di Lula" de A. Bernardini. + Noragugume: Noragugume est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 378 bividores. + Ortzai: Ortzai est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai e jughet 1.046 bividores. Orzai est una vidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai e istana 903 pessones. @@ -3782,14 +4522,19 @@ sos numeros suni -ustos: unu, duos, trese, battoro, -imbe, sese, sette, otto, nove, deghe. vinti, trinta, baranta, -imbanta, sessanta, settanta, ottanta, novanta, -entu. + Onanie: Onanie est una bidda me sa Meria o Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'acatat a 482 metros supra de su mare e jughet 473 bividores. + Onieri: Onieri est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 478 metros subra su mare e jughet 959 bividores. + Osidde: Osidde est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 266 bividores. Famosa est pro suas construcsiones de pedras e bias desertas. + Pasada: Pasada est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 37 metros subra su mare e jughet 2.394 bividores. + Silanos: Silanos (Silanus in limba italiana) est unu comune italianu e est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro. Naschet subra 'e una sedda a 432 metros subra 'e su mare, in d'unu zassu de 48 kmq e faghe parte de sos montes de su Màrghine e jughet 2.181 abitantes. Dae su 16 de maju de su 2011, su sìndigu 'e sa 'idda est Luigi Morittu. @@ -3810,10 +4555,13 @@ Istemma de sa 'idda. S'istemma de Silanos est de su matessi tipu de tottus sos istemma araldicos de sos comunes sardos. Infattis est cumpostu da unu iscudu franzesu (sannitico) postu subra de duos rampos de chercu e de lavru, presos dae unu presorzu de tres colores: 'irde, biancu e ruju, sos colores de sa Repubblica Italiana. Subra 'e tottu best posta una corona fatta commente una turre de pedra con fundu ruju. S'iscùdu est divìsu in dùas pàrtes: una in susu e una in bassu. In sa 'e subra si che 'ìede sa crèsia de Santa Sarbana cun su nuraghe in palas, in d'una bella die cun su chelu lìmpidu e s'erba 'irde in pese; sa parte 'e bassu est in colore ruju e in mesu si bìede unu màttulu de trigu cun sette ispigas in colore 'e oro, presu dae unu presorzu in colore 'e chelu. + Sindia: Sindia est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Planargia e jughet 1.971 bividores. + Thiniscole: Thiniscole est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia e jughet 10.954 bividores. + Sòrgono: Sòrgono est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai, s'agatat a 700 metros subra su mare e jughet 1.761 bividores. L'agatamus propriu in su centru geograficu de s'isula e podet essere cunsiderada sa bidda sa prus importante de su Mandrolisai. Difatis b'est s'ispidale, sa pretura, s'ufisciu de collocamentu, s'isetoria, e ateros servitzios de riferimentu pro tota sa leada coment'e sas iscolas: @@ -3832,10 +4580,13 @@ Logu de mesania de sa Sardigna zassu Funtana de Meurra e foresta Massanì, cheja fora de bidda de San Mauro chin sos “muristenes”, cheja fora de bidda de santu Giagu, cheja fora de bidda Nostra Segnora de Itria, foresta S.Loisu e-i s'oasi naturalistica in sa leada de Bardacolo (logu ue si pesat su chervu sardu), foresta monte “Littu”, “Serra Longa”, funtana de “Perda 'e manza” . Zassos culturales Museo de sa linna(in fase di allestimento), Istazione ferroviaria de sa linea Casteddu-Sorgono (architettura de ingegneria ferroviaria de sos urtimos 'e s'800 chi che colat in logos galanos e ispetaculares. Cantaru Pisanu de su 1600 in su 'ighinadu “Funtana Lei”. B'at, pius de totu in su 'ighinadu “Forreddu”, paritzos esempios di architetura domestica aragonesa ; Domo Carta 'e su 1600 propriedade Sias. Di istraordinaria bellesa sa cheja fora 'e bidda de S.Mauro chin su rosone de istile Pisanu pius mannu 'e tota s'Italia, e-i sos "Muristenes" impitados sas dies de sa festa pro espositzione de sas cosas fatas in su logu. Sa cheja 'e Santu Jagu, fata dae sos Romanos. La cheja de s'Itria chi dae un'altaria dae pius a mancu de 1000 metres permitit una panoramica istraordinaria. + Teti: Teti est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 714 metros subra su mare e jughet 807 bividores. + Tìana: Tìana est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 564 metros subra su mare e jughet 584 bividores. + Tonara: Tonara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Brevìee de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metros subra su mare e jughet 2.397 bividores. In Tonara est naschidu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocau e rivoluzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Es connotta po sa produtzione de su turrone e de sos sonaggios. Populatzione. @@ -3870,34 +4621,47 @@ Sa cardagula de furesi niedda Sos carzones de linu arbu Sas carzas de furesi niedda + Torpè: Torpè est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 24 metros subra su mare e jughet 2.719 bividores. + Pau: Pau est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de sa Marmilla, s'agatat a 315 metros subra su mare e jughet 326 bividores. + Arriora: Arriora est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 9 metros subra su mare e jughet 2.137 bividores. + Bobadri: Bobadri o Baradile est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 165 metros in pitzu de su mare e tenet 95 bividores. Est famadu pro essere su comunu minore de sa Sardigna. Ligas a foras. Giassu Ufitziale de su Comune de Baradìle + Boàtiri: Boàtiri (nòmene ufitziale Baratili San Pietro) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.251 bividores. + Bidoniu: Bidoniu o Biduniu est una bidda de 159 bividores, situada in sa Provìntzia de Aristanis. Est su comune prus pitsiriddu de tota Sardinia. + Cùllieri: Cùllieri est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e jughet 3.146 bividores. + Mragaxori: Mragaxori est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 351 metros in pitzu de su mare e tenet 892 bividores. + Arruinas: Arruinas est ua bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 365 metros in pitzu de su mari e teidi 825 bividorisi. Ruinas est' u idda situada in sa regione storica de sa Barbaxiana. Sa cultura Arruinesa e'prossima a cussa de sa Barbagia(Barbagia-Mandrolsai. Cun Samugheo funti i biddasa de su cunfini naturalli de sa provizia de oristanisi .Sa limba e' de su centru de sa Sardignia, cun appartenenzasa a su Barigadu.Sa idda prusu accanta esti Samugheo. + Sàgama: Sàgama est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia, s'agatat a 347 metros subra su mare e jughet 204 bividores. + Arcidanu: Arcidanu (fintzas Acidrànu), in italianu "San Nicolò d'Arcidano "est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 2.912 bividores. + Santa Justa: Santa Justa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 4.408 bividores. + Iscanu: Iscanu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru, s'agatat a 385 metros subra su mare e jughet 1.600 bividores. Naschet a sos pes de su Montiferru, ind una de sas zonas prus sanas de s'isula a 380 mt. subra su livellu 'e su mare, da in ue ch'est attesu solu pagos chilometros. Creschidu in su cratere de un'antigu vulcanu mortu, ponet fundamentos subra roccas basalticas e trachiticas. Su territorriu sou est ispartu tra montes, montrigos e baddes pittorescas in mesu 'e cales current bundantes rios. @@ -3911,22 +4675,31 @@ Sa coltivazione de s'olia e sa 'ide dat un'ozzu saboridu e unu 'inu de calidade superiore. Su pane e sos druches (amaretos, tiricas, pabassinos, pane 'e saba), benint ancora fattos cun metodos artigianales. Tra tottu sos casos, su chi prus tenet meritu est su "casizzolu 'e su montiferru", da sa fromma caratteristica a pira, derivadu da su latte de 'acca e su "pilotu", s'autenticu casu de arbeghes sardas. + Sèdilo: Sèdilo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 288 metros subra su mare e jughet 2.445 bividores. + Sèneghe: Sèneghe est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru, s'agatat a 305 metros subra su mare e jughet 1.972 bividores. + Senis: Senis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 256 metros in pitzu de su mare e tenet 576 bividores. + Sinnariolo: Sinnariolo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru e jughet 173 bividores. + Siamajori: Siamajori o Siimajori est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 996 bividores. + Siamanna: Siamanna est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 863 bividores. + Siapicia: Siapicia o Siipicia est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 376 bividores. + Simaba: Simaba o Sìmala est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 366 bividores. + Simaghis: Simaghis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 12 metros in pitzu de su mare e tenet 2.157 bividores. Cultura. @@ -3944,68 +4717,96 @@ Istoria. Su territoriu de Simaghis fudi bividu giai dae sa Preistoria, commente testimongiant is repertos archeologicos agatausu innìa. Is zonas archeologicas funtis: In su periudu Giudicali Simaghis fadiat parti de s'omonima Curadoria aintru de su Giudicau de Arborea. + Sini: Sini est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Marmilla e tenet 564 bividores. + Siris: Siris est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 249 bividores. + Soddie: Soddie est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu e jughet 135 bividores. + Sabarussa: Sabarussa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 2.493 bividores. + Sorradile: Sorradile est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 350 metros subra su mare e jughet 497 bividores. + Sune: Sune est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia e jughet 1.237 bividores. + Tadasune: Tadasune est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 180 metros subra su mare e jughet 179 bividores. Fintzas a s'annu 2008 bi fit su museu de sos instrumentos musicales anticos de don Juvanne Dore, chi fit connottu dae medas istudiosos de su mundu intreu. Como, dae cando don Dore es mortu, su museu es cunzau proite sas amministratziones publicas, sa diocesi e sa familia Dore no si ponen de accordu pro lu torrare a aperrere. + Terraba: Terraba o Terrarba est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 9 metros in pitzu de su mare e tenet 10.332 bividores. + Tinnura: Tinnura est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia, s'agatat a 328 metros subra su mare e jughet 272 bividores. + Tramatza: Tramatza est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 19 metros in pitzu de su mare e tenet 998 bividores. + Ula: Ula est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 348 metros subra su mare e jughet 634 bividores. + Uras: Uras est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 23 metros in pitzu de su mare e tenet 3.084 bividores. + Useddus: Useddus esti ua bidda de sa Provìncia de Aristanis, s'agata a 289 metrusu inpitzu de su mari e teidi 933 bividorisi. + Santu Antoni Arruinas: Santu Antoni Arruinas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 454 bividores. + Bànari: Bànari est una bidda de 677 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Tàtari. + Zeddiani: Zeddiani (fintzas Tzeddiani o Zeddiai) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.190 bividores. + Zrofolliu: Zrofolliu (fintzas connotta comente Tzorfoliu o Tzorfuliu) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.157 bividores. + Ogiastra: S' Ogiastra (in s'antigoriu puru Barbagia Trigònia, immoe in campidanesu Ollastra e in logudoresu Ozzastra) est una zona chi s'agatat in sa banda tzentru-orientale de Sardigna inoghe si faeddat unu sardu chi est unu imbescuru intra campidanesu e logudoresu, allàcanat cun sa Barbàgia de Ollolai, su Mandrolisai, sa Barbàgia de Brevìe, sa Barbàgia de Seulu e su Sarrabus. Saa biddas chi la cumponent sunt: + Barbàgia de Ollolai: Sas biddas chi la cumponent sunt: + Barbàgia de Brevìe: Sa Barbàgia de Brevìe (mutida puru Barbaza) est una de sas tres Barbagias, allàcanat cun s'Ogiastra, sa Barbagia de Ollolai, su Mandrolisai, su Barigadu, sa Barbàgia de Seulu e su Sarcidanu. Sas biddas chi la cumponent sunt: Brevìe, Aritzu, Dèsulu, Tonara, Gadoni, Meana. + Barbàgia de Seulu: Sa Barbàgia de Seulu est una de sas tres Barbagias e est s'ùnica in ue si faeddat unu sardu de tipu campidanesu, allàcanat cun s'Ogiastra, sa Barbàgia de Brevìe e su Sarcidanu. Sas biddas chi la cumponent sunt: Seulu, Seui, Ussassa, Sàdili, Istertzili. + Baronia: Sa Baronia est una zona de sa Sardigna nord-orientale e allacànat cun sa Barbàgia de Nùgoro, sa Gallura, su Montacuto e sa Costera. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Lòcula: Lòcula est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 26 metros subra su mare e jughet 540 bividores. + Mandrolisai: Su Mandrolisai (o Barbagia 'e Mandrolisai) est una regione de sa Sardigna tzentrale chi allacanat cun s'Ogiastra, sa Barbàgia de Brevìe, sa Barbàgia de Ollolai e su Barigadu. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Atzara, Sòrgunu, Ortueri, Samugheu, Tonara, Dèsulu. + Barigadu: Su Barigadu est una regione de sa Sardigna tzento-otzidentale, allàcanat cun su Mandrolisai, sa Barbàgia de Ollolai, su Màrghine, su Campidanu de Aristanis, sa Marmilla, su Sarcidanu e sa Barbàgia de Brevìe. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Abbasanta, Bidumajore, àllai, Ardaule, Biduniu, Boroneddu, Busache, Fordongianus, Bilartzi, Neunele, Norghiddu, Nughedu, Paule, Sèdilo, Soddie, Sorradile, Tadasune, Ula, Biddanoa Truschedu. + Neunele: Neunele est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu e jughet 791 bividores. + Màrghine: Su Màrghine est una regione de su tzentro-nord de Sardigna e allàcanat cun sa Planargia, su Meilogu, sa Costera, sa Barbàgia de Ollolai, su Barigadu su Campidanu e su Montiferru. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Macumere, Silanos, Bolòtana, [puru Birori,Lei, Bòrore, Duarche, Noragugume. + Martin Weinek: Martin Weinek est nasciu a Leoben su 11 de làmpadas de su 1964. Est attori, doppiadori, enologu, viticoltore, regista e imprenditori austriagu. Carriera. @@ -4013,12 +4814,16 @@ In su 1987 si pigara una pati in s'opera teatrali "Der Lechner Edi schaut ins Paradies" de Jura Soyfer a sutta a sa regia de Georg Mittendrein po su festival "Ruhrfestspiele Recklinghausen" e sa pati de su spazzinu in su film "Müllomania" de Dieter Berner. In mesu a su 1988 e a su 1989, est stettiu ingaggiau a su Jura-Soyfer-Theater a Vienna e puru po traballus prus pitticcheddus, e traballara cumenti regista, direttori artistigu e produttori. In su 1989 est in sa serie televisiva austriaca "Calafati Joe". De su 1990 a su 1991 est direttori artistigu de su Hernalser Stadttheater a Vienna. De su 1999 arribat sa popolaridadi sua in Italia gratzias puru a sa serie televisiva austriaca "Il commissario Rex". + Stampaxi: Stampaxi est unu de is cuattrus cuartieris de Casteddu. + Sìligo: Sìligo est una idda de su Meilogu in sa provinzia de Thattari. Su nomene de sa idda est fentomadu (dae su XImu- a su XIIImu sec.) in sos condaghes de santu Nigola 'e Truddas (Semestene e de Santu Migheli de Salvennor Piàghe), in cussos documentos su nomene est registradu in diversios modos tipu: "Siloque, Siloce, Silogi, Siloke, Siligo, Silogue, Sologe, Silogne, Sologe, Diloche, Siloghe, Syloge, Siliche, Siloche, Siliguis, Siliguo, Sjloghe, ecc." + Germersheim: Germersheim, sa tzidadi de is "lillus" e de is "arrossinyolus", esti un centru cun prus de 20.000 bividoris in sa rejoni de sa Renania-Palatinau, in Germània. Esti una tzitadi libera de is ligas cumenti una tzitadi principali de su propriu distretu. In su passau fuet una tzitadi de sordàus. + Gavinu Còntene: Tiu "Gavinu Contene" (Gavino Luciano Contini) fit naschidu in Siligo su 12 'e nadale de su 1855, in d'una domitta (chi est ancora intrea) in sa parte pius antiga de sa idda in sa zona 'e “su Runaghe”, ed e' mortu su 27 de triulas de su 1915. Est istadu forzis su poete de gala pius mannu de Sardigna, de seguru su pius bene cherfidu. @@ -4053,6 +4858,7 @@ mantenese a Thiesi a binu un annu; e si ti ponzo un'iscetta in renes a Thiesi un annu a binu mantenes " + Literadura sarda: Est sa literatura iscrita in cale si siat bariante de sa limba sarda o de sas limbas faeddadas in Sardigna, ma finas sos iscrittos de autores sardos in atteras limbas. Origines. @@ -4060,6 +4866,7 @@ Testos identitarios. Unu de sos primos documentos pubbricos, iscrittu cumpletamente in sardu, est su codice de sas Legges comunales de Tàtari (Statuti Sassaresi). Sas versiones pius antigas sun duas, una iscritta in latinu, s'attera in sardu. In sa pergamena iscritta in sardu b'est marcada sa data 1316. Custu documentu est de grande valore pruite testimonzat de comente fit regulada sa cosa pubbrica in su comune liberu de Tàtari. Custu codice est bistadu pois adottadu dae atteros comunes sardos. Sempre in su XIVmu seculu Mariano IV haiad promulgadu sa Carta de Logu, chi ateru no est si no su Codice de sas legges de s'Istadu de s'Arborea. Sa carta est bistada poi modificada e aggiornada dae sa fiza de Mariano Eleonora. Sa legges de Arborea sunu cunsideradas tra sas pius interessantes in su panorama internatzionale de i-cussu tempus. + Barore Sassu: Tiu Barore Sassu fit naschidu in Bànari (1891-1976). Fit unu poete de grandes abilitades, fit meda ironicu e punghinosu, in d'unu zertu sensu ammentaìat a tiu Gavinu Còntene. In gioventude haìat cumbattidu in sa Ima gherra mondiale e l'haian fattu puru presoneri. De sa presonia tiu Barore hat raccontadu unu tentativa de fuga cun d'una serie de ottavas. Una ottava de tiu Barore. @@ -4072,6 +4879,7 @@ chi cun sos pes contaiat s'aranzu, e cantos semenes jughet sa pumata, t'intren ferros de punta e de atta. + Elena Ledda: Naschida in Selargius in su 1959, Elena Ledda ja dae minore hat contivizadu s'istudiu de sas artes e de pretzisu de sa musica. Difattis hat istudiadu in su conservatoriu de Cagliari s'oboe e su cantu. Cun sos annos cando est bennidu su momentu de seberare issa hat preferidu a una carriera de soprano su cantu sardu. In su 1979 hat bogadu su primu discu ""Ammentos"", umpare a Mauro Palmas chi est istadu su cumpagnu de trabagliu de sempre. Cun isse creeidi su gruppu jamadu Suonofficina, in cui hant isperimentadu formas noas de su cantu sardu cun arrangiamentos noos. Paret chi sos istudios chi hant fattu Mauro e Elena siant in calchi modu cullegados cun cussos fattos dae Luciano Berio in su 1964 in sos Folk Songs chi haiat iscrittu pro sa muzere sa cantante mesusopranu Cathy Berberian, cantos populares de varias natziones de su mundu. In mesu ai cussos cantos b'haiat puru unu muttu sardu intitoladu Mottettu de tristura cantadu dae sa Berberian cun originalidade e sentimentu. In cussu cantu si notant ja unu zertu tipu de arrangiamentu chi hat a influenzare isperienzias de su crossover chi si sunt isviluppadas in sa musica folcloristica dae sos annos 80 in poi. @@ -4079,30 +4887,37 @@ Poi 'e sa morte 'e Maria Carta in su 1994 Elena est diventada s'erede naturale de sa cantante de Siligo. Ultimamente in su 2006 Elena e Mauro Palmas hant iscrittu e prodottu unu progettu nou jamadu "Visioni di Sardegna", inue sunt assemblados filmados antigos de Sardigna recuperados in s'Istituo Luce restaurados sutta sa direzione de Rodolfo Roberti han sonadu 18 musicistas. Umpare a Sonos, Elena hat collaboradu cun diversos artistas tipu: Fabrizio De André, Lester Bowie, Don Cherry, Andreas Vollenweider, Savina Yannatou, Maria del Mar Bonet, Paolo Fresu, Noa , Andrea Parodi, Antonello Salis, Rita Marcotulli, Riccardo Tesi e Gavino Murgia. + Nostra Segnora de Mesumundu: Sa cheja de Nostra Segnora de Mesumundu (jamada finas Santa Maria di Bubalis) est collocada in s'omonima area archeologica, in territoriu de Siligo in Provìntzia de Tàtari. Su tempiu est istadu fraigadu in su VI sec. d.C., a sos tempos de su paba Gregoriu su Mannu subra de sos avanzos de unu insediamentu de epoca romana (II sec. d.C.). In su 1063 fit in s'elenco de sos benes cuntennidos in s'attu de donazione fattu dae Barisone I a favore de sos padres Benedettinos de Montecassino, umpare a sa cheja de sos Santos Elies e Enoc e terrinos e teraccos. Fidi istada modificada poi de i-su 1065 dae sos padres chi l'aian adattada a sas esigentzias issoro e sas regulas de sa liturgia. + Maria Carta: Maria est istada sa chi at fattu connoschere su cantu sardu peri tottu su mundu. At fattu s'attora e at iscrittu unu liberu de poesias (Canto Rituale de su 1975). Maria Carta est istada una rappresentante de su Cantu a chiterra. In su 1985 l'an cunsignadu sa Targa Tenco pro sa mùsica folk S'ultimu cunzertu Maria l'at fattu in Tolosa in Frantza in su 30 de làmpadas de su 1994. + Antoni Cuccu: Tziu Antoni Cuccu (Santu 'Idu 1921-2003) fit un'editore e unu endidore de liberos. Tziu Antoni fit unu appassionadu de poesia sarda, pro cussu, bidu chi niunu lu faghiat, haiat dezisu de faghet s'editore po pode' pubbricare sas poesias sardas, chi, comente hat iscritu issu e totu, l'haian ajuadu a cumprende' sa vida. Isse pubbricaiat sos libereddos cun sas garas poeticas antigas e issu los bendiat. B'hat de pensare chi, pro la pode' pubblicare, tziu Antoni sas poesias l'has aiat puru regoltas e iscritas. Su chi pubbricaiat tziu Antoni lu endiat diretamente girende per i-sas biddas de s'isola intrea, cun d'una valigia e unu lentolu chi poniat in terra pro poggiare sos libereddos. In custa manera issu hat contribuidu a faghe' connoschere sa poesia sarda de sos poetes chi cantaian a bolu. Cun custos libereddos pretziosos nos hat tramandadu garas e otavas chi divertsiamente haimis appidu perdidu pro sempre. S'atividade de tziu Antoni est bistad leada in eredidade dae Cheikh Tidiane Diagne, chi est bennidu dae su Senegal edd'est contribuende a faghet connoschere custu patrimoniu culturale. S'istoria de kustos duos Homines Mannos, est contada in'd'unu bellu Documentariu de sos Registas Nugoresos Antoni Sanna e Umberto Siotto : "LA VALIGIA DI TIDIANE CUCCU" ArKaosfilm2009 + Efisio Melis: Efisio Melis (Bidda de Putzu 1890 – Casteddu 1970) fit unu sonadore de launeddas. Fit cunsideradu dae Bentzon su mezus sonadore de su seculu passadu. Aiad imparadau dae su mastru Giuanniccu Cabras. Est istadu unu innovadore in su modu e sonare sas musicas traditzionale, e haiat una tecnica chi fit una meraviglia. Est istadu su primo chi fit istadu registradu in discu in sos annos '30. In su 1930 diffatis aiad realizadu sa prima registrazione accumpagnende su cantu de Gavino De Lunas e calchi annu daboi aiat incisu cun su cullega sou Antoni Lara. + Antonello Salis: Totu s'amore pro sa musica de Antonello est cominzadu cando, ancora criadura, su tiu l'haiat regaladu una fisarmonica de giocattulu. In su 1973 cun sa mama si trasferin a S'Alighera e in cue, Salis cun Riccardo Lay (basso elettrico) e Mario Paliano (bateria) frommat su trio jazz jamadu Cadmo. + Su Connottu: Sa rivolta de Su Connottu est sutzessa in Nùgoro e in Sardigna in su XIX sèculu. Sos fatos sun dipesos dae secustanzias chi fin cominzadas cun s'aprovatzione, dae parte de su guvernu sardu-piemontesu, de zestas legges a cominzare dae su 1823 finas a su 1858, pro jambare su sistema de s'agricoltura e de sa pastorizia. Sa legge jamada Editto delle Chiudende, emanada su re de Sardigna Vittorio Emanuele I, autorizzaiada de serrare sos terrinos, chi finas a tando fini de proprietade colletiva, pro creare sa proprietade privada. Sa