Index: incubator/apertium-crh-tur/texts/challenge.tur.txt =================================================================== --- incubator/apertium-crh-tur/texts/challenge.tur.txt (revision 79685) +++ incubator/apertium-crh-tur/texts/challenge.tur.txt (revision 79688) @@ -1,21 +1,21 @@ -Tamamen halk Kırım Hanlığı devirinde şekillendi. Kırımtatarların memleketi — Kırım Hanlığı 1441 senesinden 1783 senesine kadar yaşadı. Kendi tarihinin ekserisi devamında Kırım hanlığı Osmanlı Devletine bağlı olup onun müttefikindi. Kırım'da hüküm sürdüğü hanedan Giraylar hanedanındı, onun kurucusu ilk han I Hacı Giray'dı. Kırım hanlığı deviri — Kırımtatar medeniyeti, sanatı ve edebiyatı gelişiminin zamanı. O devirdeki Kırımtatar şiirinin klasiki — Aşık Ömer'di. Diğer şairlerden en fazla ünlü olmuşlar Mahmud Kırımlı ve II Gazi Giray handılar. O zamandan saklanıp kalma mimarlık abidelerinden en mühimi — Bahçesaray'daki Hansaray. +Halk bütünüyle Kırım Hanlığı devrinde şekillendi. Kırımtatarların memleketi — Kırım Hanlığı 1441 senesinden 1783 senesine kadar yaşadı. Kendi tarihinin ekseri devamında Kırım hanlığı Osmanlı Devletine bağlı olup onun müttefikiydi. Kırım'da hüküm sürden hanedan Giraylar hanedanıydı, onun kurucusu ilk han I Hacı Giray'dı. Kırım hanlığı devri — Kırımtatar medeniyeti, sanatı ve edebiyatının gelişiminin zamanıydı. O devirdeki Kırımtatar şiirinin klasiği — Aşık Ömer'di. Diğer şairlerden en ünlü olanlar Mahmud Kırımlı ve II Gazi Giray handılar. O zamandan kalan mimarlık abidelerinden en mühimi — Bahçesaray'daki Hansaray. -Kırım Hanlığı daima Moskova memleketi ve Lehistan ile (XVIII asıra kadar hücüm edici cenkler) savaştı, bunun ile beraber barış halindeki Rus ve Ukraynalı nüfusundan çok kişi esir düşerdiler. Esir olarak yakalanmalar Kırım'daki esir çarşılarından Osmanlı Devletine ve Yakın Doğuya satılırdılar, böyle çarşılardan en büyükü Kefe'de bulundu. 1571 senesi Kırım 40 binlik ordusu I Devlet Giray han liderliği altında Rus kalelerini dolanıp Moskova'ya ulaşıp onun civarını yaktı, bundan Kremlin'den hariç büsbütün şehir yanıp kül oldu. Ancak sonraki sene Rusya bağımsızlığından mahrum etme niyeti ile tekrar geldiği 120 binlik ordu Molodi köyü yanındaki muharebesinde mağlubiyete uğradı. Bu mağlubiyet hanlığa hücümlerden vazgeçmeyi mecbur etti. Lakin resmi tarzda Kırım hanına bağlı olma, ama hemen hemen müstakil, Kuzey Kara deniz yanında göçüp durma nogay orduları düzenli tarzda Rus ve Ukraynalı bölgelerine esirler yakalama ve yağmalama için harbi seferlere çıkardılar. +Kırım Hanlığı daima Moskova memleketi ve Lehistan ile (XVIII asıra kadar taarruz halinde) savaştı, bunun ile beraber barış halindeki Rus ve Ukraynalı nüfusundan çok kişi esir düşerlerdi. Esir olarak yakalananlar Kırım'daki esir çarşılarından Osmanlı Devletine ve Yakın Doğuya satılırlardı, böyle çarşıların en büyüğü Kefe'de bulunuyordu. 1571 senesinde Kırım'ın 40 binlik ordusu I Devlet Giray han liderliği altında Rus kalelerini dolanıp Moskova'ya ulaşıp onun civarını yaktı, bundan Kremlin hariç büsbütün şehir yanıp kül oldu. Ancak sonraki sene Rusya bağımsızlığından mahrum etme niyeti ile tekrar geldiğinde 120 binlik ordu Molodi köyü yanındaki muharebede mağlubiyete uğradı. Bu mağlubiyet hanlığı hücümlerden vazgeçmeyi mecbur etti. Lakin resmiyette Kırım hanına bağlı olan, ama neredeyse bağımsız, Kuzey Karadeniz yanında göçebe nogay orduları düzenli tarzda Rus ve Ukraynalı bölgelerine esirler yakalama ve yağmalama için harbi seferlere çıkarlardı. Rusya Imparatorluğunun/İmparatorluğunun dahilinde İsmail Gasprinski -1736 senesi Rusya orduları mareşal Kristof Minih liderliği altında Bahçesaray'ı yakıp Kırım'ın dağ altındaki yerlerini berbat ettiler. 