Index: languages/apertium-crh/texts/qarilgaclar.txt =================================================================== --- languages/apertium-crh/texts/qarilgaclar.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-crh/texts/qarilgaclar.txt (revision 79871) @@ -0,0 +1,173 @@ + + +QARILĞAÇLAR DUASI + +Faydasız + +(Noman Çelebicihan) + + +Kiyevim “T…”e(a) + +On dört yaşında edim. Eñ asav ayğırlarnı bile üyretecek qadar minici olğan edim. Atlarnı pek +severdim, oqumadan qaçar, cılqığa qoşardım, cılqıda közüme baqqan keri, toru, kören, borlu... +sınlı bir at kördimmi, qunan, dönen – baqmazdım, bir arqan atar, tutar, yalınına yapışır, cügen +salar, minerdim. Asav arslan kibi qalqar, iner, sıçrardı… O quturğan sayın qalın, qara tobulğı, bu +aydamaq qamçısı, bir yıldırım ateşimen başına tüşer, miyini sarsardı. Asav ürker, fışqırırdı, +başını keniş, meydan çöllerge çevirir, yeşil, tüzem örüşlerde bitken sarı çiçekler, lâleler, +kelinçekler, mondalaqlar tuyaqlarınıñ altında ezilir, solardı. Soñra yorulır, terler, savrusından +uçuşqan beyaz köpükler qurır, yavaş-yavaş yatışır, alışır, qamçıdan añlamağa başlardı. Men +asavlarğa sözlerimni, isteklerimni bu kümüş saplı, qara qamçıman añlatırdım, tüşüncelerimni +bile... Añlatır, sezdirirdim, o qadar güzel, yengil añlatırdım ki, mektepke ketsem oca totayım +qalın, qısqa tayaqlarıman, köteklerimen döger, döger de bu qadar oquv añlatamazdı. Men +tobulğımla asavlarğa ayan, cebe, yorğa, şlaf yürütir; yürümeni, qoşmanı ögretirdim. Oca totayım +ise bizge qarılğaçlar duasından başqa oquv bildiralmadı. Bunday bilgisiz başımla uzun, keniş +Özü qırı töpelerinde aylanğan, dolaşqan, qırğan, döggen, köpürgen, anda-mında saldırğan bir +küçük aydamaq olğan edim. +“...Min künne mu’minatin, ta’ibatin, qanitatin, abidatin, saibatin ve ebkâra...” Bunı qarılğaçlar +oqur. Bu olarnıñ duasıdır. “Ve’l-mürselât” süresini oquğanda, oca totayım bunı bizge de +ögretken, bu “qarılğaçlar duasıdır”, degen edi. Bunı eman epimiz ögrendik, ezberledik. +Biz sabaqlarımıznı eceler, ağlar, tayaqlar astında ezberlegende, qarılğaçlar mektepniñ delik, +camsız penceresinden kirer, raflarğa qonar, yavrularına baqa-baqa, quvana-quvana duasını oqur, +küçük, yımşaq, sarı ğağalı palapanlarına da ögretir, seve-seve, ecesiz, tayaqsız ögretirdi. Bizler +de ögrenirdik. Bu güzel, sevimli qarılğaçlar oquğanda bizler de canımızman, qulağımızman +diñler, diñledikten soñ epimiz sevinir, oqurdıq. Kimerde qarılğaçlar oqur, biz susar, diñlerdik. +Köy mektebine pek köp qatnadım. Bu qaranlıq, canbur bala zindanına köy balaları da keter +ediler. Mektepke quşluqtan burun keter, ketkende elimizge bir parça etmek alırdıq... Etmekke +analarımız taze kübüden biraz may, beyaz, cılqı qaymaq yağı sürerdi. Bunı üylen vaqtı dağıdıqta +aşardıq, üylenge qadar o dımlı, basıq mektepniñ eski, tütülgen, delik kiyizleri, qasırları astında +qarılğaç yavruları dayın tizilir, tiz çöker, oturırdıq. +Sabaqlar ögümizde, yapraqlar açıq, közlerimiz yuqarıda. Çatığa yuva yasağan qarılğaç +palapanlarını sayardıq. Qaçan qanatlanacaq, uçacaq, dualarını oqucaqlar?.. Bunı biz bilir, bir- +birimizge añlatırdıq. “Uçqan soñ, – derdik, – istedikleri qadar kezecek, külecek, oynayacaqlar; +oynaşa-oynaşa, avalana-avalana köklerge, bulutlarğa, ışıqlarğa yükselecekler; olarnı epimiz +kinlerdik, kinledigimizden şindi tutmaq, küçük, ince qanatlarını, tüylerini yulmaq, küçük sarı +ğağalarını qırmaq isterdik... Bizler dayın olarnı da oynamaq, sevinmekten, sevine-sevine +yaşamaq, uçmaq, yükselmekten alıqoymaq arzu iderdik. +Oca totayım yavaş-yavaş, fısa-fısa kelir, qapı arqasından bizlerni, bizim oyunlarımıznı, +sözlerimizni, şaqlabanlıqlarımıznı diñler, soñ, birden-birge qapı açılır, kirerdi. Kirgen vaqıt +epimiz qorqar, titrer, ağzımıznı açar, közümizniñ kenarından qılıy-qılıy baqışırdıq. O, yavaş- +yavaş kelir, yufaq, sönük pencereniñ qapalı, ölgün ışığı ögünde oturır, qapanırdı; oturdığı zaman +kölgesi uzanır, kedige oşardı; epimiz körer, fıqır-fıqır külerdik. +Soñra epimizni sıra-sıra tizer, “Tebbet”, “Qul ya”, “İnna ateyna” sürelerini oqutır, qızar, köpürir, +açuvlanır, alın tamarları qabarır, tayaqlardı... İç bir şey añlamaz, ögrenmezdik, soluq-soluq ağlar, +soñra qorqar, susardıq. “E, oqu!” emrine qarşı epimiz yutqunır, sallanırdıq, köy ögünde +tolqunğan boğdaylarday sallana-sallana, yutquna-yutquna oqurdıq. Bu qara-qara añlaşılmaz, ince +arap laflarını eceler, tekrar-tekrar oqur, añlamaz, añlamağanımız içünmi – bilmem, iç de bir şey + + ögrenemezdik. +“Ve’s-semai zate’l- büruc”nı başlağanda, oca totayım tilimni on beş kapikmen burğandı. +Burğanda: “Pismillâ, oqumış ol!” – degendi. Bursa da, qoparsa da, menim