legge non est mai istada atzetada dae sa populu e tando su guvernu at fatu tzestas modìficas in su 1831 e in su 1833, ma in debadas. Sa zente at comintzadu a s'aponner in varios modos in totue. Su chi at fatu prezipitare sos fatos est istadu sa legge de su 1858 cando sun bistados bendidos sos terrinos de sos demanios comunales, inue finas a prima, cun su sistema de s'ademprivio, sos abitantes aiant deretu de pasculare e faghere sa provista de sa linna. Sa zente s'est ribellada in totue, in Nùgoro in su 1868 sa zente s'est revostada cun su motu "Cherimos torrare a su connotu" chi cheriada narrer a torrare comente fit primu. Sa zente guidada dae Paskedda Zau in cussas dies ant assastiadu su comune e at postu fogu a sos documentos de compravendita de sa terras de su demaniu. Giorgio Asproni, chi tando fit unu de sos polìticos chi contaiat de pius in zona, fit a favore de sa riforma e intantu chircaiat de chi etare sas neghes a sos preideros pro sos disordines, pero daboi de custo fatos graves, umpare a àteros deputados sardos, at preguntadu a su guvernu italianu de fàghere un indàgine subra sas condiziones econòmicas e sotziales de s'ìsula. + Wrestling: Su Wrestling, pius prezisamente su professional wrestling, est una disciplina naschida in sos Istados Unidos a sa fine de s'Ottoghentu. Naschidi da s'isporte de sa lotta libera (in inglesu, amateur wrestling), galu che pare a s'istrumpa sarda, comente una liga profescionale de lotta organizzada prezisa a sa boxe, cun titulos fattos de chintolzas chi sos campiones gighiana (e gighene finza como) in onzi incontru. In su Noeghentu su wrestling est divennidu fintu, pru itte sos chi organizzaìana sos incontros si sun abbizzados chi a differentzia de sa boxe, onzi incontru de wrestling podìa essere meda noiosu. Gai ana dezzisu de pre-determinare sos chi devìana binchere, s'istoria de onzi incontru e carchi ozza finza onzi mossa, fattende naschere unu de sos ispettacolos pius sighidu in tottu su Noeghentu. @@ -4115,6 +4930,7 @@ In America Tom Jenkins faghet medas incontros cun Frank Gotch, chi resessidi a lu binchere in su 1905. Cussos duos s'ana a gherrare su titolu americanu pro parizzu tempu. Su 3/03/1908 Gotch resessidi a binchere Hackenschmidt e divenidi su nou campione mondiale, cominzende unu longu periodu de imbattibilitate. Pianu pianu s'intelligentia de su wrestling s'est abbizzende chi custu isporte chere pre-determinadu pro essere sighidu de abberu (chere de divennere work) e in sa segunda midade de sos annos deghe cominzada a divennere comente est como. Fintzione spettacolare! + Editto delle Chiudende: S’editto delle chiudende (ò edittu de sas chiudendas in sardu), fiat una reforma agraria chi, emanada in su 1820 da su re de Sardigna Vittorio Emanuele I, at permissu in Sardigna de faghere sas tancas serrende sos terrinos, chi finas a tando fini a cumone. Gai est istada introdotta sa propriedade privada, cun s’iscopu de modernizzare (mezorare) e iviluppare s’agricoltura. Reformas de degai fini istat fattas in ateras partes de s’Europa, comente a esempiu in s'Inghilterra, ue sas tancas fin jamadas enclosures. @@ -4122,8 +4938,10 @@ In tzertas biddas de s'isula (in Logudoro e in Campidanu) sa leze calicunu l’aiat accolta cun s’isperanzia de mezorare, finas pro fu fattu chi b’aiat meda massaios e, serrendesi su logu, podian istare pius serenos ca no bi fit su periculu chi b’intrerana bestiamine, ma custos fini pagos, sa mazore parte de sa zente non fit cuntenta. In sas Barbagias e in Ozzastra sa cosa non fit atzettada pro nudda pruite privatizzende sos terrinos, chi poi fini sos pasculos, sa risorsa principale de sa zona issoro, sos pastores aian ite malu passare. A manu a manu chi sos cambiamentos benian postos in essere, sas protestas e sas atziones de sabotaggiu aumentaian. Zente meda, chi fit restada chena nudda, aiat cominzadu a bandidare. Tando sos Sabaudos aian modificadu s’edittu in su 1830 e in su 1831, ma su malumore fit meda, in custos annos es' chi Melchiorre Murenu aiat cantadu custos versos chi sun subra. + Literadura italiana: Sa literadura italiana + Bulgaria: Sa Bulgaria (in búlgaru: България, "Bǎlgarija", ), ufitzialmente Republica de Bulgaria, est una natzione in sos Balcanos in s'Europa sud-orientale. Sa capitale est Sofia. Est membru de sa NATO, de su Cussìgiu Europeu e de s'Unione Europea dae su 2007, ma non at adotadu s'euro. @@ -4139,16 +4957,20 @@ Demografia. Sa majoria de is bùlgaros, su 72,5%, bivent in àreas urbanas. Unu bùlgaru de ses bivet in Sofia. Etnicamente is bùlgaros rapresentant s'84,8 de sa popultzione totale, is turcos s'8,8% e is rom su 4,9%. Àteras minorias formant su 0,7% de sa populatzione e su 0,8% non s'identìficant in grupu ètnicu perunu. Sa Bulgaria est un'istadu in crise demogràfica. Tenet crèschida de populatzione negativa dae su 1990, causada de su collassu econòmicu chi at ativadu unu protzessu de emigratzione a manu de àteros istados. + Freddie Mercury: Freddie Mercury (Stone Town, Zanzibar 5 settembre 1946- Londra, 25 Novembre 1991) est istetiu unu cantadori de su gruppu rock Queen. Freddie Mercury est istetiu unu de is prus mannos cantantis de s'istoria de su rock, in primu po sa boxi peculiari i ermosa, e in sa de dus po sa tecnica e sa fortza istravanada ki portada. Unas de is prus bellas cantzonis iscrita e interpretada po issu e stettia "Bohemian Rhapsody", perou de importu meda podemus arremonai puru "We Are The Champions" e "Barcelona", cantada paris cun su sopranu ispannyolu Montserrat Caballè. Freddie Mercury est istetiu su 'frontman' de su gruppu Queen, ki a bendiu medas discos me is annos '70 e '80, e si podit nai ki sighid bendendi meda puru mancai Freddie Mercury est mortu. Sa bravura de Freddie est connotta in tottu su mundu, e s'istampa lu lummenada commente su 'prus bravu cantadore de semper'. Comenti composidori at iscritu branus comenti Bohemian Rhapsody, Crazy Little Thing Called Love, Don't Stop Me Now, It's a Hard Life, Killer Queen, Love of My Life, Play the Game, Somebody to Love e We Are the Champions. + John Carew: Carew, John (Lørenskog 1979 - ). Zogadore de pallone norvegesu. + Josè Zatrilla y Vico: Josè Zatrilla y Vico Dedoni y Manca (Casteddu 21 de austu 1648 - fortzis in Frantza 1720), est istadu unu poete e iscritore sardu chi at iscrittu in ipagnolu (castiglianu). Fit unu nobile de cultura chi aiat puru leadu parte a sa vida politica de su tempus sou, fit istadu in su Parlamentu dae su 1688 a su 1698. Nominadu Marchesi de Villaclara in su 1701, pagos annos appoi, in su 1706 l'aiana accusadu de traimentu in sos cunfrontos de sa Corona 'e Ipagna e custrintu a s'esiliu inue est mortu, fortzis in Frantza. Hat iscrittu solu duas operas una intitulada Poema heroico chi est dedicadu a una monza poetessa messicana chi si naraiat Juana Inés De la Cruz e unu romanzu Engaños y desengaños del amor profano. + Juana Inés De la Cruz: Juana Inés de la Cruz (su nomene beru fit Juana de Asbaje y Ramírez de Santillana) (12 de Sant'Andria, 1651 1648, segundu zertos biografos – 17 de abrile 1695) fit naschida in d'una idda San Miguel Nepantla in s'istadu de su Messico, dae una mama chi non si fit mai cojuada finzas si aiad appidu 6 fizos dae omines diverscios. Juana fit una pizzinna meda intelligente e bella chi a 3 annos ischiat già iscriere e chi fit appassionada a s'istudiu. Aiat imparadu a legere comente autodidatta e at cominzadu a istudiare sas testos antigos in latinu, teologia e poesia. Gai, in pagu tempus sa fama de custa pisedda fit arrivida a Tzitade de su Mèssico e a 13 annos su vicerè ipagnolu l'aiat jamada comente dama 'e corte de sa muzere. @@ -4156,29 +4978,38 @@ A-i custa poetessa, un'iscritore e poete sardu Josè Zatrilla y Vico Dedoni y Manca l'aiat dedicadu unu poema intituladu: "Poema heroico al merecido a/plauso del el unico Oraculo de/las/Musas, glorioso assombro de los Ingenios, y/Ce/lebre Phenix de la Poesia, la Esclarecida y Ve/ne/rable Señora, Sor Juana Ines de la Cruz Religiosa Professa en el Monasterio de San Geronimo de la Imperial Ciudad de Mexico ," Barcelona, 1696 Sitos subra s'argumentu. Biografia + Sòssu: Sossu est una bidda de 14.613 abitantes in sa Provìntzia de Tàthari. + Inter: Internazionale Football Club este una de sas prus importantes isquadras de s'Italia po coppas e tifosos,puitte de tenede 7 milliones in tottu sa Penisola e dechinas de milliones peri su mundu. S'Inter este connotta po essede istada Campione d'Italia ortas meda e po no essede mai calada in Serie B. + Anarchia: Sa peraula anarchìa derivat dae su gregu αναρχία (anarchia), chi cheret narrere 'chenza guvernu'. S'anarchia est una idea libertaria de un ordine naschidu dae s'autonomia e sa libertade de s'omine contras a donnia forma de podere. S'anarchicu sardu prus famosu si tzerriada Tamasu Serra. + Democratzia: Democratzia est una peraula chi derivat dae su gregu "δημοκρατία" chi cheret narrer "potere de su populu". Democratzia est unu forma de guvernu in ue su potere est gestidu dae unu parlamentu cumpostu dae rappresentates (o delegados) elègidos cund unu sistema elettorale dae su populu. + Monarchia: Monarchia est una peraula chi derivat dae su gregu monárchìs, cumposta dae mónos (μόνος) 'solu, unicu' e -árchìs (ἄρχειν), dae árchein, 'guvernare, cumandare'. Sa monarchia est unu ordinamentu pulitigu chi prevedit chi a cumandare siat una persone sola, pro tottu sa vida o finas a cando isse e tottu renunziat abdicatzione. Cussa persona si narat re, in Sardigna judike, e d'est cunsideradu diversu dae tottu sos atteros chi sunu sudditos. Cando su re benit a mancare benit sostituidu da unu re nou, de solitu, pro eredidade, dae unu parente e comunque dae calicunu de famiglia, e cando est gai si narat dinastia. + Dittadura: Sa dittadura est una fromma autocratiga de guvernu inue su potere est amministradu dae unu dittadore o dae unu grupu minoritariu. Quindi dittadura cheret narrere dominiu assolutu ed est una fromma de autoritarismu. + Barry Windsor-Smith/campidanesu: Barry Windsor-Smith, nomenau candu ki fìara cumenzendi sa carriera cun su nomini donau de su babbu e sa mamma Barry Smith (nasciu su 25 Maggio 1949) esti unu pittadori de fumettus inglesu ma sa parti prus manna de su traballu suu esti stetia criada in is Status Unidus. Is clamoris funti arribaus po issu cun su fumettu Marvel "Conan il Barbaro" pittau de su 1970 a su 1974 e scrittu de Roy Thomas + Bruno Venturini: Bruno Venturini (Pagani, 1945) est unu grande cantante napoletanu est istadu cunsideradu s'ambasciadore de sa musica napoletana in su mundu. In su 1995, su presidente de sa Repubblica italiana, Oscar Luigi Scalfaro, l'at nominadu “Grande Ufficiale della Repubblica italiana”. Est su cantante de sa cantone classica napoletana chi at bendidu pius de tottu in su mundu, 80 miliones de copias. + Enkidu: Enkidu est una figura de sa mitologia sumera. In sos testos est jamadu puru Enkimdu, Eabani ou Enkita. In su raccontu issu fit una persone areste allevadu dae sos animales e chi non connoschiat sa esistenzia de sa soziedade de sos omines. Dapoi de ae' cumbattidu contra a Gilgamesh, fit diventadu s'amigu sou pius fidadu. Su raccontu de sas avventuras issoro constituidi s'Epopea de Gilgamesh. Sa creazione de Enkidu. @@ -4195,6 +5026,7 @@ Enkidu ajuada a Gilgamesh in sa gherra sua contra a Humbaba, su mostru guardianu de su buscu de sos cedros. L'ajuat puru pro catziare su Trau celeste mandadu dae sa dea Ishtar. Sa morte de Enkidu. Poi de unu sonnu feu, Enkidu cominzat a si deprimere: at malaittu su catziadore e sa cortigiana mandadali pro lu civilitzare. Primu 'e morrer, addietro a sas peraulas de su deus Shamash, los at reabilittados. Gilgamesh pianghet disiperadamente s'amigu. Sa dipartida de Enkidu ispinghet Gilgamesh a partire pro chircare s'immortalidade. + Epopea de Gilgamesh: S'Epopea de Gilgamesh este unu poema epicu sumeru, iscrittu 4500 annos faghede subra taulittas de terra cotta. S'epopea non est'atteru chi sas contascias de sas impresas de su re de sa zittade de Uruk Gilgamesh e de s'amigu sou Enkidu. Sa Bibbia at leadu cosas meda dae custu poema. @@ -4202,18 +5034,22 @@ In su XIX seculu un inglesu Austen Henry Layard durante unu viaggiu in Mesopotamia aiat incominzadu a faghere iscavos archeologicos e aiat acciappadu duas zittades antigas: Ninive e Nimrod. In sos iscavos est istada agatada sa biblioteca de Ninive chi fit cumposta de taulittas in iscrittura cuneiforme. su Diluviu Universale. In s'epopea de Gilgamesh b'est su contu de su diluviu universale chi ada a esse' raccontadu sucessivamente puru in sa Bibbia. Sa differentzia fra sas duas versiones est chi sos deos sumeros l'aian fattu solu po capricciu inveces su deus de sa Bibbia (Genesi) lu provocat pro punire sos omines chi ant peccadu. + Uruk: Uruk (oe jamada Warka) est una tzitade de s'antiga Mesopotamia, a sud de s'attuale Iraq). Sa tzitade, fundada in su 5.000 i. C. circa, fit collocada in sa piana alluvionale de su riu Eufrate. In sa mitologia e in sa litteratura Uruk est famosa pro esse' sa tzitade de Gilgamesh s'eroe de s'Epopea de Gilgamesh. Si pessat puru chi curripondat a sa biblica (Genesi 10:10) Erech, sa tzitade fundada dae su re Nimrod in su Shinar. + Gilgamesh: Gilgamesh fit su fizu de Lugalbanda (in sumeru « Re furiosu ») est istadu su quintu re de Uruk e at guvernadu in su 2.600 a. C. In sa "Epopea de Gilgamesh", est nadu chi Gilgamesh at ordinadu sa costruzione de sas legendarias muraglias de Uruk. + Bibbia: Sa Bibbia (dae su gregu "βιβλία" = "biblìa", plurale de "biblìon", chi cheret narrere "liberos") est su liberu sagradu de sa religione de sos ebreos e de sos cristianos. Sos liberos chi cumponen sa Bibbia sun istados iscritos in d'unu periodu de tempus chi andat dae su 900 a. C. a su 100 d. C. Sos testos pius antigos sunu in su Liberu de sos Juighes ("Cantu de Débora") e de su Pentateuco, chi sun datados in s'época de sos duos regnos (dae su X a su VIII sec. a. C.). Bibbia cristiana. Si cumponede de duas partes, Antigu Testamentu e su Nou Testamentu. S'Antigu cumprendet 46 liberos o libereddos. Sos pius nodidos sunt Genesi, Esodu,su liberu de su profeta Isaia, de Geremia; su liberu de sos Salmos. Su Nou Testamentu cumprenedet 27 liberos: ammentamos sos Vangelos: de Mateu, Marcu, Luca e Giuanne. Sas Literas de Santu Paulu, de Santu Padru, s'Apocalisse. S'Antigu Testamentu est istadu iscritu in ebraicu (pagos liberos in gregu). Su Nou Testamentu est istadu iscritu in gregu ("koinè") in su primu seculu de s'era cristiana.Sa bibbia po seculos est istada "trascrita" a manu dae sos amanuenses, in sos monasterios. Est su primu liberu istampadu dae Gutemberg in su 1400. Oe est traduida intrea o in parte in guasi totas sas limbas. Sa Bibbia est istada bortada in limba sarda (nugoresa) dae Bobore Ruju (Salvatore Ruju, Salvatore Ruiu).Est unu liberu fondamentale po sa cultura occidentale e no solu. Suggetos de sa Bibbia sunt istados presentados in sa pintura, iscultura, literatura, in mùsica e in su tzìnema. In su Medioevu, iscenas de sa Bibbia beniant pintas in sos muros de sas crejas, cando zente meda non ischiat legere, e fut sa Bibbia de sos poberos. + Çatal Hüyük: Çatal Hüyük est una tzitade neolitica de s'Anatolia, in Turchia, fundada in su 6500 a.C.. Sa tzitade est istada iscoperta dae sos archeologos a sa fine de sos annos 1950, dapoi in su 1961 e in su 1965 at iscavadu s'archeologo James Mellaart. @@ -4223,10 +5059,12 @@ In Çatal Hüyük sa' domos fini divisas in duas cameras. In sa pius manna, in centru, bi fit su foghile e in tundu sos sezzidosos e pianos rialzados pro drommire, in d'unu muru bi fit su furru pro cogher su pane e i sos alimentos. Sa camera minore fit usada pro conservàre sa provvistas de su manigu. In zertas cameras sun istados agatados muros decorados cun pinturas e bassorilievos supra su ghiju, e fortsis custas fini dedicadas a cultos religiosos. Tra sos repertos sunu de signalare sas ceramicas e sos oggettos in pedra, subra tottu ossidiana, chi fit bundante in cussa regione. su Cultu 'e sos Mortos. Sos abitantes de Çatal Hüyük sepultaian sos ossos de sos mortos, mascios e feminas distintos, sutta su lettu. Pero, prima de esse sistemados intro 'e domo, sos cadaveres benian lassados a s'aria pro chi sos unturzos apperen devoradu sa petta. Custu sistema est usadu ancora in India e in Persia, inue sos mortos sunu lassados in sas Turres de su selenziu. + Su Nuraxi: Su Nuraxi est una tzitade nuragica affacca a Barumini in Sardigna. Dae su 1997 este iscritu in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. s'Urbanistica. Sa tzitade at comente puntu generadore sa turre a tres pianos costruida verso su 1500 a.C. edd'est impiantada a segunda de una organizadura gerarchica de s'ipaziu. Sas domos (o pinnettas) pro sa mazore parte sun totu a pianta circolare. + Ninive: Ninive (Ninuwa o Ninua) fit s'antiga capitale de s'Assiria, sa tzitade est istada fundada in su VI millenniu a.C., subra s'isponda de su Tigri. Su documentu pius antigu inue est fentomada sa tzitade risalit a su 2280 ca. a.C. In su II millennio, cando passeit sutta su dominu de su regnu de Mitanni, sa tzitade fit unu centru religiosu, cun un importante tempiu de Ishtar. @@ -4233,11 +5071,14 @@ Durante su regnu de su re Sennacherib (704 - 681 a.C.) Ninive diventat capitale de su regnu assiru. In su 612 a.C. sa tzitade est istada dirrutta dae sos Babilonesos e sos Medios decretande sa fine de s'impèru assiru e de sa tzitade. De Ninive restan sas muraglias de sa tzitade chi sun longas 12 km. + UNESCO: UNESCO (akronimu de "United Nations Educational Scientific and Cultural Organization") est un'agentzia ispetzializada de is Natziones Unidas (United Nations) Pesada su 16 de sant'Andria me su 1945. Su propositu de custa organisadura est de agiudu a sa paghe e sa siguresa promovende collaboraduras internatzionales me su campu de is istudios, de s'iscentzia, e de sa cultura pro ki b'eppat prus arrispettu de sa justitzia, de sa leges, de is deretos umanos e de sa libertades fundamentales proclamadas dae sas UN. Una de is missiones de s’UNESCO est cussa de mantenni una lista de Patrimonios de s'Umanidade. Custos funt logos de importu dae su puntu de vista culturale istoricu o naturale, ki keren amparados e mantennidos in siguresa poite est de importu pro sa comunidade mundiale. + Micene: Micene est una tzitade de sa Grecia antiga. Est iscritta in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. + Harry Potter: Harry Potter est una saga literaria fantasy in seti librus, ideada de sa scritora ingresa Joanne Kathleen Rowling a s'incumentzu de is annus noranta e iscrita me is annus sighintis intru de su 1997 e su 2007. S'opera descrit is aventuras de su magu Harry Potter e de is mellus amigus de issu, ki tenint totus sa pròpia edadi, Ron Weaslsy e Hermione Granger. S'istoria s'ambièntat in sa Scola de Maxìa e Bruscerìa de Hogwarts innui is magus e is bruscias ingresus impàrant sa maxìa. @@ -4247,12 +5088,15 @@ Ambientatzioni de s'opera. Is istorias de s'ambientanta casi totus in sa Scola de Maxìa e de Bruscerìa de Hogwarts, unu casteddu in mesu de monti, ki si podit sorigai pighendi su trenu espressu po Hogwarts in su binariu 9 e 3/4 de sa statzioni de King's Cross in Londra. Is altrus logus a parti Hogwarts funti: Atrus logus no funti meda importanti, ma ki si podinti biri medas bortas in totu sa saga. Cancunatru logu aparessit scéti in d'unu libru, atrus no funti mancu frecuentatus de su protagonista. + Patrimonios de s'Umanidade: Sa lista de su patrimoniu mundiale est istabilida dae su Comitadu de su patrimoniu mundiale de s’Organizatzione de sas Natziones Unidas pro s'Educatzione, s'Iscentzia e sa Cultura (UNESCO). S'iscopu de su programma est de catalogare e arribare sos sitos (logos) chi jamamus "culturales" ou "naturales" de importu pro su patrimoniu (héritage) comune de s’umanidade. A zertas cunditziones sos sitos catalogados poden ottènnere fundos de s'organizatzione "World Heritage Fund". Su programma est istadu criadu cun sa "Conventzione pro sa Protetzione de su Patrimoniu Culturale e Naturale Mundiale", chi est istadu adottadu in sa cunferentzia generale de s’UNESCO su 16 de s.Andria de su 1972. A su 2006 cussa cunventzione fit istada ratificada dae 184 Istados Membros. Segundu s'ultima lista aggiornada a sa riunione de s'UNESCO in sa tzitade de Québec s'8 de triulas de su 2008, b'at 878 sitos (de i custos 679 sun benes culturales, 174 naturales e 25 de varias calidades) presentes in 145 Natziones de su mundu. + Musica sarda: Sa Sardigna tenet una traditzione musicale chi, cunfromma a su continente italianu, la distinghet culturalmente in manera jara pius de ogni atera cosa. Sas printzipales manifestadas sun su "cantu a tenore" chi est unu cantu polifonicu, sas launeddas, un istrumentu antigu, a tres boghes, fattu de canna, e su cantu a chiterra. + Cantu a chiterra: Su cantu a chiterra est unu tipu de cantu praticadu in Sardigna massimu in su cabu 'e subra in su Logudoro, Goceano, Planargia e in Gallura. Si cantada a boghe sola cun s'ccumpagnamentu de s'istrumentu. Cun meda probabilidade sos cantos esistian dae primu chi arriveret sa chiterra. Origines. @@ -4260,6 +5104,7 @@ In sos documentos resultat chi sa chiterra est presente a su nessi dae su seculu XVI, difattis in su Statuto de su Gremiu de sos Mastros de ascia de Aristanis sunu zittados “i chitarrari” (chi fin sos chi faghian sa chiterras). Sa chiterra sarda, comente la connoschimus, est particulare siat pro sa fromma de sa cascia echi pro sas mesuras chi sunu pius mannas de sa chiterra classica. Finas s'accordadura chi si narat a sa sarda est divescia in cantu s'intonatzione est pius bascia. + Logudoro: Su Logudoro est una regione istòrica e geogràfica de su nord de sa Sardigna. Istoria. @@ -4268,17 +5113,21 @@ Su Logudoro fisicamente at comente confines sos montes de Osile-Nulvi a su Nord, su riu Coghinas a s'Est, e su sistema Montiferru-Marghine-Goceano (sa Costera) a su Sud. Faghent parte de su Logudoro sas sub-regiones de su Tattaresu, su Coros, su Monteacuto, su Meilogu, sa Nurra e sa Planargia. Sas biddas printzipales sunt Uttieri, Ittiri, Bosa, Ossi, Bonorva, Piàghe, Puthumajore e Thiesi. Ateras biddas importantes sunt Pattada, Buddusò, Oschiri, Berchidda. + Pompeo Calvia: Pompeo Calvia (Tathari, 1857-1919) fidi un'iscritore sardu. Este cunsideradu su massimu esponente de sa poesia in tattaresu. Fit grande amigu de Enrico Costa, e sos iscritos suos sun istados regoltos in "Sassari Mannu" (1912), in "Lu vinu nobu", gai comente su dramma istoricu "Rosa Quiteria", ambientadu in su Judicadu de Arborea. + Giovanni Spano: Giovanni Spano (Piàghe, 3 de Martzu 1803 - Cagliari, 3 de Abrile 1878), fit unu preideru, unu linguista, un archeologo e unu collezionista est istadu unu de sos primos archeologos a istudiare sas antighidades de sa Sardigna. In su 1812 dae Piàghe partit a Tàtari a istudiare in s'iscola de sos padres Scolopi. In su 1820 rezeit su titulu de Magister artium liberalium e in su 1825 si laureat in Teologia. In su 1827 si ordinat preideru. In su 1830 si trasferit a Roma, e continuat a istudiare su gregu antigu e incomintzat a istudiare s'arabu e s'ebraicu. In su 1834 benit numenadu docente universitariu de teologia e limbas orientales in s'Universidade de Casteddu e direttore de su Museo archeologicu. In su 1854 est elegidu retttore de s'Unioversidade de Casteddu. In su 1871 diventat senadore de su Regno d'Italia. + Bharrat Jagdeo: Bharrat Jagdeo est nàskidu in Unity Village (Guyana) su 23 de frealzu