1783 senesi Rusya Osmanlı Devletini yendiği son Kırım başta işgal olundu, bundan sonra ise Rusya tarafından ilhak edildi. Bunun ile Kırımtatarlar tarihinde onlar tarafından “Kara asır” denilme devir başlandı. +1736 senesi Rusya orduları mareşal Kristof Minih liderliği altında Bahçesaray'ı yakıp Kırım'ın dağ altındaki yerlerini talan ettiler. 1783 senesi Rusya Osmanlı Devletini yendiği son Kırım başta işgal oldu, bundan sonra ise Rusya tarafından ilhak edildi. Bunun ile Kırımtatarlar tarihinde onlar tarafından “Kara asır” denen devir başlandı. -Rusya idaresi zulüm etmeleri Kırımtatarlar toplu tarzda Osmanlı Devletine (esasen Dobruca ve Anadolu'ya) göç edip başlamalarının sebepi oldu. Göçün iki esas dalgası 1790 ve 1850 senelerindi. Bazı bilgilere göre 1790 senesi göçmenlerin sayısı Kırım'ın Kırımtatar nüfusunun 4/5 kısımına ulaşıştı. Göçten önce yarımadada 600—700 bine yakın Kırımtatar oturmadaydı. Hanlığın nüfusu ise 1783 senesine kadar tahminen 1,5 milyon kişiden ibaretti. 1850 seneleri Kırım'dan 300 bine yakın Kırımtatar gittiler. Onların çocuklarından şimdi Türkiye'deki, Bulgaristan'daki ve Romanya'daki Kırımtatar diasporası ibaret. Neticesinde köy ekonomisi çökmüş halye uğradı, Kırım'ın ovası ise değerli boş oldu. O zamanda Kırım'dan Kırımtatar asilzadelerinin çoğu gitti. Bunun ile beraber Rusya hükümeti şehir bölgesinden göçmenleri celp etmeyle Kırım'ı sömürge eder vermedeydi. Neticesinde Rusya Kırım'ı ilhak ettiği vakitte orada oturduğu bir milyon Kırımtatardan XIX asır sonunda 200 binden az kaldı (Kırım bütün nüfusunun 25 yüzdesi). +Rusya idaresinin zulümleri Kırımtatarların toplu şekilde Osmanlı Devletine (esasen Dobruca ve Anadolu'ya) göç etmeye başlamalarının sebebi oldu. Göçün iki esas dalgası 1790 ve 1850 seneleriydi. Bazı bilgilere göre 1790 senesinde göçmenlerin sayısı Kırım'ın Kırımtatar nüfusunun 4/5 kısmına ulaştı. Göçten önce yarımadada 600—700 bine yakın Kırımtatar oturmaktaydı. Hanlığın nüfusu ise 1783 senesine kadar tahminen 1,5 milyon kişiden ibaretti. 1850'li senelerde Kırım'dan 300 bine yakın Kırımtatar gitti. Onların çocuklarından şimdi Türkiye'deki, Bulgaristan'daki ve Romanya'daki Kırımtatar diasporası ibaret. Neticesinde köy ekonomisi çökmüş hale geldi, Kırım'ın ovası ise neredeyse boş oldu. O zamanda Kırım'dan Kırımtatar asilzadelerinin çoğu gitti. Bunun ile beraber Rusya hükümeti şehir bölgesinden göçmenleri celp ederek Kırım'ı sömürgeye dönüştürmekteydi. Neticesinde Rusya Kırım'ı ilhak ettiği vakitte orada oturan bir milyon Kırımtatardan XIX. asır sonunda 200 binden az kaldı (Kırım bütün nüfusunun yüzde 25'i). -Kırımtatar medeniyetinin yeniden yaratılışı ulu alim İsmail Gasprinski adınla bağlı. Aslında o yeni edebi Kırımtatar dilini yarattı. Gasprinski “Tercüman” adlı ilk Kırımtatar gazetesini neşir edip başladı. Gasprinski pantürkizm düşüncesinin kurucularından biri olarak sayılır. +Kırımtatar medeniyetinin yeniden yaratılışı ulu alim İsmail Gasprinski adıla bağlı. Aslında o yeni edebi Kırımtatar dilini