tilim kelmedi, +kelmeyecekti. Añlamay edim ki... + +* * * + +Zaman zaman ekende, +Evel zaman ekende... +Öpük ulema ekende... +Qarılğaç qadı ekende... +Duvadaq müfti ekende... + +Bu uzun tekerlemelermen başlağan ertegeler oca totayım ketkenimen başlar, bitmez, tükenmezdi. +Uzun-uzun masallar aytır, diñletirdik. +Mavultay pek köp ertegeler, cumaqlar, tapmacalar bilirdi. Bilgen masallarını diñlegenge de aytır, +diñlemegenge de, añlatır, diñletirdi. Aytqanda küçük küler közleri küçülir, yuvarlaq, çıqıq, mini- +mini yanaqları qızarır; içini çeker, tatlı tatar tilimen añlatır, sanki bir özen, sanki bir kanarya. +Tatlı-tatlı söyler, köpürir, taşar, seve-seve diñletirdi. +Mavultaynı epimiz severdik, o söylerse epimiz, er yer toqtar, susar, qarılğaçlar bile susar, onı +diñlerdi. + +Men mektepke meçin yılı kirgendim. Ülü yılı, sıçan yılı “Aptiyek” oqudım, tavşan, cılqı, bars, +yılanda – Quran, Tecvid, İlm-i al. “Kesik baş” destanı bitken soñ, mektepten çıqqandım. + +Artıq men bol-bol körenlerge, torularğa, borlularğa qavuşqan, artıq bu yiri közlü ipek yalınlı +sevgili ayğırlar tamamıyla menim olğan edi. Er kün birini minerdim, mindigim zaman eski, uzaq +Tatarstan çöllerinde bir tavuşla biñlerce cav qaytarğan, duşman bozğan bir başbuğ pertavıman +köksüm qabarır, yüregim ururdı. Özümi bir han yahut bir batır zan eterdim. Qalpağımnı eger, +mingenimni mamuzlar, yavaş-yavaş ayan, cebe verirdim, soñra solğa-sağğa bir-eki qamçı +patlatır, dolu tizgin bıraqırdım... +Tena, qulan çöllerde sıçrar, siner, deryalarday tolqunğan yeşil piçenler, qırmızı, mavı çiçekler, +mamatekeler üstünde bir qara köpük kibi uçar, fırlardım. Atım ince, uzun boynunı uzatır, +qulaqlarını qısar, qoşar, çapar, sanki bir qurşun, sanki bir sağın o. Fırıl-fırıl uçqanda saçlarım +külte-külte yelpirer, sanki bir tatar tuğu. O zaman yüregim öser, qaruvım qat-qat artardı. +Közlerim qızarır, körmez olurdı, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işitirdim. +Çiçekli, qoqulı keniş ovalarğa küneş altın yarıqlarını tökkende men cavluğımnı bayraq, +tobulğımnı qılıç yapmaq, bu güzel, yeşil çöllerge qırmızı qanlar tamlatmaq isterdim... Şay, şay!.. +Men de eski dedelerim dayın cav qaytarmaq arzu eterdim. Ögümden tavşanlar, tilkiler sıçrar, +qalqar, qaçarlardı. Ötede bir bödene uçar, yahut bir çoçamiy fısar. Kimerde uzaqlarda bir +duvadaqnıñ ahmaq-ahmaq kezindigini körerdim... + +* * * + +“Rüşdiye”, dediler, bir mektep açıldı. İşittim, qorqtım, tüşündim: mektep – evet, mektep. Oca +totayımnıñ tayaqları esime tüşti. Acı-acı titredim, elimdeki qamçı yerge tüşti. +Rüşdiyege meni de yazdırdılar. Rüşdiye meni qamçı, egerden ayırdı. Köy balaları, tekrar +toplandıq, develerni, qoylarnı başqa çobanlarğa taşladıq, çöllerden, sürülerden, beyaz, pamuq +qozulardan ayrıldıq. +Mektepniñ büyük, çifte qanatlı, aq boyalı qapısından içeri kirdik. Kirdigim zaman yüregimde bir +yengillik, añlaşılmaz bir şey... bir quvanç tuydım. Yüksek, beyaz bir yapı, keniş, büyük +pencerelerden parıl-parıl ışıqlar töküle edi. Sıralar sıra-sıra tizilgen, qarşıda qara, yalpaq, eki + + tuyaqlı bir tahta tura edi; qara qalpaqlı, qırmızı çereli bir yigit cüre, kezine, cürgende söyley, +oquy, oquta, añlata edi. Açıq, büyük tatar sözlerimen añlatqanda er sözü qafama bir qamçı qadar +öte, miyim döne edi. +Bu, rüşdiyeniñ baş ocası edi. Ertesi kün epimizge bir biçimde rubalar kestirdi. Yeñi-yeñi güzel +kâğıtlı kitaplar verdi. Qalem, kâğıt, defter, bor dağıttı. Em oquta, em yazdıra edi; kimerde qara +tahtağa çıqara, bizge eñ parlaq, eñ nurlu oquvlarnı bu keniş qara tahtada oquta, ögrete edi. +Biraz oqutır, oynatır, tınışlatırdı. Oyun içün mektepniñ güzel, temiz sarı qumlarman bezengen +keniş bir bağçası vardı. Bağçada küneşniñ sıcaq, altın nurları arasında çapar, sıçrar, salıncaq +teper, top oynardıq. Ocamız da oynardı. Bizge bilmedigimiz oyunlarnı ögretir, oynamağa +alıştırırdı. “Yaşamaq, – derdi, – oynap olmaqtır”. Epimiz küler, oynar, oynay-oynay yorulır, +terler, bezerdik. O zaman: “Aydı, mektepke!” – emrine qarşı quvana-quvana qoşar, sevine-sevine +oqumağa başlardıq. Ocamız bizni sever, oqşar, tekrar devam eter, oqutır; oqutqanda biz yazar, +diñler, can-qulağımızman diñlerdik. Biz şindi ocamızdan qorqmaz, onı severdik, sabaqlarımıznı +seve-seve oqur, ögrenirdik: isap, tarih, endese, coğrafiya... ögrendik. Tarihtan temelimizni, +soyumıznı, asıl, büyük atalarımıznı, eski tatarlarnı tanıdıq. +Coğrafiya bizge oturdığımız, oynadığımız, yaşadığımız topraqlarnıñ, kezdigimiz qulan çöllerniñ +kenarlarını ögretti; çağlaya-çağlaya, yuvarlana-yuvarlana aqıp ketken çaylarnı , ırmaqlarnı, +tolquna-tolquna, çaypala-çaypala köpürgen, taşqan deñizlerni, mavı