de su 1964, de religione induista. In su 1990 Jagdeo s'at leadu unu master de Economía in Mosca (Russia), cando est torradu in Guyana at trabagliadu comente economista in sa Segretería de Istadu de Pianificatzione finas a sa vittoria de su Partidu Populare Progressista (Partidu Socialista) in sas eletziones de su 1992. In su 1993 est diventadu Ministru de s'Economia, dae su 1999 est su presidente de sa Guyana. Su presidente Jagdeo s'est distintu pruite, pro frimmare sa deforestazione, chi est sa mazore attividade economica de sa natzione, at propostu de dare sa foresta tropicale a pagamentu a organitzaziones publicas e privadas, a tales chi issa restet intrea e potat servire comente frenu a s'effettu serra, chi oramai est diventadu unu problema seriu. In pius sa foresta podet essere utilizzada pro ecoturismu e pro istudios farmaceuticos. + Guyana: Sa Guyana est una repubblica (su nomene justu est "Co-operative Republic of Guyana") (214.970 km², 697.181 abitantes, sa capitale si narat Georgetown). Este sa pius a ovest de sas Guayanas, este una natzione de su nord de s'América de su Sud. Est a lacana cun su Surinam, cun su Venezuela e cun su Brasile. @@ -4293,15 +5142,19 @@ Sa Guyana est una natzione meda povera. Una de sas printzipale' risorsas de sa natzione este sa deforestatzione de sa foresta tropicale chi coperit su 75% de su territoriu. Ultimamente su presidente Jagdeo, pro frimmare sa deforestazione, at propostu de dare sa foresta tropicale a pagamentu a organitzaziones publicas e privadas, a tales chi issa restet intrea e potat servire comente frenu a s'effetto serra, chi oramai est diventadu unu problema seriu. In pius sa foresta podet essere utilizzada pro ecoturismo e pro istudios farmaceuticos. Una sotziedade inglesa de Londra sa Canopy Capital at frimmadu pro mantennere intatta Iwokrama chi est un'area de 370.000 ha. Pro custu affare in sa Guyana ana a bintrare 60 milliones de dollaros americanos a s'annu. + Ishtar: Custa dea est jamada Inanna dae sos Suméros, Ishtar dae sos Babiloneses et Ashtart in limba fenicio-punica. Su fattu chi at tantos numenes est determinadu dae s'importantzia de s'attividade culturale e mitologica chi no est mai istada aggualada dae niunattera dea in su Medio Oriente. + Kristin Asbjørnsen: Kristin Asbjørnsen est nascia su 12 de maju de su 1971. Est una cantanti e componidora norvegesa specializzara in musiga gospel. + Jamison Young: Jamison Young est unu cantautori e musicista australianu. Immoi bibiri a Praga. Sonara sa ghitarra e s'armoniga. Cantara sa cantzoni finali de su film . Discografia. "Shifting Sands Of A Blue Car" (2005) + Ñico Saquito: Ñico Saquito (su nomene justu Benito Antonio Fernández Ortiz, Santiago de Cuba, 17 ennarzu 1901 - Havana, 04 Austu 1982) fit unu chitarrista, cumposidore e cantante Cubanu. In totta sa carriera at cumpostu pius de 500 cantones. Est istadu s'inventore de su tipu 'e cantu jamadu guaracha. sa Vida. @@ -4310,6 +5163,7 @@ Poi de sa rivolutzione de Fidel Castro issu torreit a Cuba ma sos atteros componentes de su gruppu nono. sa Mùsica. Issu at cumpostu printzipalmente guarachas ma finas medas guajiras e sons. Sas cantones suas pius famosas sunu: + Bruno Martino: Bruno Martino (Roma, 11 de santandria 1925 — Roma, 12 làmpadas 2000) fit unu compositore de jazz, cantante e pianista italianu. A livellu internatzionale esty meda connotu pro su pius pro sa cantone Estate, cumposta in su 1960, chi est diventadu unu jazz standard chi est istadu ripresu dae meda jazzistas e non solu comente Joao Gilberto e Michel Petrucciani. Sa vida. @@ -4319,30 +5173,42 @@ Fit connotu cun s'isunzu "Principe dei nights" ("prinzipe de sos night clubs") e sas cantones suas chi andaian de pius fini "Sono stanco", "Sabato sera", "Cos'hai trovato in lui" e "Baciami per domani". Su sucesso pius mannu est istadu - "E la chiamano estate" - chi fit istada registrada finas dae Fred Buongusto e dae pagu Laura Pausini. Ma sa cantone chi l'at resu famosu in totu su mundu est istada " Estate, in italianu l'ana interpretada Mina, Joao Gilberto Mia Martini, Ornella Vanoni, Vinicio Capossela, La Crus, Irene Grandi, Andrea Bocelli e ultimamente Sergio Cammariere. Estate est diventadu unu standard chi ana eseguidu diversos jazzistas comente Joe Diorio, Chet Baker, Toots Thielemans, Mike Stern e Michel Petrucciani. In sos annos a sighire at giradu cun s'orchestra sua totu sos mezus Night clubs de su mundu dae Monte Carlo a Las Vegas. Bruno Martino est mortu de infarto su 12 de lampadas de su 2000 a 74 annos + Angola: Angola est una natzione in s'Àfrica. + Benin: Benin est una natzione in s'Àfrica otzidentale. Sa limba ufitziale est su frantzesu. + Botzuana: Botzuana est una natzione in s'Àfrica. + Burkina Faso: Burkina Faso est una natzione in s'Àfrica. + Burundi: Burundi est una natzione in s'Àfrica. + Camerùn: Camerùn est una natzione in s'Àfrica, sa capitale sua Yaoundé est. Isterrit 75.000 km cuadrados, e 15.000.000 de abitantes. Est una repubblica e si allegat su frantzesu, s'ingresu e su bantu. Religione animista, cristiana e musulmana. Clima ecuatoriale. Riccu de forestas a sud e de territoriu de savanas e istepas. A sud unu vulcanu, su Camerùn de 4070 m. + Cabu Birde: Cabu Birde est una natzione in s'Àfrica. + Chad: Sa Repùbrica de su Chad est una natzione in s'Àfrica. + Comoras: Comoras est una natzione me s'Àfrica. + Repùbrica Democràtiga de su Congo: Repùbrica Democràtiga de su Congo est una natzione in s'Àfrica, sa capitale sua est Kinshasa. + Costa de Avòriu: Costa de Ivòriu est una natzione in s'Àfrica e sa capitale uffitziale est Yamoussoukro, ma sa tzitade pius manna est Abidjan. + Eritrea: S'Eritrea est un istadu multilingue, multietnicu e multi religiosu. Limbas faeddadas. @@ -4350,93 +5216,134 @@ Sa mazore parte de sas limbas faeddadas in Eritrea sunu de origine semitica comente s'arabu (faeddada dae sos indigenos Arabos Rashaida), tigre e tigrigna e s'ultima reconnotta su Dahlik, custas limbas sun faeddadas dae pius de s'80% de sa populatzione. Medas sun puru sas limbas de origine Cushitica chi includini: Afar, Beja, Blin, e Saho. Unu terzu gruppu est formadu dae limbas chi appartenin a sa famiglia Nilo-Saharianas comente sas limbas Kunama e Nara. + Etiòpia: Etiòpia est una natzione in s'Àfrica ofitzalmenti connotta comenti Sa Republica Federali de Etiòpia e s'agattara in su Corru d'Africa. Sa capitali est Addis Abeba. + Gabòn: Gabòn (in frantzesu:République Gabonaise)est una natzione de s'Àfrica, situada in s'equadore in sa costa ovest de s'Africa Centrale. Sa capitale sua est Libreville. S'economia de su Gabon est printzipalmente ligada a su petroliu, difattis custu settore rappresentada su 46% de sas bintradas de su guvernu e s'81% de sas esportaziones. Meda importantes sunu puru sas risorsas de su linnamine, diffattis ada 20 milliones de ettaros de foresta tropicale. Attualmente b'ada conflittos in attu pruite sa popolazione est chirchende de frenare sa deforestazione chi sun ponzende in attu zertas multinatzionales, in su matessi tempus su guvernu est ponzende in attu unaserie de iniziativas de produtziones de linnamine rispettosa de s'ambiente + Gàmbia: Gàmbia est una natzione in s'Àfrica. + Ghana: Su Ghana est una natzione in s'Àfrica. + Gibuti: Gibuti est una natzione in s'Àfrica. + Guinea: Guinea est una natzione in s'Àfrica. + Guinea-Bissau: Guinea-Bissau est una natzione in s'Àfrica. + Guinea Ecuadoriale: Guinea Ecuadoriale est una natzione in s'Àfrica. + Algerìa: Jasìria ("Repùbrica Populare Democràtiga Jasira") est una natzione in s'Àfrica e sa capitale sua est Algeri. + Kènya: Kénya est una natzione in s'Àfrica sa capitale sua est Nairobi. + Libèria: Libéria est una natzione in s'Àfrica. + Lìbia: Lìbia est una natzione in s'Àfrica sa capitale sua est Tripoli. + Madagascàr: Madagascàr est una natzione in sa terramanna de s'Àfrica. + Malawi: Malawi est una natzione in s'Àfrica. + Mali: Malì est una natzione in s'Àfrica. + Marocco: Marrocu est una natzione me s'Àfrica. + Mauritània: Mauritània est una natzione in s'Àfrica. + Mauritzius: Mauritzius est una natzione in s'Àfrica. + Mozambico: Mozambighe est una natzione in s'Àfrica. + Namìbia: Namìbia est una natzione in s'Àfrica. Sa capitale est Windhoek. + Nixèr: Nixèr est una natzione in s'Àfrica. + Nigéria: Sa Nigéria est una natzione in s'Àfrica. + Ruanda: Ruanda est una natzione in s'Àfrica. + São Tomé e Príncipe: São Tomé e Príncipe est una natzione in s'Àfrica. + Senegal: Senegàl est una natzioni in s'Àfrica. Sa capitali sua est Dakar. Funt linguas ufitzialis su frantzesu e su wolof e is artras linguas natzionalis: Jola; Mandinka; Pulaar; Serer; Soninke. + Seychelles: Seychelles est una natzione in s'Àfrica. 115 isolas de corallu e granitu in s'Aceanu Indianu. Su 50 % de su territoriu est patrimoniu mundiale de s'Unesco po sas piantas e animales raros. Sa temperatura est temperada, tra sos 24° centigrados e solu raramente superat sos 32°. B'est una istajone in cue pioet (bennalzu- frealzu) e una istajone asciutta (maju -santuaine) Populadas dae frantzesos a sa fine de su 1700, dae biancos e africanos, sunt istadas sutta su dominiu frantzesu fintzas a su 1814 cando sunt passadas sutta a sos inglesos. Est una repubblica indipendente dae su 1976. Sa popolatzione est de 90.000 abitantes. Isviluppadu su turismu e s'artigianatu. Sa religione est in prevalentzia cattolica; sunt presentes anglicanos e musulamanos. + Sierra Leone: Sierra Leone est una natzione in s'Àfrica. + Somàlia: Somàlia est una natzione in s'Àfrica. + Sudàfrica: Sa repubblica de su Sudàfrica est una natzione in s'Àfrica australe. Su Sudàfrica b'at tres capitales, difattis Pretoria est sa capitale esecutiva, Bloemfontein cussa giudiziaria e Città del Capo legislativa, sa tzitade prus manna est Johannesburg. B'at guasi 50 milliones de abitantes. Sas limbas. Sas limbas uffitziales sunt 11: s'Afrikaans, s'Inglesu, su Ndebele de su sud, su Sotho de su nord, su Sotho de su sud, su Swazi, sa Limba Tsonga, sa Limba Tswana, sa Limba Venda, sa Limba Xhosa e sa Limba Zulu. + Sudan: Sa Repùbrica de Sudan (arabu: جمهورية السودان الديموقراطية) est un'istadu de s'Àfrica sub-sahariana. + Swaziland: Swaziland est una natzione in s'Àfrica. + Tanzània: Sa Tanzània, formalmente Repùbrica Unida de Tanzània (Jamhuri ya Muungano wa Tanzania in swahili, United Republic of Tanzania in inglesu) est un'istadu de s'Àfrica sud-orientale. + Togo: Togo est una natzione me s'Àfrica. + Tzentràfrica: Su Tzentràfrica est una natzione de s'Àfrica. + Uganda: Uganda est una natzione in s'Àfrica. + Zàmbia: Zàmbia est una natzione in s'Àfrica. + Zimbabwe: Zimbabwe est una natzione in s'Àfrica. + Sahara Otzidentale: Sahara Otzidentale est una natzione in s'Àfrica. + Mia Martini: Mia Martini seconda de battor fizas, sorre de Loredana (1950) - issa puru cantante de sucesso. Su babbu, Giuseppe Radames Berté (1921), fit professore de latinu e gregu antigu, sa mama Maria Salvina Dato, morta in su 2003, fit mastra de sas elementares. Este siguramente una de sas interpretes pius mannas de sa cantone italiana de sempre. + Andrea Parodi: Andrea Parodi (Portu Turre, su 18 de triulas de su 1955 – Casteddu su 17 santu aine 2006) est istadu unu cantadore sardu. Si fit diplomadu "Allievo Capitano di Lungo Corso" in s'Istituto Tecnico Nautico de Portu Turre. In su 1977 aiat fundadu cun atteros kimbe de Tàtari su gruppu Coro degli Angeli, e cun su numene Sole Nero in sos annos 1980 aìana fattu de "spalla" e incisu in istudiu cun Gianni Morandi. Fit sa oghe 'e sa band Tazenda. + Nâzım Hikmet: Nazım Hikmet Ran (Salonicco 20 de santandria 1901 – Mosca 3 de làmpadas 1963), connotu comente Nazım Hikmet, est istadu unu poeta e iscritore turcu. Est cunsideradu su primu e pius modernu poete turcu e in su mundu comente unu de sos poetes pius mannos de su 20mu sèculu. @@ -4448,6 +5355,7 @@ In su 1938 fit istadu arrestadu un'àtera orta e cundennadu a 28 annos e 4 meses de galera pro « "atividades anti-nazistas e anti-franchistas"». At passadu àteros 12 annos in presone e in cussu tempus si fit cojuadu cun Münevver Andaç. In su 1955 at rezidu su premiu internatzionale pro sa paghe. Perdida sa tzitadinàntzia turca, s'ùltima parte de sa vida l'at passada comente tzitadinu polacu edd'est mortu in Mosca de infartu. + Bombay: Mumbai (Marathi: मुंबई, Mumbaī), est s'antiga zittade de Bombay, est sa capitale de s'istadu indianu de su Maharashtra e d'este sa capitale finanziaria de s'India. Ada guasi 13 milliones de abitantes, e d'est una de sa zittades pius populadas de su pianeta. Ma contende sos subúrbios de Navi Mumbai e Thane arrividi a 19 milliones, chi est sa quinta area metropolitana pius populada de su mundu. @@ -4454,6 +5362,7 @@ Mumbai est in sa costa ovest de s'India, supra su Mare Arabicu e in su portu sou passat oltre su 50% de su trafficu de sa merces via mare de sa natzione intrea. Mumbai est su centru commerciale e de sos ispettaculos de s'India, ada su 25% de sa produtzione industriale, su 40% de su cummerciu marittimu, e su 70% de sas transaziones de s'economia indiana. Pro su flussu finantziariu custa tzitade est in sos primos deghe centros de cummerciu mundiale, est sede de importantes istitutziones finantziarias comente sa Reserve Bank of India, sa Borsa printzipale de s'India jamada Bombay Stock Exchange, e sa sede printzipale meda cumpagnias indianas e multinatzionales. In pius in sa tzitade b'est su centru pius importante de s'Asia de produtziones cinematografigas e televisivas, connottu comente Bollywood. + Amèrica: S'Amèrica est unu continenti, chi est s'unioni de s'Amèrica setentrionali e de s'Amèrica meridionali. Trèmini. @@ -4494,14 +5403,17 @@ Lìnguas. Su numeru in totu de is lìnguas de sAmèrica bincit de meda 500, intr'e lìnguas e dialetus. Is principalis lìnguas funti is correspundentis a is ca funti istetius postus de is colonizadoris europeus, sighius de is lìnguas de is principalis culturas amerindias. Calincuna atra lìngua tenit una importantzia demográfica chenza chi siat offitziali, intr'e cussas: + Limba amarica: S'amaricu (አማርኛ āmariññā) este sa limba uffitziale de s'Etiopia. Est una limba de origine semitica e s'alfabeto est cumpostu dae 260 signos sillabicos, divisos in sette ordines a segunda de su sonu. S'amaricu est faeddadu finas in Egitu, in Israele, in Isvetzia e in Eritrea. + Van Jones: Van Jones (naskidu in Jackson, Tennessee in su 1968) est un'avvocadu de derettos ziviles e ambientalista in sa tzittade de Oakland, in California, chi trabagliat pro acciappare solutziones chi sian a su matessi tempus ripettosas de sa justiscia sotziale e ambientale. Jones est presidente e fundadore de sa Green For All, chi est un'organitzazione natzionale dedicada a costruire una economia ripettosa de s'ambiente e chi a su matessi tempus siat gai forte de ndi ogare sa mazore parte de sa popolatzione dae sa povertade. Custas teorias Van Jones las ada presenmtadas cun d'unu liberu intituladu The Green Collar Economy sa peraula green-collar economy cheret narrer chi sunu trabaglios chi servin a mezorare s'ambiente. In sa matessi linea s'agatan puru Nancy Pelosi,Tom Daschle e Al Gore, pro fentomare sos pius famosos. Su mese de martu de su 2009 su Presidente de sos Istados Unidos Barack Obama l'aiat nominadu cunsizeri ipeciale in su Consizu de sa White House pro sa Calidade de s'Ambiente, inue aiat tribagliadu cun varias agentzias e dipartimentos pro aumentare sas initziativas de s'amministratzione de Obama subra su clima e s'energia. + Wang Yongchen: Wang Yongchen ()(provintzia de Anhui, 1954) est un'avvocadu ambientalista e una giornalista cinesa de sa Radio Natzionale Cinesa subra s'Ambiente. In 1996 Wang at fundadu sa Green Earth Volunteers una ONG chi si interessat de s'ambiente, e a su mamentu issa est su presidente. Sas bideas. @@ -4514,6 +5426,7 @@ Sos ifortzos de s'organitzazione at custrintu su premier cinesu Wen Jiabao a annuntziare in su 2004 chi sos progettos de sas digas fini frimmos pruite b'aiat meda oriolos sia pro s'ambiente chi pro sas miniranzas etnicas de cussas zonas. Sos premios finas ai como. Wang at rezidu meda premios pro sos reportages suos cumpresu su Asia-Pacific Broadcasting Union prize in su 1993, 1999 e 2001, e su Condé Nast Traveler Environmental Award in su 2004, e su Earth award or Globe award in su 2001. S'ultimu est su premiu pro s'ambiente de sa Cina pius prestigiosu. + David Suzuki: David Takayoshi Suzuki (Vancouver, British Columbia - Canada su 24 de martu de su 1936) est unu divulgadore iscentificu e attivista ambientalista. @@ -4523,6 +5436,7 @@ Attivista dae sempre pro frimmare su cambiu climaticu de su pianeta, in su 1990 Suzuki est istadu fra sos fundadores de sa David Suzuki Foundation, pro chircare "de acciapare modos de fagher a tales chi sa soziedade potat vivere in armonia cun su mundu naturale chi nos allattada" Sas prioridades de sa Fundazione sunu: oceanos e sa pisca sustenibile, cambios climaticos e energia pulida, sustenibilidade. Dae su 1982 a su 1987 Suzuki est istadu direttore de sa Canadian Civil Liberties Association (Associatzione Canadesa pro sos Dirittos Tziviles). + Shai Agassi: Shai Agassi (naskidu in su 1968) este su fundadore e su Amministradore delegadu de sa Better Place. Diplomadu a su Technion, sa famosa universidade de Haïfa in Israele, in su 1992 at fundadu sa sotziedade TopTier Software, in cui fit direttore tecnicu e poi Direttore Generale. @@ -4534,8 +5448,10 @@ Agassi at regoltu 200 milliones de dollaros pro custu progettu, sa cumpagnia in custu mamentu este in trattativas cun pius de 25 natziones in su numdu. S'iscopu de sa sotziedade Better Place est de produrre machinas elettricas cun sa idea chi sos costos de sa mobilidade ana a miminare de su 20% e a su matessi tempus sas emissiones de su carbonio. Segundu Agassi in Israele in su 2015 non bi det aere pius macchinas a petroliu. + Israele: S'Istadu de Israele (in ebraicu: מדינת ישראל, Medinat Yisra'el; in arabu: دولة اسرائيل, Dawlat Isrā'īl) est un'istadu chi cunfinat cun s'Egittu a Sud, sa Giordania a Est, e su Libano a Nord e sa Siria a Nord-Est. Sa capitale sua est Gerusalemme, sas tzitade pius populada est Tel Aviv. + Persefone: Persefone, o Kore, jamada finas Kore (chi cheret narrere pisedda), est una figura de sa mitologia grega, fondamentale in sos Misterios Eleusinos, chi curripondet a Proserpina in sa mitologia romana. In sa mitologia grega, Persefone este sa dea de sa fertilidade de sa terra e a su matessi tempus fit sa Reina de su mundu 'e sos mortos e muzere de Ade. @@ -4543,9 +5459,11 @@ Fiza de Zeus e de Demetra, fit istada rapiada dae Ade, su deus de su mundu se sos mortos chi, pro si la cojuare, contra a sa volontade 'e sa mama, che l'aiat leada in sos inferos. Una olta in su mundu 'e sos mortos Persefone non cheriat manigare nudda, finas si Ade la pregaiat e li offriat tantas calidades de manigu, a sa fine in d'unu momentu de debilesa manigheit calchi ranu de melagrenada. Issa pero non ischiat chi manighende cussos ranos si fit ligada in eternu a sos inferos e a Ade. Sa mama, dea de s'agricoltura, comente reazione a su rapimentu fit impedende a sas piantas de creschere, creende un ierru duru chi pariat non epperat mai fine. Intantu domandeit s'interventu de Zeus, chi non potende faghere atteru, arriveit a un'accordu cun Ade, e sigomente Persefone non aiat manigadu unu fruttu intreu, deviat restare in s'atteru mundu solu pro unu numeru 'e meses curripondente a sos ranos chi aiat manigadu, potende gai passare cun sa mama su restu 'e sos annos. Gai Persefone dae tando deviat passare 6 meses cun su maridu e 6 meses cun sa mama. Demetra tando ogni annu aisettaiat cun cuntentesa sa torrada e sa fiza subra sa terra e faghiat fiorire sa natura in beranu e in istiu. + Zeus: In sa mitologìa grega Zeus (in gregu Ζεύς gen. Διός) est su re de sos deos, soberanu de s'Olimpu, su deus de su chelu e de sos tronos. Sos simbolos suos sunt su lampu, su trau, s'abile e su chercu. Fizu de su titanu Cronos e de sa titana Rea, est su maridu de sa sorre Era. Est babbu de meda deos e eroes. + Limba gallesa: Sa Limba Gallesa (nòmene nativu "Cymraeg" o "Gymraeg"), faede parte de su gruppu britonicu de is limbas celticasa. Esti fuedhadu me sa natzione occidentale de sa Bretagna Manna, connota cummente Galles (Cymru) e in sa valle de sa Provintzia de Chubot, una colonia gallesa aintru de sa Patagonia Argentina. Doi funti fintzes personas ca fuedhant gallesu in meda atrus logus puru, prus ca totu in su arrestu de sa Bretagna Manna, is Istados Unidos De America e s'Australia. Gallesu Antigu. @@ -4556,6 +5474,7 @@ Gallesu Modernu. Segundu su censimentu de su 2001, su 20,5% de sa gente totalle gallesa (3 miliones de personas) naraiada de fuedhai su gallesu (de prusu de su 18,5% de su 1991). Custa percentuali pigat una importanza manna chi si pentza chi su 25% de sa gente totale fiat composta de naschidos a foras de su Galles. Me sa gente gallesa ca fuedha sa limba gallesa arribat a su 30%. Su numeru de sa gente ca fuedha su gallesu cummente limba veicolare o chi connoscit talli limba in s’arrestu de sa Bretagna Manna no est connota, ma si agatat gente ca dda chistionat me is printzipales tzitades inglesas de sos confines aroru de su Galles e s’Inghilterra. Pagus Gallesus chistionant isceti una limba, ma sa mellus parte de issos narant ca fueddhant mellus su gallesu de su inglesu. Sa scioberada se limba de fuedhai est a segunda de s’argumentu de chistionai (custu fenomenu est tzerriau “commutazione de codici”). Mancai su gallesu siat una limba asuta de su predominiu de s’inglesu, me su XX seculu crescit su sustentamentu de sa limba impare a sos partidos natzionalistas cummente su partidu Plaid Cymru e sa sotziedade de sa limba gallesa (Cymdeithas yr Iaith Gymraeg). Su gallesu cummente prima limba est fuedhada me sas partes de su Galles ca tenint prus pagu inurbatzione, tra sas calles Gwynedd, Denbighshire, Merioneth, Anglesey (Ynys Môn), Carmarthenshire, Nord Pembrokeshire, Ceredigion, e me sa parte occidentale de su Glamorgan, ma gente cun bona cunoscentzia de su gallesu si podet accathare in totha sa natzione Gallesa. + Limba gaelica scotzesa: Su gaelicu scotzesu (Gàidhlig), est una limba chi fait parte de su gruppu goidelicu de sas limbas celticasa. Talli gruppu tenit su gaelicu irlandese e su manx (sparessiu) e si diferentziat de su ateru gruppu gaelicu brittonnicu ( su gallesu, su cornicu e su bretone). Scottzesu, irlandesu e Manx naschint tottus de su Irlandesu de masanìa. Istòria. @@ -4608,35 +5527,49 @@ Medas de custos nomes funt antigas e no benint adoperaus prus. Sigumente doe funt pagus nomes gaelicus traditzionales, medas tzenias me is comunidades de limba gaelica ant decidiu de adoperai nomes de su inglesu po is fillus. Custos nomes no tenint traduzione in gaelicu. is opiniones po custas chistiones funt pretziasa, calencunu penzat ca custu fait diventai debilli sa ereditade de curtura e de limba soru, atrus invetzas, pentzant ca su gaelicu, cummente donnia atera limba moderna,si deppit cuncordare po vivere me su mundu modernu. Sa forma comuna po sos sangunaus gaelicus est cussa ca cummentzat cun mac (Gaelicu po fillu), cummente in MacGillEathan (Maclean). Su Femminille est nic, duncas Catherina MacPhee, in gaelicu, est Caitrìona Nic a’ Phì. Medas caboris aint donadu s’origine a nomes scotzesus comunes: bàn (Bain – bianco), ruadh (Roy - arrubiu), dubh (Dow - nieddu), donn (Dunn - marrone). + Aga Khan: Karīm Āgā Khān IV connotu comente Aga Khan (Ginevra 1936) est un