yarattı. Gasprinski “Tercüman” adlı ilk Kırımtatar gazetesini neşir etmeye başladı. Gasprinski pantürkizm düşüncesinin kurucularından biri olarak sayılır. Iç cenki ve Kırım MŞSC -1939 sene listeye alış malumatına göre Kırım bölgeleri nüfusunda Kırımtatarların yüzdesi +1939 sene sayım malumatına göre Kırım bölgeleri nüfusunda Kırımtatarların yüzdesi -1917 senesi Mart 25'te Akmescit'te Kırımtatar kurultayı toplandı. Anda 2000'den/2000'den fazla delege geldi. Kurultay Geçici Kırım Muslüman Icra Komitesini (MKMİK) seçti, Başı olarak Numan Çelebicihan seçildi. Bunun ile Kırımtatarların medeni-milli özerkliğinin kuruluşu başlandı. +1917 senesi Mart 25'te Akmescit'te Kırımtatar kurultayı toplandı. Ona 2000'den fazla delege geldi. Kurultay Geçici Kırım Muslüman Icra Komitesini (MKMİK) seçti, Başı olarak Numan Çelebicihan seçildi. Bunun ile Kırımtatarların medeni-milli özerkliğinin kuruluşu başlandı. -Rusya Iç cenki Kırımtatarlar için ağır musibet oldu. 1917 senesindeki Şubat inkılabından sonra Kırımtatar halkının ilk Kurultay toplanmasınla Kırım'ı çok milletli müstakil bir devlet etmeye karar çıkarıldı. Ilk Kurultayın reisi Numan Çelebicihan'ın şiarı böyleydi – “Kırım – kırımlılar için” (yani millete bakmadan bütün yarımadanın nüfusu gözde tutulur). Ama 1918 senesi Çelebicihan yakalanıp bolşevikler tarafından katledildi. 1921—1922 seneleri arasındaki açlık neticesinde 15%-a yakın Kırımtatar helak oldu. +Rusya İç savaşı Kırımtatarlar için ağır musibet oldu. 1917 senesindeki Şubat devriminden sonra Kırımtatar halkının ilk Kurultay toplanmasıyla Kırım'ı çok milletli müstakil bir devlet etmeye karar çıkarıldı. Ilk Kurultayın reisi Numan Çelebicihan'ın şiarı böyleydi – “Kırım – kırımlılar için” (yani millete bakmadan bütün yarımadanın nüfusu gözde tutulur). Ama 1918 senesi Çelebicihan yakalanıp bolşevikler tarafından katledildi. 1921—1922 seneleri arasındaki açlık neticesinde %15'e yakın Kırımtatar helak oldu. -1921 senesi Rusya Sovyetler Federal Sosyalist Cumhuriyeti dahilinde Kırım Özerk Sovyetler Sosyalist Cumhuriyeti meydana geldi. Onun memleket dilleri Rus ve Kırımtatar dillerindiler, yüksek yetkilileri esasen Kırımtatarlardan ibaretti. Lakin son 1937 senesi Stalin baskıları başlandılar. Kırımtatar aydınlarının çoğu baskılara uğratıldı, bu cümleden ünlü siyasetçi Veli İbrahimov ve alim Bekir Çobanzade. 1939 senesindeki listeye alışın malumatına göre Kırım'daki Kırımtatarların sayısı 218179 kişiydi, yani yarımadanın bütün nüfusunun 19,4%. +1921 senesi Rusya Sovyetler Federal Sosyalist Cumhuriyeti dahilinde Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti meydana geldi. Onun milli dilleri Rus ve Kırımtatar dilleriydiler, yüksek yetkilileri esasen Kırımtatarlardan ibaretti. Lakin sonra 1937 senesinde Stalin baskıları başladı. Kırımtatar aydınlarının çoğu baskılara uğratıldı, bu cümleden ünlü siyasetçi Veli İbrahimov ve alim Bekir Çobanzade. 1939 senesindeki sayımın malumatına göre Kırım'daki Kırımtatarların sayısı 218179 kişiydi, yani yarımadanın bütün nüfusunun 19,4%. Index: incubator/apertium-crh-tur/apertium-crh-tur.crh-tur.lrx =================================================================== --- incubator/apertium-crh-tur/apertium-crh-tur.crh-tur.lrx (revision 79685) +++ incubator/apertium-crh-tur/apertium-crh-tur.crh-tur.lrx (revision 79688) @@ -12,6 +12,22 @@ + + + + + +