kölgeli dağlarnı, deñizlerniñ +derenligini, dağlarnıñ büyükligini ögretti… Yaradannıñ büyükligini ögretti. +Biz şindi em oquy, em oynay edik. Oynaya-oynaya, quvana-quvana yaşay, ögrene edik. +Oqudığımıznı añlay, bile, bildigimiz içün ocamıznı pek severdik. Soñra babamıznı, anamıznı +seve, başqa bir bilgi, başqa bir tuyğuman seve edik. Kitaplarımıznı severdik, qalem, kâğıt, +tebeşirimizni seve, sıralarnı seve, qara tahtanı bile seve edik. Mektepni, bağçasını seve, bütün +köyümizni, köy tatarlarını seve edik; köyümizde, qomşumızda bizim oquğanımıznı sevgen +ruslarnı da seve edik. Bilgennen, añlağannan, tanığannan soñ taşlarnı, cuybarlarnı, bütün ciannı +seve edik... + +* * * + +Soñbaardı. Küzniñ yalancı küneşi sarışın bir çeremen küle edi. Uzaqta qara qarğalar qalın, qaba +tavuşlarıman qıçıra ediler. Çiçekler soluq, yapraqlar sararğandı. Köklerge, boşluqlarğa uzanğan +mavı dağlarnıñ mınarlı başlarında qara bulutlar qaynaşadı. +Ava suvuq... +Suvuqta buzlağan, tüyleri ürpergen küçük quşçıqlar, sıyırçıqlar bağçada, ağaçlarda cıyılğanlar, +sessiz-sessiz ötediler. +Mektepke kirdim, kirgende mektepni, sıralarnı, duvarlarnı, er yerni, er köşeni moñ, suvuq +kördim. Oca dalğın-dalğın oturadı. Beñzi soluq, közleri renksiz, tüşüne, tasarlana edi.Yanında +esmeri, uzun-uzun bornuzlı , qoñur saqallı birisi vardı. Bu, qadı edi. Men qadı efendini +yarmalıqta bir qoñur ögüz satqanda körgendim, tanıdım. Qadı oturadı. Oturdığı yerde qıbırdadı, +bir kâğıt çıqardı, öksürdi: +– Büyüklerden emir var: isap, tarih, coğrafiya oqutmaq şeriat tügül. Tatar tili oqutılğan +mektepler qapatılacaq... +Er yer tımdı. Epimiz toñdıq, indemey edik. Mektep bir cenaze evine oşağan edi. Er yer qara, boş, +kimse bir şey aytmay edi; yalıñız bağçada bir qarılğaç kesik-kesik duasını oquy edi. +Men için-için: “Zavallı qarılğaç! – dey edim. – Oqu, oqu! Soñra seniñ de duañnı oqutmayacaqqa +oşaylar, seniñ de küçük, güzel ağzıñnı bağlayacaqlar...” +Küçük, güzel közlerimen bütün arqadaşlarım qadığa baqtılar, suvuq, doñuq, ağlağan +baqışlarıman qadını, büyüklerni qarğay ediler. Soñra oca farı, gürbüz omuzlarını köterdi, ayaqqa +qalqtı, qırıq, titrek bir sesmen: +– Qardaşlarım! – dedi. – Sizge men soñ dersimni de aytayım. Siz baba ve anañıznı, +Yaradanıñıznı severseñiz, tatar tilini de seviñiz... +Daa aytacaqtı, sesi bitti, nefesi tıqandı, boğuq-boğuq laflar eriy, dudaqları arasında öle, işitilmey + + edi. Ağlağanını bizden saqlamaq istedi, saqladı, qanlı közyaşlarını yüregine aqıttı. +Men ağlamaq, bu büyük tatarnıñ boynuna sarılıp közyaşları tökmek, boşanmaq istey edim. +Mektepten çıqtıq, qadı efendi mektepniñ beyaz, lekesiz qapısına bir qara kilit urdı, ketti. Bütün +balalar ağladılar, ağlağanda men közlerimden bir tamla yaş aqıtamay edim. Men şindi urmaq, +devirmek, ezmek, yenmek... mektepniñ qapısına astıqları ağır, qara kilitni qoparmaq, atmaq istey +edim, “qoparmaq – boynumnıñ borcu olsun”, dey edim. Tamarlarımdaki qara qanlar köpüre, +közlerim qarara, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işite edim. + + + \ No newline at end of file Index: incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilgaclar.txt =================================================================== --- incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilgaclar.txt (nonexistent) +++ incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilgaclar.txt (revision 79871) @@ -0,0 +1,173 @@ + + +QARILĞAÇLAR DUASI + +Faydasız + +(Noman Çelebicihan) + + +Kiyevim “T…”e(a) + +On dört yaşında edim. Eñ asav ayğırlarnı bile üyretecek qadar minici olğan edim. Atlarnı pek +severdim, oqumadan qaçar, cılqığa qoşardım, cılqıda közüme baqqan keri, toru, kören, borlu... +sınlı bir at kördimmi, qunan, dönen – baqmazdım, bir arqan atar, tutar, yalınına yapışır, cügen +salar, minerdim. Asav arslan kibi qalqar, iner, sıçrardı… O quturğan sayın qalın, qara tobulğı, bu +aydamaq qamçısı, bir yıldırım ateşimen başına tüşer, miyini sarsardı. Asav ürker, fışqırırdı, +başını keniş, meydan çöllerge çevirir, yeşil, tüzem örüşlerde bitken sarı çiçekler, lâleler, +kelinçekler, mondalaqlar tuyaqlarınıñ altında ezilir, solardı. Soñra yorulır, terler, savrusından +uçuşqan beyaz köpükler qurır, yavaş-yavaş yatışır, alışır, qamçıdan añlamağa başlardı. Men +asavlarğa sözlerimni, isteklerimni bu kümüş saplı, qara qamçıman añlatırdım, tüşüncelerimni +bile... Añlatır, sezdirirdim, o qadar güzel, yengil añlatırdım ki, mektepke ketsem oca totayım +qalın, qısqa tayaqlarıman, köteklerimen döger, döger de bu qadar oquv añlatamazdı. Men +tobulğımla asavlarğa ayan, cebe, yorğa, şlaf yürütir; yürümeni, qoşmanı ögretirdim. Oca totayım +ise bizge