prìntzipe de religione ismailita. At passadu sa pitzinnia in Nairobi in Kenya, at istudiadu prima in Isvìtzera, in su 1959 s'est laureadu in s'Universidade de Harvard in "Istòria Islamica" . In su 1962 in Sardigna a curtzu a Terranoa at criadu sa Costa Smeralda. + Miami Beach: Miami Beach est una tzittade vicinu a Miami in sa contea de Miami-Dade in s'Istadu de sa Florida, in sos Istados Unidos de America. Este una tzittade distinta dae Miami, finzas si sunu meda affacca. Fundada in su 1915 su nomene de Ocean Beach, at leadu su numene attuale ja in su 1917. Segundu su censimentu de su 2004 b'at 89.104 abitantes, su 55.5|% de sa populatzione est naskida a s'estero. + Aquaman: Aquaman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Garth: Garth, nau puru Aqualad o Tempest est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Lori Lemaris: Lori Lemaris, est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. Est stettia una picciocca de Superman. + Superman: Superman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1938 de Jerry Siegel e Joe Shuster. Est stettiu nau in Italia puru Nembo Kid. + Flash: Flash est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1940 de Gardner Fox e Harry Lamper. + Lanterna Verde: Lanterna Verde est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Batman: Batman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1939 de Bob Kane e Bill Finger. + Aiello del Friuli: Aiello del Friuli ("Daèl" in friulanu) est unu comunu de 2.217 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Freccia Verde: Freccia Verde est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1941 de Mort Weisinger e George Papp. + Uomo Ragno: S'Omini Arangiolu in italianu Uomo Ragno est unu de is personaggius de is fumettus de sa Marvel Comics, criau in su 1962 de Stan Lee e Steve Ditko. + Dottor Strange: Dottor Strange est unu de is personaggius de is fumettus de sa Marvel Comics, criau in su 1963 de Stan Lee e Steve Ditko. + Over the Rainbow: Over the Rainbow (trad. addae de s'arcuparadu) est su titulu de una cantone iscritta dae Harold Arlen cun sa peraulas de E.Y. Harburg. Sa versione originale cantada dae Judy Garland in su 1939, fit sa colonna sonora de su film "The Wizard of Oz" (su Magu de Oz). sas Peraulas. @@ -4655,6 +5588,7 @@ Custa cantone ad apidu unu sucessu subitu ma chi at duradu finas a oe. Meda cantantes l'ana cantada in d'ogni epoca. Lista de sas atteras versiones. Danielle Hope + Siena: Siena est una tzittade de 54.066 bividoris de sa Tuscana, este capoluogo de Meria o provintzia. Siena ada unu centru medioevale: Piazza del Campo cun sa Turre del Mangia, e palattos e crejas: magnificu su Duomo (1226-1260) cun su pulpitu de Nigola Pisano (Pisa 1200- Siena 1270). Iscultore mannu. In su sec.XII diventada liberu Comune. Sighini lottas tra guelfos e ghibellinos. Meda boltas in gherra cun Firenze e Pisa. Siena est sede de Universidade fundada in su 1240. Ada fattu parte de su Granducadu de Toscana. Famadu su Palio de Siena. @@ -4661,52 +5595,75 @@ Persones de ammentare. Siena est connotta dae tottu pro su patrimoniu artisticu e pro sa forma urbana ki pro sa mazore parte est restada comente fit in su medioevo e in su Rinascimento. Pro custos motivos est istada declarada dae s'UNESCO patrimoniu de s'umanidade. + Vincenzo Maenza: Vincenzo Maenza est nasciu a Imola su 2 maggio de su 1962 e est stettiu unu luttarori, prus bortas campioni olimpigu. + Andrea Minguzzi: Andrea Minguzzi este naschidu in castel santu predu termasa su primu de frealzu de su 1982 este unu istrumpadore de sa categoria de sos 84 kiloso. este puru unu binchidore olimpicu ca ada retiradu sa medaglia de s'oro in pechino in su 2008 + Hawkman: Hawkman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Dottor Fate: Dottor Fate est unu de sos personagios de sos fumetos de sa DC Comics. + Plastic Man: Plastic Man est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Elongated Man: Elongated Man est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Black Canary: Black Canary est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Martian Manhunter: Martian Manhunter est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Zatanna: Zatanna est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Atomo (fumettu): Atomo est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Marketing: Su Marketing (numene ingresu meda bias inculziadu in "mktg" e, imbagliende, in "mkt", chi in realidade chere narrere "market", malcadu) este una palte de sa iscientzias economicas chi istudiada sos malcados e sas dinamicas tra sas impresas e sos clientes. Sa peraula benit dae su inglesu, "market", chin s'agnanta de sa desinentzia -ing pro dare a bidere s'attividade fatta. Marketing, tando, cheret narrere ispecificamente "ponnere calchi cosa in su malcadu + Cappellaio Matto (fumettu): Cappellaio Matto est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Brainiac: Brainiac est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Capitan Marvel: Capitan Marvel est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Changeling: Changeling est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Due Facce: Due Facce est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, nemigu de Batman. + Etrigan: Etrigan est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau de Jack Kirby. + Impulso (fumettu): Impulso est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Man-Bat: Robert Kirkland "Kirk" Langstrom connòschidu comente Man-Bat est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, nemigu de Batman. Est cumpàrviu sa prima borta in su nùmeru 400. + Poison Ivy: Poison Ivy est unu de is personagius de is fumetus de sa DC Comics. + Supergirl: Supergirl est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, sorresta de Superman. + Dottor Fate/campidanesu: Dottor Fate est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Donnie Darko: Donnie Darko est su film de cumentzu de Richard Kelly, scritu e prodùsiu in su 2001 e torrau a trasmiti in su 2004 in is cìnemas in sa versioni "director’s cut" prus longa de 20 minudus. Custu “torrai a nasci” est po su suportu mannu chi ddis ant donau is fans, chi cunsiderant custu film unu cult, gràtzias a sa amistura de esoterismu e fantaiscientzia, mancai is guadàngius in is box-office fessint partus, in is tempus de sa primu bessida, bàscius meda (517.375 de dollarus), cosa custa chi no si torrat a presentai candu su film bessit po sa segundu borta tenendi sucessu mannu. @@ -4740,13 +5697,16 @@ Importante meda po s’andamentu e sas atmosferas de su film est sa colonna sonora, aroru de pop e new wave de sos annos ’80. Agatausu dunquas gruppus de importu meda cummente Joy Division, Tears for fears, Duran Duran, Echo and the Bunnyman e sa cover de su classicu de sos Tears for Fears “Mad World” torrada a fai de su cantautori Gary Jules. Custas sunt sas cantzones de sos artistas: S’arrestu de sa colonna sonora est de generi "ambient", de sos tonos iscuros, funt stetias fatas de Michael Andrews e donant supportu a sas scenas prus oniricas. + Giappone/campidanesu: Su Jiaponi (日本, にほん、"Nihon" o "Nippon") esti una natzioni insulari de s'Asia Orientali. S' agattara in s' oceanu Pacìfigu, a hest de sa Chìna, Korea y Rusìa s' allongara in su mari de Okhotsk a norti fintzasa a su Mari Chinesi Ardionali a sur. Is carateres que cumponinti s'alfabétu de su Jiaponi boliri narai literalmenti "Accantu nasciri su soli", po custu su Jiaponi esti cunnosciu cummenti «Bidda de su Soli Lebànti», unu nomini que deribara da sa positzioni orientali de s'istadu rispetu a sa China. Sa capirali o cirari principali esti Tōkyō. Si creeiri que su nomini donau in ocidenti fiara deribadu da unu dialetu de sa Chìna ardionali cussu cali esti pronunzau/jāk-bəng/. Su nomini uficiali esti "Nihon-koku" od "Nippon-koku" + Frantza/campidanesu: Frància (France, in francesu) est una natzioni in s'Europa ocidentali, chi cumprendiri puru s'ìsula de sa Còrsica e tenit sa dipendèntzia ("territoriali") a fora de s'Europa comenti is atras ìsulas de su Oceanu Pacìficu, e de s'Oceanu Indianu e in s'Atlanticu, e in su sudamèrica in sa Guaìana Françesa. Sa Frància est un'istadu ca fait parti de s'Unioni europea. Sa capitali est Parigi, e is tzitadis principalis funt: Mresella, Lìon, Tolusa, Lyllà, Bordeaux, Strasbùrgu. + Portugallu/campidanesu: Portugallu esti una natzioni in s'Europa ocidentali. Sa capitali esti Lisbona. Cirarisi principalisi. @@ -4779,6 +5739,7 @@ Linda de Suza,Roberto Leal,Jorge Ferreira,Lena D`Agua, Marie Myriam,Mariza,Micia,Vitor Espadinha,Lenita Gentil, Camoes,Pessoa,Miguel Torga,Antonio Nobre,Florbela Espanca,Agustina Bessa Luis,Sophia de Mello Breyner Andresen. + Conservatoria de sas Costeras: Sa Conservatoria de sas Costeras de sa Sardigna, "Conservatoria delle Coste della Sardegna" in italianu, est un'agentzia de sa Regione Autònoma de Sardigna istituida cun sa Lege Regionale 29 maju 2007, n. 2. Compitos. @@ -4795,6 +5756,7 @@ Sa Conservatoria determinat comente depent èssere amministrados e gestidos sos territòrios, in manera chi sa natura de cuddos logos siat mantènnida semper bella e rica comente in origine. Definit in fines sos usos, in particulare agricolos e turisticos compatibiles cun custos obietivos. Imàgines. Paesàgios de sas costeras sardas + Saṃsāra: Su fueddu Samsara (de su sanscritu "iscùrriri imparis") indicat, me is religionis de s'India commenti s'Induismu, su Buddhismu e su Giainismu, su ciclu de vida, moti e arrenàscida (torradura a vida) nau puru, mancai impropriamenti, ciclu de trasmigratzioni de is animas. Est meda botas rafigurau commenti un' arroda. In su sensu no literàriu podit indicai puru "s'oceanu de s'esistèntzia", sa vida in terra, su mundu materiali, ca est prenu de daori e de sunfrimentu, i est, innantis de totu, privu de sustàntzia: su mundu commenti nosu ddu bideus, e innui bivveus, no est atru ca unu mistérimentu, una chimèra māyā. Aciufau in custa chimèra, s'omini est afrìgiu duncas de una genia de ignoràntzia metafisica ("avidyā"), est a nai de una bisioni no adeguada de sa vida in terra e de cussa a pustis: custa ignoràntzia condusit s'omini a si movviri tratenendi•ddu aici in su "Saṃsāra". @@ -4806,16 +5768,19 @@ Buddhismu. Po su Buddhismu de is Nikaya est su ciclu de vida a su cali funt custrintus is esseris chi tenint sensibilidadi po curpa de sa conditzioni indisciprinada de sa menti insoru. Ammuntonendi karma negativu is esseris chi tenint sensibilidadi si "cundannant" a una arrenàscida noa de sunfrimentu in unu livellu inferiori de s'esistèntzia (es. in su "rennu arimai" o de is "ispìritus") ammaniendi aici sa probabilidadi de essiri prus fatzilmenti vìtima de is emotzionis trumbulladoras e nci arruiri duncas in unu livellu prus in basciu ancòra de s'esistèntzia. Puru s'ammuntonamentu de kamma (pāli, "karma", sanscritu) positivu cumportat una arrenàscida in su ciclu, mancai siat in conditzionis prus a favori, e, de su momentu chi est sa vida atotu ca fait sperimentai su sunfrimentu (castia Cuatru Nobilis Beridadis), sa conditzioni prus bella est cussa de unu abbandonu de su Samsāra (Nibbāna). Po is iscollas de su Buddhismu Mahayana no ddui est diferèntzia a intru de samsara e nirvana. Est in su rennu innui sa vida torrat a nasciri ca si realizat su nirvana, tot'e duus is mundus funt sbudius (sunyata) de calisisiat propriedadi inerenti. Sa realizatzioni de custa profunda beridadi potat a sa liberadura cumpleta (bodhi). Aici Nagarjuna: + Indro Montanelli: Indro Montanelli (Fucecchio, 22 aprile 1909 – Milano, 22 luglio 2001) est stettiu unu giornalista, scrittori e divulgatori storigu italianu. Ari traballau finzas a su 1973 po su Corriere della Sera e, a pustis, in su 1974, ari criau Il Giornale Nuovo. Est aparrau a Il Giornale nuovo fintzas a su 1993, candu Silvio Berlusconi, s'editori finzas a su 1990 e frari de s'editori nou Paolo Berlusconi ari dezidiu de fai politiga e ari domandau a Il Giornale nuovo de du sighi in politiga. Po cussu, Montanelli ari dezidiu de si 'n d'andai e, in su 1994, criaara un'artru giornali, La Voce, bessìu po un annu in edicola. + Gordian: Gordian est su titulu de una serie de animatzioni giapponesa comporau de sa Rai chi d'ari trasmittiu po sa prima borta in su 1981. Gordian est unu super robot. Su protagonista est Daigo chi brintara in tres robot differentis: Protezer, Deninger e Garvin, mandaus de su babbu de Daigo, su Dottor Otaki. Is nemigus funti is Madokter, alienus. + Nirvana: Su Nirvāṇa (sanscritu: निर्वाण, trasliterau ; pali: निब्बान nibbāna, cinesi: 湼槃 niepan, giaponesi: 涅槃 nehan, let. "estintzioni") est unu fueddu presenti in s'Induismu, in su Giainismu, ma fundamentali meda est prus chi atru in su Buddhismu. In s'Induismu. @@ -4832,25 +5797,35 @@ In su Buddhismu su "nirvāṇa" est s'umiadroxu urtimu de sa pratica propia de su Dharma. Su "nirvāṇa" intendiu commenti "agabbadura" est espostu, praticau e realizau de is praticantis de s'Eréntzia Theravada e tali "nirvāṇa" benit realizau gratzias a sa realizatzioni de sa Sbuidesa de su Sei de sa persona mentris benit ignorada sa Sbuidesa de su Sei de is fenomenus; su praticanti Theravāda praticat e realizat su Nobili Caminu de Otu Partis e is Cuatru Nobilis Beridadis, de su sunfrimentu, de s'origini sua, de s'agabbadura sua e de su caminu chi potat a s'agabbadura sua e, realizendi s'ammancàntzia de su Sei de sa persona sua in unu istadu de cumpleta suspidura gratzias a su de aì dominau sa pratica de su "shamata" e de su "vipashyana" in custa realizatzioni scrufit su "nirvāṇa" cun arrestu: po "arrestu" in custa ocasioni s'intendit ca esistit ancòra un'arrestu giau de is cincu "skanda", agregaus. Cun sa morti s'Arhat scrufit sa Liberadura de is cincu agregaus e bivvit in unu istadu no manciau o contaminau de nisciuna impuridadi depida a su Karma o a is Afrigimentus Mentalis e sa natura de custu "nirvāṇa" est Paxi, commenti narat su cuartu de is Cuatru Sigillus de su Buddhismu "Su "nirvāṇa" est Paxi". + Casteddu de Matsue: Su Casteddu de Matsue (松江城, Matsue-jō) est unu casteddu feudali in Matsue in sa prefettura de Shimane, in Giapponi. + Amaro: Amaro ("Damâr" in friulanu) est unu comunu de 801 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Ampezzo (UD): Ampezzo ("Dimpeç" in friulanu) est unu comunu de 1.080 abitantes de sa Provìntzia de Udine. Giai capitale de sa Repubbrica libera de Carnia. + Aquileia: Aquileia ("Acuilêe" o "Aquilêe" in friulanu) est unu comunu de 3.480 abitantis de sa Provìntzia de Udine. De origine romana, fundada in su 181 a.C. a sos confines a est de s'Italia. Inghiriada dae muros de difesa, suta Cesare Augusto est diventada una de sas tzitades pius importantes de s'Imperu Romanu, comente Capitale de sa Regione Augustea Venetia et Histria. Est istada residentzia de divescios imperadores. Attaccada boltas meda dae sos Barbaros: Alarico (401 e 408), Attila (452), Sos Longobardos (558), decadidi. Conchistada dae sos Venetzianos in su sec.XV. Su 1509 passada suta su Sacru Romanu Imperu. A longu est istada sede Patriarcale. Restada : sa Cattedrale sec.IV, cun su campanile sec.XII; bellos mosaicos in su pavimentu, e pinturas in “affresco” in sa cripta (sec.XII). Restat unu Foro Romanu, cun pagas colunnas. Su Museo Archeologicu, riccu de repertos de epoca romana. + Arta Terme: Arta Terme ("Darte" in friulanu) est unu comunu de 2.287 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + The Pusher: The Pusher ("Layer Cake") est unu film de generi gangster thriller de su 2004 deretu da Matthew Vaughn, cun protagonista Daniel Craig. + Daniel Craig: Daniel Craig (Chester, 2 marzo 1968) est unu atòre britanicu. + Linea 77: Is Linea 77 funt unu grupu musicali rock italianus. Si funt formadus in su 1993 in Venaria Reale (TO). Is testus de is cantzonis funt in ingresu, a bortas in italianu. + Alatri: Alatri est una bidda de unos 29.600 bividores de su Lazio, posta in sa provìntzia de Frosinone. + Kenze Neke: Sos Kenze Neke, sunt unu grupu musicale de genere rock cantatu in Sardu, naschint in Thiniscole in su 1989. Su numene "Kenze Neke" (chentza neghe) est dedicatu a Michele Schirru, anarchicu sardu chi aiat pessatu de bocchire a Benito Mussolini. @@ -4864,6 +5839,7 @@ In su 1998 essit "Liberos, rispettatos, uguales", chi idet in istudiu sonare sa bateria Giampaolo Conchedda. Dal vivo su discu l'at a sonare Carlo Sezzi. Custu discu tenet branos importantes, comente sa matessi "Liberos," de Peppino Mereu, "Pantanu", de su gruppu corsu Cinqui sò, "Entula", e "Pratobello" de su gruppu Rubanu de Orgosolo, e peri "Black Panther", dedicata a su Movimentu de liberazione de sos nieddos de America. Su 2000 est s'annu de "Kenze Neke", discu antologicu de dech'annos, sonatu e cantatu paris chin Lalli, Francesco di Giacomo, Picchio e Sigaro de sa Banda Bassotti, Max Furian at a sonare sa bateria. Su discu torrat a proporrere branos istoricos comente "Zente", "Americanos", cantatos peri in frantzesu, bascu e ispagnolu, paris chin cover de sa Banda Bassotti "Barboni" cantata dae Lalli (sa canthone Zente l'at a cantare in sardu), de sos Franti ("Sa oke tua") e Francesco di Giacomo chi cantat in sardu "Black Panther"; Picchio e Sigaro de sa Banda Bassotti cantana in italianu "Kenze Neke". A pustis de "Kenze Neke", chimbe annos chenza sonare, fintzas a sa detzisione de torrare paris pro unu cuncertu in su mese de austu de su 2006 in Solarussa, e sa registratzione de unu discu dvd live dae su titolu "Artziati entu", cun tottus sos musicistas istoricos torra in su parcu. + Renato Soru: Renato Soru (nasciu in Seddori su 6 de austu de su 1957) est unu impresàriu e politicu sardu; at fondadu sa Tiscali. Biografia. @@ -4877,14 +5853,19 @@ In su 2003 at detzidiu de intrari in polìtiga cun d'unu partidu suo (Progetto Sardegna) aintru de sa coalitzioni de tzentru-manca. Ne is eletziones regionales de su 12 e 13 làmpadas 2004 bincit cun su 50,13% (487.692 botus) e diventat Presidente de sa Regione Sardigna. Su 25 santandria 2008 at presentadu sas dimissiones pro aprentos cun sa magiorantzia sua etotu a propositu de urbanistica de is fascias de intru Sardigna. Eletziones regionales de su 2009. Si candidat comente guvernadori pro is eletziones regionales de su 15 e 16 freàrgiu 2009, pigada 415.600 botus (42,9%) ma bincit su candidau de su partidu de tzentru-dereta Ugo Cappellacci cun su 51,8% (502.084 botus). + Arctic Monkeys: Is Arctic Monkeys funt unu gruppu ingresu de generi indie rock, benint dae Sheffield; si formant in su 2003 e funt capitanadus dae Alex Turner. + Bateria: Sa bateria est unu istrumentu musicale de tipu rìtmicu, formadu dae tumbarinos, pratos e àteros istrumentos a tzòchidu. + William Cameron Townsend: William Cameron Townsend (9 trìulas 1896 - 23 abrile 1982) est istètiu unu missionariu cristianu americanu chi ari cumenzau su ministeru suu a s'iniziu de su ventesimu segulu. Is oraganitzatzionis chi ari criau, Wycliffe Bible Translators e Summer Institute of Linguistics (SIL International), funti ancora attivas, e funti cuncentraras a tradui sa Bibbia in linguas minoris e a facilitai s'alfabetitzatzioni in linguas minoris. + Edward Cave: Edward Cave, (27 freàrgiu 1691 – 10 ghennàrgiu 1754), est istètiu unu editori e imprentadori ingresu. Cun The Gentleman's Magazine at creau sa prima rivista de interessi generali in su sentidu modernu. + Wycliffe Bible Translators: Sa Wycliffe Bible Translators est un'organitzatzioni internatzionali paraecclesiastica posta in Orlando, Florida. C'est po sa tradutziokni de sa Bibbia in d'onnia lingua de su mundu. Wycliffe est stettia criara in su 1942 de William Cameron Townsend. Ci funti seus in 46 paisus. WBT narara chi nun ci funti gruppus curtularis e linguas di aicci pitticus de nu arrinesci a das usai. @@ -4894,19 +5875,25 @@ Unu gruppu de sostegnu, JAARS, nau inantis Jungle Aviation And Radio Service, donara su trasportu e su servitziu tennigu po is missionarius. Sa Wycliffe Associates est un'associatzioni de supportu chi acattara dinai. The Seed Company, est una noa generatzioni de sa familla de is organitzatzionis de sa "Wycliffe Bible Translators" chi donara sostegnu a is traduittoris localis in is areas aundi s'ambienti difficili complicara su traballu de sa tradutzioni. + Logusantu: Logusantu in sardu (Locusantu in galluresu) est una bidda de 1.908 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sarcidanu: Su Sarcidanu est una sub-regione de sa Sardigna, allacanat cun sa Trexenta, sa Marmilla, su Mandrolisai, sa Barbàgia de Brevìe, e su Gerrei; est cumposta da is biddas de + Arromanisca: S'Arromanisca (o "Arbareska") est una limba suspadada faeddada in Ìsili dae is bendidoris de arramine pro non si fàghere cumprèndere dae sa barrochiania. + Babbu nostru: Su Babbu nostru (in latinu Pater Noster, in gregu Πάτερ ἡμῶν) est sa prus connota de is pregadorìas cristianas. Innoe unas cantas versiones: Campidanesu. Amen. + Trexenta: Sa Trexenta est una sub-regione de sa Sardigna in sa Provìntzia de Casteddu, est cumposta da 13 comunes e portada una tirada de 412,4 Km². + Curadorias: Sa Sardigna est partzia istoricamente in sub-regiones ca naschent in deretura, in numenatzione e tirada, dae is partes amministrativas-giuditziàrias-eletorales-geogràficas de is rennos judicales, is curatorias. In s'Edade de Mesu sa curadorìa fiat sa printzipale partidura aministrativa, fiscale e giuditziaria de onnia giuigadu. A su gubernu suo bi fiat unu "curadore", nomenadu de su giuighe intra de sa arèntzia sua o de famillias de "majorales". @@ -4914,45 +5901,63 @@ Siat su majore de curadorìa siat su majore de bidda teniat unu cunsizu chi ddu susteniat in su gubernu: sa "corona". Segundu s'istoricu Francesco Cesare Casula, sa tiràda de onnia curadorìa fiat tanti prus manna cantu prus prus pagus fiant is abitantes suos. Cun sa fine de sos giuigados, a pustis de su 1420, su sistema de sas curadorìas beniant abandonadu in logu de cussu feudale, ma manna parte de sas regiones chi ispartzint s'isula in die de oe, ndi mantennent sos nomenes. Isceti su corpus de guardias at sighidu a bivere in sas cumpanzias barracellares, chi ancora s'agatant. + Malos Cantores: Sos Malos Cantores funt unu gruppu rap nasciu a pustis de su scappiamentu de Sa Razza. Istoria. Su gruppu nascidi in su 2004 dae duos rappers/cantadores sulcitanos Quilo e Micho P ca impreant su sardu campidanesu accumpangiau dae s' italianu. Su primu discu bessidi in su 2005, est s'album "Un Gran Raap Sardo" aundi si podet agattare sa collaboratzioni cun CapaRezza "Nella stessa casa". Sighidi unu album nou in su 2006, "Musica Sarda", e custa borta si notada sa partecipatzioni de sas Balentes in "Peppucciu" e de is Stranos Elementos in "Peccados e Peccadores". Sas tematicas funt a bortas impegnadas a livellu sotziale ma fintzas prenas de sarcasmu e ironia. + Musica rap: Su rap est unu stile musicali nasciu ne is istados unidos in sa metadi de is annus settanta. Su numene est stettiu imbentau da su cantante nieddu Joe Tex. Su rap est sa componenti cantada de sa curtura hip hop e pigada corpus kistionendi in d'unu certu tempus, custa tecnica de boxi est esecutada da unu (MC, freestyler), in su mentris su DJ (turntablist, beatmaking, scratching) accumpangiada su MC. Custa est una lista cun certus artistas rap americanos: + Rock and roll: Su Rock and roll (iscritu fintzas rock'n'roll oppuru R&R, o prus semplicementi rock) est unu generu musicali nasciu me is Istados Unidos e a pustis s'est difundiu de pressi in tutu su mundu. + Monreale: Su Monreale (o Campidanu de Seddori) est una subregione istorica de sa Sardigna, allacanat cun su Campidano de Aristanis , sa Marmilla, su Campidano de Casteddu e s'Igresienti + Anglona: S'Anglona est una subregione in su Nord de sa Sardigna. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Nurra: Sa Nurra est sa subregione a s'estremu Nord-Ovest de sa Sardigna. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Tataresu (subregione): Su Tataresu est una subregione de sa Sardigna nord-occidentali. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Sa Razza: + Iscalada: S'Iscalada est una ativitade isportiva, derivada dae s'alpinismu, ca cunsistit in artziare in tzertus murus, de rocca naturale o fabricadus dae s'omine, usendi is manus e is peis. + Bàini: Bàini (o "Bànnari") est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 354 bividores. + Enya: Eithne "Enya" Patricia Ní Bhraonáin (Gweedore, County Donegal, 17 maju, 1961) cantante de sos irlandesos, est una de sas artistas fèminas cun prus sutzessu de s'istòria de sa mùsiga. + Calanzanos: Calanzanos (in galluresu Caragnani) est una bidda de 4.489 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sa Madalena: Sa Madalena (in galluresu A Madalena) est una bidda de 11.668 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Figari: Figari (in italianu Golfo Aranci) est una bidda de 2.206 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Loiri-Poltu Santu Paolu: Loiri-Poltu Santu Paolu est una bidda de 2.508 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Lu Palau: Lu Palau est una bidda de 4.310 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Lungoni: Lungoni (in italianu Santa Teresa Gallura) est una bidda de 5.043 bividores me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Oscheri: Oschiri (in cadduresu Oscari) est'un'idda de sa provincia de Tempiu-Terranoa, b'abbitant 3749 pessonas. Territoriu. @@ -5296,33 +6301,46 @@ Cunsizzos. Si cherides'idere fotografias de 'idda chilcadelas in o in su situ de su Comune [http://www.comune.oschiri.ss.it o si cherides'ischire cosas pius'ispecificas e palticulares cuntattade s'associazione onlus de promozione turistica in bidda chi si jamat "Su Furrighesu". + Padru: Padru (in galluresu Patru) est una bidda de 2.109 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sant'Antoni de Calanzanus: Sant'Antoni de Calanzanus (in italianu "Sant'Antonio di Gallura") est una bidda de 1.626 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Santu Tiadoru: Santu Tiadoru est una bidda de 4.020 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Telti: Telti est una bidda de 2.072 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Trinitai e Vignola: Trinitai e Vignola in galluresu, Trinidade e Binzola in sardu (in italianu "Trinità d'Agultu e Vignola") est una bidda de 2.134 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Album: Cun sa peraula Album, si ìndicat unu dìscu (o un àtteru suportu) cun incisas cantones e branos musicales. + Wessisla: Wessisla est un album bessiu in su mese de santandria de su 1996 de is Sa Razza a is tempus connoscius comente "Sr Raza", est istetiu publicadu dae sa "Undafunk Records". + E.Y.A.A.: E.Y.A.A. est s'album prus importanti de is Sa Razza bessiu in su 2001 cun 18 tratzias. + Un Gran Raap Sardo: Un gran raap sardo primu album de istudiu de is Malos Cantores, est bessiu in su 2004 cun 23 tratzias. Is "beats" funt produsius de Micho P. + Musica Sarda (Album): Musica Sarda est su secundu album de is Malos Cantores bessiu in su 2006 cun 18 tratzias. Discu impretziosiu dae sa boche de Maria Carta. + Balentia: Balentia est unu grupu musicàle rap sardu arribau dae Mòguru. Funt nàscius in su 1995 dae sa divisione de su grupu istòricu "Mogoro posse". + Iscravamentu: S'iscravamentu indicat su ritu de sa depositzione de Cristos dae sa rughe. Est una Sagra Rappresentatzione chi si faghet su sero a taldu de sa Chenabura Santa in medas crejas in Sardigna. Su chi sighit si faghet ind una 'Idda de su Tataresu. In sa creja printzipale, sa chenabura, a sas tres de sero, si preparat una rughe manna, posta rea in su presbiteriu, e subra sa rughe unu crucifissu, mannu, e adattu po nd' essere caladu. Custu crocifissu de solitu istat ind'una creja secundaria. Sa rappresentatzione si riferidi a su chi narant sos Vangelos, cando Gesu Cristu est istadu depostu mortu dae sa rughe. In custa rappresentatzione bi sunt duos personagios, Zuseppe d'Arimatea e Nicodemu, bestidos secundu una traditzione; accanta a sa rughe b'est una istatua de Nostra Signora de sos Sete Dolores, bestida de nieddu. S'incomintzada cund'una preiga de unu predi subra sa passione e morte de Gesu Cristu e a unu tzertu puntu su predi si rivolget a Zuseppe e li dat s'ordine de nde 'ogare dae subra sa conca de su crocifissu sa corona de ispinas...Custa benit calada e posta supra sa conca de Nostra Segnora. Pustis dat s'ordine de nde ogare su jau de sa manu dresta, pustis dat s'ordine po su jau de sa manu manca, e pustis ancora s'ordine po su jau de sos pes: sos jaos chi 'enint calados sunt presentados ogni olta a Nostra Segnora e postos in unu cestinu. Primmu de nde 'ogare sos jaos Zuseppe e Nicodemo ant fattu passare una fascia de tela, suta sos bratzos de su crocifissu po nde lu poder calare. Cando l'ant caladu lu presentant a Nostra Segnora, a su populu e lu ponent in d'una andìa (portantina). Tando, a de note, cun tota sa zente presente, omines e feminas, cuffrades e cussorres, pizzinnos e pizzinnas ecc.,partit sa processione peri sas istradas de sa 'Idda. In processione sos cuffrades giughent s'andia cun su Cristu mortu; unu cuffrade giughet a palas una rughe bastante manna; ateros giughent s'istatua De Nostra Segnora de sos Sette Dolores. Si pregada e si cantada; su Coro Sardu de sa 'Idda, ogn'intantu cantada una cantu religiosu: su Miserere, su Stabat Mater, e ateros cantos adatos in sardu. Guasi a sa fine de sa processione si giughet s'andia cun su Cristos mortu in sa creja inue istat de solitu, e si ponet a sos pes de s'altare. Sa processione rientrat in creja dae inue est partida, però una processione minore si faghet dae sos cuffrades e cussorres chi giughent Nostra Segnora in sa creja sua. + Vangelu: Su Vangelu est una paraula chi s'incontrat in sos liberos de sa religione cristiana. Sa paraula dae su gregu significat bona noa, buona notizia, e custa bona noa est sa naschida de Gesus Cristu e-i s'insegnamentu chi at lassadu. Cando Gesus Cristu ha comintzadu a preigare, sa sintesi fut: Su regnu de Deus est vicinu, cunvertidebos e creide a su vangelu. Sa paraula servidi a indicare puru battoro libereddos, sos Vangelos o Evangelios, inue si podet connoschere su chi Gesus Cristu ha fattu e su sou insegnamentu.Una traditzione meda antiga narat chi sos autores de ognunu de sos battoro libereddos sunt Matteu, Marcu,Luca e Giuanne. @@ -5333,6 +6351,7 @@ At iscrittu su vangelu po sos paganos, non ebreos. Est su pius cultzu de sos libereddos; est su primu chi est istadu cumpostu. Meda de su materiale sou s'agatat in sos vangelos de Matteu e Luca. Luca,no fut de sos doighi discipulos de Cristos. At iscrittu unu Vangelu, riccu de parabulas, raccontos che deviant illustrare s'insegnamentu de Cristos: sa parabula de su Samaritanu, s'atera de su fizu prodigu,e ateras ancora. Luca est s'autore de un ateru liberu: Sos Attos de sos Apostulos,chi raccontat sos primos annos de sa vida de sa creja cristiana e in particulare fattos de sa vida de santu Pedru e de sa vida de santu Paulu. S'ateru Vangelu est de santu Giuanne, unu de sos doighi. Custu vangelu tenet unu ateru modu de presentare a Gesù Cristu; s'ischema est divesciu dae sos ateros tres. + Benetutti: Benetutti est una bidda de duamìgia personas; est a batorchentos e ses metros subra su mare. Làcanat cun sos comunales de: Nule, Ortei, Oniferi, Oroteddi, Orane, Patada, Bono, Orune, Nùgoro. Vivent de pastorìtzia e b'at meda mastros de muru, carchi mastru ferreri, e unu mallifìtziu famadu. Meda tancas e bìngias faghent unu territòriu mannu chi si estendet pro norantabattor chilòmetros cuadrados dae sos terrinos de ""Mariane"" cun Bono a ""Contra De Revorte"" cun Nùgoro-Orune. @@ -5339,6 +6358,7 @@ Su logu prus chircadu e visitadu de Benetutti est "Su 'anzu" inue bi sunt sas termas romanas. Su monte a dae segus de Benetutti est ""Monte Sisine"" , su nuraghe prus famadu est ""S'aspru"" ; Benetutti est posta a trintasès chilòmetros dae Nùgoro, a batòrdighi dae Ortei , a tres dae Nule (sa bidda prus a curtzu) a norantaduos chilòmetros dae Tàtari e a trintabator dae Otzieri. Sas crèsias de Benetutti sunt noe, su santu patronu de sa bidda est Sant'Elene Imperadora. Fit de sambenadu de custa idda Frantiscu Cocco Ortu, sindigu de Casteddu in su sigundu mesus de S'ottiqhentos e prus bortas parlamentari e ministru de su Gubernu Regiu in sos primos annos de su Noighentos. Est istadu unu de sos prus agganidos anti-fassistas in sos primos annos dei su Regime de Mussolini cando, mancare ja ezzu, no at esitadu a s'opponnere a sos abusos e a sos malos usos mussolinianos. + Bessude: Bessude est una bidda de 501 abitantes in sa provincia de Tathari, in s'antiga regione de su Meilogu . Distat 32 km dae su capoluogu. Istoria. @@ -5356,6 +6376,7 @@ Sìndigu: Sechi Giuseppe Numeru de tzentralinu 'e su Comune: 079 886157 e-mail: comune.bessude@actaliscertymail.it + Biddanoa Monteleone: Biddanoa Monteleone est una bidda de 2.588 abitantes in sa provincia de Tathari. Geografia. @@ -5363,66 +6384,97 @@ Curtura. Sa cultura, in custos ùrtimos annos ada postu passos in custa Idda. Su Palatu e sa Iscolas, fut s'iscola elementare, imponente e fraigada in su 1896. Como est usada comente logu inue faghent espositziones ispetzialmente de fotografia de autores italianos e istranieros. Sa Domo Manna, est un àteru logu espositivu. In d'un ala b'est unu Museu etnograficu cun trastes e istelzu po faghere su pane, po faghere su casu e po trabagliare sa lana cun su telalzu (tapetos, mantas, fressadas ecc). Sa idda est imminorighende: in unu seculu at perdidu 3.000 abitantes! Meda biddanoesos sunu calados a s'Alighera. In Biddanoa esistit una Banda musicale dae paritzos annos, b'est puru unu Coro maschile chi cantat in sardu e s'est esibidu in logos meda in Sardigna a a fora, e esistit puru unu Coro de solu feminas po su cantu in sardu. Esistit puru unu Gruppu folcloristicu, bravu po sos ballos sardos. Sa 'idda est divisa in duas partes, su centru istoricu, cun domos in pedra, de unu tzeltu valore, ma domos meda como sunt boidas e in abbandonu, e sa parte noa a nord e a sud de sa idda e una zona po attividades produdittivas. In su centru istoricu bi sunt tres crejas: Santu Neneldu, sa parrocchiale,in istile goticu aragonesu, ma at tentu diversos interventos; Santa Rughe, de su 1600, e su Rosariu puru de su 1600, in s'una e in s'atera, altares de linna de unu tzeltu valore. A 3 Km dae sa idda su santuariu de Nostra Segnora de Interrios. Sa festa, manna, su 8 de cabidanni. Affacca a sa creja, unu fraigu mannu, una olta colonia po pitzinnos in s'istiu, como a poi chi l'ant acconza e mezorada, logu de incontros po pitzinnos e giovanos. In Biddanoa est naschidu Remundu Piras, poeta improvvisadore de sos pius mannos de Sardigna. Ateros poetas improvvisadores naschidos in Biddanoa: Bucianu Nieddu (1879-1929), Salvatore Mortello (1881-1950), Angelinu Pedrete (1890-1913), Barore Riu (1911-1978). + Bunnànnaru: Bunnànnaru (in italianu "Bonnanaro") est una bidda de 1.127 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bono: Bono est una bidda de 3.800 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bonolva: Bonolva est una idda de 3.883 abitantes in provintzia 'e Tathari. + Bultzi: Bultzi est una bidda de 634 abitantes in sa provincia de Tathari. + Boruta: Boruta est una bidda de 318 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bottidda: Bottidda est una bidda de 760 abitantes in sa provincia de Tathari. + Carzeghe: Carzeghe est una bidda de 606 abitantes in sa provincia de Tathari. + Casteddu Sardu: Casteddu Sardu (in tataresu Caltheddu Saldhu) est una bidda de 5.679 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Cherèmule: Cherèmule est una bidda de 466 abitantes in sa provincia de Tathari. + Codaruina: Codaruina (nòmene italianu Valledoria) est una bidda de 4.002 abitantes in sa provincia de Tathari. + Codronzanu: Codronzanu (fintzas Codronzanos) est una bidda de 1.281 abitantes in sa provincia de Tathari. + Cossoine: Cossoine ("Cossoyne" in ispagnolu antigu) est una bidda de 982 abitantes in sa provincia de Tathari. + Cuzina: Cuzina (o Santa Maria Coghinas) est una bidda de 1.439 abitantes in sa provincia de Tathari. + Èrula: Èrula est una bidda de 807 abitantes in sa provincia de Tathari. + Fiolinas: Fiolinas est una bidda de 1.574 abitantes in sa provincia de Tathari. + Giave: Giave est una bidda de 692 abitantes in sa provincia de Tathari. + Illorai: Illorai ò Illurai est una bidda de 1.121 abitantes in sa provincia de Tathari. + Isporlatu: Isporlatu est una bidda de 475 abitantes in sa provincia de Tathari. + Istintinu: Istintinu est una bidda de 1.570 abitantes in sa provincia de Tathari. + Itireddu: Itireddu est una bidda de 586 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Ìtiri Cannedu: Ìtiri Cannedu est una bidda de 8.928 abitantes in sa provìntzia de Tàtari. + Laerru: Laerru est una bidda de 1.029 bividoris me sa Meria provincia de Tathari. + Maltis: Maltis (o Martis) est una bidda de 630 abitantes in sa provincia de Tathari. + Mara: Mara est una bidda de 808 abitantes in sa provincia de Tathari. + Monteleone: Monteleone Rocca Doria est una bidda de 134 abitantes in sa provincia de Tathari. S'agatat subra unu montiju, isolada. Affacca b'ant costruidu unu lagu artificiale subra su Fiume Temo. Roccadoria, ca in su Medioevo fut sutta su dominiu de sos Doria che bi aiant fraigadu unu casteddu. Sa creja de sant'Istevene est de de cussos tempos. + Mores: Mores est una bidda de 2.025 abitantes in sa provincia de Tathari. + Muros: Muros est una bidda de 754 abitantes in sa provincia de Tathari. + Nujvi: Nujvi est una bidda de 3.007 abitantes in sa provincia de Tathari. + Nule: Nule est una bidda de 1.573 abitantes in sa provincia de Tathari. + Ossi: Ossi est una bidda de 5.735 abitantes in sa provincia de Tathari. + Pàdria: Pàdria ("Padria" in italianu) est una bidda de 836 abitantes in sa provincia de Tathari. S'antiga tzitade de Gurulis Vetus. @@ -5429,12 +6481,16 @@ Sa bidda 'e oe istat subra unu situ chi accasazzat sèmidas 'e insediamentos umànos de s'època punica e fit identificadu cun Gurulis Vetus, chi currispondet a sa "Gourulis Palaia" zitada dae su geografu grecu Tolomeu. In su territoriu 'e Padria b'istan sos restos de tres pontes romanos, giamados Ponte Ettòri, Ponte Ulumu e Ponte Enas e non lontanu dae custu ponte s'incontrat un'antiga miniera 'e argentu ghiamada Salghertalzu. In s'antichidade sos abitantes han lassadu custu situ pro fondare Gurulis Nova, sa Cullieri 'e oe, in sa rezone 'e su Montiferru. Sa tzitade in s'Etade de Mesu. Sa bidda 'e Padrìa este documentada in s'època giudicale e faghia parte 'e sa curatorìa 'e Cabudabbas. + Pèifugas: Pèifugas (in galluresu "Pelfica", in tataresu "Pèifigga", "Perfugas" in italianu) est unu comune de 2.488 abitantes de sa Meria o provincia de Tathari in s'Anglona. + Piaghe: Piaghe est una bidda de 4.816 abitantes in sa provincia de Tathari. + Portu Turre: Portu Turre ("Pòlthu Tòrra" in tàtaresu, "Porto Torres" in italianu) est una bidda de 22.265 abitantes in sa provincia de Tathari. + Putumajore: Putumajore ("Pozzomaggiore" in Italianu, Pottumaggiore in sa bariante locale e fintzas Puthumajore) est una bidda de 3.011 abitantes in sa Provìntzia de Tàtari, in sa antiga regione de su Meilogu. Faghet parte de sa Diotzese de S'Alighera-Bosa. @@ -5443,38 +6499,54 @@ In su territoriu 'e Puthumajore b'istana 40 Nuraghes. Limba. In sa bidda este faeddadu su Logudoresu. + Potuvigari: Potuvigari est una bidda de 732 abitantes in sa provincia de Tathari. + Rumana: Rumana est una bidda de 619 abitantes in sa provincia de Tathari. Allacanat cun Biddanoa Monteleone, Cun Thiesi e Monteleone R.D. B'est praticada sa pastoritzia. In su territoriu restos archeologicos, domos de janas e nuraghes. In sa idda sa creja da Santa Maria de sos Anghelos in formas goticas, e i sa creja de santa Rughe (sec. XVI). A calchi km dae sa idda sa Grutta- santuariu de santu Lussulzu, martire, e inue sunt venerados puru sos santos Cesello e Camerino. Po sa festa de santu Lussulzu accudit zente meda, su 21 de austu. + S'Ulumedu: S'Ulumedu est una bidda de 3.887 abitantes in sa provincia de Tathari. + Séddini: Séddini est una bidda de 1.403 abitantes in sa provincia de Tathari. + Semèstene: Semèstene est una bidda de 227 abitantes in sa provincia de Tathari, in su Logudoro e in sa subregione 'e su Meilogu. + Sènnaru: Sènnaru est una bidda de 7.365 abitantes in sa provincia de Tathari. + Su Burgu: Su Burgu est una bidda de 1.068 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tergu: Tergu (in tàtaresu Zèrigu) est una bidda de 570 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tissi: Tissi est una bidda de 1.875 abitantes in sa provintzia de Tathari. + Tula: Tùla est una bidda de 1.665 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tzaramonte: Tzaramònte est una bidda de 1.915 abitantes in sa provincia de Tathari. + Turalva: Turalva est una 'idda in provintza de Tattari de 988 abitantes. S' acciapat in su mejlogu, affaca Bonnannaro e Cheremule. Sa zona si narat "Badde 'e vulcanos" ca proite bi sunu meda vulcanos istudados, meda addattos pro sa produtzione de inu. Comente Monte'oes (monte dei buoi in italianu) e su monte cuccureddu inue est situadu Cheremule. Turalva est prus chi ateru assotziada e connoschida cun su nuraghe Sant'Antoni. Su patronu est s' ipiritu santu chi est a su cominzu d s'istitiu. + Uri: Uri est una bidda de 3.050 abitantes in sa provìntzia de Tàtari. In custa bidda b'este unu lagu artificiale chi si jamada Lago del Cuga. + Ùsini: Ùsini est una bidda de 4.097 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Viddalba: Viddalba (in galluresu Vidda Eccia o Vidda 'ecchja) est una bidda de 1.719 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tex (fumettu): Tex esti su pru mannu fummettu italianu, esti stettiu inventau de Gianluigi Bonelli (patti scritta) e Aurelio Galeppini (patti disegnada). Custu dusu fumettistasa anti pottau ainnantisi su fumetu assolusu de su 48 po medas annus. Immoi medas fumettistasa trabballanta po Tex, is prusu importantisi funti: Claudio Nizzi, Fabio Civitelli, Josè Ortiz, Mauro Boselli, Fernando Fusco e attrusu. Tex Willer esti su protagonista, tenidi un' edadi accanta de is coranta annus e de trabballu faidi su Ranger (cummenti unu politziottu de immoi), esti coiau cun d' una indiana Navajo Lilith (chi è motta boccìa de criminalis e chi non c' esti in sa serie regolari), tenidi unu fillu de bint' annusu: Kit Willer chi d' aggiudada in is avventuras suas. @@ -5483,230 +6555,341 @@ Tex non esti mai assolu ma esti sempri accanta sua su goppai Kit Carson (chi non esti su Kit Carson storicu), esti pru becciu de Tex (accanta de is sessant' annus)e tenidi pilus e mustazzus biancusu (is indianusu du tzerrianta pilusu de pratta), funti meda ammigusu e funti meda nomenadasa in su fumettu is scenasa aundi Tex e Kit Carson si sfuttinti. Si Tex esti meda seguru de sei Karson esti meda inseguru (cummente tottu i becciusu). Un' antru amigu de Tex esti s' indianu Navajo Tiger Jack, esti sempri cittiu, esti meda bonu a sparai cun sa scuppetta e a arresisti a su dolori. Cummenti tottu is eroisi de is fummettusu Tex non tenidi scetti amigusu ma finasa meda inimigusu, su pru nomenau esti seguramenti Mefisto, unu maghiarxiu chi in is primas istoriasa fiada unu semplici brusceri poi prus ainanntisi unu para tibetanu d' adi imparau a fai magiasa pru mannasa finasa a ndi essiri unu maghiarxiu meda potenti, adi tentu meda scontrusu cun Tex chi esti sempri arrennesciu a du binci, in d' un istoria tex d' adi finasa mottu ma cun s' aggiudu de sa sorri (Lily) esti torrau biu. + Arrosàriu: S'Arrosàriu est una pregadoria devotzionale a caratere litanicu tìpica de su ritu latinu de sa Crèsia catòlica dividia in chimbe postas o pàsias de avemmarias, babbonnostros e glórias. In dies de sa chida si meditana sos misterios de sa fide cristiana (e chi s'agatana in sos Vangelos). Sos misterios de allegria su lunis e-i su sapadu; sos mistèrios de su dolore su martis e-i sa chenabura; sos misterios de sa lughe su joja; misterios de sa gloria du mercuris e-i sa dominiga. A poi chi enidi presentadu su misteriu si incomintzada cun su Babbu nostru, sighini deghe Ave Maria, si concruede cun su Glòria. A sa fine de sas chimbe postas de sa die, si narada sa Salve Regina, e de solitu si aggiunghene sas Litanias lauretanas. + Litanias lauretanas: Sas Litanias lauretanas funt una pregadorìa a caratere ripetitivu, funt dedicadas a sa Biada Vergine Maria. + Litania: Sa Litania est una zenia de pregadorìa de sa Crèsia catòlica. S'esempiu prus nodidu funt sas Litanias lauretanas.In sa litania si narada una invocatzione e si rispondet cund'una atera invocatzione chi de solitu est sempre sa matessi. Esistini diversas litanias: in onore de Nostra Segnora, e-i sas pius nodidas sunu sas litanias lauretanas; esistini puru sas litanias de su Coro de Gesus, e ateras + Agira: Agira est unu comunu de 8.358 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Aidone: Aidone est unu comunu de 5.272 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Assoro: Assoro est unu comunu de 5.326 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Barrafranca: Barrafranca est unu comunu de 13.084 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Calascibetta: Calascibetta est unu comunu de 4.797 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Catenanuova: Catenanuova est unu comunu de 5.069 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Centuripe: Centuripe est unu comunu de 5.714 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Cerami: Cerami est unu comunu de 2.463 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Enna: Enna est unu comunu de 28.106 bividores seu de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzìlia tzentrale. + Gagliano Castelferrato: Gagliano Castelferrato est unu comunu de 3.767 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Leonforte: Leonforte est unu comunu de 14.007 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Nicosia (EN): Nicosia est unu comunu de 14.762 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Nissoria: Nissoria est unu comunu de 2.951 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Piazza Armerina: Piazza Armerina est unu comunu de 20.766 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. Importantes'iscoberta de una villa romana cun mosaicos de bellesa manna + Pietraperzia: Pietraperzia est unu comunu de 7.307 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Regalbuto: Regalbuto est unu comunu de 7.636 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Sperlinga: Sperlinga est unu comunu de 906 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Troina: Troina est unu comunu de 9.822 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Valguarnera Caropepe: Valguarnera Caropepe est unu comunu de 8.372 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Villarosa: Villarosa est unu comunu de 5.445 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Provìntzia de Enna: Sa Provìntzia de Enna est una provìntzia de sa Sitzilia de unas 173 mila bividores cun seu Enna, istituida in su 1926 da su governu Mussolini. + Provìntzia de Palermu: Sa Provìntzia de Palermu est una provìntzia de sa Sitzilia de 1.243.218 bividores (2008). Portada una tirada de 4.992 km², est formada dae 82 comunes. + Alia: Alia est unu comunu de 4.184 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzilia. + Alimena: Alimena est unu comunu de 2.494 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Aliminusa: Aliminusa est unu comunu de 1.334 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Altavilla Milicia: Altavilla Milicia est unu comunu de 5.257 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Altofonte: Altofonte (o "Parcu" fintzas a su 1930) est unu comunu de 10.077 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bagheria: Bagheria est unu comunu de 55.682 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Balestrate: Balestrate (o "Sicciara" fintzas a su 1820) est unu comunu de 6.070 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Baucina: Baucina est unu comunu de 2.033 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Belmonte Mezzagno: Belmonte Mezzagno est unu comunu de 10.305 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bisacquino: Bisacquino est unu comunu de 5.220 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Blufi: Blufi est unu comunu de 1.208 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bolognetta: Bolognetta est unu comunu de 3.438 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bompietro: Bompietro est unu comunu de 1.750 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Borgetto: Borgetto est unu comunu de 6.240 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Caccamo: Caccamo est unu comunu de 8.526 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Caltavuturo: Caltavuturo est unu comunu de 4.571 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Campofelice di Roccella: Campofelice di Roccella est unu comunu de 1.750 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Campofiorito: Campofiorito est unu comunu de 1.401 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Camporeale: Camporeale est unu comunu de 3.711 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Capaci: Capaci est unu comunu de 10.342 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. In territoriu de Capaci est istadu mortu Giovanni Falcone, cun sa muzere e s'iscorta. + Carini: Carini est unu comunu de 33.087 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Castelbuono: Castelbuono est unu comunu de 9.298 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Casteldaccia: Casteldaccia est unu comunu de 10.465 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Castellana Sicula: Castellana Sicula est unu comunu de 3.677 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Vedbaek: Vedbæk est una bidda in sa munitzidade de Rudersdal in sa natzione de Danimarca. + Castronovo di Sicilia: Castronovo di Sicilia est unu comunu de 3.409 bividores de sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cefalà Diana: Cefalà Diana est unu comunu de 992 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cefalù: Cefalù est unu comunu de 13.777 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cerda: Cerda est unu comunu de 5.359 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Chiusa Sclafani: Chiusa Sclafani est unu comunu de 3.293 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ciminna: Ciminna est unu comunu de 4.016 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cinisi: Cinisi est unu comunu de 11.267 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Collesano: Collesano est unu comunu de 4.254 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Contessa Entellina: Contessa Entellina est unu comunu de 1.981 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Corleone: Corleone est unu comunu de 11.355 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ficarazzi: Ficarazzi est unu comunu de 10.938 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Gangi: Gangi est unu comunu de 7.449 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Geraci Siculo: Geraci Siculo est unu comunu de 2.101 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Giardinello: Giardinello est unu comunu de 1.891 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Giuliana: Giuliana est unu comunu de 2.303 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Godrano: Godrano est unu comunu de 1.146 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Gratteri: Gratteri est unu comunu de 1.081 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Isnello: Isnello est unu comunu de 1.922 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Isola delle Femmine: Isola delle Femmine est unu comunu de 6.915 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Lascari: Lascari est unu comunu de 3.125 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Lercara Friddi: Lercara Friddi est unu comunu de 7.386 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Marineo: Marineo est unu comunu de 6.948 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Mezzojuso: Mezzojuso est unu comunu de 3.567 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Rughe: Sa rughe (in logudoresu, ruche in nuoresu, gruxi in campidanesu), dae sa paraula latina crux crucis, indicat unu istrumentu de tortura chi fut connotu in s'antighidade. Beniant cundennados a morrere in rughe sos assassinos, sos chi si funt machiados de delitos mannos, sos avversarios politicos e ateros. Sa rughe fut formada dae unu palu verticale che beniat piantadu in terra e dae uni palu orizontale. Su cundennadu beniat appiccadu a sa rughe cun giaos, postos in sas manos e in sos pes, o ligadu a sa rughe. Subra una rughe est mortu Gesus Cristu, cundennadu dae s'autoridade romana (Pontiu Pilatu) e de s'autoridade ebrea. Subra sa rughe, narant sos Vangelos, Pilatu at fatu ponnere un'iscrita in latinu: "Iesus Nazarenus Rex Iudeorum" (I.N.R.I). Sa rughe est su simbulu pius importante de sa religione cristiana, ca ammentat sa morte de Gesu Cristu, chi est mortu subra una rughe, innotzente, pro essere istadu fidele a sa missione sua, chi li fut dada dae Deus, chi Gesus giamaiat "Babbu meu". Sos cristianos catolicos incomintzana sa Missa e guasi totu sas preghieras cun si sinnu de sa rughe, tocchende sa fronte e nende "in nomine de su Babbu", tocchende sas pettorras e nende "de su Fizu", e tocchende sa punta de sa pala manca e dresta nende "de s'Ispiritu Santu". In sas natziones cristianas sa rughe s'agatat in totue: subra sos campaniles, subra sas crejas e intro sas crejas, sos crocifissos e puru in sas domos. In medas logos de s'Italia sas rughe s'agatat in logos panoramicos, montes ecc. Meda capolavoros de pintura ant comente sugetu Gesu Cristu in rughe (pro es. su crucifissu de Cimabue, de Grunewald, de Guido Reni ecc). In architetura si faeddat de "rughe latina" (su palu verticale est pius longu de su palu orizontale, ed est sa pius comune) e de "rughe grega" (sos bratzos de sa rughe sunt uguales). E tando una creja podet esser "a pianta" a rughe latina o "a pianta" a rughe grega. + Misilmeri: Misilmeri est unu comunu de 27.063 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Monreale (PA): Monreale est unu comunu de 36.395 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Montelepre: Montelepre est unu comunu de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia e ada 6.306 abitantes. + Montemaggiore Belsito: Montemaggiore Belsito est unu comunu de 3.866 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Palazzo Adriano: Palazzo Adriano est unu comunu de 2.330 abitantes de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Partinico: Partinico est unu comunu de 31.762 abitantes de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Petralia Soprana: Petralia Soprana est unu comunu de 3.685 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Petralia Sottana: Petralia Sottana est unu comunu de 3.330 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Piana degli Albanesi: Piana degli Albanesi est unu comunu de 6.214 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. Comente narat su nomene, in custa idda vivent abitantes de origine albanese, chi faeddant sa limba albanesa e sighini traditziones sotziales e religiosas albanesas. + Polizzi Generosa: Polizzi Generosa est unu comunu de 4.142 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Pollina: Pollina est unu comunu de 3.122 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Prizzi: Prizzi est unu comunu de 5.711 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Roccamena: Roccamena est unu comunu de 1.796 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Roccapalumba: Roccapalumba est unu comunu de 2.843 bividores de sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Cipirello: San Cipirello est unu comunu de 5.016 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Giuseppe Jato: San Giuseppe Jato est unu comunu de 9.361 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Mauro Castelverde: San Mauro Castelverde est unu comunu de 1.854 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Santa Cristina Gela: Santa Cristina Gela est unu comunu de 926 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Santa Flavia: Santa Flavia est unu comunu de 10.318 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Sciara: Sciara est unu comunu de 2.712 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Scillato: Scillato est unu comunu de 679 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Sclafani Bagni: Sclafani Bagni est unu comunu de 506 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Termini Imerese: Termini Imerese est unu comunu de 7.758 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Terrasini: Terrasini est unu comunu de 11.129 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Torretta (PA): Torretta est unu comunu de 4.007 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Trabia: Trabia est unu comunu de 9.176 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Trappeto: Trappeto est unu comunu de 2.771 bividores me sa Meria o Provìntzia de Palermu me sa Sitzìlia. + Ustica: Ustica est unu comunu de 1.324 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Valledolmo: Valledolmo est unu comunu de 4.148 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ventimiglia di Sicilia: Ventimiglia di Sicilia est unu comunu de 2.193 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Vicari (PA): Vicari est unu comunu de 3.076 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Villabate: Villabate est unu comunu de 21.942 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Villafrati: Villafrati est unu comunu de 3.364 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Corèa: Sa Corea est una penisula insulare de s'Asia Orientale partida in duas natziones: Corea de su Sud e Corea de su Nord. S'agatat in mesu a sa Manciuria e su Giappone. + Regiones de s'Itàlia: (*) Regiones a istatutu Ispetziale + Cile: Su Cile (in ispagnolu: "República de Chile") est un istadu de s'America meridionale. Ada unos 17 milliones de abitantes. Sa capitale est Santiago. + Apocalisse: S'Apocalisse est s'ùltimu lìberu de sa Bìbia cristiana, una paràula grega chi cheret nàrrere "rivelatzione". S'autore de custu lìberu narat issetotu su nòmene sou, Giuanne, e narat chi in su momentu chi iscriet s'agatat esiliadu in d-una ìsula, Patmos, a motivu de sa fide sua in Gesus Cristu. In custu lìberu est meda presente su numeru sete: si faeddat de sete lìteras po sete comunidades cristianas. Chie narat a Giuanne a iscrìere est Gesu Cristu chi narat de se medas cosas, chi est "su Primu e s'Ultimu, chi fut mortu ma est torradu in vida. Su Fizu de Deus. Su Santu, su chi narat sa veridade". Gesus Cristu est presentadu comente s'Anzone chi fut sacrificadu e est dignu de retzire potentzia, richesa, sabiduria e fortza. Sunt presentados pustis sete sizìglios, chi Gesu Cristu isolvet. Ogni sizìgliu est ricu de imàgines difitziles a interpretare. @@ -5713,16 +6896,21 @@ Pustis bi sunt sete ànghelos chi si preparant a sonare sete trumbas. A ogni sonu de trumba si verìficant fenòmenos terrìbiles in chelu e in terra, chi no si devent leare a sa lìtera, ma ant significados simbòlicos. In su capìtulu 12 si narat de unu sinnu mannu: una femina bestida de sole cun sa luna suta sos pes, e subra sa conca una corona de dòighi istellas. Sa femina est ràida e tichìrriat po su dolore de su partu. Cumparit un'àteru sinnu: unu dragu ruju, mannu, cun sete concas e chi cheret divorare su pitzinnu apena chi naschet; ma sa femina si che fuit in su desertu. In su capìtulu 15 si faeddat de sete copas, copas de s'ira 'e Deus. Sas copas sunt pienas de sos castigos chi sunt po Babilònia (custos castigos paret chi fetan riferimentu a sas sete piaes de Egitu). Babilònia est presentada comente sa Bagassa Manna (Roma? Gerusalemme?). In su capìtulu 21 benit presentada sa Gerusalemme Noa, chi est "sa tzitade santa", chi calat dae su chelu, parada che un'isposa po s'isposu sou. + Chin sas armas o chin sas rosas: Chin Sas Armas O Chin Sas Rosas est su primu demo tape de su gruppu sardu Kenze Neke, bessidu in su 1990. + Naralu! De uve sese: "Naralu! De uve sese" est su primu album ufitziale de sos Kenze Neke, pubricadu in su 1992. + Marlene Kuntz: Is Marlene Kuntz funt unu gruppu alternative rock italianu naschidu in su 1990 in sa provìntzia de Cuneo. Si faint aconnoschere in sa metade de is annus noranta. Stilisticamente s'accostiant a is Sonic Youth e a su sonu de genia noise rock abarrende in s'arrastu originale issoru de imprenta "cantautoriale italiana". + Pregadoria: Sa Pregadoria est una de sas praàticas comunas a totu sas religiones. Est su modu de se rivòlgere a Deus o a Nostra Segnora o a sos Santos dae parte de unu credente, unu chi eppada una fide religiosa. Sos modos de pregare sunu varios: po ringratziare, po pedire agiudu, po retzire una grascia. Custas podene essere preghieras personales, individuales, o bi sunu sas preghieras in cumone (comunitarias). In sa Religione cristiana catolica sa preghiera pius manna est sa Missa. Ateras preghieras nodidas a sos catolicos sunu: s'Arrosàriu, sa Via Crucis, s'adoratzione de su Santu Sacramentu, sas novenas e in Sardigna sos Gosos. In tempos pius vicinos sa preghiera de sas Lodes o de sos Pesperos, puru po chi non est predi. + Sant'Efis: Sant'Efis (Antiochia, 250? - Nora, 15 gennàrgiu 303) est unu Santu e Martiri de sa crèsia Catòlica Apostolica Romana, est connotu me tota sa Sardigna. De Sant' Efis esistit una "Passio" o contu de sa vida e de su martìriu suu, ki s'agatat in Acta Sanctorum, una arregorta de contos subra de sa vida de Santos, incumentzada in Bèlgiu; su 1643 da e J. Bollandus e atrus, gesuitas. Esistint prus de 60 volumines e benit sighia fintzas a oe. Is noas (cun meda interrogativos) parent custas: Efis fut orientali, fortzis originàriu de Efeso, insandus in sa "magna Greghia" oi in Turchia. Fut unu militari a su tempus de s'imperadori Diocletzianu (243-313 d.C.). Benit in Itàlia. Innoi si cunvertit a sa fidi cristiana. Partit dae Gaeta cun soldaus e a cabu de una flotta de navis e diretu a Tarros in Sardigna.Una tempesta manna at fatu fàghere naufràgiu a 15 naves; cun sas ateras est arribadu a Tharros, che fut su portu prus acanta a Forum Traiani (Fordongianus) inui bi fut su cumandu po controllare su territòriu dae sos barbaricinos. A poi Efis calat a Casteddu, fortzis a raportu de sos superiores suos. A Casteddu si professat cristianu ananti a sos zuighes e benit mandadu a Nora, tando tzitade importante po su portu. A Nora, si narat, Efis est istadu scabitzau. @@ -5729,54 +6917,75 @@ Sa Passio paret ki siat stètia iscrita in su seculu XI. In Casteddu esistit una crèsia,in Stampaxe unu bixinau de Casteddu, dedicada a Santu Efis; un'atra in Nora, e atras. In Casteddu dae su 1657, donni annu si tzelebrat sa Festa de Santu Efis. Oi est una cosa manna meda. Su 1 de mayu, si tenit una processioni cun sa stàtua de su santu ki essit dae sa crèsia de Stampaxi. A sa processioni b'at zentoria meda: bi sunu sos gruppos in costumu (òminis, fèminas pitzinnos, pitzinnas) de medas biddas de Sardigna, e cun carros, tragaus dae sos boes e subra zente in costumene. Sas Autoridades andant a cuaddu. Unu spetàculu mannu, e trasmìtidu dae sa televisioni, cun zente meda chi assistit. Sa processioni durat paritzas oras, finsas a cando su santu essit fora'e tzitade, po andare a Nora. Pagas dies a pustis, torrat in forma privada, a sa crèsia de Stampaxe. + Chida: Sa chida (o xida in campidanesu) est unu gruppu de dies o una divisiòne de unu gruppu prus mannu comente su mese o s'annu. Sas dies de sa chida in sardu logudoresu sunt: lunis, martis, mercuris, joja, chenebura, sapadu, dominiga. In campidanesu sunt: lunis, martis, merculis, jovia, cenabra, sabadu, dominigu. Est evidente chi tzertos nomenes derivant dae su latinu: sa die de sa luna (lunae dies), sa die de Marte (Mars dies), sa die de Mercuriu (Mercurii dies), sa die de Jove (Jovi dies). Chenabura o cenabra podiri benni de su latinu coena pura, sa cena sacra prima de su sabadu po is ebreus. Sabadu/sapadu est de origine ebraica (dae su fueddu ebraicu shabat) e dominiga/dominigu est de origine cristiana (dies dominica: sa die de su Segnore). + Santu Lussurgiu: Santu Lussurgiu (in italianu San Lussorio, in logudoresu Santu Lussulzu) est vividu a su tempu de Diocletzianu. Dae sa "passio" ischimos che fudi unu "apparator" un'ispecie de bandidore, a servitziu de unu magistradu, po tresmittere s'ordine de si presentare a denanti de su magistradu. Cunvertidu a sa fide cristiana fut cundennadu a essere decolladu in Forum Traiani (Fordongianus). Sos Pisanos ana giuttu relichias de santu Lussulzu a Pisa. In Toscana su santu est connoschidu comente San Rossore. Est meda veneradu in Sardigna: a Fordongianus, Santu Lussurzu, Nuràminis, Ceraxus, Romana e in ateros logos. In sas campagnas de Romana esistidi una grutta-santuariu. Po sa festa bi accudidi zente meda dae sa biddas affaca. + Lunis: Lunis est sa die de sa chida frae sa Domìniga e su Martis, dae su latinu "lunae dies", die de sa luna. + Martis: Martis est sa die de sa chida frae su Lunis e su Mèrcuris, dae su latinu "Martis dies", die de Marte. + Mèrcuris: Mèrcuris est sa die de sa chida frae su Martis e su Giòvia, dae su latinu "Mercurĭi dies", die de Mercuriu. Unu mèrcuris famadu est su Mèrcuris de sas Chijinas. + Gioja: Gioja est sa die de sa chida frae su Mèrcuris e su Chenàbura, dae su latinu "Iovis dies", die de Giòve. + Chenàbura: Chenàbura o cenabra in campidanesu est sa die de sa chida frae su Giòvia e su Sàbadu. Chenabura/cenabra podiri benni de su latinu coena pura, sa cena sacra prima de su sàbadu po is ebreus. + Domìniga: Domìniga (dae su latinu "dies Dominica", die de su Segnori) est sa die de sa chida intre su Sàbadu e su Lunis. + Mèrcuris de sas Chijinas: Su Mèrcuris de sas Chijinas est su mercuris chi in sa religione catolica signat s'incomintzu de sa Caresima. In custa die durante una tzelebratzione in sas crejas, si retzidi unu pagu de chijina in conca, chi su predi ponede nende sas paraulas: "Cunvertidì e cree a su Vangelu". Su Mèrcuris de sas Chijinas ne is àterus annus at a capitare ne is dies: + Via Crucis: Via Crucis, sa via de sa rughe. Po sos cristianos catolicos custa est un a pregadoria subra sa via dolorosa chi Gesus Cristu at fattu, cando cun sa rughe in palas est pigadu, cun dolore, a su Calvariu. Sa Via Crucis est formada dae 14 episodios, giamados "istatziones", subra sa via dolorosa de Cristos. In d'ogni istatzione s'ammentada un episodiu de sa Passione de Cristos, dae cando est istadu cundennadu dae Pontziu Pilatu a morrere subra una rughe, fintzas a cando l'ana crucifissu, est mortu e l'ana sepultadu. S'agatana meda libereddos po faghere una Via Crucis, e chi agiuana a meditare e a pregare. In d'ogni creja si podene biere so quadros po sa Via Crucis: podene essere in brunzu, in maiolica, in terra cotta o in pintura. + Chilòmetru cuadradu: Su chilòmetru cuadrau o chilòmetru cuadru (sìmbolu km²) est una unidade de mesura de s'àrea, est pro definitzione s'àrea a inturu de unu cuadradu o cuadru cun ladu de unu chilòmetru. Su chilòmetru cuadrau est una unidade derivada dae su Sistema internatzionale de mesuras, multiplu de su metru cuadrau (sìmbolu m²). S'impreat prus che totu pro mesurare is territorios de comunas, regiones, Istados e in generale pro is estentziones mannas. + Monte Sinai: Su monte mentuadu medas boltas in sa Bibbia, e inue Mosè ada retzidu dae Deu sa duas taulas cun sos deghe cumandamentos. Est unu monte cun 2100 metros de altaria, in sa penisola de su Sinai, bagnada dae su Mar Rosso, dae su Golfo de Aqaba e dae su Mediterraneo. Affacca a custu monte b'est su monasteru de Santa Caderina, in su desertu, inserradu intro muros altos, chi parede una fortezza, betzu de 17-18 seculos, ancora abitadu dae monacos cristianos ortodossos. In su monasteru s'agatada una ricca biblioteca con volumenes antigos e una creja cun iconas bellas medas e antigas. + Etna: S'Etna est unu vulcanu, in sa Sitzilia nord orientale, in provìntzia de Catania. Ancora attivu, e ogni tantu s'ischidada e bi sunu coladas de lava: unu ispettaculu chi sa televisione nos mustrat. S'Etna est unu monte altu (3.343 m.). In s'ierru, sa palte alta s'ammuntada de nie, e bi sunu impiantos po su sci. + Galilea: Sa Galilea est una regione de sa Palestina antiga e de Israele oe. S'agatada a nord de Israele. Connoschida in sa Bibbia, spetzialmente in sos vangelos. In Galilea bi sunt sas tzitades de Nazaret, Cafarnao e Tiberiade. B'est unu Lagu, su Lagu de Galilea nadu puru Mare de Galilea. A nord confinat cun su Libanu, e a est cun su Fiumene Giordanu, a ovest cun su Mare Mediterraneu. Sa Galilea tenet terrinos adattos a s'agricoltura (pianura di Esdrelon). A Nazaret b'est bividu Gesù Cristu. E in Galilea at incomintzadu sa sua missione. De Galilea funt sos apostulos, sos primos discipulos de Gesù Cristu. + Scraffingiu (bidda de inventzione): Scraffingiu est una bidda imaginaria imbentada dae Alessandro Pili impare a su Sindigu de Scraffingiu, figura comica de sa trasmissione telebisiva "Lapola Show" de Videolina. Su Sinnigu de Scraffingiu faede meda erriede poite nada fesseriasa Su patronu de sa bidda est Sant'Arrungiosu Martire. + Vesuvio: Su monte Vesuviu, est unu vulcanu ancora ativu, affacca a Napoli. De ammentare sa erutzione de su 79 d.C. chi at ruinadu Pompei e Ercolanu. + Tabor: Su Tabor, est unu monte in territoriu de Israele, in Galilea, affacca a Nazaret. Segundu una traditzione antiga est su monte de sa trasfiguratzione de Gesùs Cristu. + Marc-Antoine Laugier: Marc-Antoine (Abbé) Laugier (22 de Ennarzu, 1713, Manosque, Provence - 5 de Abrile, 1769, Parigi) est istadu unu Gesuita preideru e teòricu de s'architetura. Laugier est connottu pro su "" ("Saggiu subra de s'Architetura") pubricadu in su 1753. + Olimpu (mitologia): Su Monte Olimpu est in Grèghia, a su confine tra sa Macedonia e-i sa Tessaglia. Est altu guasi 3000m. e affacca a mare, e si mustrat imponente. Famosu in s'antighidade poite si pensaiada chi fudi sa dimora de sas deidades se sa Grecia antiga (Zeus, Era, Ares, Artemide, Pallade, Persefone e ateros e ateras). + Tirsu: Su Tirsu