qarılğaçlar duasından başqa oquv bildiralmadı. Bunday bilgisiz başımla uzun, keniş +Özü qırı töpelerinde aylanğan, dolaşqan, qırğan, döggen, köpürgen, anda-mında saldırğan bir +küçük aydamaq olğan edim. +“...Min künne mu’minatin, ta’ibatin, qanitatin, abidatin, saibatin ve ebkâra...” Bunı qarılğaçlar +oqur. Bu olarnıñ duasıdır. “Ve’l-mürselât” süresini oquğanda, oca totayım bunı bizge de +ögretken, bu “qarılğaçlar duasıdır”, degen edi. Bunı eman epimiz ögrendik, ezberledik. +Biz sabaqlarımıznı eceler, ağlar, tayaqlar astında ezberlegende, qarılğaçlar mektepniñ delik, +camsız penceresinden kirer, raflarğa qonar, yavrularına baqa-baqa, quvana-quvana duasını oqur, +küçük, yımşaq, sarı ğağalı palapanlarına da ögretir, seve-seve, ecesiz, tayaqsız ögretirdi. Bizler +de ögrenirdik. Bu güzel, sevimli qarılğaçlar oquğanda bizler de canımızman, qulağımızman +diñler, diñledikten soñ epimiz sevinir, oqurdıq. Kimerde qarılğaçlar oqur, biz susar, diñlerdik. +Köy mektebine pek köp qatnadım. Bu qaranlıq, canbur bala zindanına köy balaları da keter +ediler. Mektepke quşluqtan burun keter, ketkende elimizge bir parça etmek alırdıq... Etmekke +analarımız taze kübüden biraz may, beyaz, cılqı qaymaq yağı sürerdi. Bunı üylen vaqtı dağıdıqta +aşardıq, üylenge qadar o dımlı, basıq mektepniñ eski, tütülgen, delik kiyizleri, qasırları astında +qarılğaç yavruları dayın tizilir, tiz çöker, oturırdıq. +Sabaqlar ögümizde, yapraqlar açıq, közlerimiz yuqarıda. Çatığa yuva yasağan qarılğaç +palapanlarını sayardıq. Qaçan qanatlanacaq, uçacaq, dualarını oqucaqlar?.. Bunı biz bilir, bir- +birimizge añlatırdıq. “Uçqan soñ, – derdik, – istedikleri qadar kezecek, külecek, oynayacaqlar; +oynaşa-oynaşa, avalana-avalana köklerge, bulutlarğa, ışıqlarğa yükselecekler; olarnı epimiz +kinlerdik, kinledigimizden şindi tutmaq, küçük, ince qanatlarını, tüylerini yulmaq, küçük sarı +ğağalarını qırmaq isterdik... Bizler dayın olarnı da oynamaq, sevinmekten, sevine-sevine +yaşamaq, uçmaq, yükselmekten alıqoymaq arzu iderdik. +Oca totayım yavaş-yavaş, fısa-fısa kelir, qapı arqasından bizlerni, bizim oyunlarımıznı, +sözlerimizni, şaqlabanlıqlarımıznı diñler, soñ, birden-birge qapı açılır, kirerdi. Kirgen vaqıt +epimiz qorqar, titrer, ağzımıznı açar, közümizniñ kenarından qılıy-qılıy baqışırdıq. O, yavaş- +yavaş kelir, yufaq, sönük pencereniñ qapalı, ölgün ışığı ögünde oturır, qapanırdı; oturdığı zaman +kölgesi uzanır, kedige oşardı; epimiz körer, fıqır-fıqır külerdik. +Soñra epimizni sıra-sıra tizer, “Tebbet”, “Qul ya”, “İnna ateyna” sürelerini oqutır, qızar, köpürir, +açuvlanır, alın tamarları qabarır, tayaqlardı... İç bir şey añlamaz, ögrenmezdik, soluq-soluq ağlar, +soñra qorqar, susardıq. “E, oqu!” emrine qarşı epimiz yutqunır, sallanırdıq, köy ögünde +tolqunğan boğdaylarday sallana-sallana, yutquna-yutquna oqurdıq. Bu qara-qara añlaşılmaz, ince +arap laflarını eceler, tekrar-tekrar oqur, añlamaz, añlamağanımız içünmi – bilmem, iç de bir şey + + ögrenemezdik. +“Ve’s-semai zate’l- büruc”nı başlağanda, oca totayım tilimni on beş kapikmen burğandı. +Burğanda: “Pismillâ, oqumış ol!” – degendi. Bursa da, qoparsa da, menim tilim kelmedi, +kelmeyecekti. Añlamay edim ki... + +* * * + +Zaman zaman ekende, +Evel zaman ekende... +Öpük ulema ekende... +Qarılğaç qadı ekende... +Duvadaq müfti ekende... + +Bu uzun tekerlemelermen başlağan ertegeler oca totayım ketkenimen başlar, bitmez, tükenmezdi. +Uzun-uzun masallar aytır, diñletirdik. +Mavultay pek köp ertegeler, cumaqlar, tapmacalar bilirdi. Bilgen masallarını diñlegenge de aytır, +diñlemegenge de, añlatır, diñletirdi. Aytqanda küçük küler közleri küçülir, yuvarlaq, çıqıq, mini- +mini yanaqları qızarır; içini çeker, tatlı tatar tilimen añlatır, sanki bir özen, sanki bir kanarya. +Tatlı-tatlı söyler, köpürir, taşar, seve-seve diñletirdi. +Mavultaynı epimiz severdik, o söylerse epimiz, er yer toqtar, susar, qarılğaçlar bile susar, onı +diñlerdi. + +Men mektepke meçin yılı kirgendim. Ülü yılı, sıçan yılı “Aptiyek” oqudım, tavşan, cılqı, bars, +yılanda – Quran, Tecvid, İlm-i al. “Kesik baş” destanı bitken soñ, mektepten çıqqandım. + +Artıq men bol-bol körenlerge, torularğa, borlularğa qavuşqan, artıq bu yiri közlü ipek yalınlı +sevgili ayğırlar tamamıyla menim olğan edi. Er kün birini minerdim, mindigim zaman eski, uzaq +Tatarstan çöllerinde bir tavuşla biñlerce cav qaytarğan, duşman bozğan bir başbuğ pertavıman +köksüm qabarır, yüregim ururdı. Özümi bir han yahut bir batır zan eterdim. Qalpağımnı eger, +mingenimni mamuzlar, yavaş-yavaş ayan, cebe verirdim, soñra solğa-sağğa bir-eki qamçı +patlatır, dolu tizgin bıraqırdım... +Tena, qulan çöllerde sıçrar, siner, deryalarday