est s' arriu prus mannu de sa Sardigna (152 Km). Naschet dae sa giara de Buddusò, e format unu lagu artifiziale (s'Omodeo). Atraversat sa parte a nord de su Campidanu e sicch'ettat in mare affacca de Aristanis. + Credo: Su Credo est una formula chi tenet autoridade manna pro sa fide cristiana catolica. Sunt regoltas sas veridades pius importantes de sa fide, comente sunt istadas definidas dae divescios Concilios Ecumenicos in sos seculos passados, ispetzialmente in sos primos 4 seculos de s'istoria de sa Creja catolica. @@ -5811,6 +7020,7 @@ po su perdonu de sos peccados. Aisetto sa risurretzione de sos mortos, e-i sa vida de su mundu chi ada a bennere. Amen" + Cristianèsimu: Su Cristianesimu est una religiòne monoteista, originada in su I seculu, intzentrada in s'impostu de Gesùs Cristu, e lu riconnoschene comente su Figiu de Deus fattu omine. Istòria e orìzine. @@ -5828,8 +7038,10 @@ At devidu affrontare cuntierras cun s'imperu romanu, poite sos cristianos rifiutaiana de venerare sos deos paganos e s'imperadore, comente si pretendiada sutta pena de morte. Meda sunt istados bocchidos in sas persecutziones contra sos cristianos (pabas, piscamos, predis, diaconos e cristianos simplitzes, omines e feminas). Ritos. Sa Creja o sa comunidade de sos chi creene in Gesu Cristu est una realtde importante de su cristianesimu. Si intrada a nde faghere parte po su mediu de su battijimu (retzidu dae minores o dae. mannos). Ateros Sacramentos accumpagnana sa vida de unu membru de sa creja. Importante po sa religione cristiana catolica est sa celebratzione de sa Eucaristia o Missa chi est su sacrificiu de Cristos po sa salvascione de sos omines. Festas importantes de su cristianesimu sunu: Nadale, Pasca; e tempos importantes: Avventu, Caresima, Pentecoste. Veridades importantes: unidade de Deus in tre personas: Babbu, Fizu, Ispiritu santu (sa Trinidade). Incarnatzione, Passione, Morte e risurretzione de Gesù Cristu. + Confcommercio: Sa Confcommercio est unu sotziu de imprendidores de su setore comertziale chi at sedes in tutu s'isula de sardigna. + Missa: Sa Santa Missa est sa celebratzione Eucarìstica impreada in sa Crèsia Catòlica, sa Crèsia Ortodossa, s'Anglicanèsimu e in su Luteranèsimu. Su nòmene "Missa" benit dae su latinu "missa". Ritu Romanu. @@ -5964,25 +7176,34 @@ R/ AMEN. V/ Andade in paghe. Est sa missa. R/ Torremus gràtzias a Deus. + Pìscamu: Su pìscamu, dae su gregu "episcopòs" (sorvegliante), gradu e autoridade in sa gerarchia de sa Créja católica chi tenet su contivizu de una diótzesi, chi est unu territoriu chi cumprendet divescias parrocchias. Su piscamu cun sos predis de una diotzesis formana su Presbiteriu. Tzertas diotzesis sunu mannas atera minores. In sa creja catolica sos piscamos sunu sutzessores de sos apostulos. Ana su dirittu de partecipare a su Conciliu Ecumenicu. + Tzitade de su Vaticanu: Sa tzitade de su Vaticanu est unu istadu naschidu in su 1929 po su mediu de Sos Pattos Lateranesos tra s'Italia e-i su Paba. No faghet parte de Sa Comunidade Europea, est guvernadu dae sa Creja catolica; est s'istadu pius minore chi esistit in su mundu (pro tirada e populatzione). Como su Vaticanu est sa sea de su Paba, su sucessore de s'apostolu Pedru, su Piscamu de Roma e po cussu su Capu de sa Creja catolica. In sa tzitade de su Vaticanu b'est sa basilica de Santu Pedru, unu capolavoro de architettura, cun sa cupola pius manna in muradura, opera de Michelanghelu Buonarroti. Sa piatta de santu Pedru est famosa po su colonnadu de Bernini, e ca dae unu balcone de s'istudiu sou, su Paba faeddada e saludada a sos fideles chi bi acudini dae totu su mundu. Bi sunu sos Museos Vaticanos, istraordinaria regolta de capolavoros de pintura scultura aratzos e de ateru, dae s'antighidade a oe. In sos palatos de sa tzidade de su Vaticanu s'agatana Salas monumentales cun operas de sos massimos pintores; no si podede irmentigare sa Cappella Sistina, costruida suta su Paba Sisto IV a sa fine de su 1400 e inue sunu pinturas de Botticelli, Luca Signorelli, Ghirlandaio, Perugino, e ateros, e s'opera manna de Michelanghelu chi b'ada tribagliadu po deghe annos. Da ammentare Su Giudisciu Universale. + Santu Pedru: Santu Pedru podit èssere: + Avventu: S'Avventu, dae su latinu "adventus" (bènnida), est unu tempus de s'annu liturgicu de sa creja cristiana catolica. Est su tempus prima de sa festa de Nadale, e cumprendede battoro dominigas, in praparatzione a su Nadale chi ammentada sa ennida de Gesùs Cristu, sa naschida sua. Su Avventu cheret puru preparare a sa segunda bennida de Cristos,a sa fine de sos tempos, comente creede sa fide cristiana e comente narana sos Vangelos. + Chida santa: Sa Chida santa est sa chida prima de sa Festa de Pasca de abrile (o de resurretzione). Po sa religione cristiana catolica custa est sa chida pius importante, ca in custa chida si tzelebrant sos mistèrios sos pius mannos de sa fide cristiana: sa gioja santa s'istitutzione de s'Eucaristia, sa chenabura santa sa Passione e-i sa morte de Cristos in rughe, sa dominiga sa risurretzione de Cristos dae morte. Importante su izadolzu de Pasca (Veglia Pasquale), a de note, tra su sapadu santu e sa Dominiga de Pasca. + Dante Alighieri: Dante Alighieri, naschidu in Firenze su 1265, mortu in Ravenna su 1321. S'obera sua prus importante est "Sa Comedia", compositzione poetica in tres cantigos : S'Ifferru, Su Purgadoriu e su Paradisu. Onzi cantigu cuntenet 33 cantos in tertzinas. Dante immaginada unu viaggiu in s'ultres tumba, guidadu in s'Ifferru dae Virgiliu, poeta latinu, in su Purgatoriu dae Beatrice e in su Paradisu dae Santu Bernardu de Chiaravalle. In custu poema si tratat de personagios printzipalmente de Firenze e tuscanos e in genere personaggios istoricos o de sa cronaca de su tempus. Ma s'obera est puru unu trattadu de politiga, de filosofia, de teologia, de astronomia, de literadura. Sa limba est su fiorentinu, chi poi de su XVI seculu diventat s'italianu. Ca Dante l'ischiata chi sa vera religione itti su Lafer. + Olidone/logudoresu: Olidone (o Lidone, Meludidone) (Arbutus unedo), de sa Familia Ericacee; mata, ma crescet puru comente un' arvure cun fozas sempre birdes; faghet parte de sa flora Mediterranes. Sos frutos sunu tundos, e cando sunu maduros diventana rujos e bonos a mandigare. Creschede ispontaneu in campagna soliana. + Sirbone: Su sirbone / -i o sriboni porcrabu est su porcu areste (Sus scropha) de sa familia Suidi. Difusu in Europa, e numerosu in Sardigna, ispetzialmente in sos ùltimos tempos, proite s'est incrociadu cun sues masedas. No tantu mannu, de colore murru e iscuru, cun tuddas longas e unu pagu duras. Mandigat landes e raighinas. Girat e isforrojat in totue, cun su runcu e-i sas sannas, faghinde dannos. In su periodu de sa catza trumas de catzadores li dana sa catza e nde occhini meda. + Plauto: Sa Biografia. De sa vida de Plauto sciesu meda pagu, fudi nasciu in su 255-251 a.C, a Sàrsina, si fiiat trasferidu a Roma e incumenzò a iscriri dopu sa segunda gherra punica (202 a.C.)y edi mottu in su 184 a.C. Su "nomen Maccus" faidi pensai ca in sa piseddidade ia fattu s'attori de attellanas, innui su "maccus" viada unu de is personaggius printziparis. @@ -5990,6 +7211,7 @@ Vudi aicci meda famosu ca agoa de sa motti sua, ci venta 130 cemmedias a nomini suu, Marco Terenzio Varrone, 150 annus dopu, das adi istudiadas e adi fattu una classifica: nd'adi reconnottu 21 seguramenti de issu, 19 ca no si scidi beni de chini sianta e 90 falsas. Is Commedias. Is commedias plautinas porint essi dividias in sesi gruppus: + Socrate: Socrate. Socrate no s'adi lassau nudda de iscrittu, poitta creia ca sa beridadi deppiat essi ciccada in su "dialegesthai" (discursu) e no podia essi iscritta, ca sinunca ia tentu unu valori dogmaticu. Tottu cussu chi sciesu de sa bida e de sa folosofia sua si danti nau, printzipalmenti, Platone e Senofonte chi funti istaus alunnus suus e Aristotele. Nasciu in su a Atene in Grèghia, fillu de Sofronisco e de Fenerete, in su piseddidade ia istudiadu sa "physis"cun Anassagora, e agoa, no appanadu de custu, incumenzò a istudiai s'omini, commenti is "sophisteis". Adi spendiu totu sa bida po sa filosofia, i edi mottu po issa, in su @@ -5997,16 +7219,21 @@ Socrate e is Sofistas. Socrate arribada in d'unu momentu particolari po sa filosofia gréga, sa presentzia de is Sofistas. Communti issus, Socrate, si cuncintrada in s'omini e aintru de issu ciccada sa veridadi, + Murta: Sa murta ("Myrtus communis") est una mata chi creschet areste e calchi borta, ma non a s'ispissu, brincat sos duos metros de artesa; Est una mata cun sas fozas semper birdes e lùghidas, e in beranu cumintzan a ispuntare tottus sos frores, chi sun biancos e de colore rosa. Tando si intendet unu fragu bellu meda chi nde prenat tottu su logu in ue creschet. Sa murta faghet parte a prennu titulu de sa flora mediterranea, cund unu frutu chi si tinghet a nieddu cando est bellu maduru e si podet collire finas a bennarzu. In Sardigna creschet in tottue, a curtzu e attesu dae su mare, francu in montes artos meda. Est una pranta chi istat menzus in terrinu friscu, mancari chi timat meda su bentu malu chi, a s'ispissu, la iscontzat. Subratottu si nde agattat meda a chirriu de su lagu Omodeo e in ambasduas sas alas a costazu de su Tirsu. Ponendechèlu in alcolo a 90°, de su frutu, fattu buddire in abba e tuccaru, nde faghen impitu meda sos sardos po fàghere unu licore caraterìsticu traditzionale. + Caresima: Caresima, dae su latinu "quadragesima", in sa liturgia catolica est su tempu de 40 dies, dae su mèrcuris de sas Chijinas a su sapadu santu. Est unu tempu de penitentzia po si preparare a sa Pasca. Su mercuris de sas chijinas est die de deunzu, e gai sa chenabura santa. In caresima non si narada s'Alleluia nè su Groria. Su colore de sos paramentos liturgicos est su viola. + Alleluia: Alleluia, Allelujah o Halleluyah, dae s'ebraicu הַלְּלוּיָהּ (ebraicu traditzionale Halləluya, ebraicu de Tiberiade Halləlûyāh) e significada "lodade a Deus", e s'agatada medas boltas in sa Bibbia.Sa paraula est passada a su latinu , a s'italianu e in ateras limbas. Si usada in sa liturgia, e medas boltas benidi cantada. + Dominiga de sas prammas: Sa Domìniga de sas prammas, in sa liturgia catòlica est sa dominiga chi incomintzda sa chida santa. S'ammentada in custa die s'intrada de Gesùs Cristu a Gerusalemme. Sa zente l'ada accoglidu faghindeli festa agitende ratos de olia e de pramma. In custa die in medas crejas si beneighene sos ratos de olia e sas prammas (chi sunu istadas tribagliadas), e si partetzipada a una processione. + Fortzas: Is fortzas podinti cambiai sa velocidadi de unu corpu. Ci funti fortzas de contattu, cummenti cussa de su ventu in d'una vera o un'omini chi spingiri una potta, e cussas de attesu, cummmenti cussa de una calamida o de su campu gravitatzionali de sa terra. Chi un corpu aparra frimmu oli nai ca sa summa de tottus is fortzas edi parili a zeru, chi si movidi edi diversa de zeru. @@ -6020,14 +7247,19 @@ Si calculada moltiplichendi sa fortza chi craccada po unu numuru variabili chi dipendidi de is materialis de is corpus. formula_2 formula_3 + Scraffingiu (sensatzioni): Su scraffingiu est una reatzioni de sa peddi chi portat a si nci scraffai. + Flumendosa: Su Flumendosa est su de duus arriu prus mannu de sa Sardinnia, longu casi 130 Km. Nascit da su Gennargentu, i lompit fintzas a sud, format varius poetus artifitzialis e si ghetat a su Mari Tirrenu a soru de sa bidda de Murera me sa Meria de Casteddu. + Asphodelus ramosus: S'isciareu (Asphodelus ramosus), pianta de sa familia de sos lizos (Liliacee), creschede ispontanea in terrinos poberos. Sas fozas sunu longas, e partini dae basciu; su truncu, no meda russu, podet essere de 60-80 cm de altaria e faghede fiores biancos. Creschede bundante in sas campagnas e pasculos de sa Sardigna. + Cardilloni: Su generi Asphodelus cumprendiri differentis species de erbas ertas connottas cun su nomini vulgari de cardilloni. + Sambucu mascu: Su sambucu mascu, samuccu badesu, sabuccu, sauccu, o samucciu ("Sambucus nigra" L.) est una mata de sa familia Caprifoliacee. Pianta chi podet creschere in altaria. @@ -6034,69 +7266,97 @@ Su truncu bastante russu giughet su meuddu. Fiorit ne is meses de abrile/maju. Faghet frutos, ne is meses de cabudanni/santugaine, de colore nieddu a maturitade, ca si podent mandigare. + Melachidonza/logudoresu: Sa melachidonza (Cydonia oblonga) de sa familia Rosacee; arvure, chi no creschede meda. Sas fozas e-i su frutu sunu unu pagu lanidas. Su frutu no si mandigada cruu, ma cottu. Bonu po faghere marmellata. + Melagranada: Sa Melagranada (Punica granatum), de sa familia Punicacee, est un arbure e unu frutu. S'arbure no creschet meda, su frutu bastante mannu tenet su corzolu duru, chi s'aberit cando su frutu est maduru. Su frutu tenet sèmenes meda, de colore granatu e chi si podent mandigare. + Olidone: S'olidone o olioni o lioni ("Arbutus unedo" L., 1753), est una mata de sa familia de is Ericaceae, e si podet agatare in totu sa zona mediterranea. + Oliandru: S'oliandru o lionaxi o leunaxi o belladonna ("Nerium oleander", L. 1753) de sa familia apocinacee, est una pianta cun fògias sempri birdes, longas, coriatas. Sa linna, de pagu contu, si segada bogada unu late, belenosu. Podet creschere comente un'arvure e produere fiores de meda colores. Creschet ispontanea, in terrinos poberos, in letos de rios cando sunu siccos. S'agatat puru in su bordo de sas istradas, pro ornamentu. + Antiogu de Sulcis: Santu Antiogu de Sulcis, est de pònnere in su tempus cando sos Bandalos, unu populu Germanicu, cun Genserico, in su V seculu, dae su nord Europa s'est mòvidu in chirca de terras, est intradu in Gallia, e l'at sutamissa, pustis àteros populos germanicos che lo s'ana ispintos in Ispagna e in Nord Àfrica e l'ant ocupada assumancu po 80 annos. Sicomente fiant Arianos (e negaiant sa divinidade de Cristo), ant perseghidu a sos cristianos catolicos, e meda los ana esiliados in Còrsica, in Sitzilia e in Sardigna. Paret tzertu chi santu Antiogu fut de custos esiliados in Sardigna, e chi inoghe est mortu, ma no martire comente narat una Passio, tardia de su XI-XII seculu, unu contu de su protzessu e de su martiriu, in cue ant adatadu su contu de un àteru Antiogu, Antiogu de Sabaste (martire). Antiogu est unu nòmene meda difùndiu in Sardigna, e puru su nòmene de un'ìsula minore a sud ovest de sa Sardigna. + Melachidonza: Sa Melachidonza (n. i. "Cydonia oblonga" Philip Miller 1768) est una pianta de sa familia de is Rosaceae coltivada pro frutu. In logudoresu si narat "Melachidonza", in campidanesu "Mela pirongia". + Chessa: Sa chessa o modditzi (Pistacia lentiscus), appartenit a sa familia de sas Anacardiacee, est una mata cun fozas corriattas e fiores ruios. Semenes minores e nieddos cando sunu maduros. + Romasinu: Su Romasinu ("Rosmarinus officinalis"), de sa familia Labiatee, est una mata cun fozas sempre birdes, minoreddas, e fiores de colore biancu-celeste. Pianta aromatica, usada meda in coghina. + Quercus ilex: Su elighe o ìlixi ("Quercus ilex"), de sa familia Fagacee, est unu arbure cun fogias sempere birdes de colore iscuru. Creschet me is buscos de sa regione Mediterranea, e creschet a bellu. Produssit landes unu pagu longas. Benit prantada pro faere biales, o me is pratzas de biddas e tzitades. + Coghinas: Su Coghinas est unu lagu e unu fiumene, e sunu in su nord de sa Sardigna. Su Lagu est alimentadu dae varios rios minores, su pius importante est su "Riu Mannu" che naschede dae s'altipianu de Alà, formada su lagu Riu Mannu e continuada alimentende su lagu Coghinas, su secundu po mannaria in Sardigna. Dae su Lagu essidi su fiumene Coghinas chi si ch'ettada in mare in su Golfu de s'Asinara, affacca a Codaruìna. + Ses Natzionis 2009: Su RBS Ses Natzionis 2009 (ingl. "RBS 2009 Six Nations Championship") est sa 10ª editzioni de su torneu rugbystigu chi biri d'onnia annu s'incontru de is Natzionalis de , , , , e , e est stettiu giogau de su 7 febbraio a su 21 marzo 2009. Po sa prima borta in sa storia 'e su torneu, unu incontru est stettiu giogau de xenabura. Si trattara de - giocara su 27 febbraio 2009. + Grutas de Nettunu: Sas Grutas de Nettunu s'agatant in su promontoriu de Capu Catza chi serrat su golfu de Portu Conte, in su nord-ovest de sa Sardigna. Intrende in sa Gruta s'agatat unu lagu minoreddu. E pustis si poden visitare salas cun istalatites e istalagmites meraizosas. Si podet lompere a sas grutas dae mare, ca s'intrada s'agatat a pagos metros subra su livellu de su mare etotu. E si podet arrivare dae terra, pro mèdiu de una iscala de pius de 600 iscalinas, chi dae s'altu de Capo Caccia calat fintzas a s'intrada de sas Grutas. + Gruta del bue marino: Sa gruta del Bue Marino est in su Golfu de Orosei, affacca a Calagonone, Dorgali. A sa gruta s'arrivada dae mare. Su "boe marinu" est un'ispecie de foca, sa foca monza (Monachus monachus), chi fintzas a pagos annos faghet viviat in gruttas de custa zona, ma oe paret iscumparsa. + Temu: Su Temu est unu riu chi naschede in territoriu de Iddanoa Monteleone, ind'unu zassu giamadu Corru Andalu. Affacca a Monteleone Roccadoria formada unu lagu artificiale. Est longu 55 Km. e si ch'etada in mare a Bosa. In Bosa po unu tretu de 3-4 Km. su fiumene est navigabile dae barcas de piscadores. + Merula: Sa merula, (Turdus merula, Linnaeus 1758) de sa familia Turdidi, est unu puzone de unu prammu de longaria. Su masciu ada pumas de colore nieddu, e-i su picculu de colore grogu. Sa femina est de colore grigiu e-i su picculu, nieddu. Su cantu de sa merula est melodiosu. + Figu morisca: Sa Figu morisca o Figuindia o Figu moru ("Opuntia ficus-indica") est una matta de sa familia Cactacee. Creschet ispontanea, e si nd'agatat meda in Sardigna. Truncu pulposu, cun sas "palas", inue creschent sas ispinas chi sunt sas fozas. Su frutu, cando est maduru diventat guasi ruju, e si podet mandigare. Creschet azzumai in tottu sa Sardigna fiszas a alturas de 350/400 metros dae su mare, andada a cumprimentu a s'agabàda de s'istadiale, a coa de su mese de capudanne e cominzu de su mese de sant'aine, innantis de l'ingollere s'accostumada a illimpiare sa figu morisca cun nd'un'iscova fatta de murdegu (o de atteru linnamene chi si zappada)pro che li ogare s'ispina, pro l'ispuligare cun discanzu, sa figu morisca es prupposa e ranulosa de semenes, saboria e sustanziosa, sos menzus sabores si podent intendere papandodda a manzanu, daghi est galu frisca, pro l'ingollere si manizzat una canna, in sa punta s'isperrada e s'illascada in chimbe limbas, appustis pro fagher abbarrare apertas sas limbas si che istichidi un biculu de ortigu, su lumene de custu atrezzu est "cànnau". + Sindigu de Scraffingiu: Su Sindigu de Scraffingiu est unu personagiu, naschidu in s'accabbu de su 2007, interpretadu dae Alessandro Pili in sa trasmissione telebisiva comica "Lapola Show" de Videolina. Ligas de foras. MySpace de su sindigu + Lipice: Lipice est una bidda de sa Provìntzia de Lika in Croatzia, s'agatat a 617 metros in pitzu de su mare e tenet 254 bividores. + Croàtzia: Croatzia est una natzione de s'Europa. Sa capitale sua est Zagàbria. Dae su 1mu de làmpadas de su 2013 est un'Istadu chi faghet parte de s'Unione europea. + Zagàbria: Zagàbria (croatu: Zagreb) est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Croatzia, cun prus de 1.106.000 abitantes postos in una tirada de 641,355 km². Est attraessada dae su riu Sava. + Caddu: Su Caddu ("Equus caballus" Linneo 1758), de sa familia Equidae, est unu mammìiferu connoschidu dae s'antighidade et usadu pro su trasportu, su trabagliu, et in passadu puru in sos esércitos (sa cavalleria) e duncas in sa gherra. Est un animale muscolosu. Conca manna, tuju longu cun sa jua, coa longa, ancas robustas, un'ungia (o zocculu) pro pe. Pòdet èsser de varios colores. In Sardigna est presente meda su caddu de ratza "anglo-arabu-sarda", adattu pro sas cursas. In s'altipianu de sa Jara de Gèsturi bi sunt trumas de caddos arestes. + Turture: Sa Turture ("Streptopelia turtur", Linnaeus 1758) de sa familia Columbidae. Puzone de colore grigiu cun isfumadura de marrone, sa conca unu pagu giara. Simile a sa columba, unu pagu pius istrizile. Vivet in sos buscos e in sas campagnas, como si nd'agatant in sas tzitades. Mandigat semenes o farfaruzas de pane o de ateru. + Cardoglinu: Su Cardoglinu o Cadranera ("Carduelis carduelis", Linnaeus 1758), de sa Familia Fringuellidi. Puzone mannu cantu unu furferarzu. De colore grigiu cun unu pagu de grogu in sas alas, e de ruju in bula. Mandigat semenes, ispetzialmente de ardu areste. + Futtientu: S'astoreddu cudduventu o futtientu o tilibriu ("Falco tinnunculus", Linnaeus 1758) de sa Familia Falconidi. De colore brunu. Pettalzu e catzadore de animales minores chi si movene subra su terrinu. Istat pompiende dae s'altu, guasi immobile,lassendesi trasportare dae su entu (dae inoghe su nòmene futtientu). Tenet farrancas acutas e picculu forte. + Cynara scolymus: Sa cartzofa (Cynara cardunculus, sutaispecie scolymus) est una ortaliscia cultivada de sa familia "composite". Si presentat comente una mata. Arrivat puru a 1 metro de altaria, truncu robustu, cun fozas longas, cun ispinas. Produet varios frutos, chi sunt sos fiores; su frutu si presentat cun fozas subrapare, ispinosas in sa caltzofa de tipu sardu, chena ispinas, in su tipu nadu romanu. Sa produtzione est in sos meses de ierru. Sa cartzofa si mandigat cotta o crua. Galleria. Est meda coltivada in Sardigna (Campidanu, sa zona de su Coghinas, in su Tataresu). + Corroga: Sa , corroncia, o corronca ("Corvus corone cornix", Linnaeus 1758) est unu pixone de sa familia 'e is corvidis. Is pinnias de sa entre e de sa schina funti murras, nieddas in conca e in is alas. Es pius minore de su crovu. Vivete in trumas, siada in sos montes comente 'e in biddas e in sas tzitades. Mandigat 'e tottu. + Dindu: Su Dindu ("Meleagris gallopavo") de sa Familia Meleagridi. Est su dindu comune. Si allevat po sa petta. Podet pesare unos 12-15 chilos. Su colore de sas pumas est brunu melciadu a ateros colores. Sa conca est ruja e nuda. + Santu Antoni Abadu de sa Marina: Santu Antoni Abadu de sa Marina est una crèsia in su tzentru de Casteddu. Istòria. @@ -6130,9 +7390,11 @@ Is botzetus de is afriscus de su pintori emilianu Guglielmo Bilancioni po is tìtulas de sa cùpula de sa crèsia esistint ancora e funt spratzinaus in-d’unas cantu de arregotas privadas de sa citadi. Custus afriscus ddus at comissionau s’Arcicunfraria de sa Madonna d’Ítria in su 1884 e acabaus de su pintori in su 1886. In su 1890 s’afriscu “Sa Morti de Santu Antoni” arresurtat jai dannejau, e a su pintori ddu tzerriant po dd’arranjai. S’umididadi perou sighit a arruinai custus traballus finsas a candu, in su 1914, Antoni Scano sinnalat sa necessidadi trista de fai scrostai is arrebussus africaus ki arriscànt de nci arrui a pitzus de sa genti. Is botzetus ki s’agatant ancora perou s’amostant sa grandu cualidadi ki depiant tenni custus afriscus. Sa cosa de prus grandu ecisu est s’ambientatzioni de is scenas, in-d’unu Orienti mìtigu e evocativu. + Furferarzu: Su furferarzu o furfurarzu ("Passer domesticus", Linnaeus 1758) est unu pigione de sa familia passeriformes. Puzoneddu de colore unu pagu marrone e cun grigiu e nieddu. Vivet affacca a logos abitados e faghet nidu in bucos de muros betzos o suta sas teulas de sas domos. Vivet in trumas e si bidene in sos campos de trigu o de olzu o ateros semenes. In s'ijerru, cando ada famine benit a chircare farfaruzas de pane puru subra sos balcones. + Tostoine: Su Tostóine est un'arretaliu de s'òrdine Testudines o Chelonia. In Sardigna esistet su tostoine de sicu, de 20–30 cm de mannària. S'habitat est afaca a mare. Mandigat birdura. B'est puru su tostoine de abba, chi bivet in sos pojos, in rios de abba currente non incuinada. Onzi tantu bessit dae s'abba pro s'iscaldire a su sole. Est prus minore de su de sicu, e est fatzile biere sos minoreddos, naschidos dae pagu. Esistent sos tostoines de mare. @@ -6142,26 +7404,38 @@ Sutaòrdine Paracryptodira (estintu) Sutaòrdine Cryptodira Sutaòrdine Pleurodira + Gioga: Gioga ("Arion", Férussac 1821), de sa familia arionidae. Su corpu est modde intro a unu conchizu. Sa conca cun corros si retirat cando agatat unu ostàculu. Pasculat in su fenu, in atunzu, cando comintzada a piore. In s'istiu bivet sizigliada, in letargu. B'est sa gioga manna e-i sa gioga minuda, unu pagu pius minore (gioghitta). Una gioga s'agatada in sos ortos (Arion hortensis) e faghet dannos, mandighende s'ortaliscia. Esistit puru su coccoide, pius mannu de sa gioga) cun su conchizu o chena conchizu. + Nostra Segnora de Baluvirde (santuariu): Unu Santuariu dedicadu a Nostra Segnora de Baluvirde ("Nostra Sagnora de Vaivelt" in s'aligaresu, "Nostra Signora di Valverde" in italianu) s'agatada a 7 Km. dae S'Alighera, in su nord ovest de sa Sardigna. Sa creja est de su XVI seculu. Est a una navada, cun tres cappellas dae un'ala e dae s'atera. A denanti de sa creja unu porticadu. S'altare in marmaru, riccu e imponente, est de sa medade de su 1700. Sas cappellas sunu riccas de quadros mannos e de calchi valore. Duos quadros sunu de Pantaleo Calvi e risalini a su 1600. S'istatua de sa Madonna est minore, de 33 cm. Sa cara est unu pagu niedda, cun su Fizu in bratzos. S'istatua est posta in d'unu nicciu, in s'altare mazore. Subra in d'un ateru nicciu, un' istatua de sa Madonna de sa fritza, ca tenede una fritza inn manu. In sa creja medas ex votos, chi devene passare in unu museu. Nostra Segnora de Baluvirde est sa Patrona de sa Diotzesi de S'Alighera, e cun santu Micheli Patrona de sa tzitade. Est unu santuariu meda frecuentadu dae sos s'aligaresos e dae zente de sas biddas de su circondariu, ispetzialmente in su periodu de sos pellegrinagios dae sa prima domìniga a pustis de Pasca fintzas a sa prima dominiga de làmpadas. + Chiroptera: Sos Chiropteros sunt un òrdine de mamìferos tzerriadu de sòlitu Alipedde. Mamìferu, chi parede unu sorighe cun alas. Vivede in grutas, o in domos betzas disabitadas. Neulas de custos animales si movene bolende in custos logos chena tzumbare in ostaculos. Giughede "alas de pedde", chi sunu puru farrancas, chi servini po s'appiccare a conca in giosso cando dromidi o est in letargu. Dromidi a de die e bolada a de note a catza de muschitas. Est unu ispantu comente resessada a de note a fàghere custu, po su mèdiu de s'eco, chi issu produidi, e chi servidi a s'animale po evitare sos ostaculos o ischire de sa muschita chi issu est chirchende. Est un animale meda istudiadu po custas suas carateristicas. + Tony Lavelli: + + + + Attoccadorza: S'Attoccadorza ("Dendrocopos major") de sa Familia Picidi est unu puzone non tantu mannu, presente in sos buscos. Su colore est nieddu cun màchias biancas in conca e in sas alas, e una màchia ruja in sa 'entre. Sas farrancas sunu robustas pro poder istare attaccadu a su truncu de s'arvure cando trabagliat. Su picculu est robustu e servit a tzoccheddare sa linna de arvures, faghinde bucos pro nde bogare e mandigare fromigas, bermes e àteros insettos. + Rundine: Rundine o rùndiu ("Hirundo rustica") de sa familia Irundinidi. Puzone minore, de colore nieddu cun d'unu pagu de biancu; sa coa est a furchidda. Arrivada in sas nostras regiones a s'incomintzu de su 'eranu. Vivede in sas tzitades e biddas mannas e minores. Fraigada su nidu cun ludu, suta sos corniciones de sas domos. A sa fine de s'atunzu emigrada in logos caldos; e s'annu a poi torrada a su matessi logu. Est unu puzone utile ca mandigada muschittas. Sos bolos de sas rundines sunu un ispantu. + Zinzinu: Su zinzinu o arrescioni o aritzu de mari ("Echinodermata", Klein 1734) est de sa familia Echinodermi. Un'ispecie de iscatula tunda, bastante dura: intro bi sunu sos osos de colore rosa, postos a s'in giru, e chi si mandigana. Custu animale tenet medas ispinas attaccadas a sa pedde, e sunu dolorosas si punghene. Su zinzinu s'agatada in abba pagu profunda. + Paone: Su Paone (Pavo cristatus), de sa Familia Fasanidi. Est originariu de s'India. Sas pumas sunu de colore biaittu. Connottu dae s'antighidade dae sos Gregos e dae sos Romanos, chi lu mandigaiana. Ispantosa sa coa de su masciu, cun pinnas longas fintzas unu metro, de su colore 'e su brunzu; in d'ogni pinna ada "un oju" de colore'irde, e de ateros colores. Sos paones faghene un'ispecie de "danza" adenanti de sas feminas ( sa paonissas); e faghene sa roda, cun sas pinnas a ventagliu. In logos meda s'agatana paones in su zoo. Sunu animales chi vivene a longu. + Torinu: Torinu ("Turin" in piemontesu) est una tzitade italiana, cabu de logu de sa Provìntzia de Torinu e de sa Regione Piemonte. Est sa quarta tzittade de italia po abitantes. In pianura, inue su Po retzidi sa Dora Riparia. Est una de sas tzitades pius attivas in su campu de s'editoria est sede de una de sas casas editrices pius prestigiosa chi est sa Giulio Einaudi Editore. Istoria. @@ -6168,46 +7442,61 @@ Fut unu centru de sa popolatzione gallica de sos Taurinos. Est diventada colonia romana cun su nomene de "Augusta Taurinorum". In sos seculos est passadas sutta dominatziones divescias: est istada puru unu ducadu longobardu, e a s'incomintzi de su seculu XIII est pasada sutta sos Savoias. Pius a tardu sutta sos Frantzasos e dae su 1814 est torrada sutta sos Savoias. Dae su 1861 au 1865 est istada capitale de su Regnu de Italia. In Torino at incomintzadu sa FIAT chi est istada sempre importante po s'economia de sa tzitade e de su Piemonte. Importante s'Universidade de Torino(sec.XV). Monumentos e palatos. In tzitade divescios palattos rinascimentales : Palatu Reale, Palattu Madama, Palattu Carignano. Tzelebre sa Mole Antonelliana de s'architettu Alessandro Antonelli. In sa cattedale, in d'una Cappella dae su 1578 si cunservat sa Sindone. Ateras crejas : sa Consolata, Maria Ausiliatrice, La Gran Madre, Superga e ateras. In Torino b'est “La Casa della Divina Provvidenza” connotta puru comente su Cottolengo. Torino est un importante nodu ferroviariu e istradale tra s'Italia e sa Frantza. + Mangoni: Su mangoni o mangone ("Phoenicopterus", Fürbringer 1758) est unu pilloni mannu de sa familia Phoenicopteridae. Esistit fintzas su de colore ruju: e in logudoresu si narat puru "zente ruja", in campidanesu "genti arrubia". Sas pinnas sunt biancas cun d'unu pagu de ruju, tenet ancas longas e istriziles de colore rosa, su tuju longu e curvu, picculu mannu e curvu, cun custu iscavat e sedattat su ludu de sos istagnos, chirchende su 'e mandigare, algas e cambareddus. Su corpu no est tantu mannu. In Sardinnia bibint in sos istagnos, inue faghet puru su nidu. Su nidu est altu, fraigadu cun su ludu, e sa forma comente unu secchiu rovesciadu. Est puzone migratore. Curiosu però, ca arrivat inoghe in s'istiu, e partit in beranu (a diferentzia de àteros puzones). In Sardigna meda s'inde bident in s'Istagniu de Molentargius, e in s'Istagniu de Santa Gilla, affacca a Casteddu. + Cau (pigione): Su Gabbianu (Larus argentatus) de sa familia Laridi. Est su gabbianu reale, e si agatat in Sardigna. Sas pumas sunt biancas a s'ala 'e sutta. Sa conca est bianca in ijerru, niedda in beranu; sas alas sunt grigias.Est de 50-60 cm. de longaria-Difendet s'ispatziu vitale po sa coppia, puru si est minore. Vivet a trumas, affacca a mare. Piscat a pizu de s'abba. Como s'agatat meda in tzitades vicinu a mare, ispetzialmente si unu riu unidi sa tzitade a su mare. Faghet su nidu subra iscoglieras unu pagu isoladas, o subra rocchittas solitarias. Faghet 2 0 3 osos. S'ind agatant in campagnas e visitant sos muntonalzos (discariche)in chirca de cosas de mandigare. + Sorighe: Su sòrighe o topi ("Mus musculus", Linnaeus 1758), de sa familia Murudi, est unu mamìferu rotzigadore. Si tzerriarat puru topi comuni e topi domesticu po du differentziai de su topi selvaticu, Apodemos sylvaticus. Domesticu po ita esti associau a s'òmine e a suus domu. Animaleddu de colore grigiu, cun runcu appuntidu, mustatzos, e coa longa. Topis funti onnivurus. Sunt preda de sos puzones predatores, de cussos chi catzanta a de note e de sos chi catzanta a de die. Su rapportu con s'òmini est importanti po ita custa ìspetzias est considerada una pesti. Su topi est utilitzau po s'istùdios sièntificos in tottus is traballadorios (laboratorios) de su mundu po ita sciemmus sa sua genetica meda beni e po ita est pitticcu e si accoppiara allestru. + Istrìa: S'Istrìa (Tyto alba) de sa Familia Tytonidae. Est unu puzone notturnu. Cun pumas de colore biancu, e cun unu pagu de marrone subra sas alas. Sa fache cumparidi tunda, cun su picculu minore. Sas farrancas sunt robustas. Vivet in campagna ma s'ind agatant puru in tzitzade. Est unu catzadore a de notte de animales minores: puzones, sorighes, e ateros rotzigadores,nocivos. Ada una vista 'ona a de notte, e paret chi eppada orijas finas, e-i custu l'agiudada in sa catza. Duncas, est unu puzone utile. Ma s'omine, cun sos disbuscamentos, e fraigos de domos e de istradas est imminorighende s'abitat de custos puzones, ed est provochende s'iscumparsa issoro. In Sardigna custu puzone non godit de bona nomea. + Perdija: Sa Perdija ("Alectoris barbara") de sa Familia Alectoridi, est sa perdija sarda, ca vivet in Sardigna e in nord Africa. Su nomene scintificu enit dae su gregu "alectoris" (pudda). Est puru connotta comente "pudda de mata". Caraterìsticas morfològicas e habitat. Su corpu est regoltu, ancas robustas, coa curtza. Sa pumas sunt pintirinadas, e si cunfundent cun su terrinu o sas fozas siccas. Vivet in sos campos, in mesu a sas matas. Mandigat semenes, bermes, insetos, formigas. Faghet su nidu subra su terrinu cun paza e chiccajos. Faghede una vintina de osos, chi benint ciocchidos dae sa femina. Appena naschidos, sos puddighinos sunt in movimentu a dasegus de sa mama. Sa femina, su masciu e -i sos puddighinos formana una familia, e bistana umpare. Sa perdija est unu puzone areste, chircadu meda dae sos catzadores, po sa petta bona e saporida. + Columbidae: Sa famìlia de is columbus ("columbidae", Illiger 1811) est dividia in prus de 300 spetzias, 5 subfamìlias, e 42 generes. B'est su columbu areste, chi vivet in sas campagnas, in sos buscos, e mandigat semenes. B'est su columbu masedu, chi vivet in tzitade. S'inde ident subra sas domos, subra campaniles, crejas, turres. S'ind 'ident medas in sas piattas cando lis dana a mandigare. Faghet su nidu in totue. Sa femina faghet duos osos e los ciocchit. Su colore de sas pumas est variu: iscuru, colore 'e chijina, biancu, cun una istriscia bianca chi inghiriat totu su puzone, alas nieddas e conca niedda. Su tuju de custos est colore 'e brunzu cun isfumaduras de 'irde. + Prammittu: Su prammittu (Chamaerops humilis) est unu tipu de pramma chi creschet ispontanea in Sardigna e in sas regiones de su Mediterraneu. Nada puru "pramma nana" o "pramma de Santu Pedru". Fozas a ventagliu. Frutu birde e marrone iscuru. Creschet che una mata regolta, ma podet creschere bastante alta, in terrinos poberos affaca a mare. Est una pianta protegida. Benit cultivada puru in giardinos po ornamentu. Unu tempus dae custa pramma si faghiat su crine, chi serviat comente imbuttidura pobera po tramattas. + Forittu: Forittu, est unu mamiferu, pettalzu (Mustela putarius furo), de sa Familia Mustelidae. Su corpus est allongau, farrancas curtas, est meda agile. Usadu po sa catza a sos coniglios e ateros animales, ca intrat in sas tanas. + Ana e mele: Ana e mele, o janna 'e muru ("jana 'e muru"), o bucameli (Mustela nivalis). De sa Familia Mustelidae. Mamiferu pettalzu. Tenet unu corpu allongau, agile in sos movimentos. De colore iscuru. Mandigat puzones, sorighes, e si li resessit puddas. Si cuat intro sos muros a siccu e in mesu a sas roccas. + Ghiru: Ghiru (Glis glis), de sa Familia Gliridae Mamiferu, rotzigadore. Animale minore de 15-20 cm. De colore grigiu, vispu, cun sa coa longa. Vivet subra sas arvures in zonas de montagna. Passat dae un'arvure a s'atera, dae unu rattu a s'ateru cun meda agilidade. Mandigat semenes, frutta, landes, osos de puzones. In s'ijerru andat in letargu. Chircat rifugiu puru in domos disabitadas, intrendeche appena agatatat unu bucu o faghindelu. + Bougainville: Bougainville originaria de su sud America, de sa Familia Bougainvillea. Pianta rampicante, vigurosa, cun ramos longos chi ant ispinas; cun fozas de meda colores, rosa, ruju, viola. Usada comente ornamentu, creschet appoggiada a muros e a ringhieras. Creschet bene in s'istiu. Bella meda cando est fiorida. + Pittosporo: Pittosporo de sa Familia Pittosporacee. Arbustu originariu de sa Cina, cun fozas sempre 'irdes, lughidas e unu pagu corriattas. Faghet fiores biancos a mattuleddos, unu pagu profumados. Pianta ornamentale po siepes; creschet puru comente arvure. Est meda resistente. + Formiga: Formiga o frommiga est unu insettu de sa Familia Formicidae. Conca triangulare, mandibulas robustas. Vivet in sotziedade. Bi sunt sas formigas oberajas, sos mascios, sa regina. Sos mascios sunu po sa fecundatzione, sas feminas po continuare s'ispetzia, sas oberajas, chi sunu neutras e chi devent solu trabagliare a servitziu de sas ateras. Sas formigas pitigana e dana malighinzu. Fraigant formigalzos suta terra, inue ammuntonant sas provvistas e inue vivet sa regina e-ì sas larvas. Sas formigas regoglint semenes, fozigheddas, e bicculos de fozas, chi carrant a su nidu in longas camineras e cun meda trabagliu. Sunu fortes e carrana pesos chi sunu superiores a s'insettu matessi. Meda diffusa sa frommiga conca ruja, chi vivet in sos buscos, ed'est utile ca distruet insettos nocivos. Est connottu su contu de La Fontaine, "sa chigula e sa frommiga", inue si narat de sa frommiga trabagliadora in s'istiu, po sas provvistas de s'ijerru. + Limba lionesa: Sa limba lionesa (Llionés) est una de sas limbas romanzas otzidentales. Est faeddada dae unas 25 mìgia personas. + Pasca: Pasca. Dae s'ebraicu "Pesach", passazu. S'in de faeddat meda in sa Bibbia spetzialmente in sa Bibbia ebraica o Antigu Testamentu. Sa paraula indicat su passazu de s' Anghelu de su Segnore chi at colpadu sos fizos primogenitos de sos Egitzianos e at risparmiadu sos Ebreos. Sa tzelebratzione de custu eventu si aiat 'occhinde s'anzone pascuale, chi si mandigaiat cun pane azimu, no lievitadu, e irduras amaras. Sa Pasca cheriat tzelebrare s'essida (su passazu) de sos Ebreos dae s'isciaidudine se s'Egittu. Sa festa duraiat sete dies. @@ -6217,31 +7506,40 @@ veru anzone pascuale, sacrificadu (cun sa morte in rughe), po liberare sos omines dae s'isciaidudine de sa culpa e de su peccadu. Sa pasca ebraica fut una fregura, una antitzipatzione de sa vera Pasca chi fut cudda cumprida dae Gesu Cristu. A s'incomintzu sos cristianos, chi funt ebreos, tzelebraiant sa pasca issoro in sa matessi data de sa Pasca ebraica. Pius a tardu cando puru sos paganos , non ebreos, ant aderidu a sa fide cristiana,in otzidente si comintzat a tzelebrare sa pasca sa Dominica a poi de su 14 de Nisan, in sa die in cue si mentuaiat sa risurretzione de Gesus dae morte. Ma medas crejas de s'Oriente ant continuadu a la tzelebrare in sa matessi data de sos ebreos. Custa situatzione est durada fintzas a su mesu de su II seculu. Bi funt cuntierras subra sa data de sa Pasca tra sos Piscamos de Roma, est a narrere sos Pabas e tzertos Piscamos de s'Oriente. Paba Vittore at reunidu sos Piscamos de Italia (s'annu 196) po affrontare sa chistione, e fut detzisu de tzelebrare sa Pasca sa prima dominiga a poi de su pleniluniu de 'eranu. Custu no fut chena cuntierras. Sa die de sa tzelebratzione de sa Pasca indicada dae Paba Vittore, fut confrimmada dae su Conciliu de Nicea in su 325. + Pudda: Su puddu comunu ("Gallus gallus domesticus" o "Gallus sinae", Linnaeus 1758) tenet sa cogorosta ruja bastante manna, isprones, alas unu pagu longas, cun pinnas subra sa coa longas e falcadas. Raspada chilchende ite mandigare;mandigada semenes, insetos, e irdura. Carateristicu su chichirichì de su puddu. Sa pudda est sa fèmina de su puddu. Est pius minore de su puddu; podet mancare de sa cogorosta o la tenede minore; mancat de isprones. Est allevada po sos osos e po sa petta. Sa pudda ciocchidi sos osos po 21 dies, e cando naschent sos puddighinos sa pudda si leada cura de issos. Sa pudda mandigada semenes, insetos, irdura e erva. Sa petta de pudda est connota comente “petta bianca”. + Jara de Gèsturi: Sa Jara de Gèsturi (tzerriada fintzas "jara manna") est un artipranu de sa Sardigna tzentrale, a mesu tra Sarcidanu e Marmilla, de 4500 ettaros de tirada in territoriu de Gèsturi, Genoni, Tuili, e inue vivent trumas de caddos arestes. Unu territoriu de pasculos, cun arvures e matas e pojos de abba pioana. Po deghe meses sos caddos vivent inie e po duos meses de s'istiu benint trubados in pianura, inue si faghet puru sa marcadura. Si faeddat de "sos cadditos de sa Giara", ma oe no sunt gai minores. Unu tempus sos caddos beniant impreados po trabaglios, come de mancu. + Turrone: Su turrone est unu produtu a base de mele. Su turrone est su resultadu de trabagliu de varios ingredientes (mele, sas jaras de s'ou, mendulas). Si presentat biancu, tostu o unu pagu pius modde, e podet essere fatu cun mendulas, rintzolas, o nughes. In Sardigna sunt espertos a faghere turrone in Tonara, Dèsulu e in Aritzu. Turrone in cunfetzione o segadu a cantigheddos s'agatat in sas bancarellas in sas festas paesanas, o in logos turisticos, in s'istajone turistica. + Meli: Su meli o mele est un alimentu prodotu dae sas abes peri s'abicultura. Esistint diversas ispetzias de mele, mele de arantzu, de acacia, de olidone, de romasinu e de àteras piantas. Dipendet dae sos frores chi sas abes visitant. Pro custu si ispostant puru sos casiddos a secunda de su tempus de sa froridura de sas arvures. + Quercus: Su chercu ("quercus", L., 1753) est un arvure de sa familia "fagacee" meda comune in Sardigna e in Europa. Podet creschere mannu e vivere a longu. Creschet in totue ma in modu ispetziale in collina e montagna non tropu alta. Produit landes, chi servint po nutrimentu de animales, porcos e porcrabos. Ogni noe annos dae su chercu si regoglit su suelzu, e tando su truncu de s'arvure cumparit de colore marrone. Su chercu perdet sas fozas in atunzu e ijerru. + Ovis aries: S'arveghe ("Ovis aries", Linnaeus 1758) est unu mamìferu ruminante de sa familia de is "bovidae", de genere "ovis". In Sardigna bi nd'at meda. Benit allevadu po su late, sa lana, e sa petza. Su late de arveghe benit trattadu po fàghere casu de mandigare o casu po ratare. Onnz'annu sas arveghes benint tusas po sa lana. Est prejada sa petza de anzone, demancu sa petza de s'animale mannu. Però in Sardigna si usat mandigare “s'arveghe buddida”. S'arveghe mandigat erva pasculende in sas tancas. Est un animale masedu, cun istintu gregariu. Si murghet po su latte, etzetu cando allatat s'antzone. Su pastore po sa notte recuit su masone de arveghes in su cuile. S'arveghe non tenet corros, ma los tenet su masciu, su "beccu". Maneras de la tzerriare in Sardigna: + Murone: Su murone o mugrone (sa fèmina mugra) ("Ovis musimon", Pallas 1762) est unu mamìferu ruminante cun ungias de sa familia "bovidae"; est s'unica arveghe chi vivet areste, in montagna, ed est presente in Sardigna e Corsica. De colore rujittu, biancu in sa entre e in sas ancas. Su pilu est unu pagu ruvidu. Su masciu at corros robustos curvados a s'issegus e a punta. Connoschidu dae s'antighidade comente animale chi vivet in Sardigna. Nde faeddat Plinio. Tzerriau fintzas "murvoni", "craba areste", "mùvara", "bìttara", "mruva" o "muvra". + Novena: Sa Novena est una pregadoria a Deus, a sa Madonna o a unu Santu po noe dies primmu de sa festa. In sas dies de sa novena si podet partetzipare a sa Missa. Unu predi podet preigare subra sa vida de su Santu e invitare a imitare sas virtudes suas. Calchi novena appartenet a sa traditzione seculare de sa Creja, comente sa novena de Nadale, o sa novena de s'Ispiritu Santu. Ateras novenas sunt ligadas a sa devotzione populare po unu Santu o una Santa o sa Madonna. In calchi logu in sas dies de sa novena si faghet unu pellegrinaggiu a pe', a unu Santuariu, preghende e cantende. In sas novenas e in sas festas po sa Madonna o po unu Santu si cantant sos gosos. + Casu: Casu (dae su latinu caseus), est unu prodottu de su latte. Su casu lu faghet su pastore cun medodu traditzionale o in su casifitziu cun metodu industriale. Unu passazu est sa saladura e s'istajonadura. Su casu si faghet cun latte acchinu, latte eveghinu (de arveghe), de craba o de bufala. Su casu si podet consumare friscu o istajonadu. B'est puru su casu po rattare. Unu tipu de casu est sa mozzarella fatta cun latte de bufala. @@ -6249,26 +7547,34 @@ Sos tipos de casu in Sardigna. In Sardigna si produet casu friscu o casu chi si faghet istajonare, in formas minores (pischeddu) o in formas mannas ( casu romanu). Unu sutaprodottu de su latte trabagliadu po su casu est su regottu. Bi sunt varios tipos de casu. Unu casu caretteristicu est su casizolu, de latte de 'acca, chi si lassat puru istajonare unu pagu. Su fiore sardu, de latte de 'acca. Ateros tipos: su casu giampagadu, o casu marzu, cun sos bermes de su casu. Su gorgonzola, unu pagu piccante, e chi si faghet in nord Italia. Famadu est su parmigiano reggiano, e-i su grana padanu. Un ateru casu piccante est su provolone. Calchi tipu de casu si faghet affumare. Su istracchinu est una crema de casu. E ateros meda. + Calvariu: Calvariu est unu montiju affaca a Gerusalemme inue beniana giustisciados sos cundennados a morte e inue Gesu Cristu est mortu subra una rughe. Est giamadu puru "Golgota ("(dae s'aramaicu "Gûlgaltâ:" logu de sa calavera). Como cussa altura s'agatada intro a Gerusalemme chi est creschida a inghiriu. Subra su Calvariu b'est sa basilica de su Santu Sepulcru, fatta fraigare dae Costantinu imperadore. In mesania de sa navada b'est su santu Sepulcru de Cristos, rivestidu de marmaru biancu. Colunnas minores rezzene una cupula minore. In sa creja varias cappellas, e una appartenede a sos ortodossos, un' atera a sos coptos , un'atera a sos armenos, un'atera a sos catolicos. + Benedettinos: Sos Benedettinos sunt un'ordine monasticu fundadu dae santu Beneittu, naschidu a Norcia in su 480. Tzentru de su monachesimu benedettinu est istada s'Abatzia de Montecassino. S'Ordine s'est diffusu, in Italia e in Europa cun medas cunventos, inue sos amanuenses ana trascrittu sos testos de sas oberas antigas, sa Bibbia e-i sos testos classicos. Ana creadu bibliotecas e iscolas. Sos benededittos ana isviluppadu s'agricoltura bonifichende terrinos, e difendinde sa popolatzione a su tempus de sas invasiones barbaricas."Ora et labora", prega e trabaglia, fudi su programma dadu dae santu Beneittu. Sos benedettinos sunu ancora presentes cun divescios monasterios in varia natziones. In Sardigna b'est unu monasteriu benedettinu a Santu Pedru de Sorres, affaca a Borutta, in su Tataresu. + Battisteru: Su battisteru est su logu o s'edifitziu inue si retziat su battijimu (dae su gregu baptisma). Unu battijimu fut praticadu dae Giuanne Battista