tolqunğan yeşil piçenler, qırmızı, mavı çiçekler, +mamatekeler üstünde bir qara köpük kibi uçar, fırlardım. Atım ince, uzun boynunı uzatır, +qulaqlarını qısar, qoşar, çapar, sanki bir qurşun, sanki bir sağın o. Fırıl-fırıl uçqanda saçlarım +külte-külte yelpirer, sanki bir tatar tuğu. O zaman yüregim öser, qaruvım qat-qat artardı. +Közlerim qızarır, körmez olurdı, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işitirdim. +Çiçekli, qoqulı keniş ovalarğa küneş altın yarıqlarını tökkende men cavluğımnı bayraq, +tobulğımnı qılıç yapmaq, bu güzel, yeşil çöllerge qırmızı qanlar tamlatmaq isterdim... Şay, şay!.. +Men de eski dedelerim dayın cav qaytarmaq arzu eterdim. Ögümden tavşanlar, tilkiler sıçrar, +qalqar, qaçarlardı. Ötede bir bödene uçar, yahut bir çoçamiy fısar. Kimerde uzaqlarda bir +duvadaqnıñ ahmaq-ahmaq kezindigini körerdim... + +* * * + +“Rüşdiye”, dediler, bir mektep açıldı. İşittim, qorqtım, tüşündim: mektep – evet, mektep. Oca +totayımnıñ tayaqları esime tüşti. Acı-acı titredim, elimdeki qamçı yerge tüşti. +Rüşdiyege meni de yazdırdılar. Rüşdiye meni qamçı, egerden ayırdı. Köy balaları, tekrar +toplandıq, develerni, qoylarnı başqa çobanlarğa taşladıq, çöllerden, sürülerden, beyaz, pamuq +qozulardan ayrıldıq. +Mektepniñ büyük, çifte qanatlı, aq boyalı qapısından içeri kirdik. Kirdigim zaman yüregimde bir +yengillik, añlaşılmaz bir şey... bir quvanç tuydım. Yüksek, beyaz bir yapı, keniş, büyük +pencerelerden parıl-parıl ışıqlar töküle edi. Sıralar sıra-sıra tizilgen, qarşıda qara, yalpaq, eki + + tuyaqlı bir tahta tura edi; qara qalpaqlı, qırmızı çereli bir yigit cüre, kezine, cürgende söyley, +oquy, oquta, añlata edi. Açıq, büyük tatar sözlerimen añlatqanda er sözü qafama bir qamçı qadar +öte, miyim döne edi. +Bu, rüşdiyeniñ baş ocası edi. Ertesi kün epimizge bir biçimde rubalar kestirdi. Yeñi-yeñi güzel +kâğıtlı kitaplar verdi. Qalem, kâğıt, defter, bor dağıttı. Em oquta, em yazdıra edi; kimerde qara +tahtağa çıqara, bizge eñ parlaq, eñ nurlu oquvlarnı bu keniş qara tahtada oquta, ögrete edi. +Biraz oqutır, oynatır, tınışlatırdı. Oyun içün mektepniñ güzel, temiz sarı qumlarman bezengen +keniş bir bağçası vardı. Bağçada küneşniñ sıcaq, altın nurları arasında çapar, sıçrar, salıncaq +teper, top oynardıq. Ocamız da oynardı. Bizge bilmedigimiz oyunlarnı ögretir, oynamağa +alıştırırdı. “Yaşamaq, – derdi, – oynap olmaqtır”. Epimiz küler, oynar, oynay-oynay yorulır, +terler, bezerdik. O zaman: “Aydı, mektepke!” – emrine qarşı quvana-quvana qoşar, sevine-sevine +oqumağa başlardıq. Ocamız bizni sever, oqşar, tekrar devam eter, oqutır; oqutqanda biz yazar, +diñler, can-qulağımızman diñlerdik. Biz şindi ocamızdan qorqmaz, onı severdik, sabaqlarımıznı +seve-seve oqur, ögrenirdik: isap, tarih, endese, coğrafiya... ögrendik. Tarihtan temelimizni, +soyumıznı, asıl, büyük atalarımıznı, eski tatarlarnı tanıdıq. +Coğrafiya bizge oturdığımız, oynadığımız, yaşadığımız topraqlarnıñ, kezdigimiz qulan çöllerniñ +kenarlarını ögretti; çağlaya-çağlaya, yuvarlana-yuvarlana aqıp ketken çaylarnı , ırmaqlarnı, +tolquna-tolquna, çaypala-çaypala köpürgen, taşqan deñizlerni, mavı kölgeli dağlarnı, deñizlerniñ +derenligini, dağlarnıñ büyükligini ögretti… Yaradannıñ büyükligini ögretti. +Biz şindi em oquy, em oynay edik. Oynaya-oynaya, quvana-quvana yaşay, ögrene edik. +Oqudığımıznı añlay, bile, bildigimiz içün ocamıznı pek severdik. Soñra babamıznı, anamıznı +seve, başqa bir bilgi, başqa bir tuyğuman seve edik. Kitaplarımıznı severdik, qalem, kâğıt, +tebeşirimizni seve, sıralarnı seve, qara tahtanı bile seve edik. Mektepni, bağçasını seve, bütün +köyümizni, köy tatarlarını seve edik; köyümizde, qomşumızda bizim oquğanımıznı sevgen +ruslarnı da seve edik. Bilgennen, añlağannan, tanığannan soñ taşlarnı, cuybarlarnı, bütün ciannı +seve edik... + +* * * + +Soñbaardı. Küzniñ yalancı küneşi sarışın bir çeremen küle edi. Uzaqta qara qarğalar qalın, qaba +tavuşlarıman qıçıra ediler. Çiçekler soluq, yapraqlar sararğandı. Köklerge, boşluqlarğa uzanğan +mavı dağlarnıñ mınarlı başlarında qara bulutlar qaynaşadı. +Ava suvuq... +Suvuqta buzlağan, tüyleri ürpergen küçük quşçıqlar, sıyırçıqlar bağçada, ağaçlarda cıyılğanlar, +sessiz-sessiz ötediler. +Mektepke kirdim, kirgende mektepni, sıralarnı, duvarlarnı, er yerni, er köşeni moñ, suvuq +kördim. Oca dalğın-dalğın oturadı. Beñzi soluq, közleri renksiz, tüşüne, tasarlana edi.Yanında +esmeri, uzun-uzun bornuzlı , qoñur saqallı birisi vardı. Bu, qadı edi. Men qadı efendini +yarmalıqta bir qoñur ögüz satqanda körgendim, tanıdım. Qadı oturadı. Oturdığı yerde qıbırdadı, +bir kâğıt çıqardı, öksürdi: +– Büyüklerden emir var: isap, tarih, coğrafiya oqutmaq şeriat tügül. Tatar tili oqutılğan +mektepler qapatılacaq... +Er yer tımdı. Epimiz toñdıq, indemey edik. Mektep bir cenaze evine oşağan edi. Er yer qara, boş, +kimse bir şey aytmay edi; yalıñız bağçada bir qarılğaç kesik-kesik duasını oquy edi. +Men için-için: “Zavallı qarılğaç! – dey edim. – Oqu, oqu! Soñra seniñ de duañnı oqutmayacaqqa +oşaylar, seniñ de küçük, güzel ağzıñnı bağlayacaqlar...” +Küçük, güzel közlerimen bütün arqadaşlarım qadığa baqtılar, suvuq, doñuq, ağlağan +baqışlarıman qadını, büyüklerni qarğay ediler. Soñra oca farı, gürbüz omuzlarını köterdi, ayaqqa +qalqtı, qırıq, titrek bir sesmen: +– Qardaşlarım! – dedi. – Sizge men soñ dersimni de aytayım. Siz baba ve anañıznı, +Yaradanıñıznı severseñiz, tatar tilini de seviñiz... +Daa aytacaqtı, sesi bitti, nefesi tıqandı, boğuq-boğuq laflar eriy, dudaqları arasında öle, işitilmey + + edi. Ağlağanını bizden saqlamaq istedi, saqladı, qanlı közyaşlarını yüregine aqıttı. +Men ağlamaq, bu büyük tatarnıñ boynuna sarılıp közyaşları tökmek, boşanmaq istey edim. +Mektepten çıqtıq, qadı efendi mektepniñ beyaz, lekesiz qapısına bir qara kilit urdı, ketti. Bütün +balalar ağladılar, ağlağanda men közlerimden bir tamla yaş aqıtamay edim. Men şindi urmaq, +devirmek, ezmek, yenmek... mektepniñ qapısına astıqları ağır, qara kilitni qoparmaq, atmaq istey +edim, “qoparmaq – boynumnıñ borcu olsun”, dey edim. Tamarlarımdaki qara qanlar köpüre, +közlerim qarara, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işite edim. + + + \ No newline at end of file Index: incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilqac.txt =================================================================== --- incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilqac.txt (nonexistent) +++ incubator/apertium-crh-tur/texts/qarilqac.txt (revision 79871) @@ -0,0 +1,173 @@ + + +QARILĞAÇLAR DUASI + +Faydasız + +(Noman Çelebicihan) + + +Kiyevim “T…”e(a) + +On dört yaşında edim. Eñ asav ayğırlarnı bile üyretecek qadar minici olğan edim. Atlarnı pek +severdim, oqumadan qaçar, cılqığa qoşardım, cılqıda közüme baqqan keri, toru, kören, borlu... +sınlı bir at kördimmi, qunan, dönen – baqmazdım, bir arqan atar, tutar, yalınına yapışır, cügen +salar, minerdim. Asav arslan kibi qalqar, iner, sıçrardı… O quturğan sayın qalın, qara tobulğı, bu +aydamaq qamçısı, bir yıldırım ateşimen başına tüşer, miyini sarsardı. Asav ürker, fışqırırdı, +başını keniş, meydan çöllerge çevirir, yeşil, tüzem örüşlerde bitken sarı çiçekler, lâleler, +kelinçekler, mondalaqlar tuyaqlarınıñ altında ezilir, solardı. Soñra yorulır, terler, savrusından +uçuşqan beyaz köpükler qurır, yavaş-yavaş yatışır, alışır, qamçıdan añlamağa başlardı. Men +asavlarğa sözlerimni, isteklerimni bu kümüş saplı, qara qamçıman añlatırdım, tüşüncelerimni +bile... Añlatır, sezdirirdim, o qadar güzel, yengil añlatırdım ki, mektepke ketsem oca totayım +qalın, qısqa tayaqlarıman, köteklerimen döger, döger de bu qadar oquv añlatamazdı. Men +tobulğımla asavlarğa ayan, cebe, yorğa, şlaf yürütir; yürümeni, qoşmanı ögretirdim. Oca totayım +ise bizge qarılğaçlar duasından başqa oquv bildiralmadı. Bunday bilgisiz başımla uzun, keniş +Özü qırı töpelerinde aylanğan, dolaşqan, qırğan, döggen, köpürgen, anda-mında saldırğan bir +küçük aydamaq olğan edim. +“...Min künne mu’minatin, ta’ibatin, qanitatin, abidatin, saibatin ve ebkâra...” Bunı qarılğaçlar +oqur. Bu olarnıñ duasıdır. “Ve’l-mürselât” süresini oquğanda, oca totayım bunı bizge de +ögretken, bu “qarılğaçlar duasıdır”, degen edi. Bunı eman epimiz ögrendik, ezberledik. +Biz sabaqlarımıznı eceler, ağlar, tayaqlar astında ezberlegende, qarılğaçlar mektepniñ delik, +camsız penceresinden kirer, raflarğa qonar, yavrularına baqa-baqa, quvana-quvana duasını oqur, +küçük, yımşaq, sarı ğağalı palapanlarına da ögretir, seve-seve, ecesiz, tayaqsız ögretirdi. Bizler +de ögrenirdik. Bu güzel, sevimli qarılğaçlar oquğanda bizler de canımızman, qulağımızman +diñler, diñledikten soñ epimiz sevinir, oqurdıq. Kimerde qarılğaçlar oqur, biz susar, diñlerdik. +Köy mektebine pek köp qatnadım. Bu qaranlıq, canbur bala zindanına köy balaları da keter +ediler. Mektepke quşluqtan burun keter, ketkende elimizge bir parça etmek alırdıq... Etmekke +analarımız taze kübüden biraz may, beyaz, cılqı qaymaq yağı sürerdi. Bunı üylen vaqtı dağıdıqta +aşardıq, üylenge qadar o dımlı, basıq mektepniñ eski, tütülgen, delik kiyizleri, qasırları astında +qarılğaç yavruları dayın tizilir, tiz çöker, oturırdıq. +Sabaqlar ögümizde, yapraqlar açıq, közlerimiz yuqarıda. Çatığa yuva yasağan qarılğaç +palapanlarını sayardıq. Qaçan qanatlanacaq, uçacaq, dualarını oqucaqlar?.. Bunı biz bilir, bir- +birimizge añlatırdıq. “Uçqan soñ, – derdik, – istedikleri qadar kezecek, külecek, oynayacaqlar; +oynaşa-oynaşa, avalana-avalana köklerge, bulutlarğa, ışıqlarğa yükselecekler; olarnı epimiz +kinlerdik, kinledigimizden şindi tutmaq, küçük, ince qanatlarını, tüylerini yulmaq, küçük sarı +ğağalarını qırmaq isterdik... Bizler dayın olarnı da oynamaq, sevinmekten, sevine-sevine +yaşamaq, uçmaq, yükselmekten alıqoymaq arzu iderdik. +Oca totayım yavaş-yavaş, fısa-fısa kelir, qapı arqasından bizlerni, bizim oyunlarımıznı, +sözlerimizni, şaqlabanlıqlarımıznı diñler, soñ, birden-birge qapı açılır, kirerdi. Kirgen vaqıt +epimiz qorqar, titrer, ağzımıznı açar, közümizniñ kenarından qılıy-qılıy baqışırdıq. O, yavaş- +yavaş kelir, yufaq, sönük pencereniñ qapalı, ölgün ışığı ögünde oturır, qapanırdı; oturdığı zaman +kölgesi uzanır, kedige oşardı; epimiz körer, fıqır-fıqır külerdik. +Soñra epimizni sıra-sıra tizer, “Tebbet”, “Qul ya”, “İnna ateyna” sürelerini oqutır, qızar, köpürir, +açuvlanır, alın tamarları qabarır, tayaqlardı... İç bir şey añlamaz, ögrenmezdik, soluq-soluq ağlar, +soñra qorqar, susardıq. “E, oqu!” emrine qarşı epimiz yutqunır, sallanırdıq, köy ögünde +tolqunğan boğdaylarday sallana-sallana, yutquna-yutquna oqurdıq. Bu qara-qara añlaşılmaz, ince +arap laflarını eceler, tekrar-tekrar oqur, añlamaz, añlamağanımız içünmi – bilmem, iç de bir şey + + ögrenemezdik. +“Ve’s-semai zate’l- büruc”nı başlağanda, oca totayım tilimni on beş kapikmen burğandı. +Burğanda: “Pismillâ, oqumış ol!” – degendi. Bursa da, qoparsa da, menim tilim kelmedi, +kelmeyecekti. Añlamay edim ki... + +* * * + +Zaman zaman ekende, +Evel zaman ekende... +Öpük ulema ekende... +Qarılğaç qadı ekende... +Duvadaq müfti ekende... + +Bu uzun tekerlemelermen başlağan ertegeler oca totayım ketkenimen başlar, bitmez, tükenmezdi. +Uzun-uzun masallar aytır, diñletirdik. +Mavultay pek köp ertegeler, cumaqlar, tapmacalar bilirdi. Bilgen masallarını diñlegenge de aytır, +diñlemegenge de, añlatır, diñletirdi. Aytqanda küçük küler közleri küçülir, yuvarlaq, çıqıq, mini- +mini yanaqları qızarır; içini çeker, tatlı tatar tilimen añlatır, sanki bir özen, sanki bir kanarya. +Tatlı-tatlı söyler, köpürir, taşar, seve-seve diñletirdi. +Mavultaynı epimiz severdik, o söylerse epimiz, er yer toqtar, susar, qarılğaçlar bile susar, onı +diñlerdi. + +Men mektepke meçin yılı kirgendim. Ülü yılı, sıçan yılı “Aptiyek” oqudım, tavşan, cılqı, bars, +yılanda – Quran, Tecvid, İlm-i al. “Kesik baş” destanı bitken soñ, mektepten çıqqandım. + +Artıq men bol-bol körenlerge, torularğa, borlularğa qavuşqan, artıq bu yiri közlü ipek yalınlı +sevgili ayğırlar tamamıyla menim olğan edi. Er kün birini minerdim, mindigim zaman eski, uzaq +Tatarstan çöllerinde bir tavuşla biñlerce cav qaytarğan, duşman bozğan bir başbuğ pertavıman +köksüm qabarır, yüregim ururdı. Özümi bir han yahut bir batır zan eterdim. Qalpağımnı eger, +mingenimni mamuzlar, yavaş-yavaş ayan, cebe verirdim, soñra solğa-sağğa bir-eki qamçı +patlatır, dolu tizgin bıraqırdım... +Tena, qulan çöllerde sıçrar, siner, deryalarday tolqunğan yeşil piçenler, qırmızı, mavı çiçekler, +mamatekeler üstünde bir qara köpük kibi uçar, fırlardım. Atım ince, uzun boynunı uzatır, +qulaqlarını qısar, qoşar, çapar, sanki bir qurşun, sanki bir sağın o. Fırıl-fırıl uçqanda saçlarım +külte-külte yelpirer, sanki bir tatar tuğu. O zaman yüregim öser, qaruvım qat-qat artardı. +Közlerim qızarır, körmez olurdı, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işitirdim. +Çiçekli, qoqulı keniş ovalarğa küneş altın yarıqlarını tökkende men cavluğımnı bayraq, +tobulğımnı qılıç yapmaq, bu güzel, yeşil çöllerge qırmızı qanlar tamlatmaq isterdim... Şay, şay!.. +Men de eski dedelerim dayın cav qaytarmaq arzu eterdim. Ögümden tavşanlar, tilkiler sıçrar, +qalqar, qaçarlardı. Ötede bir bödene uçar, yahut bir çoçamiy fısar. Kimerde uzaqlarda bir +duvadaqnıñ ahmaq-ahmaq kezindigini körerdim... + +* * * + +“Rüşdiye”, dediler, bir mektep açıldı. İşittim, qorqtım, tüşündim: mektep – evet, mektep. Oca +totayımnıñ tayaqları esime tüşti. Acı-acı titredim, elimdeki qamçı yerge tüşti. +Rüşdiyege meni de yazdırdılar. Rüşdiye meni qamçı, egerden ayırdı. Köy balaları, tekrar +toplandıq, develerni, qoylarnı başqa çobanlarğa taşladıq, çöllerden, sürülerden, beyaz, pamuq +qozulardan ayrıldıq. +Mektepniñ büyük, çifte qanatlı, aq boyalı qapısından içeri kirdik. Kirdigim zaman yüregimde bir +yengillik, añlaşılmaz bir şey... bir quvanç tuydım. Yüksek, beyaz bir yapı, keniş, büyük +pencerelerden parıl-parıl ışıqlar töküle edi. Sıralar sıra-sıra tizilgen, qarşıda qara, yalpaq, eki + + tuyaqlı bir tahta tura edi; qara qalpaqlı, qırmızı çereli bir yigit cüre, kezine, cürgende söyley, +oquy, oquta, añlata edi. Açıq, büyük tatar sözlerimen añlatqanda er sözü qafama bir qamçı qadar +öte, miyim döne edi. +Bu, rüşdiyeniñ baş ocası edi. Ertesi kün epimizge bir biçimde rubalar kestirdi. Yeñi-yeñi güzel +kâğıtlı kitaplar verdi. Qalem, kâğıt, defter, bor dağıttı. Em oquta, em yazdıra edi; kimerde qara +tahtağa çıqara, bizge eñ parlaq, eñ nurlu oquvlarnı bu keniş qara tahtada oquta, ögrete edi. +Biraz oqutır, oynatır, tınışlatırdı. Oyun içün mektepniñ güzel, temiz sarı qumlarman bezengen +keniş bir bağçası vardı. Bağçada küneşniñ sıcaq, altın nurları arasında çapar, sıçrar, salıncaq +teper, top oynardıq. Ocamız da oynardı. Bizge bilmedigimiz oyunlarnı ögretir, oynamağa +alıştırırdı. “Yaşamaq, – derdi, – oynap olmaqtır”. Epimiz küler, oynar, oynay-oynay yorulır, +terler, bezerdik. O zaman: “Aydı, mektepke!” – emrine qarşı quvana-quvana qoşar, sevine-sevine +oqumağa başlardıq. Ocamız bizni sever, oqşar, tekrar devam eter, oqutır; oqutqanda biz yazar, +diñler, can-qulağımızman diñlerdik. Biz şindi ocamızdan qorqmaz, onı severdik, sabaqlarımıznı +seve-seve oqur, ögrenirdik: isap, tarih, endese, coğrafiya... ögrendik. Tarihtan temelimizni, +soyumıznı, asıl, büyük atalarımıznı, eski tatarlarnı tanıdıq. +Coğrafiya bizge oturdığımız, oynadığımız, yaşadığımız topraqlarnıñ, kezdigimiz qulan çöllerniñ +kenarlarını ögretti; çağlaya-çağlaya, yuvarlana-yuvarlana aqıp ketken çaylarnı , ırmaqlarnı, +tolquna-tolquna, çaypala-çaypala köpürgen, taşqan deñizlerni, mavı kölgeli dağlarnı, deñizlerniñ +derenligini, dağlarnıñ büyükligini ögretti… Yaradannıñ büyükligini ögretti. +Biz şindi em oquy, em oynay edik. Oynaya-oynaya, quvana-quvana yaşay, ögrene edik. +Oqudığımıznı añlay, bile, bildigimiz içün ocamıznı pek severdik. Soñra babamıznı, anamıznı +seve, başqa bir bilgi, başqa bir tuyğuman seve edik. Kitaplarımıznı severdik, qalem, kâğıt, +tebeşirimizni seve, sıralarnı seve, qara tahtanı bile seve edik. Mektepni, bağçasını seve, bütün +köyümizni, köy tatarlarını seve edik; köyümizde, qomşumızda bizim oquğanımıznı sevgen +ruslarnı da seve edik. Bilgennen, añlağannan, tanığannan soñ taşlarnı, cuybarlarnı, bütün ciannı +seve edik... + +* * * + +Soñbaardı. Küzniñ yalancı küneşi sarışın bir çeremen küle edi. Uzaqta qara qarğalar qalın, qaba +tavuşlarıman qıçıra ediler. Çiçekler soluq, yapraqlar sararğandı. Köklerge, boşluqlarğa uzanğan +mavı dağlarnıñ mınarlı başlarında qara bulutlar qaynaşadı. +Ava suvuq... +Suvuqta buzlağan, tüyleri ürpergen küçük quşçıqlar, sıyırçıqlar bağçada, ağaçlarda cıyılğanlar, +sessiz-sessiz ötediler. +Mektepke kirdim, kirgende mektepni, sıralarnı, duvarlarnı, er yerni, er köşeni moñ, suvuq +kördim. Oca dalğın-dalğın oturadı. Beñzi soluq, közleri renksiz, tüşüne, tasarlana edi.Yanında +esmeri, uzun-uzun bornuzlı , qoñur saqallı birisi vardı. Bu, qadı edi. Men qadı efendini +yarmalıqta bir qoñur ögüz satqanda körgendim, tanıdım. Qadı oturadı. Oturdığı yerde qıbırdadı, +bir kâğıt çıqardı, öksürdi: +– Büyüklerden emir var: isap, tarih, coğrafiya oqutmaq şeriat tügül. Tatar tili oqutılğan +mektepler qapatılacaq... +Er yer tımdı. Epimiz toñdıq, indemey edik. Mektep bir cenaze evine oşağan edi. Er yer qara, boş, +kimse bir şey aytmay edi; yalıñız bağçada bir qarılğaç kesik-kesik duasını oquy edi. +Men için-için: “Zavallı qarılğaç! – dey edim. – Oqu, oqu! Soñra seniñ de duañnı oqutmayacaqqa +oşaylar, seniñ de küçük, güzel ağzıñnı bağlayacaqlar...” +Küçük, güzel közlerimen bütün arqadaşlarım qadığa baqtılar, suvuq, doñuq, ağlağan +baqışlarıman qadını, büyüklerni qarğay ediler. Soñra oca farı, gürbüz omuzlarını köterdi, ayaqqa +qalqtı, qırıq, titrek bir sesmen: +– Qardaşlarım! – dedi. – Sizge men soñ dersimni de aytayım. Siz baba ve anañıznı, +Yaradanıñıznı severseñiz, tatar tilini de seviñiz... +Daa aytacaqtı, sesi bitti, nefesi tıqandı, boğuq-boğuq laflar eriy, dudaqları arasında öle, işitilmey + + edi. Ağlağanını bizden saqlamaq istedi, saqladı, qanlı közyaşlarını yüregine aqıttı. +Men ağlamaq, bu büyük tatarnıñ boynuna sarılıp közyaşları tökmek, boşanmaq istey edim. +Mektepten çıqtıq, qadı efendi mektepniñ beyaz, lekesiz qapısına bir qara kilit urdı, ketti. Bütün +balalar ağladılar, ağlağanda men közlerimden bir tamla yaş aqıtamay edim. Men şindi urmaq, +devirmek, ezmek, yenmek... mektepniñ qapısına astıqları ağır, qara kilitni qoparmaq, atmaq istey +edim, “qoparmaq – boynumnıñ borcu olsun”, dey edim. Tamarlarımdaki qara qanlar köpüre, +közlerim qarara, qulaqlarımda yüreklerge qorqu vergen uğultılar işite edim. + + + \ No newline at end of file